Polonya (Lehçe: , ), resmî adıyla Polonya Cumhuriyeti (Lehçe: , ), Orta Avrupa'da bulunan bir ülkedir. Komşuları, batıda Almanya, güneybatıda Çekya, güneyde Slovakya, kuzeydoğuda Rusya ve Litvanya, doğuda Belarus, güneydoğuda Ukrayna ve kuzeyde Baltık Denizi'dir. Ülke 312.696 km²'lik yüzölçümüyle Avrupa'nın dokuzuncu, dünyanın altmış dokuzuncu büyük ülkesidir. Yaklaşık 38,4 milyonluk nüfusuyla dünya sıralamasında en kalabalık 36. ülkedir.
Polonya | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Başkent ve en büyük şehir | Varşova 52°13′K 21°02′D / 52.217°K 21.033°D | ||||||||||
Resmî dil(ler) | Lehçe | ||||||||||
Hükûmet | Üniter demokratik parlamenter Cumhuriyet | ||||||||||
| |||||||||||
Yasama organı | Parlamento | ||||||||||
Senato | |||||||||||
Sejm | |||||||||||
Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 312.696 km2 (69.) | ||||||||||
• Su (%) | 3,07 | ||||||||||
Nüfus | |||||||||||
• Haziran 2019 tahminî | 38.433.600 | ||||||||||
• 2011 sayımı | 38.386.000 (36.) | ||||||||||
GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 1,364 trilyon $ (20.) | ||||||||||
• Kişi başına | 35.957 $ (39..) | ||||||||||
GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 642,121 milyar $ (22.) | ||||||||||
• Kişi başına | 16.930 $ (44.) | ||||||||||
Gini (2019) | ▲ 28.5 düşük | ||||||||||
İGE (2019) | 0.880 çok yüksek · 35. | ||||||||||
Para birimi | Polonya Zlotisi (PLN) | ||||||||||
Zaman dilimi | UTC+1 (OAS) | ||||||||||
• Yaz (YSU) | UTC+2 (OAYS) | ||||||||||
Trafik akışı | sağ | ||||||||||
Telefon kodu | 48 | ||||||||||
İnternet alan adı | .pl |
Tarihçe
Ülkenin kuruluşu
Slav kabilelerin Vistül havzasına MÖ 2000'lerde yerleştikleri sanılmaktadır. MS 9. ve 10. yüzyıllarda bu bölgede Piast hanedanı egemendi. 966'da Piast Hükümdarı I. Mieszko Hristiyanlığı kabul etti ve Polonya devletinin temelini attı.
Ne var ki, Polonya 200 yıl boyunca, doğuya doğru genişleme amacında olan Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na karşı bağımsızlığını korumak için mücadele etmek zorunda kaldı. Polonya 12. yüzyılda bu imparatorluğun egemenliğine girdi ve bazı topraklarını yitirdi. Ülke 13. yüzyılda yeni sorunlarla karşılaştı. 1241'de başlayan Moğol akınları büyük yıkımlara neden oldu. Öte yandan ülkenin kuzeyi, Vistül'ün doğusunda güç kazanmış olan Töton Şövalyeleri'nin tehdidi altına girdi. Töton Şövalyeleri 1308'de Danzig'i (bugün Gdansk) ve Pomeranya'nın kıyı bölümünü ele geçirince Polonya'nın denizle ilişkisi kesildi.
Son Piast Kralı III. Casimir, Tötonların tehdidi altındaki komşuları Litvanyalılar ile Polonyalılar arasında bir birlik oluşturmaya çalıştı. 1386'da Litvanya Grandükü II. Wladyslav Jagiello'nun Polonya Kraliçesi Jadwiga ile evlenmesiyle istenen birlik gerçekleşti. Bu evlilikle Polonya toprakları dört kez büyüdü ve doğu ticaret yolu açılmış oldu. 1410'da Jagiello, Grunwald'de Töton Şövalyeleri'ni yenmeyi başardı. 1466'da oğlu IV. Kazimierz, Töton Şövalyeleri'ne karşı açtığı On Üç Yıl Savaşı'nı kazanarak Pomeranya ile Gdansk'ı geri aldı. Böylece Baltık Denizi'ne çıkış yeniden sağlanmış oldu. 15. yüzyılın sonuna doğru Osmanlılar ve Kırım Tatarları Karadeniz çevresindeki bazı bölgeleri ele geçirerek Polonya'nın doğu ticaret yolunu kestiler. Aynı dönemde Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu, Töton Şövalyeleri'ni Polonya'ya karşı ayaklandırdı. Bu arada Polonya sınırları Rus ve Osmanlı akınlarıyla zorlanıyordu.
I. Zygmunt (1506-48) Rus saldırılarının çoğunu püskürttü. Osmanlıların sürekli akınlarını durdurmak için ise 1533'te bir barış antlaşması imzaladı. 1569'da birleşik ve bağımsız bir krallık yönetimini öngören bir anayasa hazırlandı. Tüm soyluların kralın seçimine doğrudan katılması sağlandı. Litvanya Grandüklüğü ve Polonya Krallığı, tek bir hükümdarca yönetilen bir devlet oluşturdular. Bu dönemde soyluların köylüler üzerindeki sömürüsü ağırlaşmıştı.
Polonya, Doğu Avrupa'nın önemli bir tarım ve ticaret merkezi haline durumuna geldi. Seçimle işbaşına gelen Stephen Báthory, Rusların işgali altındaki toprakları geri almayı başardı, ülkede reformlara girişti. Batory'den sonra başa geçen III. Zygmunt Waza (1587-1632) İsveç ve Rusya ile savaşa girdi. Bu dönemde parlak zaferler kazandıysa da daha sonra Osmanlı akınları karşısında zayıf düştü. Polonya'nın zayıf düşmesinden yararlanan İsveç, 1629'daki bir antlaşmayla Baltık kıyı kentlerini aldı.
Bir yandan Osmanlılar Avrupa'nın ortalarına doğru ilerlerken, Ruslar da topraklarını batıya doğru genişletmeye başlamıştı. 1674'te tahta çıkan Jan Sobieski, Viyana'yı kuşatan Osmanlı ordusunun yenilgiye uğratılmasında önemli rol oynadı (1683). Karlofça Antlaşması ile Osmanlıların elindeki topraklar yeniden Polonya'ya geçti (1699).
Avusturya ve Rusya 17. yüzyılın sonunda Avrupa'nın iki büyük gücü olarak öne çıkmıştı. 18. yüzyılın başında Polonya İsveç'in işgaline uğradı, kentleri yağmalandı ve nüfusunun dörtte birini yitirdi. Bundan yaralanan I. Petro, Polonya topraklarının bir bölümünü ele geçirerek, Polonya'nın Rusya'nın koruması altına girdiğini ilan etti. 1772'deki bir anlaşmayla Polonya topraklarının yaklaşık üçte biri Rusya, Avusturya ve Prusya arasında bölündü. Bu olay Polonya soylularının yurtseverlik duygularını kamçıladı. Düzenli bir ordu kurduktan sonra 1791'de yeni bir anayasa ile halk egemenliğini öngören bir yönetim planı geliştirdiler. Polonya'nın Fransız Devrimi'ne benzer bir girişimde bulunmasından kaygılanan Rusya ülkeyi işgal etti. 1793'teki ikinci paylaşımla Polonya daha da küçüldü. Sonraki yıl General Tadeusz Kosciuszko önderliğindeki ayaklanma yenilgiyle sonuçlandı. 1795'te Rusya, Avusturya ve Prusya'nın katıldığı son bölünmeyle birlikte Polonya 100 yılı aşacak bir süre boyunca Avrupa siyasal haritasından silindi.
Bağımsızlık
Rusya'da gerçekleşen 1917 Büyük Ekim Sosyalist Devrimi'yle iktidara gelen Bolşevikler Polonya'nın bağımsızlığını kabul etti. Lenin ulusların kendi kaderlerini tayin hakkına saygı göstererek Polonya'nın bağımsızlığını onayladı. Ancak Polonya Rusya'da çıkan iç savaştan istifade edip toprak kazanabilmek için saldırıya geçti. Bağımsızlığını Sovyet hükûmeti sayesinde kazanmasına rağmen Polonya Ukrayna ve Belarus topraklarına saldırıya geçti. Böylece SSCB-Polonya Savaşı (1919-1921) başladı. Batılı devletlerce desteklenen Polonya, Kızıl Ordu'yu yendi ve 1921'de Riga Antlaşması'yla doğu sınırını da çizdi.
Polonya sanayi açısından çoğu Avrupa ülkesine göre daha geriydi. Bu nedenle yalnızca savaş yaralarını sarmakla kalmayıp yeni bir yönetim oluşturmak, eskiden üç parçaya ayrılmış olan ülkede birliği sağlamak ve bir sanayileşme programı uygulamak zorundaydı. 20 yıl sürecek bağımsızlık döneminde oldukça önemli adımlar atıldı.
II. Dünya Savaşı
Polonya, SSCB ile Almanya arasındaki anlaşmazlıkların dışında kalacağını umuyordu. Fransa, Romanya ve İngiltere ile savunma antlaşmaları yaparak olası bir savaştan uzak kalmaya çalıştı. Almanya ile de saldırmazlık paktı imzaladı. Savaş başlamadan önce Almanya ile SSCB 23 Ağustos 1939'da kendi aralarında bir saldırmazlık paktı imzaladılar. Alman birlikleri savaş ilan etmeden 1 Eylül 1939'da Polonya'yı istila etti.SSCB de doğu illerine girdi. Polonya toprakları ikiye bölünerek Almanya ve SSCB'ye bağlandı. Bunun üzerine Paris'te bir Polonya sürgün hükûmeti kuruldu. Polonyalılar Fransızlarla beraber Almanlara karşı savaştılar. Sürgün hükûmeti daha sonra Londra'ya taşındı. Alman işgali altındaki Polonya'da çok sayıda Yahudi'nin yaşadığı gettolar kapatıldı. Polonya'da 1941'den itibaren büyük bir Yahudi soykırımı yaşanmaya başlandı. Chelmno, Auschwitz ve Treblinka toplama kamplarında 3 milyon Yahudi öldürüldü. Alman orduları Polonya üzerinden SSCB'ye saldırıya geçti. Bunun üzerine SSCB, Polonya sürgün hükûmetini tanıdı ve Polonyalı savaş tutsaklarından bir ordu kurulmasını onayladı. Polonya'nın işgaliyle başlayan ülke çapındaki direniş hareketi savaş yılları boyunca giderek gelişti, 19 Nisan 1943'te Varşova Gettosu Ayaklanması başladı. 1 Ağustos - 2 Ekim 1944 Varşova ayaklanması başladı. İki ay süren çarpışmalar kentin yıkılması ve halkın toplama kamplarına sürülmesiyle sonuçlandı. Ayaklanma bastırıldıktan sonra Ocak 1945'te Kızıl Ordu Varşova'ya girdi. Mart 1945'te Alman işgali sona erdirildi.
1945 Sonrası
II. Dünya Savaşı'ndan sonra Polonya Ulusal Birlik Hükûmeti, ABD ve İngiltere tarafından tanındı. SSCB ile de doğu sınırları konusunda anlaşmaya varıldı. Böylece Polonya bağımsız bir devlet olarak yeniden Avrupa haritasında yerini aldı. Ne var ki, yüzölçümü 1939 öncesine göre küçülmüştü; eski topraklarını Almanya'dan geri almasına karşılık, daha fazlasını SSCB'ye bırakmak zorunda kalmıştı.
Ulusal Birlik Hükûmeti'nin kurulmuş olmasına karşın, hepsi de savaş sırasında bağımsızlık mücadelesi vermiş çeşitli partiler arasında anlaşmazlık çıktı. Sonunda komünist Boleslaw Bierut cumhurbaşkanı oldu.
Ülkede toprak reformu yapıldı ve büyük sanayi işletmeleri kamulaştırıldı. Hızla sanayileşme amacıyla planlar yapıldı ve ülke kaynakları bu amaca yönelik olarak kullanılmaya başlandı. Ama kilise, öğrenciler ve aydınlar özgürlüklerin kısıtlanmasından, mal kıtlığından ve gelirlerin yetersizliğinden şikayetçiydiler. 1956'da Poznan'da başlayan genel grev bastırıldı. 1968'de aydınların ve öğrencilerin protestosu tüm üniversite kentlerine yayıldı. 1970'lerde ülke çapında işçi direnişleri başladı. Bu arada 1978'de Polonyalı Karol Vojtyla, II. Johannes Paulas adıyla papa seçildi. Yeni papanın 1979'da Polonya'yı ziyareti sırasındaki karşılama törenleri yönetim karşıtı gösterilere dönüştü. 1980'de Lech Walesa'nın önderliğinde Dayanışma Sendikası kuruldu ve kısa sürede bir muhalefet odağı durumuna geldi. 1981'de General Wojciech Jaruzelski başkanlığında yeni bir hükûmet kuruldu. Aynı yılın Aralık ayında sıkıyönetim ilan edildi ve Dayanışma Sendikası kapatıldı. 1983'te sıkıyönetim kaldırıldı, 1985'te seçimler yapıldı. Jaruzelski yönetimi, SSCB'de ve öteki sosyalist ülkelerde yürürlüğe giren reformların da etkisiyle ülkede ekonomik ve toplumsal alanda önemli değişimlere yöneldi. Ama 1988'de yeni bir grev dalgası patlak verdi. Hükûmet ve Dayanışma önderlerinin aldığı ortak kararlar doğrultusunda Haziran 1989'da serbest seçimler yapıldı. 30 Ocak 1990'da komünist rejim yıkılarak demokratik sisteme geçildi.
Coğrafya
Polonya, 312.722 km2 (120.743 sq mi) idari alanı kaplar ve Avrupa'nın dokuzuncu en büyük ülkesi'dir. Ülke topraklarının yaklaşık 311.895 km2 (120.423 sq mi) kadarı kara, 2.041 km2 (788 sq mi) iç sular ve 8.783 km2 (3.391 sq mi) karasularından oluşur. Topoğrafik olarak, Polonya'nın manzarası çeşitli yeryüzü şekilleri, su kütleleri ve ekosistemleri ile tanımlanır.Baltık Denizi sınırındaki orta ve kuzey bölgesi düz Orta Avrupa Ovası içindedir ama güneyi tepelik ve ve dağlıktır. Ortalama deniz seviyesinden yüksekliği tahmini 173 metredir.
Ülkenin 770 km (480 mi) batısında Pomeranya Körfezi boyunca Baltık denizi kıyılarından doğuda Gdańsk Körfezi'ne kadar uzanan bir kıyı şeridi vardır. Sahil şeridinde bol miktarda kumullar veya kıyı sırtları vardır. Sahil şeridi, Rusya ile paylaşılan Hel Yarımadası ve Vistül Lagünü olmak üzere kıyı okları ve lagünlerince girintilidir. Baltık Denizi'ndeki en büyük Polonya adası, Wolin Ulusal Parkındaki Wolin'dir. Polonya ayrıca Szczecin lagününü ve Usedom adasını Almanya ile paylaşır.
Siyaset
Yönetim şekli cumhuriyettir. Cumhuriyetin ilan ediliş tarihi 11 Kasım 1918'dir. Cumhurbaşkanı Andrzej Duda, 6 Ağustos 2015'te göreve gelmiştir.
10 Nisan 2010 da Polonya Cumhurbaşkanı Lech Kaczyński ve beraberindeki heyeti taşıyan Tu-154M tipi uçak aşırı sisli havada iniş yapmaya çalışırken düşmüş ve kurtulan olmamıştır. Polonya Başbakanı Donald Tusk, Devlet Başkanı Lech Kaczynski'yi taşıyan uçağın Rusya'da düşmesinin, "Polonya'nın savaş sonrası tarihinin en trajik olayı olduğunu" söylemiştir. Düşen uçaktaki Polonya heyetinde Kaczynkski ile eşi Maria'nın yanı sıra Genelkurmay Başkanı Franciszek Gagor, Merkez Bankası Başkanı Slawir Skrzypek, Dışişleri Bakan Yardımcısı Andrej Kremer, Polonya'nın sürgündeki son Devlet Başkanı Ryszard Kaczorowski, Ulusal Güvenlik Bölümü Başkanı Aleksander Szczyglo, Devlet Başkan Yardımcıları Pawel Wypch ile Mariusz Handzlik, Parlamento Başkan Yardımcısı Jerzego Szmajdzinski gibi üst düzey devlet görevlileri yer alıyordu.
Sözleri J. Wybicki tarafından yazılıp M. Oginski tarafından bestelenmiş olan "Dabrowski'nin Mazurkası", "Jeszcze Polska nie zginela" (Polonya Daha Ölmedi) marşı, Polonya'nın ulusal marşıdır. Ulusal simgesi Beyaz Kartal'dır. Ulusal rengi kırmızı ve beyazdır. Polonya'nın bir sloganı "Polonya Aile Cumhuriyeti"dir.
Voyvodalıkları
1 Ocak 1999 tarihinde yapılan idari reformla, daha önce 49 idari bölgeye ayrılmış Polonya, bu sayıyı 16 idari bölgeye düşürmüştür. Bu iller Wroclaw, Bydgoszcz/Toruń, Łódź, Lublin, Gorzów Wielkopolski/Zielona Góra, Kraków, Varşova, Opole, Rzeszów, Białystok, Gdańsk, Katowice, Kielce, Olsztyn, Poznań ve Szczecin'dir.
Ekonomi
Ekonomik göstergeler | ||
---|---|---|
GSYİH (SAGP) | 1.599 trilyon $ (2022) | |
Nominal GSYİH | 716 milyar $ (2022) | |
Reel GSYİH büyümesi | %4,5 (2019) | |
TÜFE enflasyon | %2,2 (2019) | |
Çalışan sayısının nüfusa oranı | %55 (2019) | |
İşsizlik | %2,9 (2021) | |
Toplam kamu borcu | 274 milyar $ (2019) |
1990'ların başından beri istikrarlı bir ekonomik liberalizasyon politikası izleyen Polonya, geçiş süreci ekonomileri arasında bir başarı örneği olarak öne çıkmaktadır.
Devletin sahibi olduğu küçük ve orta ölçekli işletmelerin özelleştirilmesi, yeni firma'ların kuruluşunu düzenleyen liberal bir yasanın kabul edilmesi özel sektörün gelişimini teşvik etse de, süregelen yolsuzluklara ilaveten yasal ve bürokratik engellerin bulunması özel sektörün daha da gelişmesini baltalamaktadır. Tarım sektörü, işçi fazlası, verimsiz küçük tarlalar ve yatırım eksikliği nedeniyle gelişememektedir. Kömür, çelik, demiryolları ve enerji gibi "hassas sektörlerin" yeniden yapılandırılması ve özelleştirilmesi süreci başlatılsa da bu süreç yavaş işlemektedir. Sağlık, eğitim, emeklilik sistemi ve devlet yönetiminde yapılan reformlar devlet bütçesine beklenenden daha fazla yük getirmiştir.
Kamu maliyesinin gelişimi kamu iktisadi teşekküllerinden kaynaklanan kayıpların azaltılmasına, kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınmasına ve vergi reformu gerçekleştirilmesine bağlı gözükmektedir. Polonya Hükûmeti, 2004 yılında kamu harcamalarını 2007 yılına kadar yaklaşık olarak 17 milyar Amerikan doları azaltmaya yönelik bir ekonomik paket yürürlüğe koymuştur.
Polonya 2004 yılı Mayıs ayında Avrupa Birliği'ne (AB) üye olmuştur. 2004 yılında Polonya'nın Avrupa Birliği ülkelerine olan ihracatında yaşanan artış ülkenin büyümesine katkıda bulunmuştur. Polonya 2006 yılına kadar AB fonlarından yaklaşık olarak 13.5 milyar ABD Doları katkı sağlayacaktır.
Polonya ekonomisi ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) halen nominal standartlar açısından Avrupa Birliği'nde altıncı en büyüğü ve açısından beşinci en büyüğüdür. Aynı zamanda Birlik içinde en hızlı büyüyenlerden biridir. İstihdam edilen nüfusun yaklaşık %60'ı ekonominin üçüncül hizmet sektörü'nde, %30'u sanayi ve imalat sektöründe ve geri kalan %10'u tarım sektöründedir. Polonya AB'nin üyesi olmasına rağmen, ülke Euro'yu yasal ödeme aracı olarak benimsemedi ve kendi para birimini– Polonya zlotisi (zł, PLN) korur.
Polonya, bölgedeki en büyük 500 şirketin yaklaşık yüzde 40'ının (gelirlere göre) yanı sıra ile Orta Avrupa'da bölgesel ekonomik liderdir. Ülkenin en büyük firmaları, 'nda işlem gören ve 'ni oluşturur. tarafından yapılan raporlara göre, Polonya'nın doğrudan yabancı yatırımlarının değeri 2014 sonunda yaklaşık 300 milyar PLN'ye ulaştı. , 2014 yılında 3,194 yabancı kuruluşta hissesi olan 1,437 Polonyalı şirket olduğunu tahmin etmektedir.
Güçlü bir iç pazarı, düşük özel borcu, düşük işsizlik oranı, esnek para birimi ve tek bir ihracat sektörüne bağımlı olmayan Polonya, 2008 durgunluğu'ndan kurtulan tek Avrupa ekonomisidir. Ülke, dünyadaki mal ve hizmet 20. en büyük ihracatçı'dır ve en başarılı ihracatı makine, mobilya, gıda ürünleri, giyim, ayakkabı, kozmetik ve video oyunlarını içerir. Mal ve hizmet ihracatı, 2020 itibarıyla GSYİH'nın yaklaşık %56'sı değerindedir. Polonya'nın en büyük ticaret ortakları Almanya, Çek Cumhuriyeti, Birleşik Krallık, Fransa ve İtalya'dır. Eylül 2018'de işsizlik oranı, Avrupa Birliği'ndeki en düşük oranlardan biri olan %5,7 olarak tahmin edildi. 2019'da Polonya, 26 yaşın altındaki işçileri gelir vergisi'nden muaf tutan bir yasa çıkardı.
Sanayi ve Enerji
Polonya yeraltı kaynakları zengin bir ülkedir. Yukarı ve Aşağı Silezya'da taşkömürü çıkartılır. Güneydoğuda kükürt, Katowice'de çinko ve kurşun yatakları vardır. Ayrıca linyit, kayatuzu, doğal gaz ve bakır elde edilir. Petrol ve demir gereksinimini büyük ölçüde dış ülkelerden sağlayan Polonya gelişkin bir sanayi ülkesidir.
Demir-çelik, makine, ulaşım araçları, kimyasal maddeler, pamuklu dokuma, kâğıt, metal ürünler ve elektrikli ev aygıtları üretilir. Ormanlardan elde edilen yumuşak odunlu kereste dış ülkelere ihraç edilir. Gdansk'ta gemi yapım ve onarım tesisleri vardır.
Tarım
Topraklarının yarıya yakını ekime elverişli olan Polonya'da patates, şekerpancarı, çavdar, buğday, arpa üretilir; domuz ve sığır yetiştirilir. Balıkçılık da ülke ekonomisine büyük katkı sağlar.
Ulaşım
Polonya'da sanayi bölgelerine ve limanlara ulaşan demiryolları özellikle yük taşımacılığında önemlidir. Varşova, karayolu ağının merkezidir.
Oder Irmağı'ndan suyolu taşımacılığında yararlanılır. Başlıca limanları Szczecin, Świnoujście, Gdynia ve Gdansk'tır. Uluslararası hava seferleri Varşova Havalimanı'ndan yapılır.
Demografi
Şehirler
Varşova | Kraków | Łódź |
Wrocław | Poznań | Gdańsk |
Şehir | Toplam (2015) | |
---|---|---|
1. | Varşova | 1.724.404 |
2. | Kraków | 758.992 |
3. | Łódź | 711.332 |
4. | Wrocław | 632.067 |
5. | Poznań | 548.028 |
6. | Gdańsk | 461.531 |
7. | Szczecin | 408.172 |
8. | Bydgoszcz | 359.428 |
9. | Lublin | 343.598 |
10. | Katowice | 304.362 |
Din
Polonya Avrupa'nın en dindar ülkesidir. Katolik olduğunu söyleyenler %90'a, düzenli olarak kiliseye gittiğini beyan edenler %80'e ulaşmaktadır. Dini inancı olanlar arasından 4 grup saptanabilir niteliktedir.
- Polonyalıların %15'i çok dindar olup, her gün ibadet ederler.
- % 35-55'i, Tanrı'ya inanırlar ve dua ederler ancak kiliselere sıklıkla gitmezler.
- % 20-25'i, Tanrı'ya inanıp kiliseye çok ender giderler. Kiliseyi eleştirirler.
- % 20-30'u, Tanrı'ya inanırlar ancak ibadet etmezler.
Polonya Meclisi (Sejm) başkan kürsüsünün arkasında Haç vardır. Anayasa'da ilgili her bölümde Katolikliğe atıf vardır. Bu anlamda, Katoliklik devletin resmî dini olarak kabul edilmektedir de denebilir. Kilise; devlet, siyaset ve toplum hayatında gerektiğinde kullandığı ciddi bir nüfuza sahiptir. Bazı katolik papaz ve din grupları, siyasete açıkça girmekte ve bugünkü koalisyon iktidarının bazı partilerini desteklemektedir. Bugün Polonya'da hiçbir kişi ya da resmî veya özel kurumun, Katolikliği açıkça reddetmesi ya da eleştirmesinin düşünülmesi imkânsızdır. Kilise ile açıkça ters düşen bir partinin siyasi yaşamda yer sahibi olması neredeyse imkânsızdır. Papa II. Jean Paul'e incitici eleştiriler yönelten bir gazeteci, mahkeme tarafından suçlu bulunmuştur. Resmî kurumların devlet ile kilise ilişkisini, 1989 yılı yasaları düzenlemektedir. Söz konusu yasalar, inanç özgürlüğünü garanti altına almakta, Roma Katolik Kilisesi'nin radyo ve televizyon programları yapmasına, ayrıca okul, hastane ve tarihi değeri olan binaları işletmesine izin vermektedir. ve dışında birçok üniversite ve eğitim kurumunda ilahiyat bölümleri vardır. 28 Temmuz 1993 yılında hükûmet, Başpiskoposluk ile aralarındaki karşılıklı ilişkileri düzenleyen bir Konkordato imzalamış, söz konusu anlaşma üzerinde 5 yıl görüşmeler yapıldıktan sonra Parlamento tarafından yasallaştırılmıştır. Varşova Başpiskoposu, aynı zamanda Polonya Başpiskoposu'dur ki, 1981'den bu yana bu görevi Kardinal üstlenmektedir. Dini başkent Gniezno'dur ve bu kentin piskoposu doğrudan, başpiskopos ûnvanı alır. 1978 yılının Ekim ayında, Krakow Piskoposu kardinal Karol Wojtyła (Karol Voytıua), II. Jean Paul (ikinci Jan Pol) adı ile 'Papa' seçilmiştir. Wojtyła, yani II. Jean Paul 2005 yılında yaşlılık nedeniyle ölmüştür.
Polonya'da 5.000 kadar Müslüman Tatar yaşamaktadır. 1989 yılından itibaren, yeni Müslüman göçmenler ülkeye yerleşmiştir.
Kültür
Adam Mickiewicz, , Witold Gombrowicz, Stanisław Lem, Bruno Schulz, Stanisław Ignacy Witkiewicz, , , , ve gibi tanınmış yazarları vardır. Ayrıca, Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska ve Olga Tokarczuk Nobel Ödülü alan edebiyatçılarıdır.
Polonya'nın en ünlü sanatçılarından biri, 19. yüzyılda yaşamış besteci ve piyanist Fredric Chopin'dir.
Polonya'nın ünlü takı tasarımcıları Jacek Byczewski, , Piotr Małysz, , , ve , , , Piotr Modliński ve diğerleri modern gümüş takı tasarımında çağdaş sanatin dünyaca tanınmış sanatçılarıdır.
Polonya'da bulunan ve diğer galeriler bu modern sanatçıları takdim edip ve eserlerini satışa sunmaktadır.
Polonya'daki dünyaca tanınmış sinema yönetmenleri Roman Polanski ve Krzysztof Kieślowski'dir.
Polonya mutfağı birden çok kültürden etkilenmiş farklı tatları bir araya getirerek kendine has bir yemek kültürü oluşturmuştur. Özellikle patates bu kültürde geniş bir yer kaplıyor. Bazen baharatlı bazen de tatlı yapılan bir mantı çeşidi olan Pierogi ve değişik çorbalarından biri olan Zurek Polonya'ya kültürüne özgü yemeklerdir.
Resimler
Ayrıca bakınız
- Polonya pasaportu
- Polonya'daki havaalanları listesi
- Polonya millî futbol takımı
- Ekstraklasa, Polonya futbol liglerinin en üst seviyesidir
Konuyla ilgili yayınlar
- Temel Britannica Ansiklopedisi, Mayıs 1993, ISBN 975-7760-02-01
- Lehistan'dan Bugünkü Polonya'ya, Ankara 2003.
- Polish Literature of the 1990s, , Cracow 1999,
- The Orbit of Discourse, Piotr Luszczykiewicz, Cracow 1999,
Kaynakça
- ^ a b c d e f "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. 8 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ekim 2019.
- ^ . ec.europa.eu. Eurostat. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
- ^ (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
- ^ "Polonya nerede, nüfusu kaç? Polonya NATO ülkesi mi? 3 defa cumhuriyet ilan etti... Füze atıldığı iddia edilen Polonya'nın tarihi gündemde". Hürriyet. 19 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2023.
- ^ . encyclopedia.ushmm.org. 2 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2023.
- ^ a b c Polish Ministry of Education and Science (2019). "Statistical Yearbook of the Republic of Poland" (PDF). Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Warsaw: Statistics Poland (Główny Urząd Statystyczny GUS): 80-81, 84-85, 111. ISSN 1506-0632. OCLC 907771825. 3 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 2 Nisan 2022.
- ^ . 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Grochowski, Mirosław (1997). "Poland Under Transition and Its New Geography". . . 39 (1/2): 1-26. doi:10.1080/00085006.1997.11092140. JSTOR 40869887.
- ^ BACC Editorial Team (2015). Second Assessment of Climate Change for the Baltic Sea Basin. Cham: Springer. s. 385. ISBN .
- ^ Tymon Zielinski; Iwona Sagan; Waldemar Surosz (2017). Interdisciplinary approaches for sustainable development goals. Cham: Springer. s. 79. ISBN .
- ^ Shell, Marc (2014). Islandology: Geography, Rhetoric, Politics. Stanford: University Press. s. 89. ISBN .
- ^ . data.worldbank.org. 10 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . data.worldbank.org. 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . data.worldbank.org. 13 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . www.gov.pl. 1 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . countryeconomy.com. 2 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Jan Cienski, Warsaw, Financial Times, 1 July 2012. Internet Archive.
- ^ . 25 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2020.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Polish economy seen as stable and competitive
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Dorota Ciesielska-Maciągowska (5 Nisan 2016). . Central European Financial Observer (İngilizce). 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2017.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;The Global Competitiveness Report 2010–2011
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ . data.worldbank.org. 31 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ PAP, 9 May 2013 Ministerstwo Skarbu Państwa (Internet Archive).
- ^ GUS, 9 July 2014 (Internet Archive)
- ^ . data.worldbank.org. 25 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2021.
- ^ Ministerstwo Gospodarki, 8 December 2013 Euro-Dane :: Ekonomia Unii Europejskiej (Internet Archive). Most important Manifo (Wayback).
- ^ Workman, Daniel (2 Mart 2019). . World's Top Exports. 12 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2019.
- ^ . 23 Ekim 2018. 24 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2018.
- ^ Ivana Kottasová (30 Temmuz 2019). . CNN. 30 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Nisan 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Şubat 2017.
- ^ . www.gezitayfa.com. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2020.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Polonya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Commonwealth of Diverse Cultures: Poland's Heritage24 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Polonya'dan Canlı Kamera Görüntüleri
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Polonya Lehce pɔls ka resmi adiyla Polonya Cumhuriyeti Lehce ʐɛt ʂ pɔsˈ pɔ lʲita pɔls ka Orta Avrupa da bulunan bir ulkedir Komsulari batida Almanya guneybatida Cekya guneyde Slovakya kuzeydoguda Rusya ve Litvanya doguda Belarus guneydoguda Ukrayna ve kuzeyde Baltik Denizi dir Ulke 312 696 km lik yuzolcumuyle Avrupa nin dokuzuncu dunyanin altmis dokuzuncu buyuk ulkesidir Yaklasik 38 4 milyonluk nufusuyla dunya siralamasinda en kalabalik 36 ulkedir PolonyaRzeczpospolita Polska Lehce Polonya CumhuriyetiBayrak ArmaMilli mars source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Mazurek Dabrowskiego Dabrowski nin Mazurka si Varsova Katowice Poznan Gliwice Bydgoszcz Gdansk Wroclaw Kolobrzeg Szczecin Swinoujscie B U Y U K P O L O N Y A K U C U K P O L O N Y A Oder Vistul Avus SLOVAKYA U K R A Y N A A L M A N Y A B E L A R U S S I L E Z Y A Krakow Rzeszow Radom Baltik Denizi M A Z O V Y A P O M E R A N Y A CEKYA Litv RUSYA Lublin Bialystok Gdynia Czestochowa Lodz Ustka Bornholm Dan Baskent ve en buyuk sehirVarsova 52 13 K 21 02 D 52 217 K 21 033 D 52 217 21 033Resmi dil ler LehceHukumetUniter demokratik parlamenter Cumhuriyet CumhurbaskaniAndrzej Duda BasbakanDonald TuskYasama organiParlamento Ust meclisSenato Alt meclisSejmTarihce Hristiyanlik in kabulu966 Polonya Litvanya Birligi1 Temmuz 1569 Ikinci Cumhuriyet11 Kasim 1918 Halk Cumhuriyeti31 Aralik 1944 Ucuncu Cumhuriyet30 Ocak 1990Yuzolcumu Toplam312 696 km2 69 Su 3 07Nufus Haziran 2019 tahmini38 433 600 2011 sayimi38 386 000 36 GSYIH SAGP 2021 tahmini Toplam1 364 trilyon 20 Kisi basina35 957 39 GSYIH nominal 2021 tahmini Toplam642 121 milyar 22 Kisi basina16 930 44 Gini 2019 28 5 dusukIGE 2019 0 880 cok yuksek 35 Para birimiPolonya Zlotisi PLN Zaman dilimiUTC 1 OAS Yaz YSU UTC 2 OAYS Trafik akisisagTelefon kodu48Internet alan adi plTarihceUlkenin kurulusu Slav kabilelerin Vistul havzasina MO 2000 lerde yerlestikleri sanilmaktadir MS 9 ve 10 yuzyillarda bu bolgede Piast hanedani egemendi 966 da Piast Hukumdari I Mieszko Hristiyanligi kabul etti ve Polonya devletinin temelini atti Ne var ki Polonya 200 yil boyunca doguya dogru genisleme amacinda olan Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu na karsi bagimsizligini korumak icin mucadele etmek zorunda kaldi Polonya 12 yuzyilda bu imparatorlugun egemenligine girdi ve bazi topraklarini yitirdi Ulke 13 yuzyilda yeni sorunlarla karsilasti 1241 de baslayan Mogol akinlari buyuk yikimlara neden oldu Ote yandan ulkenin kuzeyi Vistul un dogusunda guc kazanmis olan Toton Sovalyeleri nin tehdidi altina girdi Toton Sovalyeleri 1308 de Danzig i bugun Gdansk ve Pomeranya nin kiyi bolumunu ele gecirince Polonya nin denizle iliskisi kesildi Son Piast Krali III Casimir Totonlarin tehdidi altindaki komsulari Litvanyalilar ile Polonyalilar arasinda bir birlik olusturmaya calisti 1386 da Litvanya Granduku II Wladyslav Jagiello nun Polonya Kralicesi Jadwiga ile evlenmesiyle istenen birlik gerceklesti Bu evlilikle Polonya topraklari dort kez buyudu ve dogu ticaret yolu acilmis oldu 1410 da Jagiello Grunwald de Toton Sovalyeleri ni yenmeyi basardi 1466 da oglu IV Kazimierz Toton Sovalyeleri ne karsi actigi On Uc Yil Savasi ni kazanarak Pomeranya ile Gdansk i geri aldi Boylece Baltik Denizi ne cikis yeniden saglanmis oldu 15 yuzyilin sonuna dogru Osmanlilar ve Kirim Tatarlari Karadeniz cevresindeki bazi bolgeleri ele gecirerek Polonya nin dogu ticaret yolunu kestiler Ayni donemde Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu Toton Sovalyeleri ni Polonya ya karsi ayaklandirdi Bu arada Polonya sinirlari Rus ve Osmanli akinlariyla zorlaniyordu 16 ve 17 yuzyillarda Polonya I Zygmunt 1506 48 Rus saldirilarinin cogunu puskurttu Osmanlilarin surekli akinlarini durdurmak icin ise 1533 te bir baris antlasmasi imzaladi 1569 da birlesik ve bagimsiz bir krallik yonetimini ongoren bir anayasa hazirlandi Tum soylularin kralin secimine dogrudan katilmasi saglandi Litvanya Granduklugu ve Polonya Kralligi tek bir hukumdarca yonetilen bir devlet olusturdular Bu donemde soylularin koyluler uzerindeki somurusu agirlasmisti Hussarlarin giydigi efsanevi kanatli zincir zirhlar Polonya Dogu Avrupa nin onemli bir tarim ve ticaret merkezi haline durumuna geldi Secimle isbasina gelen Stephen Bathory Ruslarin isgali altindaki topraklari geri almayi basardi ulkede reformlara giristi Batory den sonra basa gecen III Zygmunt Waza 1587 1632 Isvec ve Rusya ile savasa girdi Bu donemde parlak zaferler kazandiysa da daha sonra Osmanli akinlari karsisinda zayif dustu Polonya nin zayif dusmesinden yararlanan Isvec 1629 daki bir antlasmayla Baltik kiyi kentlerini aldi II Viyana Kusatmasi 1683 Polonya krali III Jan Sobieski Bir yandan Osmanlilar Avrupa nin ortalarina dogru ilerlerken Ruslar da topraklarini batiya dogru genisletmeye baslamisti 1674 te tahta cikan Jan Sobieski Viyana yi kusatan Osmanli ordusunun yenilgiye ugratilmasinda onemli rol oynadi 1683 Karlofca Antlasmasi ile Osmanlilarin elindeki topraklar yeniden Polonya ya gecti 1699 Avusturya ve Rusya 17 yuzyilin sonunda Avrupa nin iki buyuk gucu olarak one cikmisti 18 yuzyilin basinda Polonya Isvec in isgaline ugradi kentleri yagmalandi ve nufusunun dortte birini yitirdi Bundan yaralanan I Petro Polonya topraklarinin bir bolumunu ele gecirerek Polonya nin Rusya nin korumasi altina girdigini ilan etti 1772 deki bir anlasmayla Polonya topraklarinin yaklasik ucte biri Rusya Avusturya ve Prusya arasinda bolundu Bu olay Polonya soylularinin yurtseverlik duygularini kamciladi Duzenli bir ordu kurduktan sonra 1791 de yeni bir anayasa ile halk egemenligini ongoren bir yonetim plani gelistirdiler Polonya nin Fransiz Devrimi ne benzer bir girisimde bulunmasindan kaygilanan Rusya ulkeyi isgal etti 1793 teki ikinci paylasimla Polonya daha da kuculdu Sonraki yil General Tadeusz Kosciuszko onderligindeki ayaklanma yenilgiyle sonuclandi 1795 te Rusya Avusturya ve Prusya nin katildigi son bolunmeyle birlikte Polonya 100 yili asacak bir sure boyunca Avrupa siyasal haritasindan silindi Bagimsizlik Polonya 1938 1939 Rusya da gerceklesen 1917 Buyuk Ekim Sosyalist Devrimi yle iktidara gelen Bolsevikler Polonya nin bagimsizligini kabul etti Lenin uluslarin kendi kaderlerini tayin hakkina saygi gostererek Polonya nin bagimsizligini onayladi Ancak Polonya Rusya da cikan ic savastan istifade edip toprak kazanabilmek icin saldiriya gecti Bagimsizligini Sovyet hukumeti sayesinde kazanmasina ragmen Polonya Ukrayna ve Belarus topraklarina saldiriya gecti Boylece SSCB Polonya Savasi 1919 1921 basladi Batili devletlerce desteklenen Polonya Kizil Ordu yu yendi ve 1921 de Riga Antlasmasi yla dogu sinirini da cizdi Polonya sanayi acisindan cogu Avrupa ulkesine gore daha geriydi Bu nedenle yalnizca savas yaralarini sarmakla kalmayip yeni bir yonetim olusturmak eskiden uc parcaya ayrilmis olan ulkede birligi saglamak ve bir sanayilesme programi uygulamak zorundaydi 20 yil surecek bagimsizlik doneminde oldukca onemli adimlar atildi II Dunya Savasi Varsova Savunmasi 193928 Agustos 1944 te Prudential binasina 2 ton havan mermisinin carpmasi Varsova Varsova ayaklanmasi Polonya SSCB ile Almanya arasindaki anlasmazliklarin disinda kalacagini umuyordu Fransa Romanya ve Ingiltere ile savunma antlasmalari yaparak olasi bir savastan uzak kalmaya calisti Almanya ile de saldirmazlik pakti imzaladi Savas baslamadan once Almanya ile SSCB 23 Agustos 1939 da kendi aralarinda bir saldirmazlik pakti imzaladilar Alman birlikleri savas ilan etmeden 1 Eylul 1939 da Polonya yi istila etti SSCB de dogu illerine girdi Polonya topraklari ikiye bolunerek Almanya ve SSCB ye baglandi Bunun uzerine Paris te bir Polonya surgun hukumeti kuruldu Polonyalilar Fransizlarla beraber Almanlara karsi savastilar Surgun hukumeti daha sonra Londra ya tasindi Alman isgali altindaki Polonya da cok sayida Yahudi nin yasadigi gettolar kapatildi Polonya da 1941 den itibaren buyuk bir Yahudi soykirimi yasanmaya baslandi Chelmno Auschwitz ve Treblinka toplama kamplarinda 3 milyon Yahudi olduruldu Alman ordulari Polonya uzerinden SSCB ye saldiriya gecti Bunun uzerine SSCB Polonya surgun hukumetini tanidi ve Polonyali savas tutsaklarindan bir ordu kurulmasini onayladi Polonya nin isgaliyle baslayan ulke capindaki direnis hareketi savas yillari boyunca giderek gelisti 19 Nisan 1943 te Varsova Gettosu Ayaklanmasi basladi 1 Agustos 2 Ekim 1944 Varsova ayaklanmasi basladi Iki ay suren carpismalar kentin yikilmasi ve halkin toplama kamplarina surulmesiyle sonuclandi Ayaklanma bastirildiktan sonra Ocak 1945 te Kizil Ordu Varsova ya girdi Mart 1945 te Alman isgali sona erdirildi 1945 Sonrasi Varsova 1945 II Dunya Savasi ndan sonra Polonya Ulusal Birlik Hukumeti ABD ve Ingiltere tarafindan tanindi SSCB ile de dogu sinirlari konusunda anlasmaya varildi Boylece Polonya bagimsiz bir devlet olarak yeniden Avrupa haritasinda yerini aldi Ne var ki yuzolcumu 1939 oncesine gore kuculmustu eski topraklarini Almanya dan geri almasina karsilik daha fazlasini SSCB ye birakmak zorunda kalmisti Ulusal Birlik Hukumeti nin kurulmus olmasina karsin hepsi de savas sirasinda bagimsizlik mucadelesi vermis cesitli partiler arasinda anlasmazlik cikti Sonunda komunist Boleslaw Bierut cumhurbaskani oldu Lech Walesa 1980 Ulkede toprak reformu yapildi ve buyuk sanayi isletmeleri kamulastirildi Hizla sanayilesme amaciyla planlar yapildi ve ulke kaynaklari bu amaca yonelik olarak kullanilmaya baslandi Ama kilise ogrenciler ve aydinlar ozgurluklerin kisitlanmasindan mal kitligindan ve gelirlerin yetersizliginden sikayetciydiler 1956 da Poznan da baslayan genel grev bastirildi 1968 de aydinlarin ve ogrencilerin protestosu tum universite kentlerine yayildi 1970 lerde ulke capinda isci direnisleri basladi Bu arada 1978 de Polonyali Karol Vojtyla II Johannes Paulas adiyla papa secildi Yeni papanin 1979 da Polonya yi ziyareti sirasindaki karsilama torenleri yonetim karsiti gosterilere donustu 1980 de Lech Walesa nin onderliginde Dayanisma Sendikasi kuruldu ve kisa surede bir muhalefet odagi durumuna geldi 1981 de General Wojciech Jaruzelski baskanliginda yeni bir hukumet kuruldu Ayni yilin Aralik ayinda sikiyonetim ilan edildi ve Dayanisma Sendikasi kapatildi 1983 te sikiyonetim kaldirildi 1985 te secimler yapildi Jaruzelski yonetimi SSCB de ve oteki sosyalist ulkelerde yururluge giren reformlarin da etkisiyle ulkede ekonomik ve toplumsal alanda onemli degisimlere yoneldi Ama 1988 de yeni bir grev dalgasi patlak verdi Hukumet ve Dayanisma onderlerinin aldigi ortak kararlar dogrultusunda Haziran 1989 da serbest secimler yapildi 30 Ocak 1990 da komunist rejim yikilarak demokratik sisteme gecildi CografyaTopografik Polonya haritasi Polonya 312 722 km2 120 743 sq mi idari alani kaplar ve Avrupa nin dokuzuncu en buyuk ulkesi dir Ulke topraklarinin yaklasik 311 895 km2 120 423 sq mi kadari kara 2 041 km2 788 sq mi ic sular ve 8 783 km2 3 391 sq mi karasularindan olusur Topografik olarak Polonya nin manzarasi cesitli yeryuzu sekilleri su kutleleri ve ekosistemleri ile tanimlanir Baltik Denizi sinirindaki orta ve kuzey bolgesi duz Orta Avrupa Ovasi icindedir ama guneyi tepelik ve ve dagliktir Ortalama deniz seviyesinden yuksekligi tahmini 173 metredir Ulkenin 770 km 480 mi batisinda Pomeranya Korfezi boyunca Baltik denizi kiyilarindan doguda Gdansk Korfezi ne kadar uzanan bir kiyi seridi vardir Sahil seridinde bol miktarda kumullar veya kiyi sirtlari vardir Sahil seridi Rusya ile paylasilan Hel Yarimadasi ve Vistul Lagunu olmak uzere kiyi oklari ve lagunlerince girintilidir Baltik Denizi ndeki en buyuk Polonya adasi Wolin Ulusal Parkindaki Wolin dir Polonya ayrica Szczecin lagununu ve Usedom adasini Almanya ile paylasir SiyasetVarsova Katowice Poznan Gliwice Bydgoszcz Gdansk Wroclaw Kolobrzeg Szczecin Swinoujscie B U Y U K P O L O N Y A K U C U K P O L O N Y A Oder Vistul Avus SLOVAKYA U K R A Y N A A L M A N Y A B E L A R U S S I L E Z Y A Krakow Rzeszow Radom Baltik Denizi M A Z O V Y A P O M E R A N Y A CEKYA Litv RUSYA Lublin Bialystok Gdynia Czestochowa Lodz Ustka Bornholm Dan Yonetim sekli cumhuriyettir Cumhuriyetin ilan edilis tarihi 11 Kasim 1918 dir Cumhurbaskani Andrzej Duda 6 Agustos 2015 te goreve gelmistir Devlet Sarayi Varsova 10 Nisan 2010 da Polonya Cumhurbaskani Lech Kaczynski ve beraberindeki heyeti tasiyan Tu 154M tipi ucak asiri sisli havada inis yapmaya calisirken dusmus ve kurtulan olmamistir Polonya Basbakani Donald Tusk Devlet Baskani Lech Kaczynski yi tasiyan ucagin Rusya da dusmesinin Polonya nin savas sonrasi tarihinin en trajik olayi oldugunu soylemistir Dusen ucaktaki Polonya heyetinde Kaczynkski ile esi Maria nin yani sira Genelkurmay Baskani Franciszek Gagor Merkez Bankasi Baskani Slawir Skrzypek Disisleri Bakan Yardimcisi Andrej Kremer Polonya nin surgundeki son Devlet Baskani Ryszard Kaczorowski Ulusal Guvenlik Bolumu Baskani Aleksander Szczyglo Devlet Baskan Yardimcilari Pawel Wypch ile Mariusz Handzlik Parlamento Baskan Yardimcisi Jerzego Szmajdzinski gibi ust duzey devlet gorevlileri yer aliyordu Sozleri J Wybicki tarafindan yazilip M Oginski tarafindan bestelenmis olan Dabrowski nin Mazurkasi Jeszcze Polska nie zginela Polonya Daha Olmedi marsi Polonya nin ulusal marsidir Ulusal simgesi Beyaz Kartal dir Ulusal rengi kirmizi ve beyazdir Polonya nin bir slogani Polonya Aile Cumhuriyeti dir Voyvodaliklari 1 Ocak 1999 tarihinde yapilan idari reformla daha once 49 idari bolgeye ayrilmis Polonya bu sayiyi 16 idari bolgeye dusurmustur Bu iller Wroclaw Bydgoszcz Torun Lodz Lublin Gorzow Wielkopolski Zielona Gora Krakow Varsova Opole Rzeszow Bialystok Gdansk Katowice Kielce Olsztyn Poznan ve Szczecin dir Pomeranya Bati Pomeranya Varmiya Mazurya Podlakya Mazovya Kuyavya Pomeranya Buyuk Polonya Lubusz Asagi Silezya Lodz Opole Lublin Kucuk Polonya Alt Karpatya Swietokrzyskie SilezyaKaliningrad Rusya Litvanya Belarus Ukrayna Slovakya Cekya AlmanyaBaltik Denizi Adi MerkezAsagi Silezya WroclawKuyavya Pomeranya Bydgoszcz TorunLublin LublinLubusz Gorzow Wielkopolski Zielona GoraLodz LodzKucuk Polonya KrakowMazovya VarsovaOpole OpoleAlt Karpatya RzeszowPodlakya BialystokPomeranya GdanskSilezya KatowiceSwietokrzyskie KielceVarmiya Mazurya OlsztynBuyuk Polonya PoznanBati Pomeranya SzczecinEkonomiGdyniaEkonomik gostergelerGSYIH SAGP 1 599 trilyon 2022 Nominal GSYIH 716 milyar 2022 Reel GSYIH buyumesi 4 5 2019 TUFE enflasyon 2 2 2019 Calisan sayisinin nufusa orani 55 2019 Issizlik 2 9 2021 Toplam kamu borcu 274 milyar 2019 1990 larin basindan beri istikrarli bir ekonomik liberalizasyon politikasi izleyen Polonya gecis sureci ekonomileri arasinda bir basari ornegi olarak one cikmaktadir Yeni Teknolojilerin Merkezi Varsova Devletin sahibi oldugu kucuk ve orta olcekli isletmelerin ozellestirilmesi yeni firma larin kurulusunu duzenleyen liberal bir yasanin kabul edilmesi ozel sektorun gelisimini tesvik etse de suregelen yolsuzluklara ilaveten yasal ve burokratik engellerin bulunmasi ozel sektorun daha da gelismesini baltalamaktadir Tarim sektoru isci fazlasi verimsiz kucuk tarlalar ve yatirim eksikligi nedeniyle gelisememektedir Komur celik demiryollari ve enerji gibi hassas sektorlerin yeniden yapilandirilmasi ve ozellestirilmesi sureci baslatilsa da bu surec yavas islemektedir Saglik egitim emeklilik sistemi ve devlet yonetiminde yapilan reformlar devlet butcesine beklenenden daha fazla yuk getirmistir Kamu maliyesinin gelisimi kamu iktisadi tesekkullerinden kaynaklanan kayiplarin azaltilmasina kayit disi ekonominin kayit altina alinmasina ve vergi reformu gerceklestirilmesine bagli gozukmektedir Polonya Hukumeti 2004 yilinda kamu harcamalarini 2007 yilina kadar yaklasik olarak 17 milyar Amerikan dolari azaltmaya yonelik bir ekonomik paket yururluge koymustur Polonya 2004 yili Mayis ayinda Avrupa Birligi ne AB uye olmustur 2004 yilinda Polonya nin Avrupa Birligi ulkelerine olan ihracatinda yasanan artis ulkenin buyumesine katkida bulunmustur Polonya 2006 yilina kadar AB fonlarindan yaklasik olarak 13 5 milyar ABD Dolari katki saglayacaktir Polonya ekonomisi ve Gayri Safi Yurtici Hasila GSYIH halen nominal standartlar acisindan Avrupa Birligi nde altinci en buyugu ve acisindan besinci en buyugudur Ayni zamanda Birlik icinde en hizli buyuyenlerden biridir Istihdam edilen nufusun yaklasik 60 i ekonominin ucuncul hizmet sektoru nde 30 u sanayi ve imalat sektorunde ve geri kalan 10 u tarim sektorundedir Polonya AB nin uyesi olmasina ragmen ulke Euro yu yasal odeme araci olarak benimsemedi ve kendi para birimini Polonya zlotisi zl PLN korur Polonya bolgedeki en buyuk 500 sirketin yaklasik yuzde 40 inin gelirlere gore yani sira ile Orta Avrupa da bolgesel ekonomik liderdir Ulkenin en buyuk firmalari nda islem goren ve ni olusturur tarafindan yapilan raporlara gore Polonya nin dogrudan yabanci yatirimlarinin degeri 2014 sonunda yaklasik 300 milyar PLN ye ulasti 2014 yilinda 3 194 yabanci kurulusta hissesi olan 1 437 Polonyali sirket oldugunu tahmin etmektedir Guclu bir ic pazari dusuk ozel borcu dusuk issizlik orani esnek para birimi ve tek bir ihracat sektorune bagimli olmayan Polonya 2008 durgunlugu ndan kurtulan tek Avrupa ekonomisidir Ulke dunyadaki mal ve hizmet 20 en buyuk ihracatci dir ve en basarili ihracati makine mobilya gida urunleri giyim ayakkabi kozmetik ve video oyunlarini icerir Mal ve hizmet ihracati 2020 itibariyla GSYIH nin yaklasik 56 si degerindedir Polonya nin en buyuk ticaret ortaklari Almanya Cek Cumhuriyeti Birlesik Krallik Fransa ve Italya dir Eylul 2018 de issizlik orani Avrupa Birligi ndeki en dusuk oranlardan biri olan 5 7 olarak tahmin edildi 2019 da Polonya 26 yasin altindaki iscileri gelir vergisi nden muaf tutan bir yasa cikardi daki piyasa degeri bakimindan en buyuk borsadir Sanayi ve Enerji PS PESA Bydgoszcz SA Polonya yeralti kaynaklari zengin bir ulkedir Yukari ve Asagi Silezya da taskomuru cikartilir Guneydoguda kukurt Katowice de cinko ve kursun yataklari vardir Ayrica linyit kayatuzu dogal gaz ve bakir elde edilir Petrol ve demir gereksinimini buyuk olcude dis ulkelerden saglayan Polonya geliskin bir sanayi ulkesidir Demir celik makine ulasim araclari kimyasal maddeler pamuklu dokuma kagit metal urunler ve elektrikli ev aygitlari uretilir Ormanlardan elde edilen yumusak odunlu kereste dis ulkelere ihrac edilir Gdansk ta gemi yapim ve onarim tesisleri vardir Tarim Topraklarinin yariya yakini ekime elverisli olan Polonya da patates sekerpancari cavdar bugday arpa uretilir domuz ve sigir yetistirilir Balikcilik da ulke ekonomisine buyuk katki saglar Ulasim nda Polonya da sanayi bolgelerine ve limanlara ulasan demiryollari ozellikle yuk tasimaciliginda onemlidir Varsova karayolu aginin merkezidir Oder Irmagi ndan suyolu tasimaciliginda yararlanilir Baslica limanlari Szczecin Swinoujscie Gdynia ve Gdansk tir Uluslararasi hava seferleri Varsova Havalimani ndan yapilir DemografiSehirler Varsova Krakow LodzWroclaw Poznan Gdansk Sehir Toplam 2015 1 Varsova 1 724 4042 Krakow 758 9923 Lodz 711 3324 Wroclaw 632 0675 Poznan 548 0286 Gdansk 461 5317 Szczecin 408 1728 Bydgoszcz 359 4289 Lublin 343 59810 Katowice 304 362Din Polonya nin en buyuk kilisesi Polonya Avrupa nin en dindar ulkesidir Katolik oldugunu soyleyenler 90 a duzenli olarak kiliseye gittigini beyan edenler 80 e ulasmaktadir Dini inanci olanlar arasindan 4 grup saptanabilir niteliktedir Polonyalilarin 15 i cok dindar olup her gun ibadet ederler 35 55 i Tanri ya inanirlar ve dua ederler ancak kiliselere siklikla gitmezler 20 25 i Tanri ya inanip kiliseye cok ender giderler Kiliseyi elestirirler 20 30 u Tanri ya inanirlar ancak ibadet etmezler Czestochowa manastirBohoniki Camii Polonya Meclisi Sejm baskan kursusunun arkasinda Hac vardir Anayasa da ilgili her bolumde Katoliklige atif vardir Bu anlamda Katoliklik devletin resmi dini olarak kabul edilmektedir de denebilir Kilise devlet siyaset ve toplum hayatinda gerektiginde kullandigi ciddi bir nufuza sahiptir Bazi katolik papaz ve din gruplari siyasete acikca girmekte ve bugunku koalisyon iktidarinin bazi partilerini desteklemektedir Bugun Polonya da hicbir kisi ya da resmi veya ozel kurumun Katolikligi acikca reddetmesi ya da elestirmesinin dusunulmesi imkansizdir Kilise ile acikca ters dusen bir partinin siyasi yasamda yer sahibi olmasi neredeyse imkansizdir Papa II Jean Paul e incitici elestiriler yonelten bir gazeteci mahkeme tarafindan suclu bulunmustur Resmi kurumlarin devlet ile kilise iliskisini 1989 yili yasalari duzenlemektedir Soz konusu yasalar inanc ozgurlugunu garanti altina almakta Roma Katolik Kilisesi nin radyo ve televizyon programlari yapmasina ayrica okul hastane ve tarihi degeri olan binalari isletmesine izin vermektedir ve disinda bircok universite ve egitim kurumunda ilahiyat bolumleri vardir 28 Temmuz 1993 yilinda hukumet Baspiskoposluk ile aralarindaki karsilikli iliskileri duzenleyen bir Konkordato imzalamis soz konusu anlasma uzerinde 5 yil gorusmeler yapildiktan sonra Parlamento tarafindan yasallastirilmistir Varsova Baspiskoposu ayni zamanda Polonya Baspiskoposu dur ki 1981 den bu yana bu gorevi Kardinal ustlenmektedir Dini baskent Gniezno dur ve bu kentin piskoposu dogrudan baspiskopos unvani alir 1978 yilinin Ekim ayinda Krakow Piskoposu kardinal Karol Wojtyla Karol Voytiua II Jean Paul ikinci Jan Pol adi ile Papa secilmistir Wojtyla yani II Jean Paul 2005 yilinda yaslilik nedeniyle olmustur Polonya da 5 000 kadar Musluman Tatar yasamaktadir 1989 yilindan itibaren yeni Musluman gocmenler ulkeye yerlesmistir KulturUlusal Tiyatro Varsova Adam Mickiewicz Witold Gombrowicz Stanislaw Lem Bruno Schulz Stanislaw Ignacy Witkiewicz ve gibi taninmis yazarlari vardir Ayrica Henryk Sienkiewicz Wladyslaw Reymont Czeslaw Milosz Wislawa Szymborska ve Olga Tokarczuk Nobel Odulu alan edebiyatcilaridir Polonya nin en unlu sanatcilarindan biri 19 yuzyilda yasamis besteci ve piyanist Fredric Chopin dir Polonya nin unlu taki tasarimcilari Jacek Byczewski Piotr Malysz ve Piotr Modlinski ve digerleri modern gumus taki tasariminda cagdas sanatin dunyaca taninmis sanatcilaridir Polonya da bulunan ve diger galeriler bu modern sanatcilari takdim edip ve eserlerini satisa sunmaktadir Polonya daki dunyaca taninmis sinema yonetmenleri Roman Polanski ve Krzysztof Kieslowski dir Polonya mutfagi birden cok kulturden etkilenmis farkli tatlari bir araya getirerek kendine has bir yemek kulturu olusturmustur Ozellikle patates bu kulturde genis bir yer kapliyor Bazen baharatli bazen de tatli yapilan bir manti cesidi olan Pierogi ve degisik corbalarindan biri olan Zurek Polonya ya kulturune ozgu yemeklerdir ResimlerVarsova 1939 Varsova 1945 Varsova Varsova Universitesi Varsova Maliye Merkezi Krakow Vistul Krakow Vroslav Szczecin Lodz Oder Niegocin Gizycko Ostroda Bialystok Torun Bielsko Biala Lublin Katowice Opole Karpatlar Poznan Malbork Kalesi Cieszyn Gdansk Auschwitz Toplama KampiAyrica bakinizPolonya pasaportu Polonya daki havaalanlari listesi Polonya milli futbol takimi Ekstraklasa Polonya futbol liglerinin en ust seviyesidirKonuyla ilgili yayinlarTemel Britannica Ansiklopedisi Mayis 1993 ISBN 975 7760 02 01 Lehistan dan Bugunku Polonya ya Ankara 2003 Polish Literature of the 1990s Cracow 1999 ISBN 83 911509 6 8 The Orbit of Discourse Piotr Luszczykiewicz Cracow 1999 ISBN 83 88292 25 0Kaynakca a b c d e f World Economic Outlook Database October 2019 IMF org International Monetary Fund 8 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ekim 2019 ec europa eu Eurostat 8 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Mart 2020 Ingilizce United Nations Development Programme 10 Aralik 2019 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Aralik 2019 Polonya nerede nufusu kac Polonya NATO ulkesi mi 3 defa cumhuriyet ilan etti Fuze atildigi iddia edilen Polonya nin tarihi gundemde Hurriyet 19 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2023 encyclopedia ushmm org 2 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2023 a b c Polish Ministry of Education and Science 2019 Statistical Yearbook of the Republic of Poland PDF Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej Warsaw Statistics Poland Glowny Urzad Statystyczny GUS 80 81 84 85 111 ISSN 1506 0632 OCLC 907771825 3 Mart 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 2 Nisan 2022 29 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Grochowski Miroslaw 1997 Poland Under Transition and Its New Geography Taylor amp Francis 39 1 2 1 26 doi 10 1080 00085006 1997 11092140 JSTOR 40869887 BACC Editorial Team 2015 Second Assessment of Climate Change for the Baltic Sea Basin Cham Springer s 385 ISBN 9783319160054 Tymon Zielinski Iwona Sagan Waldemar Surosz 2017 Interdisciplinary approaches for sustainable development goals Cham Springer s 79 ISBN 9783319717883 Shell Marc 2014 Islandology Geography Rhetoric Politics Stanford University Press s 89 ISBN 9780804789264 data worldbank org 10 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi data worldbank org 12 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi data worldbank org 13 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi www gov pl 1 Mart 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi countryeconomy com 2 Subat 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Jan Cienski Warsaw Financial Times 1 July 2012 Internet Archive 25 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Mayis 2020 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Polish economy seen as stable and competitive isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Dorota Ciesielska Maciagowska 5 Nisan 2016 Central European Financial Observer Ingilizce 13 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Haziran 2017 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi The Global Competitiveness Report 2010 2011 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme data worldbank org 31 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi PAP 9 May 2013 Ministerstwo Skarbu Panstwa Internet Archive GUS 9 July 2014 Internet Archive data worldbank org 25 Nisan 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Eylul 2021 Ministerstwo Gospodarki 8 December 2013 Euro Dane Ekonomia Unii Europejskiej Internet Archive Most important Manifo Wayback Workman Daniel 2 Mart 2019 World s Top Exports 12 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Mart 2019 23 Ekim 2018 24 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Ekim 2018 Ivana Kottasova 30 Temmuz 2019 CNN 30 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 Arsivlenmis kopya 25 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Subat 2017 www gezitayfa com 31 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ekim 2020 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Polonya ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Commonwealth of Diverse Cultures Poland s Heritage24 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Polonya dan Canli Kamera Goruntuleri