Hidroklorik asit (veya Klorhidrik asit), hidrojen ve klor elementlerinden oluşan, oda sıcaklığı ve normal basınçta gaz hâlinde olan hidrojen klorürün sulu çözeltisine verilen ad. Halk arasında tuz ruhu olarak da bilinir. 9. yüzyılda simyacı Câbir bin Hayyân tarafından keşfedildi ve sonrasında simya alanında kullanıldı.Sanayi Devrimi sırasında, sanayideki önemi keşfedilen asit, önce Leblanc işlemi, sonrasında Solvay işlemi ile sanayi alanında üretilmeye başladı. Hidroklorik asit, tarihte yeni kolaylıkların keşfinde önemli roller üstlendi. Günümüzde PVC'den demir-çeliğe, organik madde üretiminden gıda sektörüne kadar hemen hemen tüm alanlarda hidroklorik asit kullanılmaktadır.
Adlandırmalar | |
---|---|
Chlorane | |
Kloran | |
Diğer adlar Tuz ruhu Klorhidrik asit | |
Tanımlayıcılar | |
| |
ChemSpider |
|
ECHA InfoCard | 100.210.665 |
EC Numarası |
|
E numaraları | E507 ((asitliği düzenleyiciler, ...)) |
Özellikler | |
Molekül formülü | HCl |
Molekül kütlesi | 36.46 g/mol |
Görünüm | Renksiz, şeffaf sıvı |
Yoğunluk | 1.18g/cm³ |
Erime noktası | −27.32 °C (247 K) |
Kaynama noktası | 110 °C (383 K) |
Asitlik (pKa) | -6.3 |
Tehlikeler | |
GHS etiketleme sistemi: | |
R-ibareleri | R34, R37 |
NFPA 704 (yangın karosu) | |
Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa). | |
Hidroklorik asit, sağladığı kolaylıkların yanında, zehirli bir maddedir ve insan dokuları başta olmak üzere çoğu yüzeye büyük tahribat verir. Bu nedenle bu asit ile çalışılırken güvenlik önlemleri en üst düzeyde tutulmalıdır. Asit, toksik olmasının yanında, gözler ve deri için tahriş edicidir, deride yanıklara neden olmaktadır ve solunum sistemi için tahriş edici özellik taşımaktadır. Hidroklorik asidi elde edebilmek için öncelikle hidrojen klorür gazınının elde edilmesi gerekir.
Tarihçe
Hidroklorik asit, ilk defa MS 800'lerde Cabir bin Hayyan adlı simyacı tarafından, sofra tuzunun sülfürik asit ("vitriol") ile karıştırılmasıyla elde edildi. Cabir, keşfettiklerini derleyerek daha sonraları 20 farklı kitapta topladı. Bu 20 kitap, yüzyıllar boyunca hem simyanın hem de asitlerin temel kitapları arasında yer aldı. Cabir'ın keşiflerinden biri de, hidroklorik asit ve nitrik asitin karışımıyla hazırlanan kral suyudur. Kral suyu, uzun yıllar boyunca, simyada önemli bir yer edindi.
Orta Çağ'da hidroklorik asit, Avrupa'da acidum salis veya tuz ruhu adıyla bilinmekteydi. Türkiye'de de kullanılan tuz ruhu tabiri bugün sadece temizlik amaçlı alanlarda kullanılır. Yine Avrupa'da kullanılan bir başka kullanım olan muryatik asit terimi, (muriatic İngilizcede; salamura veya tuz ile ilgili olan anlamına gelmektedir) günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. 17. yüzyılda Johann Rudolf Glauber adlı Alman kimyacı, Mannheim işlemi'nde sodyum klorür tuzunu ve sülfürik asiti kullanarak sodyum sülfat ve hidrojen klorür gazı çıkarmayı başardı. İngiliz bilim insanı Joseph Priestley de 1772 yılında saf hidrojen klorür elde etmeyi başardı. Yine bir başka İngiliz kimyacı Humphry Davy, asit özelliğinin hidrojenin varlığından ileri geldiğini saptayarak asitlerle anhidritlerin farklı olduğu sonucuna vardı.
Sanayi Devrimi sürecinde, sodyum karbonat (soda) gibi alkaliler ve yan ürünlerine olan talebin sonucu Nicolas Leblanc adındaki Fransız kimyacı, bu alandaki sanayi dalları için girişimde bulundu. Leblanc işlemine göre kireç taşı, kömür ve sülfürik asit kullanarak tuzun alkali olabileceği söz konusuydu. 1863'teki Alkali Yasası'na ve başka Avrupa ülkelerindeki bilim adamlarınca ilan edilen benzer yasalara göre, tepkimeye giren aşırı hidrojen klorür, havaya karışmaktaydı.
20. yüzyılın başında Leblanc işlemi, yerini hidroklorik asit yan ürünleri olmaksızın Solvay işlemi'ne bıraktı. Bu işlem, Leblanc işlemine göre çok daha ucuz ve çok daha kolay elde edilebilir bir yöntemdi. Başta 20. yüzyıldaki sanayi dallarında görülen aşırı talep artışı olmak üzere, zamanla hidroklorik asit, sanayinin birçok alanında önemli yer edinmeye başladı. 1988'den beri hidroklorik asit, Birleşmiş Milletler'in Narkotik örgütleri tarafından 2. Tablo göstergeci olarak, narkotik teşhislerinde kullanılmaktadır.
Kimyasal özellikler
Hidrojen klorür, güçlü bir asittir. Moleküler yapısı oldukça basit olan hidrojen klorür, bir klor atomu ile bir hidrojen atomundan meydana gelir ve formülü HCl'dir. Hidrojen klorür, oda sıcaklığında bir litre suda, yaklaşık 450 litre gibi çok yüksek oranda çözünür. Öbür asitler gibi, renkli ayıraçla "asit rengi" denilen bir renk verir; sözgelimi turnusolu kırmızıya, heliantini pembeye, bromofenolu sarıya boyar ve fenolftaleinle renksiz bir sıvı verir.Sodyum karbonat ve amonyak gibi bazlara, belirgin bir etki yapar. Belirli hacimde hidroklorik asit bulunan bir cam tüpe, bir sodyum karbonat çözeltisi azar azar döküldüğünde, tüpe daldırılacak bir termometre, sıcaklığın hızla yükseldiğini gösterir; çözelti, su bütünüyle yok oluncaya kadar ısıtılırsa, sodyum klorür (sofra tuzu) katı hâlde çöker. İçinde amonyak bulunan bir şişenin ağzına hidroklorik asit taşıyan bir şişe yaklaştırılırsa, beyaz renkte ve bol miktarda amonyum klorür dumanları oluşur. Bu tepkimeyle, bir ortamda söz konusu maddelerin bulunup bulunmadığı belirlenir. Hidroklorik asit, suya damlatıldığında H+ iyonu vermektedir.
Hidroklorik asit tipik bir asit özelliği olarak çinko, demir, magnezyum ya da alüminyum gibi birçok metale etki ederek, hidrojen açığa çıkarır.Bakır, bu asitle ancak havanın oksijeni eşliğinde tepkimeye girer; ama hidrojen açığa çıkmaz.Altın ve platin hidroklorik asitle tepkimeye girmezlerse de, aşağı yukarı bütün metallere etki eden kral suyu (3 mol hidroklorik asit - 1 mol nitrik asit) karışımında çözünürler. Metal oksitler genellikle hidroklorik asitte çözünmeye uğrarlar. Hidroklorik asidin pas giderici rolü, bu olaya dayanır.
Karbonatlar, hidroklorik asitle şiddetli bir tepkime gerçekleştirirler ve karbondioksit açığa çıkar. Öbür tuzlar hidroklorik asitle tepkimeye girerler; sözgelimi gümüş nitrat, hidroklorik asitle tepkimeye girdiğinde, beyaz renkte gümüş klorür çökeleği verir; çökelek, ışık aldığında morarır (bu tepkimeden, kimyasal çözümlemeyle söz konusu maddelerin tanınmasında yararlanılır).
Hidroklorik asit, pas giderici olarak kullanılmasının yanı sıra, organik bileşiklere etki ettirilerek klorlu ürünlerin (çözücüler, plastik maddeler) elde edilmesinde yararlanılır.
Fiziksel özellikler
Hidroklorik asidin, kaynama sıcaklığı, erime sıcaklığı, yoğunluğu ve pH değeri gibi fiziksel özellikleri, asit çözeltisindeki HCl'in konsantrasyonu veya molaritesine bağlıdır.
Der. (w/w) c: kg HCl/kg | Der. (w/v) c: kg HCl/m³ | Der. Baumé | Yoğunluk ρ: kg/l | Molarite M | pH | Akmazlık η: mPa·s | Özısı s: kJ/(kg·K) | Buhar basıncı PHCl: Pa | Kaynama noktası b.p. | Erime noktası m.p. |
%10 | 104,80 | 6,6 | 1.048 | 2,87 M | −0.5 | 1,16 | 3,47 | 0,527 | 103 °C | −18 °C |
%20 | 219,60 | 13 | 1,098 | 6,02 M | −0,8 | 1,37 | 2,99 | 27,3 | 108 °C | −59 °C |
%30 | 344,70 | 19 | 1,149 | 9,45 M | −1,0 | 1,70 | 2,60 | 1.410 | 90 °C | −52 °C |
%32 | 370,88 | 20 | 1,159 | 10,17 M | −1,0 | 1,80 | 2,55 | 3.130 | 84 °C | −43 °C |
%34 | 397,46 | 21 | 1,169 | 10,90 M | −1,0 | 1,90 | 2,50 | 6.733 | 71 °C | −36 °C |
%36 | 424,44 | 22 | 1,179 | 11,64 M | −1,1 | 1,99 | 2,46 | 14.100 | 61 °C | −30 °C |
%38 | 451,82 | 23 | 1,189 | 12,39 M | −1,1 | 2,10 | 2,43 | 28.000 | 48 °C | −26 °C |
Üretim
Hidroklorik asit, hidrojen klorür adlı maddenin, suda çözülmesiyle elde edilir. Aynı doğrultuda, hidrojen klorürün elde edilmesi de birkaç farklı yöntemle gerçekleşebilir. Özellikle büyük ölçekli hidrojen klorür üretimlerinde, hemen hemen her zaman, madde başka maddelerle karıştırılarak elde edilir.
Endüstriyel pazarlama
Hidroklorik asit, kütlece %38 oranında HCl içeren çözeltiler içinde elde edilir. Kimyasal olarak 40%'a kadarlık bir derişimde üretim yapmak söz konusudur. Ancak böyle durumlarda buharlaşma oranı yüksek olacağından, asidin depolanması ve saklanması fazladan paraya mal olmaktadır. Ayrıca böyle depo ortamlarının sağlanması için uygun basınç ve sıcaklık değerlerinin sağlanması gerekmektedir. Günümüzde en uygun solüsyon derişimi %30 ile %34 arasında olanıdır. Böylelikle düşük taşıma ve düşük depolama ücretleri ortaya çıkmaktadır. Ev ortamında, -özellikle temizlik amaçlı- hidroklorik asit üretiminde ortalama derişim %10 - 12 arasındadır. Ancak buna rağmen kullanmadan önce asidin bulunduğu temizlik gerecinin su aracılığıyla seyreltilmesi gerekmektedir. Tuz ruhu adıyla satışı gerçekleştiren İngiltere'de ve birçok Avrupa ülkesinde, asidin kullanımı evdeki temizlik dışına çıkmamaktadır.
Dünyanın en büyük hidroklorik asit üreticilerinden Dow Chemical'ın yıllık asit üretimi 2 milyon tonu bulmaktadır. FMC, Georgia Gulf Corporation, Tosoh Corporation, Akzo Nobel ve Tessenderlo Total gibi diğer önemli firmalar da, yıllık 0.5 ila 1.5 milyon tonluk asit üretmektedir. Dünyada hidroklorik asidin açık pazarı yaklaşık olarak 5 milyon ton olarak belirlenmiştir.
Kullanım
Hidroklorik asit, çeşitli farklı iş alanlarında kullanımı bulunan bir tür inorganik asittir. Asidin derişimi, kullanıldığı iş sahasına göre değişkenlik göstermektedir. Hidroklorik asit, çeliğin dekapajı, organik bileşiklerin oluşturulması, inorganik maddelerin sanayi dallarında üretimi ve pH dengesinin sağlanması için birçok sanayi alt dalında kullanılmaktadır.
Çeliğin dekapajı
Hidroklorik asidin en önemli işlevlerinden birisi, çeliğin temizlenmesi amacıyla yapılan işlemidir. Bu işlem öncesinde, diğer aşamalar için demir üzerindeki pas alınır. %18 derişimineki hidroklorik asit, demir üzerindeki karbonu ve pası almak için yeterlidir. Aşağıda bu işlemin formüle dökülmüş hali yer almaktadır.
Çelik dekapaj endüstrisi, kullanılmış dekapaj çözeltilerinden HCl'in geri kazanımını sağlayan; püskürtmeli kavurucu veya akışkan yataklı yenileme işlemi gibi teknikler geliştirmiştir. En çok bilinen yenileme işlemi, aşağıdaki formülle ifade edilebilen piro-hidroliz işlemidir:
Organik bileşiklerin üretimi
Hidroklorik asidin kullanım alanlarından birisi de, PVC adlı madde için üretilen vinil klorür gibi organik bileşikler üretmektir. Bu alanda üretilen asitler asla satışa sunulmazlar. Kapalı bir sanayi içinde sadece organik bileşik üretimi için kullanılırlar. Hidroklorik asit aracılığıyla Bisfenol A, polikarbonatlar, aktif karbon ve askorbik asit gibi önemli kullanım alanları olan organik bileşikler üretilebilmektedir. Özellikle farmakoloji alanında kullanılacak bileşik ve ilaçların eldesinde ve teflonun üretiminde hidroklorik asidin önemli bir yeri bulunmaktadır. Özellikle I. Dünya Savaşı sırasında hidroklorik asitten elde edilerek kullanılan fosgen (COCl2) adlı organik madde, kimyasal silah olarak kullanılmıştır.
İnorganik bileşiklerin üretimi
Birçok inorganik bileşik, asit-baz tepkimeleri aracılığıyla üretilmektedir. Bu tepkimede yer alan asitlerde hidroklorik asidin yeri çok büyüktür. Demir klorür veya polialüminyum klorür gibi maddeler, bu sayede, sudan ayrışabilmektedir. Bu sayede, su arıtma tesislerinde pis sular temizlenebilmektedir. Demir klorit ve polialüminyum klorit maddeleri, su dezenfektesi dışında, kâğıt üretimininde de önemli bir görev üstlenmektedir. Ayrıca pil, akü gibi ekipmanların üretilmesine bu asidin büyük bir yeri bulunmaktadır.
pH Kontrolü ve nötrleştirme
Hidroklorik asit, bir solüsyondaki bazik (pH) değeri düşürmek için kullanılabilmektedir. Örneğin; içinde OH- iyonu barındıran bir çözeltiye hidroklorik asit damlatıldığında, çözeltideki baz, yerini suya ve H+ iyonuna bırakmaktadır. Bu yöntem sayesinde bir solüsyonun asitlik ve bazlık değerleriyle oynanabilmektedir. Bu da gıda, ilaç, havuz ve içme suyundaki pH değerlerini kontrol etmekte kullanılmaktadır. Aşağıda bu yöntemin formülleştirilmiş hali bulunmaktadır;
İyon alışverişinin yenilenmesi
Yüksek kalitedeki hidroklorik asit, iyon alışverişini denetleme ve yenilemede kullanılmaktadır. Özellikle reçine gibi maddeler üzerinde oynanabilmektedir. Bu yöntem özellikle Na+ ve Ca2+ gibi iyonların su bazlı solüyonlardan ayırmak için kullanılmaktadır. Bu da, reçinelerin temizlenmesinde, içme suyu ve gıda sanayisinde büyük yarar sağlamaktadır.
Diğer
Hidroklorik asit, kimyadaki ara maddelerden biridir. Bu asit, birçok küçük çaplı sanayi dalında kullanılmaktadır. Deri işlemeciliği, ev temizliği, inşaat sanayisi bunların başında gelmektedir. Petrol araştırmalarında, kayaların içine hidroklorik asit enjekte edilerek, petrolün varlığı ve/veya kalitesi hakkında bilgi toplanabilmektedir. Asit, ayrıca gıda sektöründe katkı maddelerinin yapımında kullanılmaktadır. Özellikle yapay gıdalarda ve vitaminlerde üretim aşamasında hidroklorik asitten yararlanmaktadır.
Canlılardaki yeri
Gastrik asit, çoğu canlının midesinde yer alan önemli bir sindirim ekipmanıdır. Bu asit, hidroklorik asidin seyreltilmiş hali olarak tanımlanabilmektedir. Normal bir insanda, midedeki asidin pH değeri 1 ile 2 arasında değişebildiği gibi, mide özsuyunda %0,3 oranında hidroklorik asit yer almaktadır.
Gastrik asit, midede, mikroorganizmalara karşı bariyer görevi üstlenmektedir. Özellikle, yenilen yiyeceklerdeki bakteri oranını düşürmekte oldukça etkin rol üstlenmektedir. Düşük pH değeri, ayrıca adı verilen sindirim enzimini harekete geçirmekte kullanılmaktadır. Düşük pH değerine maruz kalan besinler, oniki parmak bağırsağına geldiğinde ortamdaki 6'lık pH değeri aracılığıyla tekrar eski hallerine dönmektedir.
Hidroklorik asit, kendi başına, mideyi delebilecek güçte bir asittir. Ancak midede yer alan kalın mukus tabakası, asidin mide epitellerine zarar vermesini engeller.
Güvenlik
Tehlikeli madde levhaları | |
---|---|
Derişik hidroklorik asit, sıvı veya katı hâlde organizmalar için büyük tahribata neden olabilmektedir. Gaz hâlindeki bir miktar hidroklorik asidin solunumu, baştan sona tüm solunum sistemini tahrip edebilmektedir. Hidroklorik asit ile çalışılırken, eldiven ve koruyucu kıyafetlerin giyilmesi, hidroklorik asitten kaynaklanabilecek tahribatları düşürmekte önemlidir. Asit, sodyum hipoklorit (NaClO) ve permanganat (KMnO4) gibi maddelerle etkileştiğinde tepkimeye girer ve büyük tahribatlara yol açar.
Hidroklorik asidin vereceği tahribat, asidin derişimiyle alakalıdır. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki çevre birimlerine göre, hidroklorik asit, toksik maddeler arasında yer alır. Aşağıda Avrupa Birliği sınıflandırmasına göre oluşturulmuş tablo yer almaktadır;
Derişim | Sınıflandırma | R-Terimleri |
---|---|---|
10–25% | Tahriş Edici (Xi) | R36/37/38[a] |
> 25% | Aşındırıcı (C) | R34[b] R37[c] |
Açıklama
- [a]: R36/37/38: -gözler, solunum sistemi ve deri için tahriş edici-
- [b]: R34: -yanıklara neden olur-
- [c]: R37: -solunum sistemi için tahriş edici-
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "spirits of salt". 13 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Mayıs 2012.
- ^ William L. Jolly "Modern Inorganic Chemistry" (McGraw-Hill, 1984), p.177
- ^ a b c d e f Van Dorst, W.C.A. (2004). Technical product brochure Hydrochloric Acid (public document). Amersfoort: Akzo Nobel Base Chemicals.
- ^ a b c d e f g h i j k "Hydrochloric Acid". Chemicals Economics Handbook. SRI International. 2001. s. p. 733.4000A-733.3003F.
- ^ a b c Van Dorst, W.C.A. (1996–2002). various technical papers. not for open publication. Base Chemicals.
- ^ a b c d Aspen Properties, binary mixtures modeling software (calculations by Akzo Nobel Engineering bas.), Aspen Technology, 2002–2003
- ^ a b c Leicester, Henry Marshall (1971). The historical background of chemistry (İngilizce). New York: Dover Publications. ISBN . 30 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Eylül 2020.
- ^ Aftalion, Fred (1991). A History of the International Chemical Industry (İngilizce). Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN .
- ^ a b c d e f Greenwood, Norman N.; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements, 2nd Edition, Oxford: Butterworth-Heinemann. .
- ^ Ninth Edition, January 2005
- ^ egitek.meb.gov.tr 20 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Hidroklorik asit ve pH hakkında bir deney (Türkçe)
- ^ www.bilkent.edu.tr[] - Bilkent Üniversitesi, HCl hakkında PPT (Türkçe)
- ^ a b Lide, David (1980–1981). CRC Handbook of Chemistry and Physics. 61st edition. CRC Press.
- ^ a b Perry, R (1984). Perry's Chemical Engineers' Handbook. 6th edition. McGraw-Hill Book Company. .
- ^ Tübitak; Hidrojen gazı çıkışı 16 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe)
- ^ Asitler hakkında; PDF 24 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe)
- ^ ogrenci.hacettepe.edu.tr[] - Hacettepe Üniversitesi kral suyu ve HCl hakkında belge
- ^ . 20 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2008.
- ^ Ticari olarak satılan Hidroklorik asit oranları hakkında[] PDF (Türkçe) []
- ^ a b c Süleyman Demirel Üniversitesi, PDF-tez[](Türkçe)
- ^ [1] Hidroklorik asit (Türkçe)
- ^ www.maden.org.tr 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Dekapaj işlemi hakkında PDF (Türkçe)
- ^ [2] 12 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Gıda sektöründe Hidroklorik asit (Türkçe)
- ^ [3] 10 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Mide özsuyunda HCl (Türkçe)
- ^ a b Arthur, C. (15 Ağustos 2000). Textbook of Medical Physiology. 10. W.B. Company. .
- ^ http://www.scorecard.org 1 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 12 Eylül 2007'de erişildi.
- ^ http://eur-lex.europa.eu 6 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 2 Eylül 2008 tarihinde erişildi.
Dış bağlantılar
- Hidroklorik asit için yoğunluk tablosu3 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- NIST WebBook, general link26 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Hidrojen ve hidroklorik asit4 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe)
- Genel güvenlik
- EPA Hazard Summary24 Ağustos 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- (İngilizce)
- (İngilizce)
- Hydrochloric acid MSDS by Akzo Nobel21 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Kirlilik
- (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hidroklorik asit veya Klorhidrik asit hidrojen ve klor elementlerinden olusan oda sicakligi ve normal basincta gaz halinde olan hidrojen klorurun sulu cozeltisine verilen ad Halk arasinda tuz ruhu olarak da bilinir 9 yuzyilda simyaci Cabir bin Hayyan tarafindan kesfedildi ve sonrasinda simya alaninda kullanildi Sanayi Devrimi sirasinda sanayideki onemi kesfedilen asit once Leblanc islemi sonrasinda Solvay islemi ile sanayi alaninda uretilmeye basladi Hidroklorik asit tarihte yeni kolayliklarin kesfinde onemli roller ustlendi Gunumuzde PVC den demir celige organik madde uretiminden gida sektorune kadar hemen hemen tum alanlarda hidroklorik asit kullanilmaktadir Hidroklorik asit AdlandirmalarIUPAC adiChloraneSistematik IUPAC adiKloranDiger adlarTuz ruhu Klorhidrik asitTanimlayicilarCAS numarasi 7647 01 0ChemSpider 307ECHA InfoCard 100 210 665EC Numarasi 231 595 7E numaralari E507 asitligi duzenleyiciler OzelliklerMolekul formulu HClMolekul kutlesi 36 46 g molGorunum Renksiz seffaf siviYogunluk 1 18g cm Erime noktasi 27 32 C 247 K Kaynama noktasi 110 C 383 K Asitlik pKa 6 3TehlikelerGHS etiketleme sistemi R ibareleri R34 R37NFPA 704 yangin karosu 301CORAksi belirtilmedigi surece madde verileri Standart sicaklik ve basinc kosullarinda belirtilir 25 C 77 F 100 kPa Bilgi kutusu kaynaklari Hidroklorik asit sagladigi kolayliklarin yaninda zehirli bir maddedir ve insan dokulari basta olmak uzere cogu yuzeye buyuk tahribat verir Bu nedenle bu asit ile calisilirken guvenlik onlemleri en ust duzeyde tutulmalidir Asit toksik olmasinin yaninda gozler ve deri icin tahris edicidir deride yaniklara neden olmaktadir ve solunum sistemi icin tahris edici ozellik tasimaktadir Hidroklorik asidi elde edebilmek icin oncelikle hidrojen klorur gazininin elde edilmesi gerekir TarihceHidroklorik asit ile ilgili calismalariyla taninan Cabir bin Hayyan in temsili bir resmi Hidroklorik asit ilk defa MS 800 lerde Cabir bin Hayyan adli simyaci tarafindan sofra tuzunun sulfurik asit vitriol ile karistirilmasiyla elde edildi Cabir kesfettiklerini derleyerek daha sonralari 20 farkli kitapta topladi Bu 20 kitap yuzyillar boyunca hem simyanin hem de asitlerin temel kitaplari arasinda yer aldi Cabir in kesiflerinden biri de hidroklorik asit ve nitrik asitin karisimiyla hazirlanan kral suyudur Kral suyu uzun yillar boyunca simyada onemli bir yer edindi Orta Cag da hidroklorik asit Avrupa da acidum salis veya tuz ruhu adiyla bilinmekteydi Turkiye de de kullanilan tuz ruhu tabiri bugun sadece temizlik amacli alanlarda kullanilir Yine Avrupa da kullanilan bir baska kullanim olan muryatik asit terimi muriatic Ingilizcede salamura veya tuz ile ilgili olan anlamina gelmektedir gunumuzde hala kullanilmaktadir 17 yuzyilda Johann Rudolf Glauber adli Alman kimyaci Mannheim islemi nde sodyum klorur tuzunu ve sulfurik asiti kullanarak sodyum sulfat ve hidrojen klorur gazi cikarmayi basardi Ingiliz bilim insani Joseph Priestley de 1772 yilinda saf hidrojen klorur elde etmeyi basardi Yine bir baska Ingiliz kimyaci Humphry Davy asit ozelliginin hidrojenin varligindan ileri geldigini saptayarak asitlerle anhidritlerin farkli oldugu sonucuna vardi Sanayi Devrimi surecinde sodyum karbonat soda gibi alkaliler ve yan urunlerine olan talebin sonucu Nicolas Leblanc adindaki Fransiz kimyaci bu alandaki sanayi dallari icin girisimde bulundu Leblanc islemine gore kirec tasi komur ve sulfurik asit kullanarak tuzun alkali olabilecegi soz konusuydu 1863 teki Alkali Yasasi na ve baska Avrupa ulkelerindeki bilim adamlarinca ilan edilen benzer yasalara gore tepkimeye giren asiri hidrojen klorur havaya karismaktaydi 20 yuzyilin basinda Leblanc islemi yerini hidroklorik asit yan urunleri olmaksizin Solvay islemi ne birakti Bu islem Leblanc islemine gore cok daha ucuz ve cok daha kolay elde edilebilir bir yontemdi Basta 20 yuzyildaki sanayi dallarinda gorulen asiri talep artisi olmak uzere zamanla hidroklorik asit sanayinin bircok alaninda onemli yer edinmeye basladi 1988 den beri hidroklorik asit Birlesmis Milletler in Narkotik orgutleri tarafindan 2 Tablo gostergeci olarak narkotik teshislerinde kullanilmaktadir Kimyasal ozelliklerAsidin titrasyonu Hidrojen klorur guclu bir asittir Molekuler yapisi oldukca basit olan hidrojen klorur bir klor atomu ile bir hidrojen atomundan meydana gelir ve formulu HCl dir Hidrojen klorur oda sicakliginda bir litre suda yaklasik 450 litre gibi cok yuksek oranda cozunur Obur asitler gibi renkli ayiracla asit rengi denilen bir renk verir sozgelimi turnusolu kirmiziya heliantini pembeye bromofenolu sariya boyar ve fenolftaleinle renksiz bir sivi verir Sodyum karbonat ve amonyak gibi bazlara belirgin bir etki yapar Belirli hacimde hidroklorik asit bulunan bir cam tupe bir sodyum karbonat cozeltisi azar azar dokuldugunde tupe daldirilacak bir termometre sicakligin hizla yukseldigini gosterir cozelti su butunuyle yok oluncaya kadar isitilirsa sodyum klorur sofra tuzu kati halde coker Icinde amonyak bulunan bir sisenin agzina hidroklorik asit tasiyan bir sise yaklastirilirsa beyaz renkte ve bol miktarda amonyum klorur dumanlari olusur Bu tepkimeyle bir ortamda soz konusu maddelerin bulunup bulunmadigi belirlenir Hidroklorik asit suya damlatildiginda H iyonu vermektedir Hidroklorik asit tipik bir asit ozelligi olarak cinko demir magnezyum ya da aluminyum gibi bircok metale etki ederek hidrojen aciga cikarir Bakir bu asitle ancak havanin oksijeni esliginde tepkimeye girer ama hidrojen aciga cikmaz Altin ve platin hidroklorik asitle tepkimeye girmezlerse de asagi yukari butun metallere etki eden kral suyu 3 mol hidroklorik asit 1 mol nitrik asit karisiminda cozunurler Metal oksitler genellikle hidroklorik asitte cozunmeye ugrarlar Hidroklorik asidin pas giderici rolu bu olaya dayanir Karbonatlar hidroklorik asitle siddetli bir tepkime gerceklestirirler ve karbondioksit aciga cikar Obur tuzlar hidroklorik asitle tepkimeye girerler sozgelimi gumus nitrat hidroklorik asitle tepkimeye girdiginde beyaz renkte gumus klorur cokelegi verir cokelek isik aldiginda morarir bu tepkimeden kimyasal cozumlemeyle soz konusu maddelerin taninmasinda yararlanilir Hidrojen klorurun suda iyonlasip klorur anyonu ve hidronyum katyonu olusturmasi Hidroklorik asit pas giderici olarak kullanilmasinin yani sira organik bilesiklere etki ettirilerek klorlu urunlerin cozuculer plastik maddeler elde edilmesinde yararlanilir Fiziksel ozelliklerHidroklorik asidin kaynama sicakligi erime sicakligi yogunlugu ve pH degeri gibi fiziksel ozellikleri asit cozeltisindeki HCl in konsantrasyonu veya molaritesine baglidir Der w w c kg HCl kg Der w v c kg HCl m Der Baume Yogunluk r kg l Molarite M pH Akmazlik h mPa s Ozisi s kJ kg K Buhar basinci PHCl Pa Kaynama noktasi b p Erime noktasi m p 10 104 80 6 6 1 048 2 87 M 0 5 1 16 3 47 0 527 103 C 18 C 20 219 60 13 1 098 6 02 M 0 8 1 37 2 99 27 3 108 C 59 C 30 344 70 19 1 149 9 45 M 1 0 1 70 2 60 1 410 90 C 52 C 32 370 88 20 1 159 10 17 M 1 0 1 80 2 55 3 130 84 C 43 C 34 397 46 21 1 169 10 90 M 1 0 1 90 2 50 6 733 71 C 36 C 36 424 44 22 1 179 11 64 M 1 1 1 99 2 46 14 100 61 C 30 C 38 451 82 23 1 189 12 39 M 1 1 2 10 2 43 28 000 48 C 26 CYukaridaki sicaklik ve basinc degerleri 20 C ve 1 atmosfer basincina gore 101 325 kPa esas alinmistir UretimHidroklorik asit hidrojen klorur adli maddenin suda cozulmesiyle elde edilir Ayni dogrultuda hidrojen klorurun elde edilmesi de birkac farkli yontemle gerceklesebilir Ozellikle buyuk olcekli hidrojen klorur uretimlerinde hemen hemen her zaman madde baska maddelerle karistirilarak elde edilir AlCl3 3HClO Al ClO4 3 3HCl displaystyle ce AlCl3 3HClO gt Al ClO4 3 3HCl Endustriyel pazarlama Hidroklorik asit kutlece 38 oraninda HCl iceren cozeltiler icinde elde edilir Kimyasal olarak 40 a kadarlik bir derisimde uretim yapmak soz konusudur Ancak boyle durumlarda buharlasma orani yuksek olacagindan asidin depolanmasi ve saklanmasi fazladan paraya mal olmaktadir Ayrica boyle depo ortamlarinin saglanmasi icin uygun basinc ve sicaklik degerlerinin saglanmasi gerekmektedir Gunumuzde en uygun solusyon derisimi 30 ile 34 arasinda olanidir Boylelikle dusuk tasima ve dusuk depolama ucretleri ortaya cikmaktadir Ev ortaminda ozellikle temizlik amacli hidroklorik asit uretiminde ortalama derisim 10 12 arasindadir Ancak buna ragmen kullanmadan once asidin bulundugu temizlik gerecinin su araciligiyla seyreltilmesi gerekmektedir Tuz ruhu adiyla satisi gerceklestiren Ingiltere de ve bircok Avrupa ulkesinde asidin kullanimi evdeki temizlik disina cikmamaktadir Dunyanin en buyuk hidroklorik asit ureticilerinden Dow Chemical in yillik asit uretimi 2 milyon tonu bulmaktadir FMC Georgia Gulf Corporation Tosoh Corporation Akzo Nobel ve Tessenderlo Total gibi diger onemli firmalar da yillik 0 5 ila 1 5 milyon tonluk asit uretmektedir Dunyada hidroklorik asidin acik pazari yaklasik olarak 5 milyon ton olarak belirlenmistir KullanimHidroklorik asit cesitli farkli is alanlarinda kullanimi bulunan bir tur inorganik asittir Asidin derisimi kullanildigi is sahasina gore degiskenlik gostermektedir Hidroklorik asit celigin dekapaji organik bilesiklerin olusturulmasi inorganik maddelerin sanayi dallarinda uretimi ve pH dengesinin saglanmasi icin bircok sanayi alt dalinda kullanilmaktadir Laboratuvar ortaminda kullanilan tipik bir hidroklorik asit sisesiCeligin dekapaji Hidroklorik asidin en onemli islevlerinden birisi celigin temizlenmesi amaciyla yapilan islemidir Bu islem oncesinde diger asamalar icin demir uzerindeki pas alinir 18 derisimineki hidroklorik asit demir uzerindeki karbonu ve pasi almak icin yeterlidir Asagida bu islemin formule dokulmus hali yer almaktadir Fe 6HCl 3 3H2O dd Celik dekapaj endustrisi kullanilmis dekapaj cozeltilerinden HCl in geri kazanimini saglayan puskurtmeli kavurucu veya akiskan yatakli yenileme islemi gibi teknikler gelistirmistir En cok bilinen yenileme islemi asagidaki formulle ifade edilebilen piro hidroliz islemidir 4 4H2O O2 8HCl 2 dd Organik bilesiklerin uretimi Hidroklorik asidin kullanim alanlarindan birisi de PVC adli madde icin uretilen vinil klorur gibi organik bilesikler uretmektir Bu alanda uretilen asitler asla satisa sunulmazlar Kapali bir sanayi icinde sadece organik bilesik uretimi icin kullanilirlar Hidroklorik asit araciligiyla Bisfenol A polikarbonatlar aktif karbon ve askorbik asit gibi onemli kullanim alanlari olan organik bilesikler uretilebilmektedir Ozellikle farmakoloji alaninda kullanilacak bilesik ve ilaclarin eldesinde ve teflonun uretiminde hidroklorik asidin onemli bir yeri bulunmaktadir Ozellikle I Dunya Savasi sirasinda hidroklorik asitten elde edilerek kullanilan fosgen COCl2 adli organik madde kimyasal silah olarak kullanilmistir Inorganik bilesiklerin uretimi Bircok inorganik bilesik asit baz tepkimeleri araciligiyla uretilmektedir Bu tepkimede yer alan asitlerde hidroklorik asidin yeri cok buyuktur Demir klorur veya polialuminyum klorur gibi maddeler bu sayede sudan ayrisabilmektedir Bu sayede su aritma tesislerinde pis sular temizlenebilmektedir Demir klorit ve polialuminyum klorit maddeleri su dezenfektesi disinda kagit uretimininde de onemli bir gorev ustlenmektedir Ayrica pil aku gibi ekipmanlarin uretilmesine bu asidin buyuk bir yeri bulunmaktadir 6HCl 2FeCl3 3H2O dd pH Kontrolu ve notrlestirme Hidroklorik asit bir solusyondaki bazik pH degeri dusurmek icin kullanilabilmektedir Ornegin icinde OH iyonu barindiran bir cozeltiye hidroklorik asit damlatildiginda cozeltideki baz yerini suya ve H iyonuna birakmaktadir Bu yontem sayesinde bir solusyonun asitlik ve bazlik degerleriyle oynanabilmektedir Bu da gida ilac havuz ve icme suyundaki pH degerlerini kontrol etmekte kullanilmaktadir Asagida bu yontemin formullestirilmis hali bulunmaktadir OH HCl H2O dd Iyon alisverisinin yenilenmesi Yuksek kalitedeki hidroklorik asit iyon alisverisini denetleme ve yenilemede kullanilmaktadir Ozellikle recine gibi maddeler uzerinde oynanabilmektedir Bu yontem ozellikle Na ve Ca2 gibi iyonlarin su bazli soluyonlardan ayirmak icin kullanilmaktadir Bu da recinelerin temizlenmesinde icme suyu ve gida sanayisinde buyuk yarar saglamaktadir Na maddesi H3O ile yer degistirir Ca2 maddesi 2H3O ile yer degistirir dd Diger Hidroklorik asit kimyadaki ara maddelerden biridir Bu asit bircok kucuk capli sanayi dalinda kullanilmaktadir Deri islemeciligi ev temizligi insaat sanayisi bunlarin basinda gelmektedir Petrol arastirmalarinda kayalarin icine hidroklorik asit enjekte edilerek petrolun varligi ve veya kalitesi hakkinda bilgi toplanabilmektedir Asit ayrica gida sektorunde katki maddelerinin yapiminda kullanilmaktadir Ozellikle yapay gidalarda ve vitaminlerde uretim asamasinda hidroklorik asitten yararlanmaktadir Canlilardaki yeriGastrik asit cogu canlinin midesinde yer alan onemli bir sindirim ekipmanidir Bu asit hidroklorik asidin seyreltilmis hali olarak tanimlanabilmektedir Normal bir insanda midedeki asidin pH degeri 1 ile 2 arasinda degisebildigi gibi mide ozsuyunda 0 3 oraninda hidroklorik asit yer almaktadir Gastrik asit midede mikroorganizmalara karsi bariyer gorevi ustlenmektedir Ozellikle yenilen yiyeceklerdeki bakteri oranini dusurmekte oldukca etkin rol ustlenmektedir Dusuk pH degeri ayrica adi verilen sindirim enzimini harekete gecirmekte kullanilmaktadir Dusuk pH degerine maruz kalan besinler oniki parmak bagirsagina geldiginde ortamdaki 6 lik pH degeri araciligiyla tekrar eski hallerine donmektedir Hidroklorik asit kendi basina mideyi delebilecek gucte bir asittir Ancak midede yer alan kalin mukus tabakasi asidin mide epitellerine zarar vermesini engeller GuvenlikTehlikeli madde levhalari Derisik hidroklorik asit sivi veya kati halde organizmalar icin buyuk tahribata neden olabilmektedir Gaz halindeki bir miktar hidroklorik asidin solunumu bastan sona tum solunum sistemini tahrip edebilmektedir Hidroklorik asit ile calisilirken eldiven ve koruyucu kiyafetlerin giyilmesi hidroklorik asitten kaynaklanabilecek tahribatlari dusurmekte onemlidir Asit sodyum hipoklorit NaClO ve permanganat KMnO4 gibi maddelerle etkilestiginde tepkimeye girer ve buyuk tahribatlara yol acar Hidroklorik asidin verecegi tahribat asidin derisimiyle alakalidir Amerika Birlesik Devletleri ndeki cevre birimlerine gore hidroklorik asit toksik maddeler arasinda yer alir Asagida Avrupa Birligi siniflandirmasina gore olusturulmus tablo yer almaktadir Derisim Siniflandirma R Terimleri10 25 Tahris Edici Xi R36 37 38 a gt 25 Asindirici C R34 b R37 c Aciklama a R36 37 38 gozler solunum sistemi ve deri icin tahris edici b R34 yaniklara neden olur c R37 solunum sistemi icin tahris edici Ayrica bakinizSodyum hipoklorit AsitKaynakca spirits of salt 13 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Mayis 2012 William L Jolly Modern Inorganic Chemistry McGraw Hill 1984 p 177 a b c d e f Van Dorst W C A 2004 Technical product brochure Hydrochloric Acid public document Amersfoort Akzo Nobel Base Chemicals a b c d e f g h i j k Hydrochloric Acid Chemicals Economics Handbook SRI International 2001 s p 733 4000A 733 3003F KB1 bakim Fazladan yazi link a b c Van Dorst W C A 1996 2002 various technical papers not for open publication Base Chemicals a b c d Aspen Properties binary mixtures modeling software calculations by Akzo Nobel Engineering bas Aspen Technology 2002 2003 a b c Leicester Henry Marshall 1971 The historical background of chemistry Ingilizce New York Dover Publications ISBN 0 486 61053 5 30 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2020 Aftalion Fred 1991 A History of the International Chemical Industry Ingilizce Philadelphia University of Pennsylvania Press ISBN 0 8122 1297 5 a b c d e f Greenwood Norman N Earnshaw A 1997 Chemistry of the Elements 2nd Edition Oxford Butterworth Heinemann ISBN 0 7506 3365 4 Ninth Edition January 2005 egitek meb gov tr 20 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hidroklorik asit ve pH hakkinda bir deney Turkce www bilkent edu tr olu kirik baglanti Bilkent Universitesi HCl hakkinda PPT Turkce a b Lide David 1980 1981 CRC Handbook of Chemistry and Physics 61st edition CRC Press a b Perry R 1984 Perry s Chemical Engineers Handbook 6th edition McGraw Hill Book Company ISBN 0 07 049479 7 Tubitak Hidrojen gazi cikisi 16 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce Asitler hakkinda PDF 24 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce ogrenci hacettepe edu tr olu kirik baglanti Hacettepe Universitesi kral suyu ve HCl hakkinda belge 20 Subat 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Ekim 2008 Ticari olarak satilan Hidroklorik asit oranlari hakkinda olu kirik baglanti PDF Turkce olu kirik baglanti a b c Suleyman Demirel Universitesi PDF tez olu kirik baglanti Turkce 1 Hidroklorik asit Turkce www maden org tr 3 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dekapaj islemi hakkinda PDF Turkce 2 12 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gida sektorunde Hidroklorik asit Turkce 3 10 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Mide ozsuyunda HCl Turkce a b Arthur C 15 Agustos 2000 Textbook of Medical Physiology 10 W B Company ISBN 0 7216 8677 X http www scorecard org 1 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde 12 Eylul 2007 de erisildi http eur lex europa eu 6 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2 Eylul 2008 tarihinde erisildi Dis baglantilarHidroklorik asit icin yogunluk tablosu3 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce NIST WebBook general link26 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Hidrojen ve hidroklorik asit4 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce Genel guvenlikEPA Hazard Summary24 Agustos 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Ingilizce Ingilizce Hydrochloric acid MSDS by Akzo Nobel21 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Kirlilik Ingilizce