Azeriler Azerbaycanlılar veya Azerbaycan Türkleri ya da Azeri Türkleri Kafkasya ve iran platosu arasındaki geniş ar

Azeriler, Azerbaycanlılar, veya Azerbaycan Türkleri ya da Azeri Türkleri, Kafkasya ve İran platosu arasındaki geniş arazide yaşayan bir Türk halkı. En büyük nüfusu İran Azerbaycanlıları oluşturur.

Azeriler
Azərbaycanlılar
Azerbaycan Türkleri
Azeri Türkleri
آذربایجان تۆرکلری
آذربایجانلیلار
Önemli nüfusa sahip bölgeler



İran	15 milyon (Encyclopædia Britannica) 10.9–15 milyon (CIA factbook, Knüppel, Ethnologue, Swietochowski) 12–18 milyon (Elling, Gheissari)
Azerbaycan	10.000.000 (2019)
Türkiye	800.000-3.000.000
Rusya	2.500.000 (2009)
Irak	800.000 (2016) - 1.500.000
ABD	400.000 - 1.000.000
Gürcistan	233.178 (2014)
Ukrayna	546.000 (2011)
Almanya	400.000 (2011)
Kanada	174.000 (2010)
Kazakistan	90.000 (2010)
Danimarka	56.000 (2010)
Türkmenistan	36.586 (1995)
Hollanda	20.000 (2010)
Avusturya	20.000 (2010)
Avustralya	8.300 (2010)
Estonya	3.000 (2010)
Diller
Azerice
Din
Çoğunluk Şii İslam; azınlık Sünni İslam, Yahudilik,Bahâîlik,dinsizlik,Hristiyanlık

1813'te Gülistan Antlaşması ve 1828'de Türkmençay Antlaşması ile Aras Nehri'nin kuzeyi Rus İmparatorluğu'nun egemenliği altına girmiş ve Azerileri ikiye bölünmüştür. Bu uluslararası sınırın her iki tarafında yaşamalarına rağmen Azeriler tek bir etnik gruptur.Azerice, Türk dil ailesinin Oğuz grubuna ait bir dildir ve aynı aileden olan Türkmence, Kaşkayca ve Türkiye Türkçesi (Irak Türkmenleri tarafından konuşulan şive dahil olmak üzere) ile karşılıklı anlaşılabilirliğe sahiptir. Azerbaycan'daki Azeriler genellikle daha ılıman, İran'dakiler ise daha dindar Müslümandırlar. Azerbaycan'ın 1991'de Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığından bu yana Türk köklerine yönelik yoğun bir ilgi ve milliyetçi düşünce akımı başlamıştır.

Din

Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına göre Azerbaycan laik bir devlettir. Azerbaycan Cumhuriyeti'nde din devletten ayrıdır. 2015 istatistiklerine göre Azerbaycan nüfusunun %93.4'ü Müslüman, (çoğunluğu şii) %3.1'i Hristiyan ve %3'ü herhangi bir dine bağlı değil. Geriye kalan %0,5 ise diğer dinlere aittir. Azerbaycan Cumhuriyeti'nde devlete kayıtlı 500'den fazla dini cemaat bulunmaktadır. Halkın çoğunluğu müslüman olsa da Azerbaycan halkı laik bir toplumdur.

Nüfus dağılımı

Çoğunluğunu 6 ila 15 milyon arasındaki İran Azerileri oluşturmakla birlikte, Azerbaycan'nda 10 milyon, Rusya'da 0,6 milyon, Gürcistan'da 0,4 milyon, Irak'ta 300 bin-900 bin, olmakla toplamda 30 milyon civarında Azeri yaşamaktadır.

İran'da Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Erdebil, Zencan, Gilan,Kürdistan,Merkezi Kazvin ve Hamedan gibi eyaletlerde ve başkent Tahran'da ikamet ederler. Türkiye'de ise Iğdır,Ardahan, Kars Erzurum, Ağrı ve Van gibi illerde ikamet ederler.Ahmet Caferoğlu'na göre (1899-1975) Azerileri oluşturan boylar Afşarlar, , Karapapaklar, Şahsevenler, , , ve Halaçlardır. Bu Türk toplumları Azericeyi anadili olarak kullanmaktadırlar. Büyük Sovyet Ansiklopedisi'ne göre Azerbaycan'da yaşayan Afşarlar, Karapapaklar, Ayrımlar ve Şahsevenler Azerileri oluşturan boylardır.An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires isimli sözlüğe göre de Padarlar, Şahsevenler ve Ayrımlar; Azerileri oluşturan alt etnik gruplardandır.

İran Azerilerinin çoğunlukta olduğu İran Azerbaycanı.

