Tarih, geçmiş zamanın incelenmesi bilimidir. "Tarih", geçmişte yaşanan olayların incelenmesinin yanı sıra, bu olaylarla ilgili bilgilerin keşfi, toplanması, organizasyonu, sunumu ve yorumlanması ile ilgilenen disiplindir.
İnsan veya insan dışı farkı gözetmeksizin, yer ve zaman aralığının kestirildiği bir geçmiş zaman diliminde, sebep-sonuç ilişkisi kurup,yazılı veya yazısız belge ve bulgular eşliğinde bilgiler toplayan bir akademik disiplin olan tarih, herhangi bir bilim kümesine dahil edilmez; çünkü tarih, her alanın geçmişini inceleyebilecek kadar geniş bir disiplindir. Örneğin, antik çağlardan günümüze bilimin ve bilimsel bilginin evrimini ve gelişimini incelemek isteyen kişi "bilim tarihi"ne, insanlığın dinî duygularını, düşüncelerini ve yeryüzündeki dinleri benzer ve farklı yönleri ile karşılaştırmalı olarak incelemek isteyen kişi "dinler tarihi"ne,insanlık tarihi boyunca süregelen ve savaş olarak adlandırabileceğimiz silahlı olayları ve bunların toplumlar, kültürler ve ekonomiler üzerindeki etkisini araştırmak isteyen kişi ise "askerî tarih"e başvurur.
Tarihî inceleme, geçmiş zamandaki olaylara ilişkin tüm bilgilerin, olayların vuku bulduğu dönemin şartları göz önüne alınarak, mümkün olduğunca nesnel bir şekilde sunulması ile oluşur. Tarih, yaşanan olayların bir daha yaşanabilmesi gibi bir olasılık olmadığından, doğa bilimlerindeki gibi deney ve gözleme dayanmaz.
Tarihin nihai amacı, insanın kendini tanımasıdır.20. yüzyıl tarihçisi R. G. Collingwood'un sözleriyle, "Tarihin değeri, insanın neler yaptığını, dolayısıyla insanın ne olduğunu bize öğretmesidir". "Tarih" insanla başlar ve insanın bütün gelişim sürecini incelediği gibi dünyadaki değişimi de hafızasında taşır.
Geçmişlerini hatırlayamayanlar, onu tekrar yaşamaya mahkûmdur.
— George Santayana (İspanyol-Amerikalı filozof ve yazar)
İlk olarak Antik Yunan tarihçisi Herodotos tarafından kullanılan "tarih" sözcüğü, Grekçe: ἱστορία, historiá (anlamı: soruşturma, araştırma) teriminden türemiştir. Sözcük, "soruşturma, araştırma, açıklama, hesap, geçmiş olayların yazılı hesabı, geçmiş olayların kayıtlı bilgisi, hikâye, anlatı" gibi anlamlara gelen historia olarak Klasik Latinceye geçmiştir. Oradan da bazı değişikliklere uğrayarak İngilizceye girmiştir.
Tarihin tarihçesi
Tarihin kendi de bir tarihe sahiptir. Yazıyı bilen veya bilmeyen tüm toplumlar en başından beri kendi kökenleri veya geçmişleri hakkında genellikle tanrılar ve kahramanların eylemlerini merkez alan, hayal gücüne dayanan öyküler anlatmıştır. Yazıyı kullanan ilk uygarlıklar, kil tabletlere veya sarayların ve tapınakların duvarlarına kendi hükümdarlarının eylemlerini yazarak kayıt altına almıştır. Ama bu antik toplumlar, ilk başta geçmişin hakikatini sistemli bir biçimde araştırma girişiminde bulunmamış; gerçekte olan şeyler, mit ve efsanelerde anlatılan olaylardan ayırt edilmemiştir.
Kanıtlar toplayıp yorumlar yaparak geçmiş hakkında soruları ilk araştıran kişiler, MÖ 5. yüzyılda yaşayan Antik Yunan yazarları Herodot (MÖ 484–425) ve Thukididis'tir (MÖ 460–400). Herodot'un çalışması önemli miktarda mit karışımı içerse de, Thukididis'in Peloponez Savaşı (MÖ 431–404) anlatımı, modern tarihsel incelemelerin çoğu ölçütünü karşılamaktadır.Thukididis, savaşın görgü tanıklarıyla yapılan görüşmeleri temel almış ve olayları tanrıların müdahalesi ve eylemlerinden ziyade insanların yaptıklarıyla açıklamıştır.
Daha sonraları Antik Roma'nın Akdeniz dünyasına egemen olması, buradaki tarihçileri daha geniş ölçekli bir başka tarz geliştirmeye teşvik etmiştir. Helenistik tarihçi Polybius (MÖ 200–118) ve Romalı tarihçi Titus Livius (veya Livy, MÖ 59–MS 17), Roma'nın yükselişinin anlatısını yaratmaya çalışmışlardır. Bu, Roma dünyasıyla sınırlı olsa da, "evrensel tarih" adı verilen şeyin başlangıcıdır. Evrensel tarih, geçmişte ilk kökenlerden bugüne kadarki ilerleyişi, geçmişe belli bir amaç yükleyen bir öykü gibi açıklamaya çalışır. Aynı dönemde Çin'de tarihçi Sima Qian (MÖ y. 145–86), benzer bir biçimde efsanevi Sarı İmparator'dan (MÖ y. 2697) İmparator Wu'nun (ö. MÖ 87) hükümdarlığındaki Han Hanedanı'na kadar binlerce yıllık Çin tarihinin izini sürmüştür. Antik dünyadaki tarihçiler, anlatılar yoluyla olaylardan anlam çıkarmanın yanı sıra, tarih geleneğini ahlaki ders-düşüncelerin bir kaynağı olarak kurmuştur. Örneğin Titus Livius ve bir diğer Romalı tarihçi Tacitus'un (MS 56–117) tarih yazımı kısmen kahramanların ve kötülerin davranışını incelemek, imparator ve komutanların karakterlerinin güçlü ve zayıf yönlerini düşünmek, öykünülmesi gereken erdemler veya kaçınılması gereken şeyler hakkında örnekler sunmak için tasarlanmıştır.
Geç dönem Roma İmparatorluğu'nda Hristiyanlığın yükselişi, Avrupa'da tarih anlayışını temelden değiştirmiştir. Hristiyanlar, tarihsel olaylara takdiri ilahi veya Tanrı'nın iradesinin tecellisi olarak bakmaya başlamıştır. Gerçekte nelerin olup bittiğine dair septik araştırmalar genellikle ihmal edilmiştir. Mucizeler ve azizler hakkındaki anlatılar, çoğu zaman hiç sorgulanmadan doğru kabul edilmiştir.İslam dünyası ise, Orta Çağ'da hem bu alanda hem de diğer bakımlardan Hristiyan dünyasından çok daha gelişmiştir. 14. yüzyılda Arap tarihçi İbn Haldun (1332–1406), doğrulanamayan olayların süslü anlatılarının körü körüne, sorgusuz sualsiz kabul edilmesine şiddetli bir şekilde karşı çıkmıştır.
