Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Platin, periyodik cetvelde Pt simgesi ile gösterilen kimyasal bir element olup atom numarası 78'dir. Ağır, dövülebilir, sünek, grimsi beyaz renkli, geçiş metalleri grubunda, kıymetli metallerdendir. Altından sonraki en kıymetli metaldir.Korozyona dayanıklı olup bazı bakır ve nikel cevherlerinde bulunur. Kuyumculukta, laboratuvar cihazlarında, elektrik kontaktlarında, diş hekimliğinde ve otomobil egzoz kontrol cihazlarında kullanılır.
Simyacıların platin için kullandıkları simge, altın ve gümüşün simgelerinin bir araya getirilmiş şeklidir.
Önemli özellikleri
Platin saf hâldeyken gümüşümsü beyaz renklidir. Korozyona dayanıklıdır. Platin grubu metallerin altı üyesinin de (rutenyum, rodyum, paladyum, osmiyum, iridyum ve platin) özellikleri çok üstündür. Bu nedenle platin, otomobillerin egzoz sistemlerindeki katalitik dönüştürücülerde ve bujilerin uçlarında kullanılır.
Platin, yüksek aşınma ve kararma direncinden ötürü ideal bir hassas kuyumculuk metalidir. Platin altından daha kıymetlidir. Platin fiyatları, piyasadaki arz-talep dengesine göre değişmekle birlikte normalde altının iki mislidir. Dünya'da bilinen en değerli 2. maden olduğu bilinmektedir. 18. yüzyılda platinin nadir bulunur oluşu, Kral XV. Louis'nin onu, "krallara layık tek metal" olarak tanımlamasına neden olmuştur.
Göze çarpan diğer özellikleri arasında; kimyasallara karşı direnç, çok üstün yüksek sıcaklık özellikleri ve kararlı elektriksel özellikler sayılabilir. Platin havada hiçbir sıcaklıkta korozyona uğramaz, ancak siyanür, halojenler, kükürt ve alkaliler tarafından korozyona uğratılır. Hidroklorik asit (HCl) ve nitrik asit (HNO3) içerisinde çözünmez fakat kral suyu (aqua regia) olarak bilinen karışımda kloro-platinik asit oluşturarak çözünür. Bilinen oksidasyon kademeleri +2, +3 ve +4'tür.
Kullanım alanları
Laboratuvar kaplarının, bozunmaya dayanıklı gereçlerin, tellerin ve ısıluçların yapımında, kuyumculukta, diş hekimliğinde ve elektrik kontaklarında kullanılır. Platin-kobalt alaşımları güçlü manyetik özellik gösterir. Platin rezistans telleri, çok yüksek sıcaklıklarda çalışan elektrikli fırınların yapımında kullanılır. Arabalarda hava kirliliğini önleyici donanımların yapımında, füzelerin uç konilerinin ve jet motorlarının ağızlıklarının kaplamasında, büyük gemilerin, denizaltı boru hatlarının ve çelik desteklerin katodik koruma sistemlerinde de platinden yararlanılır. Sülfürik asit eldesinde ve petrol ürünlerinin işlenmesinde katalizör olarak platin kullanılmaktadır. Platin dirençli termometreler, elektrolizde kullanılan elektrotlarda da yer alıyor.
Platin bileşiklerininse daha da yaygın kullanım alanları bulunur. Örneğin sisplatin, karboplatin ve okzaliplatinin DNA yapısı arasına girme özelliklerinden dolayı kanser tedavisinde kemoterapi sırasında kullanılabiliyor. Hekza kloroplatin asitse fotoğrafçılık, aynalar, mürekkep, porselen renklendirmesi, çinkonun aşındırılmasında kullanılmaktadır.
Tarihçe
Doğal hâlde bulunan platin ve platin alaşımlarının varlığı uzun zamandan beri bilinmektedir. Platin, Kristof Kolomb öncesi Amerikan yerlileri tarafından kullanılmışsa da Avrupalıların bu metalden ilk defa söz etmeleri 1557 yılına rastlar: bir İtalyan Hümanisti olan Julius Sezar Skaliger (1484-1558), Panama ve Meksika arasındaki bir Orta Amerika madeninde bulunan bu gizemli metalden bahsederken onu, "şimdiye dek bilinen hiçbir İspanyol sanatıyla ergitilemeyen" olarak tanımlamıştır.
İspanyollar metali ilk olarak Kolombiya'da bulduklarında ona "platina" veya "küçük gümüş" adını vermişlerdir. Platini gümüş cevherleri içerisinde istenmeyen bir olarak görmüşler ve çoğunlukla da atmışlardır.
Platin ilk olarak ve adlı iki astronom tarafından keşfedilmiştir. Her ikisi de İspanya Kralı V. Felipe tarafından 1735-1745 arasında Peru'daki bir keşif gezisi için görevlendirilmişti. Ulloa, platina"yı, 'da (Kolombiya) altınla birlikte bulunan ve işlenemeyen metal olarak tanımladı. Ulloa'nın gemisine dönüş yolculuğunda İngilizler tarafından el konuldu ve İngiltere'ye götürüldü. Kendisine iyi davranıldı, hatta Royal Society'ye üye bile yapıldı. Ancak bu bilinmeyen metalden bahsetmesi, hakkında yayın yapması 1748'e kadar yasaklandı. Oysa bu gelişmelerden bağımsız olarak 1741'de metali ayrıştırmıştı.
Uzun yıllar boyunca uzunluk ölçüsü birimi "metre"nin tanımı, Sevr'deki (Fransa) 'de bulunan platin-iridyum alaşımından yapılmış bir çubuk üzerindeki iki işaret arasındaki mesafe olarak tanımlanmıştır. Yine aynı şekilde platin-iridyum alaşımından yapılmış bir silindir de kilogram standardı olarak aynı yerde bulunmaktadır. Platin, tanımında da kullanılmaktadır.
Bulunuşu
Platin genellikle saf ya da iridyum ile alaşım halinde bulunur. Platin arsenik ( minerali (PtAs2)), Kanada'daki cevher yataklarında nikel cevherleriyle bir arada bulunan ana platin kaynağıdır. Daha nadir bulunan sülfürlü minerali ((Pt,Pd,Ni)S) ise platini, paladyum ve nikel ile birlikte içerir. Kuperit'e genellikle Transvaal'de (Güney Afrika) rastlanır.
Platin daha çok diğer platin grubu metallerle (PGM) birlikte ve (Güney Afrika), Kolombiya, Ontario, Ural Dağları ve bazı batı Amerika eyaletlerindeki alüvyal cevher yataklarında bulunur.
Platin ticari anlamda cevher yataklarındaki nikel cevherlerinin işlenmesi sırasında yan ürün olarak elde edilir. Bu cevherlerde platinin yalnızca 0,5 ppm (1 ppm = milyonda bir) mertebesinde bulunması bile platinin ne kadar kıymetli ve işlenmeye değer olduğunun bir göstergesidir.
İzotopları
Platinin beş adet kararlı izotopu ve bir de yarılanma ömrü 6 milyar yıl olan vardır: Pt-190. Platinin başka radyo-izotopları da vardır ve bunlardan en kararsızı yarılanma ömrü 50 yıl olan Pt-193'tür.
Önlemler
Platin reaktif bir metal olmadığından herhangi bir sağlık problemi yaratmaz. Bazı platin kompleksleri (cis-platin), aktivitelerinden dolayı kemoterapi alanında kullanılmakta iseler de böbreklerde geri dönüşümü olmayan tahribata yol açarlar.
Kaynakça
- ^ Kıymetli metal
- ^ Deniz Candaş. . 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2011.
- Los Alamos National Laboratory - Platin (İng.)21 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Platin ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- WebElements.com - Platin (İng.)16 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Platinum Metals Review E-Journal (İng.)29 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Platinum Guild International (İng.) 20 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Platin Pt H Periyodik tablo HeLi Be B C N O F NeNa Mg Al Si P S Cl ArK Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br KrRb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I XeCs Ba Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At RnFr Ra Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Temel ozellikleriAtom numarasi 78Element serisi Gecis metalleriGrup periyot blok 6 dGorunus Grimsi beyazKutle numarasi 195 084 9 g molElektron dizilimi Xe 4f14 5d9 6s1Enerji seviyesi basina Elektronlar 2 8 18 32 17 1CAS kayit numarasi CAS kayit numarasi Fiziksel OzellikleriMaddenin hali katiYogunluk 21 45 g cm Sivi haldeki yogunlugu 19 77 g cm Ergime noktasi 2041 4 K 1768 3 CKaynama noktasi 4098 K 3825 CErgime isisi 22 17 kJ molBuharlasma isisi 469 kJ molIsi kapasitesi 25 86 J mol K Atom ozellikleriKristal yapisi Yuzey merkezli kubikYukseltgenme seviyeleri 2 3 4 hafif bazik oksit Elektronegatifligi 2 28 Pauling olcegiIyonlasma enerjisi 870 kJ molAtom yaricapi 135 pmAtom yaricapi hes 177 pmKovalent yaricapi 128 pmVan der Waals yaricapi 175 pmDiger ozellikleriElektrik direnci 105 nW m 20 C de Isil iletkenlik 71 6 W m K Isil genlesme 8 8 µm m K 25 C de Ses hizi 2800 m s 20 C de Mohs sertligi 3 5Vickers sertligi 549 MPaBrinell sertligi 392 MPa Platin periyodik cetvelde Pt simgesi ile gosterilen kimyasal bir element olup atom numarasi 78 dir Agir dovulebilir sunek grimsi beyaz renkli gecis metalleri grubunda kiymetli metallerdendir Altindan sonraki en kiymetli metaldir Korozyona dayanikli olup bazi bakir ve nikel cevherlerinde bulunur Kuyumculukta laboratuvar cihazlarinda elektrik kontaktlarinda dis hekimliginde ve otomobil egzoz kontrol cihazlarinda kullanilir Platinin simyacilarca kullanilan simgesi Simyacilarin platin icin kullandiklari simge altin ve gumusun simgelerinin bir araya getirilmis seklidir Onemli ozellikleriPlatin saf haldeyken gumusumsu beyaz renklidir Korozyona dayaniklidir Platin grubu metallerin alti uyesinin de rutenyum rodyum paladyum osmiyum iridyum ve platin ozellikleri cok ustundur Bu nedenle platin otomobillerin egzoz sistemlerindeki katalitik donusturuculerde ve bujilerin uclarinda kullanilir Platin yuksek asinma ve kararma direncinden oturu ideal bir hassas kuyumculuk metalidir Platin altindan daha kiymetlidir Platin fiyatlari piyasadaki arz talep dengesine gore degismekle birlikte normalde altinin iki mislidir Dunya da bilinen en degerli 2 maden oldugu bilinmektedir 18 yuzyilda platinin nadir bulunur olusu Kral XV Louis nin onu krallara layik tek metal olarak tanimlamasina neden olmustur Goze carpan diger ozellikleri arasinda kimyasallara karsi direnc cok ustun yuksek sicaklik ozellikleri ve kararli elektriksel ozellikler sayilabilir Platin havada hicbir sicaklikta korozyona ugramaz ancak siyanur halojenler kukurt ve alkaliler tarafindan korozyona ugratilir Hidroklorik asit HCl ve nitrik asit HNO3 icerisinde cozunmez fakat kral suyu aqua regia olarak bilinen karisimda kloro platinik asit olusturarak cozunur Bilinen oksidasyon kademeleri 2 3 ve 4 tur Kullanim alanlariLaboratuvar kaplarinin bozunmaya dayanikli gereclerin tellerin ve isiluclarin yapiminda kuyumculukta dis hekimliginde ve elektrik kontaklarinda kullanilir Platin kobalt alasimlari guclu manyetik ozellik gosterir Platin rezistans telleri cok yuksek sicakliklarda calisan elektrikli firinlarin yapiminda kullanilir Arabalarda hava kirliligini onleyici donanimlarin yapiminda fuzelerin uc konilerinin ve jet motorlarinin agizliklarinin kaplamasinda buyuk gemilerin denizalti boru hatlarinin ve celik desteklerin katodik koruma sistemlerinde de platinden yararlanilir Sulfurik asit eldesinde ve petrol urunlerinin islenmesinde katalizor olarak platin kullanilmaktadir Platin direncli termometreler elektrolizde kullanilan elektrotlarda da yer aliyor Platin bilesiklerininse daha da yaygin kullanim alanlari bulunur Ornegin sisplatin karboplatin ve okzaliplatinin DNA yapisi arasina girme ozelliklerinden dolayi kanser tedavisinde kemoterapi sirasinda kullanilabiliyor Hekza kloroplatin asitse fotografcilik aynalar murekkep porselen renklendirmesi cinkonun asindirilmasinda kullanilmaktadir TarihcePlatin in dogal kulcesi Dogal halde bulunan platin ve platin alasimlarinin varligi uzun zamandan beri bilinmektedir Platin Kristof Kolomb oncesi Amerikan yerlileri tarafindan kullanilmissa da Avrupalilarin bu metalden ilk defa soz etmeleri 1557 yilina rastlar bir Italyan Humanisti olan Julius Sezar Skaliger 1484 1558 Panama ve Meksika arasindaki bir Orta Amerika madeninde bulunan bu gizemli metalden bahsederken onu simdiye dek bilinen hicbir Ispanyol sanatiyla ergitilemeyen olarak tanimlamistir Ispanyollar metali ilk olarak Kolombiya da bulduklarinda ona platina veya kucuk gumus adini vermislerdir Platini gumus cevherleri icerisinde istenmeyen bir olarak gormusler ve cogunlukla da atmislardir Platin ilk olarak ve adli iki astronom tarafindan kesfedilmistir Her ikisi de Ispanya Krali V Felipe tarafindan 1735 1745 arasinda Peru daki bir kesif gezisi icin gorevlendirilmisti Ulloa platina yi da Kolombiya altinla birlikte bulunan ve islenemeyen metal olarak tanimladi Ulloa nin gemisine donus yolculugunda Ingilizler tarafindan el konuldu ve Ingiltere ye goturuldu Kendisine iyi davranildi hatta Royal Society ye uye bile yapildi Ancak bu bilinmeyen metalden bahsetmesi hakkinda yayin yapmasi 1748 e kadar yasaklandi Oysa bu gelismelerden bagimsiz olarak 1741 de metali ayristirmisti Uzun yillar boyunca uzunluk olcusu birimi metre nin tanimi Sevr deki Fransa de bulunan platin iridyum alasimindan yapilmis bir cubuk uzerindeki iki isaret arasindaki mesafe olarak tanimlanmistir Yine ayni sekilde platin iridyum alasimindan yapilmis bir silindir de kilogram standardi olarak ayni yerde bulunmaktadir Platin taniminda da kullanilmaktadir BulunusuPlatin cevheri Platin kulceleri Platin genellikle saf ya da iridyum ile alasim halinde bulunur Platin arsenik minerali PtAs2 Kanada daki cevher yataklarinda nikel cevherleriyle bir arada bulunan ana platin kaynagidir Daha nadir bulunan sulfurlu minerali Pt Pd Ni S ise platini paladyum ve nikel ile birlikte icerir Kuperit e genellikle Transvaal de Guney Afrika rastlanir Platin daha cok diger platin grubu metallerle PGM birlikte ve Guney Afrika Kolombiya Ontario Ural Daglari ve bazi bati Amerika eyaletlerindeki aluvyal cevher yataklarinda bulunur Platin ticari anlamda cevher yataklarindaki nikel cevherlerinin islenmesi sirasinda yan urun olarak elde edilir Bu cevherlerde platinin yalnizca 0 5 ppm 1 ppm milyonda bir mertebesinde bulunmasi bile platinin ne kadar kiymetli ve islenmeye deger oldugunun bir gostergesidir IzotoplariPlatinin bes adet kararli izotopu ve bir de yarilanma omru 6 milyar yil olan vardir Pt 190 Platinin baska radyo izotoplari da vardir ve bunlardan en kararsizi yarilanma omru 50 yil olan Pt 193 tur OnlemlerPlatin reaktif bir metal olmadigindan herhangi bir saglik problemi yaratmaz Bazi platin kompleksleri cis platin aktivitelerinden dolayi kemoterapi alaninda kullanilmakta iseler de bobreklerde geri donusumu olmayan tahribata yol acarlar Kaynakca Kiymetli metal Deniz Candas 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Ocak 2011 Los Alamos National Laboratory Platin Ing 21 Kasim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarWikimedia Commons ta Platin ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir WebElements com Platin Ing 16 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Platinum Metals Review E Journal Ing 29 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Platinum Guild International Ing 20 Agustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde