Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kaşkalar (Hitit metinlerinde Gašga, Kašga, Kaška; II. Ramses yazıtlarında Kškš, Asur kaynaklarında -Sargon yıllıkları- māt Kašku, Ugarit dilinde ise ktk) büyük olasılıkla Asur Ticaret Kolonileri Çağı ile MÖ 8. yüzyıl arasında, Orta ve Batı Karadeniz Bölgesi'nde, zaman zaman Hititlere karşı yaptıkları akınlarla imparatorluğun iç bölgelerinde yaşadığı, Hititlerin tarih sahnesinden çekilmesi ile yaşam alanlarının Asur sınırlarına ulaştığı tahmin edilen yarı göçebe kavim veya kavimler topluluğuydu.
Kaşka ismine eski krallık devrine ait belgelerde rastlanılmaz, bunun yanında III. Hattuşili ve IV. Tuthaliya dönemine ait belgelerde Kaşkaların Hitit İmparatorluğu'nun daha eski dönemlerindeki varlığından bahsedilir. Kendi dillerine ait çiviyazılı kaynak olmadığından dilleri hakkındaki veri ve yürütülen tahminler sınırlıdır. Kültür ve yaşayış tarzları hakkındaki bilgiler ise yine doğrudan onların dışındaki kaynaklardan elde edilir, arkeolojik miraslarına az miktarda rastlanır. İmparatorluğun varlığı boyunca sorun teşkil etmişlerdir, Kaşka yağmalarına tedbir olarak Hititler, zaman zaman idari merkezlerini değiştirir. İmparatorluğun yıkılışı sonrası, Kaşka topluluklarının Asur sınırlarına kadar ilerlediği ve çevre krallıklarla birlikler kurdukları, en sonunda Asur baskınları ve Kimmer istilası sonucunda tarih sahnesinden silindikleri tahmin edilmektedir.
Kökeni ve tarihsel varlığı
Koloni Çağı
Kaşkaların Anadolu'nun yerel halkı olup olmadıkları bilinmemektedir. Asur Ticaret Kolonileri Çağı Anadolu'sunda bulunan ve daha sonraları Kaşka coğrafyası sınırları içinde kalacak olan bazı yerel krallıklar, Kaşkaların bu çağlarda Anadolu'da bulunup bulunmadığı hakkında ipucu sağlar. Kaşkaların yarı göçebe yaşam tarzı ve yaşadıkları coğrafyadan ötürü tercih etmiş olabilecekleri ağaç mimarisinden ötürü bıraktıkları arkeolojik miras oldukça azdır. Bıraktıkları miras bu kadar az olduğu için haklarındaki bilgiler Hitit, Mısır ve Asur devletlerinin belgelerinden elde edilir.
Eski krallık dönemi
Eski krallık dönemine ait belgelerde, Kaşka isminden bahsedilmez. Bazı araştırmacılarca, bu ismin Hititler tarafından bölgenin yerlilerine sonradan verilmiş olduğu öne sürülür çünkü imparatorluk devrine ait belgelerde Kaşkaların tarih sahnesine çıkış tarihi eski krallık dönemine dayandırılır.
I. Hattuşili'nin askeri seferlerini anlattığı bir metinde, Kaşkaların adı geçmemekle beraber, Kaşkaların hakimiyet alanında bulunan Šanahuitta ve Zalpa'ya sefer düzenlendiği anlatılır. Hattuşili, bu seferlerden sonra Anadolu'da siyasi birliği sağlamış ve nihayetinde Kuzey Suriye'ye yönelir.
Kaşkaların tarih sahnesine çıkışları tam olarak belli olmamakla beraber, Hitit belgelerinde Kaşkaların I. Hantili (MÖ 1590-1560) döneminde yaşadıklarından bahsedilir.Hattuşa şehri surlarla çevriliydi; IV. Tuthaliya döneminden kalma yıllıklar bu surların yapılma nedenini, kuzeyden gelen Kaşka akınlarından korunmak olarak açıklar. Aynı belgelerde, Kaşkaların Tiliura ve Nerik kentini ele geçirdiğinden bahsedilir. Bu ele geçirmelerden sonra Kaşkalar, Nerik'te tam 300 yıl egemen olmuş ve Kaşka-Hitit sınırı ise Kummešmaha nehri olur. Öte yandan bu kayıtların, I. Hantili üzerinden yapılmak istenen bir propagandanın da eseri olabileceği iddia edilmiştir.
Ammuna dönemine ait bir kronikte, yine Kaşka isminden olmasa da, Tipiya kentine yapılmış asker yerleştirmesinden edilir. Bu kent, imparatorluk devrine ait Hitit belgelerinde, II. Murşili'nin "Kral gibi yönetiyor" dediği, Pihhuniya adında bir beye sahip olduğu kaydedilmiş ve epey aktif bir Kaşka bölgesidir.
İmparatorluk dönemi
Kral I. Arnuvanda ve Kraliçe Aşmunikal'in Anadolu'da hüküm sürdüğü yıllarda, ana sefer hedefi olan Kaşkalara karşı savaş arabasıyla Zuliya Irmağı (Bugünkü Çekerek Irmağı) üzerindeki köprüyü tek başına geçmeyi deneyen, sonra da ırmağa atlayıp yüzerek karşıya geçen Tuthaliya adında bir komutanın kahramanlıkları ün salmıştır.
Kaşkalara karşı direniş konusunda başarısız olan Arnuvanda ve Aşmunikal'in tanrılara sığınmak ve yardım dilemek için hazırlattığı dua metni, bu dönemde Kaşka-Hitit savaşları ve coğrafyası hakkında bilgi sağlar.
| “ | ...Biz sizin ekmek ve şarap kurbanlarınızı besili sığır ve koyun kurbanlarınızı yine vereceğiz. Siz tanrılar bizim tarafımızı tutun! | „ |
Belgeye göre Kaşkalar; Nerikka, Huršama, Kaštama, Šeriša, Himuwa, Taggasta, , Zalpuva, , Huma, , , Tarugga, , , , , , Tuhaššuna ve Taharantiya şehirlerini ele geçirmiş, tapınakları ve heykelleri yağmalamışlardır. Bunların yanında, belgede, Kaşkalar ile anlaşma yapıldığı ancak hemen ardından bu anlaşmaların yine Kaşkalar tarafından bozulduğundan bahsedilir.
Bu dua metni dışında Kral ve Kraliçe, Kaşkalar ile uzlaşma çabasına girişir. Bu dönemde Hitit-Kaşka antlaşmalarının birden çoğaldığı gözlemlenmekte ve bu antlaşmaların normalde görülen Hitit antlaşma metinlerinden ziyade Kaşka ve Hitit halkının birlikte yaşayabileceği, bu durumun bazı şartlara bağlanması şeklinde farklılıklar göstermektedir ve yine normal antlaşmalardan farklı olarak, kral değişikliği durumunda sadık kalınması, gerektiği zamanlarda asker ihtiyacının sağlanması gibi şartlara antlaşma metinlerinin hiçbirinde görülmez.
I. Şuppiluliuma'nın anallarında anlatılanlara göre babası II. Tuthaliya döneminde Kaşkalar, başkentin Samuha'ya taşınmasına sebep olmuş, Hattuşa'yı aşıp Nenassa kentini sınır yapmıştı. Babasının krallığı esnasında Hitit ordularına komutanlık eden Şuppiluliuma, -oğlu Murşili'nin kendi yıllıklarında aktardığına göre- Kaşkalara karşı başarılı seferleri sonucunda imparatorluğu eski kuzey sınırlarına kadar genişletir.
II. Murşili'nin anallarında bahsedilenlere göre, döneminde birçok ayaklanma söz konusuydu; sadece Kaşkalar değil, tüm Anadolu toplulukları ayaklanmaya başlamıştı. Aslında her taht değişiminde isyanlar çıkardı fakat bu sefer kralın gençliğini kullanmanın peşindeydiler. Ülkenin veba salgınından dolayı zayıf düşüşü de önemli bir fırsattı. Bunun yanında Kaşka saldırıları, bazı bölgelerde nüfus boşalmasına neden olmuştu. II. Murşili'nin, bu bölgeleri özellikle Batı Anadolu'dan getirdiği ve sayısı 66.000'e yakın savaş tutsağı ile doldurduğu da aktarılır. Murşili'nin hükümdarlığının ilk yılında, Ishupitta ülkesinden gelen Kaşka toplulukları, kentine saldırmak için ayaklanmışlar, Murşili ise Kaşkaların elinde bulunan Halilas ve Duddusgas şehirlerini ele geçirip yağmalar.Murşili, ilk olarak kuzey seferlerini tercih eder. Bu tercih, imparatorluğun bir geleneği haline gelmiş olup, Kaşka topluluklarının ne denli tehlike oluşturduğunu gösterir. Bu savaşların yanında savaş anlatılarının bir diğer özelliği, Murşili ve diğer kralların her seferinde Arinna başta olmak üzere diğer pek çok tanrı ve tanrıçanın yardımını aldığından bahsedilmesidir.
İshupitta ülkesindeki Kaşkalar bir süre II. Murşili'ye ordu vermeye başlamışlarsa da, aktarılana göre daha sonra isyan etmişlerdir. Murşili ise bu savaştan sonucunda şehri yakar, aldığı esirleri Hattuşa'ya götürür. Murşili, krallığının 5. yılında, Pala ülkesinin yolunu kesen Kaşkalar ile savaşmış ve daha sonraki yıl Zihhariya kentine seferler düzenler ve yine zaferlerle ayrılır. Bir sonraki yıl Zihhariya ülkesindeki Kaşkalar, Tarikarimu Dağı'nı ele geçirir ve Hattuşa'ya saldırır, II. Murşili buradaki Kaşkaları yener ve Zihhariya ülkesini yıkar.
II. Murşili'nin yıllıklarında, krallığının 7. yılında ortaya çıkan, Pihhuniya adlı bir Kaşka hükümdarından söz ediir. Pihhuniya, her geçen gün sınırlarını genişletirken II. Murşili, ona bir elçi göndermiş ve Pihhuniya'nın aldığı köleleri geri isteyerek sorunu diplomatik bir şekilde çözmeyi dener, Pihhuniya ise II. Murşili'ye köleleri vermeyeceğini, kendisine saldırıldığı vakit karşılık vereceğini söyleyen bir mektup gönderir. Sonucunda ise Murşili, Pihhuniya ile onun topraklarında savaşır, Tipiya'yı ele geçirmiş ve Pihhuniya'yı esir alır bir şekilde bu savaştan galibiyetle ayrılır:
| “ | ...Tipiya Ülkesine gittim. Babam Mitanni ülkesinde iken Tipiyalı Pihhuniya Yukarı Ülkeye saldırıda bulunmuştu... Kaşkalar bir kral tarafından yönetilmezdi ancak Pihhuniya, tıpkı bir kral gibi yönetiyordu... | „ |
II. Muvatalli'nin hükümdarlığı esnasında Kaşkalar, Hattuşa'yı aşarak Kaneş'e kadar ilerler. Muvatalli, batı seferinden kuzeye yönelmiş ve bu seferlerin yanında kardeşi III. Hattuşili'yi Yukarı Ülke'ye yönetici olarak atamış ve krallığı boyunca Kaşkalar ile III. Hattuşili ilgilenmiştir. Muvatalli, Anziliya ve Tapikka kentlerine yaptığı seferlerin ardından Kaşka meselesini tamamen kardeşine devreder; hatta Einar von Schuler'in iddia ettiğine göre, başkenti Kaşka istilasından korumak amacıyla Tarhuntaşşa'ya taşımaya karar verir. Hakpiş'te kral olan III. Hattuşili ise Kaşkalar ile mücadeleye girişir, nihayetinde Hantili zamanından bu yana Kaşkalar elinde bulunan Nerik kentini geri alır ve çevre kentleri haraca bağlar.
IV. Tuthaliya dönemine gelindiğine ise daha önce Tarhuntaşşa'ya III. Hattuşili tarafından kral olarak atanan Kurunta, Tuthaliya ile kral olma mücadelesine girişir ve bir süreliğine de olsa kendini kral ilan eder. Bunun ötesi, III. Hattuşili'nin, nasıl kral olduğunu anlattığı bir metinde, Kurunta'nın hareketlerinden endişelenerek aynı zamanda oğlu Tuthaliya ile bir süre aynı tahtı paylaşması ile krallığını da meşrulaştırma amacı güttüğü iddia edilmiştir. Bu siyasi şartlarda Kaşkalar; Assuva ülkesi, Sispinuwa Dağı, Sakaddunuwa Dağı gibi çeşitli bölgelerde ayaklanmalar gerçekleştirir ancak bunlar küçük boyutlu olup kısa sürede bastırılır.
Geç Hitit dönemi ve Asurlular
MÖ 1200 yılları civarında Hititlerin sona ermesi ile birlikte, Ugarit ve Asur belgelerinde -kesinliği belli olmamakla beraber- Kaşkalar ile eşleştirilen, (Ktk) Kašku/a Krallığı'na rastlanılmaktadır. Bu eşleştirme doğru ise, belgelere göre Kaşkaların hüküm sürdüğü topraklar batıda Muşki'ye, doğuda Urartu'ya ve güneyde Tabal'a uzanmaktaydı. Asur'un egemenliğine girmeyi reddeden Kaşkalar, Urartu ve Muşki gibi krallıklar ile birlik olup Asur'a karşı savaşsalar da Asur'a vergi vermekle yükümlü olurlar.Asur Kralı III. Tiglat-Pileser dönemine ait belgelerde vergi vermekle yükümlü olan Kaşkalı Dadilu'dan bahsedilmekte; II. Sargon dönemi kaynaklarında ise, Suriye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki fethettiği krallıkların arasında, Kaşka krallığından söz edilir. Kaşka ismine MÖ 8. yüzyılın ardından rastlanmaz. Son kalan Kaşkaların bir kısmının Frigler ve Asurlular ile kaynaşmış, bir kısmı ise Kimmer istilası sonucu tarih sahnesinden silinmiş olduğu tahmin edilmektedir.
Yaşadıkları bölge
Bu konuda farklı birkaç görüş ortaya atılmıştır.Albrecht Goetze, ilk başta Kaşka bölgesinin Arzava ve Hitit merkez yerleşimi arasındaki bölgede, daha sonraları ise Kaşka bölgesinin Merzifon-Amasya hattının kuzeyindeki Sinop-Ordu arasındaki bölgede olduğunu önermiştir. -John Garstang ve Bedřich Hrozný, Kaşka bölgesini Kızılırmak'ın yukarı kısmı ile Yukarı Fırat arasındaki alan olarak belirlerken Emil Forrer, Kaşka bölgesinin kuzeyde, Yeşilırmak ve Çekerek arasındaki bölgede olduğunu iddia eder. Eugene Cavaignac, Kaşka bölgesinin Kızılırmak'ın alt kısmından Ege Denizi'ne kadar uzandığını; , Kaşka bölgesinin kuzeyde Turhal, güneyde Gürün ve doğuda Kemah'ın bulunduğu bir alanda olduğu fikrini öne sürmüştür. İgor Dyakonov'a göre Kasoglar ile Kaşkalar birbiri ile alakalı isimlerdi.George Hewitt'e göre Kaşkalar Çerkes ve Abhazların ataları olabilirdi. Şalva İnal-İpa da bu teoriyi destekledi.
Einar von Schuler, bağımsız ve birlikte hareket etmeyen üç Kaşka grubunun olduğu, batı Kaşka grubunun Gökırmak ve Devrez üst geçidinin kuzeyinde, orta Kaşka grubunun Kızılırmak ve Aşağı Çekerek arasında, doğu Kaşka grubunun ise Mecitözü ile Kelkit Çayı'nın kuzeyinde yer aldığı görüşündedir. Benzer şekilde Jak Yakar ise Doğu Kaşka toprakları Çarşamba Ovası, Aşağı Yeşilırmak ve Kelkit Vadisi'ni içine alan coğrafyada; Orta Kaşka toprakları Aşağı Kızılırmak vadisi ile Durağan ve Kargı bölgelerini içeren Bafra Ovası'nda; Batı Kaşka toprakları ise Pala ve Tumanna'nın bulunduğu topraklar, Ilgaz Dağının güneyindeki bölgeyi içeren Sinop ve Kastamonu illeri ve Gökırmak vadisinde olmalıdır.
Kınık, Devrekani'de yapılan kazılar; Kaşka bölgesinde olduğu bilinen Kaštama kentinin Kastamonu'ya, Pala ülkesinin Zonguldak civarına, Kalašma ülkesinin yine Safranbolu-Gerede civarına lokalize edilmesi ve Pınarbaşı'nda bulunan Hitit kılıcı son görüşü desteklerken; Ereğli'deki İnönü mağarasında bulunan kalıntılar da bu bölgede Kaşka varlığını gösterdiğinden, Batı Kaşka bölgesinin buraya kadar çekilebileceği öne sürülür. Doğu Kaşka sınırları ise Azzi-Hayaşa'ya sınır olacak şekilde aranmaktadır ve Kuşaklı ile Kayapınar'da yapılan kazılar, Azzi-Hayaşa'nın sınırları hakkında ipucu vermektedir. Tüm bunlara rağmen Hitit belgelerinden anlaşıldığı kadarıyla Kaşka ve Hitit sınırlarının keskin çizgilerle çizilemeyeceği, bu sınırların Hitit ve Kaşka güç dengesine göre zaman zaman değiştiği de ayrı bir noktadır. Örneğin Kaşkalar, II. Murşili döneminde kısa bir süre de olsa Nenašša kentini sınır yapmış yani sınırlarını Nevşehir'e kadar genişletmeyi başarmıştır.
Askeri ve siyasi yapı
Kaşkalar, bağımsız boy grupları halinde yaşarlardı. Bu grupların orduları çok sayıda yaya ve atlı askerlerden oluşur, ayrıca destek için her daim hazır "yardım orduları" bulunurdu. Yardım orduları sayesinde Kaşkalar birbirlerini Hitit saldırılarına karşı uyarmış ve birbirlerine destek sağlamışlardı.
Kaşka boylarının, zaman zaman bir lider altında birleşebildikleri de kaydedilir. II. Murşili'nin Tipiya seferi esnasında Pihhuniya adlı bir kraldan söz edilmektedir. Benzer şekilde aynı yıllıklarda, Tumanna'ya sefer düzenlediği vakit Pitaggatalli isimli bir lider altında birleşmiş ve 9000 asker ile mevzi alıp ve Hititlere karşı savaşmış büyük bir Kaşka topluluğundan bahsedilmektedir. Kašku/a Krallığı'ndan bahsedilen metinde Bar-ga'agah ve Dadilu'dan bahsedilmektedir; bu durum, bazı araştırmacılar tarafından, Kaşkaların daha ileri dönemlerde bir kral/prens idaresi kurmuş olabilecekleri şeklinde yorumlanmaktadır.
Kendi aralarındaki bağ kadar, çevre topluluklarla da ittifak kuran Kaşkalar, I. Şuppiluliuma döneminde Azzi-Hayaşa ile birlik olup imparatorluğa karşı saldırı düzenlemekteydi. Yine Şuppiluliuma döneminden kalma metinlerde, 12 bağımsız Kaşka grubundan söz edilir. Kaşka ordularının ani, tahmin etmesi zor akın ve baskınları Hititlere büyük zarar vermiş, Hititler bu tehlikeye önlem olarak çok sayıda kale ve sınır bölgelerine askeri valiler yerleştirmiştir. Öte yandan, Kaşkaların kale gibi yapılar inşa etmelerinden fazla bahsedilmez. Sabit konumlarda savunma yapma konusunda başarısız olduklarından, coğrafi koşullara uyum sağlayarak saldırı ve savunma yaparlardı. Bulundukları coğrafya ve yarı göçebe yapıları dolayısıyla korunaklı bölgeler inşa etmek yerine ulaşılması oldukça zor dağlı ve ormanlık bölgelere iskan ederler, böylece Hititler ordusunun kendilerini takip etmelerini engellerlerdi.
Mısır kaynaklarına göre Kadeş Savaşı'nda Hitit ordusuna Hatti ülkesinin dört bir yanından toplanmış askerler dahil edilmişti. Bu askerlerin arasında Kaşka askerleri de bulunmaktaydı. Hititler egemenliği altında bulunan Kaşka grupları, Hitit ordusuna asker sağlamak zorundaydı. Mısırlılar, Kaşkaların arabalı savaşçılarından haberdarlardı ve Kaşkaları zarar görmüş bir rölyefte betimlemişlerdi. Bu rölyef Kaşkaların betimlemesini içerek tek belgeydi.
Singer 2007, s. 166
Ekonomi
Kaşkalar yarı göçebe yarı yerleşik bir yaşam tarzına sahiplerdi. Anadolu'da yaygın olan çobanlık ve dokumacılık mesleğini yaparlardı. Hititler, Kaşkalardan "domuz çobanları" şeklinde söz etse de, antlaşma metinlerinde genelde koyun ve sığır çobanlarından bahsedilmesi, domuz çobanlığının Kaşka ekonomisinde büyük bir yeri olmadığı ve bu sözlerin Kaşka çobanlarını küçümsemek için kullanıldığı şeklinde yorumlanır. Bu ifadelerin yanı sıra Kaşkalardan "barbar, kundakçı ve yağmacı" olarak söz edilmesi Kaşkalara karşı ırkçı bir tutumun sergilendiğini gösterir. Bunların yanında, III. Hattuşili'nin Tiliura halkı ile yaptığı bir antlaşmada, şehir halkının Kaşkalar çobanları ile birlikte hareket edip çalışmasına, hatta Kaşkaların şehre girişine yasaklar getirilmiştir.
Kaşka ekonomisinde tarımın da önemli bir yeri vardır. Hititlerin Kaşka kentlerini ele geçirdikten sonra tüm tahıl ürünlerini yaktıkları, ayrıca Kaşkaların tarım alanlarındaki çekirge istilasından dolayı Hitit tarım alanlarına saldırdıkları bilinmektedir. Kaşkalar, aynı zamanda üzüm bağlarına da sahiplerdi. Hititler ele geçirdiği Kaşka bölgelerine kendilerine şarap vermelerini zorunlu kılmıştı. Bunların dışında Hitit belgelerinde Kaşkalı tüccarlardan bahsedilse de, ne tür ürünlerin ticaretinin yapıldığı hakkında bilgi yoktur. Hititler, kendi ülkelerinde Kaşkalı tacirleri sıkı şartlarla kısıtlamışlardır.
Din
Kaşka dini hakkında bulunan bilgiler çok az olmakla beraber, Kaşka tanrılarının yine Hitit-Kaşka antlaşmalarında şahitlik yaptıkları bilinmektedir. Bu tanrılar: Fırtına Tanrısı Hanupteni, Fırtına Tanrısı Kutpurruri, Fırtına Tanrısı Pazim[ ]is, Tanrı Huwatassi, Yerin Güneş Tanrıçası, [ ]x-te-na Güneş Tanrıçasının Babası, [-]ru-i Ordunun Fırtına Tanrısı, Tanrı Telepinu, Savaş Tanrısı Zababa.
Singer 2007, s. 166
Zababa'nın Hatti Tanrısı Wurunkatte olduğuna, Kaşka bölgesinde merkezi bir rol oynadığına dair iddialar vardır. Yukarıda bahsedilen antlaşma metninin bir bölümünde eğer Kaşkalar Hatti ülkesine saldırırsa Tanrı Zababa'nın silahlarını geri çevirip kendi kalplerini parçalamasına dair bir bölüm yer alır ancak Kaşkaların, antlaşma metninde kendilerine beddua eden tanrı Zababa'ya yemin ettikleri görülür. Yani bu tanrı Kaşka dininde önemli bir rol üstlenmektedir. Tanrı Telepinu, Hatti kökenli bir bitki tanrısıdır. Eşi Hati/epuna, II. Murşili döneminde Kaşkaların saygı duyduğu bir tanrıçadır. Bunların yanında, I. Arnuvanda'nın dua metninde Kaşkaların da bayramları olduğu ve diğer halkların tanrılarını benimsemek üzerine bir politika izleyen Hititlerin bu bayramlara saygı duyduğundan söz edilir.
Hattilerin Ay tanrısı, Kašku adını taşımaktadır. Bu isim Kašk- kelime köküne -u eklenmesiyle oluşturulmuştur. Bir iddiaya göre Kaşka isminin Ay tanrısından türemiş olduğu iddia edilir; Hitit metinlerinde, Kaşkaların ayın gökyüzünde yer aldığı gecelerde baskın yaptığından bahsedilmesi ve bu durumun Hititleri korkutmuş olması ya da Ay tanrısının Hattilerle akraba yerli bir halka yardım ettiği düşüncesinden hareketle Kuzeydeki yerli düşmanlara bu ismi vermiş olabilirler.
Dil
Kaşkacanın Kafkas dilleri ile bağlantılı olduğunu da böyle bir bağlantının olmadığını da öne sürenler vardır. Kaşkaca ile ilgili somut bilgiler sunan bir kaynak olmasa da, Kaşkaların Hattilerle akraba bir halk olduğu fikri doğru kabul edilirse, Kaşkalar Hattice ya da benzer bir dil konuşuyor olabilirlerdi.Bilge Umar'ın ifadesine göre ise Kaşkalar, Hititlerle yakın, hatta Hint-Avrupa benzeri bir dilde konuşuyorlardı.
Kaynakça
- Özel
- ^ a b Ünal 2002b, s. 55.
- ^ a b Murat 2016, s. 22.
- ^ a b Murat 2016, s. 118.
- ^ Murat 2016, s. 158.
- ^ a b "Zonguldak'taki Mağaradan 6.500 Yıllık Bulgular Çıktı". Arkeofili. 1 Ağustos 2019. 1 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ a b Ünal 2002b, s. 48.
- ^ Taşdöner 2005, s. 97-99.
- ^ a b c d Murat 2016, s. 183-184.
- ^ a b Gavaz 2008, s. 22-23.
- ^ a b Gavaz 2008, s. 23.
- ^ a b c Murat 2018, s. 83.
- ^ Murat 2016, s. 29.
- ^ a b Murat 2016, s. 31.
- ^ Taşdöner 2005, s. 19.
- ^ Demirel 2013, s. 195.
- ^ Ünal 2002b, s. 61.
- ^ Doğan & Bülbül 2016, s. 31.
- ^ Ünal 2002a, s. 76.
- ^ Taşdöner 2005, s. 35.
- ^ a b c Murat 2018, s. 84.
- ^ Murat 2018, s. 85.
- ^ Alparslan 2006, s. 41.
- ^ Ünal 2002a, s. 79.
- ^ a b Yaman 1935, s. 18.
- ^ a b c "ANNALS OF MURSILIS II" (İngilizce). 28 Haziran 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ Alparslan 2006, s. 52.
- ^ Alparslan 2006, s. 56-57.
- ^ a b Murat 2016, s. 75.
- ^ Alparslan 2006, s. 58.
- ^ Alparslan 2006, s. 57.
- ^ Alparslan 2007, s. 90.
- ^ Alparslan 2007, s. 88-89.
- ^ Alparslan 2007, s. 96-97.
- ^ Murat 2018, s. 86.
- ^ a b c Murat 2018, s. 87.
- ^ a b c Taşdöner 2005, s. 87.
- ^ Yildizturan, Deniz (2020). "IV. TUDḪALİYA'NIN İKTİDARININ İLK YILLARI, AİLESİ VE AİLE İÇİ BİR MESELE OLAN KURUNTA SORUNU". Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 9 (1): 56-66.
- ^ Murat 2016, s. 112.
- ^ Murat, Leyla (1998). "Hitit Dünyasında Gasgaların Yeri". III. Uluslararası Hititoloji Kongresi: 435-443. 22 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Haziran 2022.
- ^ Sağdiş, Dursun (2019). "KAŠKA (GAŠKA) AND HİTTİTE STRUGGLE AROUND SAMSUN REGION / SAMSUN BÖLGESİ'NDE KAŠKA (GAŠKA) HİTİT MÜCADELESİ". Amisos (İngilizce). 4 (7): 219-237. ISSN 2587-2222. 22 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Haziran 2022.
- ^ Murat 2016, s. 238.
- ^ Murat 2016, s. 160-161.
- ^ Garnstang, J.; Mayer, L. A. (1923). Index of Hittite Names. British School of Archaeology in Jerusalem Supplementary Papers (İngilizce). Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
- ^ Hrozný, Bedrich (1 Ocak 1943). Die älteste Geschichte Vorderasiens und Indiens. Prag, Melantrich.
- ^ Дьяконов, И. М. (1968). Предыстория армянского народа. ss. 12-13, 192.
- ^ Hewitt, George (4 Nisan 2015). The Abkhazians (PDF) (İngilizce). Routledge. ISBN . 28 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023.
- ^ İnal-İpa, Şalva (1976). Вопросы этно-культурной истории абхазов (PDF) (Rusça). Sohum: Alaşara. ss. 122-135. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023.
- ^ Ekmen, Gülden; Ekmen, Hamza; Seçer, Sezer (30 Haziran 2021). "Hititlerin Batı Karadeniz Bölgesi'nde Yaşayan Komşuları Hakkında Yeni Bulgular". doi:10.46931/aran.2021.15.1.4. ISSN 1300-6355. 22 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Haziran 2022.
- ^ Erkut 1999, s. 132.
- ^ Ünal 2002b, s. 200.
- ^ Gavaz 2008, s. 36.
- ^ Murat 2018, s. 89.
- ^ Murat 2016, s. 84.
- ^ Gavaz 2008, s. 27.
- ^ Taşdöner 2005, s. 90.
- ^ Murat 2016, s. 246.
- ^ Taşdöner 2005, s. 91.
- ^ Murat 2016, s. 248.
- ^ Murat 2016, s. 244.
- ^ Glatz, Claudia; Matthews, Roger (2005), "Anthropology of a Frontier Zone: Hittite-Kaska Relations in Late Bronze Age North-Central Anatolia", The Bulletin of ASOR (BASOR), Boston, 339, ss. 47-65
- ^ a b Murat 2016, s. 252.
- ^ Taşdöner 2005, s. 92.
- ^ Bozgun 2013, s. 23.
- ^ Murat 2016, s. 54.
- ^ Murat 2018, s. 91.
- ^ Murat 2016, s. 254.
- ^ Bozgun 2013, s. 13.
- ^ Murat 2016, s. 259.
- ^ Bozgun 2013, s. 12.
- ^ Murat 2016, s. 260.
- ^ Murat 2016, s. 261.
- ^ Murat 2016, s. 262-263.
- ^ Singer, Itamar (2007). "Who were the Kaška?" 12 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. (İngilizce) Phasis. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. 10 (II): 178. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020
- ^ Ünal 2002b, s. 57.
- ^ Murat 2018, s. 93.
- ^ Taşdöner 2005, s. 51.
- Genel
- Yaman, Talat Mümtaz (1935), Kastamonu Tarihi: : XV'inci asrın sonlarına kadar, Ahmet İhsan Matbaası, 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 30 Haziran 2020
- Schuler, Einar von (1965), Die Kaškäer : ein Beitrag zur Ethnographie des alten Kleinasien (Almanca), Berlin: de Gruyter, ISBN , OCLC 868974342, 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 3 Ocak 2022
- Erkut, Sedat (1994), "Hitit Kenti Kaštama'nın Yeri Üzerine", XII. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu, I, 5 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 30 Haziran 2020
- Ünal, Ahmet (2002a), Hititler Devrinde Anadolu, I, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, ISBN , erişim tarihi: 30 Haziran 2020
- Ünal, Ahmet (2002b), Hititler Devrinde Anadolu, ıı, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, ISBN , erişim tarihi: 30 Haziran 2020
- Taşdöner, Kevser (2005), "Hititler'in Tarihinde Gaşkala'rın Rolü ve Önemi", Yüksek Lisans, Aydın Kocatepe Üniversitesi, 6 Şubat 2022 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 6 Şubat 2022
- Alparslan, Metin (2006). II. Murşili ve Dönemi (PDF) (doktora). İstanbul Üniversitesi. 20 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- Alparslan, Meltem (2007). II. Muvatalli ve Dönemi (PDF) (doktora). İstanbul Üniversitesi. 6 Şubat 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- Singer, Itamar (2007), "WHO WERE THE KAŠKA?", Gordeziani, Rismag (Ed.), PHASIS - Greek and Roman Studies (pdf) (İngilizce), 10 (I), Tiflis, Gürcistan: Ivane Javakhishvili Tbilisi State University, ss. 166-181, 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF), erişim tarihi: 2 Nisan 2020
- Gavaz, Özlem Sir (2008), "Hitit İmparatorluk Devri Krallarından I. Šuppiluliuma Döneminde Anadolu", Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ss. 21-39, 5 Şubat 2022 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 5 Şubat 2022
- Demirel, Serkan (2013). "Hitit-Kaška İlişkilerinde Yanıtı Aranan Bazı Sorular". Gazi Akademik Bakış. VI (12). Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- Bozgun, Şafak (2013). Tiliura Kenti ve III. Hattuşili'nin Tiliura Halkına Buyruğu (yüksek lisans). Ankara Üniversitesi. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- Doğan, Ezgigül; Bülbül, Cemil (2016), Eski Yakındoğu'da Nehirler ve Kentler, IV (8), Asia Minor Studies, 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 30 Haziran 2020
- Murat, Leyla (2016), Anadolu'da Kas̆kalar, 1. baskı, Emek, Ankara: Hel Yayınları, ISBN , OCLC 972342214
- Murat, Leyla (2018). "Karadeniz'de Erken Bir Halk: Kaškalar". Anadolu'nun Erken Halkları, 64. Aktüel Arkeoloji. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
Dış bağlantılar
- Öztürk, Özhan (2018). "Kaşkalar". 8 Ocak 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- "Samsun'da yaşamış bilinen ilk topluluk: Kaşkalar". Samsun Haber. 2018. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- "Fotoğraflarla Kastamonu'da Bulunan 3500 Yıllık Kurgan". Arkeofili. 2016. 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- . Samsun Haber. 7 Kasım 2020. 13 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2020.
- . Arkeonews. 2021. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kaskalar Hitit metinlerinde Gasga Kasga Kaska II Ramses yazitlarinda Ksks Asur kaynaklarinda Sargon yilliklari mat Kasku Ugarit dilinde ise ktk buyuk olasilikla Asur Ticaret Kolonileri Cagi ile MO 8 yuzyil arasinda Orta ve Bati Karadeniz Bolgesi nde zaman zaman Hititlere karsi yaptiklari akinlarla imparatorlugun ic bolgelerinde yasadigi Hititlerin tarih sahnesinden cekilmesi ile yasam alanlarinin Asur sinirlarina ulastigi tahmin edilen yari gocebe kavim veya kavimler topluluguydu Kaska ismine eski krallik devrine ait belgelerde rastlanilmaz bunun yaninda III Hattusili ve IV Tuthaliya donemine ait belgelerde Kaskalarin Hitit Imparatorlugu nun daha eski donemlerindeki varligindan bahsedilir Kendi dillerine ait civiyazili kaynak olmadigindan dilleri hakkindaki veri ve yurutulen tahminler sinirlidir Kultur ve yasayis tarzlari hakkindaki bilgiler ise yine dogrudan onlarin disindaki kaynaklardan elde edilir arkeolojik miraslarina az miktarda rastlanir Imparatorlugun varligi boyunca sorun teskil etmislerdir Kaska yagmalarina tedbir olarak Hititler zaman zaman idari merkezlerini degistirir Imparatorlugun yikilisi sonrasi Kaska topluluklarinin Asur sinirlarina kadar ilerledigi ve cevre kralliklarla birlikler kurduklari en sonunda Asur baskinlari ve Kimmer istilasi sonucunda tarih sahnesinden silindikleri tahmin edilmektedir Kokeni ve tarihsel varligiKoloni Cagi Kaskalarin Anadolu nun yerel halki olup olmadiklari bilinmemektedir Asur Ticaret Kolonileri Cagi Anadolu sunda bulunan ve daha sonralari Kaska cografyasi sinirlari icinde kalacak olan bazi yerel kralliklar Kaskalarin bu caglarda Anadolu da bulunup bulunmadigi hakkinda ipucu saglar Kaskalarin yari gocebe yasam tarzi ve yasadiklari cografyadan oturu tercih etmis olabilecekleri agac mimarisinden oturu biraktiklari arkeolojik miras oldukca azdir Biraktiklari miras bu kadar az oldugu icin haklarindaki bilgiler Hitit Misir ve Asur devletlerinin belgelerinden elde edilir MO 1500 lu yillarda Anadolu Kaskalarin olasi yayilim sahasi Hitit merkezi yapilanmasinin hemen kuzeyinde bulunan Kaskalar guc dengesine gore zaman zaman bu bolgeyi Hitit cekirdek bolgesinin iclerine kadar yayilarak genisletebilirken zaman zaman Hitit Kaska sinir bolgelerinde guc kaybettiler Eski krallik donemi Eski krallik donemine ait belgelerde Kaska isminden bahsedilmez Bazi arastirmacilarca bu ismin Hititler tarafindan bolgenin yerlilerine sonradan verilmis oldugu one surulur cunku imparatorluk devrine ait belgelerde Kaskalarin tarih sahnesine cikis tarihi eski krallik donemine dayandirilir I Hattusili nin askeri seferlerini anlattigi bir metinde Kaskalarin adi gecmemekle beraber Kaskalarin hakimiyet alaninda bulunan Sanahuitta ve Zalpa ya sefer duzenlendigi anlatilir Hattusili bu seferlerden sonra Anadolu da siyasi birligi saglamis ve nihayetinde Kuzey Suriye ye yonelir Kaskalarin tarih sahnesine cikislari tam olarak belli olmamakla beraber Hitit belgelerinde Kaskalarin I Hantili MO 1590 1560 doneminde yasadiklarindan bahsedilir Hattusa sehri surlarla cevriliydi IV Tuthaliya doneminden kalma yilliklar bu surlarin yapilma nedenini kuzeyden gelen Kaska akinlarindan korunmak olarak aciklar Ayni belgelerde Kaskalarin Tiliura ve Nerik kentini ele gecirdiginden bahsedilir Bu ele gecirmelerden sonra Kaskalar Nerik te tam 300 yil egemen olmus ve Kaska Hitit siniri ise Kummesmaha nehri olur Ote yandan bu kayitlarin I Hantili uzerinden yapilmak istenen bir propagandanin da eseri olabilecegi iddia edilmistir Ammuna donemine ait bir kronikte yine Kaska isminden olmasa da Tipiya kentine yapilmis asker yerlestirmesinden edilir Bu kent imparatorluk devrine ait Hitit belgelerinde II Mursili nin Kral gibi yonetiyor dedigi Pihhuniya adinda bir beye sahip oldugu kaydedilmis ve epey aktif bir Kaska bolgesidir Imparatorluk donemi Kral I Arnuvanda ve Kralice Asmunikal in Anadolu da hukum surdugu yillarda ana sefer hedefi olan Kaskalara karsi savas arabasiyla Zuliya Irmagi Bugunku Cekerek Irmagi uzerindeki kopruyu tek basina gecmeyi deneyen sonra da irmaga atlayip yuzerek karsiya gecen Tuthaliya adinda bir komutanin kahramanliklari un salmistir Kaskalara karsi direnis konusunda basarisiz olan Arnuvanda ve Asmunikal in tanrilara siginmak ve yardim dilemek icin hazirlattigi dua metni bu donemde Kaska Hitit savaslari ve cografyasi hakkinda bilgi saglar Biz sizin ekmek ve sarap kurbanlarinizi besili sigir ve koyun kurbanlarinizi yine verecegiz Siz tanrilar bizim tarafimizi tutun Belgeye gore Kaskalar Nerikka Hursama Kastama Serisa Himuwa Taggasta Zalpuva Huma Tarugga Tuhassuna ve Taharantiya sehirlerini ele gecirmis tapinaklari ve heykelleri yagmalamislardir Bunlarin yaninda belgede Kaskalar ile anlasma yapildigi ancak hemen ardindan bu anlasmalarin yine Kaskalar tarafindan bozuldugundan bahsedilir Bu dua metni disinda Kral ve Kralice Kaskalar ile uzlasma cabasina girisir Bu donemde Hitit Kaska antlasmalarinin birden cogaldigi gozlemlenmekte ve bu antlasmalarin normalde gorulen Hitit antlasma metinlerinden ziyade Kaska ve Hitit halkinin birlikte yasayabilecegi bu durumun bazi sartlara baglanmasi seklinde farkliliklar gostermektedir ve yine normal antlasmalardan farkli olarak kral degisikligi durumunda sadik kalinmasi gerektigi zamanlarda asker ihtiyacinin saglanmasi gibi sartlara antlasma metinlerinin hicbirinde gorulmez I Suppiluliuma nin anallarinda anlatilanlara gore babasi II Tuthaliya doneminde Kaskalar baskentin Samuha ya tasinmasina sebep olmus Hattusa yi asip Nenassa kentini sinir yapmisti Babasinin kralligi esnasinda Hitit ordularina komutanlik eden Suppiluliuma oglu Mursili nin kendi yilliklarinda aktardigina gore Kaskalara karsi basarili seferleri sonucunda imparatorlugu eski kuzey sinirlarina kadar genisletir Arnuvanda ve Asmunikal in dua metni Istanbul Arkeoloji Muzesi nde sergileniyor II Mursili nin anallarinda bahsedilenlere gore doneminde bircok ayaklanma soz konusuydu sadece Kaskalar degil tum Anadolu topluluklari ayaklanmaya baslamisti Aslinda her taht degisiminde isyanlar cikardi fakat bu sefer kralin gencligini kullanmanin pesindeydiler Ulkenin veba salginindan dolayi zayif dususu de onemli bir firsatti Bunun yaninda Kaska saldirilari bazi bolgelerde nufus bosalmasina neden olmustu II Mursili nin bu bolgeleri ozellikle Bati Anadolu dan getirdigi ve sayisi 66 000 e yakin savas tutsagi ile doldurdugu da aktarilir Mursili nin hukumdarliginin ilk yilinda Ishupitta ulkesinden gelen Kaska topluluklari kentine saldirmak icin ayaklanmislar Mursili ise Kaskalarin elinde bulunan Halilas ve