1923-1929
Cumhuriyetin ilk yıllarında milli ekonomi ilkesi çerçevesinde devletin destekleyeceği girişimci bir sınıfın oluşması ve kalkınmanın bu yolla sağlanacağı öngörüldü. Ulusal nitelikteki yerli sanayinin gelişimi ve ihtiyaç duyulan sermayeye yönelik 1924'te Türkiye İş Bankası kuruldu. Özel girişimciliği teşvik etmek için yasal düzenlemeler yapıldı. 1926'da kabul edilen Türk Medeni Kanunu ile özel mülkiyet güvence altına alındı. Büyük şehirlerde ticaret borsaları kuruldu. 1927'de Sanayi Teşvik Kanunu çıkarıldı. , Emlak ve Eytam Bankası kuruldu. 1927'de Başbakanlık'a bağlı olarak kurularak fiyat istikrarı, gümrük tarifeleri, vb. devletin ekonomiye yön verecek siyaset tespit etmesi amaçlandı. 5 Aralık 1927'de ilk kâğıt paranın tedavülü gerçekleşip eski kâğıt paralar tedavülden çekildi.
Bu dönemde Sanayi Teşvik kanunu kapsamında yapılan sayıma göre ülkedeki toplam işletme sayısı 65.245'tir. Bu işletmelerin yüzde 79'u küçük işletme kategorisindedir. Ülkede 100 ve daha fazla işçi çalıştıran işletme sayısı 155 olup ülkedeki sanayi üretimi kapasitesi çok sınırlıdır. Ekonomi esas olarak tarıma dayalıydı. 1923-1929 döneminde tarımın GSYİH içindeki payı yüzde 45'tir. Bu dönemde yıllık büyüme hızı yüzde 8.6'dır.
İzmir İktisat Kongresi
Genellikle İzmir İktisat Kongresi olarak bilinen "Türkiye İktisat Kongresi", yeni kurulan Türkiye'nin siyasi ve askeri alanda kazandığı başarısının ekonomik alanda da sürdürülmesi amacıyla 17 Şubat 1923'teAtatürk başkanlığında 1135 kişinin katılımı ile toplandı. Atatürk, kongrenin açılış konuşmasında ekonominin önemini şu şekilde vurguladı.
Siyasi, askeri muzafferiyetler ne kadar büyük olursa olsun iktisadi muzafferiyetle tetviç edilmezse (taçlandırılmazsa) husule gelen zaferler payidar (kalıcı) olamaz. Yeni Türkiye’mizin layık olduğu mertebeye isâl (ulaştırmak) için behemehâl (ne olursa olsun) iktisadiyatımıza birinci derecede ehemmiyet vermek mecburiyetindeyiz.
— Atatürk'ün kongrenin açılış konuşmasındaki bir sözü.
Tüccar, çiftçi, sanayici, meslek ve işçi temsilcilerinin katıldığı kongre sonunda "Misak-i İktisadi" adı altında on iki maddeden oluşan bir bildiri duyuruldu. Özel girişimciliğin teşvik edildiği milli bir ekonomi oluşturulmasının gerekliliği vurgulanarak mevcut imkanlar ile yeni ekonomik hedefler belirlendi. Kongre sonrasında Türkiye ekonomisinin liberal bir döneme girdiği ve bu sürecin 1929 Büyük Buhran'a kadar sürdüğü kabul edilir.
Özel teşebbüsün teşvik edilmesi, ihtiyaç hâlinde kamu gücünün kullanılarak devletin gerekli alanlarda yatırım yapması esas alındı. Cumhuriyetin ilk yıllarında da kongrede alınan kararlar doğrultusunda Türk ekonomisine yön verildi.
Lozan Antlaşması'nın kabulü
Ankara Hükûmeti, askeri ve siyasi zaferlerin kazanıldığı bir dönemde 16 Ekim 1923'te Düyûn-ı Umûmiye idaresine gönderdiği bir tebligatta tüm gelir, gider, sözleşme ve borçlanma konusunda yalnızca TBMM'nin yetkili olduğunu, aksine yapılan tüm işlemlerin hükümsüz olacağını bildirdi. Böylece ülkeyi temsil eden kurumun Ankara Hükûmeti olduğunu duyurmuş oldu.
Başlıca ekonomik maddelerde anlaşılamaması üzerine bir kez kesintiye uğrayan İtilaf Devletleri ile Türkiye arasındaki görüşmeler 24 Temmuz 1923 tarihinde sona erdi. Lozan Antlaşması 23 Ağustos 1923 tarihinde TBMM tarafından onaylandı. Antlaşmanın başlıca ekonomik sonuçları şunlardır:
- Yabancılara sağlanan bazı imtiyazları sona erdirdi. Anlaşma çerçevesinde düzenlenen ticaret sözleşmesi gereği, 1916 tarihli Osmanlı Devleti'nin gümrük tarifelerinin 1929 yılına kadar uygulanması zorunluluğu getirildi.
- Osmanlı İmparatorluğu kapitülasyonları her bakımdan kaldırıldı.
- Denizlerde Türkiye'ye Kabotaj hakkı tanınması kabul edildi.
- İtilaf Devletleri ile Türkiye karşılıklı olarak savaş tazminatlarından vazgeçti.
- Osmanlı Devleti'nde ayrıcalık hakkı bulunan şirketlerin bu haklarının devam etmesine, Türkiye'nin bu ayrıcalıkları tanımaması durumunda ilgili şirketlere tazminat ödemesine karar verildi.
- II. Abdülhamid döneminde Muharrem kararnamesi ile kurulan Düyûn-ı Umûmiye idaresinin hukuki varlığı son buldu ve Türkiye maliyesinin bağımsızlığına gölge düşüren kurum fiilen sona erdi.
6 Ağustos 1924'te yürürlüğe giren Lozan Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu'nun dış borcu 129.604.910 liraydı. Ödenmemiş taksitler ve avanslar da dahil edilince borç miktarı 161.603.833 liraydı. Lozan antlaşması kapsamında borçlar Osmanlı İmparatorluğu'nun mirası üzerinde kurulan on dört devlet üzerinde paylaşıldı. Böylece 129.604.910 lira Osmanlı borcundan Türkiye'ye düşen pay 84.597.495 lira oldu. Gecikmiş taksitler ve avanslar da dahil edilince Türkiye'nin ödeyeceği borç tutarı 105.559.623 lira olarak kayda geçti. Faiz oranları da yüzde 4 ile 8 arası belirlendi. Daha sonra 13 Haziran 1928 tarihinde Paris'te imzalanan sözleşme sonrası TBMM'de kabul edilen 1 Aralık 1928 tarihli ve 1367 sayılı yasa ile Türkiye'nin ödemesi gereken borç miktarı 107.528.463 lira olarak kabullenildi. Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu borçlarının yüzde 62.5'ini ödemek zorunda kaldı. Borçların tamamen tasfiyesi 1954 yılında kadar sürdü.
Aşarın kaldırılması
Osmanlı'da devletin en önemli mali kaynağı olan aşar tarım ürünlerinden 1/10 oranında alınan şer'i bir vergidir. Aşar, 1850'de bütçe gelirlerinin yüzde 30,4'ünü, 1864'te yüzde 47,6'sını oluşturuyordu. Cumhuriyetin ilk yıllarında da bu özelliğini koruyarak 1924 yılı bütçesinin 27,5 milyon lirası aşardan sağlandı.İzmir İktisat Kongresi'nde alınan en önemli karar aşar vergisinin kaldırılmasıdır. Alınan bu karar 2 yıl sonra uygulandı. 5552 sayılı ve 17 Şubat 1925 tarihli kanun ile altı yüz yıldan fazla bir süredir uygulanan aşar vergisi kaldırıldı.
Osmanlı'da olduğu gibi yeni kurulan Türkiye'nin ekonomisi de büyük ölçüde tarıma dayalıydı ve devlet bütçesinin yüzde 80-85'i tarımdan sağlanan gelirlerden oluşuyordu. Aşarın kaldırılmasıyla devletin yaşadığı gelir kaybına yönelik diğer tarımsal vergilerden olan ağnam ve arazi vergilerinin oranı artırıldı. Ancak yine de aşardan sağlanan geliri ulaşılamadı.
Aşarın kaldırılmasının ekonomik ve siyasi sonucu oldu. Birçok kaynakta, köylünün ve toprak sahiplerinin çok büyük bir vergi yükünden kurtulduğu, halkın mültezimlerin baskısı altında artık ezilmeyeceği görüşü hakimdir. Öte yandan aşarın kaldırılmasının 1920-23 yılları arasında TBMM'de birçok kez tartışılmasına rağmen kanun teklifinin Şeyh Said İsyanı sırasında TBMM gündemine getirilerek kabul edilmesinin bu kararın siyasi kaygılarla alındığı, bu yolla devlet otoritenin güçlendirilmesinin amaçlandığı eleştirisi yapıldı.
Sanayi Teşvik Kanunu
Osmanlı'da 1913 yılında "Teşvik-i Sanayii Muvakkatı" adı altında bir yasa çıkarılmıştı ancak Osmanlı sanayisine yoğun bir şekilde yabancı sermaye hakim olduğundan kanun kapsamında verilen kredilerin büyük kısmı yabancı sermaye tarafından kullanıldı. Ayrıca Trablusgarp, Balkan ve sonrasında I. Dünya Savaşı'nın iktisadi ve siyasi şartlarının getirdiği zorluklar içinde kanun amacına ulaşamadı.
Cumhuriyet döneminde 1925'te Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu. 1927'de Sanayi Teşvik Kanunu kabul edildi. Yasa kapsamında ücretsiz arazi tahsisi, belirli ruhsat, harç ve vergilerden muaf olma, devlet tarafından prim desteği, belirli durumlarda gümrük vergisinden muaf olma, Türk vatandaşlarına ayrıcalık tanınması, vb. uygulamalar ile yerli sermaye teşvik edilerek milli bir ekonomi amaçlandı. Altyapı ve işgücü eksikliği, savaş döneminin yeni sona ermesi, girişimci ve teknik eleman eksikliği gibi nedenlerle ekonomide istenilen ilerlemeyi sağlayamadı. Öte yandan milli ekonomi ilkesinin savunulduğu Cumhuriyetin ilk yıllarında, tam bağımsızlığın amaçlandığı kurtuluş savaşı zaferinin ekonomik anlamda da desteklenmesi görüşünü yansıtması açısından önemlidir.
Toprak reformu
Osmanlı'dan yeni Türkiye'ye geçişte toprak rejiminde kayda değer değişiklikler yaşandı. İşgücü büyük ölçüde tarımla uğraşan ve ekonomisi tarıma dayalı ülkenin tarımsal kalkınmasının sağlanması amacıyla yasal düzenlemeler de yapıldı. 1929 yılı TBMM açılış konuşmasında Atatürk bu durumu şu sözlerle vurgulamaktadır: "...çiftçiye arazi vermek de hükûmetin takip etmesi lâzım gelen bir keyfiyettir. Çalışan Türk köylüsüne işleyebileceği kadar toprak temin etmek memleketin üretimini zenginleştirecek başlıca çarelerden biridir."
Daha önce 1921 yılında bütçe kanununa eklenen bir madde ile Türkiye'ye gelen muhtaç durumdaki göçmen ve muhacirlere verilmek üzere, bedeli on yıl sürede ödeme imkanı bulunan ve büyüklüğü iki yüz dekarı geçmemek şartıyla devlet arazilerinden toprak dağıtılmıştı. Ülkedeki tek ziraat okulu olan İstanbul Halkalı Yüksek Ziraat Okulu 1928'de kapandı. 1930'da ihtiyaca yönelik 1930 yılında Ankara Ziraat Mektebi açıldı, üç yıl sonra ise bu okul Yüksek Ziraat Enstitüsü'ne dönüştürüldü. Günümüzde hizmet veren Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nin kökenini bu okul oluşturur.
Âli İktisat Meclisi
1927'de Başbakanlık'a bağlı olarak kurulan ve 1935'te Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı kadar faaliyet gösteren , siyasetçi, asker ve meslek örgütü temsilcileri olmak üzere 24 üyeden oluşuyordu. Bir yaptırım gücü olmayan ve kararları tavsiye niteliği taşıyan meclis, beklenildiği gibi ekonomi politikaları üzerinde etkili olamadı. Daha çok ülkenin ekonomik durumuna ilişkin raporlar hazırladı. Âli İktisat Meclisi, 1960'lardan sonra kurulan Devlet Planlama Teşkilatının araştırma ve danışma özelliğine benzer nitelik taşır ve Cumhuriyet döneminin ilk Ekonomik Konsey tipi yapılanmasıdır.
Büyük Buhran
Ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalı Türkiye'de Büyük Buhran'da en çok tarım sektörü etkilendi. Tarımsal üretim geriledi, tarım ürünlerinin fiyatları düşüş yaşadı. Türk lirasının aşırı değer kaybetmesi karşısında 1930 yılında "Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun", dış ticaret açığının artması karşısında "Ticarette Tağşiş'in Men-i ve İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkında Kanun" ve ithalatın kontrol edilmesine yönelik kanun çıkarıldı. Ayrıca para piyasalarındaki sorunun çözümü için 1930'da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruldu ve Osmanlı Bankası'nın görev ve yetkilerine son verildi. Türk lirasının değer kaybetmesinin nedeni dış ticaret açığı olarak görüldüğünden ithalatı kısıtlayıcı tedbirler alındı. Bu amaca yönelik Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti de kuruldu. Paranın değer kaybetmesi karşısında halkın satın alma gücü azaldı. Büyük Buhran'ın başlıca sonuçları şunlardır:
- Dış ticaret açığı arttı
- Dünyada tarım ürünü fiyatları düştüğünden ihracat gelirleri azaldı
- İthalatı kısıtlayıcı tedbirler alındı ve dış borç ödemeleri ertelendi
- Dış borç bulmak zorlaştı
30 Kasım 1931'de niteliği taşıyan yürürlüğe girdi. Önce ücretlilerin maaşlarından en az yüzde 10 olmak üzere artan oranda alınmaya başlanan verginin kapsamı 1934'te genişledi ve gelir vergisi mükelleflerinden de alınmaya başladı. Yine bu dönemde ücretlilerden alınmaya başlandı. Bu iki vergi 1950 yılına dek yürürlükte kaldı. (bkz. Türk vergi sistemi)
Büyük Buhran'ın en önemli sonucu Cumhuriyet'in ilk yıllarında öngörülen özel girişimciliği teşvik ederek kalkınma hedefini uygulayacak ekonomik imkanı ortadan kaldırmasıdır. Ayrıca özel kesime dayalı kalkınmayı sağlayacak ülke içinde tecrübe, bilgi ve birikimin olmayışı nedeniyle bu anlayış terk edildi ve 1930'lu yıllarda devletçilik ilkesine dayalı bir ekonomi modeline geçildi.
1929–1945 dönemi
İktisadi donanım amacıyla Türkiye 1930 yılında ABD'den 10 milyon dolarlık bir borç alındı. 1934 yılında Sovyetler Birliği'nden alınan 8 milyon dolarlık borçla Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı'nda yer alan fabrikaların bir kısmı yapıldı. 1938 yılında İngiltere'den alınan 16 milyon sterlinin 10 milyonu ile dış ödeme güçlükleri giderildi ve geri kalan para da askeri amaçlı kullanıldı. 1939 yılı başlarında Türkiye'nin döviz olarak ödenecek toplam dış borcu 236 milyon ABD doları iken, 1940 yılında İngiltere ve Fransa'dan topla 164 milyon dolar, 1942 yılında Almanya'dan 100 milyon mark kredi sağlandı. Bu durum 1945 yılı sonunda konsolide dış borç tutarı 439 milyon dolara çıktı. II. Dünya Savaşı nedeniyle Türkiye'de artan askeri harcamalar ve dış borç stoklarındaki gelişmeler ile Türk lirasında yaşanan değerlenme daha sonra ekonomik büyüme üzerinde olumsuz bir baskı oluşturdu ve bunun sonucunda 1946 yılında devalüasyon yapıldığında dış borç TL cinsinden 707 milyon Türk lirasına ulaştı. 3 yıl sonra sterlin ve diğer dövizlerin devalüe edilmiş olması dış borçlarda 204 milyon TL'lik bir düşüşe yol açtı.
- (1930)
- (1930)
- (1931)
- Hükümetçe Ziraat Bankası'na Mubayaa Ettirilecek Buğday Hakkında Kanun (1932)
- (1932)
- (1933)
- Buğdayı Koruma Karşılığı Vergisi Kanunu (1934)
- (1934)
- (1934)
- Milli Korunma Kanunu (1940)
- Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu (1945)
Günümüze dek ulaşan Kamu İktisadi Teşebbüsü niteliği taşıyan kuruluşlar bu dönemde kurulmaya başlandı.
Devletçilik politikası
Türkiye’de GSYİH içindeki sektör payları (%) | |||
Yıl | Tarım | Sanayi | Hizmet |
---|---|---|---|
1923 | 42,7 | 10,4 | 46,9 |
1924 | 47,4 | 8,5 | 44,1 |
1925 | 44,4 | 8,9 | 46,7 |
1926 | 49,6 | 8,6 | 41,8 |
1927 | 39,3 | 11,8 | 48,9 |
1928 | 42,2 | 10,6 | 47,2 |
1929 | 49,5 | 9 | 41,5 |
1930 | 46,5 | 9,9 | 43,6 |
1931 | 49,1 | 10,5 | 40,4 |
1932 | 39,1 | 13,8 | 47,1 |
1933 | 41,4 | 14,2 | 44,4 |
1934 | 40 | 15,2 | 44,8 |
1935 | 38,7 | 15,7 | 45,6 |
1936 | 48,5 | 12,3 | 39,2 |
1937 | 46,1 | 13,4 | 40,5 |
1938 | 44,1 | 14,1 | 41,5 |
1939 | 43,1 | 15,4 | 41,5 |
İktisat kongreleri ve sanayi kanunları ile istenilen sanayileşmenin sağlanamaması ve Büyük Buhran'ın Türkiye'ye yansıması neticesinde halkın refahının ciddi anlamda düşmesi, gerekli yatırımların kamu gücü ile yapılmasına dair görüşlerin ağırlık kazanmasına yol açtı. Türkiye'de tek partili dönem'in yaşandığı bir süreçte CHP'nin 1931 yılında düzenlenen kongresinde alınan kararla devletçilik ilkesi partinin ana ilkelerinden biri hâline geldi. 1937 yılında da anayasa'ya eklendi. Devlet, ekonomide yol gösterici ve emredici bir rol üstlendi.
Devletçilik uygulamasına yol açan ekonomik koşullar başlıca şunlardır;
- 1929 ekonomik krizinin olumsuz etkileri
- Sanayi Teşvik Kanunu'na rağmen ülkede istenilen gelişmenin olmaması
- Artan nüfusun istihdam zorunluluğu
- Bürokrasinin kendini geliştirmek amacıyla devlete ait üretim araçlarını ve kurumları geliştirmek istemesi
- Asker kökenli bürokratların savunma ihtiyacına yönelik tesis kurma isteği
Devletçilik sadece sanayileşme alanında sınırlı kalmayarak devletin her alandaki uygulamalarına yansıdı. Bu doğrultuda millîleştirme çalışmaları da yapıldı. Cumhuriyetin ilk yıllarında da millîleştirme yapılmış olsa da 1930'lu yıllarda hız kazandı. Lozan Antlaşması kapsamında faaliyet gösteren demiryolu, liman, elektrik, havagazı, su, tramvay vb. altyapı hizmeti veren imtiyazlı şirketler devlet tarafından satın alındı. 1928'de Haydarpaşa Liman İşletmesi, 1934'te İstanbul Rıhtım İşletmesi, 1937'de , Zonguldak Çatalağzı Demiryolu ve Kömür Madeni İşletmeleri, 1938'de İstanbul Üsküdar-Kadıköy Tramvay İşletmeleri satın alındı. 1936'da İstanbul Telefon Şirketi, 1938'de İzmir Telefon Şirketi devletleştirildi. Ankara-İzmir, Ankara-Sivas, Zonguldak-Adana gibi ticaret ve sanayinin yoğunlaştığı şehirler arasında ilk telefon bağlantısı 1937'de kuruldu.
1933'te Ekonomi Bakanlığına bağlı olarak "Petrol Arama ve İşletme İdaresi" ve "Altın Arama ve İşletme İdaresi" adıyla iki bağımsız kurum kuruldu. Daha sonra bu iki kurum 1935'te kurulan Maden Tetkik ve Arama Enstitüsüne bağlandı. 1935'te Etibank kuruldu. 1937'de temeli atılan Kardemir Karabük Demir Çelik Fabrikası 1939'da hizmete girdi. 1937'de ilk defa demir madeni Divriği'de bulundu ve 1939'da işletmeye alındı. (bkz. Türkiye'de madencilik) 1939'da İETT İstanbul Belediyesine devredildi.
Ekonomi Planlaması
1930 yılında düzenlenen Sanayi Kongresi'nde kalkınmanın gereğinin sanayileşme olduğu, sanayileşmenin bir zorunluluk olduğu ve bu yolla iktisadi bağımsızlığın sağlanabileceği görüşü benimsendi. 1930'da Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras, 1932'de Başbakan İsmet İnönü başkanlığındaki bürokrasi kesiminden heyetlerin Sovyetler Birliği ve İtalya'ya düzenlediği geziler Türkiye'nin ekonomik, siyasal ve kültürel alanında etkili oldu. Bu dönemde Avrupa ülkeleri ve Sovyetler Birliği'nin uyguladığı planlama çalışmaları Türkiye'nin de ilgisini çekti. Avrupa'da uygulanmakta olan politikaların kapitalizmin sorunlarına yönelik olduğu, bu sebeple Sovyetlerin uyguladığı (bkz. Birinci Beş Yıllık Plan (Sovyetler Birliği)) merkezi planlama ile kalkınma modelinin Türkiye'nin ekonomik yapısına ve ihtiyaçlarına daha yakın olduğu görüşü özellikle kadro hareketi içinde hakim oldu.
Türkiye'de planlama çalışmaları 1930'lu yıllarda devletçilik ilkesi kapsamında uygulamaya geçti. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı çalışmalarına 1932'de Sovyetler Birliğinden başkanlığında gelen bir heyet ile başlandı. Plan, makro ekonomik bir plan niteliği taşımamaktadır. Planın tek amacı sanayi sektörünün gelişmesini sağlayarak Türkiye'nin "kendine yeter" bir ekonomi hâline gelmesidir. Plan kapsamında, dokuma (mensucat), madencilik (demir-çelik, bakır ve kükürt), kâğıt-karton (selüloz), kimya-seramik (cam, çimento) olmak üzere beş temel alanda 23 fabrika kurulması hedeflendi. Planı uygulama görevi 1933'te kurulan Sümerbank'a verildi. Ayrıca Türkiye İş Bankası'da Şişecam ve gibi yatırımların bir kısmını üstlendi. Uygulamada olduğu 1934-38 yılları arasında planın başarılı olduğu görüşü hakimdir. "Üç beyaz" olarak nitelenen dokuma, un ve şekerin üretimi için hafif sanayi gerçekleşti. 1929'da yüzde 9,6 olan sanayi sektörünün GSMH içindeki payı 1939'da yüzde 18'e yükseldi. Tarım sektörünün payı yüzde 51,6'dan yüzde 39'a geriledi. Bu dönemde sanayi kesiminin yıllık büyüne hızı yüzde 6,87, ekonominin büyüme hızı yüzde 6 oldu.
Birinci Beş Yıllık Kalkın Planı'nda sağlanan başarıya istinaden İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı çalışmalarına 1936'da başlandı. İkinci planın daha kapsamlı olması amaçlandı. Ara ve yatırım mallarının üretimine önem verildi. Birinci plana ilave olarak elektrik santralları, denizcilik gibi ek faaliyet alanlarına da planda yer verildi. Bu kez Sovyetler Birliği'nden değil İngiltere'den borç alınması öngörüldü. II. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla savaş koşullarının Türkiye'yi de etkilemesi nedeniyle ikinci beş yıllık plan kesintiye uğradı ve uygulanamadı.
Osmanlı borçları antlaşmaları
22 Nisan 1933'te Fransa ile "1933 Paris Borç İtilafnamesi" imzalandı.
Savaş yılları
Türkiye II. Dünya Savaşı'na girmemiş olsa da savaşın ağır koşullarını özellikle ekonomik anlamda yaşadı. Ekonominin daralması, artan enflasyon, halkın alım gücünün düşmesi, ekmek gibi temel gereksinimlerin karneye bağlanması, vb. toplumsal yansımaları oldu. Genç nüfus silah altına alındığından nüfusun büyük kısmı üreticilikten tüketici durumuna geçti. Tarımsal üretim geriledi. Savaş koşullarında dış ticaret geriledi. Ülkedeki üretim kapasitesini belli bir düzeyde tutmaya gayret edildi.
Refik Sayfam Hükûmeti döneminde mal kıtlığı ile mücadele ve haksız kazançları engellemek amacıyla 18 Ocak 1940 tarihli 3780 sayılı Millî Korunma Kanunu çıkarıldı. Kanun ile Bakanlar Kuruluna geniş yetkiler veriliyordu. Hükûmete, tarım ürümleri fiyatlarını belirleme, köylülere yaşadıkları yerim on beş km içinde olmak kaydıyla kamu yararına zorunlu çalışma mecburiyeti (bkz. angarya), dört hektardan az toprağı olan çiftçinin bir çift öküzüne el koyma yetkisi, sanayi kuruluşlarının neyi ve ne kadar üreteceğini belirleme yetkisi gibi yetkiler tanındı. Kanuna uymayanlar ve haksız kazanç elde edenlerin yargılanması için ülke genelinde sekiz adet açıldı.
1940'ta fiyat artışları ve hububat kıtlığı nedeniyle kanunun tanıdığı imkanla piyasayı denetleme uygulamasına geçildi. Fiyat artışları nedeniyle, çiftçinin ürününü piyasaya geç sürdüğü, tüccarın da fiyat artışını bekleyerek mallarını depolarda beklettiği gerekçesiyle 12 Şubat 1941 tarihinde çiftçinin zorunlu olarak elindeki hububat ürünlerini Toprak Mahsulleri Ofisi'ne satması kararı alındı. Buna rağmen un sıkıntısının devam etmesi nedeniyle 27 Kasım 1941 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan karara göre buğday unundan pasta, kek, poğaça, çörek, tatlı, vb. ürünlerin üretimi yasaklandı.
18 Şubat 1941'de Bakanlar Kurulu kararı ile İstanbul, Ankara ve İzmir'de ekmeğe yüzde 15 oranında arpa katılmasına geçildi. 6 Haziran 1941'de bu oran yüzde 20 arpa ve yüzde 30 çavdar olarak değiştirildi. Ayrıca ekmeğe mısır unu ve patates katılması denemeleri de yapıldı. 11 Ocak 1942'de ilk olarak İstanbul'da, daha sonra Ankara olmak üzere uygulamasına geçildi. "Kara ekmek" olarak tanımlanan ekmek miktarları, kişilerin yaşına ve yaptığı işe göre belirlendi. Günlük olarak, 7 yaşın altında olan çocuklar için 187,5 gram, yedi yaş üstü kişiler için 375 gram, ağır işlerde çalışanlar için 750 gram ekmek hakkı tanındı. Bu oranlar zaman içinde güncellendi. Ayrıca muhtaç kesimlerin ücretsiz ekmek alabileceği karneler de verildiKâzım Karabekir daha sonra yayımlanan günlüklerinde ekmeğin karneye bağlanmasını şu sözlerle aktarır:
Erenköy'de ekmek derdi yine müthiş. Öğle vakti hâlâ fırının önü mahşer. Sebebi un gece yarısından sonra üçte gelmiş. Ekmek de berbat. İçinde her şey var... Herkes işini gücünü bırakıp saatlerce fırının önünde ekmek alacağım diye birbirini eziyor...
— Kazım Karabekir, Günlükler (1906-1948), Cilt 2, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2009, s. 1252.
TMO'nun stoklarının artması ve fiyat istikrarının sağlanması neticesinde ekmek üretimi düzene girerek kıtlık korkusu azalmaya başladı. 28 Mayıs 1946'da kısmen, 9 Eylül 1946'da ise tüm yurtta karne uygulaması kaldırıldı. Ekmek satışının kısıtlama olmadan satışına izin verildi.
II. Dünya Savaşı yıllarında bir diğer uygulama 12 Kasım 1942 tarihli Resmi Gazete'te yayımlanan Varlık Vergisi'dir. 16 ay yürürlükte kalan uygulama ile 315 milyon lira vergi tahsil edildi. Bu tutarın yüzde 52'si gayrimüslimlere, yüzde 29'u müslümanlara, yüzde 19'u ecnebilere aitti. Varlık vergisi, günümüzde ekonomik değil, siyasi ve sosyal yönüyle tartışma konusudur. Kanunun uygulanması sırasında sabit bir vergi oranı belirlenmemesi, bu nedenle gayrimüslimlerden daha yüksek oranda vergi tahsil edilmesi, tahakkuk eden verginin taksit olmaksızın tek seferde tahsil edilmesi, peşin ödeyemeyen gayrimüslimlerin mallarını satışa çıkarmasıyla bu malların piyasadan çok düşük değerde alıcı bulması, vergisini ödeyemeyen kişilerin Erzurum'un Aşkale ilçesindeki Aşkale Çalışma Kampı'nda zorunlu çalışmaya tabi tutulması, başlıca eleştiri konularıdır. Öte yandan Varlık Vergisi, ekonomide hedeflenen başarıyı göstermedi. Ülkede karaborsanın azalmasını sağlayamadı, enflasyon oranı düşmedi, ayrıca ekonomik güven ortamını zedeleyerek girişimciliği azalttı. Gayrimüslimlerin yatırımlarını yurt dışına yöneltmesine neden oldu.
İkinci Dünya Savaş'ı Sonrası
Savaş sonrasında siyasi güç ile ekonomik güç arasında gerilim yaşandı. Hükûmet tarafından Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu çıkarıldı ve topraksız köylülerin toprak sahibi olması hedeflendi. Yasanın çıkmasına muhalif olan Adnan Menderes, Emin Sazak başta olmak üzere bazı CHP üyeleri basın yoluyla hükûmete ağır eleştiriler getirince CHP yönetimi Adnan Menderes ve Fuat Köprülü'yü partiden ihraç etti, bu karara karşı çıkan Celal Bayar ve Refik Koraltan istifa etti. Bu dört isim ülkedeki yoksulluğun ve kıtlığın nedenini yıllardır uygulanan devletçilik ilkesi olarak görüyordu. 7 Ocak 1946'da kurdukları Demokrat Parti 21 Temmuz 1946'da yapılan genel seçimlerde meclise girdi ve anti-devletçi ekonomi modelini savunan görüş TBMM'de temsil edilmeye başlandı.
1946 genel seçimleri sonrası dönem siyasi istikrarsızlığın yaşandığı bir dönem olarak bilinir. Dört yıllık bu dönemde kısa süreli dört hükûmet kuruldu. Siyasi istikrarsızlık nedeniyle ekonomik sorunlara yönelme imkanı kalmıyordu.
Recep Peker hükûmeti öncelikle dış ekonomik ilişilere yönelik gerçekçi bir döviz kuru politikasınını savundu. "7 Eylül Kararları" sonucu 7 Eylül 1946'da Türkiye tarihinde ilk kez yapılan devalüasyon sonucu ABD doları karşısında Türk lirası yüzde 50 devalüe edildi. (bkz. Türkiye'de devalüasyon) Peker Hükûmeti'nin beklediği finansal yardım ABD'den gelmedi ve yapılan devalüasyon ekonomi çevrelerinden kamuoyu desteği bulamadı. 1947 ve 1948'deki Cemal Saka hükûmetleri ve 1949'da Şemsettin Günaltay Hükûmeti, muhalefetin ve İstanbul basınının anti-devletçi eleştirileri karşısında iş yapamaz hale gelmişti.
1940'lı yıllarda savaş koşullarında yapılan vergi düzenlemelerine rağmen toplanan vergilerin kamu harcamalarını karşılamaması nedeniyle modern anlamda vergi düzenlemelerine ihtiyaç duyuldu. Buna yönelik 1949'da ilk kez gelir vergisi kanunu, kurumlar vergisi kanunu ve vergi usul kanunu uygulamaları Türk vergi sistemine dahil oldu.
Türkiye, 45 ülkenin üyeliğiyle 27 Aralık 1945'te kurulan Uluslararası Para Fonu'na 1947'de üye oldu. İlk kredi 1947 yılının Nisan ayında 43 milyon dolar tutarında alındı.
1950-1980
Demokrat Parti dönemi
1950'de CHP seçimleri kaybedip iktidardan düştü ve daha liberal politikalar savunan Demokrat Parti 1950'de iktidara geldi. DP, bürokrasi karşıtı bir tutumla siyasette demokratikleşmeyi savunarak devletçilik karşıtı bir siyaset izledi. Demokrat Parti hükûmetinin ekonomideki başarısı sağlanan dış kaynaklarla tarımsal üretimin artması ve ihracatın artışına dayanıyordu. Altyapı yatırımları ve tarımda makineleşmenin artması, dış ticaret için dünyada uygun konjonktürün olması ve artan ihracat, ekonominin hızla büyüyerek genişlemesini sağladı. Siyasi anlamda ise DP iktidarı bu durumu liberal ve özel sektöre dayalı ekonominin başarısı olarak sunarak geçmişte devletçi politikaları uygulayan CHP'yi eleştirme aracı olarak kullandı.
1953'te ülkede döviz sıkıntısı yaşanmaya başladı. Krizin asıl nedeni dış borçlarla karşılanan ödemeler dengesinin artık sürdürülemez hale gelmesiydi. Döviz sıkıntısı için dış kredi kuruluşlarından kredi almak yerine "Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu", "Petrol Kanunu" gibi liberal yasalar ile çözüm yolları arayan DP'nin bu çabası yeterli dış kaynağı sağlamadı.
Demokrat Parti iktidarının döviz sıkıntısı için bir diğer çözüm yolu ithal ikameci ekonomiye geçişi benimsemesiydi. Böylelikle 1953'ten 24 Ocak 1980 kararlarına kadar ülkede uygulanacak olan ithal ikameci ekonomi modeli başlamış oluyordu. Devletçiliği eleştirerek iktidara gelen Demokrat Parti KİT olarak bilinen Kamu İktisadi Teşekkülü kurarak "Demokrat Parti tarzı devletçilik" modeline geçti.
ABD tarafından Türkiye'ye yapılan ekonomik yardımlar 30 Haziran 1954 itibarıyla 495.848.000 dolar, 30 Haziran 1955 tarihi itibarıyla 601.025.000 dolara ulaştı. Bunun haricinde askeri yardımlar ise 1958 itibarıyla 1.700.000.000 dolara ulaştı. Öte yandan 1954'te Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın ABD'ye yönelik yurt dışı ziyaretinde 300 milyon dolarlık kredi talebi reddedildi. Demokrat Parti iktidarının ilk yıllarının aksine zamanla dış kredi bulmak güçleşti. 1958 yılındaki borç krizi, dış finans kuruluşlarına bazı teminatlar verilerek borç erteleme anlaşması yapılmasıyla sonuçlandı.IMF ile anlaşılan istikrar programı Türk ekonomi tarihinde 4 Ağustos Kararları olarak bilinir.
1950-1960 yılları arasında Türkiye'nin dış borcu 227 milyon dolardan 1138 milyon dolara ulaştı ve toplam dış borç miktarında dört kattan fazla bir yükseliş ortaya çıktı.
Bu dönemde daha önce faaliyet gösteren kuruluşlar Kamu İktisadi Teşebbüsü (KİT) kapsamına alındı ya da yeni KİT'ler kuruldu. PTT ve TCDD 1953'te KİT kapsamına alındı. (1950), Denizcilik Bankası (1951), Et ve Süt Kurumu olan Et ve Balık Kurumu (1952), Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) (1954), Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) (1954), Devlet Malzeme Ofisi (DMO) (1954), Türkiye Demir-Çelik İşletmeleri Genel Müdürlüğü (bkz. Kardemir) (1955), Türkiye Selüloz ve Kağıt Fabrikaları (SEKA) (1955), Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) (1957), Erdemir (1960) kuruldu.
4 Ağustos 1958 kararları
1951'den itibaren Türkiye'nin borçlanma süreci daha önce görülmemiş bir hızla artmaya başladı. 1952, 53,57, 58 yıllarında olmak üzere IMF'den 68,5 milyon dolar kredi kullanıldı. 1952-57 yılları arası Marshall planı kapsamında 81,2 milyon dolar, ABD 'tan 1954-60 yılları arası 56 milyon dolar, ABD kaynaklı ajanslardan 1958-60 yıllarında alınan 43,5 milyon dolar,IBRD'den 1952-53-57-58 yıllarında alınan 68,5 milyon dolar kredi kullanıldı.
1950 sonunda 775 milyon Türk lirası olan kamu dış borç yükü 1960 sonunda yaklaşık yüzde 800 oranında artarak 6 milyar 210 milyon Türk lirasına yükseldi. Borçların ödenemez hale gelmesiyle borç erteleme yoluna gidildi ve cumhuriyet tarihinde ilk kez moratoryum ilan edildi. 4 Ağustos 1958'de açıklanan "Mali Islahat Kararları" adı verilen istikrar tedbirleri alındı.
20 Şubat 1959'daki bir meclis oturumunda muhalefet partileri tarafından, enflasyonu düşürmek ve ekonomik istikrarı sağlamak için alınan tedbirlerin memlekete çok pahalıya ve vatandaşa ağır fedakarlıklara, yeni külfetlere mal olduğu ancak elde edilen neticelerin tatmin edici olmadığı yorumu yapıldı.
Almanya'ya işçi göçü
31 Ekim 1961'de Türkiye ile Batı Almanya arasında işgücü sözleşmesi imzalandı. Bu tarihten itibaren birçok Avrupa ülkesi ile ikili anlaşmalar imzalandı: Avusturya, Belçika ve Hollanda ile 1964, Fransa ile 1965 ve İsveç ile 1967’de ikili işgücü anlaşmaları imzalandı. Sanayileşen Avrupa ülkelerinin iş gücü ihtiyacını karşılamak için imzalanan anlaşmaların Türkiye için önemi ise ülkede sürekli yükselen işsizlikti. Göçlerin başladığı 1962'de Türkiye'de toplam işsiz sayısı 985.000'dir. Bu sayı 1967'de 1.440.000'e, 1971'de 1.562.000'e ve 1972'de 1.600.000'e çıkarak sürekli artış gösterdi. İşsizliğin önemli bir problem olduğu bu dönemde Millî Birlik Komitesi Almanya'da gelen teklifi cazip bularak kabul etti.
Stand-by düzenlemeleri
Türkiye Uluslararası Para Fonu ile ilk düzenlemesini 1961'de imzaladı. 1970'e kadar bu anlaşmalar her yıl yenilendi. 1970-78 yılları arasında bir anlaşma imzalanmadı. 1978-80 yıllarında birer yıllık anlaşmalar gerçekleşti.
Kalkınma planı
10 Ağustos 1970 kararları
Süleyman Demirel Hûkumeti, IMF'nin isteklerine daha fazla direnemeyerek 10 Ağustos 1970 kararlarını ilan etti. Adalat Partisi'nin uygulamaya koyduğu program, yüksek oranlı bir devalüasyon, (bkz. Türkiye'de devalüasyon) ücretlerin yükseltilmemesi, tarım fiyatlarının düşürülerek tarım ürünlerinin vergilendirilmesi, sanayi sektörünün desteklenmesi ile ihracatın artırılmasını hedefliyordu.
Programın uygulanması toplumsal tepkiler ile karşılaştı. Maaşların baskılanarak sendikal faaliyetlerin kısıtlanması işçi kesiminin tepkisini çekti. Tarımsal desteklerin sermaye gruplarına yöneltilmesi ise toprak sahipleri ile zanaat-esnaf kesiminin tepkisine neden oldu. Bu tepkiler en çok öğrenciler, meslek örgütleri, vb. grupların yoğun katılımı ile gerçekleşen yürüyüşler olarak kamuoyuna yansıyordu. Ayrıca bu tepkilerin bir sonucu olarak da Adalet Partisi içinden bir grup ayrılarak Millî Nizam Partisi'ni (MNP) kurdu.
Yeni tüketim alışkanlıkları
Demokrat Parti dönemindeki liberal politikalar ile Amerikan şirketleri başta olmak üzere yabancı sermaye Türkiye'de yatırım yapmaya başladı. Ayrıca bazı Türk yatırımcılar yabancı firmaların temsilciliğini alarak Türkiye'de ticaret ve üretime geçti. Dönemin iş insanlarından Vehbi Koç, sahibi olduğu Otosan'ın Ford ile ortaklığı neticesinde 1960'ta ilk kamyon üretimini gerçekleştirdi. 1966'da Anadol isimli otomobilin seri üretimine geçti. Yine Vehbi Koç tarafından 1955'te Arçelik kurularak Türkiye'de ilk defa 1959'da çamaşır makinesi, 1961'de buzdolabı üretimi gerçekleşti.
İşçi hareketleri
1961 Anayasası hak ve özgürlükler açısından güçlüdür. Çalışma hakkı, ücrette adalet sağlanması, sendika kurma hakkı, toplu sözleşme ve grev hakkı, sosyal güvenlik hakkı, sağlık hakkı, öğrenim hakkı, kooperatifçiliğin geliştirilmesi, tarımın ve çiftçinin korunması hakkı, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı gibi temel ilkeler anayasada yer buldu. Siyasi özgürlüklerin getirdiği imkânlar işçi hareketlerinin toplum kesimlerinde yayılmasını sağladı.Türkiye İşçi Partisi'nin kurulmasıyla işçi hareketleri siyasi zemine de taşındı. Artan öğrenci eylemleri işçi hareketlerinin en önemli dinamiklerinden biri hâline geldi. 1963'te "Sendikalar Kanunu" ve "Toplu İş Sözleşmesi ve Grev ve Lokavt Kanunu" yürürlüğe girdi. Ancak grev sayısındaki artış, DİSK'in kuruluşu ile sendikal rekabetin yaşanması, TÜRK-İŞ'in tek faal örgüt hâline getirmek ve diğer amaçlar nedeniyle 1970'te Sendikalar Kanunu'nda değişikliğe gidilerek kanun hükümleri daraltıldı. Bu kanunun görüşmeleri sırasında kanlı çatışmalara dönüşen eylemler yapıldı. (bkz. 15-16 Haziran Olayları)
1961-1963 gibi iki yıllık kısa bir sürede yurt genelinde yoğun katılımlı işçi eylemleri yapıldı: Beş bine yakın Sümerbank işçisinin yalınayak yürüyüşü (25 Kasım 1961), yüz binden fazla kişinin katıldığı (31 Aralık 1961), (3 Mayıs 1962), Yapı-İş Sendikasının Zonguldak Ereğlisi'ndeki düzenlediği miting ve işten atmalara karşı protestolar (12-13 Ağustos 1962) ve (Ocak 1963).
Kentleşme ve göç
1950'li yıllara kadar köy ve kent nüfusu oranında ciddi bir değişim olmadı. 1950-55 arası dönemde Türkiye'de ilk defa yüksek şehirleşme oranları görülmeye başlandı. Sanayileşme, eğitim, sağlık ve altyapı hizmetlerinin yaygınlaşıp gelişmesi ve yüksek nüfus artış hızı geleneksel yaşam tarzlarının değişmesine ve kentleşmenin artmasına yol açtı. 1960'ta binde 28.5 ile Cumhuriyet tarihinin en yüksek nüfus artış hızı gerçekleşti. Köylerden kentlere göçün de etkisiyle 1960'lı yıllarda ülke nüfusu nicelik ve nitelik olarak değişmeye başladı. (bkz. Türkiye demografisi)
1980 sonrası
24 Ocak 1980 kararları
Bankerler krizi ve bankacılık
5 Nisan Kararları
Enflasyon hedeflemesi dönemi
2001 ekonomik krizi
Yeni Türk lirası
2008 ekonomik krizi
Yapısal sorunlar
Yüksek enflasyon
Kayıt dışı ekonomi ve vergi politikaları
İşsizlik
Kaynakça
- Özel
- ^ a b Akın 2015, s. 1
- ^ a b Akın 2015, s. 5
- ^ Tokamış ATEŞ-Alkan SOYAK, Cumhuriyet Dönemi İktisadi Yapı ve Finans Sistemi 1923-1946 Dönemi, Osmanlı'dan Günümüze Türk Finans Tarihi, İMKB Yay. C.2 1999 s. 47-59
- ^ a b c d e Özdoğan & Develi 2020, s. 9
- ^ Anıt 2020, s. 31.
- ^ Anıt 2020, s. 35.
- ^ Anıt 2020, s. 34.
- ^ Anıt 2020, s. 39.
- ^ Anıt 2020, s. 41.
- ^ Biltekin 2010, s. 111
- ^ "23 Ağustos 1923 tarihli Kanun Metni". TBMM. Ankara: Mevzuat Bilgi Sistemi. 10 Eylül 1923. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Şubat 2021.
- ^ Tokamış ATEŞ-Alkan SOYAK, Cumhuriyet Dönemi İktisadi Yapı ve Finans Sistemi 1923-1946 Dönemi, Osmanlı'dan Günümüze Türk Finans Tarihi, İMKB Yay. C.2 1999 s. 38
- ^ Biltekin 2010, s. 116
- ^ Biltekin 2010, s. 110
- ^ a b c d Biltekin 2010, s. 113
- ^ Reşat AKTAN, Türkiye İktisadı, Sevinç Matbaası, Ankara 1972 s. 44-45
- ^ a b Gülal 1991, s. 59
- ^ a b Gülal 1991, s. 68
- ^ Gülal 1991, s. 74
- ^ Gülal 1991, s. 71
- ^ Gülal 1991, s. 73
- ^ Kasalar 2012, s. 70
- ^ a b Kasalar 2012, s. 73
- ^ Kasalar 2012, s. 78
- ^ Pamak 1980, s. 135
- ^ Pamak 1980, s. 136
- ^ Akın 2015, s. 4
- ^ Akın 2015, s. 2
- ^ Bulut 2003, s. 87
- ^ a b Bulut 2003, s. 89
- ^ Bulut 2003, s. 90
- ^ Bulut 2003, s. 91
- ^ İlker PARASIZ, Türkiye Ekonomisi 1923'ten Günümüze İktisat ve İstikrar Politikaları, Ezgi Kitabevi Yay. B.1 Bursa 1998, s. 36-74
- ^ Rıdvan KARLUK, Türkiye Ekonomisi, Beta Yay. Genişletilmiş. B.4 İstanbul 1996, s. 217
- ^ Kahraman 2005, s. 53
- ^ "İstanbul Elektrik, Tramvay Ve Tünel İdareleri Teşkilât ve Tesisatının İstanbul Belediyesine Devrine Dair Kanun" (Pdf). mevzuat.gov.tr. 22 Haziran 1939. 19 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ Koçtürk 2010, s. 59
- ^ Dokuyan 2013, s. 195
- ^ Dokuyan 2013, s. 196
- ^ a b Dokuyan 2013, s. 197
- ^ a b Dokuyan 2013, s. 198
- ^ Dokuyan 2013, s. 199
- ^ a b Dokuyan 2013, s. 201
- ^ Kızılkaya 2016, s. 89
- ^ Dokuyan 2013, s. 91
- ^ Kızılkaya 2016, s. 90
- ^ Kızılkaya 2016, s. 93
- ^ a b Kanca 2012, s. 48
- ^ a b c d Kanca 2012, s. 49
- ^ a b c Yavuz 2009, s. 216
- ^ Keçecigil 2019, s. 119
- ^ Ataay 2005, s. 32
- ^ a b c d e Ataay 2005, s. 35
- ^ Ataay 2005, s. 37
- ^ a b c Evsile 2018, s. 67
- ^ Evsile 2018, s. 69
- ^ Sinasi GÜCERİ, Türkiye Ekonomisinin Yapısal Meseleleri ve Bir Çözüm Modeli, İş Dünyası Vakfı, İstanbul 1995, s. 209
- ^ "Demokrat Parti ekonomide 'altın yıllara' imza attı". TRT Haber. 9 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Şubat 2021.
- ^ Yavuz 2009, s. 212
- ^ a b c Yaşa 1963, s. 138
- ^ a b Yaşa 1963, s. 137
- ^ Yaşa 1963, s. 134
- ^ Yavuz 2009, s. 213
- ^ Evsile 2018, s. 72
- ^ a b Ataay 2005, s. 55
- ^ Ataay 2005, s. 56
- ^ Ataay 2005, s. 57
- ^ a b c Çakır, Aydilek & Kazkondu 2020, s. 142
- ^ a b c İleri 2015, s. 208
- ^ İleri 2015, s. 207
- ^ İleri 2015, s. 225
- ^ a b İleri 2015, s. 217
- ^ Turgay 2017, s. 255
- ^ a b Gelekçi 2015, s. 600
- ^ Gelekçi 2015, s. 603
- ^ Gelekçi 2015, s. 589
- Genel
- Anıt, Yüksel (2020). 1930’lu Yılların Kalkınma Politikaları Bağlamında İzmir İktisat Kongresinin Orta Tabakanın Kalkınmasındaki Tarihsel Önemi (pdf) (Tez). İstanbul: İstanbul Rumeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.
- Gülal, Tansel (1991). Cumhuriyetin ilk yıllarında tarım politikası ve aşarın ekonomik etkileri (pdf) (Tez). İstanbul: İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü/Türk İktisat Tarihi Anabilim Dalı. 3 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2021.
- Kasalar, Kadir (2012). "Teşvik-i Sanayi Kanunları ve Türkiye'de Sanayileşmeye Etkileri" (pdf). SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27. ss. 65-79. 3 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2021.
- Pamak, Mehmet (1980). "Türkiye'de Toprak Reformu" (pdf). Cilt 18. İstanbul: Sosyoloji Konferansları. ss. 127-162. 9 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2021.
- Akın, Fehmi (2015). "Erken Cumhuriyetin İktisadi Kurumlarından Biri: Âli İktisat Meclisi" (pdf). Kütahya. ISSN 1302-1842. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2021.
- Bulut, Mehmet (2003). "1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve Türkiye'de Devletçiliğe Geçiş" (pdf). Bilig, 26. Ankara: Başkent Üniversitesi, İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü. ss. 77-101. Erişim tarihi: 30 Ocak 2021.[]
- Koçtürk, Murat (2010). "1923-1950 Türkiye ekonomisinin yapısal analizi" (pdf). Üçüncü Sektör Kooperatifçilik. 45 (2). ss. 48-65.
- Kanca, Osman Cenk (2012). "1950-1960 Arası Türkiye'de Uygulanan Sosyo-ekonomik Politikalar" (pdf), 19. Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. ss. 48-63. 10 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Ocak 2021.
- Altan, Ömer Zühtü (1998). "Türkiye'de Tek-parti Yönetimi Döneminde (1923-1950) Kurulan Hükümetlerin Programlarında Sosyal Politikaların Yeri" (pdf), 14. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. ss. 487-524. 15 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2021.
- Dokuyan, Sabit (2013). "İkinci Dünya Savaşı Sırasında Yaşanan Gıda Sıkıntısı Ve Ekmek Karnesi Uygulaması" (pdf). Ankara: International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/5 Spring. ss. 193-210. 5 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2021.
- Kızılkaya, Ahmet (2016). "Ekonomik Ve Siyasal Boyutlarıyla Varlık Vergisi" (pdf). Ankara: HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi. ss. 85-95. Erişim tarihi: 31 Ocak 2021.
- Özdoğan, Fatma; Develi, Abdulkadir (2020). "İktisat Politikaları Çerçevesinde Tek Parti Dönemi Hükümet Programlarında Sosyal Politika Hedefleri (1923-1939)" (pdf). Ankara: Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi , Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi Özel Sayı. ss. 4-36. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2021.
- Varlı, Arzu (2012). "Devletçilik Politikalarının Tarım Kesimi Üzerindeki Etkileri (1930–1940)" (pdf). 2012: Öneri Dergisi. ss. 113-124. 5 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2021.
- Şimşek, Orhan (2016). "Türkiye'nin Planlama ile Tanışması: Devletçilik Dönemi Üzerine Bir İnceleme" (pdf). Artvin: Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. ss. 1-21. 12 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2021.
- Saraçoğlu, Osman Fatih (2009). "1930-1939 döneminde vergi politikası". Maliye Dergisi (157): 131-149. ISSN 1300-3623. 13 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Şubat 2021.
- Şirin, Funda SELÇUK (1 Nisan 2013). "Sovyet Rusya ve İtalya Gezilerinin Türk Siyasal Yaşamına Etkisi (1930-1932)". Folklor/Edebiyat (73): 105-130. ISSN 1300-7491.
- Erul, Rana DAYIOĞLU; Buz, Funda (18 Aralık 2019). "İkinci Dünya Savaşı Döneminde Türkiye'de Uygulanan Vergi Politikaları". Ekonomi İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi. 1 (4): 391-406. doi:10.38009/ekimad.637977.
- Kubilay, Çağla (24 Kasım 2017). "1923-1939 Yılları Arasında Türkiye'de Telekomünikasyon Politikaları". Ankara Üniversitesi İlef Dergisi. 4 (2): 37-66. doi:10.24955/ilef.357092. ISSN 2148-7219. 1 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- Ileri, Turgut (1 Ocak 2011). "Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Türkiye'de Madenciliğin Genel Durumu ve Atatürk'ün Madencilikle İlgili Düşünceleri". Kastamonu Eğitim Dergisi. 19 (1): 287-296.
- Karayaman, Mehmet (1 Mart 2012). "Atatürk Döneminde Şeker Sanayi ve İzlenen Politikalar". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 28 (82): 53-96. ISSN 1011-727X.
- Kahraman, Serpil; Şişmanoğlu, Gizem (2019). "Atatürk Dönemi İktisadi Devletçi Sanayileşme Politikaları". Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 0 (17): 627-656. ISSN 2147-6152.
- Kahraman, Serpil (2005). (1929-1939) İktisadi Devletçilik ve Sanayileşme Politikaları (PDF). avesis.istanbul.edu.tr (Tez). Erişim tarihi: 7 Şubat 2021.
- Baytal, Yaşar (Aralık 2006). "Demokrat Parti Dönemi Ekonomi Politikaları (1950-1957)". Atatürk Yolu Dergisi. 10 (40): 545-567. doi:10.1501/Tite_0000000070. ISSN 1303-5290.
- Takım, Abdullah (Şubat 2012). "Demokrat Parti Döneminde Uygulanan Ekonomi Politikalari Ve Sonuçlari". Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 67 (02): 157-187. doi:10.1501/SBFder_0000002251. ISSN 0378-2921.
- Çakır, Hatice; Aydilek, Emre; Kazkondu, Şeyda Bükrücü (Temmuz 2020). "Demokrat Parti Döneminde Toplumsal Alanda Tüketim Alişkanliklarinin Dönüşümü". Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 3 (3): 134-146. 2 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- Özçelik, Pınar KAYA (Şubat 2014). "1960 Darbesi'nin Ekonomi Politiği". Mülkiye Dergisi. DergiPark. 34 (267): 129-143. ISSN 1305-9971.
- Bozkurt, İbrahim; Aytar, İbrahim Halil (Aralık 2015). "II. Dünya Savaşı Sonrası Uluslararası Ekonomiye Eklemlenme Sürecinde Türkiye'nin Deniz Ticareti ve Liman Politikası (1945-1960)". Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. DergiPark. 15 (31): 333-357. ISSN 1300-0756. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- Önal, Ayşegül (Kasım 2011). "Türkiye'de Belediyelerin Borçlanma Süreci: 1960-2006". İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. DergiPark (39): 187-206. ISSN 1303-1260. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- Gelekçi, Cahit (2015). "1960 Sonrası Dönemde Türkiye'de Nüfus Yapisi ve Bazı Temel Özellikleri Üzerine Tespitler". Journal of Economy, Culture and Society. 0 (52): 587-607. doi:10.18368/IU/sk.63274. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- Turgay, Feyza (Temmuz 2017). "1960-1963 Dönemi İşçi Eylemlerine Aşağıdan Bakmak". İnsan ve İnsan. 4 (13): 253-263. doi:10.29224/insanveinsan.298800. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- İleri, Ülkü (Aralık 2015). "1960'lı ve 1970'li Yıllarda İşçi Örgütlenmelerini Hazirlayan Etmenler". Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi. 4 (10): 198-226. ISSN 2147-3668. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- Gökgöz, Gurbet (Temmuz 2019). "1960'lar Türkiyesi'nde Sosyal Devlet Anlayışının Bir Kıtlık ve Kuraklik Örneği Üzerinden Değerlendirilmesi". Tarih ve Günce. 2 (5): 431-468. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- Evsile, Mehmet (Haziran 2018). "Demokrat Parti'nin İktisadî İstiklâl Mücadelesi". Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2 (3): 61-75. ISSN 2548-0480. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
- Yavuz, Ali (Aralık 2009). "Balangıcından Bugüne Türkiye'nin Borçlanma Serüveni: Durum ve Beklentiler". Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2009 (20): 203-226. ISSN 1300-9435. Erişim tarihi: 20 Şubat 2021.
- Keçeligil, Hasan Tahsin (Ocak 2019). "Başlangıçtan Günümüze Türkiye'nin Borçları ve Kırılgan Beşli". Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 8 (15): 103-129. ISSN 2146-7676. Erişim tarihi: 20 Şubat 2021.
- Yaşa, Memduh (1963). "Türkiye Dış Borçlarının Takip Ettiği Gelişme". Maliye Araştırma Merkezi Konferansları (9): 129-144. ISSN 1304-0251.
- Özdemir, Biltekin (Şubat 2010). "Osmanlı Devleti Dış Borçları" (pdf). Türkiye Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı. Ankara. ISBN . 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 20 Şubat 2021.
- Ataay, Faruk (2005). Kriz Kıskacında CHP Hükümeti (1978-1979) (pdf) (Doktora tezi tez). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ve Siyaset Bilimi (Siyaset Bilimi) Anabilim Dali. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- Uluyol, Osman (Temmuz 2019). "1980-2000 Döneminde Türkiye'de Bankacılığın Gelişimi". Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi. Şişli/İstanbul: DergiPark (17): 73-107. ISSN 2146-4928. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
- Gündüz, Ali Yılmaz (Aralık 1999). "Türkiye Ekonomisindeki Yapısal Değişiklikler ve 1980 Sonrası Uygulanan İstikrar Politikaları". Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Kayseri (15): 277-288. ISSN 1301-3688. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
- Aydoğan, Esenay (Mart 2004). "1980'den Günümüze Türkiye'de Enflasyon Serüveni". Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 11 (1): 91-110. ISSN 1302-0064. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
- Şanver, Cahit (Haziran 2018). "Türkiye'de 1980 Sonrası Vergi Afları ve Kamu Gelirleri Açısından Etkinliği". Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 18 (2): 35-63. ISSN 1303-0035. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
- Apaydın, Ferhat; Açıkalın, Süleyman (Haziran 2015). "Türkiye'de 1980 Dönüşümü Sonrası İstikrarsız Büyümenin Ekonomi Politiği". Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (43): 0-0. ISSN 1302-1842. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
- Ayla, Dilara; Karış, Çiğdem; Kızıltan, Alaattin (Mart 2019). "Ekonomik Krizlerin Sosyal Etkileri: Türkiye Üzerine Bir Uygulama (1980-2016)". Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 33 (2): 415-434. ISSN 1300-4646. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
- Sugözü, İbrahim Halil (Haziran 2010). "Kayıt Dışı Ekonomiyi Önlemede Vergi Politikaları (1980 - 2004 Türkiye Örneği)". Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 10 (19): 171-193. ISSN 2148-3043. 26 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
1923 1929Cumhuriyetin ilk yillarinda milli ekonomi ilkesi cercevesinde devletin destekleyecegi girisimci bir sinifin olusmasi ve kalkinmanin bu yolla saglanacagi ongoruldu Ulusal nitelikteki yerli sanayinin gelisimi ve ihtiyac duyulan sermayeye yonelik 1924 te Turkiye Is Bankasi kuruldu Ozel girisimciligi tesvik etmek icin yasal duzenlemeler yapildi 1926 da kabul edilen Turk Medeni Kanunu ile ozel mulkiyet guvence altina alindi Buyuk sehirlerde ticaret borsalari kuruldu 1927 de Sanayi Tesvik Kanunu cikarildi Emlak ve Eytam Bankasi kuruldu 1927 de Basbakanlik a bagli olarak kurularak fiyat istikrari gumruk tarifeleri vb devletin ekonomiye yon verecek siyaset tespit etmesi amaclandi 5 Aralik 1927 de ilk kagit paranin tedavulu gerceklesip eski kagit paralar tedavulden cekildi Bu donemde Sanayi Tesvik kanunu kapsaminda yapilan sayima gore ulkedeki toplam isletme sayisi 65 245 tir Bu isletmelerin yuzde 79 u kucuk isletme kategorisindedir Ulkede 100 ve daha fazla isci calistiran isletme sayisi 155 olup ulkedeki sanayi uretimi kapasitesi cok sinirlidir Ekonomi esas olarak tarima dayaliydi 1923 1929 doneminde tarimin GSYIH icindeki payi yuzde 45 tir Bu donemde yillik buyume hizi yuzde 8 6 dir Izmir Iktisat Kongresi Usak Seker Fabrikasi Turkiye de kurulan ilk seker fabrikasidir Ozel girisim ile kuruldu Usak ta 19 4 1923 tarihinde 600 000 Turk lirasi sermaye ile kurulan fabrika 17 12 1926 tarihinde uretime gecti 1933 e kadar Turkiye de seker uretimi Alpullu Seker Fabrikasi ile birlikte bu fabrikada yapildi bkz Turkiye Seker Fabrikalari Genellikle Izmir Iktisat Kongresi olarak bilinen Turkiye Iktisat Kongresi yeni kurulan Turkiye nin siyasi ve askeri alanda kazandigi basarisinin ekonomik alanda da surdurulmesi amaciyla 17 Subat 1923 teAtaturk baskanliginda 1135 kisinin katilimi ile toplandi Ataturk kongrenin acilis konusmasinda ekonominin onemini su sekilde vurguladi Siyasi askeri muzafferiyetler ne kadar buyuk olursa olsun iktisadi muzafferiyetle tetvic edilmezse taclandirilmazsa husule gelen zaferler payidar kalici olamaz Yeni Turkiye mizin layik oldugu mertebeye isal ulastirmak icin behemehal ne olursa olsun iktisadiyatimiza birinci derecede ehemmiyet vermek mecburiyetindeyiz Ataturk un kongrenin acilis konusmasindaki bir sozu Tuccar ciftci sanayici meslek ve isci temsilcilerinin katildigi kongre sonunda Misak i Iktisadi adi altinda on iki maddeden olusan bir bildiri duyuruldu Ozel girisimciligin tesvik edildigi milli bir ekonomi olusturulmasinin gerekliligi vurgulanarak mevcut imkanlar ile yeni ekonomik hedefler belirlendi Kongre sonrasinda Turkiye ekonomisinin liberal bir doneme girdigi ve bu surecin 1929 Buyuk Buhran a kadar surdugu kabul edilir Ozel tesebbusun tesvik edilmesi ihtiyac halinde kamu gucunun kullanilarak devletin gerekli alanlarda yatirim yapmasi esas alindi Cumhuriyetin ilk yillarinda da kongrede alinan kararlar dogrultusunda Turk ekonomisine yon verildi Lozan Antlasmasi nin kabulu Ankara Hukumeti askeri ve siyasi zaferlerin kazanildigi bir donemde 16 Ekim 1923 te Duyun i Umumiye idaresine gonderdigi bir tebligatta tum gelir gider sozlesme ve borclanma konusunda yalnizca TBMM nin yetkili oldugunu aksine yapilan tum islemlerin hukumsuz olacagini bildirdi Boylece ulkeyi temsil eden kurumun Ankara Hukumeti oldugunu duyurmus oldu Baslica ekonomik maddelerde anlasilamamasi uzerine bir kez kesintiye ugrayan Itilaf Devletleri ile Turkiye arasindaki gorusmeler 24 Temmuz 1923 tarihinde sona erdi Lozan Antlasmasi 23 Agustos 1923 tarihinde TBMM tarafindan onaylandi Antlasmanin baslica ekonomik sonuclari sunlardir Yabancilara saglanan bazi imtiyazlari sona erdirdi Anlasma cercevesinde duzenlenen ticaret sozlesmesi geregi 1916 tarihli Osmanli Devleti nin gumruk tarifelerinin 1929 yilina kadar uygulanmasi zorunlulugu getirildi Osmanli Imparatorlugu kapitulasyonlari her bakimdan kaldirildi Denizlerde Turkiye ye Kabotaj hakki taninmasi kabul edildi Itilaf Devletleri ile Turkiye karsilikli olarak savas tazminatlarindan vazgecti Osmanli Devleti nde ayricalik hakki bulunan sirketlerin bu haklarinin devam etmesine Turkiye nin bu ayricaliklari tanimamasi durumunda ilgili sirketlere tazminat odemesine karar verildi II Abdulhamid doneminde Muharrem kararnamesi ile kurulan Duyun i Umumiye idaresinin hukuki varligi son buldu ve Turkiye maliyesinin bagimsizligina golge dusuren kurum fiilen sona erdi 6 Agustos 1924 te yururluge giren Lozan Antlasmasi ile Osmanli Imparatorlugu nun dis borcu 129 604 910 liraydi Odenmemis taksitler ve avanslar da dahil edilince borc miktari 161 603 833 liraydi Lozan antlasmasi kapsaminda borclar Osmanli Imparatorlugu nun mirasi uzerinde kurulan on dort devlet uzerinde paylasildi Boylece 129 604 910 lira Osmanli borcundan Turkiye ye dusen pay 84 597 495 lira oldu Gecikmis taksitler ve avanslar da dahil edilince Turkiye nin odeyecegi borc tutari 105 559 623 lira olarak kayda gecti Faiz oranlari da yuzde 4 ile 8 arasi belirlendi Daha sonra 13 Haziran 1928 tarihinde Paris te imzalanan sozlesme sonrasi TBMM de kabul edilen 1 Aralik 1928 tarihli ve 1367 sayili yasa ile Turkiye nin odemesi gereken borc miktari 107 528 463 lira olarak kabullenildi Turkiye Cumhuriyeti Osmanli Imparatorlugu borclarinin yuzde 62 5 ini odemek zorunda kaldi Borclarin tamamen tasfiyesi 1954 yilinda kadar surdu Asarin kaldirilmasi Osmanli da devletin en onemli mali kaynagi olan asar tarim urunlerinden 1 10 oraninda alinan ser i bir vergidir Asar 1850 de butce gelirlerinin yuzde 30 4 unu 1864 te yuzde 47 6 sini olusturuyordu Cumhuriyetin ilk yillarinda da bu ozelligini koruyarak 1924 yili butcesinin 27 5 milyon lirasi asardan saglandi Izmir Iktisat Kongresi nde alinan en onemli karar asar vergisinin kaldirilmasidir Alinan bu karar 2 yil sonra uygulandi 5552 sayili ve 17 Subat 1925 tarihli kanun ile alti yuz yildan fazla bir suredir uygulanan asar vergisi kaldirildi Osmanli da oldugu gibi yeni kurulan Turkiye nin ekonomisi de buyuk olcude tarima dayaliydi ve devlet butcesinin yuzde 80 85 i tarimdan saglanan gelirlerden olusuyordu Asarin kaldirilmasiyla devletin yasadigi gelir kaybina yonelik diger tarimsal vergilerden olan agnam ve arazi vergilerinin orani artirildi Ancak yine de asardan saglanan geliri ulasilamadi Asarin kaldirilmasinin ekonomik ve siyasi sonucu oldu Bircok kaynakta koylunun ve toprak sahiplerinin cok buyuk bir vergi yukunden kurtuldugu halkin multezimlerin baskisi altinda artik ezilmeyecegi gorusu hakimdir Ote yandan asarin kaldirilmasinin 1920 23 yillari arasinda TBMM de bircok kez tartisilmasina ragmen kanun teklifinin Seyh Said Isyani sirasinda TBMM gundemine getirilerek kabul edilmesinin bu kararin siyasi kaygilarla alindigi bu yolla devlet otoritenin guclendirilmesinin amaclandigi elestirisi yapildi Sanayi Tesvik Kanunu Osmanli da 1913 yilinda Tesvik i Sanayii Muvakkati adi altinda bir yasa cikarilmisti ancak Osmanli sanayisine yogun bir sekilde yabanci sermaye hakim oldugundan kanun kapsaminda verilen kredilerin buyuk kismi yabanci sermaye tarafindan kullanildi Ayrica Trablusgarp Balkan ve sonrasinda I Dunya Savasi nin iktisadi ve siyasi sartlarinin getirdigi zorluklar icinde kanun amacina ulasamadi Cumhuriyet doneminde 1925 te Turkiye Sanayi ve Maadin Bankasi kuruldu 1927 de Sanayi Tesvik Kanunu kabul edildi Yasa kapsaminda ucretsiz arazi tahsisi belirli ruhsat harc ve vergilerden muaf olma devlet tarafindan prim destegi belirli durumlarda gumruk vergisinden muaf olma Turk vatandaslarina ayricalik taninmasi vb uygulamalar ile yerli sermaye tesvik edilerek milli bir ekonomi amaclandi Altyapi ve isgucu eksikligi savas doneminin yeni sona ermesi girisimci ve teknik eleman eksikligi gibi nedenlerle ekonomide istenilen ilerlemeyi saglayamadi Ote yandan milli ekonomi ilkesinin savunuldugu Cumhuriyetin ilk yillarinda tam bagimsizligin amaclandigi kurtulus savasi zaferinin ekonomik anlamda da desteklenmesi gorusunu yansitmasi acisindan onemlidir Toprak reformu Osmanli dan yeni Turkiye ye geciste toprak rejiminde kayda deger degisiklikler yasandi Isgucu buyuk olcude tarimla ugrasan ve ekonomisi tarima dayali ulkenin tarimsal kalkinmasinin saglanmasi amaciyla yasal duzenlemeler de yapildi 1929 yili TBMM acilis konusmasinda Ataturk bu durumu su sozlerle vurgulamaktadir ciftciye arazi vermek de hu kumetin takip etmesi lazim gelen bir keyfiyettir Calisan Turk koy lusune isleyebilecegi kadar toprak temin etmek memleketin ureti mini zenginlestirecek baslica carelerden biridir Daha once 1921 yilinda butce kanununa eklenen bir madde ile Turkiye ye gelen muhtac durumdaki gocmen ve muhacirlere verilmek uzere bedeli on yil surede odeme imkani bulunan ve buyuklugu iki yuz dekari gecmemek sartiyla devlet arazilerinden toprak dagitilmisti Ulkedeki tek ziraat okulu olan Istanbul Halkali Yuksek Ziraat Okulu 1928 de kapandi 1930 da ihtiyaca yonelik 1930 yilinda Ankara Ziraat Mektebi acildi uc yil sonra ise bu okul Yuksek Ziraat Enstitusu ne donusturuldu Gunumuzde hizmet veren Ankara Universitesi Ziraat Fakultesi nin kokenini bu okul olusturur Ali Iktisat Meclisi 1927 de Basbakanlik a bagli olarak kurulan ve 1935 te Birinci Bes Yillik Kalkinma Plani kadar faaliyet gosteren siyasetci asker ve meslek orgutu temsilcileri olmak uzere 24 uyeden olusuyordu Bir yaptirim gucu olmayan ve kararlari tavsiye niteligi tasiyan meclis beklenildigi gibi ekonomi politikalari uzerinde etkili olamadi Daha cok ulkenin ekonomik durumuna iliskin raporlar hazirladi Ali Iktisat Meclisi 1960 lardan sonra kurulan Devlet Planlama Teskilatinin arastirma ve danisma ozelligine benzer nitelik tasir ve Cumhuriyet doneminin ilk Ekonomik Konsey tipi yapilanmasidir Buyuk Buhran Ekonomisi buyuk olcude tarima dayali Turkiye de Buyuk Buhran da en cok tarim sektoru etkilendi Tarimsal uretim geriledi tarim urunlerinin fiyatlari dusus yasadi Turk lirasinin asiri deger kaybetmesi karsisinda 1930 yilinda Turk Parasinin Kiymetini Koruma Hakkinda Kanun dis ticaret aciginin artmasi karsisinda Ticarette Tagsis in Men i ve Ihracatin Murakabe si ve Korunmasi Hakkinda Kanun ve ithalatin kontrol edilmesine yonelik kanun cikarildi Ayrica para piyasalarindaki sorunun cozumu icin 1930 da Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi kuruldu ve Osmanli Bankasi nin gorev ve yetkilerine son verildi Turk lirasinin deger kaybetmesinin nedeni dis ticaret acigi olarak goruldugunden ithalati kisitlayici tedbirler alindi Bu amaca yonelik Milli Iktisat ve Tasarruf Cemiyeti de kuruldu Paranin deger kaybetmesi karsisinda halkin satin alma gucu azaldi Buyuk Buhran in baslica sonuclari sunlardir Dis ticaret acigi artti Dunyada tarim urunu fiyatlari dustugunden ihracat gelirleri azaldi Ithalati kisitlayici tedbirler alindi ve dis borc odemeleri ertelendi Dis borc bulmak zorlasti 30 Kasim 1931 de niteligi tasiyan yururluge girdi Once ucretlilerin maaslarindan en az yuzde 10 olmak uzere artan oranda alinmaya baslanan verginin kapsami 1934 te genisledi ve gelir vergisi mukelleflerinden de alinmaya basladi Yine bu donemde ucretlilerden alinmaya baslandi Bu iki vergi 1950 yilina dek yururlukte kaldi bkz Turk vergi sistemi Buyuk Buhran in en onemli sonucu Cumhuriyet in ilk yillarinda ongorulen ozel girisimciligi tesvik ederek kalkinma hedefini uygulayacak ekonomik imkani ortadan kaldirmasidir Ayrica ozel kesime dayali kalkinmayi saglayacak ulke icinde tecrube bilgi ve birikimin olmayisi nedeniyle bu anlayis terk edildi ve 1930 lu yillarda devletcilik ilkesine dayali bir ekonomi modeline gecildi 1929 1945 donemiCumhuriyet in ilk yillarinda ekonomik kalkinmanin sloganlarindan birisi uc beyazlar uc karalar dir I Dunya Savasi ve Turk Kurtulus Savasi nda uc beyaz un seker pamuklu dokuma ve uc kara komur demir petrol urunu yoklugunun yasattigi sikintinin Cumhuriyetin kalkinma hedefi ile asilacagini ifade ediyordu Bu nedenle kurulan her seker fabrikasi mujde ile duyuruluyordu Iktisadi donanim amaciyla Turkiye 1930 yilinda ABD den 10 milyon dolarlik bir borc alindi 1934 yilinda Sovyetler Birligi nden alinan 8 milyon dolarlik borcla Birinci Bes Yillik Sanayi Plani nda yer alan fabrikalarin bir kismi yapildi 1938 yilinda Ingiltere den alinan 16 milyon sterlinin 10 milyonu ile dis odeme guclukleri giderildi ve geri kalan para da askeri amacli kullanildi 1939 yili baslarinda Turkiye nin doviz olarak odenecek toplam dis borcu 236 milyon ABD dolari iken 1940 yilinda Ingiltere ve Fransa dan topla 164 milyon dolar 1942 yilinda Almanya dan 100 milyon mark kredi saglandi Bu durum 1945 yili sonunda konsolide dis borc tutari 439 milyon dolara cikti II Dunya Savasi nedeniyle Turkiye de artan askeri harcamalar ve dis borc stoklarindaki gelismeler ile Turk lirasinda yasanan degerlenme daha sonra ekonomik buyume uzerinde olumsuz bir baski olusturdu ve bunun sonucunda 1946 yilinda devaluasyon yapildiginda dis borc TL cinsinden 707 milyon Turk lirasina ulasti 3 yil sonra sterlin ve diger dovizlerin devalue edilmis olmasi dis borclarda 204 milyon TL lik bir dususe yol acti 1930 1930 1931 Hukumetce Ziraat Bankasi na Mubayaa Ettirilecek Bugday Hakkinda Kanun 1932 1932 1933 Bugdayi Koruma Karsiligi Vergisi Kanunu 1934 1934 1934 Milli Korunma Kanunu 1940 Ciftciyi Topraklandirma Kanunu 1945 Gunumuze dek ulasan Kamu Iktisadi Tesebbusu niteligi tasiyan kuruluslar bu donemde kurulmaya baslandi Devletcilik politikasi Turkiye de GSYIH icindeki sektor paylari Yil Tarim Sanayi Hizmet1923 42 7 10 4 46 91924 47 4 8 5 44 11925 44 4 8 9 46 71926 49 6 8 6 41 81927 39 3 11 8 48 91928 42 2 10 6 47 21929 49 5 9 41 51930 46 5 9 9 43 61931 49 1 10 5 40 41932 39 1 13 8 47 11933 41 4 14 2 44 41934 40 15 2 44 81935 38 7 15 7 45 61936 48 5 12 3 39 21937 46 1 13 4 40 51938 44 1 14 1 41 51939 43 1 15 4 41 5 Iktisat kongreleri ve sanayi kanunlari ile istenilen sanayilesmenin saglanamamasi ve Buyuk Buhran in Turkiye ye yansimasi neticesinde halkin refahinin ciddi anlamda dusmesi gerekli yatirimlarin kamu gucu ile yapilmasina dair goruslerin agirlik kazanmasina yol acti Turkiye de tek partili donem in yasandigi bir surecte CHP nin 1931 yilinda duzenlenen kongresinde alinan kararla devletcilik ilkesi partinin ana ilkelerinden biri haline geldi 1937 yilinda da anayasa ya eklendi Devlet ekonomide yol gosterici ve emredici bir rol ustlendi Devletcilik uygulamasina yol acan ekonomik kosullar baslica sunlardir 1929 ekonomik krizinin olumsuz etkileri Sanayi Tesvik Kanunu na ragmen ulkede istenilen gelismenin olmamasi Artan nufusun istihdam zorunlulugu Burokrasinin kendini gelistirmek amaciyla devlete ait uretim araclarini ve kurumlari gelistirmek istemesi Asker kokenli burokratlarin savunma ihtiyacina yonelik tesis kurma istegi Devletcilik sadece sanayilesme alaninda sinirli kalmayarak devletin her alandaki uygulamalarina yansidi Bu dogrultuda millilestirme calismalari da yapildi Cumhuriyetin ilk yillarinda da millilestirme yapilmis olsa da 1930 lu yillarda hiz kazandi Lozan Antlasmasi kapsaminda faaliyet gosteren demiryolu liman elektrik havagazi su tramvay vb altyapi hizmeti veren imtiyazli sirketler devlet tarafindan satin alindi 1928 de Haydarpasa Liman Isletmesi 1934 te Istanbul Rihtim Isletmesi 1937 de Zonguldak Catalagzi Demiryolu ve Komur Madeni Isletmeleri 1938 de Istanbul Uskudar Kadikoy Tramvay Isletmeleri satin alindi 1936 da Istanbul Telefon Sirketi 1938 de Izmir Telefon Sirketi devletlestirildi Ankara Izmir Ankara Sivas Zonguldak Adana gibi ticaret ve sanayinin yogunlastigi sehirler arasinda ilk telefon baglantisi 1937 de kuruldu 1933 te Ekonomi Bakanligina bagli olarak Petrol Arama ve Isletme Idaresi ve Altin Arama ve Isletme Idaresi adiyla iki bagimsiz kurum kuruldu Daha sonra bu iki kurum 1935 te kurulan Maden Tetkik ve Arama Enstitusune baglandi 1935 te Etibank kuruldu 1937 de temeli atilan Kardemir Karabuk Demir Celik Fabrikasi 1939 da hizmete girdi 1937 de ilk defa demir madeni Divrigi de bulundu ve 1939 da isletmeye alindi bkz Turkiye de madencilik 1939 da IETT Istanbul Belediyesine devredildi Ekonomi Planlamasi 1930 yilinda duzenlenen Sanayi Kongresi nde kalkinmanin gereginin sanayilesme oldugu sanayilesmenin bir zorunluluk oldugu ve bu yolla iktisadi bagimsizligin saglanabilecegi gorusu benimsendi 1930 da Disisleri Bakani Tevfik Rustu Aras 1932 de Basbakan Ismet Inonu baskanligindaki burokrasi kesiminden heyetlerin Sovyetler Birligi ve Italya ya duzenledigi geziler Turkiye nin ekonomik siyasal ve kulturel alaninda etkili oldu Bu donemde Avrupa ulkeleri ve Sovyetler Birligi nin uyguladigi planlama calismalari Turkiye nin de ilgisini cekti Avrupa da uygulanmakta olan politikalarin kapitalizmin sorunlarina yonelik oldugu bu sebeple Sovyetlerin uyguladigi bkz Birinci Bes Yillik Plan Sovyetler Birligi merkezi planlama ile kalkinma modelinin Turkiye nin ekonomik yapisina ve ihtiyaclarina daha yakin oldugu gorusu ozellikle kadro hareketi icinde hakim oldu Turkiye de planlama calismalari 1930 lu yillarda devletcilik ilkesi kapsaminda uygulamaya gecti Birinci Bes Yillik Sanayi Plani calismalarina 1932 de Sovyetler Birliginden baskanliginda gelen bir heyet ile baslandi Plan makro ekonomik bir plan niteligi tasimamaktadir Planin tek amaci sanayi sektorunun gelismesini saglayarak Turkiye nin kendine yeter bir ekonomi haline gelmesidir Plan kapsaminda dokuma mensucat madencilik demir celik bakir ve kukurt kagit karton seluloz kimya seramik cam cimento olmak uzere bes temel alanda 23 fabrika kurulmasi hedeflendi Plani uygulama gorevi 1933 te kurulan Sumerbank a verildi Ayrica Turkiye Is Bankasi da Sisecam ve gibi yatirimlarin bir kismini ustlendi Uygulamada oldugu 1934 38 yillari arasinda planin basarili oldugu gorusu hakimdir Uc beyaz olarak nitelenen dokuma un ve sekerin uretimi icin hafif sanayi gerceklesti 1929 da yuzde 9 6 olan sanayi sektorunun GSMH icindeki payi 1939 da yuzde 18 e yukseldi Tarim sektorunun payi yuzde 51 6 dan yuzde 39 a geriledi Bu donemde sanayi kesiminin yillik buyune hizi yuzde 6 87 ekonominin buyume hizi yuzde 6 oldu Birinci Bes Yillik Kalkin Plani nda saglanan basariya istinaden Ikinci Bes Yillik Kalkinma Plani calismalarina 1936 da baslandi Ikinci planin daha kapsamli olmasi amaclandi Ara ve yatirim mallarinin uretimine onem verildi Birinci plana ilave olarak elektrik santrallari denizcilik gibi ek faaliyet alanlarina da planda yer verildi Bu kez Sovyetler Birligi nden degil Ingiltere den borc alinmasi ongoruldu II Dunya Savasi nin baslamasiyla savas kosullarinin Turkiye yi de etkilemesi nedeniyle ikinci bes yillik plan kesintiye ugradi ve uygulanamadi Osmanli borclari antlasmalari 22 Nisan 1933 te Fransa ile 1933 Paris Borc Itilafnamesi imzalandi Savas yillari Turkiye II Dunya Savasi na girmemis olsa da savasin agir kosullarini ozellikle ekonomik anlamda yasadi Ekonominin daralmasi artan enflasyon halkin alim gucunun dusmesi ekmek gibi temel gereksinimlerin karneye baglanmasi vb toplumsal yansimalari oldu Genc nufus silah altina alindigindan nufusun buyuk kismi ureticilikten tuketici durumuna gecti Tarimsal uretim geriledi Savas kosullarinda dis ticaret geriledi Ulkedeki uretim kapasitesini belli bir duzeyde tutmaya gayret edildi Refik Sayfam Hukumeti doneminde mal kitligi ile mucadele ve haksiz kazanclari engellemek amaciyla 18 Ocak 1940 tarihli 3780 sayili Milli Korunma Kanunu cikarildi Kanun ile Bakanlar Kuruluna genis yetkiler veriliyordu Hukumete tarim urumleri fiyatlarini belirleme koylulere yasadiklari yerim on bes km icinde olmak kaydiyla kamu yararina zorunlu calisma mecburiyeti bkz angarya dort hektardan az topragi olan ciftcinin bir cift okuzune el koyma yetkisi sanayi kuruluslarinin neyi ve ne kadar uretecegini belirleme yetkisi gibi yetkiler tanindi Kanuna uymayanlar ve haksiz kazanc elde edenlerin yargilanmasi icin ulke genelinde sekiz adet acildi 1940 ta fiyat artislari ve hububat kitligi nedeniyle kanunun tanidigi imkanla piyasayi denetleme uygulamasina gecildi Fiyat artislari nedeniyle ciftcinin urununu piyasaya gec surdugu tuccarin da fiyat artisini bekleyerek mallarini depolarda beklettigi gerekcesiyle 12 Subat 1941 tarihinde ciftcinin zorunlu olarak elindeki hububat urunlerini Toprak Mahsulleri Ofisi ne satmasi karari alindi Buna ragmen un sikintisinin devam etmesi nedeniyle 27 Kasim 1941 tarihli Resmi Gazete de yayimlanan karara gore bugday unundan pasta kek pogaca corek tatli vb urunlerin uretimi yasaklandi 18 Subat 1941 de Bakanlar Kurulu karari ile Istanbul Ankara ve Izmir de ekmege yuzde 15 oraninda arpa katilmasina gecildi 6 Haziran 1941 de bu oran yuzde 20 arpa ve yuzde 30 cavdar olarak degistirildi Ayrica ekmege misir unu ve patates katilmasi denemeleri de yapildi 11 Ocak 1942 de ilk olarak Istanbul da daha sonra Ankara olmak uzere uygulamasina gecildi Kara ekmek olarak tanimlanan ekmek miktarlari kisilerin yasina ve yaptigi ise gore belirlendi Gunluk olarak 7 yasin altinda olan cocuklar icin 187 5 gram yedi yas ustu kisiler icin 375 gram agir islerde calisanlar icin 750 gram ekmek hakki tanindi Bu oranlar zaman icinde guncellendi Ayrica muhtac kesimlerin ucretsiz ekmek alabilecegi karneler de verildiKazim Karabekir daha sonra yayimlanan gunluklerinde ekmegin karneye baglanmasini su sozlerle aktarir Erenkoy de ekmek derdi yine muthis Ogle vakti hala firinin onu mahser Sebebi un gece yarisindan sonra ucte gelmis Ekmek de berbat Icinde her sey var Herkes isini gucunu birakip saatlerce firinin onunde ekmek alacagim diye birbirini eziyor Kazim Karabekir Gunlukler 1906 1948 Cilt 2 Yapi Kredi Yayinlari Istanbul 2009 s 1252 TMO nun stoklarinin artmasi ve fiyat istikrarinin saglanmasi neticesinde ekmek uretimi duzene girerek kitlik korkusu azalmaya basladi 28 Mayis 1946 da kismen 9 Eylul 1946 da ise tum yurtta karne uygulamasi kaldirildi Ekmek satisinin kisitlama olmadan satisina izin verildi II Dunya Savasi yillarinda bir diger uygulama 12 Kasim 1942 tarihli Resmi Gazete te yayimlanan Varlik Vergisi dir 16 ay yururlukte kalan uygulama ile 315 milyon lira vergi tahsil edildi Bu tutarin yuzde 52 si gayrimuslimlere yuzde 29 u muslumanlara yuzde 19 u ecnebilere aitti Varlik vergisi gunumuzde ekonomik degil siyasi ve sosyal yonuyle tartisma konusudur Kanunun uygulanmasi sirasinda sabit bir vergi orani belirlenmemesi bu nedenle gayrimuslimlerden daha yuksek oranda vergi tahsil edilmesi tahakkuk eden verginin taksit olmaksizin tek seferde tahsil edilmesi pesin odeyemeyen gayrimuslimlerin mallarini satisa cikarmasiyla bu mallarin piyasadan cok dusuk degerde alici bulmasi vergisini odeyemeyen kisilerin Erzurum un Askale ilcesindeki Askale Calisma Kampi nda zorunlu calismaya tabi tutulmasi baslica elestiri konularidir Ote yandan Varlik Vergisi ekonomide hedeflenen basariyi gostermedi Ulkede karaborsanin azalmasini saglayamadi enflasyon orani dusmedi ayrica ekonomik guven ortamini zedeleyerek girisimciligi azaltti Gayrimuslimlerin yatirimlarini yurt disina yoneltmesine neden oldu Ikinci Dunya Savas i Sonrasi Savas sonrasinda siyasi guc ile ekonomik guc arasinda gerilim yasandi Hukumet tarafindan Ciftciyi Topraklandirma Kanunu cikarildi ve topraksiz koylulerin toprak sahibi olmasi hedeflendi Yasanin cikmasina muhalif olan Adnan Menderes Emin Sazak basta olmak uzere bazi CHP uyeleri basin yoluyla hukumete agir elestiriler getirince CHP yonetimi Adnan Menderes ve Fuat Koprulu yu partiden ihrac etti bu karara karsi cikan Celal Bayar ve Refik Koraltan istifa etti Bu dort isim ulkedeki yoksullugun ve kitligin nedenini yillardir uygulanan devletcilik ilkesi olarak goruyordu 7 Ocak 1946 da kurduklari Demokrat Parti 21 Temmuz 1946 da yapilan genel secimlerde meclise girdi ve anti devletci ekonomi modelini savunan gorus TBMM de temsil edilmeye baslandi 1946 genel secimleri sonrasi donem siyasi istikrarsizligin yasandigi bir donem olarak bilinir Dort yillik bu donemde kisa sureli dort hukumet kuruldu Siyasi istikrarsizlik nedeniyle ekonomik sorunlara yonelme imkani kalmiyordu Recep Peker hukumeti oncelikle dis ekonomik ilisilere yonelik gercekci bir doviz kuru politikasinini savundu 7 Eylul Kararlari sonucu 7 Eylul 1946 da Turkiye tarihinde ilk kez yapilan devaluasyon sonucu ABD dolari karsisinda Turk lirasi yuzde 50 devalue edildi bkz Turkiye de devaluasyon Peker Hukumeti nin bekledigi finansal yardim ABD den gelmedi ve yapilan devaluasyon ekonomi cevrelerinden kamuoyu destegi bulamadi 1947 ve 1948 deki Cemal Saka hukumetleri ve 1949 da Semsettin Gunaltay Hukumeti muhalefetin ve Istanbul basininin anti devletci elestirileri karsisinda is yapamaz hale gelmisti 1940 li yillarda savas kosullarinda yapilan vergi duzenlemelerine ragmen toplanan vergilerin kamu harcamalarini karsilamamasi nedeniyle modern anlamda vergi duzenlemelerine ihtiyac duyuldu Buna yonelik 1949 da ilk kez gelir vergisi kanunu kurumlar vergisi kanunu ve vergi usul kanunu uygulamalari Turk vergi sistemine dahil oldu Turkiye 45 ulkenin uyeligiyle 27 Aralik 1945 te kurulan Uluslararasi Para Fonu na 1947 de uye oldu Ilk kredi 1947 yilinin Nisan ayinda 43 milyon dolar tutarinda alindi 1950 1980Demokrat Parti donemi 1950 de CHP secimleri kaybedip iktidardan dustu ve daha liberal politikalar savunan Demokrat Parti 1950 de iktidara geldi DP burokrasi karsiti bir tutumla siyasette demokratiklesmeyi savunarak devletcilik karsiti bir siyaset izledi Demokrat Parti hukumetinin ekonomideki basarisi saglanan dis kaynaklarla tarimsal uretimin artmasi ve ihracatin artisina dayaniyordu Altyapi yatirimlari ve tarimda makinelesmenin artmasi dis ticaret icin dunyada uygun konjonkturun olmasi ve artan ihracat ekonominin hizla buyuyerek genislemesini sagladi Siyasi anlamda ise DP iktidari bu durumu liberal ve ozel sektore dayali ekonominin basarisi olarak sunarak gecmiste devletci politikalari uygulayan CHP yi elestirme araci olarak kullandi 1953 te ulkede doviz sikintisi yasanmaya basladi Krizin asil nedeni dis borclarla karsilanan odemeler dengesinin artik surdurulemez hale gelmesiydi Doviz sikintisi icin dis kredi kuruluslarindan kredi almak yerine Yabanci Sermayeyi Tesvik Kanunu Petrol Kanunu gibi liberal yasalar ile cozum yollari arayan DP nin bu cabasi yeterli dis kaynagi saglamadi Demokrat Parti iktidarinin doviz sikintisi icin bir diger cozum yolu ithal ikameci ekonomiye gecisi benimsemesiydi Boylelikle 1953 ten 24 Ocak 1980 kararlarina kadar ulkede uygulanacak olan ithal ikameci ekonomi modeli baslamis oluyordu Devletciligi elestirerek iktidara gelen Demokrat Parti KIT olarak bilinen Kamu Iktisadi Tesekkulu kurarak Demokrat Parti tarzi devletcilik modeline gecti ABD tarafindan Turkiye ye yapilan ekonomik yardimlar 30 Haziran 1954 itibariyla 495 848 000 dolar 30 Haziran 1955 tarihi itibariyla 601 025 000 dolara ulasti Bunun haricinde askeri yardimlar ise 1958 itibariyla 1 700 000 000 dolara ulasti Ote yandan 1954 te Cumhurbaskani Celal Bayar in ABD ye yonelik yurt disi ziyaretinde 300 milyon dolarlik kredi talebi reddedildi Demokrat Parti iktidarinin ilk yillarinin aksine zamanla dis kredi bulmak guclesti 1958 yilindaki borc krizi dis finans kuruluslarina bazi teminatlar verilerek borc erteleme anlasmasi yapilmasiyla sonuclandi IMF ile anlasilan istikrar programi Turk ekonomi tarihinde 4 Agustos Kararlari olarak bilinir 1950 1960 yillari arasinda Turkiye nin dis borcu 227 milyon dolardan 1138 milyon dolara ulasti ve toplam dis borc miktarinda dort kattan fazla bir yukselis ortaya cikti Bu donemde daha once faaliyet gosteren kuruluslar Kamu Iktisadi Tesebbusu KIT kapsamina alindi ya da yeni KIT ler kuruldu PTT ve TCDD 1953 te KIT kapsamina alindi 1950 Denizcilik Bankasi 1951 Et ve Sut Kurumu olan Et ve Balik Kurumu 1952 Turkiye Petrolleri Anonim Ortakligi TPAO 1954 Devlet Su Isleri Genel Mudurlugu DSI 1954 Devlet Malzeme Ofisi DMO 1954 Turkiye Demir Celik Isletmeleri Genel Mudurlugu bkz Kardemir 1955 Turkiye Seluloz ve Kagit Fabrikalari SEKA 1955 Turkiye Komur Isletmeleri Kurumu TKI 1957 Erdemir 1960 kuruldu 4 Agustos 1958 kararlari 1951 den itibaren Turkiye nin borclanma sureci daha once gorulmemis bir hizla artmaya basladi 1952 53 57 58 yillarinda olmak uzere IMF den 68 5 milyon dolar kredi kullanildi 1952 57 yillari arasi Marshall plani kapsaminda 81 2 milyon dolar ABD tan 1954 60 yillari arasi 56 milyon dolar ABD kaynakli ajanslardan 1958 60 yillarinda alinan 43 5 milyon dolar IBRD den 1952 53 57 58 yillarinda alinan 68 5 milyon dolar kredi kullanildi 1950 sonunda 775 milyon Turk lirasi olan kamu dis borc yuku 1960 sonunda yaklasik yuzde 800 oraninda artarak 6 milyar 210 milyon Turk lirasina yukseldi Borclarin odenemez hale gelmesiyle borc erteleme yoluna gidildi ve cumhuriyet tarihinde ilk kez moratoryum ilan edildi 4 Agustos 1958 de aciklanan Mali Islahat Kararlari adi verilen istikrar tedbirleri alindi 20 Subat 1959 daki bir meclis oturumunda muhalefet partileri tarafindan enflasyonu dusurmek ve ekonomik istikrari saglamak icin alinan tedbirlerin memlekete cok pahaliya ve vatandasa agir fedakarliklara yeni kulfetlere mal oldugu ancak elde edilen neticelerin tatmin edici olmadigi yorumu yapildi Almanya ya isci gocu 31 Ekim 1961 de Turkiye ile Bati Almanya arasinda isgucu sozlesmesi imzalandi Bu tarihten itibaren bircok Avrupa ulkesi ile ikili anlasmalar imzalandi Avusturya Belcika ve Hollanda ile 1964 Fransa ile 1965 ve Isvec ile 1967 de ikili isgucu anlasmalari imzalandi Sanayilesen Avrupa ulkelerinin is gucu ihtiyacini karsilamak icin imzalanan anlasmalarin Turkiye icin onemi ise ulkede surekli yukselen issizlikti Goclerin basladigi 1962 de Turkiye de toplam issiz sayisi 985 000 dir Bu sayi 1967 de 1 440 000 e 1971 de 1 562 000 e ve 1972 de 1 600 000 e cikarak surekli artis gosterdi Issizligin onemli bir problem oldugu bu donemde Milli Birlik Komitesi Almanya da gelen teklifi cazip bularak kabul etti Stand by duzenlemeleri Turkiye Uluslararasi Para Fonu ile ilk duzenlemesini 1961 de imzaladi 1970 e kadar bu anlasmalar her yil yenilendi 1970 78 yillari arasinda bir anlasma imzalanmadi 1978 80 yillarinda birer yillik anlasmalar gerceklesti Kalkinma plani 10 Agustos 1970 kararlari Suleyman Demirel Hukumeti IMF nin isteklerine daha fazla direnemeyerek 10 Agustos 1970 kararlarini ilan etti Adalat Partisi nin uygulamaya koydugu program yuksek oranli bir devaluasyon bkz Turkiye de devaluasyon ucretlerin yukseltilmemesi tarim fiyatlarinin dusurulerek tarim urunlerinin vergilendirilmesi sanayi sektorunun desteklenmesi ile ihracatin artirilmasini hedefliyordu Programin uygulanmasi toplumsal tepkiler ile karsilasti Maaslarin baskilanarak sendikal faaliyetlerin kisitlanmasi isci kesiminin tepkisini cekti Tarimsal desteklerin sermaye gruplarina yoneltilmesi ise toprak sahipleri ile zanaat esnaf kesiminin tepkisine neden oldu Bu tepkiler en cok ogrenciler meslek orgutleri vb gruplarin yogun katilimi ile gerceklesen yuruyusler olarak kamuoyuna yansiyordu Ayrica bu tepkilerin bir sonucu olarak da Adalet Partisi icinden bir grup ayrilarak Milli Nizam Partisi ni MNP kurdu Yeni tuketim aliskanliklari Demokrat Parti donemindeki liberal politikalar ile Amerikan sirketleri basta olmak uzere yabanci sermaye Turkiye de yatirim yapmaya basladi Ayrica bazi Turk yatirimcilar yabanci firmalarin temsilciligini alarak Turkiye de ticaret ve uretime gecti Donemin is insanlarindan Vehbi Koc sahibi oldugu Otosan in Ford ile ortakligi neticesinde 1960 ta ilk kamyon uretimini gerceklestirdi 1966 da Anadol isimli otomobilin seri uretimine gecti Yine Vehbi Koc tarafindan 1955 te Arcelik kurularak Turkiye de ilk defa 1959 da camasir makinesi 1961 de buzdolabi uretimi gerceklesti Isci hareketleri 1961 Anayasasi hak ve ozgurlukler acisindan gucludur Calisma hakki ucrette adalet saglanmasi sendika kurma hakki toplu sozlesme ve grev hakki sosyal guvenlik hakki saglik hakki ogrenim hakki kooperatifciligin gelistirilmesi tarimin ve ciftcinin korunmasi hakki toplanti ve gosteri yuruyusu hakki gibi temel ilkeler anayasada yer buldu Siyasi ozgurluklerin getirdigi imkanlar isci hareketlerinin toplum kesimlerinde yayilmasini sagladi Turkiye Isci Partisi nin kurulmasiyla isci hareketleri siyasi zemine de tasindi Artan ogrenci eylemleri isci hareketlerinin en onemli dinamiklerinden biri haline geldi 1963 te Sendikalar Kanunu ve Toplu Is Sozlesmesi ve Grev ve Lokavt Kanunu yururluge girdi Ancak grev sayisindaki artis DISK in kurulusu ile sendikal rekabetin yasanmasi TURK IS in tek faal orgut haline getirmek ve diger amaclar nedeniyle 1970 te Sendikalar Kanunu nda degisiklige gidilerek kanun hukumleri daraltildi Bu kanunun gorusmeleri sirasinda kanli catismalara donusen eylemler yapildi bkz 15 16 Haziran Olaylari 1961 1963 gibi iki yillik kisa bir surede yurt genelinde yogun katilimli isci eylemleri yapildi Bes bine yakin Sumerbank iscisinin yalinayak yuruyusu 25 Kasim 1961 yuz binden fazla kisinin katildigi 31 Aralik 1961 3 Mayis 1962 Yapi Is Sendikasinin Zonguldak Ereglisi ndeki duzenledigi miting ve isten atmalara karsi protestolar 12 13 Agustos 1962 ve Ocak 1963 Kentlesme ve goc 1950 li yillara kadar koy ve kent nufusu oraninda ciddi bir degisim olmadi 1950 55 arasi donemde Turkiye de ilk defa yuksek sehirlesme oranlari gorulmeye baslandi Sanayilesme egitim saglik ve altyapi hizmetlerinin yayginlasip gelismesi ve yuksek nufus artis hizi geleneksel yasam tarzlarinin degismesine ve kentlesmenin artmasina yol acti 1960 ta binde 28 5 ile Cumhuriyet tarihinin en yuksek nufus artis hizi gerceklesti Koylerden kentlere gocun de etkisiyle 1960 li yillarda ulke nufusu nicelik ve nitelik olarak degismeye basladi bkz Turkiye demografisi 1980 sonrasi24 Ocak 1980 kararlari Bankerler krizi ve bankacilik Bankerler krizi 5 Nisan Kararlari Enflasyon hedeflemesi donemi 2001 ekonomik krizi Yeni Turk lirasi 2008 ekonomik krizi 2008 2012 Kuresel Ekonomik KrizYapisal sorunlarYuksek enflasyon Kayit disi ekonomi ve vergi politikalari IssizlikKaynakcaOzel a b Akin 2015 s 1 a b Akin 2015 s 5 Tokamis ATES Alkan SOYAK Cumhuriyet Donemi Iktisadi Yapi ve Finans Sistemi 1923 1946 Donemi Osmanli dan Gunumuze Turk Finans Tarihi IMKB Yay C 2 1999 s 47 59 a b c d e Ozdogan amp Develi 2020 s 9 Anit 2020 s 31 Anit 2020 s 35 Anit 2020 s 34 Anit 2020 s 39 Anit 2020 s 41 Biltekin 2010 s 111 23 Agustos 1923 tarihli Kanun Metni TBMM Ankara Mevzuat Bilgi Sistemi 10 Eylul 1923 1 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Subat 2021 Tokamis ATES Alkan SOYAK Cumhuriyet Donemi Iktisadi Yapi ve Finans Sistemi 1923 1946 Donemi Osmanli dan Gunumuze Turk Finans Tarihi IMKB Yay C 2 1999 s 38 Biltekin 2010 s 116 Biltekin 2010 s 110 a b c d Biltekin 2010 s 113 Resat AKTAN Turkiye Iktisadi Sevinc Matbaasi Ankara 1972 s 44 45 a b Gulal 1991 s 59 a b Gulal 1991 s 68 Gulal 1991 s 74 Gulal 1991 s 71 Gulal 1991 s 73 Kasalar 2012 s 70 a b Kasalar 2012 s 73 Kasalar 2012 s 78 Pamak 1980 s 135 Pamak 1980 s 136 Akin 2015 s 4 Akin 2015 s 2 Bulut 2003 s 87 a b Bulut 2003 s 89 Bulut 2003 s 90 Bulut 2003 s 91 Ilker PARASIZ Turkiye Ekonomisi 1923 ten Gunumuze Iktisat ve Istikrar Politikalari Ezgi Kitabevi Yay B 1 Bursa 1998 s 36 74 Ridvan KARLUK Turkiye Ekonomisi Beta Yay Genisletilmis B 4 Istanbul 1996 s 217 Kahraman 2005 s 53 Istanbul Elektrik Tramvay Ve Tunel Idareleri Teskilat ve Tesisatinin Istanbul Belediyesine Devrine Dair Kanun Pdf mevzuat gov tr 22 Haziran 1939 19 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2022 Kocturk 2010 s 59 Dokuyan 2013 s 195 Dokuyan 2013 s 196 a b Dokuyan 2013 s 197 a b Dokuyan 2013 s 198 Dokuyan 2013 s 199 a b Dokuyan 2013 s 201 Kizilkaya 2016 s 89 Dokuyan 2013 s 91 Kizilkaya 2016 s 90 Kizilkaya 2016 s 93 a b Kanca 2012 s 48 a b c d Kanca 2012 s 49 a b c Yavuz 2009 s 216 Kececigil 2019 s 119 Ataay 2005 s 32 a b c d e Ataay 2005 s 35 Ataay 2005 s 37 a b c Evsile 2018 s 67 Evsile 2018 s 69 Sinasi GUCERI Turkiye Ekonomisinin Yapisal Meseleleri ve Bir Cozum Modeli Is Dunyasi Vakfi Istanbul 1995 s 209 Demokrat Parti ekonomide altin yillara imza atti TRT Haber 9 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Subat 2021 Yavuz 2009 s 212 a b c Yasa 1963 s 138 a b Yasa 1963 s 137 Yasa 1963 s 134 Yavuz 2009 s 213 Evsile 2018 s 72 a b Ataay 2005 s 55 Ataay 2005 s 56 Ataay 2005 s 57 a b c Cakir Aydilek amp Kazkondu 2020 s 142 a b c Ileri 2015 s 208 Ileri 2015 s 207 Ileri 2015 s 225 a b Ileri 2015 s 217 Turgay 2017 s 255 a b Gelekci 2015 s 600 Gelekci 2015 s 603 Gelekci 2015 s 589 GenelAnit Yuksel 2020 1930 lu Yillarin Kalkinma Politikalari Baglaminda Izmir Iktisat Kongresinin Orta Tabakanin Kalkinmasindaki Tarihsel Onemi pdf Tez Istanbul Istanbul Rumeli Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Erisim tarihi 27 Ocak 2021 Gulal Tansel 1991 Cumhuriyetin ilk yillarinda tarim politikasi ve asarin ekonomik etkileri pdf Tez Istanbul Istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Turk Iktisat Tarihi Anabilim Dali 3 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2021 Kasalar Kadir 2012 Tesvik i Sanayi Kanunlari ve Turkiye de Sanayilesmeye Etkileri pdf SDU Fen Edebiyat Fakultesi Sosyal Bilimler Dergisi 27 ss 65 79 3 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2021 Pamak Mehmet 1980 Turkiye de Toprak Reformu pdf Cilt 18 Istanbul Sosyoloji Konferanslari ss 127 162 9 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ocak 2021 Akin Fehmi 2015 Erken Cumhuriyetin Iktisadi Kurumlarindan Biri Ali Iktisat Meclisi pdf Kutahya ISSN 1302 1842 4 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ocak 2021 Bulut Mehmet 2003 1929 Dunya Ekonomik Buhrani ve Turkiye de Devletcilige Gecis pdf Bilig 26 Ankara Baskent Universitesi Iktisadi Ve Idari Bilimler Fakultesi Iktisat Bolumu ss 77 101 Erisim tarihi 30 Ocak 2021 olu kirik baglanti Kocturk Murat 2010 1923 1950 Turkiye ekonomisinin yapisal analizi pdf Ucuncu Sektor Kooperatifcilik 45 2 ss 48 65 Kanca Osman Cenk 2012 1950 1960 Arasi Turkiye de Uygulanan Sosyo ekonomik Politikalar pdf 19 Hatay Mustafa Kemal Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi ss 48 63 10 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 30 Ocak 2021 Altan Omer Zuhtu 1998 Turkiye de Tek parti Yonetimi Doneminde 1923 1950 Kurulan Hukumetlerin Programlarinda Sosyal Politikalarin Yeri pdf 14 Eskisehir Anadolu Universitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakultesi Dergisi ss 487 524 15 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ocak 2021 Dokuyan Sabit 2013 Ikinci Dunya Savasi Sirasinda Yasanan Gida Sikintisi Ve Ekmek Karnesi Uygulamasi pdf Ankara International Periodical For The Languages Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8 5 Spring ss 193 210 5 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2021 Kizilkaya Ahmet 2016 Ekonomik Ve Siyasal Boyutlariyla Varlik Vergisi pdf Ankara HAK IS Uluslararasi Emek ve Toplum Dergisi ss 85 95 Erisim tarihi 31 Ocak 2021 Ozdogan Fatma Develi Abdulkadir 2020 Iktisat Politikalari Cercevesinde Tek Parti Donemi Hukumet Programlarinda Sosyal Politika Hedefleri 1923 1939 pdf Ankara Uluslararasi Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi Uluslararasi Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi Ozel Sayi ss 4 36 4 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2021 Varli Arzu 2012 Devletcilik Politikalarinin Tarim Kesimi Uzerindeki Etkileri 1930 1940 pdf 2012 Oneri Dergisi ss 113 124 5 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2021 Simsek Orhan 2016 Turkiye nin Planlama ile Tanismasi Devletcilik Donemi Uzerine Bir Inceleme pdf Artvin Artvin Coruh Universitesi Uluslararasi Sosyal Bilimler Dergisi ss 1 21 12 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2021 Saracoglu Osman Fatih 2009 1930 1939 doneminde vergi politikasi Maliye Dergisi 157 131 149 ISSN 1300 3623 13 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Subat 2021 Sirin Funda SELCUK 1 Nisan 2013 Sovyet Rusya ve Italya Gezilerinin Turk Siyasal Yasamina Etkisi 1930 1932 Folklor Edebiyat 73 105 130 ISSN 1300 7491 Erul Rana DAYIOGLU Buz Funda 18 Aralik 2019 Ikinci Dunya Savasi Doneminde Turkiye de Uygulanan Vergi Politikalari Ekonomi Isletme ve Maliye Arastirmalari Dergisi 1 4 391 406 doi 10 38009 ekimad 637977 Kubilay Cagla 24 Kasim 2017 1923 1939 Yillari Arasinda Turkiye de Telekomunikasyon Politikalari Ankara Universitesi Ilef Dergisi 4 2 37 66 doi 10 24955 ilef 357092 ISSN 2148 7219 1 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Subat 2021 Ileri Turgut 1 Ocak 2011 Cumhuriyet in Ilk Yillarinda Turkiye de Madenciligin Genel Durumu ve Ataturk un Madencilikle Ilgili Dusunceleri Kastamonu Egitim Dergisi 19 1 287 296 Karayaman Mehmet 1 Mart 2012 Ataturk Doneminde Seker Sanayi ve Izlenen Politikalar Ataturk Arastirma Merkezi Dergisi 28 82 53 96 ISSN 1011 727X Kahraman Serpil Sismanoglu Gizem 2019 Ataturk Donemi Iktisadi Devletci Sanayilesme Politikalari Igdir Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 0 17 627 656 ISSN 2147 6152 Kahraman Serpil 2005 1929 1939 Iktisadi Devletcilik ve Sanayilesme Politikalari PDF avesis istanbul edu tr Tez Erisim tarihi 7 Subat 2021 Baytal Yasar Aralik 2006 Demokrat Parti Donemi Ekonomi Politikalari 1950 1957 Ataturk Yolu Dergisi 10 40 545 567 doi 10 1501 Tite 0000000070 ISSN 1303 5290 Takim Abdullah Subat 2012 Demokrat Parti Doneminde Uygulanan Ekonomi Politikalari Ve Sonuclari Ankara Universitesi SBF Dergisi 67 02 157 187 doi 10 1501 SBFder 0000002251 ISSN 0378 2921 Cakir Hatice Aydilek Emre Kazkondu Seyda Bukrucu Temmuz 2020 Demokrat Parti Doneminde Toplumsal Alanda Tuketim Aliskanliklarinin Donusumu Uluslararasi Ekonomi Siyaset Insan ve Toplum Bilimleri Dergisi 3 3 134 146 2 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Subat 2021 Ozcelik Pinar KAYA Subat 2014 1960 Darbesi nin Ekonomi Politigi Mulkiye Dergisi DergiPark 34 267 129 143 ISSN 1305 9971 Bozkurt Ibrahim Aytar Ibrahim Halil Aralik 2015 II Dunya Savasi Sonrasi Uluslararasi Ekonomiye Eklemlenme Surecinde Turkiye nin Deniz Ticareti ve Liman Politikasi 1945 1960 Cagdas Turkiye Tarihi Arastirmalari Dergisi DergiPark 15 31 333 357 ISSN 1300 0756 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Subat 2021 Onal Aysegul Kasim 2011 Turkiye de Belediyelerin Borclanma Sureci 1960 2006 Istanbul Universitesi Siyasal Bilgiler Fakultesi Dergisi DergiPark 39 187 206 ISSN 1303 1260 Erisim tarihi 14 Subat 2021 Gelekci Cahit 2015 1960 Sonrasi Donemde Turkiye de Nufus Yapisi ve Bazi Temel Ozellikleri Uzerine Tespitler Journal of Economy Culture and Society 0 52 587 607 doi 10 18368 IU sk 63274 Erisim tarihi 14 Subat 2021 Turgay Feyza Temmuz 2017 1960 1963 Donemi Isci Eylemlerine Asagidan Bakmak Insan ve Insan 4 13 253 263 doi 10 29224 insanveinsan 298800 15 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Subat 2021 Ileri Ulku Aralik 2015 1960 li ve 1970 li Yillarda Isci Orgutlenmelerini Hazirlayan Etmenler Hak Is Uluslararasi Emek ve Toplum Dergisi 4 10 198 226 ISSN 2147 3668 Erisim tarihi 14 Subat 2021 Gokgoz Gurbet Temmuz 2019 1960 lar Turkiyesi nde Sosyal Devlet Anlayisinin Bir Kitlik ve Kuraklik Ornegi Uzerinden Degerlendirilmesi Tarih ve Gunce 2 5 431 468 Erisim tarihi 14 Subat 2021 Evsile Mehmet Haziran 2018 Demokrat Parti nin Iktisadi Istiklal Mucadelesi Amasya Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2 3 61 75 ISSN 2548 0480 Erisim tarihi 16 Subat 2021 Yavuz Ali Aralik 2009 Balangicindan Bugune Turkiye nin Borclanma Seruveni Durum ve Beklentiler Suleyman Demirel Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Sosyal Bilimler Dergisi 2009 20 203 226 ISSN 1300 9435 Erisim tarihi 20 Subat 2021 Keceligil Hasan Tahsin Ocak 2019 Baslangictan Gunumuze Turkiye nin Borclari ve Kirilgan Besli Ufuk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi 8 15 103 129 ISSN 2146 7676 Erisim tarihi 20 Subat 2021 Yasa Memduh 1963 Turkiye Dis Borclarinin Takip Ettigi Gelisme Maliye Arastirma Merkezi Konferanslari 9 129 144 ISSN 1304 0251 Ozdemir Biltekin Subat 2010 Osmanli Devleti Dis Borclari pdf Turkiye Cumhuriyeti Maliye Bakanligi Ankara ISBN 978 9944 60 539 7 11 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 20 Subat 2021 Ataay Faruk 2005 Kriz Kiskacinda CHP Hukumeti 1978 1979 pdf Doktora tezi tez Ankara Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Kamu Yonetimi Ve Siyaset Bilimi Siyaset Bilimi Anabilim Dali Erisim tarihi 21 Subat 2021 Uluyol Osman Temmuz 2019 1980 2000 Doneminde Turkiye de Bankaciligin Gelisimi Muhasebe ve Finans Tarihi Arastirmalari Dergisi Sisli Istanbul DergiPark 17 73 107 ISSN 2146 4928 Erisim tarihi 22 Subat 2021 Gunduz Ali Yilmaz Aralik 1999 Turkiye Ekonomisindeki Yapisal Degisiklikler ve 1980 Sonrasi Uygulanan Istikrar Politikalari Erciyes Universitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakultesi Dergisi Kayseri 15 277 288 ISSN 1301 3688 Erisim tarihi 22 Subat 2021 Aydogan Esenay Mart 2004 1980 den Gunumuze Turkiye de Enflasyon Seruveni Yonetim ve Ekonomi Celal Bayar Universitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakultesi Dergisi 11 1 91 110 ISSN 1302 0064 Erisim tarihi 22 Subat 2021 Sanver Cahit Haziran 2018 Turkiye de 1980 Sonrasi Vergi Aflari ve Kamu Gelirleri Acisindan Etkinligi Bolu Abant Izzet Baysal Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi 18 2 35 63 ISSN 1303 0035 Erisim tarihi 22 Subat 2021 Apaydin Ferhat Acikalin Suleyman Haziran 2015 Turkiye de 1980 Donusumu Sonrasi Istikrarsiz Buyumenin Ekonomi Politigi Dumlupinar Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 43 0 0 ISSN 1302 1842 Erisim tarihi 22 Subat 2021 Ayla Dilara Karis Cigdem Kiziltan Alaattin Mart 2019 Ekonomik Krizlerin Sosyal Etkileri Turkiye Uzerine Bir Uygulama 1980 2016 Ataturk Universitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Dergisi 33 2 415 434 ISSN 1300 4646 Erisim tarihi 22 Subat 2021 Sugozu Ibrahim Halil Haziran 2010 Kayit Disi Ekonomiyi Onlemede Vergi Politikalari 1980 2004 Turkiye Ornegi Sosyal Ekonomik Arastirmalar Dergisi 10 19 171 193 ISSN 2148 3043 26 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Subat 2021