Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Ağustos 2021) () |
Aliya İzzetbegoviç (Boşnakça: Alija Izetbegović), 1992'de yeni bağımsızlığını kazanan Bosna-Hersek cumhurbaşkanlığı konseyinin ilk başkanı olan Boşnak siyasetçi, avukat, İslam filozofu ve yazardı. 1996 yılına kadar bu görevi yürüttükten sonra 2000 yılına kadar görev yapan Bosna Hersek Cumhurbaşkanlığı üyesi oldu.
| Aliya İzzetbegoviç | |
|---|---|
 | |
| Bosna-Hersek Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı | |
| Görev süresi 3 Mart 1992 - 14 Mart 1996 | |
| Başbakan | Jure Pelivan Mile Akmadžić Haris Silajdžić Hasan Muratović |
| Yerine geldiği | (Bosna-Hersek SC Başkanı olarak) |
| Yerine gelen | Kendisi |
| Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı | |
| Görev süresi 14 Şubat 2000 - 14 Ekim 2000 | |
| Yerine geldiği | |
| Yerine gelen | Živko Radišić |
| Görev süresi 14 Mart 1996 - 13 Ekim 1998 | |
| Yerine geldiği | Kendisi |
| Yerine gelen | Živko Radišić |
| Bosna Hersek Cumhurbaşkanlığı Boşnak Üyesi | |
| Görev süresi 14 Mart 1996 - 19 Ekim 2000 | |
| Yerine gelen | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 8 Ağustos 1925 Bosanski Šamac, Yugoslavya Krallığı |
| Ölüm | 19 Ekim 2003 (78 yaşında) Saraybosna, Bosna-Hersek |
| Milliyeti | Boşnak |
| Partisi | Demokratik Eylem Partisi (SDA) |
| Evlilik(ler) | (Repovac) |
| Çocuk(lar) | Bakir Izetbegović |
| Mesleği | Avukat Aktivist Filozof Yazar Siyasetçi |
| Dini | İslam |
| İmzası | |
İzzetbegoviç, Demokratik Eylem Partisi'nin kurucu ve ilk başkanıydı. Aynı zamanda birçok kitabın da yazarıydı, en önemlisi Doğu ile Batı Arasında İslam ve İslam Deklarasyonu idi.
Doğumu ve Yetişmesi
Aliya İzzetbegoviç, 8 Ağustos 1925'te Bosanski Šamac kasabasında doğdu. Mustafa İzzetbegoviç ve Hiba'nın (kızlık soyadı Džabija) beş çocuğundan (iki oğlu ve üç kızı) üçüncüsüydü. Ailesi, son Osmanlı birliklerinin Sırbistan'dan çekilmesinin ardından 1868'de Bosna Vilayeti'ne taşınan Belgradlı eski bir aristokrat Izet-beg Jahić'in soyundan gelen seçkin ama fakir bir aileydi. Jahić ailesi, yüzlerce yıldır Belgrad'da yaşadı. İzzetbegoviç'in baba tarafından dedesi Alija, Üsküdar'da askerlik yaparken Sıdıka Hanım adında bir Türk ile evlendi. Çift sonunda Bosanski Šamac'a taşındı ve beş çocuğu oldu. İzzetbegoviç'in büyükbabası daha sonra kasabanın belediye başkanı oldu ve bildirildiğine göre, Gavrilo Princip'in Haziran 1914'te Avusturya Arşidükü Franz Ferdinand'ı öldürmesinin ardından kırk Sırp'ı Avusturya-Macaristan yetkililerinin elinde idam edilmekten kurtardı.
İzzetbegoviç'in bir muhasebeci olan babası, I. Dünya Savaşı sırasında İtalya Cephesi'nde Avusturya-Macaristan Ordusu için savaşmış ve onu en az on yıl boyunca yarı felçli bir durumda bırakan ciddi yaralar almıştı. 1927'de babası iflasını ilan etti. Ertesi yıl aile, İzzetbegoviç'in laik bir eğitim aldığı Saraybosna'ya taşındı.
II. Dünya Savaşı Yılları
1941'de İzzetbegoviç, Müslüman Kardeşler'den esinlenerek kurulan İslamcı bir örgüt olan Genç Müslümanlar'ın (Mladi Muslimani) kurulmasına yardım etti. "Genç Müslümanlar", büyük ölçüde Müslüman olan Waffen-SS Handschar Tümeni'ni veya komünist Yugoslav Partizanları desteklemek arasında bölündüğünde, bazıları İzzetbegoviç'in kanıt eksikliğine rağmen SS Handschar'a katıldığını iddia edildi. İzzetbegoviç'in ailesi iddiayı yalanladı ve onun komünist partizanlar içinde olduğunu söyledi. İzzetbegoviç, 1944 yılının ortalarında Sırp kralcı Çetnikler tarafından gözaltına alındı, ancak 1914'te kırk Sırp rehinenin serbest bırakılmasını sağlamada büyükbabasının rolüne olan minnettarlığı nedeniyle Çetnik voyvodası Dragutin Keserović tarafından serbest bırakıldı. Savaşın ardından Yugoslav komünistleri tarafından tutuklandı ve mahkûm edildi. 1946'da Nazilerle işbirliği suçlamasıyla üç yıl hapis cezasına çarptırıldı. Hapsedilmeden önce Saraybosna Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde hukuk diploması almıştı. Cezasını çektikten sonra siyasetle uğraşmaya devam etti.
Komünist Rejim
13 Ocak 1946'da Yugoslavya yeniden bağımsızlığına kavuştu. Ancak bu bağımsızlık hareketinde Komünist Parti yanlıları önemli bir rol üstlendiklerinden bağımsızlık sonrasında da ülkede yönetimi ele geçirdiler. Ülkenin resmî statüsünü de federal cumhuriyetler birliği olarak belirlediler. Buna göre Yugoslavya SFC altı federal cumhuriyet ile iki özerk bölgeden oluşacak, cumhuriyetlerden biri de Bosna-Hersek Cumhuriyeti olacaktı.
Komünist rejimin ülke yönetimini ele geçirmesiyle birlikte dinlerin toplumsal hayattaki varlığı giderek azaltıldı. İzzetbegoviç, politik İslam'ı savunduğundan ve ateizme karşı olduğundan komünist yöneticilerin en önemli hedeflerinden biriydi. Bu sebeple 1949'da İslamcılık suçlamasıyla hapse girerek beş yıl hapis cezası çekti.
İzzetbegoviç'in sıkıntıları 1953'te iktidara gelen Tito zamanında daha da arttı. Bu arada sistemin Müslümanların meseleleriyle ilgilenmesi üzere görevlendirdiği ile ilişki kurarak onunla irtibat halinde çalışmalar yürütmeye başladı.
Tito'nun 1974'te yeni bir anayasa hazırlamasından sonra yönetim din üzerindeki kontrolünü kısmen hafifleterek bazı geleneksel İslami kurumların yeniden işlev kazanmasına imkân sağladı. Bu yumuşama üzerine bazı camiler ve medreseler yeniden açıldı. Küçük çapta da olsa bir yumuşamayla bazı dinî kurumların yeniden hayata geçirilmesi Müslümanlar arasında hızlı bir İslami uzlaşıya zemin hazırladı.
İzzetbegoviç'in etkilendiği düşünürler ve yazarlar
Özellikle tarih, felsefe ve edebiyat kitapları okuyan Aliya İzzetbegoviç, gençlik yıllarında üç eser Bergson’un üç eserinden etkilenmiştir. Bunlar; ‘’, Kant’ın ‘Saf Aklın Eleştirisi’ ve Spengler’in ‘’ adlı eserlerdir. Kitaplarını okumayı sevdiği romancıların başında Hermann Hesse gelir. Jean Paul Sartre, Albert Camus gibi egzistansiyalist filozofların romanlarının, Dostoyevski ve Kafka’nın felsefe akımlarını okumuştur. Aynı zamanda Aliya İzzetbegoviç, Balzac, Tolstoy, Ivan Turgenyev, Gorki, Gogol, Puşkin, Stendhal, Victor Hugo, Edgar Allan Poe, Knut Hamsun, Goethe, Émile Zola, Charles Dickens, Günter Grass, Lawrence Durrell, Oscar Wilde, Thomas Mann, Guy de Maupassant, Bertolt Brecht ve Ivo Andric okuduğu bilinmektedir. Aliya İzzetbegoviç; Aristoteles, Platon, Kant, Hegel, Nietzsche, Niccolo Machiavelli, Henri Bergson, Soren Kierkegaard, Karl Marks, Friedrich Engels, Martin Heidegger, Sigmund Freud, Eric Fromm, Max Weber, Jose Ortega y Gasset’yi okumayı bir düşünür olmuştur. Eserlerini okuyup fikirlerinden etkilendiği bazı Müslüman yazar ve düşünürler ise İbn Sina, İmam Gazali, İbn Tufeyl, İbn Hazm, Katip Çelebi, Muhammed İkbal, Ebu’l-Hasen el-Eş’ari, Hakim Tirmizî, İbn Haldun, Firdevsî, Nizamî, Sadi-i Şirazî, Cemaleddin Afganî ve Muhammed Abduh’tır.
İzzetbegović'in İslamî Manifestosu
1980'de Tito ölünce federasyon cumhurbaşkanlığı konusunda bir anlaşmazlık ortaya çıktı. Bunun üzerine altı federal eyaletin her birinin cumhurbaşkanının sırayla bir yıl federasyon cumhurbaşkanlığı yapması üzere anlaşma sağlandı. Bu gelişmeyle birlikte ülkede kısmen bir demokratikleşme sürecine girilmiş oldu. Çünkü federal eyaletlerde yönetime geçmek isteyenler siyasal partiler vasıtasıyla faaliyetler yürütebiliyorlardı. Buna bağlı olarak hürriyetlerde de bir genişleme oldu. İzzetbegoviç'in oğlu bu ortamdan yararlanarak babasının makalelerini bir kitapta toparlayıp, 1983'te "İslami Manifesto" adıyla yayınladı. İzzetbegoviç'in daha önce 1970'te de bu adla bir kitabı yayınlanmıştı. 1983'te söz konusu kitabın yayınlanması epey bir yankı uyandırdı. Hâkim sistem bu gelişmeye tahammül edemeyerek İzzetbegoviç'i Avrupa'nın ortasında radikal İslami bir cumhuriyet kurmak için çalışmakla suçladı ve tutuklattı. İzzetbegoviç, mahkeme önüne çıkarılıp “hakim sistemi değiştirmek ve Bosna-Hersek'i İslami devlete dönüştürmek için çalışmak”la itham edildi ve yargılamadan sonra 14 yıl hapis cezasına mahkûm edildi. Fakat bu mahkûmiyet onun kitabının bütün Bosna'da duyulmasını ve tesirini göstermesini sağladı. Müslümanlar muhtelif yollarla onun söz konusu kitabını temin etmeye çalışıyorlardı. Kitabın yazarının bu kitaptan dolayı hapiste olması okuyanların ruhlarındaki tesirinin daha da artmasına sebep oluyordu.
Hapis Yılları
Yargıtay kararıyla daha sonra mahkûmiyet süresi 11 yıla indirildi. 1988'de çıkarılan bir afla da serbest bırakıldı.
Beş yıllık hapis süresi (1983-1988) İzzetbegoviç'in hayatında önemli etkiler yaptı. Hapiste düşünmeye, fikir üretmeye, daha önce üretilmiş fikirlerden istifade etmeye çokça fırsat buldu. Bunun yanı sıra önemli bir fikri eserinden dolayı hapse atılmış olması, onun fikirlerinin çevrede daha çok yankı uyandırmasına sebep oldu. Ayrıca onun hapiste olduğu dönemde yıllarını verdiği Doğu ve Batı Arasında İslam adlı meşhur kitabı yayınlandı. Bu kitabını bir arkadaşı neşretti ve çok kısa zamanda geniş bir kitleye ulaşarak büyük yankı uyandırdı. İzzetbegoviç, bu kitabıyla İslam'ı sade ve öz bir şekliyle yetişen nesillere kazandırmayı hedefliyordu.
Siyasi Mücadele
İzzetbegoviç, hapisten çıktığında Dünya'da komünist rejimler çöküş dönemine girmişti. Yugoslavya'da da eski federatif yapının korunması konusunda çok fazla bir duyarlılık kalmamıştı. Bunun yerine bağımsızlık yanlısı fikirler etkisini göstermeye başlamıştı. Ayrıca eyaletlerde yönetime geçme konusunda etkin siyasi yarışlar başlamıştı. Aliya İzzetbegoviç de Bosna-Hersek Özerk Cumhuriyeti’nde Demokratik Eylem Partisi (SDA) adı verilen bir siyasi parti kurdu. Bu parti Bosna-Hersek'te 5 Aralık 1990'da gerçekleştirilen genel seçimleri kazanarak lideri Aliya İzzetbegoviç cumhurbaşkanı oldu. Bu seçim SDA'nın girdiği ilk seçim olmasına rağmen büyük bir başarı elde etti ve cumhurbaşkanlığını kazanmasının yanı sıra parlamentoda da 86 sandalye elde etti. Hastalık nedeniyle 14 Mart 1996 yılında Başkanlık görevini bırakmak zorunda kaldı.
Bağımsızlık Dönemi
1990'lı yıllara girildiğinde Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti içinde bir bağımsızlık hareketi baş gösterdi. Özerk cumhuriyetler birbiri ardından bağımsızlıklarını ilan ediyor ya da bu yönde niyetlerini ortaya koyuyorlardı. Bosna-Hersek de 1 Mart 1992'de gerçekleştirdiği referandum sonrasında bağımsızlığını ilan etti. Çünkü yapılan referandumda halkın %62,8'i bağımsızlığı tercih etmişti. Ancak Sırplar hemen arkasından Bosna-Hersek yönetiminde söz sahibi olan Müslümanlara karşı savaş açarak yeni bir katliam hareketi başlattılar. Hırvatistan ve Slovenya'nın bağımsızlık mücadelesine destek olan Avrupa ülkeleri ve ABD ise Bosna-Hersek'i Sırp saldırıları karşısında yalnız bıraktılar. Bosna-Hersek Müslümanlarını en çok sıkıntıya sokan da, Avrupa'nın üçüncü büyük ordusu Yugoslavya Federal Ordusu'nun Sırp çetnikleriyle birlikte hareket etmesi, onlara destek vermesiydi. Müslümanlarsa herhangi bir askerî destekten yoksun ve silah yönünden çok zayıftılar. Sonuçta Sırplar Bosna-Hersek'in önemli şehirlerini işgal ettiler. Bu işgal hareketi bir milyona yakın Müslüman’ı göçe zorladı. Sırplar işgal ettikleri yerlerde hem katliam hem de yıkım gerçekleştiriyorlardı. Özellikle camileri ve İslami izler taşıyan tarihî eserleri yıkmaya özen gösteriyorlardı.
Bosna-Hersek meselesinin çözümü için değişik tarihlerde gerçekleştirilen görüşmeler ve arabuluculuk çalışmaları da bir sonuç vermedi. 1994'ün sonuna gelindiğinde Bosna-Hersek'teki iç savaşın aldığı can sayısı 250.000'i, göçe zorladığı insan sayısı ise 1 milyonu aşmıştı.
Bosna-Hersek Cumhuriyeti cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç çok büyük askerî güce ve imkâna sahip olan Sırplarla, her türlü askeri imkândan yoksun ve hiçbir dış desteğe sahip olmayan Bosna-Hersek halkını karşı karşıya getirmemek için önce oldukça temkinli bir politika izledi.
Dayton Anlaşması
Bosna-Hersek Müslümanlarının direnişlerine Müslüman halklar grubu sahip çıktı. İslam dünyasının muhtelif bölgelerinden gençler direnişçiler soykırıma dur demek için bu ülkeye gitti. Direniş ve savaş aynı zamanda Bosna-Hersek Müslümanları arasında İslamî bilinçlenmenin artmasını da sağladı. Ancak ülke yönetimleri Bosna-Hersek Müslümanlarını büyük ölçüde yalnız bıraktılar. Katliamın son raddesine vardığı sırada da Sırpların isteklerini kabul etmeleri için Müslümanlara baskı yaptılar. İşte bu siyasi baskılar ve eşit olmayan savaş şartları karşısında İzzetbegović, önüne konulan anlaşmayı kabul etmiştir. Çünkü savaşın devam etmesi Bosna Müslümanlarının tam bir soykırımla karşı karşıya gelmeleri gibi sonucun doğmasına sebep olabileceğini düşünüyordu. Neticede 1995'te ABD tarafından dayatılan Dayton Anlaşması'nın imzalanmasıyla savaş sona erdi. Anlaşma Bosna-Hersek topraklarının %51'ini Müslümanlara ve Hristiyan Hırvatlara, %49'unu da Bosna-Hersek Sırplarına (veya bu ülkeye yerleşmiş Sırplara) veriyordu. Yönetimin de bu üç halk arasında paylaşılmasını şart koşuyordu. Anlaşmayla Amerika Birleşik Devletleri, aynı zamanda Müslümanlara ellerindeki silahları imha etmelerini ve ABD patentli silahları, yedek parçasız bir şekilde satın almalarını şart koştu.
Eserleri
- İslam Manifestosu[A]
- İslam Deklarasyonu ve İslamî Yeniden Doğuşun Sorunları
- Doğu ve Batı Arasında İslam (Kitapta yazarın İslam, materyalizm ve Hristiyanlığı felsefî olarak karşılaştırması yer alır.)
- Tarihe Tanıklığım (anı kitabı)
- Özgürlüğe Kaçışım: Zindandan Notlar
- Konuşmalar
- Köle Olmayacağız
Kaynakça
- ^ "Izetbegović: Moja porodica je posjedovala Adu Ciganliju, a dedo je tokom Prvog svjetskog rata spasio niz Srba" (İngilizce). 13 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2023.
- ^ . 9 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2023.
- ^ Binder, David (20 Ekim 2003). "Alija Izetbegovic, Muslim Who Led Bosnia, Dies at 78". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2023.
- ^ Hoare, Marko Attila (2013). The Bosnian Muslims in the Second World War: A History (İngilizce). Oxford University Press. ISBN . 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2023.
- ^ TOPRAK, Melek (10 Kasım 2020). . Küresel Siyaset. 13 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2020.
Dış bağlantılar
- Türkiye-Bosna Dayanışma Grubu
- Avrupa'nin Göbeginde Müslüman Bir Bilge Aliya İzzetbegovic, KÜRESEL SİYASET 13 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
| Wikimedia Commons'ta Aliya İzzetbegoviç ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Notlar
- A. ^ İslam Manifestosu eserinin İngilizce tam metni için:
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Nijaz Duraković (Bosna-Hersek SC Devlet Başkanı olarak) | Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı 1990-1996 | Sonra gelen: Živko Radišić (Bosna-Hersek Cumhurbaşkanlığı Konseyi Üyesi olarak) |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Aliya Izzetbegovic haber gazete kitap akademik JSTOR Agustos 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Aliya Izzetbegovic Bosnakca Alija Izetbegovic 1992 de yeni bagimsizligini kazanan Bosna Hersek cumhurbaskanligi konseyinin ilk baskani olan Bosnak siyasetci avukat Islam filozofu ve yazardi 1996 yilina kadar bu gorevi yuruttukten sonra 2000 yilina kadar gorev yapan Bosna Hersek Cumhurbaskanligi uyesi oldu Aliya IzzetbegovicBosna Hersek Cumhuriyeti CumhurbaskaniGorev suresi 3 Mart 1992 14 Mart 1996Basbakan Jure Pelivan Mile Akmadzic Haris Silajdzic Hasan MuratovicYerine geldigi Bosna Hersek SC Baskani olarak Yerine gelen KendisiBosna Hersek CumhurbaskaniGorev suresi 14 Subat 2000 14 Ekim 2000Yerine geldigiYerine gelen Zivko RadisicGorev suresi 14 Mart 1996 13 Ekim 1998Yerine geldigi KendisiYerine gelen Zivko RadisicBosna Hersek Cumhurbaskanligi Bosnak UyesiGorev suresi 14 Mart 1996 19 Ekim 2000Yerine gelenKisisel bilgilerDogum 8 Agustos 1925 1925 08 08 Bosanski Samac Yugoslavya KralligiOlum 19 Ekim 2003 78 yasinda Saraybosna Bosna HersekMilliyeti BosnakPartisi Demokratik Eylem Partisi SDA Evlilik ler Repovac Cocuk lar Bakir IzetbegovicMeslegi Avukat Aktivist Filozof Yazar SiyasetciDini IslamImzasi Izzetbegovic Demokratik Eylem Partisi nin kurucu ve ilk baskaniydi Ayni zamanda bircok kitabin da yazariydi en onemlisi Dogu ile Bati Arasinda Islam ve Islam Deklarasyonu idi Dogumu ve YetismesiAliya Izzetbegovic 8 Agustos 1925 te Bosanski Samac kasabasinda dogdu Mustafa Izzetbegovic ve Hiba nin kizlik soyadi Dzabija bes cocugundan iki oglu ve uc kizi ucuncusuydu Ailesi son Osmanli birliklerinin Sirbistan dan cekilmesinin ardindan 1868 de Bosna Vilayeti ne tasinan Belgradli eski bir aristokrat Izet beg Jahic in soyundan gelen seckin ama fakir bir aileydi Jahic ailesi yuzlerce yildir Belgrad da yasadi Izzetbegovic in baba tarafindan dedesi Alija Uskudar da askerlik yaparken Sidika Hanim adinda bir Turk ile evlendi Cift sonunda Bosanski Samac a tasindi ve bes cocugu oldu Izzetbegovic in buyukbabasi daha sonra kasabanin belediye baskani oldu ve bildirildigine gore Gavrilo Princip in Haziran 1914 te Avusturya Arsiduku Franz Ferdinand i oldurmesinin ardindan kirk Sirp i Avusturya Macaristan yetkililerinin elinde idam edilmekten kurtardi Izzetbegovic in bir muhasebeci olan babasi I Dunya Savasi sirasinda Italya Cephesi nde Avusturya Macaristan Ordusu icin savasmis ve onu en az on yil boyunca yari felcli bir durumda birakan ciddi yaralar almisti 1927 de babasi iflasini ilan etti Ertesi yil aile Izzetbegovic in laik bir egitim aldigi Saraybosna ya tasindi II Dunya Savasi Yillari1941 de Izzetbegovic Musluman Kardesler den esinlenerek kurulan Islamci bir orgut olan Genc Muslumanlar in Mladi Muslimani kurulmasina yardim etti Genc Muslumanlar buyuk olcude Musluman olan Waffen SS Handschar Tumeni ni veya komunist Yugoslav Partizanlari desteklemek arasinda bolundugunde bazilari Izzetbegovic in kanit eksikligine ragmen SS Handschar a katildigini iddia edildi Izzetbegovic in ailesi iddiayi yalanladi ve onun komunist partizanlar icinde oldugunu soyledi Izzetbegovic 1944 yilinin ortalarinda Sirp kralci Cetnikler tarafindan gozaltina alindi ancak 1914 te kirk Sirp rehinenin serbest birakilmasini saglamada buyukbabasinin rolune olan minnettarligi nedeniyle Cetnik voyvodasi Dragutin Keserovic tarafindan serbest birakildi Savasin ardindan Yugoslav komunistleri tarafindan tutuklandi ve mahkum edildi 1946 da Nazilerle isbirligi suclamasiyla uc yil hapis cezasina carptirildi Hapsedilmeden once Saraybosna Universitesi Hukuk Fakultesi nde hukuk diplomasi almisti Cezasini cektikten sonra siyasetle ugrasmaya devam etti Komunist Rejim13 Ocak 1946 da Yugoslavya yeniden bagimsizligina kavustu Ancak bu bagimsizlik hareketinde Komunist Parti yanlilari onemli bir rol ustlendiklerinden bagimsizlik sonrasinda da ulkede yonetimi ele gecirdiler Ulkenin resmi statusunu de federal cumhuriyetler birligi olarak belirlediler Buna gore Yugoslavya SFC alti federal cumhuriyet ile iki ozerk bolgeden olusacak cumhuriyetlerden biri de Bosna Hersek Cumhuriyeti olacakti Komunist rejimin ulke yonetimini ele gecirmesiyle birlikte dinlerin toplumsal hayattaki varligi giderek azaltildi Izzetbegovic politik Islam i savundugundan ve ateizme karsi oldugundan komunist yoneticilerin en onemli hedeflerinden biriydi Bu sebeple 1949 da Islamcilik suclamasiyla hapse girerek bes yil hapis cezasi cekti Izzetbegovic in sikintilari 1953 te iktidara gelen Tito zamaninda daha da artti Bu arada sistemin Muslumanlarin meseleleriyle ilgilenmesi uzere gorevlendirdigi ile iliski kurarak onunla irtibat halinde calismalar yurutmeye basladi Tito nun 1974 te yeni bir anayasa hazirlamasindan sonra yonetim din uzerindeki kontrolunu kismen hafifleterek bazi geleneksel Islami kurumlarin yeniden islev kazanmasina imkan sagladi Bu yumusama uzerine bazi camiler ve medreseler yeniden acildi Kucuk capta da olsa bir yumusamayla bazi dini kurumlarin yeniden hayata gecirilmesi Muslumanlar arasinda hizli bir Islami uzlasiya zemin hazirladi Izzetbegovic in etkilendigi dusunurler ve yazarlarOzellikle tarih felsefe ve edebiyat kitaplari okuyan Aliya Izzetbegovic genclik yillarinda uc eser Bergson un uc eserinden etkilenmistir Bunlar Kant in Saf Aklin Elestirisi ve Spengler in adli eserlerdir Kitaplarini okumayi sevdigi romancilarin basinda Hermann Hesse gelir Jean Paul Sartre Albert Camus gibi egzistansiyalist filozoflarin romanlarinin Dostoyevski ve Kafka nin felsefe akimlarini okumustur Ayni zamanda Aliya Izzetbegovic Balzac Tolstoy Ivan Turgenyev Gorki Gogol Puskin Stendhal Victor Hugo Edgar Allan Poe Knut Hamsun Goethe Emile Zola Charles Dickens Gunter Grass Lawrence Durrell Oscar Wilde Thomas Mann Guy de Maupassant Bertolt Brecht ve Ivo Andric okudugu bilinmektedir Aliya Izzetbegovic Aristoteles Platon Kant Hegel Nietzsche Niccolo Machiavelli Henri Bergson Soren Kierkegaard Karl Marks Friedrich Engels Martin Heidegger Sigmund Freud Eric Fromm Max Weber Jose Ortega y Gasset yi okumayi bir dusunur olmustur Eserlerini okuyup fikirlerinden etkilendigi bazi Musluman yazar ve dusunurler ise Ibn Sina Imam Gazali Ibn Tufeyl Ibn Hazm Katip Celebi Muhammed Ikbal Ebu l Hasen el Es ari Hakim Tirmizi Ibn Haldun Firdevsi Nizami Sadi i Sirazi Cemaleddin Afgani ve Muhammed Abduh tir Izzetbegovic in Islami Manifestosu1980 de Tito olunce federasyon cumhurbaskanligi konusunda bir anlasmazlik ortaya cikti Bunun uzerine alti federal eyaletin her birinin cumhurbaskaninin sirayla bir yil federasyon cumhurbaskanligi yapmasi uzere anlasma saglandi Bu gelismeyle birlikte ulkede kismen bir demokratiklesme surecine girilmis oldu Cunku federal eyaletlerde yonetime gecmek isteyenler siyasal partiler vasitasiyla faaliyetler yurutebiliyorlardi Buna bagli olarak hurriyetlerde de bir genisleme oldu Izzetbegovic in oglu bu ortamdan yararlanarak babasinin makalelerini bir kitapta toparlayip 1983 te Islami Manifesto adiyla yayinladi Izzetbegovic in daha once 1970 te de bu adla bir kitabi yayinlanmisti 1983 te soz konusu kitabin yayinlanmasi epey bir yanki uyandirdi Hakim sistem bu gelismeye tahammul edemeyerek Izzetbegovic i Avrupa nin ortasinda radikal Islami bir cumhuriyet kurmak icin calismakla sucladi ve tutuklatti Izzetbegovic mahkeme onune cikarilip hakim sistemi degistirmek ve Bosna Hersek i Islami devlete donusturmek icin calismak la itham edildi ve yargilamadan sonra 14 yil hapis cezasina mahkum edildi Fakat bu mahkumiyet onun kitabinin butun Bosna da duyulmasini ve tesirini gostermesini sagladi Muslumanlar muhtelif yollarla onun soz konusu kitabini temin etmeye calisiyorlardi Kitabin yazarinin bu kitaptan dolayi hapiste olmasi okuyanlarin ruhlarindaki tesirinin daha da artmasina sebep oluyordu Hapis YillariYargitay karariyla daha sonra mahkumiyet suresi 11 yila indirildi 1988 de cikarilan bir afla da serbest birakildi Bes yillik hapis suresi 1983 1988 Izzetbegovic in hayatinda onemli etkiler yapti Hapiste dusunmeye fikir uretmeye daha once uretilmis fikirlerden istifade etmeye cokca firsat buldu Bunun yani sira onemli bir fikri eserinden dolayi hapse atilmis olmasi onun fikirlerinin cevrede daha cok yanki uyandirmasina sebep oldu Ayrica onun hapiste oldugu donemde yillarini verdigi Dogu ve Bati Arasinda Islam adli meshur kitabi yayinlandi Bu kitabini bir arkadasi nesretti ve cok kisa zamanda genis bir kitleye ulasarak buyuk yanki uyandirdi Izzetbegovic bu kitabiyla Islam i sade ve oz bir sekliyle yetisen nesillere kazandirmayi hedefliyordu Siyasi MucadeleAliya Izzetbegovic in 1997 yilindaki Amerika Birlesik Devletleri ziyareti Izzetbegovic hapisten ciktiginda Dunya da komunist rejimler cokus donemine girmisti Yugoslavya da da eski federatif yapinin korunmasi konusunda cok fazla bir duyarlilik kalmamisti Bunun yerine bagimsizlik yanlisi fikirler etkisini gostermeye baslamisti Ayrica eyaletlerde yonetime gecme konusunda etkin siyasi yarislar baslamisti Aliya Izzetbegovic de Bosna Hersek Ozerk Cumhuriyeti nde Demokratik Eylem Partisi SDA adi verilen bir siyasi parti kurdu Bu parti Bosna Hersek te 5 Aralik 1990 da gerceklestirilen genel secimleri kazanarak lideri Aliya Izzetbegovic cumhurbaskani oldu Bu secim SDA nin girdigi ilk secim olmasina ragmen buyuk bir basari elde etti ve cumhurbaskanligini kazanmasinin yani sira parlamentoda da 86 sandalye elde etti Hastalik nedeniyle 14 Mart 1996 yilinda Baskanlik gorevini birakmak zorunda kaldi Bagimsizlik DonemiSaraybosna 19 3 1996 1990 li yillara girildiginde Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti icinde bir bagimsizlik hareketi bas gosterdi Ozerk cumhuriyetler birbiri ardindan bagimsizliklarini ilan ediyor ya da bu yonde niyetlerini ortaya koyuyorlardi Bosna Hersek de 1 Mart 1992 de gerceklestirdigi referandum sonrasinda bagimsizligini ilan etti Cunku yapilan referandumda halkin 62 8 i bagimsizligi tercih etmisti Ancak Sirplar hemen arkasindan Bosna Hersek yonetiminde soz sahibi olan Muslumanlara karsi savas acarak yeni bir katliam hareketi baslattilar Hirvatistan ve Slovenya nin bagimsizlik mucadelesine destek olan Avrupa ulkeleri ve ABD ise Bosna Hersek i Sirp saldirilari karsisinda yalniz biraktilar Bosna Hersek Muslumanlarini en cok sikintiya sokan da Avrupa nin ucuncu buyuk ordusu Yugoslavya Federal Ordusu nun Sirp cetnikleriyle birlikte hareket etmesi onlara destek vermesiydi Muslumanlarsa herhangi bir askeri destekten yoksun ve silah yonunden cok zayiftilar Sonucta Sirplar Bosna Hersek in onemli sehirlerini isgal ettiler Bu isgal hareketi bir milyona yakin Musluman i goce zorladi Sirplar isgal ettikleri yerlerde hem katliam hem de yikim gerceklestiriyorlardi Ozellikle camileri ve Islami izler tasiyan tarihi eserleri yikmaya ozen gosteriyorlardi Bosna Hersek meselesinin cozumu icin degisik tarihlerde gerceklestirilen gorusmeler ve arabuluculuk calismalari da bir sonuc vermedi 1994 un sonuna gelindiginde Bosna Hersek teki ic savasin aldigi can sayisi 250 000 i goce zorladigi insan sayisi ise 1 milyonu asmisti Bosna Hersek Cumhuriyeti cumhurbaskani Aliya Izzetbegovic cok buyuk askeri guce ve imkana sahip olan Sirplarla her turlu askeri imkandan yoksun ve hicbir dis destege sahip olmayan Bosna Hersek halkini karsi karsiya getirmemek icin once oldukca temkinli bir politika izledi Dayton AnlasmasiSlobodan Milosevic Aliya Izzetbegovic ve Franjo Tuđman Paris te Dayton Anlasmasi ni imzalarken 14 Aralik 1995 Aliya Izzetbegovic in Saraybosna daki anit mezari Bosna Hersek Muslumanlarinin direnislerine Musluman halklar grubu sahip cikti Islam dunyasinin muhtelif bolgelerinden gencler direnisciler soykirima dur demek icin bu ulkeye gitti Direnis ve savas ayni zamanda Bosna Hersek Muslumanlari arasinda Islami bilinclenmenin artmasini da sagladi Ancak ulke yonetimleri Bosna Hersek Muslumanlarini buyuk olcude yalniz biraktilar Katliamin son raddesine vardigi sirada da Sirplarin isteklerini kabul etmeleri icin Muslumanlara baski yaptilar Iste bu siyasi baskilar ve esit olmayan savas sartlari karsisinda Izzetbegovic onune konulan anlasmayi kabul etmistir Cunku savasin devam etmesi Bosna Muslumanlarinin tam bir soykirimla karsi karsiya gelmeleri gibi sonucun dogmasina sebep olabilecegini dusunuyordu Neticede 1995 te ABD tarafindan dayatilan Dayton Anlasmasi nin imzalanmasiyla savas sona erdi Anlasma Bosna Hersek topraklarinin 51 ini Muslumanlara ve Hristiyan Hirvatlara 49 unu da Bosna Hersek Sirplarina veya bu ulkeye yerlesmis Sirplara veriyordu Yonetimin de bu uc halk arasinda paylasilmasini sart kosuyordu Anlasmayla Amerika Birlesik Devletleri ayni zamanda Muslumanlara ellerindeki silahlari imha etmelerini ve ABD patentli silahlari yedek parcasiz bir sekilde satin almalarini sart kostu EserleriIslam Manifestosu A Islam Deklarasyonu ve Islami Yeniden Dogusun Sorunlari Dogu ve Bati Arasinda Islam Kitapta yazarin Islam materyalizm ve Hristiyanligi felsefi olarak karsilastirmasi yer alir Tarihe Tanikligim ani kitabi Ozgurluge Kacisim Zindandan Notlar Konusmalar Kole OlmayacagizKaynakca Izetbegovic Moja porodica je posjedovala Adu Ciganliju a dedo je tokom Prvog svjetskog rata spasio niz Srba Ingilizce 13 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2023 9 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Agustos 2023 Binder David 20 Ekim 2003 Alija Izetbegovic Muslim Who Led Bosnia Dies at 78 The New York Times Ingilizce ISSN 0362 4331 26 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2023 Hoare Marko Attila 2013 The Bosnian Muslims in the Second World War A History Ingilizce Oxford University Press ISBN 978 0 19 932785 0 15 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2023 TOPRAK Melek 10 Kasim 2020 Kuresel Siyaset 13 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Kasim 2020 Dis baglantilarTurkiye Bosna Dayanisma Grubu Avrupa nin Gobeginde Musluman Bir Bilge Aliya Izzetbegovic KURESEL SIYASET 13 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wikimedia Commons ta Aliya Izzetbegovic ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir NotlarA Islam Manifestosu eserinin Ingilizce tam metni icin Siyasi goreviOnce gelen Nijaz Durakovic Bosna Hersek SC Devlet Baskani olarak Bosna Hersek Cumhurbaskani 1990 1996 Sonra gelen Zivko Radisic Bosna Hersek Cumhurbaskanligi Konseyi Uyesi olarak