Duddusgas sehirlerini ele gecirip yagmalar Mursili ilk olarak kuzey seferlerini tercih eder Bu tercih imparatorlugun bir gelenegi haline gelmis olup Kaska topluluklarinin ne denli tehlike olusturdugunu gosterir Bu savaslarin yaninda savas anlatilarinin bir diger ozelligi Mursili ve diger krallarin her seferinde Arinna basta olmak uzere diger pek cok tanri ve tanricanin yardimini aldigindan bahsedilmesidir Ishupitta ulkesindeki Kaskalar bir sure II Mursili ye ordu vermeye baslamislarsa da aktarilana gore daha sonra isyan etmislerdir Mursili ise bu savastan sonucunda sehri yakar aldigi esirleri Hattusa ya goturur Mursili kralliginin 5 yilinda Pala ulkesinin yolunu kesen Kaskalar ile savasmis ve daha sonraki yil Zihhariya kentine seferler duzenler ve yine zaferlerle ayrilir Bir sonraki yil Zihhariya ulkesindeki Kaskalar Tarikarimu Dagi ni ele gecirir ve Hattusa ya saldirir II Mursili buradaki Kaskalari yener ve Zihhariya ulkesini yikar II Mursili nin yilliklarinda kralliginin 7 yilinda ortaya cikan Pihhuniya adli bir Kaska hukumdarindan soz ediir Pihhuniya her gecen gun sinirlarini genisletirken II Mursili ona bir elci gondermis ve Pihhuniya nin aldigi koleleri geri isteyerek sorunu diplomatik bir sekilde cozmeyi dener Pihhuniya ise II Mursili ye koleleri vermeyecegini kendisine saldirildigi vakit karsilik verecegini soyleyen bir mektup gonderir Sonucunda ise Mursili Pihhuniya ile onun topraklarinda savasir Tipiya yi ele gecirmis ve Pihhuniya yi esir alir bir sekilde bu savastan galibiyetle ayrilir Tipiya Ulkesine gittim Babam Mitanni ulkesinde iken Tipiyali Pihhuniya Yukari Ulkeye saldirida bulunmustu Kaskalar bir kral tarafindan yonetilmezdi ancak Pihhuniya tipki bir kral gibi yonetiyordu II Muvatalli nin hukumdarligi esnasinda Kaskalar Hattusa yi asarak Kanes e kadar ilerler Muvatalli bati seferinden kuzeye yonelmis ve bu seferlerin yaninda kardesi III Hattusili yi Yukari Ulke ye yonetici olarak atamis ve kralligi boyunca Kaskalar ile III Hattusili ilgilenmistir Muvatalli Anziliya ve Tapikka kentlerine yaptigi seferlerin ardindan Kaska meselesini tamamen kardesine devreder hatta Einar von Schuler in iddia ettigine gore baskenti Kaska istilasindan korumak amaciyla Tarhuntassa ya tasimaya karar verir Hakpis te kral olan III Hattusili ise Kaskalar ile mucadeleye girisir nihayetinde Hantili zamanindan bu yana Kaskalar elinde bulunan Nerik kentini geri alir ve cevre kentleri haraca baglar MO 1100 lu yillarda Anadolu ve Mezopotamya bolgesi Hitit merkezi yapilanmasinin ortadan kalkisi ile bolgede olusan bosluk bati tarafinda Frigler ve Luviler icin dogu tarafinda Aramiler ve Asurlular kuzeyde ise mevzubahis Kaskalar icin bolgede varlik gosterme sansi getirdi IV Tuthaliya donemine gelindigine ise daha once Tarhuntassa ya III Hattusili tarafindan kral olarak atanan Kurunta Tuthaliya ile kral olma mucadelesine girisir ve bir sureligine de olsa kendini kral ilan eder Bunun otesi III Hattusili nin nasil kral oldugunu anlattigi bir metinde Kurunta nin hareketlerinden endiselenerek ayni zamanda oglu Tuthaliya ile bir sure ayni tahti paylasmasi ile kralligini da mesrulastirma amaci guttugu iddia edilmistir Bu siyasi sartlarda Kaskalar Assuva ulkesi Sispinuwa Dagi Sakaddunuwa Dagi gibi cesitli bolgelerde ayaklanmalar gerceklestirir ancak bunlar kucuk boyutlu olup kisa surede bastirilir Gec Hitit donemi ve Asurlular MO 1200 yillari civarinda Hititlerin sona ermesi ile birlikte Ugarit ve Asur belgelerinde kesinligi belli olmamakla beraber Kaskalar ile eslestirilen Ktk Kasku a Kralligi na rastlanilmaktadir Bu eslestirme dogru ise belgelere gore Kaskalarin hukum surdugu topraklar batida Muski ye doguda Urartu ya ve guneyde Tabal a uzanmaktaydi Asur un egemenligine girmeyi reddeden Kaskalar Urartu ve Muski gibi kralliklar ile birlik olup Asur a karsi savassalar da Asur a vergi vermekle yukumlu olurlar Asur Krali III Tiglat Pileser donemine ait belgelerde vergi vermekle yukumlu olan Kaskali Dadilu dan bahsedilmekte II Sargon donemi kaynaklarinda ise Suriye ve Guneydogu Anadolu Bolgesi ndeki fethettigi kralliklarin arasinda Kaska kralligindan soz edilir Kaska ismine MO 8 yuzyilin ardindan rastlanmaz Son kalan Kaskalarin bir kisminin Frigler ve Asurlular ile kaynasmis bir kismi ise Kimmer istilasi sonucu tarih sahnesinden silinmis oldugu tahmin edilmektedir Yasadiklari bolgeBu konuda farkli birkac gorus ortaya atilmistir Albrecht Goetze ilk basta Kaska bolgesinin Arzava ve Hitit merkez yerlesimi arasindaki bolgede daha sonralari ise Kaska bolgesinin Merzifon Amasya hattinin kuzeyindeki Sinop Ordu arasindaki bolgede oldugunu onermistir John Garstang ve Bedrich Hrozny Kaska bolgesini Kizilirmak in yukari kismi ile Yukari Firat arasindaki alan olarak belirlerken Emil Forrer Kaska bolgesinin kuzeyde Yesilirmak ve Cekerek arasindaki bolgede oldugunu iddia eder Eugene Cavaignac Kaska bolgesinin Kizilirmak in alt kismindan Ege Denizi ne kadar uzandigini Kaska bolgesinin kuzeyde Turhal guneyde Gurun ve doguda Kemah in bulundugu bir alanda oldugu fikrini one surmustur Igor Dyakonov a gore Kasoglar ile Kaskalar birbiri ile alakali isimlerdi George Hewitt e gore Kaskalar Cerkes ve Abhazlarin atalari olabilirdi Salva Inal Ipa da bu teoriyi destekledi Einar von Schuler bagimsiz ve birlikte hareket etmeyen uc Kaska grubunun oldugu bati Kaska grubunun Gokirmak ve Devrez ust gecidinin kuzeyinde orta Kaska grubunun Kizilirmak ve Asagi Cekerek arasinda dogu Kaska grubunun ise Mecitozu ile Kelkit Cayi nin kuzeyinde yer aldigi gorusundedir Benzer sekilde Jak Yakar ise Dogu Kaska topraklari Carsamba Ovasi Asagi Yesilirmak ve Kelkit Vadisi ni icine alan cografyada Orta Kaska topraklari Asagi Kizilirmak vadisi ile Duragan ve Kargi bolgelerini iceren Bafra Ovasi nda Bati Kaska topraklari ise Pala ve Tumanna nin bulundugu topraklar Ilgaz Daginin guneyindeki bolgeyi iceren Sinop ve Kastamonu illeri ve Gokirmak vadisinde olmalidir Kinik Devrekani de yapilan kazilar Kaska bolgesinde oldugu bilinen Kastama kentinin Kastamonu ya Pala ulkesinin Zonguldak civarina Kalasma ulkesinin yine Safranbolu Gerede civarina lokalize edilmesi ve Pinarbasi nda bulunan Hitit kilici son gorusu desteklerken Eregli deki Inonu magarasinda bulunan kalintilar da bu bolgede Kaska varligini gosterdiginden Bati Kaska bolgesinin buraya kadar cekilebilecegi one surulur Dogu Kaska sinirlari ise Azzi Hayasa ya sinir olacak sekilde aranmaktadir ve Kusakli ile Kayapinar da yapilan kazilar Azzi Hayasa nin sinirlari hakkinda ipucu vermektedir Tum bunlara ragmen Hitit belgelerinden anlasildigi kadariyla Kaska ve Hitit sinirlarinin keskin cizgilerle cizilemeyecegi bu sinirlarin Hitit ve Kaska guc dengesine gore zaman zaman degistigi de ayri bir noktadir Ornegin Kaskalar II Mursili doneminde kisa bir sure de olsa Nenassa kentini sinir yapmis yani sinirlarini Nevsehir e kadar genisletmeyi basarmistir Askeri ve siyasi yapiKaskalar bagimsiz boy gruplari halinde yasarlardi Bu gruplarin ordulari cok sayida yaya ve atli askerlerden olusur ayrica destek icin her daim hazir yardim ordulari bulunurdu Yardim ordulari sayesinde Kaskalar birbirlerini Hitit saldirilarina karsi uyarmis ve birbirlerine destek saglamislardi II Ramses Tapinaginin duvarinda Kades Savasi betimlemesi Kaska boylarinin zaman zaman bir lider altinda birlesebildikleri de kaydedilir II Mursili nin Tipiya seferi esnasinda Pihhuniya adli bir kraldan soz edilmektedir Benzer sekilde ayni yilliklarda Tumanna ya sefer duzenledigi vakit Pitaggatalli isimli bir lider altinda birlesmis ve 9000 asker ile mevzi alip ve Hititlere karsi savasmis buyuk bir Kaska toplulugundan bahsedilmektedir Kasku a Kralligi ndan bahsedilen metinde Bar ga agah ve Dadilu dan bahsedilmektedir bu durum bazi arastirmacilar tarafindan Kaskalarin daha ileri donemlerde bir kral prens idaresi kurmus olabilecekleri seklinde yorumlanmaktadir Kendi aralarindaki bag kadar cevre topluluklarla da ittifak kuran Kaskalar I Suppiluliuma doneminde Azzi Hayasa ile birlik olup imparatorluga karsi saldiri duzenlemekteydi Yine Suppiluliuma doneminden kalma metinlerde 12 bagimsiz Kaska grubundan soz edilir Kaska ordularinin ani tahmin etmesi zor akin ve baskinlari Hititlere buyuk zarar vermis Hititler bu tehlikeye onlem olarak cok sayida kale ve sinir bolgelerine askeri valiler yerlestirmistir Ote yandan Kaskalarin kale gibi yapilar insa etmelerinden fazla bahsedilmez Sabit konumlarda savunma yapma konusunda basarisiz olduklarindan cografi kosullara uyum saglayarak saldiri ve savunma yaparlardi Bulunduklari cografya ve yari gocebe yapilari dolayisiyla korunakli bolgeler insa etmek yerine ulasilmasi oldukca zor dagli ve ormanlik bolgelere iskan ederler boylece Hititler ordusunun kendilerini takip etmelerini engellerlerdi Misir kaynaklarina gore Kades Savasi nda Hitit ordusuna Hatti ulkesinin dort bir yanindan toplanmis askerler dahil edilmisti Bu askerlerin arasinda Kaska askerleri de bulunmaktaydi Hititler egemenligi altinda bulunan Kaska gruplari Hitit ordusuna asker saglamak zorundaydi Misirlilar Kaskalarin arabali savascilarindan haberdarlardi ve Kaskalari zarar gormus bir rolyefte betimlemislerdi Bu rolyef Kaskalarin betimlemesini icerek tek belgeydi Hitit kaynaklarinda Kaskalar in kuzeyden gelen saldirgan ve barbar dusman olarak gorunmesi Hititolojik calismalarda tasvir edildigi gibi somurge bakis acisidir Daha yeni bir somurge sonrasi perspektifte sinir calismalarinda su anda moda olan Kaska Hitit saldirganliginin ve geleneksel yasam alanlarinin isgaline istismara ugramis kurbanlari olarak dusunulebilir Singer 2007 s 166EkonomiKaskalar yari gocebe yari yerlesik bir yasam tarzina sahiplerdi Anadolu da yaygin olan cobanlik ve dokumacilik meslegini yaparlardi Hititler Kaskalardan domuz cobanlari seklinde soz etse de antlasma metinlerinde genelde koyun ve sigir cobanlarindan bahsedilmesi domuz cobanliginin Kaska ekonomisinde buyuk bir yeri olmadigi ve bu sozlerin Kaska cobanlarini kucumsemek icin kullanildigi seklinde yorumlanir Bu ifadelerin yani sira Kaskalardan barbar kundakci ve yagmaci olarak soz edilmesi Kaskalara karsi irkci bir tutumun sergilendigini gosterir Bunlarin yaninda III Hattusili nin Tiliura halki ile yaptigi bir antlasmada sehir halkinin Kaskalar cobanlari ile birlikte hareket edip calismasina hatta Kaskalarin sehre girisine yasaklar getirilmistir Kaska ekonomisinde tarimin da onemli bir yeri vardir Hititlerin Kaska kentlerini ele gecirdikten sonra tum tahil urunlerini yaktiklari ayrica Kaskalarin tarim alanlarindaki cekirge istilasindan dolayi Hitit tarim alanlarina saldirdiklari bilinmektedir Kaskalar ayni zamanda uzum baglarina da sahiplerdi Hititler ele gecirdigi Kaska bolgelerine kendilerine sarap vermelerini zorunlu kilmisti Bunlarin disinda Hitit belgelerinde Kaskali tuccarlardan bahsedilse de ne tur urunlerin ticaretinin yapildigi hakkinda bilgi yoktur Hititler kendi ulkelerinde Kaskali tacirleri siki sartlarla kisitlamislardir DinKaska dini hakkinda bulunan bilgiler cok az olmakla beraber Kaska tanrilarinin yine Hitit Kaska antlasmalarinda sahitlik yaptiklari bilinmektedir Bu tanrilar Firtina Tanrisi Hanupteni Firtina Tanrisi Kutpurruri Firtina Tanrisi Pazim is Tanri Huwatassi Yerin Gunes Tanricasi x te na Gunes Tanricasinin Babasi ru i Ordunun Firtina Tanrisi Tanri Telepinu Savas Tanrisi Zababa Ilk olarak 1965 yilinda yayinlanan Einar von Schuler in Die Kaskaer Schuler 1965monografisinde Hitit kaynaklarinda Kaskalar bir araya getirilip tartisildi Bu kok calismada unlu Alman bilim adami antlasmalar idari listeler dualar ritueller kahinler ve elbette tarihsel referanslar dahil olmak uzere ana kaynaklarin cevirilerini saglamistir Bu veri tabani daha sonra Kaska nin tarihi siyasi organizasyonu ekonomisi dini ve onomastigi ile ilgili bolumlere islendi Singer 2007 s 166 Zababa nin Hatti Tanrisi Wurunkatte olduguna Kaska bolgesinde merkezi bir rol oynadigina dair iddialar vardir Yukarida bahsedilen antlasma metninin bir bolumunde eger Kaskalar Hatti ulkesine saldirirsa Tanri Zababa nin silahlarini geri cevirip kendi kalplerini parcalamasina dair bir bolum yer alir ancak Kaskalarin antlasma metninde kendilerine beddua eden tanri Zababa ya yemin ettikleri gorulur Yani bu tanri Kaska dininde onemli bir rol ustlenmektedir Tanri Telepinu Hatti kokenli bir bitki tanrisidir Esi Hati epuna II Mursili doneminde Kaskalarin saygi duydugu bir tanricadir Bunlarin yaninda I Arnuvanda nin dua metninde Kaskalarin da bayramlari oldugu ve diger halklarin tanrilarini benimsemek uzerine bir politika izleyen Hititlerin bu bayramlara saygi duydugundan soz edilir Hattilerin Ay tanrisi Kasku adini tasimaktadir Bu isim Kask kelime kokune u eklenmesiyle olusturulmustur Bir iddiaya gore Kaska isminin Ay tanrisindan turemis oldugu iddia edilir Hitit metinlerinde Kaskalarin ayin gokyuzunde yer aldigi gecelerde baskin yaptigindan bahsedilmesi ve bu durumun Hititleri korkutmus olmasi ya da Ay tanrisinin Hattilerle akraba yerli bir halka yardim ettigi dusuncesinden hareketle Kuzeydeki yerli dusmanlara bu ismi vermis olabilirler DilKaskacanin Kafkas dilleri ile baglantili oldugunu da boyle bir baglantinin olmadigini da one surenler vardir Kaskaca ile ilgili somut bilgiler sunan bir kaynak olmasa da Kaskalarin Hattilerle akraba bir halk oldugu fikri dogru kabul edilirse Kaskalar Hattice ya da benzer bir dil konusuyor olabilirlerdi Bilge Umar in ifadesine gore ise Kaskalar Hititlerle yakin hatta Hint Avrupa benzeri bir dilde konusuyorlardi KaynakcaOzel a b Unal 2002b s 55 a b Murat 2016 s 22 a b Murat 2016 s 118 Murat 2016 s 158 a b Zonguldak taki Magaradan 6 500 Yillik Bulgular Cikti Arkeofili 1 Agustos 2019 1 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Haziran 2020 a b Unal 2002b s 48 Tasdoner 2005 s 97 99 a b c d Murat 2016 s 183 184 a b Gavaz 2008 s 22 23 a b Gavaz 2008 s 23 a b c Murat 2018 s 83 Murat 2016 s 29 a b Murat 2016 s 31 Tasdoner 2005 s 19 Demirel 2013 s 195 Unal 2002b s 61 Dogan amp Bulbul 2016 s 31 Unal 2002a s 76 Tasdoner 2005 s 35 a b c Murat 2018 s 84 Murat 2018 s 85 Alparslan 2006 s 41 Unal 2002a s 79 a b Yaman 1935 s 18 a b c ANNALS OF MURSILIS II Ingilizce 28 Haziran 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Haziran 2020 Alparslan 2006 s 52 Alparslan 2006 s 56 57 a b Murat 2016 s 75 Alparslan 2006 s 58 Alparslan 2006 s 57 Alparslan 2007 s 90 Alparslan 2007 s 88 89 Alparslan 2007 s 96 97 Murat 2018 s 86 a b c Murat 2018 s 87 a b c Tasdoner 2005 s 87 Yildizturan Deniz 2020 IV TUDḪALIYA NIN IKTIDARININ ILK YILLARI AILESI VE AILE ICI BIR MESELE OLAN KURUNTA SORUNU Munzur Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 1 56 66 Murat 2016 s 112 Murat Leyla 1998 Hitit Dunyasinda Gasgalarin Yeri III Uluslararasi Hititoloji Kongresi 435 443 22 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Haziran 2022 Sagdis Dursun 2019 KASKA GASKA AND HITTITE STRUGGLE AROUND SAMSUN REGION SAMSUN BOLGESI NDE KASKA GASKA HITIT MUCADELESI Amisos Ingilizce 4 7 219 237 ISSN 2587 2222 22 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Haziran 2022 Murat 2016 s 238 Murat 2016 s 160 161 Garnstang J Mayer L A 1923 Index of Hittite Names British School of Archaeology in Jerusalem Supplementary Papers Ingilizce Erisim tarihi 18 Eylul 2023 Hrozny Bedrich 1 Ocak 1943 Die alteste Geschichte Vorderasiens und Indiens Prag Melantrich Dyakonov I M 1968 Predystoriya armyanskogo naroda ss 12 13 192 Hewitt George 4 Nisan 2015 The Abkhazians PDF Ingilizce Routledge ISBN 1138874590 28 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Temmuz 2023 Inal Ipa Salva 1976 Voprosy etno kulturnoj istorii abhazov PDF Rusca Sohum Alasara ss 122 135 26 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Temmuz 2023 Ekmen Gulden Ekmen Hamza Secer Sezer 30 Haziran 2021 Hititlerin Bati Karadeniz Bolgesi nde Yasayan Komsulari Hakkinda Yeni Bulgular doi 10 46931 aran 2021 15 1 4 ISSN 1300 6355 22 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Haziran 2022 Erkut 1999 s 132 Unal 2002b s 200 Gavaz 2008 s 36 Murat 2018 s 89 Murat 2016 s 84 Gavaz 2008 s 27 Tasdoner 2005 s 90 Murat 2016 s 246 Tasdoner 2005 s 91 Murat 2016 s 248 Murat 2016 s 244 Glatz Claudia Matthews Roger 2005 Anthropology of a Frontier Zone Hittite Kaska Relations in Late Bronze Age North Central Anatolia The Bulletin of ASOR BASOR Boston 339 ss 47 65 a b Murat 2016 s 252 Tasdoner 2005 s 92 Bozgun 2013 s 23 Murat 2016 s 54 Murat 2018 s 91 Murat 2016 s 254 Bozgun 2013 s 13 Murat 2016 s 259 Bozgun 2013 s 12 Murat 2016 s 260 Murat 2016 s 261 Murat 2016 s 262 263 Singer Itamar 2007 Who were the Kaska 12 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Phasis Ivane Javakhishvili Tbilisi State University 10 II 178 Erisim tarihi 2 Nisan 2020 Unal 2002b s 57 Murat 2018 s 93 Tasdoner 2005 s 51 GenelYaman Talat Mumtaz 1935 Kastamonu Tarihi XV inci asrin sonlarina kadar Ahmet Ihsan Matbaasi 5 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 30 Haziran 2020 Schuler Einar von 1965 Die Kaskaer ein Beitrag zur Ethnographie des alten Kleinasien Almanca Berlin de Gruyter ISBN 978 3 11 082208 3 OCLC 868974342 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 3 Ocak 2022 Erkut Sedat 1994 Hitit Kenti Kastama nin Yeri Uzerine XII Turk Tarih Kongresi Turk Tarih Kurumu I 5 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 30 Haziran 2020 Unal Ahmet 2002a Hititler Devrinde Anadolu I Arkeoloji ve Sanat Yayinlari ISBN 9789756561126 erisim tarihi 30 Haziran 2020 Unal Ahmet 2002b Hititler Devrinde Anadolu ii Arkeoloji ve Sanat Yayinlari ISBN 9789756561393 erisim tarihi 30 Haziran 2020 Tasdoner Kevser 2005 Hititler in Tarihinde Gaskala rin Rolu ve Onemi Yuksek Lisans Aydin Kocatepe Universitesi 6 Subat 2022 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 6 Subat 2022 Alparslan Metin 2006 II Mursili ve Donemi PDF doktora Istanbul Universitesi 20 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 30 Haziran 2020 Alparslan Meltem 2007 II Muvatalli ve Donemi PDF doktora Istanbul Universitesi 6 Subat 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 6 Subat 2022 Singer Itamar 2007 WHO WERE THE KASKA Gordeziani Rismag Ed PHASIS Greek and Roman Studies pdf Ingilizce 10 I Tiflis Gurcistan Ivane Javakhishvili Tbilisi State University ss 166 181 12 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF erisim tarihi 2 Nisan 2020 Gavaz Ozlem Sir 2008 Hitit Imparatorluk Devri Krallarindan I Suppiluliuma Doneminde Anadolu Hitit Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi ss 21 39 5 Subat 2022 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 5 Subat 2022 Demirel Serkan 2013 Hitit Kaska Iliskilerinde Yaniti Aranan Bazi Sorular Gazi Akademik Bakis VI 12 Erisim tarihi 30 Haziran 2020 Bozgun Safak 2013 Tiliura Kenti ve III Hattusili nin Tiliura Halkina Buyrugu yuksek lisans Ankara Universitesi 15 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Haziran 2020 Dogan Ezgigul Bulbul Cemil 2016 Eski Yakindogu da Nehirler ve Kentler IV 8 Asia Minor Studies 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 30 Haziran 2020 Murat Leyla 2016 Anadolu da Kas kalar 1 baski Emek Ankara Hel Yayinlari ISBN 978 605 4734 45 0 OCLC 972342214 Murat Leyla 2018 Karadeniz de Erken Bir Halk Kaskalar Anadolu nun Erken Halklari 64 Aktuel Arkeoloji Erisim tarihi 30 Haziran 2020 Dis baglantilarOzturk Ozhan 2018 Kaskalar 8 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Haziran 2020 Samsun da yasamis bilinen ilk topluluk Kaskalar Samsun Haber 2018 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Haziran 2020 Fotograflarla Kastamonu da Bulunan 3500 Yillik Kurgan Arkeofili 2016 18 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Haziran 2020 Samsun Haber 7 Kasim 2020 13 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Kasim 2020 Arkeonews 2021 3 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi