Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Mart 2013) |
İslam öncesi
Yazılı Türk felsefe tarihi budist Uygurlar ile başlar. Bugün elde olmayan ancak Çin kaynaklarında bahsedilen eserlere göre Köktürkler dönemine, 6. yüzyıla kadar uzanır. Çin kaynaklarına göre 570'li yıllarda Nirvana Sutra isimli felsefe kitabı Türkçeye çevrilmiş ve Türk Kağanlığı zamanındaki Budist Türklerin kullanımına sunulmuştur. Daha sonra Türklerde yerleşik hayatın ve kalıcı kültür ürünlerinin öncüsü olan Uygurlar, budist dini metinleriyle, günümüze ulaşan, 10. yüzyıla tarihlenen ilk felsefi ürünleri vermişlerdir. Uygur edebiyatında budist çığırın en çok işlediği konu dini metinlerdir. Budizm, Buda'nın ifadesiyle inanca veya tanrıya dair değildir. Bir yaşama şekli öğretisidir. Çevresindeki kültürlerin etkisinde kalan Türkler çeşitli dinlere mensup olmuşlar ve bunların güdümünde eserler vermişlerdir. Budizm, maniheizm, hristiyanlık etkisindeki ilk yazılı metinlerde felsefece incenelecek düşünceler vardır.Çoğu çeviri olan bu eserlere çevirmenler tarafından geniş eklemeler yapılmıştır. Altun Yaruk, Sekiz Yükmek, Irk Bitig, gibi birçok dilde çevirisi bulunan eserlerde bu fark görülebilir. El yazmaları halen keşfedilmeye devam eden budist eserler hacimce en yoğun olanlarıdır. Budist eserler Annemarie von Gabain tarafından 1) Masallar, 2) Sutralar, 3) Tövbe duaları, 4) Büyü metinleri, 5) Felsefi metinler olmak üzere beşe ayrılmıştır. Hayatın anlamını, insanın evrendeki yerini, nasıl yaşamak gerektiğini irdeleyen ve dini bir metinden ziyade yaşam şekli öğütleyen eserler verilir. Genelde Buda'nın ya da Mani'nin konuştuğu diyaloglar halinde gördüğümüz hayatı soruşturma hareketi çevre kültürlerin ürünlerinden yola çıkılarak oluşturulmuştur. Özgün bir felsefi anlayış ancak destanlarda, sözlü ürünlerde ve islam sonrası yazılı metinlerde görülebilir. İslam öncesi eserler çoğu zaman felsefe olarak nitelendirilmeyen ancak felsefece analiz edilecek unsurlar içermektedir.
İslam sonrası
Türk felsefesinin islam sonrası ilk önemli metni Karahanlıca yazılmış Kutadgu Bilig’tir. Yusuf Has Hacib’in 1069’da yazdığı eser bir siyasetname ve ahlak kitabıdır. Yine aynı dönemde 1074'te Kaşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti't-Türk ile ortaya çıkmıştır. Türklerin, Batı felsefesiyle tanışana kadar İslam’a dayanan felsefeleri vardı. Felsefe, İslam dini içindeki bir etkinlikti ve Arapçaile yapılıyordu. İlk akılcı felsefe 9. yüzyılda Mutezile akımıydı. İslam felsefesi Farabi, el-Kindi, İbn Sina, Biruni ile Aristoculuğu tanıdı. 8.-13. yüzyıllar arasında Yunan filozofları tercüme yoluyla İslam felsefesine girdi. İslam felsefesi bu yüzyıllarda akımıyla akılcılığı din temelinde savundu. Bunlar da Eşariye ve Maturidiye olarak iki kola ayrıldılar. geleneksel dini felsefeydi. Hukuk, siyaset, ahlak felsefeleri ve bu okulların medreselerinde ve sufi akımlarda gelişti. Büyük ölçüde hüccetülislam Gazali’ye dayanıyor ve akılcı İbn Rüşd’ü dışarıda bırakıyordu. Osmanlı yenileşme düşüncesi Katip Çelebi ile başladı. İctihad kapısının kapatılmış olmasıyla felsefi gelişme de durmuştu. Tanzimat dönemiyle Batılılaşmaya başlayan Türklerde modern felsefe ilk olarak askerî ve teknik alanlarda, medrese dışında kurulan yeni okullarda yerleşti. yeni Aristocu çeviriler yaptı.
19. yüzyıldaki yenileşme hareketlerinde Münif Paşa’yla başlayan Batı etkisi, Osmanlı aydınlarını üstün Batı siyaset ve bilimini memlekete uyarlamaya sevketmiştir. Yeni Osmanlılar derneğinde toplanan Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Suavi, Agah Efendi, Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Vefik Paşa Fransız düşünürlerinin etkisinde kaldılar, laik felsefenin ilk başlatıcıları oldular, bu aydınlar geç kalmış Osmanlı aydınlanmacıları ve ansiklopedistleriydi.
Batı dillerinden Türkçeye ilk çevrilen eser 1895’te Descartes’ten İbrahim Efendi’nin çevirdiği Ulumda Taharri ve Hakikate Dair Usul Hakkında Nutuk’tur. İlk pozitivist Beşir Fuat 1887’de intihar etmiştir. Abdülhamit döneminde Jön Türkler Batı felsefesini uyarlamaya çalıştılar. Ahmet Rıza ve Abdullah Cevdet, materyalist felsefe üzerine yazdılar. Meşrutiyetle birlikte gelen özgürlük ortamında ortaya çıkan Türkçü, İslamcı ve Batıcı düşünce akımları bu dönemde zengin düşünce ürünleri ortaya koydular. Maddeci, ruhçu, ahlakçı, ateist, Freudçu, enerjetik, Kantçı, sezgici, milliyetçi düşüncelerin temsilcileri , Suphi Ethem, Rıza Tevfik, Baha Tevfik, , , Ziya Gökalp, , , , Salih Zeki, , , İsmail Hakkı İzmirli, , Mehmet Ali Ayni, Mehmet Emin Erişirgil’di. Adında felsefe geçen dergiler çıktı: Felsefe, Felsefe Mecmuası, Yeni Felsefe Mecmuası, Ceridei Felsefiye, Felsefe Istılahatı Mecmuası, Felsefe ve İçtimaiyat Mecmuası. Türk felsefecileri İslam ile Batı düşüncesi arasında kalmışlığın sorunlarını irdelediler. Felsefe sorunları din ve çağdaşlaşma tartışması temelindeydi.
Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra
Cumhuriyetten sonra yayımlanan ilk felsefe dergisi Felsefe ve İçtimaiyat Mecmuası’dır (1927). Kurucuları ile Hilmi Ziya Ülken’dır. Kadrocular bir siyaset felsefesi geliştirmeye çalıştılar. Türk felsefesi gelişirken, Anadolu felsefesi olarak Sabahattin Eyüboğlu, Azra Erhat, Cevat Şakir’le ortaya çıktı, hümanizm gelişti. Nazilerden kaçarak Türkiye’ye gelen bilginlerden felsefe tarihi dersleri verdi. Macit Gökberk, , , Nusret Hızır, , Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Nermi Uygur, Takiyettin Mengüşoğlu, Bedia Akarsu, Hüseyin Batuhan, Önay Sözer, Cemil Meriç, Erol Güngör, Teoman Durali, , Necla Arat, , , Suut Kemal Yetkin, Afşar Timuçin, Orhan Hançerlioğlu, Selahattin Hilav, Bedrettin Cömert yeni akımları tanıttılar. Demokrasi döneminde Marksist felsefenin bütün klasikleri tercüme edildi, Varoluşçuluk, yeni pozitivizm, yeni Hegelcilik, yeni Kantçılık ve postmodern filozofların eserleri Türkçeye kazandırıldı. Son yıllarda liberal felsefenin temsilcileri de Türkçeye çevrildi. Cumhuriyetin ilk döneminde Felsefe Cemiyeti, Felsefe Yıllığı, Felsefe Derneği kuruldu. 1974'te kurulan Felsefe Kurumu, 1979’da Türkiye Felsefe Kurumu adını almıştır. 1987’de Ankara’da bir dernek daha kurulmuştur: Felsefe Derneği. Adı Türk Felsefe Derneği olmuştur. Başta İstanbul, Marmara, Ankara, Hacettepe ve ODTÜ üniversitelerinde Felsefe Bölümlerinde akademik çalışmalar yapılmıştır.
Ayrıca bakınız
Konuyla ilgili yayınlar
- Hüseyin Gazi Topdemir, Türk Düşünce Tarihi, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları
- İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat
- Ayhan Bıçak, Türk Düşüncesi 1&2, Dergah Yayınları,
- Ayla Ödekan, Halil Berktay, Ümit Hassan, Türkiye Tarihi Cilt: 1 Osmanlı Devletine Kadar Türkler, Cem Yayınevi,
- Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi 2 Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları
- Bilim ve Sanat Vakfı, Türkiye Araştırmaları Merkezi, Türk Felsefe Tarihi, 201,1 Cilt 9, Sayı 17.
Kaynakça
- ^ a b Atatürk Yüksek Kurumu, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi Cilt IV. Sayfa 129-132
- ^ http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/suer_eker_orhon_yazitlari_iran_dilleri_temaslar.pdf 15 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . s.325
- ^ http://library.cu.edu.tr/tezler/6727.pdf 24 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . s. 25
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Aralık 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Aralık 2014.
- ^ Macmillan (2004). Encyclopedia of Buddhism.
- ^ Mehmet Ölmez, Uygur Nesri, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Cilt 4, s.129 http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/mehmet_olmez_uygur_nesri.pdf 15 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Ekim 2013.
- ^ İzgi, Özkan ",Orta Asya Türklerinin Kültür Kaynakları", Selçuk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi,Edebiyat Dergisi, Sayı 2, 1983, ss.35-44.
- ^ Ayhan Bıçak,Türk Düşüncesi 1&2, Dergah Yayınları, , s.31
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Mart 2013 Islam oncesiYazili Turk felsefe tarihi budist Uygurlar ile baslar Bugun elde olmayan ancak Cin kaynaklarinda bahsedilen eserlere gore Kokturkler donemine 6 yuzyila kadar uzanir Cin kaynaklarina gore 570 li yillarda Nirvana Sutra isimli felsefe kitabi Turkceye cevrilmis ve Turk Kaganligi zamanindaki Budist Turklerin kullanimina sunulmustur Daha sonra Turklerde yerlesik hayatin ve kalici kultur urunlerinin oncusu olan Uygurlar budist dini metinleriyle gunumuze ulasan 10 yuzyila tarihlenen ilk felsefi urunleri vermislerdir Uygur edebiyatinda budist cigirin en cok isledigi konu dini metinlerdir Budizm Buda nin ifadesiyle inanca veya tanriya dair degildir Bir yasama sekli ogretisidir Cevresindeki kulturlerin etkisinde kalan Turkler cesitli dinlere mensup olmuslar ve bunlarin gudumunde eserler vermislerdir Budizm maniheizm hristiyanlik etkisindeki ilk yazili metinlerde felsefece incenelecek dusunceler vardir Cogu ceviri olan bu eserlere cevirmenler tarafindan genis eklemeler yapilmistir Altun Yaruk Sekiz Yukmek Irk Bitig gibi bircok dilde cevirisi bulunan eserlerde bu fark gorulebilir El yazmalari halen kesfedilmeye devam eden budist eserler hacimce en yogun olanlaridir Budist eserler Annemarie von Gabain tarafindan 1 Masallar 2 Sutralar 3 Tovbe dualari 4 Buyu metinleri 5 Felsefi metinler olmak uzere bese ayrilmistir Hayatin anlamini insanin evrendeki yerini