Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Latin veya Romen dilleri, kökeni Roma İmparatorluğu'nda konuşulmuş Latince lehçelerine dayanan, Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik koluna mensup bir dil grubudur. Dünya çapında Latin dillerini anadil olarak konuşan 600 milyondan fazladır. Dil grubunun modern dağılımı Amerika, Avrupa ve Afrika kıtalarında yoğunlaşmakla birlikte, genel olarak dünyada geniş bir yayılıma sahiptir.
| Latin dilleri | |
|---|---|
| Coğrafi dağılım | Aslen Güney, Güneydoğu ve Batı Avrupa, günümüzde buna ek olarak Amerika ve Afrika'nın büyük çoğunluğu ile Güneydoğu Asya ve Okyanusya'nın bir kısmı. |
| Sınıflandırma | Hint-Avrupa
|
| Alt bölümler | |
Önceki formlar | |
| ISO 639-2 / 5 | roa |
 Mavi: Fransızca Yeşil: İspanyolca Turuncu: Portekizce Sarı: İtalyanca Kırmızı: Rumence | |
 Avrupa'daki Latin dilleri | |
Günümüzde en çok konuşulan 5 Latin dilini, İspanyolca (470 milyon), Portekizce (250 milyon), Fransızca (150 milyon), İtalyanca (90 milyon) ve Rumence (25 milyon) oluşturmaktadır. Latin dilleri çoğu zaman bir lehçe sürekliliği oluşturduğu için içerisinde kaç dil barındırdığı tartışmalı bir konu olmakla birlikte, karşılıklı anlaşılabilirlik göz önünde bulundurulduğunda grubun 23 ila 35 farklı yaşayan dile sahip olduğu düşünülmektedir. Grup aynı zamanda eskiden Kuzey Afrika, Britanya ve Panonya'da konuşulmuş Halk Latincesi lehçelerinin yanı sıra, Mozarapça ve Dalmaçyaca gibi ölü dilleri de içerir.
Bütün Latin dilleri Roma İmparatorluğu'nun tebaasında olan askerler, seyyahlar ve köleler tarafında kullanılmış Halk Latincesinden gelir. Roma edebiyatında kullanılan Klasik Latinceden farklı olan Halk Latincesi, MÖ 200 ve MS 100 yılları arasında, imparatorluğun genişlemesi, devletin eğitim ve yönetim politikalarıyla birlikte, İber Yarımadası'ndan başlayarak Karadeniz'in doğu kıyılarına kadar uzanan geniş bir alanda ilk dil olarak kullanılır hale gelmiştir. İmparatorluğun beşinci yüzyıldaki gerilemesi ve çöküşüyle birlikte, Halk Latincesi yerelleşmiş ve bu dilden onlarca farklı yerel dil ve lehçe oluşmuştur. Fransız, Portekiz ve İspanyol denizaşırı sömürge imparatorlukları 15. yüzyıldan sonra bu dilleri başka kıtalara yaymaya başlaması ile, Latin dillerini konuşurlarının 2/3'ü Avrupa dışında yaşar hale gelmiştir.
Roma öncesi diller ve sonraki işgallere rağmen, Latin dillerinin fonetik, morfolojik özellikleri, sözcükleri ve söz dizimi aslen Halk Latincesine dayanmaktadır. Bu dillerin, grup olarak, bunun gibi dil bilgisi özellikleri, onları Hint-Avrupa dillerinin diğer alt birimlerinden ayırır. Genel olarak, bir iki istisna hariç, Latin dilleri Klasik Latincenin çekim yapısını kaybetmiştir. Bunun sonucunda Latin dilleri ÖFN (Özne-Fiil-Nesne) cümle yapısını ve edatların geniş anlamda kullanımını zorunlu hale getiren bir yapı geliştirmişlerdir.
Tarihçe
Halk Latincesi
Halk Latincesi ile ilgili bugüne kadar kalan çok az belge vardır ve bu az belgenin bir çevirisini yapmak ve çevirilerin arasında uyum sağlayarak bir dil yakalamak çok zordur. Her halükarda, bu dili kullananların birçoğu askerler, köleler ve zorla göç ettirilmiş kimselerdi - bu kişilerin Roma'nın ana yurdundan çok işgal edilen yerlerin yerlileri olması daha muhtemeldir. Tahminlere göre, Halk Latincesi bütün Latin dillerinin ortak özelliklerini bulundurmaktaydı ve onları Klasik Latinceden ayıran özellikleri vardı - bu özelliklerin başlıcaları edatların çekim sisteminin yerini alması, nötr cinsiyetin ve birçok eylemsel zamanın yok olması, tanımlıkların kullanımı ve ve lerin telaffuzudur.
İmparatorluğun çöküşü
Roma İmparatorluğu'nun siyasi çöküşü ve Kavimler Göçü, özellikle de Cermen kökenli toplulukların akınları, Latince konuşan dünyanın birçok bağımsız kesimlere bölünmesine yol açmıştır. Orta Avrupa ve Balkanlar, Cermen ve Slav toplulukları, (Hunların baskıları sonucu kaçmaları ile) tarafından alınmıştır, bu da Romanya'yı geri kalan 'ndan ayırmıştır. Latince, bir süreliğine Roma toprağı olan İngiltere'de de yok olmuştur. Öte yandan, İtalya, Fransa ve İber Yarımadası'na gelen Cermen toplulukları Latinceyi ve Roma kültüründen kalanları benimsemişler ve bunun sonucunda da bu bölgelerde Latincenin hakimiyeti sürmüştür.
Başkalaşma
Beşinci ve onuncu yüzyıllar arasında, Halk Latincesi yerel bazda eşzamanlı olarak evrimler geçirmiştir. Bu evrimler onlarca farklı yerel dil ve lehçe ortaya çıkarmıştır. Bu evrim süreci çok az belgelenebilmiştir, bunun sebebi de bütün amaçlar için yazı dilinin hala Klasik Latince olmasıdır.
| Latince | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klasik Latince | Halk Latincesi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kıta Romen | Sardunyaca | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Doğu Romen | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İber-Romen | Gallo-Romen | İtalyanca | Dalmaçyaca | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mozarapça | İspanyolca | Fransızca | Gallo-İtalik | Rumence | Ulahça | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Galiçyaca | Portekizce | Katalanca | Oksitanca | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yerel dillerin tanımlanması
Onuncu ve on üçüncü yüzyıllar arasında, kimi yerel diller yazıya dökülmeye ve Latincenin birçok alanda yerini almaya başladı. Portekiz gibi kimi ülkelerde bu değişim yasal yollardan hızlandırılmıştır. İtalya gibi bazı ülkelerde ise yerel dillerin yükselişi birçok iyi şairin ve yazarın bu dilleri kabul edip kullanmalarına yol açmıştır.
Aynılaşma ve sabitlenme
16. yüzyıldan itibaren, matbaanın icadı Latin dillerindeki evrimi büyük ölçüde yavaşlatmıştır ve bu sayede siyasi sınırlar içerisinde aynı dilin kullanımına yönelik bir eğilim oluşmuştur. Örneğin Fransa'da Paris ve civarında konuşulan "Fransiyen" zamanla bütün ülkeye yayılmıştır, bununla birlikte güneyde kullanılan "Langue d'Oc ve "Franko-Provençal dili" büyük güç kaybetmiştir.
Örnekler
Latince Latince: (Illa) claudit semper fenestram antequam cenat. Aragonca Ella tranca siempre la finestra antes de cenar. Asturyasça Ella pieslla siempre la ventana/feniestra primero de cenar. Ella afecha siempri la ventana endantis e recenal. (Lé) la sèra sèmper sö la finèstra prima de senà. Burgonyaca All farme tôjor lai fenétre aivan de dîgnai. Katalanca Ella tanca sempre la finestra abans de sopar. Ella chjudi sempre u purtellu primma di cenà. İspanyolca İspanyolca: (Ella) siempre cierra la ventana antes de cenar. Fransızca Elle ferme toujours la fenêtre avant de dîner/souper. Lèe çhioûe toûedge lai f'nétre d'vaïnt loù dénaie. (Ye) hlou totin a fenetre deant que de cena. Furlan Jê e siare simpri la feneste prime di cenâ. Galiçyaca Ela pecha sempre a xanela antes de cear. İtalyanca İtalyanca: (Lei) chiude sempre la finestra prima di cenare. Leonca Eilla pecha siempres la ventana primeiru de cenare. (Lee) la sara semper su la finestra primma de disnà. Mirandaca Eilha cerra siempre la bentana/jinela atrás de jantar. Napolice Chella sempre chiud' 'a fenesta prima 'e mangià. Normanca Ol froume tréjouos al crouésie dévaunt ké dînaer. Oksitanca Barra totjorn la fenèstra abans de sopar. Ena cerovâ suempre la velustra atratès dî zzenar. Piyemontece Chila a sara sèmper la fnestra dnans ëd fé sin-a. Portekizce Portekizce: (Ela) fecha sempre a janela antes de jantar. (Quella) chiude sempre 'a finestra prima de magnà Rumence Rumence: Ea închide totdeauna fereastra înainte de cina. Romanş Ella clauda/serra adina la fanestra avant ch'ella tschainia. Sarduca Issa serrat semper sa bentana antes de chenare. Sicilyaca Idda chiudi sempri 'a finestra avanti ca pistìa. Venedikçe Ela la sera sempre la fenestra prima de cenar. Valonca Ele sere todi li finiesse divant di soper. Türkçe O (kadın), her zaman akşam yemeğinden önce pencereyi kapatır.
Kaynakça
- ^ "Italian — University of Leicester". .le.ac.uk. 2 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ekim 2015.
- ^ "Världens 100 största språk 2007" The World's 100 Largest Languages in 2007/2010
- ^ David Dalby, 1999/2000, The Linguasphere register of the world's languages and speech communities. Observatoire Linguistique, Linguasphere Press. Volume 2, pp. 390–410 (zone 51) 27 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Oxford.
- ^ Bereznay, András (2011). Erdély történetének atlasza [Atlas of the History of Transylvania]. Méry Ratio. s. 63. ISBN .
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Latin veya Romen dilleri kokeni Roma Imparatorlugu nda konusulmus Latince lehcelerine dayanan Hint Avrupa dil ailesinin Italik koluna mensup bir dil grubudur Dunya capinda Latin dillerini anadil olarak konusan 600 milyondan fazladir Dil grubunun modern dagilimi Amerika Avrupa ve Afrika kitalarinda yogunlasmakla birlikte genel olarak dunyada genis bir yayilima sahiptir Latin dilleriCografi dagilimAslen Guney Guneydogu ve Bati Avrupa gunumuzde buna ek olarak Amerika ve Afrika nin buyuk cogunlugu ile Guneydogu Asya ve Okyanusya nin bir kismi SiniflandirmaHint AvrupaItalikLatin dilleriAlt bolumlerDogu Latin dilleri SarducaOnceki formlarLatince Halk LatincesiISO 639 2 5roaMavi Fransizca Yesil Ispanyolca Turuncu Portekizce Sari Italyanca Kirmizi RumenceAvrupa daki Latin dilleri Gunumuzde en cok konusulan 5 Latin dilini Ispanyolca 470 milyon Portekizce 250 milyon Fransizca 150 milyon Italyanca 90 milyon ve Rumence 25 milyon olusturmaktadir Latin dilleri cogu zaman bir lehce surekliligi olusturdugu icin icerisinde kac dil barindirdigi tartismali bir konu olmakla birlikte karsilikli anlasilabilirlik goz onunde bulunduruldugunda grubun 23 ila 35 farkli yasayan dile sahip oldugu dusunulmektedir Grup ayni zamanda eskiden Kuzey Afrika Britanya ve Panonya da konusulmus Halk Latincesi lehcelerinin yani sira Mozarapca ve Dalmacyaca gibi olu dilleri de icerir Butun Latin dilleri Roma Imparatorlugu nun tebaasinda olan askerler seyyahlar ve koleler tarafinda kullanilmis Halk Latincesinden gelir Roma edebiyatinda kullanilan Klasik Latinceden farkli olan Halk Latincesi MO 200 ve MS 100 yillari arasinda imparatorlugun genislemesi devletin egitim ve yonetim politikalariyla birlikte Iber Yarimadasi ndan baslayarak Karadeniz in dogu kiyilarina kadar uzanan genis bir alanda ilk dil olarak kullanilir hale gelmistir Imparatorlugun besinci yuzyildaki gerilemesi ve cokusuyle birlikte Halk Latincesi yerellesmis ve bu dilden onlarca farkli yerel dil ve lehce olusmustur Fransiz Portekiz ve Ispanyol denizasiri somurge imparatorluklari 15 yuzyildan sonra bu dilleri baska kitalara yaymaya baslamasi ile Latin dillerini konusurlarinin 2 3 u Avrupa disinda yasar hale gelmistir Roma oncesi diller ve sonraki isgallere ragmen Latin dillerinin fonetik morfolojik ozellikleri sozcukleri ve soz dizimi aslen Halk Latincesine dayanmaktadir Bu dillerin grup olarak bunun gibi dil bilgisi ozellikleri onlari Hint Avrupa dillerinin diger alt birimlerinden ayirir Genel olarak bir iki istisna haric Latin dilleri Klasik Latincenin cekim yapisini kaybetmistir Bunun sonucunda Latin dilleri OFN Ozne Fiil Nesne cumle yapisini ve edatlarin genis anlamda kullanimini zorunlu hale getiren bir yapi gelistirmislerdir TarihceHalk Latincesi Roma Imparatorlugu hukum suresi ve Latin dilleri Halk Latincesi ile ilgili bugune kadar kalan cok az belge vardir ve bu az belgenin bir cevirisini yapmak ve cevirilerin arasinda uyum saglayarak bir dil yakalamak cok zordur Her halukarda bu dili kullananlarin bircogu askerler koleler ve zorla goc ettirilmis kimselerdi bu kisilerin Roma nin ana yurdundan cok isgal edilen yerlerin yerlileri olmasi daha muhtemeldir Tahminlere gore Halk Latincesi butun Latin dillerinin ortak ozelliklerini bulundurmaktaydi ve onlari Klasik Latinceden ayiran ozellikleri vardi bu ozelliklerin baslicalari edatlarin cekim sisteminin yerini almasi notr cinsiyetin ve bircok eylemsel zamanin yok olmasi tanimliklarin kullanimi ve k ve ɡ lerin telaffuzudur Imparatorlugun cokusu Roma Imparatorlugu nun siyasi cokusu ve Kavimler Gocu ozellikle de Cermen kokenli topluluklarin akinlari Latince konusan dunyanin bircok bagimsiz kesimlere bolunmesine yol acmistir Orta Avrupa ve Balkanlar Cermen ve Slav topluluklari Hunlarin baskilari sonucu kacmalari ile tarafindan alinmistir bu da Romanya yi geri kalan ndan ayirmistir Latince bir sureligine Roma topragi olan Ingiltere de de yok olmustur Ote yandan Italya Fransa ve Iber Yarimadasi na gelen Cermen topluluklari Latinceyi ve Roma kulturunden kalanlari benimsemisler ve bunun sonucunda da bu bolgelerde Latincenin hakimiyeti surmustur Baskalasma Besinci ve onuncu yuzyillar arasinda Halk Latincesi yerel bazda eszamanli olarak evrimler gecirmistir Bu evrimler onlarca farkli yerel dil ve lehce ortaya cikarmistir Bu evrim sureci cok az belgelenebilmistir bunun sebebi de butun amaclar icin yazi dilinin hala Klasik Latince olmasidir LatinceKlasik LatinceHalk LatincesiKita RomenSardunyacaDogu RomenIber RomenGallo RomenItalyancaDalmacyacaMozarapcaIspanyolcaFransizcaGallo ItalikRumenceUlahcaGalicyacaPortekizceKatalancaOksitanca Yerel dillerin tanimlanmasi Avrupa daki modern Latin dilleri Onuncu ve on ucuncu yuzyillar arasinda kimi yerel diller yaziya dokulmeye ve Latincenin bircok alanda yerini almaya basladi Portekiz gibi kimi ulkelerde bu degisim yasal yollardan hizlandirilmistir Italya gibi bazi ulkelerde ise yerel dillerin yukselisi bircok iyi sairin ve yazarin bu dilleri kabul edip kullanmalarina yol acmistir Aynilasma ve sabitlenme 16 yuzyildan itibaren matbaanin icadi Latin dillerindeki evrimi buyuk olcude yavaslatmistir ve bu sayede siyasi sinirlar icerisinde ayni dilin kullanimina yonelik bir egilim olusmustur Ornegin Fransa da Paris ve civarinda konusulan Fransiyen zamanla butun ulkeye yayilmistir bununla birlikte guneyde kullanilan Langue d Oc ve Franko Provencal dili buyuk guc kaybetmistir OrneklerYapisal ve karsilastirmali incelemelere gore Latin dilleri siniflandirmasiLatince Latince Illa claudit semper fenestram antequam cenat Aragonca Ella tranca siempre la finestra antes de cenar Asturyasca Ella pieslla siempre la ventana feniestra primero de cenar Ella afecha siempri la ventana endantis e recenal Le la sera semper so la finestra prima de sena Burgonyaca All farme tojor lai fenetre aivan de dignai Katalanca Ella tanca sempre la finestra abans de sopar Ella chjudi sempre u purtellu primma di cena Ispanyolca Ispanyolca Ella siempre cierra la ventana antes de cenar Fransizca Elle ferme toujours la fenetre avant de diner souper Lee chioue touedge lai f netre d vaint lou denaie Ye hlou totin a fenetre deant que de cena Furlan Je e siare simpri la feneste prime di cena Galicyaca Ela pecha sempre a xanela antes de cear Italyanca Italyanca Lei chiude sempre la finestra prima di cenare Leonca Eilla pecha siempres la ventana primeiru de cenare Lee la sara semper su la finestra primma de disna Mirandaca Eilha cerra siempre la bentana jinela atras de jantar Napolice Chella sempre chiud a fenesta prima e mangia Normanca Ol froume trejouos al crouesie devaunt ke dinaer Oksitanca Barra totjorn la fenestra abans de sopar Ena cerova suempre la velustra atrates di zzenar Piyemontece Chila a sara semper la fnestra dnans ed fe sin a Portekizce Portekizce Ela fecha sempre a janela antes de jantar Quella chiude sempre a finestra prima de magnaRumence Rumence Ea inchide totdeauna fereastra inainte de cina Romans Ella clauda serra adina la fanestra avant ch ella tschainia Sarduca Issa serrat semper sa bentana antes de chenare Sicilyaca Idda chiudi sempri a finestra avanti ca pistia Venedikce Ela la sera sempre la fenestra prima de cenar Valonca Ele sere todi li finiesse divant di soper Turkce O kadin her zaman aksam yemeginden once pencereyi kapatir Kaynakca Italian University of Leicester le ac uk 2 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Ekim 2015 Varldens 100 storsta sprak 2007 The World s 100 Largest Languages in 2007 2010 David Dalby 1999 2000 The Linguasphere register of the world s languages and speech communities Observatoire Linguistique Linguasphere Press Volume 2 pp 390 410 zone 51 27 Agustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Oxford Bereznay Andras 2011 Erdely tortenetenek atlasza Atlas of the History of Transylvania Mery Ratio s 63 ISBN 978 80 89286 45 4 Dis baglantilar