Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Anitta MÖ 18. yüzyılda Anadolu'da yaşamış Kuşşara ve Neşa şehirlerinin kralıdır. Anitta'nın ağzından anlatılan Hititçe metinler, Hitit başkenti Hattuşa'da bulunan en eski tarihli dokümanlardır.
| Hitit kralları listesi |
|---|
| Hititler-Dönemler MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji) |
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi) |
| Pamba |
| Pithana |
| Piyusti |
| Anitta |
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl |
| Labarna |
| I. Hattuşili |
| I. Murşili |
| I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya Telepinu |
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl |
| Alluvamna |
| Tahurvaili |
| II. Hantili |
| II. Zidanta |
| II. Huzziya |
| I. Muvatalli |
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl |
| I. Tuthaliya |
| I. Arnuvanda |
| II. Hattuşili(?) |
| II. Tuthaliya |
| Genç Tuthaliya(?) |
| I. Şuppiluliuma |
| II. Arnuvanda |
| II. Murşili |
| II. Muvatalli |
| III. Murşili |
| III. Hattuşili |
| IV. Tuthaliya |
| Kurunta(?) |
| III. Arnuvanda |
| II. Şuppiluliuma |
Hükümdarlığı
Anitta hakkındaki bilgilerin çoğu kendi ağzından anlatılan Anitta belgesi olarak bilinen dokümana dayanmaktadır. Bu belge MÖ 16. ve 13. yüzyıllarda yazılmış ve Boğazköy'de bulunmuş Hititçe kopyalarından bilinmektedir ve orijinalinin bir taş stel üzerine yazıldığı düşünülmektedir:
| “ | “Bu sözleri şehrimin kapısındaki bir tablete [yazdım]. Gelecekte kimse bu tablete zarar vermeyecek. Her kim zarar verirse [Neşa'nın] düşmanı olur.” (Anitta Belgesi §9) | „ |
Bu metinde Anitta babası ve Kuššara şehri kralı Pithana zamanında Neşa şehrinin nasıl ele geçirildiğini anlatır. Bahsedilen Neşa sehri, Kaneş (Kültepe) şehrinin Hititçe ismidir ve bu dönemde sürmekte olan Asur ticaretinin Anadoluda'ki en önemli merkezidir.
Anitta'nın daha babasının hükümdarlığı sırasında veliaht prens olarak atandığı bulunan diğer belgelerden anlaşılmaktadır. Anitta babasının ölümünden sonra tahta çıktığını, aynı yıl içinde çeşitli isyanlar olduğunu ancak hepsini bastırdığını yazmıştır. Anitta kendi döneminde krallık merkezini Kuššara'dan Neşa'ya taşımıştır. Kültepe'de bulunan çeşitli ticari dokümanlarda Pithana'nın ve Anitta'nın isimlerinin belgeyi onaylayan kral şeklinde görülmesi, ticaretin fetihten sonra da devam ettiğinin göstergesidir.
Anitta çeşitli şehirlere seferler yaptığını, Harkiuna ve Vašhaniya şehirlerini ele geçirip yakıp yıktığını yazar. Hatti kralı Piyusti ile iki defa savaşmıştır. Hatti'nin müttefiği Zalpuva'yı fethedip, uzun yıllar önce eski Zalpuva kralı Uhna'nın Neşa'dan yağmalayarak götürdüğü tanrıyı (tanrı heykeli kastedilmektedir) geri getirdiğini belirtir. Ayrıca Zalpuva kralı Huzziya'yı da esir alır. Önce Hatti şehri Hattuşa'ya dokunmadığını ancak şehrin bir açlıkla kırılmasından sonra Hattuşa tanrıçasının şehri kendisine verdiğini yazmıştır. Anitta Hattuşa'yı yerle bir eder ve bir daha kimsenin bu şehre yerleşmemesi için bir lanet okur:
| “ | “Ama sonra açlıktan kırıldığında, onların tanrıçası Halmasuit bana (şehri) teslim etti ve ben onu bir gece baskınıyla aldım. Toprağına yaban otu ektim. Benden sonra kim kral olur ve Hattuşa'yı tekrar iskan ederse, gökyüzünün fırtına tanrısı onu çarpsın.” (Anitta Belgesi §11-12) | „ |
Anitta Neşa şehrini tahkim ettiğini ve fırtına tanrısı ile "bizim tanrımız" diye bahsettiği bir tanrı için tapınaklar inşa ettiğini ve bunları seferlerinden geri getirdiği ganimetlerle bezediğini belirtir.
Bir sürek avında bir gün içinde 2 aslan ve 250 adet aralarında yaban domuzu, leopar, geyik, ceylan, dağ keçisi bulunan çeşitli hayvanı avlayarak Neşa'ya getirdiğini yazması Anadolu'da bu dönemindeki hayvan çeşitliliği ve bolluğu konusunda bir fikir verir.
Anitta Salativara şehri ile savaştığını ve şehre 1400 piyade ve 40 savaş arabası ile saldırdığını yazar. Puruşanda şehrine yaptığı seferde ise kendisine demirden yapılmış bir taht hediye eden Puruşanda kralının kendi himayesine girdiğini belirtir. Anitta'nın kullandığı unvanlar arasında “Büyük Kral” da vardır ki bu çeşitli diğer küçük krallıkların üzerinde hegemonya kurduğunun bir belirtisidir. Anitta öncesi dönemlere ait belgelerde bu unvan sadece Puruşanda kralları tarafından kullanılmıştır.
Etnik kökeni
Anitta babası Neşa şehrini ele geçirdiği zaman "halkına kötülük yapmadı. [Onları] anaları babaları yaptı" der. Bu son cümlesinde ne kastedildiği tartışma konusu olmuştur. Hititçe metindeki cümle kelimesi kelimesine "anneleri babaları yaptı" şeklindedir. Kimi tarihçiler, Kuššara halkının da Neşa halkı gibi etnik olarak Hitit olduğunu öne sürerek, bu deyimi, Pithana Neşa halkına kendi annesi babası gibi davrandı, yani onlara aynı saygıyı gösterdi şeklinde yorumlamaktadır. Ancak Pithana ve Anitta'nın tipik Hititçe isimler olduğu söylenemez ve etnik olarak Hitit mi Hatti mi oldukları belli değildir. Öte yandan sonraki devirlerdeki Hitit kralları şecerelerini yazarken Kuššara şehri ile de bağ kurmuşlardır.
Ailesi
Anitta'nın babasından başka kesin olarak bilinen bir akrabası yoktur. Ancak Kültepe'de bulunan bazı belgelerde Peruva (veya Peruva-Kammaliya) isminin Anitta'nın yanında rabi simmiltim unvanıyla yer alması Peruva'nın oğlu ve veliaht prens olabileceği şeklinde yorumlanmıştır. Ancak Peruva'nın kral olduğunu gösteren bir belge bulunmamıştır. Anitta'dan sonra Neşa krallığına oturan kişi Zuzzu olabilir.
Notlar
- ^ Bu ve aşağıda verilen diğer tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır.
- ^ Kuşşara şehrinin yeri bulunmamış olmakla beraber, Neşa/Kaneş/Kültepe'nin güney/güney doğusunda olduğu tahmin edilmektedir.
- ^ a b Kültepe'de bulunan Kral Pithana dönemine ait iki belgede Anitta rabi similtim unvanıyla babasının yanında yer alır. "Merdiven Büyüğü" anlamına gelen bu unvanın çoğunlukla veliaht prensler tarafından kullanıldığı düşünülmektedir; Veenhof, s. 101, 170.
- ^ Kültepe kazılarında, Varšama sarayı olarak adlandırılan yapıda üzerinde çivi yazısı ile "Kral Anitta'nın sarayı" (É.GAL Anitta ruba'im) yazılmış bir mızrak ucu bulunmuştur.
- ^ Bu dokümanların bir listesi için: Veenhof, s. 170.
- ^ Başka metinlerde Zalpa olarak da geçen bu şehrin deniz kenarında olduğu belirtilir ve Bafra ovası civarında olduğu düşünülmektedir.
- ^ "Toprağına yaban otu ekmek" bu dönemde hem Anadolu'da hem Mezopotamya'da da kullananılan, şehri yerle bir edip, sembolik olarak toprağını işlenmemiş, değersiz bir hale getirmeyi belirten bir deyimdir. Anitta bu deyimi sadece Hattuşa için değil yıktığı başka şehirler için de kullanmıştır.
- ^ LUGAL.GAL veya rubā'um rabium
- ^ Veenhof, s. 171.
- ^ Bryce, s. 36.
- ^ Tarihçiler arasında bu konuda fikir birliği yoktur. Hitit iddiasi için: Neu, s.132 f.; Hatti iddiası için: Steiner s. 131.
- ^ Veenhof, s. 170-2.
- ^ Forlanini, M. (2010) “An Attempt at Reconstructing the Branches of the Hittite Royal Family of the Early Kingdom Period,” in Pax Hethitica (Fs Singer) StBoT 51, s. 121.
Kaynakça
- Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
- (İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford: Oxford University Press.
- (İngilizce) Veenhof, K. (2008) Mesopotamia: The Old Assyrian Period. OBO 160/5, Fribourg: Academic Press.
- (Almanca) Neu, E. (1974) Der Anitta-Text, StBoT 18.
- (Almanca) Steiner, G. (1994) "Die Zerstörung von Hattusa durch Anitta und seine toiederbesiedlung durch Hattusili I", XI. Türk Tarih Kongresi. s. 125-136.
Dış bağlantılar
- Anitta'nın hükümdarlığı 5 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Anitta belgesi 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Anitta MO 18 yuzyilda Anadolu da yasamis Kussara ve Nesa sehirlerinin kralidir Anitta nin agzindan anlatilan Hititce metinler Hitit baskenti Hattusa da bulunan en eski tarihli dokumanlardir Hitit krallari listesiHititler Donemler MO 23 yuzyil MO 12 yuzyil Orta kronoloji Hatti Krallari Beylikler Donemi PambaPithanaPiyustiAnittaEski Krallik MO 17 yuzyil MO 16 yuzyilLabarnaI HattusiliI MursiliI Hantili I Zidanta Ammuna I Huzziya TelepinuOrta Krallik MO 15 yuzyilAlluvamnaTahurvailiII HantiliII ZidantaII HuzziyaI MuvatalliYeni Buyuk Krallik Donemi MO 14 yuzyil MO 12 yuzyilI TuthaliyaI ArnuvandaII Hattusili II TuthaliyaGenc Tuthaliya I SuppiluliumaII ArnuvandaII MursiliII MuvatalliIII MursiliIII HattusiliIV TuthaliyaKurunta III ArnuvandaII SuppiluliumaHukumdarligiUzerinde Kral Anitta nin sarayi yazan tunc mizrak ucu Anadolu Medeniyetleri Muzesi Ankara Anitta hakkindaki bilgilerin cogu kendi agzindan anlatilan Anitta belgesi olarak bilinen dokumana dayanmaktadir Bu belge MO 16 ve 13 yuzyillarda yazilmis ve Bogazkoy de bulunmus Hititce kopyalarindan bilinmektedir ve orijinalinin bir tas stel uzerine yazildigi dusunulmektedir Bu sozleri sehrimin kapisindaki bir tablete yazdim Gelecekte kimse bu tablete zarar vermeyecek Her kim zarar verirse Nesa nin dusmani olur Anitta Belgesi 9 Bu metinde Anitta babasi ve Kussara sehri krali Pithana zamaninda Nesa sehrinin nasil ele gecirildigini anlatir Bahsedilen Nesa sehri Kanes Kultepe sehrinin Hititce ismidir ve bu donemde surmekte olan Asur ticaretinin Anadoluda ki en onemli merkezidir Anitta nin daha babasinin hukumdarligi sirasinda veliaht prens olarak atandigi bulunan diger belgelerden anlasilmaktadir Anitta babasinin olumunden sonra tahta ciktigini ayni yil icinde cesitli isyanlar oldugunu ancak hepsini bastirdigini yazmistir Anitta kendi doneminde krallik merkezini Kussara dan Nesa ya tasimistir Kultepe de bulunan cesitli ticari dokumanlarda Pithana nin ve Anitta nin isimlerinin belgeyi onaylayan kral seklinde gorulmesi ticaretin fetihten sonra da devam ettiginin gostergesidir Anitta cesitli sehirlere seferler yaptigini Harkiuna ve Vashaniya sehirlerini ele gecirip yakip yiktigini yazar Hatti krali Piyusti ile iki defa savasmistir Hatti nin muttefigi Zalpuva yi fethedip uzun yillar once eski Zalpuva krali Uhna nin Nesa dan yagmalayarak goturdugu tanriyi tanri heykeli kastedilmektedir geri getirdigini belirtir Ayrica Zalpuva krali Huzziya yi da esir alir Once Hatti sehri Hattusa ya dokunmadigini ancak sehrin bir aclikla kirilmasindan sonra Hattusa tanricasinin sehri kendisine verdigini yazmistir Anitta Hattusa yi yerle bir eder ve bir daha kimsenin bu sehre yerlesmemesi icin bir lanet okur Ama sonra acliktan kirildiginda onlarin tanricasi Halmasuit bana sehri teslim etti ve ben onu bir gece baskiniyla aldim Topragina yaban otu ektim Benden sonra kim kral olur ve Hattusa yi tekrar iskan ederse gokyuzunun firtina tanrisi onu carpsin Anitta Belgesi 11 12 Anitta Nesa sehrini tahkim ettigini ve firtina tanrisi ile bizim tanrimiz diye bahsettigi bir tanri icin tapinaklar insa ettigini ve bunlari seferlerinden geri getirdigi ganimetlerle bezedigini belirtir Bir surek avinda bir gun icinde 2 aslan ve 250 adet aralarinda yaban domuzu leopar geyik ceylan dag kecisi bulunan cesitli hayvani avlayarak Nesa ya getirdigini yazmasi Anadolu da bu donemindeki hayvan cesitliligi ve bollugu konusunda bir fikir verir Anitta Salativara sehri ile savastigini ve sehre 1400 piyade ve 40 savas arabasi ile saldirdigini yazar Purusanda sehrine yaptigi seferde ise kendisine demirden yapilmis bir taht hediye eden Purusanda kralinin kendi himayesine girdigini belirtir Anitta nin kullandigi unvanlar arasinda Buyuk Kral da vardir ki bu cesitli diger kucuk kralliklarin uzerinde hegemonya kurdugunun bir belirtisidir Anitta oncesi donemlere ait belgelerde bu unvan sadece Purusanda krallari tarafindan kullanilmistir Etnik kokeniAnitta babasi Nesa sehrini ele gecirdigi zaman halkina kotuluk yapmadi Onlari analari babalari yapti der Bu son cumlesinde ne kastedildigi tartisma konusu olmustur Hititce metindeki cumle kelimesi kelimesine anneleri babalari yapti seklindedir Kimi tarihciler Kussara halkinin da Nesa halki gibi etnik olarak Hitit oldugunu one surerek bu deyimi Pithana Nesa halkina kendi annesi babasi gibi davrandi yani onlara ayni saygiyi gosterdi seklinde yorumlamaktadir Ancak Pithana ve Anitta nin tipik Hititce isimler oldugu soylenemez ve etnik olarak Hitit mi Hatti mi olduklari belli degildir Ote yandan sonraki devirlerdeki Hitit krallari secerelerini yazarken Kussara sehri ile de bag kurmuslardir AilesiAnitta nin babasindan baska kesin olarak bilinen bir akrabasi yoktur Ancak Kultepe de bulunan bazi belgelerde Peruva veya Peruva Kammaliya isminin Anitta nin yaninda rabi simmiltim unvaniyla yer almasi Peruva nin oglu ve veliaht prens olabilecegi seklinde yorumlanmistir Ancak Peruva nin kral oldugunu gosteren bir belge bulunmamistir Anitta dan sonra Nesa kralligina oturan kisi Zuzzu olabilir Notlar Bu ve asagida verilen diger tarihler takribidir ve orta kronolojiye dayanmaktadir Kussara sehrinin yeri bulunmamis olmakla beraber Nesa Kanes Kultepe nin guney guney dogusunda oldugu tahmin edilmektedir a b Kultepe de bulunan Kral Pithana donemine ait iki belgede Anitta rabi similtim unvaniyla babasinin yaninda yer alir Merdiven Buyugu anlamina gelen bu unvanin cogunlukla veliaht prensler tarafindan kullanildigi dusunulmektedir Veenhof s 101 170 Kultepe kazilarinda Varsama sarayi olarak adlandirilan yapida uzerinde civi yazisi ile Kral Anitta nin sarayi E GAL Anitta ruba im yazilmis bir mizrak ucu bulunmustur Bu dokumanlarin bir listesi icin Veenhof s 170 Baska metinlerde Zalpa olarak da gecen bu sehrin deniz kenarinda oldugu belirtilir ve Bafra ovasi civarinda oldugu dusunulmektedir Topragina yaban otu ekmek bu donemde hem Anadolu da hem Mezopotamya da da kullananilan sehri yerle bir edip sembolik olarak topragini islenmemis degersiz bir hale getirmeyi belirten bir deyimdir Anitta bu deyimi sadece Hattusa icin degil yiktigi baska sehirler icin de kullanmistir LUGAL GAL veya ruba um rabium Veenhof s 171 Bryce s 36 Tarihciler arasinda bu konuda fikir birligi yoktur Hitit iddiasi icin Neu s 132 f Hatti iddiasi icin Steiner s 131 Veenhof s 170 2 Forlanini M 2010 An Attempt at Reconstructing the Branches of the Hittite Royal Family of the Early Kingdom Period in Pax Hethitica Fs Singer StBoT 51 s 121 KaynakcaBrandau B amp Schickert H 2003 Hititler Ankara Arkadas Yayinlari Ingilizce Bryce T 2005 Kingdom of the Hittites 2nd Edition Oxford Oxford University Press Ingilizce Veenhof K 2008 Mesopotamia The Old Assyrian Period OBO 160 5 Fribourg Academic Press Almanca Neu E 1974 Der Anitta Text StBoT 18 Almanca Steiner G 1994 Die Zerstorung von Hattusa durch Anitta und seine toiederbesiedlung durch Hattusili I XI Turk Tarih Kongresi s 125 136 Dis baglantilarAnitta nin hukumdarligi 5 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Anitta belgesi 3 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce