Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Erzurum, Türkiye'nin Erzurum ilinin merkezi olan şehirdir. 'nın güneydoğu kenarında, bu ova ile Palandöken dağının temas sahasında kurulmuş olan Erzurum, tarihin ilk dönemlerinden beri yerleşim yeridir. Şehir, tarihî eserleri ve kış sporları tesisleriyle de tanınır.
| Erzurum | |
|---|---|
Şehir | |
Sırayla: , Atatürk anıtı, Erzurum il merkezi, Çifte Minareli Medrese, Yakutiye Medresesi ve Üç Kümbetler | |
 Erzurum'un Türkiye'deki konumu | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Erzurum |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Mehmet Sekmen (AK Parti) |
| Rakım | 1853 m |
| Zaman dilimi | (TRS) |
| Alan kodu | 442 |
| Plaka kodu | 25 |
Resmî site Erzurum Büyükşehir Belediyesi | |
Etimolojisi
Şehrin bilinen ilk adı, Doğu Roma İmparatoru II. Theodosius’un (408-450) ismiyle ilişkili olan Theodosiopolis’ti. Ermeniler ise burayı Karin adıyla anmaktaydı. Romalıların istilasından evvel Erzurum'un bulunduğu yerde Ermenilerin "Karin" diye adlandırdıkları bir şehir olduğu bilinir. Belâzürî, bölgeye egemen olan kişinin ölümü üzerine yerini alan Kali adlı eşi tarafından kurulduğu için Kalikale adı verilen şehre Arapların Kālîkalâ dediklerini söyler. 11. yüzyıldan sonra ise Türkler, Theodosiopolis için Erzen adını kullanmışlardır. Basılan Selçuklu paralarında şehrin adı Erzenü’r-Rûm (ارزن الروم), Erzen-i Rûm (ارزن روم) ve Erz-i Rûm (ارز روم) şeklinde yazıldığı görülmüştür. Daha sonra bu ad bugünkü Erzurum şeklini almıştır. Hudûd el-âlem isimli kitapta; bu şehrin müstahkem bir kalesi bulunduğu için, her taraftan gelen gazilerin nöbet tutarak şehri korudukları ve şehirde tüccarların çok olduğu bildirilmektedir.
Tarihçe
Tabiat şartlarının ve coğrafi konumunun uygun ve elverişli olması yanı sıra, önemli uygarlık ve medeniyet merkezi olarak bilinen yerlere yakınlığı, Erzurum'un Anadolu'da en eski yerleşim merkezlerinden birisi olmasını sağlamıştır. Günümüze kadar yapılan kazılar sonucu bulunan bazı taş araçlar Erzurum ve yöresindeki yerleşimin geçmişini 'yontma taş devri' ne kadar götürmektedir. Ayrıca Karaz, Pulur, Güzelova Höyük ve Sos Höyük buluntuları, Erzurum'un İlk Tunç Çağı'ında Karaz Kültürünün merkezi konumunda olduğunu göstermektedir.
Erzurum'u da içine alan bölgede tarih boyunca Hurriler, Asurlar, Kimmerler, İskitler (Sakalar) hakimiyet kurmuşlardı. Persler tarafından MÖ 6. yüzyılda istilâ edilmiştir. Ancak MÖ 4. yüzyılda Persleri mağlup eden Makedonya Kralı İskender bölgeye hakim olmuştur. Daha sonra İskender'in ölümü üzerine önce Selevkoslar ardından Romalı'ların eline geçmiştir. Roma İmparatorluğunun bölünmesi sebebiyle bölge MS 395 yılında, Doğu Roma İmparatorluğunun (Bizanslılar) sınırları içerisinde kalmıştır. Erzurum, Doğu Roma İmparatoru II. Theodosios’a (408-450) izafe edilerek Anadolu’ya yönelik İran saldırılarına karşı muhtemelen 415-422 yıllarında Theodosiopolis adıyla kurulmuştur. Theodosiopolis, Müslüman Komutan Ömer bin Hattab'ın komutasındaki İslam Orduları tarafından 633 yılında fethedildi. Müslümanların eline geçen bölgenin nüfusu çok sürede hızla arttı ve 200 bin oldu. O dönemde dünyanın en büyük şehirleri arasında olan Erzurum daha sonra İslâm devletlerinin birbiriyle çekişip iç mücadeleye başlamaları ve sonuç itibarıyla zayıf düşmeleri neticesinde Bizanslılar diğer şehirleri ve Erzurum'u geri aldılar. 1048 yılında Selçuklu Hanedanı Pasinler meydan muharebesinde Bizanslıları mağlup ettiler. Böylece 1071 Malazgirt meydan muharebesi'nden 22 yıl önce Erzurum'u; Tuğrul Bey, kardeşi Çağrı Bey ve Süleyman Şah'ın babası Şahzade Kutalmış Bey feth etmiş oldular. Bu süreçte Bizansla yapılan anlaşma üzerine Erzurum Bizans'a geri iade edildi. Selçuklu Sultanı Alparslan'a bağlı komutanlardan Ebul Kasım, 1071 Malazgirt zaferinden sonra Bizans'ı mağlup ederek Erzurum'u fethetti.
Anadolu'da ilk Türk Beylerbeyliği olan Saltık (Saltuk)oğulları " Saltuklular Beyliği " kuruldu. Erzurum 1202 yılına kadar Saltuklular Beyliğinin başşehri olmuştur. Erzurum 1202 yılında Konya 'da bulunan Anadolu Selçuklularına tabi bir vilâyet oldu. 1242 yılında Moğollar tarafından istilâ edildi. Bu istilânın ardından Erzurum ve yöresini İlhanlılar ele geçirmiş oldular. 1202-1335 yıllarında Erzurum'da hüküm süren İlhanlılar'dan sonra bölge Eretna Beyliğinin himayesine girdi. 1300'lü yılların sonunda Erzurum'u önce Karakoyunlular sonra da Timur kuşattı. Karakoyunlular bölgede 15. asrın ortalarına kadar hüküm sürdüler. 1467'de Akkoyunlular'ın önderi Uzun Hasan'ın gerçekleştirdiği ani bir baskın sonucu Cihan Şah'ın ölümüyle Karakoyunlu devleti yıkıldı, Erzurum Akkoyunlular 'ın eline geçti. Akkoyunlu Devleti, Safevi hükümdarı Türk asıllı Şah İsmail tarafından 1508'de tamamen ortadan kaldırıldı. Safevilerin eline geçen Erzurum, Safeviler döneminde çok geriledi. 1514 yılında Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim Erzurum'u fethetti. Safeviler Erzurum'u geri aldılar. Daha sonra Kanuni Sultan Süleyman Erzurum'u kesin olarak Osmanlı topraklarına katmıştır. Erzurum Osmanlı İmparatorluğu döneminde bir eyalet merkezi olarak çok gelişti. Trabzon - Tebriz ticaret yolu üzerinde olması ve kalesinden dolayı serhat şehri statüsüne sahip oluşu, Erzurum'u, Osmanlıların İran'a yaptığı seferlerin askeri üssü konumuna getirmişti. Günden güne gelişerek; ticaret, kültür, san'at, sanayi ve askeri merkez haline geldi. Osmanlılar tarafından Erzurum merkezli kurulan eyaletin sınırları dahilinde; Erzurum, Gümüşhane, Erzincan illeri ve Muş'un Malazgirt, Bingöl'ün Kiğı ilçeleri yer alıyordu. 1600'lü yılların ortalarında Erzurum eyaleti 49.324 km² yüzölçümüne sahipti.
1591 yılında Erzurum halkı ile yeniçeriler arasında meydana gelen olaylara yönetimin müdahalesi gerekli olmuş ancak bu olaylar başka isyanların çıkmasına da zemin hazırlamıştı. Bölgede sayıları artan yeniçeriler ile Erzurum halkı arasında vergilerle alakalı problemler yaşandı. Erzurum'a yerleşmiş olan yeniçerilerden şikayetçi olan halk, bazı yeniçerileri orada öldürdü. Haberin İstanbul'a ulaşmasından sonra yeniçeriler tepkilerini gösterdiler. Bu olaylar üzerine Osmanlı veziriâzamı Ferhad Paşa görevinden alındı ve Erzurum'a heyet gönderildi. Gönderilen bu heyet bir kale içinde birçok Erzurumluyu asarak idam ettirdi. Birkaçı da İstanbul'a gönderilerek çengellere vurulup idam edildi.
1620'lerde Erzurum beylerbeyi olan Abaza Mehmed Paşa, Sultan II. Osman’ın öldürülmesi üzerine Erzurum’da yeniçerileri öldürmeye başladı. Ancak Yeniçeriler diz kapağındaki yanık üzerinden tanınmaya çalışılınca ilgisiz halk da "Yeniçeri" denilerek öldürülüyordu. Abaza Paşa'nın ilerleyişi, IV. Murad’ın tahta çıkarılmasından sonra sevkedilen kuvvetlerce durdurulunca Abaza Paşa Erzurum’da kaleye kapandı. Bir uzlaşı sonrası tekrar Erzurum beylerbeyiliğine getirildiyse de aynı şiddetle davranmaya devam etti. 1626’daki bir sefer nedeniyle kendisinden yardım istenmesine rağmen bunu bir tuzak sanarak emrindekilerle Erzurum Kalesi’nden çıkıp orduya saldırdı. Esir aldığı yeniçerilerin boyunlarını vurdu ve Dişlenk Hüseyin Paşa’yı öldürdü. Esir aldığı yayabaşı ve bölükbaşılarından dördünü dörder parça ettirip Erzurum Kalesi burçlarına astırdı. Ayrıca Erzurum taraflarında ne kadar yeniçeri ve topçu bulduysa onların da tamamını öldürdü. Doğu seferine çıkan Halil Paşa, Ağustos 1627'de Erzurum'da Abaza Paşa ile müzakerelerde bulduysa da bundan bir sonuç alamadı. Bunun üzerine Erzurum'u kuşattı. Erzurum kuşatması kasım ayında kaldırıldı. 1628'de ise Hüsrev Paşa’nın düzenlediği sefer sonunda teslim olan Abaza Paşa, IV. Murad tarafından affedildi. Abaza Paşa'nın ayaklanmasından önce ise yeniçeriler ile Erzurum halkı karşı karşıya gelmiş idi.
Erzurum, 1828- 1829, 1878 ve 1916 'da üç defa Rus istilâsına uğramıştır. Rusların çok büyük tahribatlar yaptığı bu istilâlar geçici olmuştur. 1877-1878 'de Ahmet Muhtar Paşa, Ruslar'ı doğuda birkaç defa bozguna uğratmasına rağmen, Rusların sürekli takviye almaları sebebiyle sonuç Ruslar'ın lehine gelişmiştir.Ahmet Muhtar Paşa, Rus General Arshak Ter-Gukasov 'u Karayazı yakınlarında vuku bulan Halyaz meydan muharebesinde (21 Haziran, 1877); Rus Başkomutanı Melikof'u da Zivin Meydan Muharebesinde (25-26 Haziran 1877) mağlup etti. Rus Çarı, bu yenilginin üzerine General Melikof 'u azletti ve akabinde Ahmet Muhtar Paşa, Rus ordusu ile Kars ve Gümrü arasında Gedikler Meydan Muharebesinde üçüncü defa karşılaştı ve Rus ordusunu mağlubiyete uğrattı.Yahniler Meydan Muharebesini 34 bin Türk askeri, 74 bin Rus askerini mağlup ederek kazandı. Ruslar çok sayıda kuvvet yığınca Ahmet Muhtar Paşa, ordusunu Erzurum'a çekti. Sonradan Rusların aldıkları takviye yardımlar 9 Kasım 1877 - 13 Temmuz 1878 döneminde bölgeyi işgal altında tutmalarını sağlamıştır.
1890 Haziran'ında Erzurum'da bir kiliseye arama yapmak için girilmek istenince, Osmanlı askerleri ile Ermeniler arasında çatışma yaşandı. Çıkan çatışma 20 Ermeni ve 3 askerin ölümüyle sonuçlandı. II. Abdülhamit döneminde (1890'lar) aralarında Erzurum'un da bulunduğu bir bölgede varlık gösteren Hamidiye Alayları özellikle Ermenilere karşı katliamlara girişti. 1895'te hedef haline gelen çok sayıda Ermeni esnafın dükkânı yağmalandıktan sonra yakıldı ve esnaf Ermeniler hırpalandı veya öldürüldü. Bunu, Ermeni mahallelerine yönelme ve öldürme, yağma, tecavüz, kadın kaçırma ve zorla Müslümanlaştırma takip etti. 15 Mayıs 1915’te, Erzurum’daki bir Alman yetkili çevre köylerdeki Ermeni ahalisinin sürgününü ilk kez rapor etti. Daha sonra da sürülenlerin yoksulluk sıkıntısından söz etti. 2 Haziran’da ise Erzurum’daki konsolos yardımcısı Max Erwin von Scheubner-Richter, "sevkiyata dair bütün gerekli malzemeler, her türlü alet, edevat, taşıma araçlarının yok denecek kadar az" olduğundan söz etti ve "bunun sonucu sürgüne gönderilenlerin yarısından azı gönderildikleri yere canlı olarak ulaşacaktır" diye bir saptamada bulundu.
27 Şubat 1918 günü Ermeni çeteler Erzurum'un Alaca köyünde Türkleri öldürdü ve Erzurum'da Türk çarşıları yakılmaya başlandı. 26-27 Şubat 1918 gecesi Erzurum'da 3000 ila 8000 Müslüman öldürüldü. Rus Yarbay Tverdohlebof, Şubat 1918 sonlarında Erzurum'a yakın köylerdeki Türklerin "ortadan kaybolduklarını", 1917 yılı ilkbaharında Ermeni çetelerin bölge halkının elindeki silahları toplamak amacıyla halka zulmettiğini ve işkence yaptığını belirtir. Daha sonra Rus ordusu çekildikçe katliamların daha da arttığı, Erzurum'a çekilirken yoldaki Türk köylerinde halkın öldürüldüğünü,Ilıca'da kaçamayan sivil halktan yaklaşık 800 Müslüman Türkün öldürüldüğü Rus subaylar Yarbay Tverdohlebof ve Yarbay Grizyanov ve bazı akademisyenler tarafından belirtilmektedir.
Türk Ordusu 15'inci Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir, Erzurum'da Ermeni çeteleri ile girdiği muharebe sonucunda galip geldi ve Erzurum'u işgalden kurtardı (12 Mart, 1918). Göç eden Erzurumlular, kısa süre sonra tekrar Erzurum'a dönmeye başladılar. Türk İstiklâl Harbi 23 Temmuz 1919'da Erzurum'da toplanan ve Erzurum Kongresi'nde alınan kararlar ile fiilen ve hukuken başlatılmış oldu.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin ilk Cumhurbaşkanı olan Türk devlet adamı Mustafa Kemal Atatürk 23 Nisan 1920'de, Ankara'da, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılışında, Erzurum mebusu sıfatıyla Meclis ve Hükûmet Başkanlığına seçilmiştir.
Erzurum, Cumhuriyet döneminde de il oldu ve hızlı bir şekilde gelişmeye başladı. Günümüzde Doğu Anadolu Bölgesinde en gelişmiş ve en büyük şehirdir. Şehirlerarası trafik plâka numarası 25, telefon kodu 442 dir.
Erzurum, 2 Eylül 1993'te çıkarılan 504 sayılı yasa hükmünde kararname ile büyükşehir unvanı kazandı. 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı yasa ile büyükşehir belediyesinin sınırları valilik binası merkez kabul edilerek yarıçapı 20 kilometre olan dairenin sınırlarına genişletildi. 2008 yılında çıkarılan 5747 sayılı yasa ile ilde yeni ilçeler kuruldu. 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı yasa ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları oldu.
Kasım 1942'de çıkarılan Varlık Vergisi Yasası'yla birlikte Türkiye'de özellikle gayrimüslimleri etkileyen bir süreç yaşandı. Belirlenen borçları bir ay içinde ödemeyenler Aşkale ve Erzurum'daki çalışma kamplarına yollanarak çeşitli işlerde çalıştırıldılar. Ocak 1943'teki ilk kafile gönderilecekleri çalışma kampları için Aşkale'ye doğru trenle gitti. Aşkale'ye ilk gelen gayrimüslim kafilelerin sayısı nedeniyle yer problemleri ortaya çıkması üzerine devamında yola çıkan kafileler Erzurum'a gönderildi. Aşkale ve Erzurum’da kalan mükellefler, Ağustos 1943'te yük vagonlarına bindirilerek Eskişehir'e yollandı. Varlık Vergisi mükellefi olan gayrimüslimler, Aşkale'de karayolundaki karları temizlemiş; Erzurum'da karayolunun kardan kapanmasını engellemiş, şehrin sokaklarını süpürmüşlerdi. Çoğu yaşı büyük olan 20'yi aşkın gayrimüslim mükellef ise Erzurum'da öldü. Gayrimüslimlerden ödeyemeyecekleri kadar ağır vergilerin istenmesi nedeniyle tepki çeken Varlık Vergisi, gerek yurt içinde, gerek ise yurt dışında çeşitli eleştirilere yol açtı.
Coğrafya
Erzurum'un, çevresi dağlarla çevrilidir. Erzurum yüksek bir yaylanın güneybatı bölümünde yer alır. Şehir merkezi Palandöken dağlarının Batı ve Güney kısım eteğinde kuruludur. Şehrin batısı ve kuzeyi açık, ova görünümündedir. Erzurum il geneli dağlarla çevrilidir. Anadolu'da deniz seviyesinden 1959 metre yükseklikteki tek büyük yerleşim yeridir. Yerleşme alanı yer yer 2000 metreye kadar yükselen bir ova üzerinde bulunur. Bölge kuzeyde Dumlu, güneyde Palandöken Dağları ile çevrilidir. Erzurum'dan geçen İpek Yolu ve verimli ovaları bölgenin tarih boyunca yerleşme alanı olarak seçilmesinde önemli rol oynamıştır.
Coğrafi konum
İklim
 Erzurum iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 8,0 | 10,6 | 21,4 | 26,5 | 29,1 | 32,2 | 35,6 | 36,5 | 33,3 | 27,0 | 17,8 | 14,0 | 36,5 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | −4 | −2,4 | 2,9 | 11,2 | 16,9 | 21,9 | 26,7 | 27,3 | 22,7 | 15,3 | 6,7 | −1 | 12,0 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −9,3 | −7,9 | −2,3 | 5,5 | 10,6 | 14,9 | 19,3 | 19,4 | 14,6 | 8,0 | 0,7 | −6,1 | 5,6 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −14,3 | −13 | −6,9 | 0,1 | 4,1 | 7,1 | 11,0 | 10,8 | 6,0 | 1,5 | −4,3 | −10,6 | −0,7 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −36 | −37 | −33,2 | −22,4 | −7,1 | −5,6 | −1,8 | −1,1 | −6,8 | −14,1 | −34,3 | −37,2 | −37,2 |
| Ortalama yağış (mm) | 19,6 | 23,1 | 32,0 | 51,5 | 70,3 | 46,7 | 25,8 | 16,5 | 22,5 | 46,8 | 30,7 | 20,5 | 406 |
| Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü | |||||||||||||
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927 | 78.134 | 31.457 | 46.677 |
| 1935 | 92.538 | 33.104 | 59.434 |
| 1940 | 90.676 | 47.613 | 43.063 |
| 1945 | 109.998 | 50.875 | 59.123 |
| 1950 | 127.186 | 53.353 | 73.833 |
| 1955 | 145.864 | 75.371 | 70.493 |
| 1960 | 152.900 | 90.069 | 62.831 |
| 1965 | 174.155 | 105.317 | 68.838 |
| 1970 | 202.319 | 133.444 | 68.875 |
| 1975 | 232.428 | 162.973 | 69.455 |
| 1980 | 262.622 | 190.241 | 72.381 |
| 1985 | 307.411 | 246.053 | 61.358 |
| 1990 | 270.006 | 242.391 | 27.615 |
| 2000 | 389.619 | 361.235 | 28.384 |
| 2007 | 348.156 | 338.073 | 10.083 |
2008 yılında merkez ilçe Palandöken ve Yakutiye ilçelerine ayrılmıştır ve Aziziye ilçesi de büyükşehir sınırlarına girmiştir. Bu ilçelerle birlikte il merkezi nüfusu aşağıdaki gibidir.
| Yıl | Nüfus |
|---|---|
| 2008 | 359.752 |
| 2009 | 368.146 |
| 2010 | 367.250 |
| 2011 | 382.383 |
| 2012 | 384.399 |
2012 yılında ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir.
Belediye Başkanları
| Sıra | Erzurum Belediye Başkanları | Tarih |
|---|---|---|
| 1 | Şerif Bey | |
| 2 | Mehmet Nafiz Dumlu | 1924-1927 |
| 3 | Zakir Bey | 1927-1930 |
| 4 | Seyfullah Bey | 1930-1933 |
| 5 | Mustafa Durak Sakarya | 1933-1935 |
| 6 | Salim Altuğ | 1935-1938 |
| 7 | Şevket Arı | 1938-1940 |
| 8 | Mehmet Mesut Çankaya | 1940-1945 |
| 9 | Kâzım Yurdalan | 1943-1949 |
| 10 | Şevket Arı | 1950-1951 |
| 11 | Lütfü Yalım | 1951-1953 |
| 12 | Samih Korukçu | 1953-1955 |
| 13 | Edip Somunoğlu | 1955-1960 |
| 14 | Hilmi Nalbantoğlu | 1964-1968 |
| 15 | Selâhattin Ozan | 1968-1973 |
| 16 | Orhan Şerifsoy | 1973-1977 |
| 17 | Nihat Kitapçı | 1977-1984 |
| 18 | Necati Güllülü | 1984-1989 |
| 19 | Mehmet Ali Ünal | 1989-1994 |
| 20 | Ersan Gemalmaz | 1994-1999 |
| 21 | Mahmut Uykusuz | 1999-2004 |
| 22 | Ahmet Küçükler | 2004-2014 |
| 23 | Mehmet Sekmen | 2014- |
Eğitim
Erzurum'da yüksek öğretim alanında :
- Atatürk Üniversitesi ve
- Erzurum Teknik Üniversitesi eğitim vermektedir.
İlk ve orta seviyede eğitim-öğretim:
- Millî Eğitim Müdürlüğüne ne bağlı okullarda yapılmaktadır.
Yaygın eğitim ise Halk Eğitim Merkezi aracılığıyla yürütülmektedir.
Kardeş şehirler
Erzurum'un dokuz şehirle kardeş şehir anlaşması bulunmaktadır.
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
- Özel
- ^ İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi, İstanbul, Ercan Matbaası, 1960, s. 11-12.
- ^ Fütûh, s. 282
- ^ Maqbul Ahmad: C. E. Bosworth ve M. S. Asimov (Yayımcı): History of Civilizations of Central Asia. Cilt IV, Bölüm 2, Paris 1992, s. 221.
- ^ Anadolu'nun Önsözü Erzurum, Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 2. baskı, Erzurum Tarihi, s. 9
- ^ Erzurum Valiliği, İl Millî Eğitim Müdürlüğü, Erzurum Tarihi 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 20 Haziran 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Rehber Ansiklopedi, Cilt 5, s.189isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b c Rehber Ansiklopedi, Cilt 5, s.190
- ^ Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt: 11, s. 323
- ^ İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi, İstanbul, Ercan Matbaası, 1960, s. 118-119.
- ^ Reşad Ekrem Koçu, Tarihimizde Garip Vakalar, Varlık Yayınları, s. 120.
- ^ Johann Wilhelm Zinkeisen, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt 4, Yeditepe Yayınları, s. 54.
- ^ Mithat Sertoğlu, IV Murad, Kültür ve Türizm Bakanlığı Yayınları, s. 26.
- ^ Kâtip Çelebi, Mizanül-Hakk Fi İhtiyari'l Ehakk, Yayına Hazırlayan: Orhan Şaik Gökyay, Tercüman, s. 113.
- ^ Meydan Larousse: Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Cilt: 1, "Abaza Mehmed Paşa" maddesi.
- ^ NTV Tarih, Aralık 2011, s. 58.
- ^ William J. Griswold, Anadolu'da Büyük İsyan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 175.
- ^ Edward W.,Allen D.,Muratoff P. -"Caucasian Battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian Border ..."ingilizce bölümurl =http://books.google.com.tr/books?id=oDb6P0HXwIcC&pg=PA141&dq=battle+of+zivindag&hl=tr&sa=X&ei=nwDxTpCDAorssgaDr8nxDw&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=battle%20of%20zivindag&f=false 16 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ [1] 23 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bkz.Bulgar vikipedisi-Kızıltepe Muharebesi
- ^ . 25 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2012.
- ^ Yves Ternon, Ermeni Tabusu, Belge Yayınları s. 95.
- ^ Azmi Süslü, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, s. 42
- ^ Baskın Oran, Tükiyeli Gayrimüslimler Üzerine Yazılar, İletişim Yayınları, s. 316.
- ^ François Georgeon, Sultan Abdülhamid, Homer Yayınları, s. 339.
- ^ Wolfgang Gust, Alman Belgeleri, Alman Dışişleri Bakanlığı Siyasi Arşiv Belgeleri, Belge Yayınları, s. 29.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Tver9isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Tverdohlebof 1918, 11-12.
- ^ Demirel, Muammer. Birinci Dünya Harbinde Erzurum ve çevresinde Ermeni hareketleri, 1914-1918 (1996), Genelkurmay Basımevi, sf.97 31 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Türközü, Halil Kemal. Armenian atrocity according to Ottoman and Russian documents (1986), Institute for the Study of Turkish Culture, sf.72 31 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .: "In brief, the victims of Erzurum massacre, including aged men women and children totaled at 8000."
- ^ Tverdohlebof 1918, 30
- ^ a b Tverdohlebof 1918, 5-6
- ^ a b Tverdohlebof 1918, 8
- ^ http://www.zaman.com.tr/gundem_aziziye-belediyesinden-vefa-ornegi_2166492.html 4 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Zaman
- ^ http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.aspx?DocID=6234784 4 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Hürriyet
- ^ http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/makaleler/makale22.html 27 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . MAKALELER Doğu Anadolu'da Türk Soykırımı ve Ermeniler, Doç. Dr. Erol KÜRKÇÜOĞLU
- ^ "Karar Sayısı: KHK/504" (PDF). 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Ağustos 2014.
- ^ "Kanun No. 5216". 1 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2014.
- ^ "Kanun No. 5747". 8 Ocak 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2014.
- ^ "Kanun No. 6360". 15 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2014.
- ^ İsmail Cem, Türkiye'de Geri Kalmışlığın Tarihi, Can Yayınları: 17. basım: 2007, İstanbul, s. 291.
- ^ Yorgo Hacıdimitriadis'in Aşkale-Erzurum Günlüğü, Yayına Hazırlayan: Ayhan Aktar, s. 8.
- ^ Rıdvan Akar, Varlık Vergisi Kanunu, Belge Yayınları, s. 108.
- ^ Mina Urgan, Bir Dinozorun Anıları, Yapı Kredi Yayınları, s. 67.
- ^ Zafer Toprak, “Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Finansal Yapı,” Bugünün Bilgileriyle Kemal’in Türkiye’si - La Turquie Kamâliste, İstanbul; Boyut Yayıncılık, 2012, s. 118-125.
- ^ . 8 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2012.
- ^ . Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 12 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2016.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ . Türkiye İstatistik Kurumu. 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ . Türkiye İstatistik Kurumu. 11 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ . Türkiye İstatistik Kurumu. 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ . Türkiye İstatistik Kurumu. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ . Türkiye İstatistik Kurumu. 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "Erzurum Büyükşehir Belediyesi resmi sitesi, ESKİ BAŞKANLAR". Erişim tarihi: 2 Haziran 2012.[]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021.
- Genel
- . 31 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2012.
- . 17 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2012.
- "Erzurum Tanıtım/Yöresel Yemekler". Erişim tarihi: 1 Temmuz 2012.[]
- . 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2015.
- . 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2012.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Erzurum ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Erzurum Büyükşehir Belediyesi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Koordinatlar 39 54 N 41 16 E Erzurum Turkiye nin Erzurum ilinin merkezi olan sehirdir nin guneydogu kenarinda bu ova ile Palandoken daginin temas sahasinda kurulmus olan Erzurum tarihin ilk donemlerinden beri yerlesim yeridir Sehir tarihi eserleri ve kis sporlari tesisleriyle de taninir ErzurumSehirSirayla Ataturk aniti Erzurum il merkezi Cifte Minareli Medrese Yakutiye Medresesi ve Uc KumbetlerErzurum un Turkiye deki konumuUlkeTurkiyeIlErzurumIdare Belediye BaskaniMehmet Sekmen AK Parti Rakim1853 mZaman dilimiUTC 03 00 TRS Alan kodu442Plaka kodu25Resmi site Erzurum Buyuksehir BelediyesiEtimolojisiYukaridan asagiya ve soldan saga 1 Erzurum Lala Mustafa Pasa Camii 2 Erzurum Havuzbasi Meydani 3 Erzurum Cumhuriyet Caddesi 4 Nene Hatun Heykeli 5 Erzurum Kiremitliktepe Kayakla Atlama Kuleleri 6 Erzurum Ozgurluk Aniti Sehrin bilinen ilk adi Dogu Roma Imparatoru II Theodosius un 408 450 ismiyle iliskili olan Theodosiopolis ti Ermeniler ise burayi Karin adiyla anmaktaydi Romalilarin istilasindan evvel Erzurum un bulundugu yerde Ermenilerin Karin diye adlandirdiklari bir sehir oldugu bilinir Belazuri bolgeye egemen olan kisinin olumu uzerine yerini alan Kali adli esi tarafindan kuruldugu icin Kalikale adi verilen sehre Araplarin Kalikala dediklerini soyler 11 yuzyildan sonra ise Turkler Theodosiopolis icin Erzen adini kullanmislardir Basilan Selcuklu paralarinda sehrin adi Erzenu r Rum ارزن الروم Erzen i Rum ارزن روم ve Erz i Rum ارز روم seklinde yazildigi gorulmustur Daha sonra bu ad bugunku Erzurum seklini almistir Hudud el alem isimli kitapta bu sehrin mustahkem bir kalesi bulundugu icin her taraftan gelen gazilerin nobet tutarak sehri koruduklari ve sehirde tuccarlarin cok oldugu bildirilmektedir TarihceErzurum merkez ilce Aziziye ye bagli Alaca koyundeki eski donemlere ait AlacahoyukUc kumbetler Tabiat sartlarinin ve cografi konumunun uygun ve elverisli olmasi yani sira onemli uygarlik ve medeniyet merkezi olarak bilinen yerlere yakinligi Erzurum un Anadolu da en eski yerlesim merkezlerinden birisi olmasini saglamistir Gunumuze kadar yapilan kazilar sonucu bulunan bazi tas araclar Erzurum ve yoresindeki yerlesimin gecmisini yontma tas devri ne kadar goturmektedir Ayrica Karaz Pulur Guzelova Hoyuk ve Sos Hoyuk buluntulari Erzurum un Ilk Tunc Cagi inda Karaz Kulturunun merkezi konumunda oldugunu gostermektedir Cifte Minareli Medrese Erzurum u da icine alan bolgede tarih boyunca Hurriler Asurlar Kimmerler Iskitler Sakalar hakimiyet kurmuslardi Persler tarafindan MO 6 yuzyilda istila edilmistir Ancak MO 4 yuzyilda Persleri maglup eden Makedonya Krali Iskender bolgeye hakim olmustur Daha sonra Iskender in olumu uzerine once Selevkoslar ardindan Romali larin eline gecmistir Roma Imparatorlugunun bolunmesi sebebiyle bolge MS 395 yilinda Dogu Roma Imparatorlugunun Bizanslilar sinirlari icerisinde kalmistir Erzurum Dogu Roma Imparatoru II Theodosios a 408 450 izafe edilerek Anadolu ya yonelik Iran saldirilarina karsi muhtemelen 415 422 yillarinda Theodosiopolis adiyla kurulmustur Theodosiopolis Musluman Komutan Omer bin Hattab in komutasindaki Islam Ordulari tarafindan 633 yilinda fethedildi Muslumanlarin eline gecen bolgenin nufusu cok surede hizla artti ve 200 bin oldu O donemde dunyanin en buyuk sehirleri arasinda olan Erzurum daha sonra Islam devletlerinin birbiriyle cekisip ic mucadeleye baslamalari ve sonuc itibariyla zayif dusmeleri neticesinde Bizanslilar diger sehirleri ve Erzurum u geri aldilar 1048 yilinda Selcuklu Hanedani Pasinler meydan muharebesinde Bizanslilari maglup ettiler Boylece 1071 Malazgirt meydan muharebesi nden 22 yil once Erzurum u Tugrul Bey kardesi Cagri Bey ve Suleyman Sah in babasi Sahzade Kutalmis Bey feth etmis oldular Bu surecte Bizansla yapilan anlasma uzerine Erzurum Bizans a geri iade edildi Selcuklu Sultani Alparslan a bagli komutanlardan Ebul Kasim 1071 Malazgirt zaferinden sonra Bizans i maglup ederek Erzurum u fethetti Joseph Pitton de Tournefort 1717 Relation d un voyage du LevantCharles Texier in Yakutiye Medresesi ni gosteren cizimi 1840 Yakutiye Medresesi sag on yan duvarindaki figur Anadolu da ilk Turk Beylerbeyligi olan Saltik Saltuk ogullari Saltuklular Beyligi kuruldu Erzurum 1202 yilina kadar Saltuklular Beyliginin bassehri olmustur Erzurum 1202 yilinda Konya da bulunan Anadolu Selcuklularina tabi bir vilayet oldu 1242 yilinda Mogollar tarafindan istila edildi Bu istilanin ardindan Erzurum ve yoresini Ilhanlilar ele gecirmis oldular 1202 1335 yillarinda Erzurum da hukum suren Ilhanlilar dan sonra bolge Eretna Beyliginin himayesine girdi 1300 lu yillarin sonunda Erzurum u once Karakoyunlular sonra da Timur kusatti Karakoyunlular bolgede 15 asrin ortalarina kadar hukum surduler 1467 de Akkoyunlular in onderi Uzun Hasan in gerceklestirdigi ani bir baskin sonucu Cihan Sah in olumuyle Karakoyunlu devleti yikildi Erzurum Akkoyunlular in eline gecti Akkoyunlu Devleti Safevi hukumdari Turk asilli Sah Ismail tarafindan 1508 de tamamen ortadan kaldirildi Safevilerin eline gecen Erzurum Safeviler doneminde cok geriledi 1514 yilinda Osmanli Sultani Yavuz Sultan Selim Erzurum u fethetti Safeviler Erzurum u geri aldilar Daha sonra Kanuni Sultan Suleyman Erzurum u kesin olarak Osmanli topraklarina katmistir Erzurum Osmanli Imparatorlugu doneminde bir eyalet merkezi olarak cok gelisti Trabzon Tebriz ticaret yolu uzerinde olmasi ve kalesinden dolayi serhat sehri statusune sahip olusu Erzurum u Osmanlilarin Iran a yaptigi seferlerin askeri ussu konumuna getirmisti Gunden gune geliserek ticaret kultur san at sanayi ve askeri merkez haline geldi Osmanlilar tarafindan Erzurum merkezli kurulan eyaletin sinirlari dahilinde Erzurum Gumushane Erzincan illeri ve Mus un Malazgirt Bingol un Kigi ilceleri yer aliyordu 1600 lu yillarin ortalarinda Erzurum eyaleti 49 324 km yuzolcumune sahipti 1591 yilinda Erzurum halki ile yeniceriler arasinda meydana gelen olaylara yonetimin mudahalesi gerekli olmus ancak bu olaylar baska isyanlarin cikmasina da zemin hazirlamisti Bolgede sayilari artan yeniceriler ile Erzurum halki arasinda vergilerle alakali problemler yasandi Erzurum a yerlesmis olan yenicerilerden sikayetci olan halk bazi yenicerileri orada oldurdu Haberin Istanbul a ulasmasindan sonra yeniceriler tepkilerini gosterdiler Bu olaylar uzerine Osmanli veziriazami Ferhad Pasa gorevinden alindi ve Erzurum a heyet gonderildi Gonderilen bu heyet bir kale icinde bircok Erzurumluyu asarak idam ettirdi Birkaci da Istanbul a gonderilerek cengellere vurulup idam edildi 1620 lerde Erzurum beylerbeyi olan Abaza Mehmed Pasa Sultan II Osman in oldurulmesi uzerine Erzurum da yenicerileri oldurmeye basladi Ancak Yeniceriler diz kapagindaki yanik uzerinden taninmaya calisilinca ilgisiz halk da Yeniceri denilerek olduruluyordu Abaza Pasa nin ilerleyisi IV Murad in tahta cikarilmasindan sonra sevkedilen kuvvetlerce durdurulunca Abaza Pasa Erzurum da kaleye kapandi Bir uzlasi sonrasi tekrar Erzurum beylerbeyiligine getirildiyse de ayni siddetle davranmaya devam etti 1626 daki bir sefer nedeniyle kendisinden yardim istenmesine ragmen bunu bir tuzak sanarak emrindekilerle Erzurum Kalesi nden cikip orduya saldirdi Esir aldigi yenicerilerin boyunlarini vurdu ve Dislenk Huseyin Pasa yi oldurdu Esir aldigi yayabasi ve bolukbasilarindan dordunu dorder parca ettirip Erzurum Kalesi burclarina astirdi Ayrica Erzurum taraflarinda ne kadar yeniceri ve topcu bulduysa onlarin da tamamini oldurdu Dogu seferine cikan Halil Pasa Agustos 1627 de Erzurum da Abaza Pasa ile muzakerelerde bulduysa da bundan bir sonuc alamadi Bunun uzerine Erzurum u kusatti Erzurum kusatmasi kasim ayinda kaldirildi 1628 de ise Husrev Pasa nin duzenledigi sefer sonunda teslim olan Abaza Pasa IV Murad tarafindan affedildi Abaza Pasa nin ayaklanmasindan once ise yeniceriler ile Erzurum halki karsi karsiya gelmis idi 1918 de Erzurum da Turklerin yakildigi konak Erzurum 1828 1829 1878 ve 1916 da uc defa Rus istilasina ugramistir Ruslarin cok buyuk tahribatlar yaptigi bu istilalar gecici olmustur 1877 1878 de Ahmet Muhtar Pasa Ruslar i doguda birkac defa bozguna ugratmasina ragmen Ruslarin surekli takviye almalari sebebiyle sonuc Ruslar in lehine gelismistir Ahmet Muhtar Pasa Rus General Arshak Ter Gukasov u Karayazi yakinlarinda vuku bulan Halyaz meydan muharebesinde 21 Haziran 1877 Rus Baskomutani Melikof u da Zivin Meydan Muharebesinde 25 26 Haziran 1877 maglup etti Rus Cari bu yenilginin uzerine General Melikof u azletti ve akabinde Ahmet Muhtar Pasa Rus ordusu ile Kars ve Gumru arasinda Gedikler Meydan Muharebesinde ucuncu defa karsilasti ve Rus ordusunu maglubiyete ugratti Yahniler Meydan Muharebesini 34 bin Turk askeri 74 bin Rus askerini maglup ederek kazandi Ruslar cok sayida kuvvet yiginca Ahmet Muhtar Pasa ordusunu Erzurum a cekti Sonradan Ruslarin aldiklari takviye yardimlar 9 Kasim 1877 13 Temmuz 1878 doneminde bolgeyi isgal altinda tutmalarini saglamistir 1890 Haziran inda Erzurum da bir kiliseye arama yapmak icin girilmek istenince Osmanli askerleri ile Ermeniler arasinda catisma yasandi Cikan catisma 20 Ermeni ve 3 askerin olumuyle sonuclandi II Abdulhamit doneminde 1890 lar aralarinda Erzurum un da bulundugu bir bolgede varlik gosteren Hamidiye Alaylari ozellikle Ermenilere karsi katliamlara giristi 1895 te hedef haline gelen cok sayida Ermeni esnafin dukkani yagmalandiktan sonra yakildi ve esnaf Ermeniler hirpalandi veya olduruldu Bunu Ermeni mahallelerine yonelme ve oldurme yagma tecavuz kadin kacirma ve zorla Muslumanlastirma takip etti 15 Mayis 1915 te Erzurum daki bir Alman yetkili cevre koylerdeki Ermeni ahalisinin surgununu ilk kez rapor etti Daha sonra da surulenlerin yoksulluk sikintisindan soz etti 2 Haziran da ise Erzurum daki konsolos yardimcisi Max Erwin von Scheubner Richter sevkiyata dair butun gerekli malzemeler her turlu alet edevat tasima araclarinin yok denecek kadar az oldugundan soz etti ve bunun sonucu surgune gonderilenlerin yarisindan azi gonderildikleri yere canli olarak ulasacaktir diye bir saptamada bulundu Alaca koyu sehitler Aniti 27 Subat 1918 gunu Ermeni ceteler Erzurum un Alaca koyunde Turkleri oldurdu ve Erzurum da Turk carsilari yakilmaya baslandi 26 27 Subat 1918 gecesi Erzurum da 3000 ila 8000 Musluman olduruldu Rus Yarbay Tverdohlebof Subat 1918 sonlarinda Erzurum a yakin koylerdeki Turklerin ortadan kaybolduklarini 1917 yili ilkbaharinda Ermeni cetelerin bolge halkinin elindeki silahlari toplamak amaciyla halka zulmettigini ve iskence yaptigini belirtir Daha sonra Rus ordusu cekildikce katliamlarin daha da arttigi Erzurum a cekilirken yoldaki Turk koylerinde halkin olduruldugunu Ilica da kacamayan sivil halktan yaklasik 800 Musluman Turkun olduruldugu Rus subaylar Yarbay Tverdohlebof ve Yarbay Grizyanov ve bazi akademisyenler tarafindan belirtilmektedir Turk Ordusu 15 inci Kolordu Komutani Kazim Karabekir Erzurum da Ermeni ceteleri ile girdigi muharebe sonucunda galip geldi ve Erzurum u isgalden kurtardi 12 Mart 1918 Goc eden Erzurumlular kisa sure sonra tekrar Erzurum a donmeye basladilar Turk Istiklal Harbi 23 Temmuz 1919 da Erzurum da toplanan ve Erzurum Kongresi nde alinan kararlar ile fiilen ve hukuken baslatilmis oldu Erzurum Kongresi Kararlari 23 Temmuz 1919 Erzurum Kongresi BinasiHavuzbasi Turkiye Cumhuriyeti Devleti nin ilk Cumhurbaskani olan Turk devlet adami Mustafa Kemal Ataturk 23 Nisan 1920 de Ankara da Turkiye Buyuk Millet Meclisi nin acilisinda Erzurum mebusu sifatiyla Meclis ve Hukumet Baskanligina secilmistir Erzurum Cumhuriyet doneminde de il oldu ve hizli bir sekilde gelismeye basladi Gunumuzde Dogu Anadolu Bolgesinde en gelismis ve en buyuk sehirdir Sehirlerarasi trafik plaka numarasi 25 telefon kodu 442 dir Erzurum 2 Eylul 1993 te cikarilan 504 sayili yasa hukmunde kararname ile buyuksehir unvani kazandi 2004 yilinda cikarilan 5216 sayili yasa ile buyuksehir belediyesinin sinirlari valilik binasi merkez kabul edilerek yaricapi 20 kilometre olan dairenin sinirlarina genisletildi 2008 yilinda cikarilan 5747 sayili yasa ile ilde yeni ilceler kuruldu 2012 yilinda cikarilan 6360 sayili yasa ile 2014 Turkiye yerel secimlerinin ardindan buyuksehir belediyesinin sinirlari il mulki sinirlari oldu Kasim 1942 de cikarilan Varlik Vergisi Yasasi yla birlikte Turkiye de ozellikle gayrimuslimleri etkileyen bir surec yasandi Belirlenen borclari bir ay icinde odemeyenler Askale ve Erzurum daki calisma kamplarina yollanarak cesitli islerde calistirildilar Ocak 1943 teki ilk kafile gonderilecekleri calisma kamplari icin Askale ye dogru trenle gitti Askale ye ilk gelen gayrimuslim kafilelerin sayisi nedeniyle yer problemleri ortaya cikmasi uzerine devaminda yola cikan kafileler Erzurum a gonderildi Askale ve Erzurum da kalan mukellefler Agustos 1943 te yuk vagonlarina bindirilerek Eskisehir e yollandi Varlik Vergisi mukellefi olan gayrimuslimler Askale de karayolundaki karlari temizlemis Erzurum da karayolunun kardan kapanmasini engellemis sehrin sokaklarini supurmuslerdi Cogu yasi buyuk olan 20 yi askin gayrimuslim mukellef ise Erzurum da oldu Gayrimuslimlerden odeyemeyecekleri kadar agir vergilerin istenmesi nedeniyle tepki ceken Varlik Vergisi gerek yurt icinde gerek ise yurt disinda cesitli elestirilere yol acti CografyaErzurum un cevresi daglarla cevrilidir Erzurum yuksek bir yaylanin guneybati bolumunde yer alir Sehir merkezi Palandoken daglarinin Bati ve Guney kisim eteginde kuruludur Sehrin batisi ve kuzeyi acik ova gorunumundedir Erzurum il geneli daglarla cevrilidir Anadolu da deniz seviyesinden 1959 metre yukseklikteki tek buyuk yerlesim yeridir Yerlesme alani yer yer 2000 metreye kadar yukselen bir ova uzerinde bulunur Bolge kuzeyde Dumlu guneyde Palandoken Daglari ile cevrilidir Erzurum dan gecen Ipek Yolu ve verimli ovalari bolgenin tarih boyunca yerlesme alani olarak secilmesinde onemli rol oynamistir Cografi konum Iklim Erzurum iklimi Aylar Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara YilEn yuksek sicaklik C 8 0 10 6 21 4 26 5 29 1 32 2 35 6 36 5 33 3 27 0 17 8 14 0 36 5Ortalama en yuksek sicaklik C 4 2 4 2 9 11 2 16 9 21 9 26 7 27 3 22 7 15 3 6 7 1 12 0Ortalama sicaklik C 9 3 7 9 2 3 5 5 10 6 14 9 19 3 19 4 14 6 8 0 0 7 6 1 5 6Ortalama en dusuk sicaklik C 14 3 13 6 9 0 1 4 1 7 1 11 0 10 8 6 0 1 5 4 3 10 6 0 7En dusuk sicaklik C 36 37 33 2 22 4 7 1 5 6 1 8 1 1 6 8 14 1 34 3 37 2 37 2Ortalama yagis mm 19 6 23 1 32 0 51 5 70 3 46 7 25 8 16 5 22 5 46 8 30 7 20 5 406Kaynak Meteoroloji Genel MudurluguNufusYil Toplam Sehir Kir1927 78 134 31 457 46 6771935 92 538 33 104 59 4341940 90 676 47 613 43 0631945 109 998 50 875 59 1231950 127 186 53 353 73 8331955 145 864 75 371 70 4931960 152 900 90 069 62 8311965 174 155 105 317 68 8381970 202 319 133 444 68 8751975 232 428 162 973 69 4551980 262 622 190 241 72 3811985 307 411 246 053 61 3581990 270 006 242 391 27 6152000 389 619 361 235 28 3842007 348 156 338 073 10 083 2008 yilinda merkez ilce Palandoken ve Yakutiye ilcelerine ayrilmistir ve Aziziye ilcesi de buyuksehir sinirlarina girmistir Bu ilcelerle birlikte il merkezi nufusu asagidaki gibidir Yil Nufus2008 359 7522009 368 1462010 367 2502011 382 3832012 384 399 2012 yilinda ilin tamami buyuksehir sinirlarina girmistir Belediye BaskanlariErzurum ValiligiErzurum Buyuksehir BelediyesiSira Erzurum Belediye Baskanlari Tarih1 Serif Bey2 Mehmet Nafiz Dumlu 1924 19273 Zakir Bey 1927 19304 Seyfullah Bey 1930 19335 Mustafa Durak Sakarya 1933 19356 Salim Altug 1935 19387 Sevket Ari 1938 19408 Mehmet Mesut Cankaya 1940 19459 Kazim Yurdalan 1943 194910 Sevket Ari 1950 195111 Lutfu Yalim 1951 195312 Samih Korukcu 1953 195513 Edip Somunoglu 1955 196014 Hilmi Nalbantoglu 1964 196815 Selahattin Ozan 1968 197316 Orhan Serifsoy 1973 197717 Nihat Kitapci 1977 198418 Necati Gullulu 1984 198919 Mehmet Ali Unal 1989 199420 Ersan Gemalmaz 1994 199921 Mahmut Uykusuz 1999 200422 Ahmet Kucukler 2004 201423 Mehmet Sekmen 2014 EgitimErzurum da yuksek ogretim alaninda Ataturk Universitesi ve Erzurum Teknik Universitesi egitim vermektedir Ilk ve orta seviyede egitim ogretim Milli Egitim Mudurlugune ne bagli okullarda yapilmaktadir Yaygin egitim ise Halk Egitim Merkezi araciligiyla yurutulmektedir Kardes sehirlerErzurum un dokuz sehirle kardes sehir anlasmasi bulunmaktadir Foggia Italya 1987 Tiflis Gurcistan 1989 Izmir Turkiye 1992 Nahcivan Azerbaycan 1992 Susa Azerbaycan 2022 Harbin Cin 2006 Tebriz Iran 2011 Urmiye Iran 2011 Bahcesaray Ukrayna 2012 Graz Avusturya 2015 Ayrica bakinizBasianiNotlar Cat ilcesinin kurulmasi ile kir nufusu azalmistir Ilica Aziziye ilcesinin kurulmasi ile nufus azalmistir KaynakcaOzel Ibrahim Hakki Konyali Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi Istanbul Ercan Matbaasi 1960 s 11 12 Futuh s 282 Maqbul Ahmad C E Bosworth ve M S Asimov Yayimci History of Civilizations of Central Asia Cilt IV Bolum 2 Paris 1992 s 221 Anadolu nun Onsozu Erzurum Erzurum Il Kultur ve Turizm Mudurlugu 2 baski Erzurum Tarihi s 9 Erzurum Valiligi Il Milli Egitim Mudurlugu Erzurum Tarihi 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde 20 Haziran 2012 tarihinde erisilmistir Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Rehber Ansiklopedi Cilt 5 s 189 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b c Rehber Ansiklopedi Cilt 5 s 190 Diyanet Islam Ansiklopedisi cilt 11 s 323 Ibrahim Hakki Konyali Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi Istanbul Ercan Matbaasi 1960 s 118 119 Resad Ekrem Kocu Tarihimizde Garip Vakalar Varlik Yayinlari s 120 Johann Wilhelm Zinkeisen Osmanli Imparatorlugu Tarihi Cilt 4 Yeditepe Yayinlari s 54 Mithat Sertoglu IV Murad Kultur ve Turizm Bakanligi Yayinlari s 26 Katip Celebi Mizanul Hakk Fi Ihtiyari l Ehakk Yayina Hazirlayan Orhan Saik Gokyay Tercuman s 113 Meydan Larousse Buyuk Lugat ve Ansiklopedi Cilt 1 Abaza Mehmed Pasa maddesi NTV Tarih Aralik 2011 s 58 William J Griswold Anadolu da Buyuk Isyan Tarih Vakfi Yurt Yayinlari s 175 Edward W Allen D Muratoff P Caucasian Battlefields A History of the Wars on the Turco Caucasian Border ingilizce bolumurl http books google com tr books id oDb6P0HXwIcC amp pg PA141 amp dq battle of zivindag amp hl tr amp sa X amp ei nwDxTpCDAorssgaDr8nxDw amp ved 0CDAQ6AEwAA v onepage amp q battle 20of 20zivindag amp f false 16 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1 23 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Bkz Bulgar vikipedisi Kiziltepe Muharebesi 25 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Temmuz 2012 Yves Ternon Ermeni Tabusu Belge Yayinlari s 95 Azmi Suslu Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayi s 42 Baskin Oran Tukiyeli Gayrimuslimler Uzerine Yazilar Iletisim Yayinlari s 316 Francois Georgeon Sultan Abdulhamid Homer Yayinlari s 339 Wolfgang Gust Alman Belgeleri Alman Disisleri Bakanligi Siyasi Arsiv Belgeleri Belge Yayinlari s 29 a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Tver9 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Tverdohlebof 1918 11 12 Demirel Muammer Birinci Dunya Harbinde Erzurum ve cevresinde Ermeni hareketleri 1914 1918 1996 Genelkurmay Basimevi sf 97 31 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkozu Halil Kemal Armenian atrocity according to Ottoman and Russian documents 1986 Institute for the Study of Turkish Culture sf 72 31 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde In brief the victims of Erzurum massacre including aged men women and children totaled at 8000 Tverdohlebof 1918 30 a b Tverdohlebof 1918 5 6 a b Tverdohlebof 1918 8 http www zaman com tr gundem aziziye belediyesinden vefa ornegi 2166492 html 4 Mayis 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Zaman http hurarsiv hurriyet com tr goster printnews aspx DocID 6234784 4 Mayis 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hurriyet http www ermenisorunu gen tr turkce makaleler makale22 html 27 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde MAKALELER Dogu Anadolu da Turk Soykirimi ve Ermeniler Doc Dr Erol KURKCUOGLU Karar Sayisi KHK 504 PDF 29 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Agustos 2014 Kanun No 5216 1 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2014 Kanun No 5747 8 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2014 Kanun No 6360 15 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2014 Ismail Cem Turkiye de Geri Kalmisligin Tarihi Can Yayinlari 17 basim 2007 Istanbul s 291 Yorgo Hacidimitriadis in Askale Erzurum Gunlugu Yayina Hazirlayan Ayhan Aktar s 8 Ridvan Akar Varlik Vergisi Kanunu Belge Yayinlari s 108 Mina Urgan Bir Dinozorun Anilari Yapi Kredi Yayinlari s 67 Zafer Toprak Erken Cumhuriyet Turkiye sinde Finansal Yapi Bugunun Bilgileriyle Kemal in Turkiye si La Turquie Kamaliste Istanbul Boyut Yayincilik 2012 s 118 125 8 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Kasim 2012 Meteoroloji Genel Mudurlugu 12 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2016 Fasikul I Mufassal Neticeler Icmal Tablolari PDF 28 Tesrinevvel 1927 Umumi Nufus Tahriri DIE Erisim tarihi 28 Mayis 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link PDF 20 Ilktesrin 1935 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 20 Ilktesrin 1940 Genel Nufus Sayimi DIE 20 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 PDF 21 Ekim 1945 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 22 Ekim 1950 Umumi Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1955 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1960 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Subat 2021 1965 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1970 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1975 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1980 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1985 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1990 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2000 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2007 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 Turkiye Istatistik Kurumu 12 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 Turkiye Istatistik Kurumu 11 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 Turkiye Istatistik Kurumu 12 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 Turkiye Istatistik Kurumu 25 Subat 2021 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 Turkiye Istatistik Kurumu 7 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2013 Erzurum Buyuksehir Belediyesi resmi sitesi ESKI BASKANLAR Erisim tarihi 2 Haziran 2012 olu kirik baglanti Arsivlenmis kopya 30 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 Genel 31 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Kasim 2012 17 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Haziran 2012 Erzurum Tanitim Yoresel Yemekler Erisim tarihi 1 Temmuz 2012 olu kirik baglanti 19 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Kasim 2015 19 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Agustos 2012 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Erzurum ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Erzurum Buyuksehir Belediyesi