Diğer uygarlıkların tarih yazım geleneklerinin tartışılmaz değerine rağmen, modern tarih yazımı Batı Avrupa'da gelişmiştir. 15. yüzyılda İtalya'da başlayan, daha sonra tüm Avrupa'ya yayılan ve kimi bölgelerde 16. yüzyılın sonlarına dek devam eden Rönesans, geçmişin yeniden keşfini merkez almıştır. Rönesans düşünürleri mimari, felsefe, siyaset ve askerî taktikler gibi çok çeşitli alanlarda antik çağdaki ilham kaynakları bulmuştur. Rönesans döneminin hümanist aydınları, tarihin yeni eğitim müfredatında başlıca konulardan biri olduğunu ilan etmiştir. Elit çevrelerde antika düşkünlüğü baş göstermiş, antik kalıntılar araştırılmış ve eski para ve yazıtların koleksiyonları yapılmıştır. Aynı zamanda Avrupa'da matbaanın yaygınlaşması, tarihin çok daha geniş bir kitle ile buluşmasını sağlamıştır.
Avrupa'da 18. yüzyıl itibarıyla, tarihsel kaynakları eleştirel bir biçimde değerlendirip karşılaştırarak olguların saptanmasından oluşan tarih metodolojisi, oldukça gelişmiş bir seviyeye yükselmiştir.Aydınlanma filozofları, geçmişin mantıksızlıklarıyla alay eden eserler kaleme almışlardır. Bu dönemde Avrupalı düşünürler, geçmişin üç ana döneme ayrılması noktasında genel bir uzlaşmaya varmışlardır: Antik Çağ, Orta Çağ ve Modern Çağ. Kilise'nin egemen olduğu Orta Çağ, akıl dışılık ve barbarlık dönemi olarak görülmüştür. Ayrıca antik uygarlıkların saygın ve mütevazı dünyasını, modern Avrupa'nın yeni filizlenen ve rasyonel evreninden ayıran bir ara dönem olarak düşünülmüştür.
18. yüzyılın sonlarından itibaren tüm Avrupa'ya hâkim olan Romantik hareketin mensupları Romantikler, Orta Çağ'dan ilham almışlardır ve Romantik tarihçiler, daha önce olduğu gibi, geçmişi modern dünya için bir hazırlık olarak görmek yerine, hayal gücüne dayanarak geçmiş çağların ruhunu yakalamaya çalışmışlardır. Bu, büyük ölçüde ulusçulukla ilgilidir. Örneğin Alman Romantik düşünür Johann Gottfried Herder (1744–1803), ulusal kimliğin köklerini ve "gerçek Alman ruhunu" geçmişte aramıştır. 19. yüzyılda Avrupa'da milliyetçilik ön plana çıktıkça, tarih büyük ölçüde ulusal karakteristiklerin ve ulusal kahramanların kutlanması hüviyetine bürünmüş, genellikle mit yaratmaya yönelmiştir. Her ülke, kendi bayrağı ve millî marşı gibi kendi kutsal kahramanlık tarihine sahip olmak istemiştir.
19. yüzyılda tarih gittikçe önemli bir hâle gelmiş ve yazgı niteliği kazanmıştır. Avrupa uygarlığı, kendini kibirli bir biçimde tüm tarihin ulaştığı hedef olarak görmüş ve geçmişten buna uygun anlamlar çıkaran anlatılar oluşturmuştur. 19. yüzyılda, diğer bilgi alanları gibi tarih de profesyonelleşme sürecinden geçmiş ve akademik disiplin hâline gelmiştir. Akademik tarih, "bilim" statüsüne yükselmiştir. Eski çağlarda tarihin konusu her zaman krallar, kraliçeler, başbakanlar, başkanlar ve odaklanmışken, 20. yüzyılda gittikçe sıradan halkı kucaklayacak şekilde genişlemiştir. Halkın tarihsel olaylarda oynadığı rolü anlamak, daha derinlikli araştırmaları gerektirmiştir.
20. yüzyılın ikinci yarısına kadar dünya tarihi büyük ölçüde Batı uygarlığının zaferinin öyküsü şeklinde yazılmıştır. Kimi saygın Avrupalı tarihçilerin, "siyah Afrika"nın önemli bir tarihe sahip olmadığı, insanlığın ilerleyişine katkıda bulunmadığı görüşü geçerli bulunmuştur.
20. yüzyılın ikinci yarısında "bir tek" tarihsel büyük anlatı kavramı çökmüş ve bu, Avrupa merkezliliğini de beraberinde götürmüştür. Post–kolonyal ve post–modernist dünya, birçok farklı sosyal kimliğin bakış açısından anlatılan tarihlerin çoğulluğunu gerekli kılmıştır. Asya, Afrika veya Amerika yerlisi gibi bakış açılarından anlatılan tarihlerin yanı sıra; siyahların tarihi, kadınların tarihi ve eşcinsel kişilerin tarihinin incelenmesine ilgi artmıştır. Bu revizyonizm dalgası, Batı'daki eğitimli kişilerin genellikle bildiği şekli ile dünya tarihinin büyük kısmını altüst etmiştir. Ortaya çıkan karmaşa, örneğin 1992'de, yani Kristof Kolomb'un Amerika kıtasına ilk yolculuğunun 500. yıldönümünde verilen tepkilerde görülebilir. Bu olayın Amerika Birleşik Devletleri'nde yaygın olarak kutlanması beklenirken, pratikte kutlamalar yapılsa bile, buna bir parça mahcubiyet eşlik etmiştir.
Tarihi kaynaklar ve yöntemler
Tarihçiler, araştırmalarında çok çeşitli kaynaklar kullanırlar. Bu kaynakların önem sırasına göre belirli bir hiyerarşi içinde sınıflanması ve yorumlanması, tarihçinin temel çalışma yöntemidir.
Kaynakların sınıflandırılması
Yazılı kaynaklar
Yazılı kaynaklar tarihçilerin temel kaynaklarını teşkil eder.
- Arşiv belgeleri: (Kamuya ya da özel kişilere ait olan, belgelerin saklandığı yerlere arşiv denir. Arşivler resmî kayıtlar, yazışmalar gibi çok çeşitli belgeleri içerir.)
- Yayımlanmış resmî belgeler: Döneme ait kanunlar, kararnâmeler, kararlar vs.
- İncelenen döneme ait hatıralar, eserler, edebiyat çalışmaları
- Dönemin basın–yayın organları (gazeteler, dergiler vb.)
Sözlü kaynaklar
Sözlü tarihin en büyük kaynağı insandır. En önemli özelliği ise yine tarihin nesnesi olan insan unsurunu kendine temel bilgi kaynağı olarak almasıdır. Sözlü tarihin diğer kaynakları ise; tarihî şiirler, hikâyeler, efsaneler, mitoslar, destanlar, menkıbeler, fıkralar ve atasözleri olmak üzere çeşitlendirilebilir.
Kalıntılar
Arkeolojik kazılarda elde edilen malzemelerdir. Taş, toprak, kemik ve çeşitli madenlerden yapılmış eşyalar, mağara resimleri, kabartmalar, mezarlar, heykeller bunlardandır.Arkeoloji bilimi, özellikle tarihte yazının gelişmediği zamanlar hakkında oldukça fayda sağlamaktadır.
Çizili, sesli ve görüntülü kaynaklar
Bu kaynaklara haritalar, planlar, taş plaklar, fotoğraflar vs. örnek gösterilebilir. Televizyon ve radyolardan yapılan programlar ve haber kayıtları da bu anlamda bir kaynak niteliğindedir. Ancak montaj yapılabilmesi; kaset, CD, DVD gibi belgelerin yüzde yüz güvenilir olma özelliğini yitirmesine neden olmaktadır.
Birinci el kaynaklar
Tarihî olayın geçtiği döneme ait her türlü bulgulardır. Birinci el kaynaklar, tarihî olay veya dönemlere tanıklık etmiş kişiler tarafından yazılır. Tarih biliminde birinci el kaynaklardan oldukça faydalanılmaktadır. Ancak birinci el kaynakların tamamı güvenilir değildir. Yazıldıkları koşullara ve yazan kişiye göre yazılanlarda taraf tutulmuş veya yanlış bilgiler aktarılmış olabilir. Birinci el kaynak olma niteliği taşıyan, ancak buna rağmen bazı yanlış bilgilerin yer aldığı kaynaklara örnek olarak "Ahval-i Sultan Mehemmed" verilebilir. Şair Ahmedî tarafından Osmanlı padişahı Çelebi Mehmed'in ağzıyla yazılmış bir kaynaktır. Genel olarak Fetret Devri'nde Çelebi Mehmed'in başından geçenleri onun sohbetinden anlatmaktadır. Bundan dolayı Ahval-i Sultan Mehemmed kaynağında Çelebi Mehmed'in Fetret Devri'ndeki başarıları abartılmış ve tüm zaferler ona atfedilmiştir.
İkinci el kaynaklar
Olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynaklarından yararlanılarak meydana getirilen eserlerdir ve bu eserler daha uzun kalabilirler. Yazılı ve sözlü kaynakların yeterli olmadığı durumlarda (ya da bu kaynakları tamamlamak amacıyla) fotoğraflar ve günlük eşyalar (örneğin Antik Yunan toplumu için vazo motifleri) birinci elden kaynak olarak tarih çalışmalarına temel oluşturabilir.
Kaynakların kullanımı
Tarih bilimi nesnel verilere, olgulara dayanan bir bilimdir, ancak nesnelliği bütünüyle yansıtması mümkün değildir. Tarihî çalışmaların birinci elden kaynaklara, dayalı olması bu çalışmaların inceledikleri konu üzerine mutlak bilgi verdiği, son sözü söylediği anlamına gelmez. Bu durumun nedenleri kaynaklara bağlı (nesnel) ve tarihçiye bağlı nedenler olarak ikiye ayrılabilir:
- Arşiv belgeleri her zaman güvenilir bir kaynak teşkil etmez; örneğin henüz kaleme alındıkları sırada gerçekten uzak bilgiler yansıtmaları olasıdır. Tarihçi bu olasılıkları da göz önünde bulundurarak kaynaklara karşı eleştirel bir yöntem izler.
- Kullanılacak olan belgelerin seçimi, sunuş şekli, tarih çalışmasının amacı, tarihçinin kişisel siyasi-ideolojik tercihleri, tarihçinin eser verdiği dönemin siyasi-ideolojik koşulları gibi çeşitli nedenler, tarih yorumlarına etki eder. Dolayısıyla aynı arşiv belgelerinden yola çıkılarak farklı tarih yorumlarına ulaşılması olasıdır.
Tarih Yazıcılığı Çeşitleri
Tarih yazma çeşitleri, dil özellikleri ve anlam bakımından birbirinden farklılık gösterir ve üç çeşit tarih yazıcılığı vardır. Bunlar:
Hikayeci Tarih Yazıcılığı
Bu tarz ilk olarak Antik Yunan'da ortaya çıkmıştır. Başlangıçta ağızdan ağza dolaşan hatıralar şairler tarafından nazım tarzında söylenmekte ve bunlara "epos" adı verilmekteyken, Logograflar tarafından hikâyeleştirilerek nesre çevrilmişler ve arşivlerdeki malzemenin de ilavesiyle içlerine birtakım gerçekler de karışmıştır. Fakat yine de, Strabon'un ifadesiyle bunlar "epos" olmaktan kurtulamamışlardır. Logografların eserleri ne edebi, ne de tarihî eserlerdir. Sadece ilmi araştırma yolunu açan "basit kronikler"dir. "Tarihin Babası" adıyla bilinen Herodotos her ne kadar Logografların yolundan gitmişse de, insanı merkez haline getirmiş olması ve kavrayış üstünlüğüyle onlardan ayrılır. Herodotos da hikâyeci tarih tarzını kullanmıştır. Fakat olayları peş peşe sıralamakla kalmamış, onları bir düzen içinde nakletmiş ve bir kompozisyon örneği vermiştir. Eserinde az da olsa siyasi görüşler vardır. Tenkit düşüncesine sahip olmamakla birlikte, gördükleri ile duydukları arasında bir ayrım yapmıştır.
Öğretici Tarih Yazıcılığı
Geçmiş olaylardan ders almak, gelecekteki yolu doğru çizebilmek, okuyucuya ahlaki ve millî duygular aşılayabilmek maksadıyla yazılan bu tarz eserler, öğretici bir mahiyet arz ettiklerinden "öğretici" veya "pragmatik" denilen tarihçilik akımı içinde yer alırlar. Bu tarzın önderliğini yapan kişi Thukydides (Tukididis)'tir. Gerçek anlamda tarihçilik, onun "Pelopennesoslular ile Atinalıların Savaşı" adlı eseriyle başlamıştır. Bu eser sadece edebi bakımdan değil, metot ve zihniyet bakımından da daha önceki eserlerden çok farklıdır. Bu fark, eserin gerek konu, gerekse muhtevasında kendini göstermektedir. Eser zaman ve mekân bakımından sınırlandırıldıktan başka, sadece müellifin yaşadığı devrin olaylarına tahsis edilmiş; devlet, tarihi realitenin merkezi olarak görülerek, esas yerine getirilmiştir. Devlet düşüncesinin esasını siyaset teşkil etmesi dolayısıyla da Thukydides (Tukudides) bir siyasi tarih yazıcısı olmuştur. Thukydides (Tukudides ) yetişme tarzı sebebiyle de, araştırmaya yeni bir anlam getirmiştir. Bu da "siyasi öğretim de faydalı olmak"tır. Böylece ilk defa olarak tarih biliminin sosyal bilimler içindeki yeri de tayin edilmiştir. Burada amaç, faydalı olmak, tarih yoluyla tecrübeyi arttırıp bilgiyi çoğaltarak geliştirmek ve insanı başarılı kılmaktır. Bunun şartları ise:
- Gerçeğe tamamen sadık kalmak,
- Olay ve durumları anlatırken, aralarındaki ilişkiyi ortaya koymaktır.
Geçmişi öğrenerek, bu bilgilere dayanarak şu anki durum ve gelecek hakkında hüküm vermek anca bu şekilde mümkündür. Tarih yazıcılığında bu tür, Thukydides (Tukudides ) ’ten sonra diğer eski Yunan ve Roma tarihçilerince de benimsenmiş; Polybios, Plutarkhos, Tacitius, Machiavelli gibi yazarlar onun izinden gitmişlerdir. Pragmatik tarih yazıcılığının en belirgin özelliği, tarihte ün yapmış şahsiyetlere geniş yer verilmesi, bu kişilerin idealleştirilmesi, hatta adeta insanüstü varlıklar haline getirilmesidir. İslam tarihçiliğindeki "siyer" kitapları bu tarza örnek olarak gösterilebilir. Thukididis'in açtığı çığır, tarihi gerçekleri ortaya koymak hedefini güttüğü halde, örnek olmak prensibiyle de hareket ettiğinden, bunu benimseyen müelliflerin eserlerinde hep zaferler ve parlak olayların işlenmesine özen gösterilmiş, başarısızlıklar ve hayal kırıklıkları karşısında sessizlik tercih edilmiştir. Bu da öğretici tarzın en büyük zaafını teşkil etmiştir.
Araştırmacı Tarih Yazıcılığı
Olayların sebeplerini ve sonuçları derinlemesine inceleyerek, yer ve zaman bakımından dönemin toplumsal, ekonomik yapılarını, iklim ve diğer bütün şartları detaylı şekilde düşünerek, olayları sadece tek bir sebebe bağlamadan sade şekilde anlatılması tarzıdır.19. yüzyılda ortaya çıkmıştır.
Diğer Bakışlar
Tarih konusu üzerinde, Alman filozof Karl Marx tarafından geliştirilen materyalizm görüşü de önemli yer tutmaktadır. Materyalizmin tarih konusundaki bu görüşüne tarihsel materyalizm denir.
Tarihin yararlandığı bilimler
- Arkeoloji: Özellikle yazının olmadığı dönemlerdeki koşullar hakkında bilgi sağlamasıyla tarihçilerin yararlandığı bilimdir.
- Antropoloji: İnsanları, insan davranışlarını ve toplumları inceleyen bilimdir.
- İktisat: Ekonomik olayların kanunlarını ortaya koyan iktisat bilimi geçmişteki olayların iktisadi sebeplerinin anlaşılması konusunda tarihçilere ışık tutar.
- Filoloji: Dil bilimidir. Eski kaynakların çevrilmesi ve incelenmesi konularında tarih bilimine yardımcı olur.
- Nümizmatik: Eski paraları inceler.
- Heraldik: Armaları, mühürleri, unvanları, bayrakları inceler.
- Felsefe: Tarihteki olaylarda dönemin felsefesini bilmek ve düşünce yapısını öğrenmek tarihçinin olayları daha derin anlayabilmesini sağlar.
- Epigrafi: Taş ve mermer kitabelerin üstündeki yazıları inceler.
- Kronoloji: Tarihi olayların zaman içerisindeki yerini belirleyen, sıralayan ve düzenleyen bilimdir.
- Sosyoloji: Toplumu incelemesiyle tarihi olaylardaki toplumların özelliklerinin bilinmesi konusunda tarih bilimine yardımcı olur.
- Etnografya: Toplumun örf, adet ve geleneklerini inceler.
- Paleografya: Eski yazıları inceleyen bilim dalıdır.Yazılı kaynakların anlamlaştırılması bağlamında tarihçilerin faydalandığı bir bilimdir.
- Coğrafya: Tarihçi olayları daha iyi anlamak için geçtiği yeri bilmek zorundadır. O yerin dağlarını, nehirlerini, toprak özelliklerini gibi bilgileri ona coğrafya bilimi verir.
- Diplomasi: Resmi belgeleri inceleyip, sınıflandırarak tarihçiye yardımcı olur.
- Toponomi: Yer adları bilimi
- Onomastik: İsim bilimidir.
- Psikoloji: İnsanların ruhi durumunu ve karakterini inceleyen bilimdir.
- Siyaset: Tarihsel olarak bir toplumun incelenmesi ve toplumun tarihsel açıdan gelişimini sağlamak için siyaset biliminden yararlanılır.
- Fizik: Radyokarbon tarihleme yöntemi gibi tarihleme yöntemleri ile bulguların hangi döneme ait olduğunu inceler.
- Sanat Tarihi: Toplumlara ait sanat eserlerini inceler ve bunların tarihsel yorumlamalarını yapar.
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
Genel
- Grant, Reg; Coward, Fiona; Cussans, Thomas; Levy, Joel; Parker, Philip; Regan, Sally; Wilkinson, Philip (2017), Tarih Kitabı (The History Book), Göbekçin, Tufan tarafından çevrildi, İstanbul: Alfa Yayınları, 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 21 Ocak 2023
Alıntılar
- ^ . ThoughtCo (İngilizce). 6 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ Demircan, Adnan (2007). . Milel ve Nihal. s. 69–89. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ Head, Tom (Ağustos 2018). Dünya Tarihi 101. Say Yayınları. s. 11. ISBN . 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ Arnold, John H. (24 Şubat 2020). History: A Very Short Introduction (İngilizce). OUP Oxford. ISBN . 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ . Scribd (İngilizce). 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ . Tarih Bilimi. 21 Eylül 2015. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ Acun, Fatma. (PDF). s. 91–100. 17 Haziran 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ Farndon, John; Green, Dan; Harvey, Derek; Johnson, Penny; Palmer, Douglas; Parker, Steve; Sparrow, Giles; Ormerod, Phil (2015). Bilim Kitabı. Yıldırım, Ahmet Fethi tarafından çevrildi. Alfa Yayınları. ISBN . 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ Eliade, Mircea (2017). Dinler Tarihine Giriş. Alfa Basım Yayım Dağıtım. ISBN . 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ Bilici, Kasım (5 Ocak 2021). "Askeri Tarih Nedir?". Tarih Kritik Dergisi. 7 (1): 27-29. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ a b c d e f g h Grant, Reg; Coward, Fiona; Cussans, Thomas; Levy, Joel; Parker, Philip; Regan, Sally; Wilkinson, Philip (2017), Tarih Kitabı (The History Book), Göbekçin, Tufan tarafından çevrildi, İstanbul: Alfa Yayınları, s. 12, 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 21 Ocak 2023
- ^ "Historia Kelime Kökeni, Kelimesinin Anlamı - Etimoloji". www.etimolojiturkce.com. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ "History Ne Demek? - Türkçe Kelime Anlamı". Türkçe Ne Demek. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ Joseph, Brian; Janda, Richard (14 Ocak 2005). The Handbook of Historical Linguistics (İngilizce). Wiley. s. 163. ISBN . 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
- ^ . www.britannica.com (İngilizce). 16 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2023.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o Kolektif (1 Ocak 2000). Tarih Kitabı. Alfa Basım Yayım Dağıtım. ss. 12-13. ISBN . 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mayıs 2023.
- ^ . Evrim Ağacı. 21 Ağustos 2020. 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2023.
- ^ Musul, Gizem (7 Nisan 2020). "Ortaçağ Tarihi". Tarih Kritik Dergisi. 6 (2): 140-146. ISSN 2149-8733. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mayıs 2023.
- ^ . www.britannica.com (İngilizce). 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2023.
- ^ a b c . Tarih Bilimi. 5 Ekim 2017. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023.
- ^ Şahin, Mustafa (2022). "Tarihin Topraktaki Arkeolojik İzleri" (PDF). Bursa Uludağ Üniversitesi Yayınları. 20 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023.
- ^ Fidan, Erkan (2022). . ansiklopedi.tubitak.gov.tr. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023.
- ^ a b (PDF). acikders.ankara.edu.tr. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023.
- ^ . tr.eferrit.com. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023.
- ^ Harris, Jonathan; Holmes, Catherine; Russell, Eugenia (2012). Byzantines, Latins, and Turks in the Eastern Mediterranean World After 1150 (İngilizce). s. 229. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023.
- ^ İnalcık, Halil (2017). Osmanli Tarihinde Efsaneler ve Gerçekler. Kronik Kitap. s. 99. ISBN . 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023.
- ^ . Tarih Bilimi. 24 Ekim 2017. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023.
- ^ . www.derssarayi.com. 22 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2022.
Dış bağlantılar
- Türk Tarih Kurumu 21 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tarih gecmis zamanin incelenmesi bilimidir Tarih gecmiste yasanan olaylarin incelenmesinin yani sira bu olaylarla ilgili bilgilerin kesfi toplanmasi organizasyonu sunumu ve yorumlanmasi ile ilgilenen disiplindir Tarihin babasi olarak tanimlanan Yunan tarihci Herodot MO 484 425 Insan veya insan disi farki gozetmeksizin yer ve zaman araliginin kestirildigi bir gecmis zaman diliminde sebep sonuc iliskisi kurup yazili veya yazisiz belge ve bulgular esliginde bilgiler toplayan bir akademik disiplin olan tarih herhangi bir bilim kumesine dahil edilmez cunku tarih her alanin gecmisini inceleyebilecek kadar genis bir disiplindir Ornegin antik caglardan gunumuze bilimin ve bilimsel bilginin evrimini ve gelisimini incelemek isteyen kisi bilim tarihi ne insanligin dini duygularini dusuncelerini ve yeryuzundeki dinleri benzer ve farkli yonleri ile karsilastirmali olarak incelemek isteyen kisi dinler tarihi ne insanlik tarihi boyunca suregelen ve savas olarak adlandirabilecegimiz silahli olaylari ve bunlarin toplumlar kulturler ve ekonomiler uzerindeki etkisini arastirmak isteyen kisi ise askeri tarih e basvurur Tarihi inceleme gecmis zamandaki olaylara iliskin tum bilgilerin olaylarin vuku buldugu donemin sartlari goz onune alinarak mumkun oldugunca nesnel bir sekilde sunulmasi ile olusur Tarih yasanan olaylarin bir daha yasanabilmesi gibi bir olasilik olmadigindan doga bilimlerindeki gibi deney ve gozleme dayanmaz Tarihin nihai amaci insanin kendini tanimasidir 20 yuzyil tarihcisi R G Collingwood un sozleriyle Tarihin degeri insanin neler yaptigini dolayisiyla insanin ne oldugunu bize ogretmesidir Tarih insanla baslar ve insanin butun gelisim surecini inceledigi gibi dunyadaki degisimi de hafizasinda tasir Gecmislerini hatirlayamayanlar onu tekrar yasamaya mahkumdur George Santayana Ispanyol Amerikali filozof ve yazar Ilk olarak Antik Yunan tarihcisi Herodotos tarafindan kullanilan tarih sozcugu Grekce ἱstoria historia anlami sorusturma arastirma teriminden turemistir Sozcuk sorusturma arastirma aciklama hesap gecmis olaylarin yazili hesabi gecmis olaylarin kayitli bilgisi hikaye anlati gibi anlamlara gelen historia olarak Klasik Latinceye gecmistir Oradan da bazi degisikliklere ugrayarak Ingilizceye girmistir Tarihin tarihcesiBerlin deki Bergama Muzesi nde bulunan Thukididis mozaigi MS 3 yuzyil Ceras Roma Imparatorlugu Tarihin kendi de bir tarihe sahiptir Yaziyi bilen veya bilmeyen tum toplumlar en basindan beri kendi kokenleri veya gecmisleri hakkinda genellikle tanrilar ve kahramanlarin eylemlerini merkez alan hayal gucune dayanan oykuler anlatmistir Yaziyi kullanan ilk uygarliklar kil tabletlere veya saraylarin ve tapinaklarin duvarlarina kendi hukumdarlarinin eylemlerini yazarak kayit altina almistir Ama bu antik toplumlar ilk basta gecmisin hakikatini sistemli bir bicimde arastirma girisiminde bulunmamis gercekte olan seyler mit ve efsanelerde anlatilan olaylardan ayirt edilmemistir Kanitlar toplayip yorumlar yaparak gecmis hakkinda sorulari ilk arastiran kisiler MO 5 yuzyilda yasayan Antik Yunan yazarlari Herodot MO 484 425 ve Thukididis tir MO 460 400 Herodot un calismasi onemli miktarda mit karisimi icerse de Thukididis in Peloponez Savasi MO 431 404 anlatimi modern tarihsel incelemelerin cogu olcutunu karsilamaktadir Thukididis savasin gorgu taniklariyla yapilan gorusmeleri temel almis ve olaylari tanrilarin mudahalesi ve eylemlerinden ziyade insanlarin yaptiklariyla aciklamistir Romali tarihci Titus Livius MO 59 MS 17 Cinli tarihci Sima Qian MO y 145 86 Daha sonralari Antik Roma nin Akdeniz dunyasina egemen olmasi buradaki tarihcileri daha genis olcekli bir baska tarz gelistirmeye tesvik etmistir Helenistik tarihci Polybius MO 200 118 ve Romali tarihci Titus Livius veya Livy MO 59 MS 17 Roma nin yukselisinin anlatisini yaratmaya calismislardir Bu Roma dunyasiyla sinirli olsa da evrensel tarih adi verilen seyin baslangicidir Evrensel tarih gecmiste ilk kokenlerden bugune kadarki ilerleyisi gecmise belli bir amac yukleyen bir oyku gibi aciklamaya calisir Ayni donemde Cin de tarihci Sima Qian MO y 145 86 benzer bir bicimde efsanevi Sari Imparator dan MO y 2697 Imparator Wu nun o MO 87 hukumdarligindaki Han Hanedani na kadar binlerce yillik Cin tarihinin izini surmustur Antik dunyadaki tarihciler anlatilar yoluyla olaylardan anlam cikarmanin yani sira tarih gelenegini ahlaki ders dusuncelerin bir kaynagi olarak kurmustur Ornegin Titus Livius ve bir diger Romali tarihci Tacitus un MS 56 117 tarih yazimi kismen kahramanlarin ve kotulerin davranisini incelemek imparator ve komutanlarin karakterlerinin guclu ve zayif yonlerini dusunmek oykunulmesi gereken erdemler veya kacinilmasi gereken seyler hakkinda ornekler sunmak icin tasarlanmistir Ibn Haldun un Cezayir de bulunan bir bustu Gec donem Roma Imparatorlugu nda Hristiyanligin yukselisi Avrupa da tarih anlayisini temelden degistirmistir Hristiyanlar tarihsel olaylara takdiri ilahi veya Tanri nin iradesinin tecellisi olarak bakmaya baslamistir Gercekte nelerin olup bittigine dair septik arastirmalar genellikle ihmal edilmistir Mucizeler ve azizler hakkindaki anlatilar cogu zaman hic sorgulanmadan dogru kabul edilmistir Islam dunyasi ise Orta Cag da hem bu alanda hem de diger bakimlardan Hristiyan dunyasindan cok daha gelismistir 14 yuzyilda Arap tarihci Ibn Haldun 1332 1406 dogrulanamayan olaylarin suslu anlatilarinin koru korune sorgusuz sualsiz kabul edilmesine siddetli bir sekilde karsi cikmistir Diger uygarliklarin tarih yazim geleneklerinin tartisilmaz degerine ragmen modern tarih yazimi Bati Avrupa da gelismistir 15 yuzyilda Italya da baslayan daha sonra tum Avrupa ya yayilan ve kimi bolgelerde 16 yuzyilin sonlarina dek devam eden Ronesans gecmisin yeniden kesfini merkez almistir Ronesans dusunurleri mimari felsefe siyaset ve askeri taktikler gibi cok cesitli alanlarda antik cagdaki ilham kaynaklari bulmustur Ronesans doneminin humanist aydinlari tarihin yeni egitim mufredatinda baslica konulardan biri oldugunu ilan etmistir Elit cevrelerde antika duskunlugu bas gostermis antik kalintilar arastirilmis ve eski para ve yazitlarin koleksiyonlari yapilmistir Ayni zamanda Avrupa da matbaanin yayginlasmasi tarihin cok daha genis bir kitle ile bulusmasini saglamistir 15 yuzyil ortalarinda Alman mucit ve yayinci Johannes Gutenberg tarafindan Avrupa ya tanitilan matbaanin sonraki yillarda yayginlasmasi Avrupa da buyuk bir bilgi devrimine yol acti ve tarihi genis kitlelere ulastirdi Plantin Moretus Muzesi Anvers Belcika Avrupa da 18 yuzyil itibariyla tarihsel kaynaklari elestirel bir bicimde degerlendirip karsilastirarak olgularin saptanmasindan olusan tarih metodolojisi oldukca gelismis bir seviyeye yukselmistir Aydinlanma filozoflari gecmisin mantiksizliklariyla alay eden eserler kaleme almislardir Bu donemde Avrupali dusunurler gecmisin uc ana doneme ayrilmasi noktasinda genel bir uzlasmaya varmislardir Antik Cag Orta Cag ve Modern Cag Kilise nin egemen oldugu Orta Cag akil disilik ve barbarlik donemi olarak gorulmustur Ayrica antik uygarliklarin saygin ve mutevazi dunyasini modern Avrupa nin yeni filizlenen ve rasyonel evreninden ayiran bir ara donem olarak dusunulmustur 18 yuzyilin sonlarindan itibaren tum Avrupa ya hakim olan Romantik hareketin mensuplari Romantikler Orta Cag dan ilham almislardir ve Romantik tarihciler daha once oldugu gibi gecmisi modern dunya icin bir hazirlik olarak gormek yerine hayal gucune dayanarak gecmis caglarin ruhunu yakalamaya calismislardir Bu buyuk olcude ulusculukla ilgilidir Ornegin Alman Romantik dusunur Johann Gottfried Herder 1744 1803 ulusal kimligin koklerini ve gercek Alman ruhunu gecmiste aramistir 19 yuzyilda Avrupa da milliyetcilik on plana ciktikca tarih buyuk olcude ulusal karakteristiklerin ve ulusal kahramanlarin kutlanmasi huviyetine burunmus genellikle mit yaratmaya yonelmistir Her ulke kendi bayragi ve milli marsi gibi kendi kutsal kahramanlik tarihine sahip olmak istemistir 19 yuzyilda tarih gittikce onemli bir hale gelmis ve yazgi niteligi kazanmistir Avrupa uygarligi kendini kibirli bir bicimde tum tarihin ulastigi hedef olarak gormus ve gecmisten buna uygun anlamlar cikaran anlatilar olusturmustur 19 yuzyilda diger bilgi alanlari gibi tarih de profesyonellesme surecinden gecmis ve akademik disiplin haline gelmistir Akademik tarih bilim statusune yukselmistir Eski caglarda tarihin konusu her zaman krallar kraliceler basbakanlar baskanlar ve odaklanmisken 20 yuzyilda gittikce siradan halki kucaklayacak sekilde genislemistir Halkin tarihsel olaylarda oynadigi rolu anlamak daha derinlikli arastirmalari gerektirmistir Ingiliz tarihci Bernard Lewis 1916 2018 Israilli tarihci Yuval Noah Harari d 1976 20 yuzyilin ikinci yarisina kadar dunya tarihi buyuk olcude Bati uygarliginin zaferinin oykusu seklinde yazilmistir Kimi saygin Avrupali tarihcilerin siyah Afrika nin onemli bir tarihe sahip olmadigi insanligin ilerleyisine katkida bulunmadigi gorusu gecerli bulunmustur 20 yuzyilin ikinci yarisinda bir tek tarihsel buyuk anlati kavrami cokmus ve bu Avrupa merkezliligini de beraberinde goturmustur Post kolonyal ve post modernist dunya bircok farkli sosyal kimligin bakis acisindan anlatilan tarihlerin cogullugunu gerekli kilmistir Asya Afrika veya Amerika yerlisi gibi bakis acilarindan anlatilan tarihlerin yani sira siyahlarin tarihi kadinlarin tarihi ve escinsel kisilerin tarihinin incelenmesine ilgi artmistir Bu revizyonizm dalgasi Bati daki egitimli kisilerin genellikle bildigi sekli ile dunya tarihinin buyuk kismini altust etmistir Ortaya cikan karmasa ornegin 1992 de yani Kristof Kolomb un Amerika kitasina ilk yolculugunun 500 yildonumunde verilen tepkilerde gorulebilir Bu olayin Amerika Birlesik Devletleri nde yaygin olarak kutlanmasi beklenirken pratikte kutlamalar yapilsa bile buna bir parca mahcubiyet eslik etmistir Tarihi kaynaklar ve yontemlerTarihciler arastirmalarinda cok cesitli kaynaklar kullanirlar Bu kaynaklarin onem sirasina gore belirli bir hiyerarsi icinde siniflanmasi ve yorumlanmasi tarihcinin temel calisma yontemidir Kaynaklarin siniflandirilmasi Yazili kaynaklar Bir arsivin raflarindaki kayit kutulari Yazili kaynaklar tarihcilerin temel kaynaklarini teskil eder Arsiv belgeleri Kamuya ya da ozel kisilere ait olan belgelerin saklandigi yerlere arsiv denir Arsivler resmi kayitlar yazismalar gibi cok cesitli belgeleri icerir Yayimlanmis resmi belgeler Doneme ait kanunlar kararnameler kararlar vs Incelenen doneme ait hatiralar eserler edebiyat calismalari Donemin basin yayin organlari gazeteler dergiler vb Sozlu kaynaklar Sozlu tarihin en buyuk kaynagi insandir En onemli ozelligi ise yine tarihin nesnesi olan insan unsurunu kendine temel bilgi kaynagi olarak almasidir Sozlu tarihin diger kaynaklari ise tarihi siirler hikayeler efsaneler mitoslar destanlar menkibeler fikralar ve atasozleri olmak uzere cesitlendirilebilir Kalintilar Bir arkeolojik kazi alani Arkeolojik kazilarda elde edilen malzemelerdir Tas toprak kemik ve cesitli madenlerden yapilmis esyalar magara resimleri kabartmalar mezarlar heykeller bunlardandir Arkeoloji bilimi ozellikle tarihte yazinin gelismedigi zamanlar hakkinda oldukca fayda saglamaktadir Cizili sesli ve goruntulu kaynaklar Bu kaynaklara haritalar planlar tas plaklar fotograflar vs ornek gosterilebilir Televizyon ve radyolardan yapilan programlar ve haber kayitlari da bu anlamda bir kaynak niteligindedir Ancak montaj yapilabilmesi kaset CD DVD gibi belgelerin yuzde yuz guvenilir olma ozelligini yitirmesine neden olmaktadir Birinci el kaynaklar Tarihi olayin gectigi doneme ait her turlu bulgulardir Birinci el kaynaklar tarihi olay veya donemlere taniklik etmis kisiler tarafindan yazilir Tarih biliminde birinci el kaynaklardan oldukca faydalanilmaktadir Ancak birinci el kaynaklarin tamami guvenilir degildir Yazildiklari kosullara ve yazan kisiye gore yazilanlarda taraf tutulmus veya yanlis bilgiler aktarilmis olabilir Birinci el kaynak olma niteligi tasiyan ancak buna ragmen bazi yanlis bilgilerin yer aldigi kaynaklara ornek olarak Ahval i Sultan Mehemmed verilebilir Sair Ahmedi tarafindan Osmanli padisahi Celebi Mehmed in agziyla yazilmis bir kaynaktir Genel olarak Fetret Devri nde Celebi Mehmed in basindan gecenleri onun sohbetinden anlatmaktadir Bundan dolayi Ahval i Sultan Mehemmed kaynaginda Celebi Mehmed in Fetret Devri ndeki basarilari abartilmis ve tum zaferler ona atfedilmistir Ikinci el kaynaklar Olayin gectigi doneme yakin ya da o donemin kaynaklarindan yararlanilarak meydana getirilen eserlerdir ve bu eserler daha uzun kalabilirler Yazili ve sozlu kaynaklarin yeterli olmadigi durumlarda ya da bu kaynaklari tamamlamak amaciyla fotograflar ve gunluk esyalar ornegin Antik Yunan toplumu icin vazo motifleri birinci elden kaynak olarak tarih calismalarina temel olusturabilir Kaynaklarin kullanimi Tarih bilimi nesnel verilere olgulara dayanan bir bilimdir ancak nesnelligi butunuyle yansitmasi mumkun degildir Tarihi calismalarin birinci elden kaynaklara dayali olmasi bu calismalarin inceledikleri konu uzerine mutlak bilgi verdigi son sozu soyledigi anlamina gelmez Bu durumun nedenleri kaynaklara bagli nesnel ve tarihciye bagli nedenler olarak ikiye ayrilabilir Arsiv belgeleri her zaman guvenilir bir kaynak teskil etmez ornegin henuz kaleme alindiklari sirada gercekten uzak bilgiler yansitmalari olasidir Tarihci bu olasiliklari da goz onunde bulundurarak kaynaklara karsi elestirel bir yontem izler Kullanilacak olan belgelerin secimi sunus sekli tarih calismasinin amaci tarihcinin kisisel siyasi ideolojik tercihleri tarihcinin eser verdigi donemin siyasi ideolojik kosullari gibi cesitli nedenler tarih yorumlarina etki eder Dolayisiyla ayni arsiv belgelerinden yola cikilarak farkli tarih yorumlarina ulasilmasi olasidir Tarih Yaziciligi CesitleriThukididis bustu Tarih yazma cesitleri dil ozellikleri ve anlam bakimindan birbirinden farklilik gosterir ve uc cesit tarih yaziciligi vardir Bunlar Hikayeci Tarih Yaziciligi Bu tarz ilk olarak Antik Yunan da ortaya cikmistir Baslangicta agizdan agza dolasan hatiralar sairler tarafindan nazim tarzinda soylenmekte ve bunlara epos adi verilmekteyken Logograflar tarafindan hikayelestirilerek nesre cevrilmisler ve arsivlerdeki malzemenin de ilavesiyle iclerine birtakim gercekler de karismistir Fakat yine de Strabon un ifadesiyle bunlar epos olmaktan kurtulamamislardir Logograflarin eserleri ne edebi ne de tarihi eserlerdir Sadece ilmi arastirma yolunu acan basit kronikler dir Tarihin Babasi adiyla bilinen Herodotos her ne kadar Logograflarin yolundan gitmisse de insani merkez haline getirmis olmasi ve kavrayis ustunluguyle onlardan ayrilir Herodotos da hikayeci tarih tarzini kullanmistir Fakat olaylari pes pese siralamakla kalmamis onlari bir duzen icinde nakletmis ve bir kompozisyon ornegi vermistir Eserinde az da olsa siyasi gorusler vardir Tenkit dusuncesine sahip olmamakla birlikte gordukleri ile duyduklari arasinda bir ayrim yapmistir Ogretici Tarih Yaziciligi Gecmis olaylardan ders almak gelecekteki yolu dogru cizebilmek okuyucuya ahlaki ve milli duygular asilayabilmek maksadiyla yazilan bu tarz eserler ogretici bir mahiyet arz ettiklerinden ogretici veya pragmatik denilen tarihcilik akimi icinde yer alirlar Bu tarzin onderligini yapan kisi Thukydides Tukididis tir Gercek anlamda tarihcilik onun Pelopennesoslular ile Atinalilarin Savasi adli eseriyle baslamistir Bu eser sadece edebi bakimdan degil metot ve zihniyet bakimindan da daha onceki eserlerden cok farklidir Bu fark eserin gerek konu gerekse muhtevasinda kendini gostermektedir Eser zaman ve mekan bakimindan sinirlandirildiktan baska sadece muellifin yasadigi devrin olaylarina tahsis edilmis devlet tarihi realitenin merkezi olarak gorulerek esas yerine getirilmistir Devlet dusuncesinin esasini siyaset teskil etmesi dolayisiyla da Thukydides Tukudides bir siyasi tarih yazicisi olmustur Thukydides Tukudides yetisme tarzi sebebiyle de arastirmaya yeni bir anlam getirmistir Bu da siyasi ogretim de faydali olmak tir Boylece ilk defa olarak tarih biliminin sosyal bilimler icindeki yeri de tayin edilmistir Burada amac faydali olmak tarih yoluyla tecrubeyi arttirip bilgiyi cogaltarak gelistirmek ve insani basarili kilmaktir Bunun sartlari ise Gercege tamamen sadik kalmak Olay ve durumlari anlatirken aralarindaki iliskiyi ortaya koymaktir Gecmisi ogrenerek bu bilgilere dayanarak su anki durum ve gelecek hakkinda hukum vermek anca bu sekilde mumkundur Tarih yaziciliginda bu tur Thukydides Tukudides ten sonra diger eski Yunan ve Roma tarihcilerince de benimsenmis Polybios Plutarkhos Tacitius Machiavelli gibi yazarlar onun izinden gitmislerdir Pragmatik tarih yaziciliginin en belirgin ozelligi tarihte un yapmis sahsiyetlere genis yer verilmesi bu kisilerin ideallestirilmesi hatta adeta insanustu varliklar haline getirilmesidir Islam tarihciligindeki siyer kitaplari bu tarza ornek olarak gosterilebilir Thukididis in actigi cigir tarihi gercekleri ortaya koymak hedefini guttugu halde ornek olmak prensibiyle de hareket ettiginden bunu benimseyen muelliflerin eserlerinde hep zaferler ve parlak olaylarin islenmesine ozen gosterilmis basarisizliklar ve hayal kirikliklari karsisinda sessizlik tercih edilmistir Bu da ogretici tarzin en buyuk zaafini teskil etmistir Arastirmaci Tarih Yaziciligi Olaylarin sebeplerini ve sonuclari derinlemesine inceleyerek yer ve zaman bakimindan donemin toplumsal ekonomik yapilarini iklim ve diger butun sartlari detayli sekilde dusunerek olaylari sadece tek bir sebebe baglamadan sade sekilde anlatilmasi tarzidir 19 yuzyilda ortaya cikmistir Diger BakislarTarih konusu uzerinde Alman filozof Karl Marx tarafindan gelistirilen materyalizm gorusu de onemli yer tutmaktadir Materyalizmin tarih konusundaki bu gorusune tarihsel materyalizm denir Tarihin yararlandigi bilimlerArkeoloji Ozellikle yazinin olmadigi donemlerdeki kosullar hakkinda bilgi saglamasiyla tarihcilerin yararlandigi bilimdir Antropoloji Insanlari insan davranislarini ve toplumlari inceleyen bilimdir Iktisat Ekonomik olaylarin kanunlarini ortaya koyan iktisat bilimi gecmisteki olaylarin iktisadi sebeplerinin anlasilmasi konusunda tarihcilere isik tutar Filoloji Dil bilimidir Eski kaynaklarin cevrilmesi ve incelenmesi konularinda tarih bilimine yardimci olur Numizmatik Eski paralari inceler Heraldik Armalari muhurleri unvanlari bayraklari inceler Felsefe Tarihteki olaylarda donemin felsefesini bilmek ve dusunce yapisini ogrenmek tarihcinin olaylari daha derin anlayabilmesini saglar Epigrafi Tas ve mermer kitabelerin ustundeki yazilari inceler Kronoloji Tarihi olaylarin zaman icerisindeki yerini belirleyen siralayan ve duzenleyen bilimdir Sosyoloji Toplumu incelemesiyle tarihi olaylardaki toplumlarin ozelliklerinin bilinmesi konusunda tarih bilimine yardimci olur Etnografya Toplumun orf adet ve geleneklerini inceler Paleografya Eski yazilari inceleyen bilim dalidir Yazili kaynaklarin anlamlastirilmasi baglaminda tarihcilerin faydalandigi bir bilimdir Cografya Tarihci olaylari daha iyi anlamak icin gectigi yeri bilmek zorundadir O yerin daglarini nehirlerini toprak ozelliklerini gibi bilgileri ona cografya bilimi verir Diplomasi Resmi belgeleri inceleyip siniflandirarak tarihciye yardimci olur Toponomi Yer adlari bilimi Onomastik Isim bilimidir Psikoloji Insanlarin ruhi durumunu ve karakterini inceleyen bilimdir Siyaset Tarihsel olarak bir toplumun incelenmesi ve toplumun tarihsel acidan gelisimini saglamak icin siyaset biliminden yararlanilir Fizik Radyokarbon tarihleme yontemi gibi tarihleme yontemleri ile bulgularin hangi doneme ait oldugunu inceler Sanat Tarihi Toplumlara ait sanat eserlerini inceler ve bunlarin tarihsel yorumlamalarini yapar Ayrica bakinizSozlu tarih Korsanlik tarihiNotlar Bakiniz Amerika Birlesik Devletleri Kizilderililerinin kulturel asimilasyonuKaynakcaGenel Grant Reg Coward Fiona Cussans Thomas Levy Joel Parker Philip Regan Sally Wilkinson Philip 2017 Tarih Kitabi The History Book Gobekcin Tufan tarafindan cevrildi Istanbul Alfa Yayinlari 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 21 Ocak 2023 Alintilar ThoughtCo Ingilizce 6 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Ocak 2023 Demircan Adnan 2007 Milel ve Nihal s 69 89 26 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Ocak 2023 Head Tom Agustos 2018 Dunya Tarihi 101 Say Yayinlari s 11 ISBN 978 605 02 0660 9 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ocak 2023 Arnold John H 24 Subat 2020 History A Very Short Introduction Ingilizce OUP Oxford ISBN 978 0 19 285352 3 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ocak 2023 Scribd Ingilizce 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Ocak 2023 Tarih Bilimi 21 Eylul 2015 12 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Ocak 2023 Acun Fatma PDF s 91 100 17 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Ocak 2023 Farndon John Green Dan Harvey Derek Johnson Penny Palmer Douglas Parker Steve Sparrow Giles Ormerod Phil 2015 Bilim Kitabi Yildirim Ahmet Fethi tarafindan cevrildi Alfa Yayinlari ISBN 978 605 106 930 2 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ocak 2023 Eliade Mircea 2017 Dinler Tarihine Giris Alfa Basim Yayim Dagitim ISBN 978 605 171 554 4 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ocak 2023 Bilici Kasim 5 Ocak 2021 Askeri Tarih Nedir Tarih Kritik Dergisi 7 1 27 29 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ocak 2023 a b c d e f g h Grant Reg Coward Fiona Cussans Thomas Levy Joel Parker Philip Regan Sally Wilkinson Philip 2017 Tarih Kitabi The History Book Gobekcin Tufan tarafindan cevrildi Istanbul Alfa Yayinlari s 12 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 21 Ocak 2023 Historia Kelime Kokeni Kelimesinin Anlami Etimoloji www etimolojiturkce com 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ocak 2023 History Ne Demek Turkce Kelime Anlami Turkce Ne Demek 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ocak 2023 Joseph Brian Janda Richard 14 Ocak 2005 The Handbook of Historical Linguistics Ingilizce Wiley s 163 ISBN 978 1 4051 2747 9 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ocak 2023 www britannica com Ingilizce 16 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Ocak 2023 a b c d e f g h i j k l m n o Kolektif 1 Ocak 2000 Tarih Kitabi Alfa Basim Yayim Dagitim ss 12 13 ISBN 978 605 171 364 9 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mayis 2023 Evrim Agaci 21 Agustos 2020 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2023 Musul Gizem 7 Nisan 2020 Ortacag Tarihi Tarih Kritik Dergisi 6 2 140 146 ISSN 2149 8733 19 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mayis 2023 www britannica com Ingilizce 17 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2023 a b c Tarih Bilimi 5 Ekim 2017 12 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Mayis 2023 Sahin Mustafa 2022 Tarihin Topraktaki Arkeolojik Izleri PDF Bursa Uludag Universitesi Yayinlari 20 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 20 Mayis 2023 Fidan Erkan 2022 ansiklopedi tubitak gov tr 17 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Mayis 2023 a b PDF acikders ankara edu tr 29 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 29 Mayis 2023 tr eferrit com 29 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mayis 2023 Harris Jonathan Holmes Catherine Russell Eugenia 2012 Byzantines Latins and Turks in the Eastern Mediterranean World After 1150 Ingilizce s 229 Erisim tarihi 29 Mayis 2023 Inalcik Halil 2017 Osmanli Tarihinde Efsaneler ve Gercekler Kronik Kitap s 99 ISBN 978 975 2430 15 0 29 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Mayis 2023 Tarih Bilimi 24 Ekim 2017 12 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mayis 2023 www derssarayi com 22 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2022 Dis baglantilarTurk Tarih Kurumu 21 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde