Hristiyanlık,Nasıralı İsa'nın (Yeşua) yaşamına, öğretilerine ve vaazlarına dayanan, tek Tanrılı İbrahimî bir dindir. Günümüzde Hristiyanlık, dünya nüfusunun yaklaşık %30,1'ini oluşturmaktadır ve 2,4 milyarı aşkın takipçisi ile dünyanın en kalabalık dinidir. Takipçilerine, "Mesihçi" anlamına gelen Hristiyan veya Nasıralı İsa'ya ithafen İsevi veya Nasrani denir. Kitâb-ı Mukaddes'e inanan takipçileri, Yahudi metni olan Tanah'ta kehanet edilen İsa'nın Mesih olarak gelişinin bir Yeni Ahit (Yeni Antlaşma) olduğuna inanırlar.
Hristiyanlık | |
---|---|
נַצְרוּת Natsrut (İbranice) Χρῑστῐᾱνισμός Ḥristianismós (Grekçe) | |
Hristiyanlığın geleneksel sembolü olan haç | |
Diğer isimler | İsevilik, Nasranilik |
Tip | Çok uluslu |
Sınıflandırma | İbrahimî din |
Mukaddes metin | Kitâb-ı Mukaddes |
Teoloji | Monoteist |
Tanrı | Üçlü Birlik (Teslis) |
Aktif saha | Dünya çapında |
Mezhepler | Katoliklik Doğu Ortodoksluk Protestanlık |
Mukaddes yerler |
|
Kurucu | Nasıralı İsa (Yeşua) |
Köken | y. MS 30'lar (y. 2000 yıl önce) Yahudiye Eyaleti, Roma İmparatorluğu veya Yahudiye Hirodes Krallığı (günümüzde İsrail) |
Takipçi | y. 2,8 milyar |
Tatil günü | Pazar |
İbadethane | Kilise |
Vaiz | Peder, Pastör, Papaz (Rahip), Piskopos vb. |
Hristiyanlar, İsa'nın ''Tanrı'nın Oğlu'', ''Tanrı'nın enkarnasyonu'' ve Eski Ahit'te geleceği haber verilen ''Mesih'' olduğuna inanırlar. Hristiyanlık, teslis adı verilen inanç üzerine kuruludur. Bu inanca göre Tanrı'nın kendini açıkladığı üç kimliği vardır: Baba, Oğul ve Kutsal Ruh. İnanca göre Hristiyanlığın inanç sistemi ve ibadetleri, İsa tarafından 1. yüzyılda,Roma İmparatoru Tiberius devrinde, yine Roma'nın hakimiyetinde olan Filistin'de ortaya konulmuş ve havarileri ve diğer takipçileri tarafından öğretilerek yayılmıştır. Bir kişi Hristiyanlık inancına, Kitâb-ı Mukaddes'teki ayetlerden biri olan Romalılar 10:9 ayetinin yönlendirmesini uygulayarak geçebilmektedir.
Hristiyanlığın kökenleri en azından, MS 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu yönetimindeki İsrail ve Filistin bölgesine değin uzanmaktadır. Hristiyanlık, temel olarak Yahudilik inancı üzerine kurulmuş ve daha sonraları Tarsuslu Pavlus'un da etkisiyle müstakil bir din olarak gelişmiştir. Hristiyanlığın kutsal kitabı olan Kitâb-ı Mukaddes'in Yahudiliğin kutsal kitabı olan Tanah'ı içinde barındırdığı göz önüne alınırsa, Hristiyanlığın erken döneminde Hristiyanlık ve Yahudilik arasındaki bağ daha net anlaşılacaktır.
Kelime kökeni
Hristiyan sözcüğünün kökeni, mesih kelimesinin Yunanca karşılığı olan khristos (χριστός) kelimesine dayanır. Mesih sözcüğü, İbranicedeki maşiah (משיח) kelimesine dayanır ve ''kutsal yağ ile ovulmuş, kutsanmış kişi'' anlamına gelir.Khristos (mesih) olarak adlandırılan İsa'ya inananlara, ilk olarak Antakya'da Hristiyan (Χριστιανός, Khristianos) denmeye başlanmıştır. Hristiyan sözcüğü ise "Mesih'in yandaşı" ve "Mesih'e bağlı" anlamlarına gelir. Türkçede kullanılan Mesih kelimesi ise, Arapçadan geçme (مسيح) olup İbranicedeki maşiah (משיח) kelimesi ile kökteştir.[]
Yağ ile kutsama geleneği ve meshedilmek
Tarih öncesi İsrail kralları ve yüksek rahipleri, görevlerinin simgesi olarak yağla kutsanırlardı. Tevrat'ın birçok yerinde bu işlemin yapıldığına dair ayetler vardır (Örnek: Levililer 14:18, Mısır'dan Çıkış 29:7, Levililer 21:10).
Geniş anlamıyla bu unvan, "Tanrı'nın bir görev vermek üzere seçmiş olduğu" kişileri de kapsıyordu.Eski Ahit'in Yeşaya kitabında, Yahudileri MÖ 500'lü yıllardaki Babil sürgününden kurtaran Pers Kralı Büyük Kiros'a da mesih unvanıyla hitap edildiği görülür.
"Nasrani" ismi
Nasrânî kelimesinin Hristiyan geleneğindeki etimolojik açıklaması, Meryem oğlu İsa'nın memleketi olan Nasıra'ya izâfeten, kendinin ve getirdiği dinin mensuplarının da Nasıralı (Ναζωραίος, Nazoraios; ναζωραιων Nazoraion) olarak bilindiği anlamındadır. Bununla birlikte, araştırmacı yazar Ali Ünal'ın bu ismin etimolojisi hakkında getirdiği başka bir önerme de mevcuttur. Kur'an temel alınarak yapılan bu önermeye göre,Nasrani kelimesinin bir kökeni şudur: İsa'nın, yeni getirdiği dine yardım çağrısına havarilerin verdikleri cevaptır ve daha sonra da bu isim, "Nasrânî" (Yardımcılar) anlamında bir gelenek hâline gelmiştir. İsa, getirdiği din ve mensupları için hususiyetle Hristiyanlık ya da "Mesihîlik" anlamına gelen herhangi bir unvanla, getirdiği dini kendine izâfe eden bir yol tercih etmemiştir. Yahudi İsrailoğulları ise, onları Celileliler ya da Nasrânîler olarak anarlardı. Celileliler denmesinin sebebi, İsa'nın memleketi olan Nasıra'nın Celile'de olmasıydı.
İbadetler
Sakrament
Sakrament, Tanrı'nın aktif olarak yer aldığına inanılan kutsal ayinlere verilen addır. İnanca göre sakrament, Tanrı'nın kutsamasını, merhametini, lütfunu iştirak eden, inananlara ulaştıran veya görünmeyen gerçekliğini temsil eden görünen semboldür. Buna örnek olarak vaftiz verilebilir. Vaftizde su, Kutsal Ruh'un hediyesinin lütfunu, günahların affını ve Kilise'nin bir üyesi olmayı temsil eder. Sakramente bir başka bakış ise, Kutsayıcı Lütuf'un onayının fiziki bir işareti olmasıdır.
Vaftiz
Vaftiz kelimesi köken itibarıyla Grekçedir ve "suya batırma" gibi bir anlamı vardır. Hristiyan inancındaki simgesel bir ritüel olarak, bireyin hayatında sadece bir kez gerçekleştirilir. İnanca göre İsa da Vaftizci Yahya tarafından Ürdün Nehri'nde vaftiz edilmiştir. Hristiyanlık inancına sahip olup, İsa'ya iman eden kişiler vaftiz olurlar. Vaftiz, Ortodoks Kilisesi'nde suya girmeyi gerektirirken, Katolik Kilisesi'nde ise üzerine su serpmekten ibarettir.
Tapınma
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor with: Ocak 2022. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Dua
Kitab-ı Mukaddes'in Yeni Antlaşma kısmında da geçen, İsa'nın havarilerine nasıl dua edeceklerini göstermek amacıyla ettiği duadır:
“Bunun için siz şöyle dua edin: ‘Göklerdeki Babamız, Adın kutsal kılınsın. Egemenliğin gelsin. Gökte olduğu gibi, yeryüzünde de Senin istediğin olsun. Bugün bize gündelik ekmeğimizi ver. Bize karşı suç işleyenleri bağışladığımız gibi, Sen de bizim suçlarımızı bağışla. Ayartılmamıza izin verme. Bizi kötü olandan kurtar. Çünkü egemenlik, güç ve yücelik Sonsuzlara dek senindir! Amin’. - Matta 6:9-13
Ayrıca Katolik ve Ortodoksların inançları gereği (azizlerin şefaati) ettikleri dualar vardır. Bunlar da şu şekildedir:
Selam Sana (Hail Mary):
Selam Sana, lütufla dolu Meryem; Rab seninledir. Kadınlar arasında kutsalsın ve kutsaldır rahminin meyvesi İsa. Aziz Meryem, Tanrı’nın Annesi, biz günahkarlar için şimdi ve ölüm saatimizde dua eyle. Amin
Selam Kraliçe (Hail, Holy Queen: Salve Regina):
Selam Kraliçe, Merhamet Annesi, hayatımız, tatlılığımız ve ümidimiz selam. Biz Havva’nın sürgündeki evlatları sana yalvarıyoruz: bu gözyaşı vadisinde ağıtlarımızı ve gözyaşlarımızı ah çekerek sana yükseltiyoruz. Ey şefaatçimiz, o merhametli gözlerini bize çevir ve bu sürgünümüzden sonra rahminin kutsal meyvesi İsa’yı bizlere göster. Ey şefkatli, ey sevgi dolu, ey tatlı bakire Meryem. Amin.
Fatima Prayer (Oh my Jesus):
Ey İsa'm, günahlarımızı bağışla ve bizi cehennem ateşinden koru. Tüm ruhları, özellikle merhametine en çok ihtiyaç duyanları cennete götür.
Kutsal Kitap
Hristiyanlığın kutsal kitabı, Kitâb-ı Mukaddes'tir. Kitâb-ı Mukaddes, Eski Ahit ve Yeni Ahit olmak üzere başlıca iki bölümden oluşur.
Eski Ahit
Kitâb-ı Mukaddes'in ilk kısmı, Eski Ahit ya da Eski Antlaşma olarak adlandırılır. Yahudilerin kutsal kitaplarından olan Tanah ile bölüm adları ve sınıflandırmalar hariç hemen hemen aynıdır. Eski Antlaşma, İsa'nın doğumundan önceki çok uzun bir zaman diliminde Yahudi peygamberler tarafından yazılmıştır. Bu bölümde, henüz dünyaya gelmemiş oldukları için İsa ve annesi Meryem'den ismen bahsedilmez; ancak Eski Ahit'in bazı kitaplarında İsa'ya atıfta bulunulur.
Yeni Ahit
Kitâb-ı Mukaddes'in ikinci bölümünü oluşturan Yeni Ahit ise, Nasıralı İsa'nın sağlığında ya da ölümünden sonra havariler ve elçiler tarafından yazılmıştır. Hristiyanlarca kanonik kabul edilen Matta, Markos, Luka ve Yuhanna incilleri, Yeni Antlaşma'nın ilk dört bölümünü oluşturur.
Yahudi kutsal metinlerinden oluşmuş olan Tanah'ın Hristiyanlıkta Eski Antlaşma olarak adlandırılmasının nedeni, Tanrı'nın İsa'dan asırlar önce Musa ile Sina Dağı'nda yaptığına inanılan antlaşmadır. Hristiyanlar, Tanrı'nın İsa aracılığı ile yeni bir antlaşma yaptığına inandıklarından ötürü, Kitâb-ı Mukaddes'in İsa'dan bahseden ikinci bölümünü Yeni Antlaşma olarak adlandırırlar.
İnciller
İncil, Kitâb-ı Mukaddes'in Yeni Ahit kısmının ilk dört bölümünün her birine verilen addır. Matta, Markos, Luka ve Yuhanna tarafından kaleme alınmış olan dört İncil, yazarlarının adıyla anılır. İnciller, Nasıralı İsa'nın hayatını ve öğretilerini anlatır.
Türkçeye Arapçadan geçen incil kelimesinin aslı, Yunanca "Ευαγγελιον" (Evangelion) şeklindedir ve ''iyi haber, müjde'' anlamına gelir.
İncil kelimesi, gerçekte Yeni Antlaşma'nın ilk dört kitabının (bölümünün) her birini karşıladığı hâlde, bazen Yeni Antlaşma'nın tamamı için de kullanıldığı olur.
İsa (Yeşua)
Türkçe literatürde yaygın olarak İsa adıyla anılan Yeşua, Hristiyanlığın temel figürüdür. Doğum ve ölüm tarihleri ile ilgili olarak kimi tarihçiler ve araştırmacılar farklı görüşler belirtirler. Ancak yaklaşık MÖ 4 yılında, günümüzde Filistin bölgesi sınırlarında yer alan, ancak o dönemde Roma İmparatorluğu'nun egemenliğinde olan Yahudiye Eyaleti'nin Beytüllahim şehrinde, annesi Meryem'in bakire olduğuna ilişkin iddia edilen bir mucizeyle dünyaya geldi. İsa'nın doğum yeri Beytüllahim olarak kabul edilmekle birlikte, memleketi sıklıkla Nasıra olarak geçer. Hristiyan kaynaklarda İsa, "Nasıralı İsa" olarak da anılır. Bu nedenle de Hristiyanlık dini "Nasranilik" olarak da adlandırılır. İsa'nın erken yaşamıyla ilgili fazla bir şey bilinmemektedir, ama çok büyük olasılıkla Yahudi kutsal kitapları ve dini konusunda eğitim gördüğü düşünülür; ki zaten kendi de annesi de bir Yahudi'dir.Marangozluk işiyle uğraştığına, Nasıra'da yaşayıp çalıştığına inanılır.
İsa'nın, Hristiyanlıkta mucizevi bir şekilde babasız dünyaya geldiği kabul edilir. Temel mesleği marangozluktur ve ayrıca şifa dağıtıcıdır. Yaklaşık 30 yaşındayken, Tanrı'nın mesajını ilan ederek bölgede vaaz verme ve şifa dağıtma hizmetine başladı. İncillere göre, çekici ve şaşırtıcı mucizeleriyle büyük kalabalıkları etrafında topladı; ancak 12 takipçisine ya da havarisine özel ilgi gösterdi. Çok geçmeden Tanrı'yla ilgili mesajı, yetkililerin engeliyle karşılaştı. Havarilerinden biri olan Yahuda'nın ihanetine uğradı ve inanca göre "Halkı isyana teşvik etmek" suçlamasıyla bazı Yahudi din adamlarının baskısı ve Roma İmparatorluğu'nun Yahudiye valisi Pontius Pilatus'un emriyle tutuklanıp çarmıha gerilmiştir.
Nasıralı İsa olarak da bilinir. Kitâb-ı Mukaddes'te kendine yer yer İsa Mesih denilerek atıfta bulunulur. Hayatı ile ilgili başlıca kaynaklar, kanonik incillerdir.
Hristiyan teolojisinde İsa'nın kimliğini inceleyen dal, Kristoloji olarak bilinir. Hristiyanlar için İsa; Mesih'tir, bütünüyle insan ve bütünüyle Tanrı'dır, "Tanrı'nın Oğlu" ve "İnsanoğlu"dur. Bahsi geçen oğulluk manevi bir anlam içermektedir; biyolojik bir husus değildir. Baba (Tanrı) ile insanlar arasında aracı, beklenen kurtarıcı, Rab, Tanrı ile aynı "öz"den olan, güçlü Tanrı, tek insan, dünyanın tek kralı, Üçlü Birlik'te yer alan hipostaz veya kişilerden olan "Oğul"dur. Hristiyan kaynakları, onu "İsa Mesih" olarak anarlar.
İsa'nın tanrısal ve insani özellikleri, farklı mezheplerce farklı yorumlanır. Hristiyanlığın Monofizit görüşüne göre insani tabiatı ile tanrısal tabiatı, tanrısal özü altında erimiş ve ayrılmaz bölünmez tek bir tabiat meydana gelmiştir. Çarmıhta, İsa'nın insani tabiatı gibi tanrısal tabiatı da acı çekmiştir. Meryem ise Theotokosdur, yani Tanrı anasıdır.
Diğer bir görüş olan Diofizit görüşüne göre ise, insani ve tanrısal olmak üzere birbirinden bağımsız iki tabiatı vardır. Çarmıha gerildiğinde ilahi tabiatı bedeninden ayrılmış, sadece insani tabiatı acı çekmiştir. Meryem, insan olan İsa'nın annesidir; dolayısıyla da ona Theotokos, yani Tanrı anası denemez. Ortodoks, Katolik ve Protestanlara göre İsa'nın İnsani ve Tanrısal iki tabiatı olup bunlar asla birleşmezler, karışmazlar ve ayrılmazlar.
"İsa" adı
"İsa" adı Kur'an kökenli olarak Arapçadan gelmektedir (عيسى). Türkçeye İslam etkisi nedeniyle yerleşmiştir. İsa'nın orijinal adı Yeşua (Yahşuah) olarak geçer. Orijinal adın anlamı, İbranicede "YHVH Kurtarır" anlamına gelir. Arap Hristiyanlar İsa adını değil orijinal addan köken alan Yasû (يسوع) adını kullanır.
Tarihi
Hristiyanlık, Roma İmparatorluğu'nun Yahudiye eyaletinde, 1. yüzyıl Helenistik Yahudilik coğrafyasında, İkinci Tapınak dönemi sırasında bir Yahudi mezhebi olarak başladı. İnancın merkezi figürü olan ve Yahudi bir aileden gelen Yeşua'nın ilk takipçileri, apokaliptik Hristiyan Yahudilerdi. Yeşua yaklaşık MS 30 civarında, Yahudiye eyaletinde halka vaaz vermeye ve hizmet etmeye başladı. Yeşua, Hristiyanlığa göre beklenen Mesih ve Üçlü Birlik (teslis) inancının ikinci kişisi olan Oğul Tanrı'nın beden almış hâli, Yahudilere göre bir büyücü ve sahte Mesih, tarihçilere göre ise bir filozof ve din adamıdır.
Hristiyanlık inancına göre yaklaşık 30 yaşındayken Filistin ve İsrail bölgesinde Tanrı'nın mesajını ilan etmeye başlayan Yeşua, özellikle şifa hizmetinde bulunma, doğayı kontrol etme ve ölüleri diriltme gibi mucizelerle çok sayıda taraftar topladı. Ancak Yeşua'nın kendinin Tanrı olduğunu ileri sürmesini küfür sayan dönemin Yahudi din bilginleri, ihbarcı havari Yahuda'yı kullanarak Yeşua'yı tutuklattılar ve Yahudiye eyaleti valisi Pontius Pilatus'a yargılattılar.
Hristiyanlar, Yeşua'nın yeryüzüne gelişinin, Tanrı ile Yahudiler arasında yapılan Eski Antlaşma'dan sonra Tanrı ile bütün insanlık arasında yapılan Yeni Antlaşma'yı müjdelediğine inanırlar. Hristiyanlar, Yeşua'nın çarmıha gerilmesi, dirilmesi ve göğe yükselmesine büyük önem verirler. İnanca göre Yeşua acı çekti, öldü ve gömüldü; sonra dirildi ve Baba Tanrı'yla birlikte hüküm sürmek üzere göğe yükseldi. Yeşua'dan sonra elçileri, Yeni Antlaşma kanonunu tamamlayacak metinleri kaleme aldı.
1. yüzyılda Hristiyanlığın yayılması için çabalayanlardan biri, Tarsuslu Pavlus diye de anılan Elçi Pavlus'tu. Pavlus, önceden Yahudi bir din adamıydı ve başlangıçta Hristiyanlığa düşmandı. Bu dönemde Tarsuslu Saul olarak anılıyordu. Saul ve beraberinde yolculuk edenlerin Şam yolundayken "Saul, Saul, neden bana zulmediyorsun?" sesini işittiklerine ve bu olaydan sonra Saul'un Yeşua'ya iman ederek yeni inancı Yahudi olmayan uluslara yayma görevini yüklendiğine inanılır.
Yeşua'nın ölümünün ardından ilk Hristiyanlar, hem Yahudi yetkililerinin hem de Roma İmparatorluğu'nun çeşitli zulmüne uğradılar ve birçoğu öldürüldü. Yine de inanç, ilk kilisenin liderliği altında varlığını sürdürdü. Roma liderleri Hristiyanlığa git gide daha hoşgörülü davranmaya başladılar. 313'te Roma İmparatorluğu'nda Milano Fermanı ilan edildi ve Hristiyanlık serbest bırakıldı. 325 yılında, evrensel bir Hristiyan amentüsünün kabul edildiği Nikaia (İznik) Konsili gerçekleşti. 380 yılında da Hristiyanlık, Roma İmparatorluğu'nun resmî dini kabul edildi.
Kavimler Göçü (375) ile birlikte Cermen kavimleri Avrupa'nın dört bir yanına yayıldı. Cermen kavimleri sonraları Hristiyanlığı benimsedi. Bu da Hristiyanlığın Avrupa'da iyice yaygınlaşmasına neden oldu.
Roma İmparatorluğu'nun gerilemesi ve çöküşünden sonra Avrupa'da iktidar, havarilerin ve ilk din adamlarının doğal ardılları sayılan papalara geçti. 1054 yılında, Kilise içinde Papalığın otoritesi konusunda bir ayrılık yaşandı. Hristiyan tarihinde "Büyük Bölünme" denilen bu olay sonucunda Hristiyanlık, Katolik Kilisesi ve Doğu Ortodoks Kilisesi olarak ikiye ayrıldı.
Hristiyanlık, 7. yüzyılda İslam dininin doğuşu ve 8. yüzyılda da İslam'ın yayılışında Müslümanların rekabetiyle karşılaştı. 12. ve 13. yüzyıllarda kutsal kent sayılan Yeruşalim'i Müslümanlardan almak için bir dizi Haçlı Seferi düzenlendi. 1096'da başlayan bu seferlerin ilki, Katoliklerin 1099 yılında Yeruşalim'i ele geçirip şehri savunan Yahudileri ve Müslümanları kılıçtan geçirmesiyle sonuçlandı.
Katolik Kilisesi, Avrupa'da nüfuzunu korudu ve dogmaları Orta Çağ boyunca kültüre ve bilgiye egemen oldu. Felsefi ve bilimsel düşünceler çoğu kez sapkınlık olarak görüldü. 1274 yılında Thomas Aquinas, Aristotelesçi akıl yürütmeyi Hristiyan teolojiye uyguladı ve bu sebeple mahkûm edildi, ölümünden ancak yüzyıllar sonra Avrupa'da gerçekleşen bir dizi reformlar sayesinde büyük değeri anlaşıldı.
1453 yılında Osmanlı Türklerinin Konstantinopolis'i ele geçirip 11 asırlık Bizans İmparatorluğu'na son vermesiyle birlikte Doğu Ortodoks Kilisesi, Osmanlı himayesine girdi. 1517 yılında Martin Luther, 95 Tez'i yayımladı ve Protestanlık reformunun tetiğini çekti. Protestanlık, Kuzey Avrupa'da gelişmeye başladı ve yeni Hristiyan mezheplerinin yolunu açtı.
Mezhepler
Hristiyanlıkta mezhepler, "kilise" olarak adlandırılırlar. Hristiyanlığın 3 ana mezhebi Roma Katolik Kilisesi, Ortodoks Kilisesi ve Protestan Kilisesi'dir.
Katolik Kilisesi
Katoliklik mezhebinin dünyada yaklaşık 1,2 milyar mensubu vardır ve en çok takipçisi olan Hristiyan mezhebidir. Katoliklik; Kutsal Ruh'un kaynağı, İsa'nın ilahi (tanrısal) yönü, geleneklere verdiği önem, dini törenler ve Havari Petrus'un halefi kabul ettiği Roma başpiskoposuna (Papa) verdiği ayrıcalıklarla diğer Hristiyan mezheplerinden ayrılır. Papa'nın yanılamayacağı, 1870'te alınan bir kararla resmîleşmiştir.
Katolik Kilisesi'ndeki bazı özellikler şöyledir:
- Kilise, azizlere ve Meryem'e diğer kiliselerden daha fazla kutsiyet verir.
- Sadece erkekler papaz olabilirler. Evlenemezler ve cinsel ilişkide bulunamazlar.
- Boşanmaya, kürtaja ve suni döllenmeye karşıdır.
- Günah çıkarma çok önemli bir yer tutar.
Ortodoks Kilisesi
Ortodoks Kilisesi, 850 milyona yakın mensubu ile Katolik ve Protestan kiliselerinden sonra sayısı ve yayıldığı alan itibarıyla Hristiyanlığın üçüncü büyük mezhebini oluşturur. Ortodoks coğrafyası büyük oranda Doğu Avrupa ve Anadolu ile sınırlıdır. Bununla birlikte, Ortodoksluğun Hristiyanlık içerisindeki tarihi önemi, coğrafi ve istatistikî büyüklüğünden daha ileri düzeydedir. Gerek tarihi gerekse politik nedenlerden dolayı içe kapalı bir atmosferde yaşayan Ortodoksluk, özellikle Sovyetler Birliği’nin çöküşünden itibaren modern dünyaya entegre olma yoluna girmiş görünmektedir. Bu farklı tarihi gelişim çizgisine paralel olarak, Ortodoksluğun teolojisi de diğer Hristiyan mezheplerine göre değişiklik göstermektedir.
Ortodoksların kendileri için kullandığı yaygın ibare, daha çok “Ortodoks Katolik Kilisesi” ibaresidir. Bu ifade, mezhebin hem doğru görüşü temsil ettiği, hem de evrensel olduğu iddiasını yansıtır. Büyük oranda Anadolu coğrafyasında gelişip yayılmaya başlayan Ortodoksluk, özel karakterini daha çok üzerine temellendiği Grek kültürünün Hristiyanlaştırılmasından alır. Bu temel yapı, gelişim çizgisini antik Latin düşüncesinden alan Katoliklik ile Ortodoksluk arasındaki farklılığın da zeminini oluşturur.
Protestan Kilisesi
Protestanlık, Hristiyanlığın en büyük üç ana mezhebinden biridir. 16. yüzyılda Martin Luther ve Jean Calvin'in öncülüğünde Katolik Kilisesi'ne ve Papa'nın otoritesine karşı girişilen Reform hareketinin sonucunda doğmuştur.
Papazlara ihtiyaç duymaksızın Kitâb-ı Mukaddes'i okuyabildikleri için, her vaftiz edilmiş inananın aracı bulunmadan rahiplik yetkisi olduğuna inanan Protestanlar, Kitâb-ı Mukaddes'i Hristiyanlık için tek kaynak saymışlardır.
Reform sonrası ortaya çıkan dini akımlar, öncelikle kendi içinde 3 ana kola ayrılmıştır. Bunlar şunlardır:
- Lutheryanizm
- Kalvinizm
- Anglikanizm (Protestan mezhebi olarak sayılmamakta ve bağımsız bir Batı Kilisesi olarak tanımlanmaktadır)
Protestanlık, diğer Hristiyan mezheplerinden bazı ayrımlar gösterir. Katolik ve Ortodokslar gibi ruhanî bir başkanları yoktur. Protestanlık; Katolik ve Ortodoks kiliselerinin merkeziyetçi anlayışının tersine, çeşitli kiliseler veya mezhepler arasındaki kurumsallaşmamış bir topluluktur. Protestanlar, Katolik inanç sisteminin çoğunluğunu korusalar da, Katolik Kilisesi'nin Papa'ya verdiği geniş yorum ve uygulama yetkisini tanımama, dinî inançları daha kişisel düzeyde yaşama ve Katolik Kilisesi'nin dünyasallaşan ayin ve uygulamalarından uzaklaşma gerekçeleriyle Katolik Kilisesi'nden ayrılmışlardır.
Teslisi reddedenler
Teslis'in reddi, ana akım Hristiyan öğretisi olan Tanrı'nın ebedi, eşit ve bölünmez bir şekilde tek bir varlık veya özde birleşmiş üç farklı hipostaz veya kişi olduğu inancını reddeden bir Hristiyanlık biçimidir. Öbür yandan, bu görüşe sahip olan kesimlerin çoğu, İsa'nın Tanrı'nın Oğlu olduğu fikrinde diğer Hristiyanlar gibi hemfikirdiler. Aslında bu durum, Birinci İznik Konsili'nden (MS 325) beri süregelen bir tartışmanın devamı niteliği olarak görülmektedir. Hristiyanlığın ilk yüzyılları sayılmazsa, günümüzde bu görüşü benimseyenlerin bir diğer ortak yönü de, yeni dini hareketler olarak kabul edilmesidir.
Teslisi reddedenler arasında tarihsel ve modern akımlar veya gruplar vardır. Tarihsel akımlar ve gruplar:
Modern akımlar ve gruplar:
Demografi
Dünyanın hemen hemen her yerine yayılmış olmakla birlikte, en yoğun olarak Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika ve Avustralya'da bulunmaktadır. Diğer kıtalardan farklı olarak Asya ve Güney Afrika'da farklı dinlerle iç içe yaşayan Hristiyanlar, erken dönemlerden beri, kırsal kesimlerden ziyade şehirlerde yayılmıştı. Böylece kısa bir süre içinde Hristiyan olmayan kişi ile köylü neredeyse eş anlamlı hâle geldi.
Hristiyanların sayısı yani Mesih'i takip edenler, İsa'nın ortaya çıkmasıyla ve ona inanlarla birlikte genişlemiştir. Alışılagelmişin dışında, Kitâb-ı Mukaddes'te yer alan kayıtlara göre, İsa'nın, toplumun dışladığı fahişelere de yardım ettiği ve engellileri, körleri iyileştirdiği yer almaktadır. İsa'nın; Luka 16.13'te yer alan Siz hem Tanrı’ya, hem paraya kulluk edemezsiniz öğretisi, Yakup 2:6'da yer alan Ama siz yoksulun onurunu kırdınız. Sizi sömüren zenginler değil mi? gibi sözler, Hristiyanlık öğretisinin çoğunluğu oluşturan sıradan yoksul halk tarafından kabul edilip yayılmasında ve Hristiyanlığın desteklenmesinde etkili oldu.
Öte yandan, yine Yeni Ahit'te yer alan kayıtlara göre, İsa'nın çarmıha gerilip üç gün sonra dirildiği zaman, kendine inananlara görünüp, Müjdeyi bütün uluslara yayın emrini verdiği yer almaktadır. Pavlus'un Galatyalılar'a mektubunun 3. bölümün 28. ayetinde yer alan; Artık ne Yahudi ne Grek, ne köle ne özgür, ne erkek ne dişi ayrımı var. Hepiniz Mesih İsa'da birsiniz. ifadesi, aslında müjdenin hiçbir dil ya da hiçbir millet ayrım gözetmeksizin geçerli olduğunu göstermekle birlikte, birbirinden çok farklı uluslarında Hristiyanlık öğretisini kabul etmesinin mümkün olabileceğini söylemiştir. Bu düşünce, Hristiyanlığın farklı topluluklarda daha rahat yayılmasına fırsat sağlamıştır.
Aslında, Hristiyanlar, ilk yüzyıllarda büyük zulümlere uğramıştır. Günümüzde, Katolik ya da Ortodokslar tarafından kabul edilen çoğu aziz ve azize, inancı yüzünden ölen ve bazen kafası bile kesilmiş olan ilk Hristiyanlardır. Hatta Pavlus, yazdığı mektuplarda aslında adının Saul olduğundan ve Hristiyan olmadan önce Hristiyanları öldüren birisi olduğundan bahsetmiştir. Pavlus'un, Korintlilere 1. mektubunun 9. bölümünün 19 ilâ 22. ayetlerinde Hristiyanlığı yaymak için ettiği mücadelesini anlatırken, Ben özgürüm, kimsenin kölesi değilim. Ama daha çok kişi kazanayım diye herkesin kölesi oldum. Yahudileri kazanmak için Yahudilere Yahudi gibi davrandım. Kendim Kutsal Yasa'nın denetimi altında olmadığım hâlde, Yasa altında olanları kazanmak için onlara Yasa altındaymışım gibi davrandım. Tanrı'nın Yasasına sahip olmayan biri değilim, Mesih'in Yasası altındayım. Buna karşın, Yasa'ya sahip olmayanları kazanmak için Yasa'ya sahip değilmişim gibi davrandım. Güçsüzleri kazanmak için onlarla güçsüz oldum. Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak için herkesle her şey oldum demesi, Hristiyanlık öğretisinin yani müjdenin hızlıca yayılması konusunda Pavlus'un rolünü ve önemini göstermektedir. Öyle ki, bu durum, kimi İslami kesimlerce, kendi hakkında Hristiyanlığın ikinci kurucusu olarak anılmasına bile yol açmıştı.
Diğer İbrahimî dinlere göre Hristiyanlık
Yahudiliğe göre Hristiyanlık
İsa, Roma İmparatorluğu'nun Yahudiye eyaletinde Yahudi bir anneden dünyaya gelmiştir. Hristiyan kaynaklara göre Tanrı tarafından bir mucize eseri olarak babasız dünyaya gelmiştir. Yeni Ahit'te üvey babası Yusuf'un Davut peygambere kadar çıkan soyağacı verilir.
İsa, annesi Meryem, babası Yusuf, kendine ilk inanan arkadaşları ve ilk takipçilerinden Yahudi olanlar terminolojide "Yahudi Hristiyanlar" olarak adlandırılır. Yahudi Hristiyan tabiri günümüzde Yahudi soyundan gelmekle beraber Hristiyan olmuş kimseleri tanımlamakta da kullanılır.
Yahudiler İsa'nın mucize eseri olarak babasız doğduğuna, binlerce yıldır bekledikleri ve hâlen de beklemekte oldukları kurtarıcı Mesih ya da peygamber olduğuna inanmazlar. İsa, içinde yaşadığı Yahudi toplumunda "bekledikleri Mesih olduğunu" ileri sürdüğünde, halkın bir kısmı buna inanmıştır. Ancak buna inanmayan ve onun küfür içerisinde olduğuna kanaat eden Yahudi din bilginlerinin teşviki sonucunda, Yahudiye eyaletinin Romalı valisi Pontius Pilatus'un emriyle çarmıha gerilmiştir.
İslamiyet'e göre Hristiyanlık
İslam dinine göre Hristiyanlık, semavi dinlerden biridir ve dünya üzerindeki diğer dinlere nazaran Yahudilikle beraber özel bir yere sahiptir. Hristiyanlar 'Ehl-i Kitap' yani kendine kutsal kitap gönderilenler olarak kabul edilirler: "Muhakkak ki Allah seni, kendinden bir kelime ile müjdeliyor. Onun adı Meryem oğlu İsa Mesih'dir." (Al-i İmran, 3/45)
İslam'a göre İsa, Allah'ın peygamberlerindendir ve Kur'an'da "İsa Mesih" olarak anılır. Bununla birlikte Kur'an'da İsa'nın Tanrı'nın Oğlu olduğu inancı ve çarmıha gerilmesi reddedilir.
Allah'ı bırakıp, hahamlarını, rahiplerini ve Meryem oğlu Mesih'i rab edindiler. (Tevbe 30-31) Andolsun, "Allah, Meryem oğlu Mesih'tir" diyenler kesinlikle kâfir oldu….(Maide 72) Bir de inkârlarından ve Meryem'e büyük bir iftira atmalarından ve "Biz Allah'ın peygamberi Meryemoğlu İsa Mesih'i öldürdük" demelerinden dolayı kalplerini mühürledik. Oysa onu öldürmediler ve asmadılar… (Nisa 157)
Eleştiriler
Hristiyanlık tarihinin sorgulanan ve eleştirilen tarafları arasında Kutsal Makam ve Papalık Devleti yer alır. I. Konstantin döneminde Kutsal Makam'ın getirilmesiyle felsefi Rönesans çağı "Din için uygun değil" iddiasıyla felsefe okullarının kapatılması ve felsefecilere değer verilmemesiyle sona ermiş oldu. Ayrıca din için Papa'nın izniyle alt sınıftan binlerce çocuk (aralarında yetişkin azınlık da vardı) Yeruşalim'i geri alma amacıyla yola çıktı. Çocuk grubun neredeyse hepsi (50.000) yol sırasında su ve yemek sıkıntısından telef oldu. Bunun gibi olaylar nedeniyle Katoliklik mezhebine eleştiriler getirilir.
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
- ^ "The World Factbook". Cia.gov. 12 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2015.
- ^ ""Nones" on the Rise". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 9 Ekim 2012. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2015.
- ^ a b "World's largest religion by population is still Christianity". Pew Research Center (İngilizce). 9 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2019.
- ^ Hristiyanlık 26 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. DilDernegi.org.tr. Erişim: 12 Ağustos 2011.
- ^ Hristiyanlık 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TDK Büyük Türkçe Sözlük
- ^ "İsevilik". 15 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. luggat.com.
- ^ "İsevilik". 5 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. sozluk.ihya.org.
- ^ "Sıkça Yapılan Yanlışlara Doğrular". tdk.gov.tr. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2013.
Hıristiyan x Hıristiyan ↓ öz. a. din b. Hz. İsa'nın dininden olan kimse, İsevi, Nasrani.
- ^ Hıristiyanlık 28 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TDKterim.gov.tr. Erişim: 12 Ağustos 2011.
- ^ a b Christianity 13 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Catholic Encyclopedia. Erişim: 12 Ağustos 2011.
- ^ a b Elçilerin İşleri, 11:25-26 28 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Dünyada en yaygın 10 din". Ensonhaber.com. 6 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2022.
- ^ Woodhead 2004, s. n.p
- ^ a b "Anadolu'da Hristiyanlık Tarihi". 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2010.
- ^ "Jesus of Nazareth." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ Woodhead, Linda (2004). Christianity: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press. pp. n.p.
- ^ "Romalılar 10:9". 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2021.
- ^ Aydın Fuat; Pavlus Hristiyanlığına Giriş; Eski Yeni Yayınları, 2011.
- ^ Aydın, Fuat, "Pavlus'un Ahlak Anlayışı 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Sakarya Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 / 2004 s. 1-23.
- ^ Oxford İngilizce Sözlük, messiah
- ^ a b Luka, 13:2 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "hristiyan.net". 26 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2010.
- ^ a b Luka, 18:37 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Elçilerin İşleri, 24:5 7 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., "Biz şunu anladık ki, bu adam dünyanın her yanında tüm Yahudiler arasında kargaşalık çıkaran bir fesatçı ve Nasranî tarikatının elebaşılarından biridir"
- ^ Ali Ünal, Allah Kelâmı Kur'ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meali, s. 254; Define Yayınları, İstanbul: 2010 Nisan;
- ^ "ر - ص - ن" kökü "yardım" mânâsına gelmektedir. Burada, İbranice ve Arapçanın aynı dil âilesine mensup ve birçok kökteş kelimesi bulunan iki Sâmî dil olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.
- ^ Kuran, 3:52 28 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Kuran, 5:14 28 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b c Dinler Kitabı (The Religions Book), Alfa Yayınları, İstanbul, 2019. (çevirmen: Ahmet Fethi Yıldırım) - sayfa: 205
- ^ "Markos 1:1". 1 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ "Elçilerin İşleri 3:6". 6 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ "1. Korintliler 3:11". 6 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ "1. Yuhanna 3:23". 6 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ (2005) [2003]. "At Polar Ends of the Spectrum: Early Christian Ebionites and Marcionites". Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew. Oxford: Oxford University Press. ss. 95-112. doi:10.1017/s0009640700110273. ISBN . ISSN 0009-6407. LCCN 2003053097. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2021.
- ^ (2005). "How on Earth Did Jesus Become a God? Approaches to Jesus-Devotion in Earliest Christianity". How on Earth Did Jesus Become a God? Historical Questions about Earliest Devotion to Jesus. Grand Rapids, Michigan and Cambridge, U.K.: . ss. 13-55. ISBN . Erişim tarihi: 20 Temmuz 2021.
- ^ (2010). "Breaking Away: The First Christianities". A New History of Early Christianity. New Haven and Londra: . ss. 31-46. doi:10.12987/9780300166583. ISBN . JSTOR j.ctt1nq44w. LCCN 2009012009. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2021.
- ^ Lietaert Peerbolte, Bert Jan (2013). "How Antichrist Defeated Death: The Development of Christian Apocalyptic Eschatology in the Early Church". Krans, Jan; Lietaert Peerbolte, L. J.; Smit, Peter-Ben; Zwiep, Arie W. (Ed.). Paul, John, and Apocalyptic Eschatology: Studies in Honour of Martinus C. de Boer. . 149. Leiden: Brill Publishers. ss. 238-255. doi:10.1163/9789004250369_016. ISBN . ISSN 0167-9732. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2021.
- ^ Yuhanna 10.22-39 12 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. «O sırada Yeruşalim'de Tapınağın Açılışını Anma Bayramı kutlanıyordu. Mevsim kıştı. İsa tapınağın avlusunda, Süleyman'ın Eyvanı'nda yürüyordu. Yahudi yetkililer O'nun çevresini sararak, “Bizi daha ne kadar zaman kuşkuda bırakacaksın?” dediler. “Eğer Mesih isen, bize açıkça söyle.” İsa onlara şu karşılığı verdi: “Size söyledim, ama iman etmiyorsunuz. Babam'ın adıyla yaptığım işler bana tanıklık ediyor. Ama siz iman etmiyorsunuz. Çünkü benim koyunlarımdan değilsiniz. Koyunlarım sesimi işitir. Ben onları tanırım, onlar da beni izler. Onlara sonsuz yaşam veririm; asla mahvolmayacaklar. Onları hiç kimse elimden kapamaz. Onları bana veren Babam her şeyden üstündür. Onları Baba'nın elinden kapmaya kimsenin gücü yetmez. Ben ve Baba biriz.” Yahudi yetkililer O'nu taşlamak için yerden yine taş aldılar. İsa onlara, “Size Baba'dan kaynaklanan birçok iyi işler gösterdim” dedi. “Bu işlerden hangisi için beni taşlıyorsunuz?” Şöyle yanıt verdiler: “Seni iyi işlerden ötürü değil, küfrettiğin için taşlıyoruz. İnsan olduğun halde Tanrı olduğunu ileri sürüyorsun.” İsa şu karşılığı verdi: “Yasanızda, ‘Siz ilahlarsınız, dedim’ diye yazılı değil mi? Tanrı, kendilerine sözünü gönderdiği kimseleri ilahlar diye adlandırır. Kutsal Yazı da geçerliliğini yitirmez. Baba beni kendine ayırıp dünyaya gönderdi. Öyleyse ‘Tanrı'nın Oğlu'yum’ dediğim için bana nasıl ‘Küfrediyorsun’ dersiniz? Eğer Babam'ın işlerini yapmıyorsam, bana iman etmeyin. Ama yapıyorsam, bana iman etmeseniz bile, yaptığım işlere iman edin. Öyle ki, Baba'nın bende, benim de Baba'da olduğumu bilesiniz ve anlayasınız.” O'nu yine yakalamaya çalıştılarsa da, ellerinden sıyrılıp kurtuldu.»
- ^ Elçilerin İşleri, 9. bölüm
- ^ İslam Ansiklopedisi, Ortodoksluk Maddesi, Yazar: Kürşad Demirci
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2016.
- ^ [1] 13 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Vikipedi, Paganizm, Etimoloji alt başlığı
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2016.
- ^ Elçilerin İşleri, 8:1-3
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2016.
- ^ "PAPALIK - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 27 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ "Dark Age | Definition of Dark Age by Merriam-Webster". web.archive.org. 18 Ağustos 2017. 18 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ "Orta Çağ Avrupası'nda Çocuk Hareketi: Fransız ve Alman Çocukların Haçlı Seferleri | Sevtap Gölgesiz Karaca - Academia.edu". web.archive.org. 1 Şubat 2019. 1 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ "Türkçe Bilgi: Çocuk Haçlı Seferleri". Türkçe Bilgi. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
Dış bağlantılar
- Kutsal Metinler. Yeni Ahit. 22 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Roma Katolik Kilisesi tarafından tanımlanan Hristiyanlık13 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hristiyanlik Nasirali Isa nin Yesua yasamina ogretilerine ve vaazlarina dayanan tek Tanrili Ibrahimi bir dindir Gunumuzde Hristiyanlik dunya nufusunun yaklasik 30 1 ini olusturmaktadir ve 2 4 milyari askin takipcisi ile dunyanin en kalabalik dinidir Takipcilerine Mesihci anlamina gelen Hristiyan veya Nasirali Isa ya ithafen Isevi veya Nasrani denir Kitab i Mukaddes e inanan takipcileri Yahudi metni olan Tanah ta kehanet edilen Isa nin Mesih olarak gelisinin bir Yeni Ahit Yeni Antlasma olduguna inanirlar Hristiyanlikנ צ רו ת Natsrut Ibranice Xrῑstῐᾱnismos Ḥristianismos Grekce Hristiyanligin geleneksel sembolu olan hacDiger isimlerIsevilik NasranilikTipCok ulusluSiniflandirmaIbrahimi dinMukaddes metinKitab i MukaddesTeolojiMonoteistTanriUclu Birlik Teslis Aktif sahaDunya capindaMezheplerKatoliklik Dogu Ortodoksluk ProtestanlikMukaddes yerlerKutsal Topraklar Kutsal Kabir Kilisesi Yerusalim Aziz Pavlus Kilisesi Tarsus Turkiye Antakya Hatay Turkiye KurucuNasirali Isa Yesua Kokeny MS 30 lar y 2000 yil once Yahudiye Eyaleti Roma Imparatorlugu veya Yahudiye Hirodes Kralligi gunumuzde Israil Takipciy 2 8 milyarTatil gunuPazarIbadethaneKiliseVaizPeder Pastor Papaz Rahip Piskopos vb Hristiyanlar Isa nin Tanri nin Oglu Tanri nin enkarnasyonu ve Eski Ahit te gelecegi haber verilen Mesih olduguna inanirlar Hristiyanlik teslis adi verilen inanc uzerine kuruludur Bu inanca gore Tanri nin kendini acikladigi uc kimligi vardir Baba Ogul ve Kutsal Ruh Inanca gore Hristiyanligin inanc sistemi ve ibadetleri Isa tarafindan 1 yuzyilda Roma Imparatoru Tiberius devrinde yine Roma nin hakimiyetinde olan Filistin de ortaya konulmus ve havarileri ve diger takipcileri tarafindan ogretilerek yayilmistir Bir kisi Hristiyanlik inancina Kitab i Mukaddes teki ayetlerden biri olan Romalilar 10 9 ayetinin yonlendirmesini uygulayarak gecebilmektedir Hristiyanligin kokenleri en azindan MS 1 yuzyilda Roma Imparatorlugu yonetimindeki Israil ve Filistin bolgesine degin uzanmaktadir Hristiyanlik temel olarak Yahudilik inanci uzerine kurulmus ve daha sonralari Tarsuslu Pavlus un da etkisiyle mustakil bir din olarak gelismistir Hristiyanligin kutsal kitabi olan Kitab i Mukaddes in Yahudiligin kutsal kitabi olan Tanah i icinde barindirdigi goz onune alinirsa Hristiyanligin erken doneminde Hristiyanlik ve Yahudilik arasindaki bag daha net anlasilacaktir Kelime kokeniHristiyan sozcugunun kokeni mesih kelimesinin Yunanca karsiligi olan khristos xristos kelimesine dayanir Mesih sozcugu Ibranicedeki masiah משיח kelimesine dayanir ve kutsal yag ile ovulmus kutsanmis kisi anlamina gelir Khristos mesih olarak adlandirilan Isa ya inananlara ilk olarak Antakya da Hristiyan Xristianos Khristianos denmeye baslanmistir Hristiyan sozcugu ise Mesih in yandasi ve Mesih e bagli anlamlarina gelir Turkcede kullanilan Mesih kelimesi ise Arapcadan gecme مسيح olup Ibranicedeki masiah משיח kelimesi ile koktestir kaynak belirtilmeli Yag ile kutsama gelenegi ve meshedilmek Yeni Ahit te gectigine gore Yesua takipcileri icin Celileliler tabirini kullanmistir Bunun sebebi Celile nin Hristiyanligin ilk ortaya ciktigi yer olmasiydi Tarih oncesi Israil krallari ve yuksek rahipleri gorevlerinin simgesi olarak yagla kutsanirlardi Tevrat in bircok yerinde bu islemin yapildigina dair ayetler vardir Ornek Levililer 14 18 Misir dan Cikis 29 7 Levililer 21 10 Genis anlamiyla bu unvan Tanri nin bir gorev vermek uzere secmis oldugu kisileri de kapsiyordu Eski Ahit in Yesaya kitabinda Yahudileri MO 500 lu yillardaki Babil surgununden kurtaran Pers Krali Buyuk Kiros a da mesih unvaniyla hitap edildigi gorulur Nasrani ismi Nasrani kelimesinin Hristiyan gelenegindeki etimolojik aciklamasi Meryem oglu Isa nin memleketi olan Nasira ya izafeten kendinin ve getirdigi dinin mensuplarinin da Nasirali Nazwraios Nazoraios nazwraiwn Nazoraion olarak bilindigi anlamindadir Bununla birlikte arastirmaci yazar Ali Unal in bu ismin etimolojisi hakkinda getirdigi baska bir onerme de mevcuttur Kur an temel alinarak yapilan bu onermeye gore Nasrani kelimesinin bir kokeni sudur Isa nin yeni getirdigi dine yardim cagrisina havarilerin verdikleri cevaptir ve daha sonra da bu isim Nasrani Yardimcilar anlaminda bir gelenek haline gelmistir Isa getirdigi din ve mensuplari icin hususiyetle Hristiyanlik ya da Mesihilik anlamina gelen herhangi bir unvanla getirdigi dini kendine izafe eden bir yol tercih etmemistir Yahudi Israilogullari ise onlari Celileliler ya da Nasraniler olarak anarlardi Celileliler denmesinin sebebi Isa nin memleketi olan Nasira nin Celile de olmasiydi IbadetlerSakrament Sakrament Tanri nin aktif olarak yer aldigina inanilan kutsal ayinlere verilen addir Inanca gore sakrament Tanri nin kutsamasini merhametini lutfunu istirak eden inananlara ulastiran veya gorunmeyen gercekligini temsil eden gorunen semboldur Buna ornek olarak vaftiz verilebilir Vaftizde su Kutsal Ruh un hediyesinin lutfunu gunahlarin affini ve Kilise nin bir uyesi olmayi temsil eder Sakramente bir baska bakis ise Kutsayici Lutuf un onayinin fiziki bir isareti olmasidir Vaftiz Dogu Ortodoks Kilisesi nde vaftiz Vaftiz kelimesi koken itibariyla Grekcedir ve suya batirma gibi bir anlami vardir Hristiyan inancindaki simgesel bir rituel olarak bireyin hayatinda sadece bir kez gerceklestirilir Inanca gore Isa da Vaftizci Yahya tarafindan Urdun Nehri nde vaftiz edilmistir Hristiyanlik inancina sahip olup Isa ya iman eden kisiler vaftiz olurlar Vaftiz Ortodoks Kilisesi nde suya girmeyi gerektirirken Katolik Kilisesi nde ise uzerine su serpmekten ibarettir Tapinma Bu alt basligin genisletilmesi gerekiyor with Ocak 2022 Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Dua Kitab i Mukaddes in Yeni Antlasma kisminda da gecen Isa nin havarilerine nasil dua edeceklerini gostermek amaciyla ettigi duadir Bunun icin siz soyle dua edin Goklerdeki Babamiz Adin kutsal kilinsin Egemenligin gelsin Gokte oldugu gibi yeryuzunde de Senin istedigin olsun Bugun bize gundelik ekmegimizi ver Bize karsi suc isleyenleri bagisladigimiz gibi Sen de bizim suclarimizi bagisla Ayartilmamiza izin verme Bizi kotu olandan kurtar Cunku egemenlik guc ve yucelik Sonsuzlara dek senindir Amin Matta 6 9 13 Ayrica Katolik ve Ortodokslarin inanclari geregi azizlerin sefaati ettikleri dualar vardir Bunlar da su sekildedir Selam Sana Hail Mary Selam Sana lutufla dolu Meryem Rab seninledir Kadinlar arasinda kutsalsin ve kutsaldir rahminin meyvesi Isa Aziz Meryem Tanri nin Annesi biz gunahkarlar icin simdi ve olum saatimizde dua eyle Amin Selam Kralice Hail Holy Queen Salve Regina Selam Kralice Merhamet Annesi hayatimiz tatliligimiz ve umidimiz selam Biz Havva nin surgundeki evlatlari sana yalvariyoruz bu gozyasi vadisinde agitlarimizi ve gozyaslarimizi ah cekerek sana yukseltiyoruz Ey sefaatcimiz o merhametli gozlerini bize cevir ve bu surgunumuzden sonra rahminin kutsal meyvesi Isa yi bizlere goster Ey sefkatli ey sevgi dolu ey tatli bakire Meryem Amin Fatima Prayer Oh my Jesus Ey Isa m gunahlarimizi bagisla ve bizi cehennem atesinden koru Tum ruhlari ozellikle merhametine en cok ihtiyac duyanlari cennete gotur Kutsal KitapHristiyanligin kutsal kitabi Kitab i Mukaddes tir Kitab i Mukaddes Eski Ahit ve Yeni Ahit olmak uzere baslica iki bolumden olusur Kitab i MukaddesEski Ahit Kitab i Mukaddes in ilk kismi Eski Ahit ya da Eski Antlasma olarak adlandirilir Yahudilerin kutsal kitaplarindan olan Tanah ile bolum adlari ve siniflandirmalar haric hemen hemen aynidir Eski Antlasma Isa nin dogumundan onceki cok uzun bir zaman diliminde Yahudi peygamberler tarafindan yazilmistir Bu bolumde henuz dunyaya gelmemis olduklari icin Isa ve annesi Meryem den ismen bahsedilmez ancak Eski Ahit in bazi kitaplarinda Isa ya atifta bulunulur Yeni Ahit Yeni Ahit metni iceren en eski papiruslerden biri y MS 90 160 Kitab i Mukaddes in ikinci bolumunu olusturan Yeni Ahit ise Nasirali Isa nin sagliginda ya da olumunden sonra havariler ve elciler tarafindan yazilmistir Hristiyanlarca kanonik kabul edilen Matta Markos Luka ve Yuhanna incilleri Yeni Antlasma nin ilk dort bolumunu olusturur Yahudi kutsal metinlerinden olusmus olan Tanah in Hristiyanlikta Eski Antlasma olarak adlandirilmasinin nedeni Tanri nin Isa dan asirlar once Musa ile Sina Dagi nda yaptigina inanilan antlasmadir Hristiyanlar Tanri nin Isa araciligi ile yeni bir antlasma yaptigina inandiklarindan oturu Kitab i Mukaddes in Isa dan bahseden ikinci bolumunu Yeni Antlasma olarak adlandirirlar Inciller Incil Kitab i Mukaddes in Yeni Ahit kisminin ilk dort bolumunun her birine verilen addir Matta Markos Luka ve Yuhanna tarafindan kaleme alinmis olan dort Incil yazarlarinin adiyla anilir Inciller Nasirali Isa nin hayatini ve ogretilerini anlatir Turkceye Arapcadan gecen incil kelimesinin asli Yunanca Eyaggelion Evangelion seklindedir ve iyi haber mujde anlamina gelir Incil kelimesi gercekte Yeni Antlasma nin ilk dort kitabinin bolumunun her birini karsiladigi halde bazen Yeni Antlasma nin tamami icin de kullanildigi olur Isa Yesua Walters Sanat Muzesi nde sergilenen bir Arapca Kitab i Mukaddes el yazmasinda 1684 Misir Yesua ve ogrencileriAyasofya da yer alan Yesua mozaigi Turkce literaturde yaygin olarak Isa adiyla anilan Yesua Hristiyanligin temel figurudur Dogum ve olum tarihleri ile ilgili olarak kimi tarihciler ve arastirmacilar farkli gorusler belirtirler Ancak yaklasik MO 4 yilinda gunumuzde Filistin bolgesi sinirlarinda yer alan ancak o donemde Roma Imparatorlugu nun egemenliginde olan Yahudiye Eyaleti nin Beytullahim sehrinde annesi Meryem in bakire olduguna iliskin iddia edilen bir mucizeyle dunyaya geldi Isa nin dogum yeri Beytullahim olarak kabul edilmekle birlikte memleketi siklikla Nasira olarak gecer Hristiyan kaynaklarda Isa Nasirali Isa olarak da anilir Bu nedenle de Hristiyanlik dini Nasranilik olarak da adlandirilir Isa nin erken yasamiyla ilgili fazla bir sey bilinmemektedir ama cok buyuk olasilikla Yahudi kutsal kitaplari ve dini konusunda egitim gordugu dusunulur ki zaten kendi de annesi de bir Yahudi dir Marangozluk isiyle ugrastigina Nasira da yasayip calistigina inanilir Isa nin Hristiyanlikta mucizevi bir sekilde babasiz dunyaya geldigi kabul edilir Temel meslegi marangozluktur ve ayrica sifa dagiticidir Yaklasik 30 yasindayken Tanri nin mesajini ilan ederek bolgede vaaz verme ve sifa dagitma hizmetine basladi Incillere gore cekici ve sasirtici mucizeleriyle buyuk kalabaliklari etrafinda topladi ancak 12 takipcisine ya da havarisine ozel ilgi gosterdi Cok gecmeden Tanri yla ilgili mesaji yetkililerin engeliyle karsilasti Havarilerinden biri olan Yahuda nin ihanetine ugradi ve inanca gore Halki isyana tesvik etmek suclamasiyla bazi Yahudi din adamlarinin baskisi ve Roma Imparatorlugu nun Yahudiye valisi Pontius Pilatus un emriyle tutuklanip carmiha gerilmistir Nasirali Isa olarak da bilinir Kitab i Mukaddes te kendine yer yer Isa Mesih denilerek atifta bulunulur Hayati ile ilgili baslica kaynaklar kanonik incillerdir Hristiyan teolojisinde Isa nin kimligini inceleyen dal Kristoloji olarak bilinir Hristiyanlar icin Isa Mesih tir butunuyle insan ve butunuyle Tanri dir Tanri nin Oglu ve Insanoglu dur Bahsi gecen ogulluk manevi bir anlam icermektedir biyolojik bir husus degildir Baba Tanri ile insanlar arasinda araci beklenen kurtarici Rab Tanri ile ayni oz den olan guclu Tanri tek insan dunyanin tek krali Uclu Birlik te yer alan hipostaz veya kisilerden olan Ogul dur Hristiyan kaynaklari onu Isa Mesih olarak anarlar Isa nin tanrisal ve insani ozellikleri farkli mezheplerce farkli yorumlanir Hristiyanligin Monofizit gorusune gore insani tabiati ile tanrisal tabiati tanrisal ozu altinda erimis ve ayrilmaz bolunmez tek bir tabiat meydana gelmistir Carmihta Isa nin insani tabiati gibi tanrisal tabiati da aci cekmistir Meryem ise Theotokosdur yani Tanri anasidir Diger bir gorus olan Diofizit gorusune gore ise insani ve tanrisal olmak uzere birbirinden bagimsiz iki tabiati vardir Carmiha gerildiginde ilahi tabiati bedeninden ayrilmis sadece insani tabiati aci cekmistir Meryem insan olan Isa nin annesidir dolayisiyla da ona Theotokos yani Tanri anasi denemez Ortodoks Katolik ve Protestanlara gore Isa nin Insani ve Tanrisal iki tabiati olup bunlar asla birlesmezler karismazlar ve ayrilmazlar Isa adi Sag ustten saat yonunun tersine Yesua adinin Ibranice Aramice Grekce Latince ve Ingilizce cevirileri Isa adi Kur an kokenli olarak Arapcadan gelmektedir عيسى Turkceye Islam etkisi nedeniyle yerlesmistir Isa nin orijinal adi Yesua Yahsuah olarak gecer Orijinal adin anlami Ibranicede YHVH Kurtarir anlamina gelir Arap Hristiyanlar Isa adini degil orijinal addan koken alan Yasu يسوع adini kullanir TarihiYesua nin dagdaki vaazi Carl Bloch 1877 Hristiyanlik Roma Imparatorlugu nun Yahudiye eyaletinde 1 yuzyil Helenistik Yahudilik cografyasinda Ikinci Tapinak donemi sirasinda bir Yahudi mezhebi olarak basladi Inancin merkezi figuru olan ve Yahudi bir aileden gelen Yesua nin ilk takipcileri apokaliptik Hristiyan Yahudilerdi Yesua yaklasik MS 30 civarinda Yahudiye eyaletinde halka vaaz vermeye ve hizmet etmeye basladi Yesua Hristiyanliga gore beklenen Mesih ve Uclu Birlik teslis inancinin ikinci kisisi olan Ogul Tanri nin beden almis hali Yahudilere gore bir buyucu ve sahte Mesih tarihcilere gore ise bir filozof ve din adamidir Hristiyanlik inancina gore yaklasik 30 yasindayken Filistin ve Israil bolgesinde Tanri nin mesajini ilan etmeye baslayan Yesua ozellikle sifa hizmetinde bulunma dogayi kontrol etme ve oluleri diriltme gibi mucizelerle cok sayida taraftar topladi Ancak Yesua nin kendinin Tanri oldugunu ileri surmesini kufur sayan donemin Yahudi din bilginleri ihbarci havari Yahuda yi kullanarak Yesua yi tutuklattilar ve Yahudiye eyaleti valisi Pontius Pilatus a yargilattilar Hristiyanlar Yesua nin yeryuzune gelisinin Tanri ile Yahudiler arasinda yapilan Eski Antlasma dan sonra Tanri ile butun insanlik arasinda yapilan Yeni Antlasma yi mujdeledigine inanirlar Hristiyanlar Yesua nin carmiha gerilmesi dirilmesi ve goge yukselmesine buyuk onem verirler Inanca gore Yesua aci cekti oldu ve gomuldu sonra dirildi ve Baba Tanri yla birlikte hukum surmek uzere goge yukseldi Yesua dan sonra elcileri Yeni Antlasma kanonunu tamamlayacak metinleri kaleme aldi Pavlus u Efeslilere yazdigi mektubu bitirip Tihikos a verirken tasvir eden bir ahsap gravur 1 yuzyilda Hristiyanligin yayilmasi icin cabalayanlardan biri Tarsuslu Pavlus diye de anilan Elci Pavlus tu Pavlus onceden Yahudi bir din adamiydi ve baslangicta Hristiyanliga dusmandi Bu donemde Tarsuslu Saul olarak aniliyordu Saul ve beraberinde yolculuk edenlerin Sam yolundayken Saul Saul neden bana zulmediyorsun sesini isittiklerine ve bu olaydan sonra Saul un Yesua ya iman ederek yeni inanci Yahudi olmayan uluslara yayma gorevini yuklendigine inanilir Yesua nin olumunun ardindan ilk Hristiyanlar hem Yahudi yetkililerinin hem de Roma Imparatorlugu nun cesitli zulmune ugradilar ve bircogu olduruldu Yine de inanc ilk kilisenin liderligi altinda varligini surdurdu Roma liderleri Hristiyanliga git gide daha hosgorulu davranmaya basladilar 313 te Roma Imparatorlugu nda Milano Fermani ilan edildi ve Hristiyanlik serbest birakildi 325 yilinda evrensel bir Hristiyan amentusunun kabul edildigi Nikaia Iznik Konsili gerceklesti 380 yilinda da Hristiyanlik Roma Imparatorlugu nun resmi dini kabul edildi Kavimler Gocu 375 ile birlikte Cermen kavimleri Avrupa nin dort bir yanina yayildi Cermen kavimleri sonralari Hristiyanligi benimsedi Bu da Hristiyanligin Avrupa da iyice yayginlasmasina neden oldu Katolikler 1099 yilinda Yerusalim i ele gecirip Birinci Hacli Seferi ni basariyla sonlandirdilar Roma Imparatorlugu nun gerilemesi ve cokusunden sonra Avrupa da iktidar havarilerin ve ilk din adamlarinin dogal ardillari sayilan papalara gecti 1054 yilinda Kilise icinde Papaligin otoritesi konusunda bir ayrilik yasandi Hristiyan tarihinde Buyuk Bolunme denilen bu olay sonucunda Hristiyanlik Katolik Kilisesi ve Dogu Ortodoks Kilisesi olarak ikiye ayrildi Hristiyanlik 7 yuzyilda Islam dininin dogusu ve 8 yuzyilda da Islam in yayilisinda Muslumanlarin rekabetiyle karsilasti 12 ve 13 yuzyillarda kutsal kent sayilan Yerusalim i Muslumanlardan almak icin bir dizi Hacli Seferi duzenlendi 1096 da baslayan bu seferlerin ilki Katoliklerin 1099 yilinda Yerusalim i ele gecirip sehri savunan Yahudileri ve Muslumanlari kilictan gecirmesiyle sonuclandi Katolik Kilisesi Avrupa da nufuzunu korudu ve dogmalari Orta Cag boyunca kulture ve bilgiye egemen oldu Felsefi ve bilimsel dusunceler cogu kez sapkinlik olarak goruldu 1274 yilinda Thomas Aquinas Aristotelesci akil yurutmeyi Hristiyan teolojiye uyguladi ve bu sebeple mahkum edildi olumunden ancak yuzyillar sonra Avrupa da gerceklesen bir dizi reformlar sayesinde buyuk degeri anlasildi 1453 yilinda Osmanli Turklerinin Konstantinopolis i ele gecirip 11 asirlik Bizans Imparatorlugu na son vermesiyle birlikte Dogu Ortodoks Kilisesi Osmanli himayesine girdi 1517 yilinda Martin Luther 95 Tez i yayimladi ve Protestanlik reformunun tetigini cekti Protestanlik Kuzey Avrupa da gelismeye basladi ve yeni Hristiyan mezheplerinin yolunu acti MezheplerHristiyanlikta mezhepler kilise olarak adlandirilirlar Hristiyanligin 3 ana mezhebi Roma Katolik Kilisesi Ortodoks Kilisesi ve Protestan Kilisesi dir Katolik Kilisesi Vatikan Katoliklik mezhebinin dunyada yaklasik 1 2 milyar mensubu vardir ve en cok takipcisi olan Hristiyan mezhebidir Katoliklik Kutsal Ruh un kaynagi Isa nin ilahi tanrisal yonu geleneklere verdigi onem dini torenler ve Havari Petrus un halefi kabul ettigi Roma baspiskoposuna Papa verdigi ayricaliklarla diger Hristiyan mezheplerinden ayrilir Papa nin yanilamayacagi 1870 te alinan bir kararla resmilesmistir Katolik Kilisesi ndeki bazi ozellikler soyledir Kilise azizlere ve Meryem e diger kiliselerden daha fazla kutsiyet verir Sadece erkekler papaz olabilirler Evlenemezler ve cinsel iliskide bulunamazlar Bosanmaya kurtaja ve suni dollenmeye karsidir Gunah cikarma cok onemli bir yer tutar Ortodoks Kilisesi Istanbul Ortodoks Patrikhanesi Ortodoks Kilisesi 850 milyona yakin mensubu ile Katolik ve Protestan kiliselerinden sonra sayisi ve yayildigi alan itibariyla Hristiyanligin ucuncu buyuk mezhebini olusturur Ortodoks cografyasi buyuk oranda Dogu Avrupa ve Anadolu ile sinirlidir Bununla birlikte Ortodokslugun Hristiyanlik icerisindeki tarihi onemi cografi ve istatistiki buyuklugunden daha ileri duzeydedir Gerek tarihi gerekse politik nedenlerden dolayi ice kapali bir atmosferde yasayan Ortodoksluk ozellikle Sovyetler Birligi nin cokusunden itibaren modern dunyaya entegre olma yoluna girmis gorunmektedir Bu farkli tarihi gelisim cizgisine paralel olarak Ortodokslugun teolojisi de diger Hristiyan mezheplerine gore degisiklik gostermektedir Ortodokslarin kendileri icin kullandigi yaygin ibare daha cok Ortodoks Katolik Kilisesi ibaresidir Bu ifade mezhebin hem dogru gorusu temsil ettigi hem de evrensel oldugu iddiasini yansitir Buyuk oranda Anadolu cografyasinda gelisip yayilmaya baslayan Ortodoksluk ozel karakterini daha cok uzerine temellendigi Grek kulturunun Hristiyanlastirilmasindan alir Bu temel yapi gelisim cizgisini antik Latin dusuncesinden alan Katoliklik ile Ortodoksluk arasindaki farkliligin da zeminini olusturur Protestan Kilisesi Lutheryanizm mezhebinin kurucusu olan Martin Luther Protestanlik Hristiyanligin en buyuk uc ana mezhebinden biridir 16 yuzyilda Martin Luther ve Jean Calvin in onculugunde Katolik Kilisesi ne ve Papa nin otoritesine karsi girisilen Reform hareketinin sonucunda dogmustur Papazlara ihtiyac duymaksizin Kitab i Mukaddes i okuyabildikleri icin her vaftiz edilmis inananin araci bulunmadan rahiplik yetkisi olduguna inanan Protestanlar Kitab i Mukaddes i Hristiyanlik icin tek kaynak saymislardir Reform sonrasi ortaya cikan dini akimlar oncelikle kendi icinde 3 ana kola ayrilmistir Bunlar sunlardir Lutheryanizm Kalvinizm Anglikanizm Protestan mezhebi olarak sayilmamakta ve bagimsiz bir Bati Kilisesi olarak tanimlanmaktadir Protestanlik diger Hristiyan mezheplerinden bazi ayrimlar gosterir Katolik ve Ortodokslar gibi ruhani bir baskanlari yoktur Protestanlik Katolik ve Ortodoks kiliselerinin merkeziyetci anlayisinin tersine cesitli kiliseler veya mezhepler arasindaki kurumsallasmamis bir topluluktur Protestanlar Katolik inanc sisteminin cogunlugunu korusalar da Katolik Kilisesi nin Papa ya verdigi genis yorum ve uygulama yetkisini tanimama dini inanclari daha kisisel duzeyde yasama ve Katolik Kilisesi nin dunyasallasan ayin ve uygulamalarindan uzaklasma gerekceleriyle Katolik Kilisesi nden ayrilmislardir Teslisi reddedenlerTeslis in reddi ana akim Hristiyan ogretisi olan Tanri nin ebedi esit ve bolunmez bir sekilde tek bir varlik veya ozde birlesmis uc farkli hipostaz veya kisi oldugu inancini reddeden bir Hristiyanlik bicimidir Obur yandan bu goruse sahip olan kesimlerin cogu Isa nin Tanri nin Oglu oldugu fikrinde diger Hristiyanlar gibi hemfikirdiler Aslinda bu durum Birinci Iznik Konsili nden MS 325 beri suregelen bir tartismanin devami niteligi olarak gorulmektedir Hristiyanligin ilk yuzyillari sayilmazsa gunumuzde bu gorusu benimseyenlerin bir diger ortak yonu de yeni dini hareketler olarak kabul edilmesidir Teslisi reddedenler arasinda tarihsel ve modern akimlar veya gruplar vardir Tarihsel akimlar ve gruplar Ebiyonitler Ariusculuk Tabiiyetcilik Sabelliyanizm Monarsianizm Katharizm Modern akimlar ve gruplar Hristiyan deizmi Mormonluk Mesih te Kardesler Yehova nin Sahitleri Hristiyan Bilim Uniteryenizm Gercek Isa KilisesiDemografiDunyadaki Hristiyanlarin kuresel dagilimi Daha koyu renkle boyanmis olan ulkelerde Hristiyanlarin orani daha yuksektir Dunyanin hemen hemen her yerine yayilmis olmakla birlikte en yogun olarak Avrupa Kuzey ve Guney Amerika ve Avustralya da bulunmaktadir Diger kitalardan farkli olarak Asya ve Guney Afrika da farkli dinlerle ic ice yasayan Hristiyanlar erken donemlerden beri kirsal kesimlerden ziyade sehirlerde yayilmisti Boylece kisa bir sure icinde Hristiyan olmayan kisi ile koylu neredeyse es anlamli hale geldi Hristiyanlarin sayisi yani Mesih i takip edenler Isa nin ortaya cikmasiyla ve ona inanlarla birlikte genislemistir Alisilagelmisin disinda Kitab i Mukaddes te yer alan kayitlara gore Isa nin toplumun disladigi fahiselere de yardim ettigi ve engellileri korleri iyilestirdigi yer almaktadir Isa nin Luka 16 13 te yer alan Siz hem Tanri ya hem paraya kulluk edemezsiniz ogretisi Yakup 2 6 da yer alan Ama siz yoksulun onurunu kirdiniz Sizi somuren zenginler degil mi gibi sozler Hristiyanlik ogretisinin cogunlugu olusturan siradan yoksul halk tarafindan kabul edilip yayilmasinda ve Hristiyanligin desteklenmesinde etkili oldu Dirilis Bayrami ni kutlayan Suriyeli Arap Hristiyanlar Ote yandan yine Yeni Ahit te yer alan kayitlara gore Isa nin carmiha gerilip uc gun sonra dirildigi zaman kendine inananlara gorunup Mujdeyi butun uluslara yayin emrini verdigi yer almaktadir Pavlus un Galatyalilar a mektubunun 3 bolumun 28 ayetinde yer alan Artik ne Yahudi ne Grek ne kole ne ozgur ne erkek ne disi ayrimi var Hepiniz Mesih Isa da birsiniz ifadesi aslinda mujdenin hicbir dil ya da hicbir millet ayrim gozetmeksizin gecerli oldugunu gostermekle birlikte birbirinden cok farkli uluslarinda Hristiyanlik ogretisini kabul etmesinin mumkun olabilecegini soylemistir Bu dusunce Hristiyanligin farkli topluluklarda daha rahat yayilmasina firsat saglamistir Aslinda Hristiyanlar ilk yuzyillarda buyuk zulumlere ugramistir Gunumuzde Katolik ya da Ortodokslar tarafindan kabul edilen cogu aziz ve azize inanci yuzunden olen ve bazen kafasi bile kesilmis olan ilk Hristiyanlardir Hatta Pavlus yazdigi mektuplarda aslinda adinin Saul oldugundan ve Hristiyan olmadan once Hristiyanlari olduren birisi oldugundan bahsetmistir Pavlus un Korintlilere 1 mektubunun 9 bolumunun 19 ila 22 ayetlerinde Hristiyanligi yaymak icin ettigi mucadelesini anlatirken Ben ozgurum kimsenin kolesi degilim Ama daha cok kisi kazanayim diye herkesin kolesi oldum Yahudileri kazanmak icin Yahudilere Yahudi gibi davrandim Kendim Kutsal Yasa nin denetimi altinda olmadigim halde Yasa altinda olanlari kazanmak icin onlara Yasa altindaymisim gibi davrandim Tanri nin Yasasina sahip olmayan biri degilim Mesih in Yasasi altindayim Buna karsin Yasa ya sahip olmayanlari kazanmak icin Yasa ya sahip degilmisim gibi davrandim Gucsuzleri kazanmak icin onlarla gucsuz oldum Ne yapip yapip bazilarini kurtarmak icin herkesle her sey oldum demesi Hristiyanlik ogretisinin yani mujdenin hizlica yayilmasi konusunda Pavlus un rolunu ve onemini gostermektedir Oyle ki bu durum kimi Islami kesimlerce kendi hakkinda Hristiyanligin ikinci kurucusu olarak anilmasina bile yol acmisti Diger Ibrahimi dinlere gore HristiyanlikYahudilige gore Hristiyanlik Isa Roma Imparatorlugu nun Yahudiye eyaletinde Yahudi bir anneden dunyaya gelmistir Hristiyan kaynaklara gore Tanri tarafindan bir mucize eseri olarak babasiz dunyaya gelmistir Yeni Ahit te uvey babasi Yusuf un Davut peygambere kadar cikan soyagaci verilir Isa annesi Meryem babasi Yusuf kendine ilk inanan arkadaslari ve ilk takipcilerinden Yahudi olanlar terminolojide Yahudi Hristiyanlar olarak adlandirilir Yahudi Hristiyan tabiri gunumuzde Yahudi soyundan gelmekle beraber Hristiyan olmus kimseleri tanimlamakta da kullanilir Yahudiler Isa nin mucize eseri olarak babasiz dogduguna binlerce yildir bekledikleri ve halen de beklemekte olduklari kurtarici Mesih ya da peygamber olduguna inanmazlar Isa icinde yasadigi Yahudi toplumunda bekledikleri Mesih oldugunu ileri surdugunde halkin bir kismi buna inanmistir Ancak buna inanmayan ve onun kufur icerisinde olduguna kanaat eden Yahudi din bilginlerinin tesviki sonucunda Yahudiye eyaletinin Romali valisi Pontius Pilatus un emriyle carmiha gerilmistir Islamiyet e gore Hristiyanlik Islam dinine gore Hristiyanlik semavi dinlerden biridir ve dunya uzerindeki diger dinlere nazaran Yahudilikle beraber ozel bir yere sahiptir Hristiyanlar Ehl i Kitap yani kendine kutsal kitap gonderilenler olarak kabul edilirler Muhakkak ki Allah seni kendinden bir kelime ile mujdeliyor Onun adi Meryem oglu Isa Mesih dir Al i Imran 3 45 Islam a gore Isa Allah in peygamberlerindendir ve Kur an da Isa Mesih olarak anilir Bununla birlikte Kur an da Isa nin Tanri nin Oglu oldugu inanci ve carmiha gerilmesi reddedilir Allah i birakip hahamlarini rahiplerini ve Meryem oglu Mesih i rab edindiler Tevbe 30 31 Andolsun Allah Meryem oglu Mesih tir diyenler kesinlikle kafir oldu Maide 72 Bir de inkarlarindan ve Meryem e buyuk bir iftira atmalarindan ve Biz Allah in peygamberi Meryemoglu Isa Mesih i oldurduk demelerinden dolayi kalplerini muhurledik Oysa onu oldurmediler ve asmadilar Nisa 157 ElestirilerHristiyanlik tarihinin sorgulanan ve elestirilen taraflari arasinda Kutsal Makam ve Papalik Devleti yer alir I Konstantin doneminde Kutsal Makam in getirilmesiyle felsefi Ronesans cagi Din icin uygun degil iddiasiyla felsefe okullarinin kapatilmasi ve felsefecilere deger verilmemesiyle sona ermis oldu Ayrica din icin Papa nin izniyle alt siniftan binlerce cocuk aralarinda yetiskin azinlik da vardi Yerusalim i geri alma amaciyla yola cikti Cocuk grubun neredeyse hepsi 50 000 yol sirasinda su ve yemek sikintisindan telef oldu Bunun gibi olaylar nedeniyle Katoliklik mezhebine elestiriler getirilir Ayrica bakinizTeslis Hristiyan felsefesi Hristiyan apolojetigiNotlar Bazen kurucusu Isa ya ithafen Isevilik veya yaygin olmasa da Isa nin memleketi Nasira ya izafeten Nasranilik denir KaynakcaBu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin The World Factbook Cia gov 12 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Subat 2015 Nones on the Rise Pew Research Center s Religion amp Public Life Project 9 Ekim 2012 25 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Subat 2015 a b World s largest religion by population is still Christianity Pew Research Center Ingilizce 9 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Subat 2019 Hristiyanlik 26 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi DilDernegi org tr Erisim 12 Agustos 2011 Hristiyanlik 22 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi TDK Buyuk Turkce Sozluk Isevilik 15 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi luggat com Isevilik 5 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi sozluk ihya org Sikca Yapilan Yanlislara Dogrular tdk gov tr 22 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Aralik 2013 Hiristiyan x Hiristiyan oz a din b Hz Isa nin dininden olan kimse Isevi Nasrani Hiristiyanlik 28 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi TDKterim gov tr Erisim 12 Agustos 2011 a b Christianity 13 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Catholic Encyclopedia Erisim 12 Agustos 2011 a b Elcilerin Isleri 11 25 26 28 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Dunyada en yaygin 10 din Ensonhaber com 6 Mart 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mart 2022 Woodhead 2004 s n p a b Anadolu da Hristiyanlik Tarihi 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mayis 2010 Jesus of Nazareth Oxford Dictionary of English 2e Oxford University Press 2003 Woodhead Linda 2004 Christianity A Very Short Introduction Oxford Oxford University Press pp n p Romalilar 10 9 14 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Nisan 2021 Aydin Fuat Pavlus Hristiyanligina Giris Eski Yeni Yayinlari 2011 Aydin Fuat Pavlus un Ahlak Anlayisi 22 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Sakarya Unv Ilahiyat Fakultesi Dergisi 9 2004 s 1 23 Oxford Ingilizce Sozluk messiah a b Luka 13 2 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi hristiyan net 26 Ekim 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mayis 2010 a b Luka 18 37 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Elcilerin Isleri 24 5 7 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Biz sunu anladik ki bu adam dunyanin her yaninda tum Yahudiler arasinda kargasalik cikaran bir fesatci ve Nasrani tarikatinin elebasilarindan biridir Ali Unal Allah Kelami Kur an i Kerim ve Aciklamali Meali s 254 Define Yayinlari Istanbul 2010 Nisan ISBN 978 975 6111 37 6 ر ص ن koku yardim manasina gelmektedir Burada Ibranice ve Arapcanin ayni dil ailesine mensup ve bircok koktes kelimesi bulunan iki Sami dil oldugu goz onunde bulundurulmalidir Kuran 3 52 28 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Kuran 5 14 28 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi a b c Dinler Kitabi The Religions Book Alfa Yayinlari Istanbul 2019 cevirmen Ahmet Fethi Yildirim sayfa 205 Markos 1 1 1 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Ocak 2021 Elcilerin Isleri 3 6 6 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Ocak 2021 1 Korintliler 3 11 6 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Ocak 2021 1 Yuhanna 3 23 6 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Ocak 2021 2005 2003 At Polar Ends of the Spectrum Early Christian Ebionites and Marcionites Lost Christianities The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew Oxford Oxford University Press ss 95 112 doi 10 1017 s0009640700110273 ISBN 978 0 19 518249 1 ISSN 0009 6407 LCCN 2003053097 Erisim tarihi 20 Temmuz 2021 2005 How on Earth Did Jesus Become a God Approaches to Jesus Devotion in Earliest Christianity How on Earth Did Jesus Become a God Historical Questions about Earliest Devotion to Jesus Grand Rapids Michigan and Cambridge U K ss 13 55 ISBN 978 0 8028 2861 3 Erisim tarihi 20 Temmuz 2021 2010 Breaking Away The First Christianities A New History of Early Christianity New Haven and Londra ss 31 46 doi 10 12987 9780300166583 ISBN 978 0 300 12581 8 JSTOR j ctt1nq44w LCCN 2009012009 Erisim tarihi 20 Temmuz 2021 Lietaert Peerbolte Bert Jan 2013 How Antichrist Defeated Death The Development of Christian Apocalyptic Eschatology in the Early Church Krans Jan Lietaert Peerbolte L J Smit Peter Ben Zwiep Arie W Ed Paul John and Apocalyptic Eschatology Studies in Honour of Martinus C de Boer 149 Leiden Brill Publishers ss 238 255 doi 10 1163 9789004250369 016 ISBN 978 90 04 25026 0 ISSN 0167 9732 Erisim tarihi 20 Temmuz 2021 Yuhanna 10 22 39 12 Agustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi O sirada Yerusalim de Tapinagin Acilisini Anma Bayrami kutlaniyordu Mevsim kisti Isa tapinagin avlusunda Suleyman in Eyvani nda yuruyordu Yahudi yetkililer O nun cevresini sararak Bizi daha ne kadar zaman kuskuda birakacaksin dediler Eger Mesih isen bize acikca soyle Isa onlara su karsiligi verdi Size soyledim ama iman etmiyorsunuz Babam in adiyla yaptigim isler bana taniklik ediyor Ama siz iman etmiyorsunuz Cunku benim koyunlarimdan degilsiniz Koyunlarim sesimi isitir Ben onlari tanirim onlar da beni izler Onlara sonsuz yasam veririm asla mahvolmayacaklar Onlari hic kimse elimden kapamaz Onlari bana veren Babam her seyden ustundur Onlari Baba nin elinden kapmaya kimsenin gucu yetmez Ben ve Baba biriz Yahudi yetkililer O nu taslamak icin yerden yine tas aldilar Isa onlara Size Baba dan kaynaklanan bircok iyi isler gosterdim dedi Bu islerden hangisi icin beni tasliyorsunuz Soyle yanit verdiler Seni iyi islerden oturu degil kufrettigin icin tasliyoruz Insan oldugun halde Tanri oldugunu ileri suruyorsun Isa su karsiligi verdi Yasanizda Siz ilahlarsiniz dedim diye yazili degil mi Tanri kendilerine sozunu gonderdigi kimseleri ilahlar diye adlandirir Kutsal Yazi da gecerliligini yitirmez Baba beni kendine ayirip dunyaya gonderdi Oyleyse Tanri nin Oglu yum dedigim icin bana nasil Kufrediyorsun dersiniz Eger Babam in islerini yapmiyorsam bana iman etmeyin Ama yapiyorsam bana iman etmeseniz bile yaptigim islere iman edin Oyle ki Baba nin bende benim de Baba da oldugumu bilesiniz ve anlayasiniz O nu yine yakalamaya calistilarsa da ellerinden siyrilip kurtuldu Elcilerin Isleri 9 bolum Islam Ansiklopedisi Ortodoksluk Maddesi Yazar Kursad Demirci Arsivlenmis kopya 21 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Eylul 2016 1 13 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Vikipedi Paganizm Etimoloji alt basligi Arsivlenmis kopya 11 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Nisan 2016 Elcilerin Isleri 8 1 3 Arsivlenmis kopya 20 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Nisan 2016 PAPALIK TDV Islam Ansiklopedisi TDV Islam Ansiklopedisi 27 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Dark Age Definition of Dark Age by Merriam Webster web archive org 18 Agustos 2017 18 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Orta Cag Avrupasi nda Cocuk Hareketi Fransiz ve Alman Cocuklarin Hacli Seferleri Sevtap Golgesiz Karaca Academia edu web archive org 1 Subat 2019 1 Subat 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Turkce Bilgi Cocuk Hacli Seferleri Turkce Bilgi 19 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Dis baglantilarKutsal Metinler Yeni Ahit 22 Aralik 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Roma Katolik Kilisesi tarafindan tanimlanan Hristiyanlik13 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ingilizce