nasil yasamak gerektigini irdeleyen ve dini bir metinden ziyade yasam sekli ogutleyen eserler verilir Genelde Buda nin ya da Mani nin konustugu diyaloglar halinde gordugumuz hayati sorusturma hareketi cevre kulturlerin urunlerinden yola cikilarak olusturulmustur Ozgun bir felsefi anlayis ancak destanlarda sozlu urunlerde ve islam sonrasi yazili metinlerde gorulebilir Islam oncesi eserler cogu zaman felsefe olarak nitelendirilmeyen ancak felsefece analiz edilecek unsurlar icermektedir Islam sonrasiTurk felsefesinin islam sonrasi ilk onemli metni Karahanlica yazilmis Kutadgu Bilig tir Yusuf Has Hacib in 1069 da yazdigi eser bir siyasetname ve ahlak kitabidir Yine ayni donemde 1074 te Kasgarli Mahmud Divanu Lugati t Turk ile ortaya cikmistir Turklerin Bati felsefesiyle tanisana kadar Islam a dayanan felsefeleri vardi Felsefe Islam dini icindeki bir etkinlikti ve Arapcaile yapiliyordu Ilk akilci felsefe 9 yuzyilda Mutezile akimiydi Islam felsefesi Farabi el Kindi Ibn Sina Biruni ile Aristoculugu tanidi 8 13 yuzyillar arasinda Yunan filozoflari tercume yoluyla Islam felsefesine girdi Islam felsefesi bu yuzyillarda akimiyla akilciligi din temelinde savundu Bunlar da Esariye ve Maturidiye olarak iki kola ayrildilar geleneksel dini felsefeydi Hukuk siyaset ahlak felsefeleri ve bu okullarin medreselerinde ve sufi akimlarda gelisti Buyuk olcude huccetulislam Gazali ye dayaniyor ve akilci Ibn Rusd u disarida birakiyordu Osmanli yenilesme dusuncesi Katip Celebi ile basladi Ictihad kapisinin kapatilmis olmasiyla felsefi gelisme de durmustu Tanzimat donemiyle Batililasmaya baslayan Turklerde modern felsefe ilk olarak askeri ve teknik alanlarda medrese disinda kurulan yeni okullarda yerlesti yeni Aristocu ceviriler yapti 19 yuzyildaki yenilesme hareketlerinde Munif Pasa yla baslayan Bati etkisi Osmanli aydinlarini ustun Bati siyaset ve bilimini memlekete uyarlamaya sevketmistir Yeni Osmanlilar derneginde toplanan Sinasi Namik Kemal Ziya Pasa Ali Suavi Agah Efendi Ahmet Mithat Efendi Ahmet Vefik Pasa Fransiz dusunurlerinin etkisinde kaldilar laik felsefenin ilk baslaticilari oldular bu aydinlar gec kalmis Osmanli aydinlanmacilari ve ansiklopedistleriydi Bati dillerinden Turkceye ilk cevrilen eser 1895 te Descartes ten Ibrahim Efendi nin cevirdigi Ulumda Taharri ve Hakikate Dair Usul Hakkinda Nutuk tur Ilk pozitivist Besir Fuat 1887 de intihar etmistir Abdulhamit doneminde Jon Turkler Bati felsefesini uyarlamaya calistilar Ahmet Riza ve Abdullah Cevdet materyalist felsefe uzerine yazdilar Mesrutiyetle birlikte gelen ozgurluk ortaminda ortaya cikan Turkcu Islamci ve Batici dusunce akimlari bu donemde zengin dusunce urunleri ortaya koydular Maddeci ruhcu ahlakci ateist Freudcu enerjetik Kantci sezgici milliyetci dusuncelerin temsilcileri Suphi Ethem Riza Tevfik Baha Tevfik Ziya Gokalp Salih Zeki Ismail Hakki Izmirli Mehmet Ali Ayni Mehmet Emin Erisirgil di Adinda felsefe gecen dergiler cikti Felsefe Felsefe Mecmuasi Yeni Felsefe Mecmuasi Ceridei Felsefiye Felsefe Istilahati Mecmuasi Felsefe ve Ictimaiyat Mecmuasi Turk felsefecileri Islam ile Bati dusuncesi arasinda kalmisligin sorunlarini irdelediler Felsefe sorunlari din ve cagdaslasma tartismasi temelindeydi Turkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonraCumhuriyetten sonra yayimlanan ilk felsefe dergisi Felsefe ve Ictimaiyat Mecmuasi dir 1927 Kuruculari ile Hilmi Ziya Ulken dir Kadrocular bir siyaset felsefesi gelistirmeye calistilar Turk felsefesi gelisirken Anadolu felsefesi olarak Sabahattin Eyuboglu Azra Erhat Cevat Sakir le ortaya cikti humanizm gelisti Nazilerden kacarak Turkiye ye gelen bilginlerden felsefe tarihi dersleri verdi Macit Gokberk Nusret Hizir Ziyaeddin Fahri Findikoglu Nermi Uygur Takiyettin Mengusoglu Bedia Akarsu Huseyin Batuhan Onay Sozer Cemil Meric Erol Gungor Teoman Durali Necla Arat Suut Kemal Yetkin Afsar Timucin Orhan Hancerlioglu Selahattin Hilav Bedrettin Comert yeni akimlari tanittilar Demokrasi doneminde Marksist felsefenin butun klasikleri tercume edildi Varolusculuk yeni pozitivizm yeni Hegelcilik yeni Kantcilik ve postmodern filozoflarin eserleri Turkceye kazandirildi Son yillarda liberal felsefenin temsilcileri de Turkceye cevrildi Cumhuriyetin ilk doneminde Felsefe Cemiyeti Felsefe Yilligi Felsefe Dernegi kuruldu 1974 te kurulan Felsefe Kurumu 1979 da Turkiye Felsefe Kurumu adini almistir 1987 de Ankara da bir dernek daha kurulmustur Felsefe Dernegi Adi Turk Felsefe Dernegi olmustur Basta Istanbul Marmara Ankara Hacettepe ve ODTU universitelerinde Felsefe Bolumlerinde akademik calismalar yapilmistir Ayrica bakinizTurk filozoflar listesiKonuyla ilgili yayinlarHuseyin Gazi Topdemir Turk Dusunce Tarihi Ataturk Kultur Merkezi Yayinlari ISBN 9751614449 Ibrahim Kafesoglu Turk Milli Kulturu Otuken Nesriyat ISBN 9789754372366 Ayhan Bicak Turk Dusuncesi 1 amp 2 Dergah Yayinlari ISBN 9789759951856 Ayla Odekan Halil Berktay Umit Hassan Turkiye Tarihi Cilt 1 Osmanli Devletine Kadar Turkler Cem Yayinevi ISBN 9789754065633 Bahaeddin Ogel Turk Mitolojisi 2 Cilt Turk Tarih Kurumu Yayinlari ISBN 9789751601155 Bilim ve Sanat Vakfi Turkiye Arastirmalari Merkezi Turk Felsefe Tarihi 201 1 Cilt 9 Sayi 17 Kaynakca a b Ataturk Yuksek Kurumu Turk Dunyasi Edebiyat Tarihi Cilt IV Sayfa 129 132 http turkoloji cu edu tr ESKI 20TURK 20DILI suer eker orhon yazitlari iran dilleri temaslar pdf 15 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde s 325 http library cu edu tr tezler 6727 pdf 24 Aralik 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde s 25 Arsivlenmis kopya 24 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2014 Macmillan 2004 Encyclopedia of Buddhism Mehmet Olmez Uygur Nesri Turk Dunyasi Edebiyat Tarihi Cilt 4 s 129 http turkoloji cu edu tr ESKI 20TURK 20DILI mehmet olmez uygur nesri pdf 15 Subat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arsivlenmis kopya 25 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Ekim 2013 Izgi Ozkan Orta Asya Turklerinin Kultur Kaynaklari Selcuk Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Edebiyat Dergisi Sayi 2 1983 ss 35 44 Ayhan Bicak Turk Dusuncesi 1 amp 2 Dergah Yayinlari ISBN 9789759951856 s 31