Kökene dair tezler

Azerilerin kökenlerine ilişkin bazı ideolojik tezler vardır. Eski Sovyetler Birliği, İran ve Azerbaycan Cumhuriyeti'nde Azerbaycan tarih yazımında Türklerin Azerbaycan coğrafyasına yerleşmeleri konusunda ideolojilerden doğan farklı tezler mevcuttur. 1939'da Josef Stalin tarafından ortaya atılan "Medya-Atropatena tezi"ne göre, M. Ö. XI - IV yüzyıllarda Medya'da İranî dilini konuşan Atropatenalılar orta çağda Türklerin bölgeye yerleşmesiyle Türk dilini benimseyip yeni Türk halkına dönüşmüştür. 1948'de V. N. Leviatov ve yandaşları tarafından ileri sürülen "Albanya tezi"'ne göre, Arap Hilâfetinin egemenliği döneminde Albanya'da oturan Albanların bir kısmı Müslümanlaşmış ve diğer kısmı da Hristiyan kalmıştır. Ayrıca İ. P. Petruşevski'ye göre, Hristiyan kalanlar Ermeniler arasında erimiş, Müslüman olanlar ise Azerileşmiştir. "Eski Türk tezi"ne göre Türklerin yerleşmesi 3 dalga halinde olmuştur. İlk dalga M.Ö. VII. yüzyıl sonrarından VIII. yüzyıl başlarına kadar, bu tezin savuncuları tarafından Türk olduğu iddia edilen Kimmerler, İskitler, Sakaların Kafkasya'ya yerleşmesidir. İkinci dalga ise II.-IV. yüzyıllar arasında Hunlar, Hazarlar, Sabirler ve diğer soyların göçleriyle yaşanmıştır. Son dalga XI. yüzyıl başlarından itibaren Selçukluların yerleşmesiyle yaşanmıştır. "Oğuzların gelişi tezi"'ne göre Azeriler bölgeye 11. yüzyılda Orta Asya’dan Oğuzlar ve diğer Türkmen boylarının akınları ile gelerek yerleşmiş Karapapaklar, Afşarlar, , , Şahsevenler, Karadağlılar ve diğer bazı etnik gruplardan şekillenmişlerdir ve kökenlerinde Kafkas ve Türk unsurlar vardır. Osman Turan'a göre, Orta Asya'nın Moğol İstilasına uğramasından sonra bazı Türk grupları da Moğol hakimiyetini tanımadıkları için gelip Azerbaycan'a yerleşmişlerdir.Selçuklulardan sonra Moğol İmparatorluğu ve Büyük Timur İmparatorluğu idaresinde yaşamış sonrasında ise Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletlerini kurmuşlardır. Başka bir görüşe göre, Azerbaycan halkının oluşumu 15-16 yüzyıllarında,Safevi rejimi sırasında, Şahsevenler, Kızılbaşlar ve Karadağlılar gibi Türkçe konuşan kabilelerin Küçük Asya'dan modern Azerbaycan bölgesine göç ettiği zaman tamamlanmıştır. Başka bir teze göre de, Rus İmparatorluğu döneminde 19. yüzyıl sonlarına kadar Tatarlar ve 20. yüzyıl başında Türkler olarak sayılan etnik grubun bir kısmını oluşturan topluluk için Sovyet döneminde Marksist-Leninist tarih görüşü, Azerbaycan halkının Türk kökenini çarpıtmaya çalışmış ve "Azerbaycanlılar" ve "Azerbaycan Dili" diye suni bir etnik grup ve dil yaratılmak istenmiştir. Özellikle Stalin döneminde Azerilerin kökü Medlere, 'ya, Atropatena'ya, Farslara ve Albanya'ya dayandırmaya çalışılmıştır. Ancak kabul görmemiştir. Bu dönemde etnik kimliğin adı "Türk"ten "Azerbaycanlı"ya, milletin konuştuğu dilin adı da "Türk Dili" nden "Azerbaycan Dili"ne değiştirilmiştir. Farslaştırma politikası güden İran rejimi tarafından Azerbaycan Türklerinin kökeninin, Türkçeyi benimseyerek Türkleşen İran halkı Azerilere dayandığını, dolayısıyla Azerbaycanlıların Türk değil Aryan kökenli bir kavim olduğunu günümüzde de ileri sürmektedirler. Aslen Azeri olan Ahmed Kesrevi'nin kaleme aldığı Azeri ya Zeban Bastane Azerbaycan adlı eserinde de bu tez savunulmaktadır.

Tarih

Azeri kadın (Rusya İmparatorluğu dönemine ait kartpostal, 1900

Vasili Vereşçagin tarafından 1865 yılda yapılmış genç bir Azerinin resmi

Dokuzuncu yüzyılın ortalarından itibaren Azerbaycan'ın eski gelenekleri yeniden canlandırıldı. Azerbaycan'da yeni bir siyasi canlanma başladı: İslam'ın yaygın olduğu Azerbaycan topraklarında Saciler, Şirvanşahlar, Salariler, Ravvadiler ve Şeddadiler kuruldu.Bağımsız devletlerin kurulması sonucunda siyasi, ekonomik ve kültürel hayatın her alanında bir uyanış yaşandı. Azerbaycan tarihinin Rönesans dönemi başlıyordu. Arap hilafetinin dokuzuncu yüzyılın ortalarından itibaren gerilemesinden sonra, tüm Ortadoğu'da olduğu gibi Azerbaycan'da da Türk-İslam imparatorluklarının rolü arttı. 15. ve 18. yüzyıllarda ve sonrasında Azerbaycan'ın devlet kültürü daha da zenginleşti. Bu dönemde Doğu'nun geniş bir alanını kapsayan Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safevi, Afşar ve Kaçar imparatorlukları doğrudan Azerbaycan hanedanları tarafından yönetiliyordu.

Safevi Devleti'ni kuran I. İsmail'in Azerbaycan ve İran'daki Türkler'in tarihinde önemli yeri vardır. Safevi döneminde Şah İsmail'in Şiiliği siyasi bir araç olarak kullanarak yükselmesi yalnız Azerilerin değil bütün Türk-İslam aleminin kaderini değiştiren önemli olaylardan biri olmuştur. Şah İsmail, bütün Azerbaycan'ı imparatorluğuna dahil edince Azeriler ordunun esas nüvesini oluşturmuşlardır. Safeviler, Afşarlar ve Kaçarlar gibi Türkmen boyları tarafından kurulan İran devletlerinin egemenliği altında yaşadıkları için din ve dil olarak Farslardan etkilenmiştir.

Nadir Şah'ın 1747'de öldürülmesi üzerine kurulmuş de facto bağımsız hanlıklar Azeri Türklerinin tarihinde önemli bir yere sahip olmuşlardır. Tarih boyunca birçok devletin hâkimiyeti altına giren Azerbaycan'a bu dönemde hâkim olan devletler, gönderdikleri idarecilerle buraları ne kadar kendilerine bağlamak istemişlerse de, halk daima hanını tanımayı sürdürmüştür. Bu sosyal yapının doğurduğu "", 1828 yılına kadar sürdü. 18. ve 19. yüzyıllarında yer alan Rus-İran Savaşları'nın ardından Günümüzdeki Azerbaycan Cumhuriyeti'nin toprakları Rusya tarafından ele geçirildi. Bunun üzerine Rusya İmparatorluğu topraklarında yaşayan Azeri Türkleri din ve dil açısından Ruslar'dan etkilenmiştir.

Sovyet egemenliği döneminde Marksist-Leninist öğretisi doğrultusunda Azerbaycan halkının etnik kökenindeki Türklük unsurunun silinmeye çalışıldığı görülmüştür.

28 Mayıs 1918 tarihinde Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kurulmuştur.

Temmuz 1920'de Tebriz'de Muhammed Hiyabani önderliğinde yalnızca 13 Eylül 1920'ye kadar sürecek olan Azadistan kurulmuştur.

12 Aralık 1945'te kısa ömürlü Azerbaycan Millî Hükûmeti kurulmuştur.

Kültür

Azeri Türkleri birçok bakımdan Avrasyalıdir; Kuzey Azerileri Doğu Avrupa ve Kafkas etkilerini, güney Azerileri ise Türkî-İranî ve Fars etkisinde kaldılar. Çağdaş Azeri kültürü edebiyat, sanat, müzik ve filmde çeşitli atılımları kapsamaktadır.

Dil

Azeriler, Azerice konuşurlar. Azerice Türkî dilidir ve her Türkçe ile arasında küçük aksan, sözcük ve gramer farklılıkların bulunmasına karşın Azerice, Türkiye Türkçesi ile karşılıklı olarak anlaşılabilme özelliğine sahiptir. Karşılıklı anlaşılabirliğe sahip olan diğer Türk dillerin arasında Türkmence, Kaşkayca ve Irak Türkmenleri tarafından konuşulan Türkî diller ve lehçeler de yer alır. Azerice, 11. yüzyılda Azerbaycan'da saptanan Batı Oğuz Türk dilinin soyundandır. Genel bir görüşe göre Erken Oğuzca ağza ait bir dildi, ancak 13. yüzyılda edebî bir dil olarak gelişmeye başladı. Oğuz dilinden türetilen erken sözlü Azericesi, Türk mitolojisini içeren Dede Korkut hikâyeleri ve Köroğlu Destanı gibi tarihî destanlar (Azericede "dastan") ile başladı. Geçmişteki en erken Azeri eserleri Nesimi'ye (ö. 1417) ve onyıllar sonra Fuzûlî'ye (1483-1556) kadar saptanabilir. Safevî Hanedanı Şahı I. İsmail, Hatai takma adı ile Azerice şiirler yazdı. Çağdaş Azeri edebiyatı, Samed Vurgun, Şehriyar ve birçok diğer yazarın eserlerinde aksettirildiği tarzdaki hümanizme geleneksel vurguyla devam etti.

Büyük şehirlerdeki Azeriler genellikle çift dillidir ve Azerice yanında çoğunlukla, Farsça veya Rusçayı akıcı bir şekilde konuşabilirler. Ek olarak, 1999'da Azerbaycan Cumhuriyetinde aşağı yukarı 2.700 Azeri (toplam Azeri nüfusun %0,04'ü) Rusçayı anadili olarak konuşmaktaydı. İran'da 2002'de yapılan bir ankete göre, İran'daki örneklem nüfusun %90'ı Farsça konuşabilir, %4,6'sı Farsçayı sadece anlayabilir ve %5,4'ü Farsçayı ne konuşabilir ne de anlayabilir. İran'da en çok konuşulan ikinci dil Azericedir (%24).

Din

Azerilerin çoğu İslamın Şiilik mezhebine bağlıdır. Sünni, Zerdüşt, Hristiyan ve Bahai azınlıkları da var. Azerbaycan Cumhuriyeti, laik bir ülke olması nedeniyle inanışlarına göre ülke nüfusunun sayısı net olarak bilinmemektedir. Azerbaycan Cumhuriyeti'ndeki Hristiyan Azerilerin sayısı tahminen 5.000 kişi olmakla birlikte çoğunluğu son yıllarda din değiştiren kişilerden oluşmaktadır. Kırsal bölgelerden bazı Azeriler, bazı alanların kutsallığı ve bazı ağaçlara ve taşlara karşı çok büyük saygı duymak gibi İslam öncesine dayanan animist inançları hâlâ daha izlemektedirler. Azerbaycan Cumhuriyeti'nde İslamî bayramlara ek olarak Nevruz gibi bahar bayramı ve Noel gibi diğer dinlerden alınan bayramlar da kutlanır.

Kaynakça

^ ^a ^b "Azerbaijani (people)". Encyclopædia Britannica. 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Aralık 2019.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; CIA Iran isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
^ Knüppel, Michael. "Turkic languages of Persia: an overview". Encyclopaedia Iranica. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Eylül 2012. Altogether, one-sixth of today's Iranian population is turcophone or bilingual (Persian and Turkic; see Doerfer, 1969, p. 13)
^ "Iran". Ethnologue. 4 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2018.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; dictionary isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
^ Elling, Rasmus Christian. Minorities in Iran: Nationalism and Ethnicity after Khomeini, Palgrave Macmillan, 2013. Excerpt: "The number of Azeris in Iran is heavily disputed. In 2005, Amanolahi estimated all Turkic-speaking communities in Iran to number no more than 9 million. CIA and Library of congress estimates range from 16 to 24 percent—that is, 12–18 million people if we employ the latest total figure for Iran's population (77.8 million). Azeri ethnicsts, on the other hand, argue that overall number is much higher, even as much as 50 percent or more of the total population. Such inflated estimates may have influenced some Western scholars who suggest that up to 30 percent (that is, some 23 million today) Iranians are Azeris." [1] 5 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ * Ali Gheissari, "Contemporary Iran:Economy, Society, Politics: Economy, Society, Politics", Oxford University Press, 2 April 2009. pg 300Azeri ethnonationalist activist, however, claim that number to be 24 million, hence as high as 35 percent of the Iranian population"
^ . The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. 2014. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2014.
^ ^a ^b "Turkey: Religions & Peoples" (İngilizce). Encyclopedia of the Orient (en az 800.000). 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.
^ ^a ^b Haftalık haber dergisi Aksiyon : Caferi imamlar 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .- "...Azeri Caferilerin sayısı, eski bakanlardan Namık Kemal Zeybek'in Meclis tutanaklarına dayandırarak verdiği bilgiye göre, 3 milyon civarında."
^ "Rusya'da Azeriler" (Rusça ve İngilizce). 2002 Rusya nüfus sayımı. 2 Şubat 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2009.
^ Gamming, Jenny. They have a flag-but no country " in Swedish Expressen, 17 Aug. 1997. (Viewed 16 Aug. 1999). Unrepresented Nations & Peoples Organisation web site. Translated by SSF/Goran Hansson.
^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Nisan 2011.
^ . 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2011.
^ . 15 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2011.
^ (PDF). 2014 census. National Statistics Office of Georgia. 28 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2016.
^ "About number and composition population of Ukraine by data All-Ukrainian census of the population 2001" 31 Ekim 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 2001 Ukrayna nüfus sayımı.
^ . 20 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2011.
^ PDF dosyası: "Ethnodemographic situation in Kazakhstan" 16 Nisan 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (1999 nüfus sayımı).
^ . 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. - Bu sayı, Azerbaycan'ı köken ülkelerini sayan Danimarka vatandaşlarını içermektedir, yani İran Azerilerini içermemektedir.
^ . 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. ; . (Rusça)
^ (Azerice). Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı. 24 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2007. (Bunların 7.000 tanesi Azerbaycan'dan göç edenlerdir).
^ "Azerbaycan-Avusturya ilişkileri" (Azerice). Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı. 24 Ekim 2007 tarihinde kaynağından . - Bunların %70-75'i İran Azerileri, %15-20'si Türkiye Azeriler, %5-10'u ise Azerbaycan Azerileri ya da eski SSCB ülkelerinden Azerilerdir.
^ "2006 Australian Census" (İngilizce). 7 Ocak 2015 tarihinde kaynağından . 2006 nüfus sayımına göre 290 kişi kendilerini Azeri olarak tanımlamıştır. Ancak Avustralya'daki Azeri topluluğunun daha geniş olduğu tahmin edilmektedir.
^ . 22 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. "Ethnic nationality" sekmesinin altında "Azerbaijani"'yi seçin.
^ Leichter, Haruth Communications, Harry. . haruth.com. 18 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ . www.jewishvirtuallibrary.org. 13 Kasım 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ http://www.bahai.az/ 25 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Azerbaidjan Baháʼí
^ Bəhailik Azerbaidjan Baháʼí
^ King, David C. (2006). Azerbaijan. Marshall Cavendish. s. 79. ISBN . Erişim tarihi: 18 Mart 2015.
^ . 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015.
^ (Rusça). Day.az. 7 Temmuz 2007. 28 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2012.
^ "Christian Missionaries Becoming Active in Azerbaijan" (Azerice). Tehran Radio. 19 Haziran 2011. 25 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ağustos 2012.
^ Caferoğlu, Ahmet (1934). Azerbaycan Yurt Bilgisi. Bürhaneddin Matbaası. s. 29.
^ Aslan, Betül (2000). I. Dünya Savaşı esnasında Azerbaycan Türkleri'nin Anadolu Türkleri'ne "Kardaş Kömeği (Yardım)" ve Bakû Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. ss. 46,68. ISBN .
^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Haziran 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.
^ Mehmet Saray, Azerbaycan Türkleri Tarihi
^ "Azerbaijani (People)" 6 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Encyclopædia Britannica
^ Urfalı Mateos (2000). Urfalı Mateos Vekayinamesi (952 - 1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136 - 1162). Ankara. ss. sf. 49-50. .
^ "Azerbaijani" (İngilizce). Encyclopædia Britannica. 23 Aralık 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2006.
^ Suny, Ronald G. (1996). Armenia, Azerbaijan & Georgia. DIANE Publishing. ss. s. 105. .
^ "Observations from Azerbaijan". MERIA. 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2007.
^ Aydın Əlizadə. Çağdaş Azərbaycanda İslam dini və din-dövlət münasibətləri // Bakı: Dövlət və din. N (2) 28, 2012, s. 60-66 - (2. "Azərbaycanda İslam" fəslinin mənbəyi).
^ Arakelova, Victoria (2015). "On the Number of Iranian Turkophones". Iran & the Caucasus. 19 (3): 279-282. doi:10.1163/1573384X-20150306. JSTOR 43899203. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2009.
^ . 25 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2009.
^ (2002). The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Continuum. s. 197. ISBN . 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2020. 30–35 million
^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.
^ . 8 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.
^ . 6 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.
^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Nisan 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.
^ . 20 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.
^ "ethnologue.com (Azerice konuşanlar)". 18 Ekim 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mart 2009.
^ . 1 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2012.
^ Ahmet Caferoğlu, Türk Kavimleri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 55.
^ (Rusça) "Азербайджанцы" 22 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi. Büyük Sovyet Ansiklopedisi 3. baskısı
^ An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires, J.S. OLson, L.B.Pappas, N.C.Pappas tarafından, s. 60
^ Salih Muhammedoğlu, Tarih Kurumu Basımevi-Ankara, 1999, Azerbaycan Türklerinin etnik menşeinde dair 3 farklı görüşün eleştirisi, s.307.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Elnur Ağaoğlu, "Azerbaycan'ın Etnik ve Demografik Yapısı", Türkler, C. 19, 2002, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, , s.218-219.
^ ^a ^b «История Азербайджана. Краткий очерк». (С древнейших времен до XIX в.). Баку, 1941, с.19.
^ Левиатов В. Н. «Очерки по истории Азербайджана в XVIII веке», Баку, 1948, с.149.
^ Петрушевский И. П. «Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI — начале XIX в.» ЛЛенинград., 1949, с.52.
^ A. Z. V. Togan, Bugünkü Türk ili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, İst., 1942, s.87.
^ Osman Turan, Selçuklu Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ankara, 1965, s.214-216.
^ Togan, Azerbaycan Etnografisine Dair, Azerbaycan Yurt Bilgisi, sayı:150 (1933), s.101-107 ve sayı: 18, s.247-253.
^ P. Sykes, A. History of Persia, London, 1921,II, s.100-136.
^ Faruk Sümer, "Akkoyunlular", İslam Ansiklopedisi, I, s.251-271.
^ История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. 9 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . М., «Восточная литература», 2002. .
^ . 17 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2009.
^ ^a ^b ^c Ali Sinan Bilgili, "Azerbaycan Türkmenleri Tarihi", Türkler, Cilt 7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, , s.22.
^ Azerbaycanlı Genç Bilim Adamları I Sempozyumu Bildirileri, 2005, İstanbul, s.308.
^ . 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2011.
^ Riaux Gilles, “Ethnicity and Nationalism in Iran. La cause azerbaïdjanaise »
^ Gerhard doerfer, Turks in Iran, p. 248
^ M.Behrâmnejâd, «Karakoyunlular, Akkoyunlular: İran ve Anadolu'da Türkmen Hanedanları», seh. 14
^ Faruk Sümer, Azerbaycan'ın Türkleşmesi Tarihine Umumi Bir Bakış, Belleten, sayı:83 (1957), s.429-445.
^ A. J. Toynbee, A Study of History, London, 1935, I, s.347-376.
^ F. Sümer, Safevi Devleti'nin kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin rolü, Ankara, 1976, s.15-42 ve s.57-84.
^ Xəsən Əli Dəlilli (1979). Azərbaycanın Cənub Xanlıqları (Azerice). Bakü: Elm Nəşriyyatı. ss. sf. 8-9.
^ Süleyman Əliyarlı (1996). Azərbaycan tarixi Uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər (Azerice). Bakü: Azərbaycan Nəşriyyatı. ss. sf. 8-9.
^ "x. Azeri literature in Iran". Encyclopedia Iranica. 29 Eylül 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2006.
^ "Contemporary Literature" (İngilizce). Azerbaijan International. 1996. 23 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2006.
^ Yunusov, Arif (12 Mart 2001). "Этнический состав Азербайджана (по переписи 1999 года)" (Rusça). Demoscope.ru. 26 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2009.
^ (PDF) (İngilizce). Université Paris III. 28 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. , sf. 14.
^ "5,000 Azeris adopted Christianity" (İngilizce). Day.az. 7 Temmuz 2007. 27 Kasım 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Temmuz 2007.
^ (İngilizce). Çin Halk Cumhuriyeti'ndeki Azerbaycan Büyükelçiliği. 18 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2009.
^ Amirova, Leila (28 Ağustos 2007). (İngilizce). ISN Security Watch. 4 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2009.

Konuyla ilgili yayınlar

Georgia’s Azerbaijanis. Azerbaijan Diplomatic Academy 17 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Cəfərov N. Azərbaycanlılar:etnokulturoloji birliyin siyasi-ideoloji üfüqləri. Bakı, 2001.
Azərbaycanlılara qarşı soyqırım gerçəklikləri. "Elmi". "Mehdiyev R." "Bakı", 2000.
1918-1920-ci illərdə Azərbaycanlıların soyqırımı. Şirinoğlu Vaqif. Bakı, 2001.
Dünya Azərbaycanlılarına. Bakı, 1998.
Gürcüstan azərbaycanlılarının mənəvi mədəniyyəti. Əliyev Əsəd T.. Elm, Bakı, 1995.
Rus dilinin İzahlı Sözlüyü (Толковый словарь русского языка. 1992) 3 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
All-Russia Population 2002 Azerbaijanis 2 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[britannica-1] "Azerbaijani (people)". Encyclopædia Britannica. 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Aralık 2019.

[CIA_Iran-2] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; CIA Iran isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

[16mil-3] Knüppel, Michael. "Turkic languages of Persia: an overview". Encyclopaedia Iranica. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Eylül 2012. Altogether, one-sixth of today's Iranian population is turcophone or bilingual (Persian and Turkic; see Doerfer, 1969, p. 13)

[10.9mil-4] "Iran". Ethnologue. 4 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2018.

[dictionary-5] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; dictionary isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

[18mil-6] Elling, Rasmus Christian. Minorities in Iran: Nationalism and Ethnicity after Khomeini, Palgrave Macmillan, 2013. Excerpt: "The number of Azeris in Iran is heavily disputed. In 2005, Amanolahi estimated all Turkic-speaking communities in Iran to number no more than 9 million. CIA and Library of congress estimates range from 16 to 24 percent—that is, 12–18 million people if we employ the latest total figure for Iran's population (77.8 million). Azeri ethnicsts, on the other hand, argue that overall number is much higher, even as much as 50 percent or more of the total population. Such inflated estimates may have influenced some Western scholars who suggest that up to 30 percent (that is, some 23 million today) Iranians are Azeris." [1] 5 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[Criticism-7] * Ali Gheissari, "Contemporary Iran:Economy, Society, Politics: Economy, Society, Politics", Oxford University Press, 2 April 2009. pg 300Azeri ethnonationalist activist, however, claim that number to be 24 million, hence as high as 35 percent of the Iranian population"

[8] . The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. 2014. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2014.

[looklex.com-9] "Turkey: Religions & Peoples" (İngilizce). Encyclopedia of the Orient (en az 800.000). 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.

[Caferi_imamlar-10] Haftalık haber dergisi Aksiyon : Caferi imamlar 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .- "...Azeri Caferilerin sayısı, eski bakanlardan Namık Kemal Zeybek'in Meclis tutanaklarına dayandırarak verdiği bilgiye göre, 3 milyon civarında."

[Rusya_nüfus_sayımı-11] "Rusya'da Azeriler" (Rusça ve İngilizce). 2002 Rusya nüfus sayımı. 2 Şubat 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2009.

[Gamming,_Jenny_1997-12] Gamming, Jenny. They have a flag-but no country " in Swedish Expressen, 17 Aug. 1997. (Viewed 16 Aug. 1999). Unrepresented Nations & Peoples Organisation web site. Translated by SSF/Goran Hansson.

[13] "Arşivlenmiş kopya". 30 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Nisan 2011.

[14] . 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2011.

[15] . 15 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2011.

[16] (PDF). 2014 census. National Statistics Office of Georgia. 28 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2016.

[Ukraine_Census-17] "About number and composition population of Ukraine by data All-Ukrainian census of the population 2001" 31 Ekim 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 2001 Ukrayna nüfus sayımı.

[18] . 20 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2011.

[Kazakh_Demographics-19] PDF dosyası: "Ethnodemographic situation in Kazakhstan" 16 Nisan 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (1999 nüfus sayımı).

[20] . 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. - Bu sayı, Azerbaycan'ı köken ülkelerini sayan Danimarka vatandaşlarını içermektedir, yani İran Azerilerini içermemektedir.

[21] . 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. ; . (Rusça)

[22] (Azerice). Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı. 24 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2007. (Bunların 7.000 tanesi Azerbaycan'dan göç edenlerdir).

[23] "Azerbaycan-Avusturya ilişkileri" (Azerice). Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı. 24 Ekim 2007 tarihinde kaynağından . - Bunların %70-75'i İran Azerileri, %15-20'si Türkiye Azeriler, %5-10'u ise Azerbaycan Azerileri ya da eski SSCB ülkelerinden Azerilerdir.

[24] "2006 Australian Census" (İngilizce). 7 Ocak 2015 tarihinde kaynağından . 2006 nüfus sayımına göre 290 kişi kendilerini Azeri olarak tanımlamıştır. Ancak Avustralya'daki Azeri topluluğunun daha geniş olduğu tahmin edilmektedir.

[25] . 22 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. "Ethnic nationality" sekmesinin altında "Azerbaijani"'yi seçin.

[26] Leichter, Haruth Communications, Harry. . haruth.com. 18 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[jewishvirtuallibrary.org-27] . www.jewishvirtuallibrary.org. 13 Kasım 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[28] ttp://www.bahai.az/ 25 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Azerbaidjan Baháʼí

[29] Bəhailik Azerbaidjan Baháʼí

[30] King, David C. (2006). Azerbaijan. Marshall Cavendish. s. 79. ISBN . Erişim tarihi: 18 Mart 2015.

[31] . 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015.

[Day.az-32] (Rusça). Day.az. 7 Temmuz 2007. 28 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2012.

[Tehran_Radio-33] "Christian Missionaries Becoming Active in Azerbaijan" (Azerice). Tehran Radio. 19 Haziran 2011. 25 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ağustos 2012.

[34] Caferoğlu, Ahmet (1934). Azerbaycan Yurt Bilgisi. Bürhaneddin Matbaası. s. 29.

[35] Aslan, Betül (2000). I. Dünya Savaşı esnasında Azerbaycan Türkleri'nin Anadolu Türkleri'ne "Kardaş Kömeği (Yardım)" ve Bakû Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. ss. 46,68. ISBN .

[36] "Arşivlenmiş kopya". 22 Haziran 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.

[37] Mehmet Saray, Azerbaycan Türkleri Tarihi

[38] "Azerbaijani (People)" 6 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Encyclopædia Britannica

[39] Urfalı Mateos (2000). Urfalı Mateos Vekayinamesi (952 - 1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136 - 1162). Ankara. ss. sf. 49-50. .

[brit3-40] "Azerbaijani" (İngilizce). Encyclopædia Britannica. 23 Aralık 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2006.

[suny2-41] Suny, Ronald G. (1996). Armenia, Azerbaijan & Georgia. DIANE Publishing. ss. s. 105. .

[idc-42] "Observations from Azerbaijan". MERIA. 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2007.

[43] Aydın Əlizadə. Çağdaş Azərbaycanda İslam dini və din-dövlət münasibətləri // Bakı: Dövlət və din. N (2) 28, 2012, s. 60-66 - (2. "Azərbaycanda İslam" fəslinin mənbəyi).

[Arakelova-44] Arakelova, Victoria (2015). "On the Number of Iranian Turkophones". Iran & the Caucasus. 19 (3): 279-282. doi:10.1163/1573384X-20150306. JSTOR 43899203. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.

[45] "Arşivlenmiş kopya". 18 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2009.

[46] . 25 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2009.

[47] (2002). The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Continuum. s. 197. ISBN . 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2020. 30–35 million

[48] "Arşivlenmiş kopya". 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.

[49] . 8 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.

[50] . 6 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.

[51] "Arşivlenmiş kopya". 26 Nisan 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.

[52] . 20 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.

[53] "ethnologue.com (Azerice konuşanlar)". 18 Ekim 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mart 2009.

[54] . 1 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2012.

[55] Ahmet Caferoğlu, Türk Kavimleri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 55.

[БСЭ-56] (Rusça) "Азербайджанцы" 22 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi. Büyük Sovyet Ansiklopedisi 3. baskısı

[EDRS-57] An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires, J.S. OLson, L.B.Pappas, N.C.Pappas tarafından, s. 60

[58] Salih Muhammedoğlu, Tarih Kurumu Basımevi-Ankara, 1999, Azerbaycan Türklerinin etnik menşeinde dair 3 farklı görüşün eleştirisi, s.307.

[AzEtnik-59] Elnur Ağaoğlu, "Azerbaycan'ın Etnik ve Demografik Yapısı", Türkler, C. 19, 2002, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, , s.218-219.

[Istorya-60] «История Азербайджана. Краткий очерк». (С древнейших времен до XIX в.). Баку, 1941, с.19.

[Leviatov-61] Левиатов В. Н. «Очерки по истории Азербайджана в XVIII веке», Баку, 1948, с.149.

[Petruşevski-62] Петрушевский И. П. «Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI — начале XIX в.» ЛЛенинград., 1949, с.52.

[63] A. Z. V. Togan, Bugünkü Türk ili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, İst., 1942, s.87.

[64] Osman Turan, Selçuklu Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ankara, 1965, s.214-216.

[65] Togan, Azerbaycan Etnografisine Dair, Azerbaycan Yurt Bilgisi, sayı:150 (1933), s.101-107 ve sayı: 18, s.247-253.

[66] P. Sykes, A. History of Persia, London, 1921,II, s.100-136.

[67] Faruk Sümer, "Akkoyunlular", İslam Ansiklopedisi, I, s.251-271.

[68] История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. 9 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . М., «Восточная литература», 2002. .

[Алтайцы-69] . 17 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2009.

[AliSinan-70] Ali Sinan Bilgili, "Azerbaycan Türkmenleri Tarihi", Türkler, Cilt 7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, , s.22.

[71] Azerbaycanlı Genç Bilim Adamları I Sempozyumu Bildirileri, 2005, İstanbul, s.308.

[72] . 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2011.

[73] Riaux Gilles, “Ethnicity and Nationalism in Iran. La cause azerbaïdjanaise »

[74] Gerhard doerfer, Turks in Iran, p. 248

[75] M.Behrâmnejâd, «Karakoyunlular, Akkoyunlular: İran ve Anadolu'da Türkmen Hanedanları», seh. 14

[76] Faruk Sümer, Azerbaycan'ın Türkleşmesi Tarihine Umumi Bir Bakış, Belleten, sayı:83 (1957), s.429-445.

[77] A. J. Toynbee, A Study of History, London, 1935, I, s.347-376.

[78] F. Sümer, Safevi Devleti'nin kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin rolü, Ankara, 1976, s.15-42 ve s.57-84.

[79] Xəsən Əli Dəlilli (1979). Azərbaycanın Cənub Xanlıqları (Azerice). Bakü: Elm Nəşriyyatı. ss. sf. 8-9.

[80] Süleyman Əliyarlı (1996). Azərbaycan tarixi Uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər (Azerice). Bakü: Azərbaycan Nəşriyyatı. ss. sf. 8-9.

[81] "x. Azeri literature in Iran". Encyclopedia Iranica. 29 Eylül 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2006.

[82] "Contemporary Literature" (İngilizce). Azerbaijan International. 1996. 23 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2006.

[83] Yunusov, Arif (12 Mart 2001). "Этнический состав Азербайджана (по переписи 1999 года)" (Rusça). Demoscope.ru. 26 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2009.

[84] (PDF) (İngilizce). Université Paris III. 28 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. , sf. 14.

[85] "5,000 Azeris adopted Christianity" (İngilizce). Day.az. 7 Temmuz 2007. 27 Kasım 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Temmuz 2007.

[86] (İngilizce). Çin Halk Cumhuriyeti'ndeki Azerbaycan Büyükelçiliği. 18 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2009.

[87] Amirova, Leila (28 Ağustos 2007). (İngilizce). ISN Security Watch. 4 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2009.