Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli.Temmuz 2020) () ( |
Yunanca (Yunanca: Ελληνικά Elliniká veya Eλληνική γλώσσα Ellinikí Glóssa
Yunanca | |
---|---|
ελληνικά | |
eski ve modern Yunan alfabesi | |
Telaffuz | eliniˈka |
Bölge | Akdeniz, Karadeniz |
Etnisite | Yunanlar |
Konuşan sayısı | 13.400.000 (2012) |
Dil ailesi | Hint-Avrupa
|
Diyalektler | Modern Yunanca |
Yazı sistemi | Yunan alfabesi |
Resmî durumu | |
Resmî dil | Yunanistan Kıbrıs Cumhuriyeti Avrupa Birliği |
Tanınmış azınlık dili | Arnavutluk Ermenistan İtalya Macaristan Romanya Türkiye Ukrayna |
Dil kodları | |
ISO 639-1 | el |
ISO 639-2 | gre (B) ell (T) |
ISO 639-3 | Çeşitli: grc – Antik Yunanca cpg – Kapadokya Yunancası ell – Modern Yunanca gmy – Miken Yunancası pnt – Pontusça tsd – Tsakoni yej – Yevanik |
Yunancanın konuşulduğu ülkeler. |
Yunanca, dünyada çoğunluğu Yunanistan'da olmakla beraber Avustralya, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan yaklaşık 13 milyon kişinin anadilidir. Türkiye'de anadili Yunanca olan yaklaşık 2.500 Rum Ortodoks olduğu tahmin edilmektedir. Bunların hemen hemen hepsi İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada'da yaşar. Bunun yanında 15. ve 17. yüzyıllarda İslamlaşan Trabzonlu ahali tarafından konuşulmaktadır. 1965 nüfus sayımında 4.535 kişi anadilini Pontus lehçesi (Yunanca) olarak kaydettirmişti. Yunanistan, Girit ve Kıbrıs'tan Türkiye'ye göç eden Müslüman Helenler de Batı Anadolu ve Mersin gibi yörelerde dillerini kısmen devam ettirmektedir.
Sınıflandırma
Yunanca, genel kabul edilen görüşe göre Hint-Avrupa dil ailesinde yer alır ve aile içinde kendi başına (ve bazen Antik Makedonca ile birlikte) Helenik diller kolunu oluşturur. Bazı dilbilimciler Yunanca ve Frigceyi Hint-Avrupa dil ailesi içinde varsayımsal üst grubunda birleştirir. Bunun nedeni, Frigce ve Yunancanın diğer Hint-Avrupa dillerinde bulunmayan çeşitli özellikleri paylaşması olmaktadır. Ayrıca Greko-Ermeni ile teorileri, Yunancayı sırasıyla Ermenice ve Hint-Aryan dilleri ile birleştirmeyi öngören diğer teorilerdir, ancak çok desteklenmezler.
Tarihçe
Yunanca, devamlı olarak kullanılmış ve tarihi tespit edilmiş en eski dillerden biridir. Tarihin büyük bir kesiminin her devrinde önemli bir edebi eser verebilmiş sayılı dillerdendir. Yunan dilinin tarihi gelişimi şu bölümlerden oluşur:
Miken Yunancası
, Dor istilası öncesi Yunancadır. Mora Yarımadası ve Girit bölgesinde konuşulmuş ve Fenike alfabesi adlı ebcedden türetilen Lineer B ile yazılmıştır. Hint-Avrupa dillerinin Helen kolunun bilinen en eski dilidir.
Klasik Yunanca
Klasik Yunanca, Dor istilası sonrasında Ege denizi’nin iki yanında konuşulan lehçelerin toplamıdır. Klasik Yunanca dört önemli lehçeye ayrılmaktaydı:
Dorik lehçe: Epir, Mora, Girit, Oniki Adalar, Bodrum-Gökova-Datça çevresinde
Aiolik lehçe: Teselya, Sporadlar ve Çanakkale-İzmir arası Batı Anadolu çevresinde
İonia-Attika lehçesi: Atina çevresi (Attika), Euboia, Kikladlar ve İzmir-Güllük arası
Arkadia-Kıbrıs lehçesi: Merkezi Mora ve Kıbrıs
Helenistik Yunanca
Atina’nın siyasi üstünlüğü sonucu bu dört lehçe Attika lehçesi çevresinde birleşmiş ve Koine Yunancası adlı ortak dil oluşturulmuştur. Helenistik Yunanca Antik Çağ'ın sonunda Makedonya’dan Hindistan’a kadar geniş bir coğrafyada konuşulmuş; Doğu Akdeniz havzasının, Orta Doğu’nun ve Kuzey Afrika’nın lingua franca’sı haline gelmiştir. Yeni Ahit Yunancası da Roma İmparatorluğu'nun resmi dili olan Yunanca da bu ortak dildir.
Koine, 'nde, 'nda, İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi, ve 'nde ayin dili olarak kullanılmaktadır.
Ortaçağ Yunancası
Helenistik Yunanca’nın Erken Orta Çağ'dan itibaren Doğu Roma’nın halk diline dönüşmesi evresidir. Bütün Doğu Akdeniz havzasında, Karadeniz’in kuzeyi ve güneyinde, Orta Doğu’da “Rum-Romalı" denilen halkın gündelik dili haline gelmiştir.
Modern Yunanca
Yunanistan'ın kurulmasıyla devletin resmi dili Katarevusa ilan edildi. Bu dil Eski Klasik Yunancanın diriltilmeye çalışılmış bir haliydi. Okullar ve resmî dairelerde sadece bu diyalekt kullanıldı; ancak halk bu diyalekte yabancı olduğundan evlerde ve sokaklarda Halk Yunancası (Demotiki) konuşulmaya devam edildi.
Demotiki'de birtakım bozulmalar olunca 1964'te okullarda Demotiki'nin de okutulmasına izin verildi.
Bu çift dillilik 1976 yılına kadar devam etti. 1976'da Yunanistan’da çıkan bir kanun ile Kathareuousa devletin resmi dili olmaktan çıkartıldı ve Demotiki resmi dil haline getirildi böylece okul, resmî daire ve evlerde konuşulan dilin aynı olması sağlandı.
1982 yılında kabul edilen ikinci bir kanunla sistem terk edilip sisteme geçilmiştir. Yani sözcüklerin üzerinde vurgulu heceyi belirtmek için kullanılan aksan işaretleri üç çeşitten teke indirgenmiştir. Bu reform tutucu çevrelerce büyük bir tepkiyle karşılanmış ve "Yunancanın Katli" olarak yorumlanmıştır. Bugün dahi tutucu çevreler hala politonik sistemi kullanmakta ısrar etmektedirler. Fakat gazete, dergi, medya ve devlet yeni düzeni sürdürmektedir.
Başlıca lehçeler
Demotiki
Demotiki (Dimotiki diye okunur), günümüzde Yunanca denilince anlaşılan; Yunanistan ve adalarında, ufak kelime ve telaffuz farklılıklarıyla; Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ise halkın konuştuğu lehçedir. Bu ülkelerde bugünkü resmî lehçe Demotiki olup; Kilise yazışmaları hariç; halk, eğitim, basın-yayın, devlet organları bu lehçeyi kullanırlar.
Katarevusa
Katarevusa, 19. yüzyılda Adamantios Korais'in büyük çabalarıyla, Antik Yunanca ile Modern Yunanca arasındaki geçişi en iyi temsil eden, modern sözcüklere eski Yunancadan karşılıklar bulmak, Yunan dilini Avrupa ve özellikle Türkçe kökenli sözcüklerden arındırmak için hazırlanmış bir lehçedir.
Her ne kadar 1976'ya kadar devletin resmî dili olarak kabul edilse de, halkın Demotiki lehçesi konuşması engellenememiştir, 1976 yılında okullardaki zorunlu Katarevusa lehçesindeki eğitim kaldırılmış, devlet yazışmaları ve medyada da kullanımı durdurulup resmi dil olmaktan çıkarılmış, revize edilmiş Demotiki resmi lehçe ilan edilmiştir.
Günümüzde hala Yunanistan Ortodoks Kilisesi'nde, Kıbrıs Başpiskoposluğu'nda, Fener Rum Patrikhanesi, Antakya Patrikhanesi ve Kudüs Patrikhanesi'nde yazışma dili olarak kullanılan lehçe Kathareuousa'dır.
Tsakonika
Demotiki lehçesinden ayrı bir dil olacak kadar farklı bir lehçedir. Köken olarak Yunancanın Dor lehçesinin devamıdır. Yunanistan'ın Mora Yarımadası'nda bulunan birkaç köydeki yaklaşık 3.000 kişinin anadilidir.
Pontos lehçesi
Pontos lehçesi, büyük çoğunluğu 1923 mübâdelesinde Yunanistan'a göçmüş olan ve bugün Kuzey Yunanistan'da varlığını sürdüren Karadenizliler, Trabzon ve Rize'nin bazı köylerinde yaşayan Müslümanlar ile başta Ukrayna olmak Karadeniz sahilinde yer alan eski Yunan kolonilerinde yaşayan Ortodoks Yunan azınlıklar konuşulmaktadır. Romeika en az 5.000'i 200.000'i Yunanistan'da olmak üzere toplam 500.000 kişi tarafından ana dil olarak konuşulduğu hesaplanmaktadır.
Türkiye'de bu lehçeyi konuşanlar, konuştukları dili çoğunlukla "Roma dili" anlamına gelen "Romeika" olarak adlandırırken, Yunanistan'da 19. yüzyıldan itibaren coğrafyaya vurgu yapılarak "Karadeniz'e özgü" anlamında "Pontiaka" olarak adlandırılmıştır ve günümüzde dil bilimciler tarafından da bu şekilde bilinmektedir. Türkiye ve Gürcistan'da yaşayan topluluklarca Pontiaka adı henüz pek bilinmemekte veya yeni duyulmakta olup, "Romeika" olarak adlandırmaya devam etmektedirler. Pontos lehçesi, bir yandan Türkçe, Farsça, Ermenice, Lazca ve diğer Kafkas dillerinden etkilenirken, başta Trabzon ağzı olmak üzere Türkçenin Karadeniz lehçelerinin tümünü, Lazca ve yerel Ermeniceyi de aynı oranda etkilemiştir. Özhan Öztürk'ün Karadeniz Ansiklopedisi'ne göre Türkiye'de (Karadeniz Bölgesi) Pontos lehçesinin ana dil olduğu yerler şunlardır:
- Tonya (6 köy)
- Köprübaşı (6 köy)
- Çaykara (17 köy)
- Dernekpazarı (13 köy)
- Uzungöl (6 köy)
- Bulancak (3 köy)
- Maçka
- Torul
- Yağlıdere
- Santa
- Rize (21 köy)
- Erzincan
Kapadokya lehçesi
Kapadokya lehçesi, Bizans Yunancasından doğmuş, Orta Anadolu'da konuşulmuş bugün ise ölmek üzere olan lehçelerden biridir. 1071 yılında Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra Kapadokya lehçesinin Yunanca konuşulan diğer yerlerle bağlantısı kesildiğinden, bu tarih, lehçenin gelişim sürecinin durmasının başlangıcıdır. Bununla birlikte, Türkçe çoğunluk dili hâlini almıştır. İki halk arasındaki hızlı kültürel etkileşim Yunancadan ayrılmaya başlamış olan Kapadokya lehçesini, daha da başka bir çehreye bürümüştür. Türkçe seslerden, sesli uyumlarına kadar birçok konuşma ve yazı kuralı bu dile girmiştir. Dimotiki lehçesinde hiç bulunmayan, Ü, Ö, Ş, Ç seslerinden, cümledeki öge dizilişine kadar birçok kural bu dile geçmiştir.
Kalabriya lehçesi
Kalabriya lehçesi, İtalya'nın Yunanistan'a en yakınlaştığı yerlerde, Apulia ve Kalabriya bölgelerinde konuşulan lehçedir. Çok öncelerde buralarda koloni kurmuş Yunanlar tarafından konuşulmaktadır ve Orta Çağ Yunancasından çok fazla etkilenmiştir.
Yahudi Yunancası
Yevanik, (İbranice: Yevan = Yunan) artık konuşanı neredeyse bulunmayan Helen lehçelerinden biridir. Uzun yıllar Yahudiler tarafından konuşulmuştur. Lehçenin yazımı için çoğu zaman İbranî alfabesi kullanılmıştır. Konuşanlarının Yunan, Bulgar ve Türk toplulukları ile kaynaşmasından dolayı asimile olmaları, İsrail Devleti bağımsızlığını ilân edince, kişilerin buraya göç etmesinden ve Yahudilerce kutsal sayılan İbranîce'nin İsrail'de resmî dil olması ve Yahudi Soykırımı sonucu yok edilmelerinden dolayı, kullananların sayısı önemli ölçüde azalmıştır. 1987'de yapılan araştırmalar sonucu 35'i İsrail'de olmak üzere dünyada toplam 50 kişi Yevanik bilmektedir, ancak gelecek 15-20 yıl içinde bu dilin ölü bir dil olma ihtimali çok yüksektir.
Dil bilgisi
Yunancada fiiller ve sıfatlar Almancadakine benzer bir şekilde çekimlenir. Üç ana fiil çekim türü vardır. Fakat bazı düzensiz fiiller bu üç kurala da uymayabilir. Türkçede olduğu gibi, çekimli fiilden önce özne kullanmaya gerek yoktur. Yâni; Ben gidiyorum yerine Gidiyorum denilebilir. Fakat Türkçedekinin aksine bu dilde sıfatlar da çekimlenir. Sıfatlar da çekimlenirken cinsiyet baz alınır. Yunancada isimler, eril, dişi ve nötr olarak üçe ayrılır. Dişi isimler η, eril isimler ο, nötr isimler ise το artikeli ile belirtilir. Bu kavram Türk diline yabancı bir kuraldır. Türkçe ve herhangi bir akrabasında isimlerden önce tanımlık kullanılmaz.
Vurgu
Yunancaya bakıldığında ilk göze çarpan sesli harfler üzerindeki vurgulardır. Yunancada Τόνος (tonos) olarak adlandırılan bu vurgu işaretleri, gerek sözcüğün telâffuzunu, gerek ise anlamını değiştirebilir. İki veya daha fazla heceye sahip tüm sözcüklerde vurgu olur. Aşağıdaki örnekte vurgu işaretinin önemi gösterilmiştir:
- Είμαι γερός - eimai gerós : "sağlıklıyım" anlamına gelir; fakat vurguyu yanlış yerde kullanırsak, anlam tamamen değişir:
- Είμαι γέρος - eimai géros: "ihtiyarım" anlamına gelmektedir.
Yunancada tek heceli sözcüklerde vurgu kullanılmaz, fakat bu kuralın üç istisnası vardır:
- πού (pu): nerede, nereye
- πώς (pos): nasıl
- ή (i): veya, ya da.
Yazı
Grekçe ele geçirilmiş ilk metinler MÖ 15. yüzyıl civarında Linear B yazı sistemi ile oluşturulmuştur. Bu heceye dayalı yazı sistemi, muhtemelen Grekçe ile ilişkili olmayan ve henüz deşifre edilememiş, Minosların kullandığı Linear A yazısından türemiştir. MÖ 11. yüzyılda yine Linear A kökenli tespit edilmiş ilk örnekleri üretilmiştir. Dil, MÖ 9. yüzyıldan beri ise genellikle Fenike alfabesi kökenli Yunan alfabesi kullanılarak yazılmaktadır. Alfabedeki harflerde tarih boyunca çeşitli değişimler meydana gelmiş, bazı harfler kullanımdan düşmüş, bazıları ise ses değişimine maruz kalmıştır. Aşağıdaki tablo, harflerin tarihi ses değerlerini, tekabül ettikleri rakamları ve kökteş veya ardıl alfabelerdeki eşdeğerlerini göstermektedir:
Simge | Adı | Ses değeri | Rakam | İbrani | Latin | HTML | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Antik | Orta Çağ | Modern | Antik | Orta Çağ | Modern | |||||
Α α | alfa (ἄλφα) | alfa (ἄλφα) | alfa (άλφα) | [a] [aː] | [a] | [a] | 1 | א | a | Α α |
Β β | beta (βῆτα) | vita (βῆτα) | vita (βήτα) | [b] | [v] | 2 | ב | b | Β β | |
Γ γ | gamma(γάμμα) | gamma(γάμμα) | gama (γάμμα / γάμα) | [g] | [ɣ, ʝ] | 3 | ג | g | Γ γ | |
Δ δ | delta (δέλτα) | delta (δέλτα) | delta (δέλτα) | [d] | [ð] | 4 | ד | d | Δ δ | |
Ε ε | ei (εἶ) | e psilon (ἒ ψιλόν) | epsilon (έψιλον) | [e] | [e] | 5 | ה | e | Ε ε | |
Ζ ζ | zeta (ζήτα) | zita (ζήτα) | zita (ζήτα) | [zd] [dz] | [z] | 7 | ז | z | Ζ ζ | |
Η η | eta (ἦτα) | ita (ἦτα) | ita (ήτα) | [ɛː] | [i] | 8 | ח | ē | Η η | |
Θ θ | theta (θῆτα) | theta (θῆτα) | tita (θήτα) | [tʰ] | [θ] | 9 | ט | th | Θ θ | |
Ι ι | iota (ἰῶτα) | iota (ἰῶτα) | iota (ἰῶτα) | [i] [iː] | [i] | 10 | י | i | Ι ι | |
Κ κ | kappa (κάππα) | kappa (κάππα) | kapa (κάππα) | [k] | [k] | 20 | כ | k | Κ κ | |
Λ λ | lambda (λάμβδα) | labda (λάβδα) | lamda (λάμδα / λάμβδα) | [l] | [l] | 30 | ל | l | Λ λ | |
Μ μ | mu (μῦ) | mu (μῦ) | mi (μι / μυ) | [m] | [m] | 40 | מ | m | Μ μ | |
Ν ν | nu (νῦ) | nu (νῦ) | ni (νι / νυ) | [n] | [n] | 50 | נ | n | Ν ν | |
Ξ ξ | ksei (ξεῖ) | ksi (ξῖ) | ksi (ξι) | [ks] | [ks] | 60 | ס | ks, x | Ξ ξ | |
Ο ο | ou (οὖ) | o mikron (ὂ μικρον) | omikron (όμικρον) | [o] | [o] | 70 | ע | o | Ο ο | |
Π π | pei (πεῖ) | pi (πῖ) | pi (πι) | [p] | [p] | 80 | פ | p | Π π | |
Ρ ρ | ro (ρω) | ro (ρω) | ro (ῥῶ) | [r] | [r] | 100 | ר | r, rh | Ρ ρ | |
Σ σ ς | sigma (σῖγμα) | sigma (σῖγμα) | sigma (σίγμα) | [s] [z] | [s] [z] | 200 | ש | s | Σ σ ς | |
Τ τ | tau (ταῦ) | tau (ταῦ) | taf (ταυ) | [t] | [t] | 300 | ת | t | Τ τ | |
Υ υ | u (ὗ) | u psilon (ὔ ψιλον) | ipsilon (ύψιλον) | [y] [yː] | [i] | 400 | ו | u, y | Υ υ | |
Φ φ | phei (φεῖ) | phi (φῖ) | fi (φῖ) | [pʰ] | [ɸ] | [f] | 500 | ph | Φ φ | |
Χ χ | khei (χεῖ) | khi (χῖ) | khi (χῖ) | [kʰ] | [x] | 600 | kh, ch | Χ χ | ||
Ψ ψ | psei (ψεῖ) | psi (ψῖ) | psi (ψι) | [ps] | [ps] | 700 | ps | Ψ ψ | ||
Ω ω | o (ὦ) | o mega (ὠ μέγα) | omega (ωμέγα) | [ɔː] | [o] | 800 | ע | ō | Ω ω |
Kültürel ve dilsel etki
Yunancanın medeniyete, özellikle Avrupa ve Orta Doğu medeniyetlerine katkısı çok büyük olmuştur ve Antik Çağ'ın Orta Çağ'a ve günümüze bağlantısındaki aracı konumu dolayısıyla insanlık tarihinde en çok iz bırakmış dillerden biridir. Bu sebeple bilim, felsefe ve sanat terminolojisinde ve dünyanın diğer dilleri üzerinde Yunancanın etkisi çok görülür.
Yunan ve Türk kültürünün yüzyıllarca iç içe olması, kültürler arasında büyük etkileşim yaratmıştır. Türkçedeki meyve, sebze ve balıkçılık terimlerinin çoğu Yunancadan Türkçeye girmiştir. Birçok şehir ismi, denizcilik ile ilgili terimlerin çoğu Yunan kaynaklıdır. Bunun yanında Yunancaya da Türkçeden girmiş birçok sözcük vardır.
Örnek metin
Sayılar
0: μηδέν (Miden)
1: ένα (Ena)
2: δύο (Ḍio)
3: τρία (Tria)
4: τέσσερα (Tessera)
5: πέντε (Pente)
6: έξι (Eksi)
7: εφτά (Efta)
8: οχτώ (Oħto)
9: εννιά (Enniaea)
10: δέκα (Ḍeka)
11: ένδεκα (Enḍeka)
12: δώδεκα (Ḍodeka)
13: δεκατρία (Ḍekatria)
14: δεκατέσσερα (Ḍekatessera)
15: δεκαπέντε (Ḍekapente)
16: δεκάξι (Ḍekaksi)
17: δεκαεφτά (Ḍekaefta)
18: δεκαοχτώ (Ḍeka Oħto)
19: δεκαεννιά (Ḍeka Enya)
20: είκοσι (Eikosi)
21: είκοσι ένα (Eikosi Ena)
30: τριάντα (Trianta)
40: σαράντα (Saranta)
50: πενήντα (Peninta)
60: εξήντα (Eksinta)
70: εβδομήντα (Evdominta)
80: ογδόντα (Oğdonta)
90: ενενήντα (Eneninta)
100: εκατό (Ekato)
200: διακόσια (Diakosia)
300: τριακόσια (Triakosia)
400: τετρακόσια (Tetrakosia)
500: πεντακόσια (Pentakosia)
600: εξακόσια (Eksakosia)
700: εφτακόσια (Eftakosia)
800: οκτακόσια (Oktakosia)
900: εννιακόσια (Enniakosia)
1000: χίλια (Hilia)
10000: δέκα χιλιάδες (Deka Hiliades)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Aralık 2013.
- ^ . 7 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017.
- ^ 1922-, Adrados, Francisco Rodríguez (2005). A history of the Greek language : from its origins to the present. Leiden: Brill. ISBN . OCLC 59712402.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Graeco-Phrygian". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Renfrew 1990; Gamkrelidze & Ivanov 1990, ss. 110–116; Renfrew 2003, ss. 17–48; Gray & Atkinson 2003, ss. 435–439.
- ^ Orthochristian.com "LITURGICAL LANGUAGES AND LIVING TRADITION The Mystery of Holy Language" 10 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- ^ Oflu araştırmacı Ömer Asan "" adlı kitabında Türkiye'de 300 bin kişinin anadilinin Romeika olduğunu iddia etmiştir.
- ^ . 12 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2012.
- ^ . 25 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2012.
- ^ "Ethnologue'da Yevanik". 16 Nisan 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Aralık 2011.
- ^ T., Hooker, J. (1980). Linear B : an introduction. Bristol: Bristol Classical Press. ISBN . OCLC 7326206.
- ^ . Britannica Academic. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2017.
- MALAY, Hasan, “Epigrafi (Yazıt Bilim)” Ege Üniv. Basımevi, Bornova-İzmir, 1987
- MALAY Hasan, Yunanca I, İzmir 1990
- MALAY Hasan, Yunanca II, İzmir 1990
- AKURGAL, Ekrem “Anadolu Uygarlıkları” İstanbul, 1988
- ÇELGİN Güler, Eski Yunan Edebiyatı, İstanbul 1990
- Meydan Larousse Ans. İstanbul
- FRIEDRICH, Johannes “Kayıp Yazılar ve Diller” (Çev. Recai TEKOĞLU) Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Yunanca haber gazete kitap akademik JSTOR Temmuz 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Yunanca Yunanca Ellhnika Ellinika veya Ellhnikh glwssa Elliniki Glossa Rumca ya da Helence Yunanistan Kibris Arnavutluk ve Dogu Akdeniz ile Karadeniz cevresinde konusulan bir dil Yunanistan da tek basina Kibris Cumhuriyeti nde ise Turkce ile birlikte resmi dildir Dil yazili olarak yaklasik 3 500 yili askin bir tarihe sahiptir Yunanca genellikle Hint Avrupa dil ailesi icerisinde kendi basina bir kol olarak siniflandirilir ancak daha az destek goren farkli teoriler de one surulmustur Grekce olarak da bilinen Antik Yunanca Klasik Yunan uygarliginin dili olarak kullanilmistir Modern Yunanca Antik Yunancadan farkli olmakla birlikte koken olarak ona dayanir Yunanca tarihi boyunca cogunlukla Yunan alfabesi kullanilarak yazilmistir ve hala bu yazi sistemi kullanilmaktadir ancak gecmiste dilin yazimi icin Linear B ve da kullanilmistir Yunancaellhnikaeski ve modern Yunan alfabesiTelaffuzeliniˈkaBolgeAkdeniz KaradenizEtnisiteYunanlarKonusan sayisi13 400 000 2012 Dil ailesiHint Avrupa Helen dilleriYunancaDiyalektlerAntik Yunanca lehceleri Modern YunancaYazi sistemiYunan alfabesiResmi durumuResmi dil Yunanistan Kibris Cumhuriyeti Avrupa BirligiTaninmis azinlik dili Arnavutluk Ermenistan Italya Macaristan Romanya Turkiye UkraynaDil kodlariISO 639 1elISO 639 2gre B ell T ISO 639 3Cesitli grc Antik Yunanca cpg Kapadokya Yunancasi ell Modern Yunanca gmy Miken Yunancasi pnt Pontusca tsd Tsakoni yej YevanikYunancanin konusuldugu ulkeler Yunanca dunyada cogunlugu Yunanistan da olmakla beraber Avustralya Almanya ve Amerika Birlesik Devletleri nde yasayan yaklasik 13 milyon kisinin anadilidir Turkiye de anadili Yunanca olan yaklasik 2 500 Rum Ortodoks oldugu tahmin edilmektedir Bunlarin hemen hemen hepsi Istanbul Gokceada ve Bozcaada da yasar Bunun yaninda 15 ve 17 yuzyillarda Islamlasan Trabzonlu ahali tarafindan konusulmaktadir 1965 nufus sayiminda 4 535 kisi anadilini Pontus lehcesi Yunanca olarak kaydettirmisti Yunanistan Girit ve Kibris tan Turkiye ye goc eden Musluman Helenler de Bati Anadolu ve Mersin gibi yorelerde dillerini kismen devam ettirmektedir SiniflandirmaYunanca genel kabul edilen goruse gore Hint Avrupa dil ailesinde yer alir ve aile icinde kendi basina ve bazen Antik Makedonca ile birlikte Helenik diller kolunu olusturur Bazi dilbilimciler Yunanca ve Frigceyi Hint Avrupa dil ailesi icinde varsayimsal ust grubunda birlestirir Bunun nedeni Frigce ve Yunancanin diger Hint Avrupa dillerinde bulunmayan cesitli ozellikleri paylasmasi olmaktadir Ayrica Greko Ermeni ile teorileri Yunancayi sirasiyla Ermenice ve Hint Aryan dilleri ile birlestirmeyi ongoren diger teorilerdir ancak cok desteklenmezler TarihceYunanca devamli olarak kullanilmis ve tarihi tespit edilmis en eski dillerden biridir Tarihin buyuk bir kesiminin her devrinde onemli bir edebi eser verebilmis sayili dillerdendir Yunan dilinin tarihi gelisimi su bolumlerden olusur Miken Yunancasi Dor istilasi oncesi Yunancadir Mora Yarimadasi ve Girit bolgesinde konusulmus ve Fenike alfabesi adli ebcedden turetilen Lineer B ile yazilmistir Hint Avrupa dillerinin Helen kolunun bilinen en eski dilidir Klasik Yunanca Klasik Yunanca Dor istilasi sonrasinda Ege denizi nin iki yaninda konusulan lehcelerin toplamidir Klasik Yunanca dort onemli lehceye ayrilmaktaydi Dorik lehce Epir Mora Girit Oniki Adalar Bodrum Gokova Datca cevresinde Aiolik lehce Teselya Sporadlar ve Canakkale Izmir arasi Bati Anadolu cevresinde Ionia Attika lehcesi Atina cevresi Attika Euboia Kikladlar ve Izmir Gulluk arasi Arkadia Kibris lehcesi Merkezi Mora ve Kibris Helenistik Yunanca Atina nin siyasi ustunlugu sonucu bu dort lehce Attika lehcesi cevresinde birlesmis ve Koine Yunancasi adli ortak dil olusturulmustur Helenistik Yunanca Antik Cag in sonunda Makedonya dan Hindistan a kadar genis bir cografyada konusulmus Dogu Akdeniz havzasinin Orta Dogu nun ve Kuzey Afrika nin lingua franca si haline gelmistir Yeni Ahit Yunancasi da Roma Imparatorlugu nun resmi dili olan Yunanca da bu ortak dildir Koine nde nda Istanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi ve nde ayin dili olarak kullanilmaktadir Ortacag Yunancasi Helenistik Yunanca nin Erken Orta Cag dan itibaren Dogu Roma nin halk diline donusmesi evresidir Butun Dogu Akdeniz havzasinda Karadeniz in kuzeyi ve guneyinde Orta Dogu da Rum Romali denilen halkin gundelik dili haline gelmistir Modern Yunanca Yunanistan in kurulmasiyla devletin resmi dili Katarevusa ilan edildi Bu dil Eski Klasik Yunancanin diriltilmeye calisilmis bir haliydi Okullar ve resmi dairelerde sadece bu diyalekt kullanildi ancak halk bu diyalekte yabanci oldugundan evlerde ve sokaklarda Halk Yunancasi Demotiki konusulmaya devam edildi Demotiki de birtakim bozulmalar olunca 1964 te okullarda Demotiki nin de okutulmasina izin verildi Bu cift dillilik 1976 yilina kadar devam etti 1976 da Yunanistan da cikan bir kanun ile Kathareuousa devletin resmi dili olmaktan cikartildi ve Demotiki resmi dil haline getirildi boylece okul resmi daire ve evlerde konusulan dilin ayni olmasi saglandi 1982 yilinda kabul edilen ikinci bir kanunla sistem terk edilip sisteme gecilmistir Yani sozcuklerin uzerinde vurgulu heceyi belirtmek icin kullanilan aksan isaretleri uc cesitten teke indirgenmistir Bu reform tutucu cevrelerce buyuk bir tepkiyle karsilanmis ve Yunancanin Katli olarak yorumlanmistir Bugun dahi tutucu cevreler hala politonik sistemi kullanmakta israr etmektedirler Fakat gazete dergi medya ve devlet yeni duzeni surdurmektedir Baslica lehcelerModern Yunancanin agizlari Kuzey agzi Mora Iyon agzi Guney agzi Guneydogu agzi Ikinci dereceden yaygin daha yerel agizlar Attika Mani agzi Tsakonika agziDemotiki Demotiki Dimotiki diye okunur gunumuzde Yunanca denilince anlasilan Yunanistan ve adalarinda ufak kelime ve telaffuz farkliliklariyla Kibris Cumhuriyeti nde ise halkin konustugu lehcedir Bu ulkelerde bugunku resmi lehce Demotiki olup Kilise yazismalari haric halk egitim basin yayin devlet organlari bu lehceyi kullanirlar Katarevusa Katarevusa 19 yuzyilda Adamantios Korais in buyuk cabalariyla Antik Yunanca ile Modern Yunanca arasindaki gecisi en iyi temsil eden modern sozcuklere eski Yunancadan karsiliklar bulmak Yunan dilini Avrupa ve ozellikle Turkce kokenli sozcuklerden arindirmak icin hazirlanmis bir lehcedir Her ne kadar 1976 ya kadar devletin resmi dili olarak kabul edilse de halkin Demotiki lehcesi konusmasi engellenememistir 1976 yilinda okullardaki zorunlu Katarevusa lehcesindeki egitim kaldirilmis devlet yazismalari ve medyada da kullanimi durdurulup resmi dil olmaktan cikarilmis revize edilmis Demotiki resmi lehce ilan edilmistir Gunumuzde hala Yunanistan Ortodoks Kilisesi nde Kibris Baspiskoposlugu nda Fener Rum Patrikhanesi Antakya Patrikhanesi ve Kudus Patrikhanesi nde yazisma dili olarak kullanilan lehce Kathareuousa dir Tsakonika Demotiki lehcesinden ayri bir dil olacak kadar farkli bir lehcedir Koken olarak Yunancanin Dor lehcesinin devamidir Yunanistan in Mora Yarimadasi nda bulunan birkac koydeki yaklasik 3 000 kisinin anadilidir Pontos lehcesi Pontos lehcesi buyuk cogunlugu 1923 mubadelesinde Yunanistan a gocmus olan ve bugun Kuzey Yunanistan da varligini surduren Karadenizliler Trabzon ve Rize nin bazi koylerinde yasayan Muslumanlar ile basta Ukrayna olmak Karadeniz sahilinde yer alan eski Yunan kolonilerinde yasayan Ortodoks Yunan azinliklar konusulmaktadir Romeika en az 5 000 i 200 000 i Yunanistan da olmak uzere toplam 500 000 kisi tarafindan ana dil olarak konusuldugu hesaplanmaktadir Turkiye de bu lehceyi konusanlar konustuklari dili cogunlukla Roma dili anlamina gelen Romeika olarak adlandirirken Yunanistan da 19 yuzyildan itibaren cografyaya vurgu yapilarak Karadeniz e ozgu anlaminda Pontiaka olarak adlandirilmistir ve gunumuzde dil bilimciler tarafindan da bu sekilde bilinmektedir Turkiye ve Gurcistan da yasayan topluluklarca Pontiaka adi henuz pek bilinmemekte veya yeni duyulmakta olup Romeika olarak adlandirmaya devam etmektedirler Pontos lehcesi bir yandan Turkce Farsca Ermenice Lazca ve diger Kafkas dillerinden etkilenirken basta Trabzon agzi olmak uzere Turkcenin Karadeniz lehcelerinin tumunu Lazca ve yerel Ermeniceyi de ayni oranda etkilemistir Ozhan Ozturk un Karadeniz Ansiklopedisi ne gore Turkiye de Karadeniz Bolgesi Pontos lehcesinin ana dil oldugu yerler sunlardir Tonya 6 koy Koprubasi 6 koy Caykara 17 koy Dernekpazari 13 koy Uzungol 6 koy Bulancak 3 koy Macka Torul Yaglidere Santa Rize 21 koy ErzincanKapadokya lehcesi Kapadokya lehcesi Bizans Yunancasindan dogmus Orta Anadolu da konusulmus bugun ise olmek uzere olan lehcelerden biridir 1071 yilinda Malazgirt Meydan Muharebesi nden sonra Kapadokya lehcesinin Yunanca konusulan diger yerlerle baglantisi kesildiginden bu tarih lehcenin gelisim surecinin durmasinin baslangicidir Bununla birlikte Turkce cogunluk dili halini almistir Iki halk arasindaki hizli kulturel etkilesim Yunancadan ayrilmaya baslamis olan Kapadokya lehcesini daha da baska bir cehreye burumustur Turkce seslerden sesli uyumlarina kadar bircok konusma ve yazi kurali bu dile girmistir Dimotiki lehcesinde hic bulunmayan U O S C seslerinden cumledeki oge dizilisine kadar bircok kural bu dile gecmistir Kalabriya lehcesi Kalabriya lehcesi Italya nin Yunanistan a en yakinlastigi yerlerde Apulia ve Kalabriya bolgelerinde konusulan lehcedir Cok oncelerde buralarda koloni kurmus Yunanlar tarafindan konusulmaktadir ve Orta Cag Yunancasindan cok fazla etkilenmistir Yahudi Yunancasi Yevanik Ibranice Yevan Yunan artik konusani neredeyse bulunmayan Helen lehcelerinden biridir Uzun yillar Yahudiler tarafindan konusulmustur Lehcenin yazimi icin cogu zaman Ibrani alfabesi kullanilmistir Konusanlarinin Yunan Bulgar ve Turk topluluklari ile kaynasmasindan dolayi asimile olmalari Israil Devleti bagimsizligini ilan edince kisilerin buraya goc etmesinden ve Yahudilerce kutsal sayilan Ibranice nin Israil de resmi dil olmasi ve Yahudi Soykirimi sonucu yok edilmelerinden dolayi kullananlarin sayisi onemli olcude azalmistir 1987 de yapilan arastirmalar sonucu 35 i Israil de olmak uzere dunyada toplam 50 kisi Yevanik bilmektedir ancak gelecek 15 20 yil icinde bu dilin olu bir dil olma ihtimali cok yuksektir Dil bilgisiYunancada fiiller ve sifatlar Almancadakine benzer bir sekilde cekimlenir Uc ana fiil cekim turu vardir Fakat bazi duzensiz fiiller bu uc kurala da uymayabilir Turkcede oldugu gibi cekimli fiilden once ozne kullanmaya gerek yoktur Yani Ben gidiyorum yerine Gidiyorum denilebilir Fakat Turkcedekinin aksine bu dilde sifatlar da cekimlenir Sifatlar da cekimlenirken cinsiyet baz alinir Yunancada isimler eril disi ve notr olarak uce ayrilir Disi isimler h eril isimler o notr isimler ise to artikeli ile belirtilir Bu kavram Turk diline yabanci bir kuraldir Turkce ve herhangi bir akrabasinda isimlerden once tanimlik kullanilmaz Vurgu Yunancaya bakildiginda ilk goze carpan sesli harfler uzerindeki vurgulardir Yunancada Tonos tonos olarak adlandirilan bu vurgu isaretleri gerek sozcugun telaffuzunu gerek ise anlamini degistirebilir Iki veya daha fazla heceye sahip tum sozcuklerde vurgu olur Asagidaki ornekte vurgu isaretinin onemi gosterilmistir Eimai geros eimai geros saglikliyim anlamina gelir fakat vurguyu yanlis yerde kullanirsak anlam tamamen degisir Eimai geros eimai geros ihtiyarim anlamina gelmektedir Yunancada tek heceli sozcuklerde vurgu kullanilmaz fakat bu kuralin uc istisnasi vardir poy pu nerede nereye pws pos nasil h i veya ya da YaziGrekce ele gecirilmis ilk metinler MO 15 yuzyil civarinda Linear B yazi sistemi ile olusturulmustur Bu heceye dayali yazi sistemi muhtemelen Grekce ile iliskili olmayan ve henuz desifre edilememis Minoslarin kullandigi Linear A yazisindan turemistir MO 11 yuzyilda yine Linear A kokenli tespit edilmis ilk ornekleri uretilmistir Dil MO 9 yuzyildan beri ise genellikle Fenike alfabesi kokenli Yunan alfabesi kullanilarak yazilmaktadir Alfabedeki harflerde tarih boyunca cesitli degisimler meydana gelmis bazi harfler kullanimdan dusmus bazilari ise ses degisimine maruz kalmistir Asagidaki tablo harflerin tarihi ses degerlerini tekabul ettikleri rakamlari ve koktes veya ardil alfabelerdeki esdegerlerini gostermektedir Simge Adi Ses degeri Rakam Ibrani Latin HTMLAntik Orta Cag Modern Antik Orta Cag ModernA a alfa ἄlfa alfa ἄlfa alfa alfa a aː a a 1 א a A aB b beta bῆta vita bῆta vita bhta b v 2 ב b B bG g gamma gamma gamma gamma gama gamma gama g ɣ ʝ 3 ג g G gD d delta delta delta delta delta delta d d 4 ד d D dE e ei eἶ e psilon ἒ psilon epsilon epsilon e e 5 ה e E eZ z zeta zhta zita zhta zita zhta zd dz z 7 ז z Z zH h eta ἦta ita ἦta ita hta ɛː i 8 ח e H h8 8 theta 8ῆta theta 8ῆta tita 8hta tʰ 8 9 ט th 8 8I i iota ἰῶta iota ἰῶta iota ἰῶta i iː i 10 י i I iK k kappa kappa kappa kappa kapa kappa k k 20 כ k K kL l lambda lambda labda labda lamda lamda lambda l l 30 ל l L lM m mu mῦ mu mῦ mi mi my m m 40 מ m M mN n nu nῦ nu nῦ ni ni ny n n 50 נ n N n3 3 ksei 3eῖ ksi 3ῖ ksi 3i ks ks 60 ס ks x 3 3O o ou oὖ o mikron ὂ mikron omikron omikron o o 70 ע o O oP p pei peῖ pi pῖ pi pi p p 80 פ p P pR r ro rw ro rw ro ῥῶ r r 100 ר r rh R rS s s sigma sῖgma sigma sῖgma sigma sigma s z s z 200 ש s S s sT t tau taῦ tau taῦ taf tay t t 300 ת t T tY y u ὗ u psilon ὔ psilon ipsilon ypsilon y yː i 400 ו u y Y yF f phei feῖ phi fῖ fi fῖ pʰ ɸ f 500 ph F fX x khei xeῖ khi xῖ khi xῖ kʰ x 600 kh ch X xPS ps psei pseῖ psi psῖ psi psi ps ps 700 ps PS psW w o ὦ o mega ὠ mega omega wmega ɔː o 800 ע ō W wKulturel ve dilsel etkiYunancanin medeniyete ozellikle Avrupa ve Orta Dogu medeniyetlerine katkisi cok buyuk olmustur ve Antik Cag in Orta Cag a ve gunumuze baglantisindaki araci konumu dolayisiyla insanlik tarihinde en cok iz birakmis dillerden biridir Bu sebeple bilim felsefe ve sanat terminolojisinde ve dunyanin diger dilleri uzerinde Yunancanin etkisi cok gorulur Yunan ve Turk kulturunun yuzyillarca ic ice olmasi kulturler arasinda buyuk etkilesim yaratmistir Turkcedeki meyve sebze ve balikcilik terimlerinin cogu Yunancadan Turkceye girmistir Bircok sehir ismi denizcilik ile ilgili terimlerin cogu Yunan kaynaklidir Bunun yaninda Yunancaya da Turkceden girmis bircok sozcuk vardir Ornek metinSayilar 0 mhden Miden 1 ena Ena 2 dyo Ḍio 3 tria Tria 4 tessera Tessera 5 pente Pente 6 e3i Eksi 7 efta Efta 8 oxtw Oħto 9 ennia Enniaea 10 deka Ḍeka 11 endeka Enḍeka 12 dwdeka Ḍodeka 13 dekatria Ḍekatria 14 dekatessera Ḍekatessera 15 dekapente Ḍekapente 16 deka3i Ḍekaksi 17 dekaefta Ḍekaefta 18 dekaoxtw Ḍeka Oħto 19 dekaennia Ḍeka Enya 20 eikosi Eikosi 21 eikosi ena Eikosi Ena 30 trianta Trianta 40 saranta Saranta 50 penhnta Peninta 60 e3hnta Eksinta 70 ebdomhnta Evdominta 80 ogdonta Ogdonta 90 enenhnta Eneninta 100 ekato Ekato 200 diakosia Diakosia 300 triakosia Triakosia 400 tetrakosia Tetrakosia 500 pentakosia Pentakosia 600 e3akosia Eksakosia 700 eftakosia Eftakosia 800 oktakosia Oktakosia 900 enniakosia Enniakosia 1000 xilia Hilia 10000 deka xiliades Deka Hiliades Ayrica bakinizKibris Rumcasi Rumeyce Koine Turkce ve Yunancadaki ortak kelimelerKaynakca Arsivlenmis kopya 10 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Aralik 2013 7 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Nisan 2017 1922 Adrados Francisco Rodriguez 2005 A history of the Greek language from its origins to the present Leiden Brill ISBN 978 90 04 12835 4 OCLC 59712402 Hammarstrom Harald Forkel Robert Haspelmath Martin Ed 2017 Graeco Phrygian Glottolog 3 0 Jena Germany Max Planck Institute for the Science of Human History Renfrew 1990 Gamkrelidze amp Ivanov 1990 ss 110 116 Renfrew 2003 ss 17 48 Gray amp Atkinson 2003 ss 435 439 Orthochristian com LITURGICAL LANGUAGES AND LIVING TRADITION The Mystery of Holy Language 10 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Oflu arastirmaci Omer Asan adli kitabinda Turkiye de 300 bin kisinin anadilinin Romeika oldugunu iddia etmistir 12 Mart 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Mayis 2012 25 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Mayis 2012 Ethnologue da Yevanik 16 Nisan 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Aralik 2011 T Hooker J 1980 Linear B an introduction Bristol Bristol Classical Press ISBN 978 0 906515 69 3 OCLC 7326206 Britannica Academic 8 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Agustos 2017 MALAY Hasan Epigrafi Yazit Bilim Ege Univ Basimevi Bornova Izmir 1987 MALAY Hasan Yunanca I Izmir 1990 MALAY Hasan Yunanca II Izmir 1990 AKURGAL Ekrem Anadolu Uygarliklari Istanbul 1988 CELGIN Guler Eski Yunan Edebiyati Istanbul 1990 Meydan Larousse Ans Istanbul FRIEDRICH Johannes Kayip Yazilar ve Diller Cev Recai TEKOGLU Arkeoloji ve Sanat Yayinlari 2000Dis baglantilarVikikitap Vikikitapta bu konu hakkinda daha fazla bilgi var Yunanca