Bu madde, uygun değildir.Nisan 2012) ( |
Hukuk (Arapça: حقوق) ya da tüzebirey, toplum ve devletin hareketlerini, birbirleriyle olan ilişkilerini; yetkili organlar tarafından usulüne uygun olarak çıkarılan, kamu gücüyle desteklenen, muhatabına genel olarak nasıl davranması yahut nasıl davranmaması gerektiğini gösteren ve bunun için ilgili bütün olasılıkları yürürlükte olan normlarla düzenleyen normatif bir bilimdir. Ayrıca, toplumu düzen altına alan ve kişiler arası ilişkileri düzenleyen, ortak yaşamın huzur ve güven içinde akışını sağlayan, gerektiğinde adaleti yerine getiren, kamu gücü ile desteklenen ve devlet tarafından yaptırımlarla güvence altına alınan kurallar bütünüdür. Hukuk, birey-toplum-devlet ilişkilerinde ortak iyilik ve ortak menfaati gözetir.
Hukuk sistemindeki genel farklılık yasama organının hukuk yaptığı Kara Avrupası Hukuk Sistemi ve hakim kararlarının hukuku oluşturduğu Ortak Hukuk Hukuk Sistemi çevresinde oluşur. Tarihte dini hukuk, laiklik hususunun yerleşmesinde de dahil olmak üzere önemli bir rol oynamıştır ve hâlâ bazı dini ülkelerde uygulanmaya devam etmektedir. Şer'î Hukuk dünyada en çok kullanılan dini hukuktur ve İran, Suudi Arabistan gibi ülkelerde ana hukuk sistemi olarak uygulanır.
Hukuk, Felsefe, Maliye, Sosyoloji ve hukuk tarihi gibi derslerde kaynak olarak kullanılır. Ayrıca , adalet, hak ve hakkaniyet konularında önemli tartışmaların başlangıcına kaynaklık eder.
Etimoloji
Kelime anlamı
Hukuk kelimesi; Arapça "hak" (حق) kökünden gelir ve kelimenin çoğuludur. Türk Dil Kurumuna göre hukuk kelimesi, "Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür". Bunun dışında hukukun "haklar" anlamı da vardır.
Teorik anlamı
Hukuk dönemden döneme değiştiği için hâlâ doyurucu bir tanım yapılamamıştır. Kant "Hukukçular hâlâ hukukun tanımını aramaktadırlar." der. Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: "Belirli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür."
Geniş bir kavramla ifade etmek istersek teknik anlamda hukuk; örgütlenmiş bir toplum içinde yaşayan insanların birbirleriyle veya kişilerin yine kendilerinin meydana getirdiği topluluklarla ve bu toplulukların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen, kişilerin güvencesini ve insan haklarını sağlamak amacıyla oluşturulan ve devlet gücü ile desteklenen bağlayıcı, genel, soyut ve devamlı kurallar bütünüdür.
Bilimsel bir disiplin olarak hukuk, kendi içinde temel olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri konu alan kısmına Özel Hukuk, kişiler ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Hukuk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun başlıca alt dallarıdır.
Kamu hukuku, devletin ve diğer kamu, kurum ve kuruluşlarının örgütlenişine, işleyişine, gördükleri hizmetlere ilişkin kurallar içerir. Demokratik toplumlarda kamu hukukuna başlıca egemen olan ilkeler hukuki güvenlik ve kanunilik prensibidir. Özel hukuk ise dar anlamıyla kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini düzenler. Egemen olan ilkesi irade serbestisidir (Privatautonomie).
Tarihçe
Hukukun başlangıcı medeniyetin oluşumuna yakın bir şekilde ortaya çıkmıştır. M.Ö. 3000'lerde oluşmuş Antik Mısır hukuku, medeni kanunlar içeren ve yüksek olasılıkla 12 levhaya bölünmüş kitaplardan oluşmuştur. Ma'at baz alınarak hazırlanmış olan, kültürel özelliklerle karakterize edilmiş, eşitlik ve bölünemezlik konulu retorik söylev şeklindedir. M.Ö. 22. yüzyıllara gelindiğinde Sümer İmparatoru Ur-Nammu tarihteki ilk yasayı, ahlak kuralları ile ilgili beyanlardan oluşan bir yasayı hazırlatmıştır. M.Ö. 1760 yıllarında Kral Hammurabi, Babil kanunlarını yasalaştırıp tabletlere işlettirmiştir ve halkın görmesi için krallığın çeşitli bölgelerine stel olarak yerleştirtmiştir. Bu kanunlar Hammurabi Kanunları olarak bilinir. Bu kanunların en bozulmamış kopyası 19. yüzyılda İngiliz Asurolojist tarafından bulunmuştur ve harf çevirisi yapılarak farklı dillere çevrilmiştir.
Eski Ahit M.Ö 1280 yıllarında ortaya çıkmıştır. Ahlaki zorunluluklardan ve iyi bir toplumun sahip olması gereken özelliklerden bahseder. Milattan önce 8. yüzyıllarda, Antik Atina'dan küçük bir şehir devleti tarihteki ilk kadınlar ve köleler hariç geniş katılımı temel alan bir toplum oluşturmuştur. Buna rağmen Antik Atina'da hukuk bilimine ya da hukuka dair bir kelimeye rastlanmamıştır. Bunun yerine ilahi yasa (thémis), insan kararnameleri (nomos) ve törelerden (díkē) oluşan üçlü bir ayrıma başvurmuşlardır. Ancak Antik Yunan Hukuku, demokrasinin oluşumunda önemli anayasal yenilikler içermiştir.
Roma Hukuku ağırlıklı olarak Yunan filozoflarından etkilenmiştir ancak ayrıntılı kuralları profesyonel ve sofistike hakimleri tarafından oluşturulmuştur. Uzun zamanlar hüküm süren Roma İmparatorluğu değişen toplumsal şartlara uyum sağlayabilmek için hukuk değişimlere uğramıştır.Karanlık Çağ'da bu yasalar töre ve içtihatlarla değiştirilse de 11. yüzyılda Orta Çağ hukuk akademisyenleri Roma Hukukunu araştırmaya başlayınca yeniden keşfedilmiştir. Latince hukuk özdeyişleri rehberlik etmek için derlenmiştir. Orta Çağ İngiltere'sinde Kraliyet Mahkemeleri örnek davalardan oluşan bir bütün geliştirdiler. Bu bütün daha sonra Kara Avrupası Hukukuna kaynaklık etmiştir. Avrupa çapında geçerli olan bir Ticaret Hukuku, tüccarların ortak kurallara göre ticaret yapmalarına yarayacak ve farklı yerel hukuk kurallarına tabi olmamalarını sağlayacak şekilde oluşturulmuştur. Oluşturulan bu hukuk kuralları modern Ticaret Hukukunun habercisi olmuştur, sözleşme serbestisini ve mülkiyetin satılabilirliğini vurgulamıştır. 18. ve 19. yüzyılda milliyetçilik öne çıkınca Ticaret Hukuku ülkelerin yerel hukuklarına yeni kanunlarla birleştirilmiştir. Napolyon ve Alman yasaları en etkilileri olmuştur. Bu yasalar geniş ciltlerden oluşan İngiliz Ticaret yasalarına göre hakimlerce daha kolay uygulanabilir ve ihracat edilebilir olduklarından tercih edilmişlerdir.
Antik Hindistan ve Çin yasaları farklı hukuk geleneklerini temsil ederler ve tarihte bağımsız hukuk teorisi ve pratiği okullarına sahip olmuşlardır. M.S. 100 yıllarında Hindistan'da Arthashastra ve Manusmriti adlı kuruluş antlaşmaları emredici hukuki tedbirler içeren yazılardan oluşmuştur. Hindistan mitolojisi tipi olan Manu'nun felsefi görüşü tolerans ve çoğulculuk üzerinedir ve Güney Doğu Asya'da benimsenmiştir. Bu Hint kültür ve yanında İslam Hukuku, Hindistan İngiltere'nin bir parçası haline gelince terk edilmiştir ve yerine Kara Avrupası Hukuku uygulanmıştır. Doğu Asya hukuk gelenekleri ilahi ve dini unsurlarla özgün bir yapı oluşturmuştur.Japonya hukuk sistemini çoğunluğu Alman Medeni Hukuku olmak üzere batı hukuk sistemleri ışığında modernleştiren ilk ülke olmuştur. Çin de Çing Hanedanlığı'nın son yıllarında hukuk sistemini modernleştirmeye başlamıştır. Günümüz Çin Cumhuriyeti'nin hukuki altyapısı Sovyet Sosyalist hukukunun etkisi altında oluşturulmuştur. Hızlı endüstriyelleşmeden dolayı bugün Çin, ekonomik açıdan reform sürecine girmiştir.
Küreselleşme süreci; hukuk alanını da etkisi altına almış ve biçimlenmesinde etkili olmuştur. Hukuk, küreselleşme karşısında yalnızca biçimlenen bir nesne olarak yer almamış ayrıca küreselleşmenin taşıyıcısı da olmuştur. Küreselleşmenin hukuku birebir etkilediği alanlar; evrensel normlar fikri ve uluslararası hukuk olarak sıralanabilir.
Hukuk kuralları ve özellikleri
Hukuku diğer toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet tarafından güvenceye alınmış ve cebrî yaptırımlara sahip olmasıdır. Hukuk kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun değer yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzer nitelikteki bütün durumlarda uygulanması sağlanır.
- Genellik: Sadece belli bir kimseye değil, aynı durumda bulunan tüm kişilere uygulanmasıdır. Hukuk Kuralları herkes için geçerlidir. Ancak istisnalar bulunabilir. Örneğin, zihinsel yeterliliği bulunmayanlara ceza verilmez.
- Soyutluk: Hukuk kuralının belli ve tek bir olaya değil aynı özelliği gösteren tüm olaylara uygulanmasıdır.
- Süreklilik: Bir hukuk kuralının yürürlükte kaldığı süre boyunca uygulanmasıdır. (Süreklilik, asla değiştirilemezlik anlamına gelmez. Çünkü Hukuk kuralları kanun koyucu tarafından her zaman için değiştirilebilir, hatta kaldırılabilir.) İstisnai olarak bazı kanunların süreklilik niteliği yoktur. Bu tür kanunlar belli bir süre için çıkartılır ve sadece o süre içinde uygulanırlar. Ör: Her yıl çıkartılan ve 1 yıl boyunca yürürlükte kalan bütçe kanunları.
- Bağlayıcılık: Hukuk kurallarına uyulması gerektiği anlamına gelir.
Bağlayıcılıkta kişinin kurala uyması beklenir ve zorlamaya gerek olmadan kendi de uyabilir. Hukuk kuralı toplumsal kabul gördükten sonra pek çok kişi zorlama olmaksızın ona uyar. Ancak Zorlayıcılıkta ise yalnızca uymayanlar zorlanır. (Uymama şartı vardır.)
Müeyyide
Hukuk alanında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlarda ortaya çıkan zararları telafi etmek için kullanılır. Hukuk düzenini sağlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar yine hukuk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir.
Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye saf ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları engellemek için kullanılır.
Ceza hukukunda ölüm, hapis ve para cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, parti kapatma; vergi hukukunda vergi ve kaçakçılık cezaları gibi değişik hukuk dallarında değişik yaptırımlar vardır.
Hukukun dayanağı
Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamak gerekirse bunlar, hukukun dayanağını bilinçli bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefi değil ortaya çıktığı dönemin sorunlarını çözmek veya politik görüşleri hukuk bilimi içinde ifade etme ihtiyacından ortaya çıkmıştır.
Hukukun unsurları
Hukukun öğeleri (unsurları) üç tanedir: 1) Kural, 2) Yaptırım, 3) Devlet. (Bunlar olmadan hukuk olamaz.)
Hukukun işlevleri
Hukuk başlıca iki işlevi yerine getirir: 1. Düzeni sağlar, 2. Adaleti tesis eder. Adalet ve Düzen arasındaki ilişki Avustralyalı Prof. Hedley Bull tarafından kapsamlı olarak ele alınmıştır.Adalet ve Düzen birbirinin bütünleyicisi olduğu kadar aynı zamanda ilginç bir biçimde birbirlerine ters orantılı olarak etki eden iki kavramdır. Düzeni hızla sağlamak kesinlikle adaletin eksik kalmasına sebebiyet verecektir. Örneğin bir cinayet davasında, geçmiş çağlarda olduğu gibi çok kısa bir sürede karar verip, suçluyu idam etmek toplumsal düzeni hızla sağlayacak ve hukuk caydırıcı etkisini olabildiğince çabuk bir biçimde gösterecektir. Ama belki de yanlış bir karar verilmiş olacağı için adalet açısından geri dönülmez bir hata yapılmış olacaktır. İsyanlar bastırılırken yargılama yapılmaksızın elinde silah olan suçlu olduğu düşünülen herkesin infaz edilmesi yine benzeri bir örnektir. Tam aksine Adaleti mutlak anlamda yerine getirmeye çalışmak ise, en azından yaşanan zaman kaybı açısından düzenin bozulmasına neden olacaktır. Bu nedenledir ki, insanların hukuk sisteminin yavaşlığına ve adaletin gecikmesine olan güven eksikliği modern hukuk sistemlerinin başlıca problemlerinden birisidir. Örneğin; uzun yargılama süreleri adalete olan güveni sarsar. Delil yetersizliği nedeniyle serbest kalan suçlu aynı suçu işlemeye devam edebilir.
- Düzen, herhangi bir sistemin uyumlu ve amaca yönelik olarak işleyişidir. Düzen karmaşayı önler. Huzuru ve güveni sağlar. İnsanlar arasında barış ortamı oluşur.
- Adalet, insanlar arasında hakların korunmasının sağlanmasıdır. Fırsat Eşitliği, Hak Eşitliği gibi kavramların uygulanmasını gerçekleştirir. Adalet sistemine (mahkemelere) -bireysel anlamda olsa dahi- düzen bozulduğunda ihtiyaç duyulur.
Tarihteki en ilginç örneklerden birisi olarak Cengiz Han’ın Ölüm Yasası (Büyük Yasa) pek çok suçun cezasını ölüme bağlayarak toplumsal düzeni ve askeri disiplini hızla sağlamıştır. Ancak cezalar adil ve orantılı değildir. Örneğin at hırsızlığının cezası ölüm olarak belirlenmiştir. Bu o dönem için bile aşırı ve orantısız bir cezadır. Cengiz Han'ın amacı adaleti sağlamaktan çok disiplinsiz Moğol kabilelerindeki karmaşaya neden olan temel etkenleri ortadan kaldırarak onları hızla düzenli askerî birliklere dönüştürmektir. (Cengiz Han’a ait Büyük Yasa’nın günümüze ulaşan parçaları Mısırlı tarihçi Makrîzî’nin kitapları ile Arap gezgin İbni Battuta Seyahatnamesinde bulunmaktadır.)
Bilinçli irade kuramı
- Genel irade kuramı’na göre hukuk; toplumdaki insanların karşılıklı olarak birbirleriyle anlaşmalarını dayanak alır ve bunun sonucunda hukuka, toplumsal sözleşme olarak bakar. İnsanların anlaşarak ortaya çıkardığı bu toplumsal sözleşmeye uymaları kendileri için ödev olarak görülür.
- Tanrısal (İlahi) irade kuramı hukuku Tanrı'ya dayandırır ve ancak onun istemesi dahilinde ortadan kalkar. Hukuka uyma zorunluluğu, onu Tanrı'nın yansıması olarak gördükleri içindir.
- Kişisel irade kuramı ise Devletin iradesine dayandırır. Hukuk, devlet ve onu temsil eden güçler içindir.
- Her yaptığımızdan kendi öz ve hür iradelerimiz sorumludur. Ancak günümüze kadar bu kuramları tamamen çürüten ve yok sayan birçok olay olmuştur. Bu olaylardan ötürü yeni verilen hükümlerde iyi niyet şartına bakılmaktadır. Bir durum olduğunda kişinin ehliyeti bulunuyorsa ve ortada bir yanlışlık varsa en son olarak iyi niyet durumunun olup olmadığına bakılır ve gerekli duruma göre işlemler yapılır.
Bilinç dışı irade kuramı
- Tarihsel hukuk kuramı, hukuku ulusların tarihlerine dayandırır. Hukuk bir ulusla doğar yaşar ve gelişir, bir yasa koyucunun iradesine bağlı değildir.
- Doğal hukuk kuramı’na göre ise doğal hukukun insan var olmadan önce de var olduğunu ve insanların yaptığı hukukun bu doğal hukuka uygun olması gerekir. İnsan hakları doğal hukuk kuramına göre değerlendirilir. Örnek olarak insanların doğal olarak sahip olduğu yaşam hakkı değiştirilemez veya kaldırılamazlar.
Pozitivist kuramlar
Bazı pozitivistler; hukukun devlet iradesinden doğduğunu, bazıları ise sosyal bir durum olduğunu söylerler. Marx'ın hukuk alanındaki düşünceleri de pozitivist kuramlar arasına girer. Ona göre tüm toplumsal olaylar ekonomik olaylara dayanmakta, dolaylı olarak hukuku toplumsal olaylara dayandırmaktadır.
Eleştirel kuram
Eleştirel hukuk kuramına göre, akla ve mantığa dayalı evrensel bir hukuk düzeni ortaya konulmalıdır. Ne var ki hukuk mantığın ifadesi değil, siyasal gücün (iktidarın) yansımasıdır. Eleştirel hukukçular açısından hukuk, kurallar ve bütünle ifade edilmenin dışına çıkmıştır.
Hukuk sistemleri
Hukuk biliminde biçim, öncelikler ve ilkeler doğrultusunda bazı sistemler ortaya çıkmıştır.
Roma hukuku
Avrupa ülkelerinin yanında Türkiye'nin de kanun hazırlama sürecinde örnek aldığı hukuk sistemidir. Roma hukuku, tüm dünyada hukuk fakültelerinde en yaygın olarak öğretilen hukuk sistemidir ve birçok ülkede bugün uygulanan laik hukuk sistemlerinin kaynağıdır. Bu sistemde hukuk, kamu hukuku ve özel (medeni) hukuk diye iki ana bölüme ayrılır. Bu anlayış, özellikle yurttaşlar arasındaki ilişkileri düzenlemeyi öncelikli hale getirmiştir. Bu sebeple Medeni Hukuk diğer sistemlere göre çok daha ileri düzeydedir. Hukuku, yasa koyucular yapar.
İstanbul şehrinde Bizans İmparatoru I. Justinianus döneminde (M.S. 565) derlemesi yapılan "Corpus Iuris Civilis" ya da "Justinianus Kodeksi", Roma hukukunun Bizans dönemine uyarlanmış bir derlemesidir. Bu derleme, Roma hukukunun yaşatılması ve sonradan modern Avrupa'nın çağdaş hukuk sistemlerine kaynaklık etmesinde önemli rol oynamıştır.
Roma hukukundan günümüze birçok temel prensip ve özdeyiş kalmıştır. Masumiyet karinesi (hiç kimsenin suçu kanıtlanmadan suçlu sayılamayacağı), kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi (kanunen suç olarak tanımlanmamış bir eylemin suç olarak nitelenemeyeceği ve buna ceza verilemeyeceği), hukukun yönetim erkinden bağımsız olması ve hiç kimsenin kendi davasının yargıcı olamayacağı ilkeleri bunlardan en çok bilinenleridir.
- Omnes homines aequales sunt (Bütün insanlar eşittir)
- Nullum crimen, nulla poena sine lege (Kanunsuz suç, kanunsuz ceza olmaz)
- Actori incumbit onus probandi (İspat yükü davacıya aittir)
- In dubio pro reo (Şüpheden sanık yararlanır)
- İnfinita aestimatio est libertatis (Özgürlüğün değeri sonsuzdur)
- Iustitiae dilatio est quaedem negatio (Geciken adalet onun reddi demektir)
- Leges ab omnibus intellegi debent (Kanunlar herkes tarafından anlaşılabilir olmalıdır)
- Litorum usus publicus est (Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir)
- Ne bis in idem crimen iudicetur (Aynı suça iki defa mahkûmiyet kararı verilemez)
- Nihil iniquis venali iustitia (Satın alınabilen adaletten daha kötü bir şey olamaz)
- Non servata forma corruit actus (Şekle uyulmamışsa muamele yıkılır)
- Poena corporalis maior qualibet poena pecuniaria (Bedeni ceza her türlü para cezasından daha ağırdır)
- Quilibet praesumitur bonus, usque dum probetur contrarium (Aksi kanıtlanıncaya kadar bir kimsenin iyi niyetli olduğu karinedir)
Kara Avrupası Hukuk Sistemi
Ana Madde: Kara Avrupası hukuk düzeni
İngilizce diliyle "Civil Law" adı altında geçen Kara Avrupası hukuk sistemi bugün dünyadaki çoğu ülkenin kullandığı hukuk sistemidir. Kıta Avrupası hukuk sisteminde yetkili sayılan kaynaklar, başlıca, yürürlükteki yasalar —özellikle daha önce hükûmet tarafından kodifike edilmiş anayasalar veya tüzükler— ve törelerdir. Kodifikasyonlar binlerce yıl öncesine dayanır ve bunların en erken örneği Babil Kanunları'dır. Modern Kıta Avrupası hukuk sistemi aslen geç Orta Çağ'da Batı Avrupası tarafından keşfedilen 6. yüzyıl Doğu Roma İmparatorluğu hukuk pratikleri yazılarından türemiştir. M.S. 529-534'te Bizans İmparatoru I.Justinianus o zamana kadar oluşturulmuş Roma kanunlarını kodifike etmiştir ve birleştirmiştir. Oluşturulan bu bütüne Corpus Iuris Civilis adı verilmiştir. Justinianus Kodeksi Bizans İmparatorluğunun çöküşüne kadar ayakta kalmıştır. Bu sırada Batı Avrupa, Justinianus Kodeksi 11. yüzyılda keşfedilene kadar Theodosius kanunlarına ve Alman örf ve adet hukukuna başvurmuşlardır. Bologna Üniversitesi akademisyenleri bu kanunları kullanarak kendi hukuklarını yaratmışlardır. Kara Avrupası hukuk sistemi kodifike edilirken Roma Hukuku ve bunun yanında kilise fıkıhları gibi dini hukuk baz alınmıştır ve Aydınlanma Çağı'na kadar Avrupa'ya yayılmaya devam etmiştir. 19. yüzyılda Fransa, Kod Napolyon'la; Almanya, Bürgerliches Gesetzbuch'la kanunlarını modernleştirmiştir. Bu iki Kanun yalnızca Avrupa'nın hukuk sistemini değiştirmekle kalmamıştır, ayrıca Japon ve Kore hukuki geleneklerine de kaynaklık oluşturmuştur. Bugün Kıta Avrupası hukuk sistemine sahip olan ülkeler Rusya'dan Çin'e uzanır.
Ortak hukuk
Ana Madde: Ortak hukuk
Anglo-Amerikan ülkelerinde uygulanan sistemdir. XI. yüzyılda İngiltere'de gelişmiştir. Orta Çağ'da İngiltere'de Norman Fethinden sonra hukuk eyaletten eyalete, her bir kabilenin törelerine göre farklılık göstermeye başlamıştır. "Ortak Hukuk" konsepti ise 12. yüzyılın sonlarında II. Henry'nin saltanatı zamanında, yetkisi olan yargıçları kurumsallaşmış ve birleşik, ülke için "ortakça" uygulanabilecek bir hukuk sitemi yaratmaları konusunda tayin ettiğinde ortaya çıkmıştır. Ortak Hukukun evrimleşmesindeki sonraki en önemli adım Kral John'un zamanın baronları tarafından hukuk kurallarını ihlal etme yetkisini sınırlayan bir belge imzalattırılmasıyla atılmıştır. Bu "büyük ferman" ya da Magna Carta ayrıca Kralın muhit hakimlerinin mahkemelerini ve yargılarını, ülke hakkında öngörülemeyen konularda despot kararlar vermek yerine, "kesin bir halde" tutmalarını emretmiştir. Fakat zamanla sistem fazla sistematik, katı ve değişmez hale gelmiştir ve bu vatandaşların krala Ortak Hukuku hükümsüz kılması için talepte bulunmasına yol açmıştır. Bunun sonucu Lord Şansölyeler Thomas More zamanında, Ortak Hukukun hakkaniyet eksikliklerini gidermek için yeni bir mahkemeler sistemi kurulmuştur. 19. yüzyılda İngiltere'de, 1937'de Amerika'da bu iki sistem birleştirilmiştir.
Ortak hukuk sistemleri; diğer ülkelere kıyasla daha liberal diyebileceğimiz özgürlükçü ekonomik sistemlere sahip ülkelerde daha yaygındır. Bu sistem "doğal hukuk" prensiplerine eğilimlidir. Hukuk sisteminin, "kendiliğinden ve dinamik bir şekilde"; sürekli değişim içerisinde olduğunu savunur. Doğal hukuka yakın ortak hukukun; teknolojik gelişmeler karşısında yetersiz kalan yasaların yaratacağı mağduriyetleri önleyebilmesi adına daha makul olduğunu söyleyen bir görüş son yıllarda daha ağır basmaktadır. Kodifikasyon yani uygulanacak kural üretme aşamasının yargıçlara değil de sadece yasama meclislerine verildiği ülkelerin; teknoloji karşısında hukuk sistemleri ile birlikte uyum sağlayabilmesi kabiliyeti giderek güçsüzleşmiştir.
Roma hukuk sistemi gibi hukuku bölümlere ayırmaz, ayrıca hukuk yaratıcısı olarak yargıçları görürler. Hukuk fakültelerinde Common-law adıyla anılır. İstisnai olarak Amerika Birleşik Devletleri'nde Louisiana Eyaleti ve Kanada'da Quebec Eyaleti ortak hukuk ile yönetilmez.
Dini Hukuk
Dinî hukuk açıkça dini emirlere dayanır. Buna Yahudi yasa sistemi Halaha ve Müslüman yasa sistemi Şeriat örnek verilebilir. Bazı Hristiyan Kiliseleri Kanon Hukukunu kabul ederler ve uygularlar. Dinî hukuk çoğunlukla "değiştirilemezlik"e vurgu yapar çünkü Tanrının sözlerinin hükûmet ya da mahkemeler tarafından insanlara karşı yasalaştırılmaması ve değiştirilmemesi kabul edilir. Ancak tam ve detaylı bir hukuk sistemi insan detaylandırılmasına ihtiyaç duymuştur. Bu nedenle, örneğin İslam Hukukunda Kıyas, İcma ve İçtihat yöntemi kabul edilmiştir. Başka bir örnek olarak da Tevrat gösterilebilir. Bazı İsrail topluluklarının kullanmayı seçtiği basit kodlardan oluşan Yahudi Hukukunun yanında Halaha, Talmud'un yorumlamalarının özetlendiği yasalardır. Yahudi Hukukunda davacılara isterlerse dini hukuku da kullanabilmeleri izni verilmiştir.
İslam hukuku
İslam hukuku, İslam'ın ilkelerine dayanır ve hukukun kaynağı olarak Kur'an görülür. İslam hukukunda Kur'an'da hüküm bulunmaması halinde Peygamberin sözleri (hadis) ve davranışları (sünnet) dikkate alınır. Kıyas (analoji) ve İcma (mahkeme içtihatları ve din bilginlerinin görüşleri) hukukun oluşumunda önemli paya sahiptir. Osmanlı İmparatorluğu'nda da uygulanan İslam hukuku, Türkiye'de 1926'da yürürlüğe giren Medeni Kanun ile yürürlükten kalkmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu'nda uygulanan hukuk sistemi bir padişahın varlığından dolayı Batı'daki gibi monarşik algılansa da şeyhülislamın bir padişahı görevden alabilme yetkisinin varlığı İslam hukukunun ne derece de uygulandığını gösterir. Günümüzde yasaları İslamî kurallar doğrultusunda belirlenmiş ülkeler vardır.
Sosyalist hukuk
Rusya komünist devriminden sonra sosyalist ülkelerde uygulanan sistemdir. Daha çok ekonomik koşullara dayanır ve en önemli dayanağı mülkiyet hakkının kişilere değil topluma ait olmasıdır. Bireyler arasındaki özel hukuktan çok toplum çıkarları gözetilmiştir. Ayrıca Marksist ve Leninist düşünceye göre sosyalist hukuk geçici bir durumdur ve toplumu düzenlemek içindir ve toplum komünist düzene geçtiği zaman yaptırıma dayanan bir hukuk sistemine gerek kalmayacaktır. Sosyalizmin Avrupa'da çökmesinden sonra sosyalist hukuk sistemi de olumsuz yönde etkilenmiştir.
Uluslararası hukuk
Uluslararası hukuk bir devletin diğer bir devlet veya devletlerle veyahut bir devletin uluslararası örgütlerle ilişkilerini düzenleyen kamu hukuku dalıdır. Bir devletin ülkesinde vatandaşları arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarına “iç hukuk” denir. Bir devletin diğer devlet veya uluslararası örgütlerle ilişkilerini düzenleyen kurallar ise “dış hukuk”u meydana getirir. İç hukukta devlet üstün bir iradeye sahiptir. Fakat, uluslararası hukukta devlet gibi üstün bir iradeye sahip, yani devletlerin bağlı olacakları koyacak ve bunları uygulayacak bir otorite yoktur. Uluslararası hukukta devletler arasında eşitlik söz konusudur. Uluslararası toplum, eşit ve egemen devletlerin yan yana olduğu bir sistemdir. Bu sistemde, eşit ve egemen devletlerin yan yana olması, hem ayırt edici, hem de zayıf olan özelliğidir. Bu durum sistemi güçsüz kılar, çünkü kuralları oluşturan, uygulayan ve yorumunu yapan varlıklar, eşit ve egemen devletlerdir. Birbirine eşit ve egemen varlıklar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarının kaynağı olarak bir üst organ yoktur. Dolayısı ile bu sistem içinde, kuralları yaratanla, ona tâbi olacak olanlar aynıdır. Milletlerarası toplumda devletteki gibi merkezîleşme yoktur, teşkilâttan yoksun bir yapı sergiler. Yasama işlevi, devletler tarafından gerçekleştirilir.
Uluslararası hukukun kaynakları, andlaşmalar, örf ve adet hukuku, hukukun genel prensipleri, içtihatlar ve doktrindir. Uluslararası hukukun başlıca inceleme konuları şunlardır: Uluslararası hukukun kaynakları, uluslararası hukukun kişileri, uluslararası hukukun mekansal kuralları, kara, deniz, hava ülkesi, devletlerin tanınması, devletlerin halefiyeti, diplomasi ilişkileri, sorumluluk, uyuşmazlıkların çözümü, kuvvet kullanma.
Ayrıca bakınız
- Hukuk alanlarının listesi
- Ulusal hukuk sistemleri listesi
- Antik hukuk kanunlarının listesi
- Hukuk felsefesi
- Hukuk sosyolojisi
- Karşılaştırmalı hukuk
- Hukuk danışmanı
- Hukuk etiği
- Hukuk ve ekonomi
- Hukukun üstünlüğü
- Hukuk devleti
- Hukuk mahkemeleri
- Hukuk bürosu
- Hukuk antropolojisi
- İnfaz hukuku
- Yargı
- Mecelle
- Mahkeme
- Polis
- Avukat
- Hukukçu
- Hakim (yargıç)
- Savcı
Kaynakça
- ^ Güncel Türkçe Sözlük 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Türk Dil Kurumu. Erişim: 22 Haziran 2015.
- ^ Hukuka Giriş, Prof.Dr Turgut Akıntürk, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2002 (Sayfa- 3)
- ^ Büyük Türkçe Sözlük, hukuk maddesi, Türk Dil Kurumu (Erişim tarihi 14.3.2011)
- ^ Théodoridés. "law". Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt.
- ^ VerSteeg, Law in ancient Egypt
- ^ Richardson, Hammurabi's Laws, 11
- ^ Kelly, A Short History of Western Legal Theory, 5–6
- ^ J.P. Mallory, "Law", in Encyclopedia of Indo-European Culture, 346
- ^ Ober, The Nature of Athenian Democracy, 121
- ^ Kelly, A Short History of Western Legal Theory, 39
- ^ Stein, Roman Law in European History, 1
- ^ Hukuk#Roma hukuku
- ^ Sealey-Hooley, Commercial Law, 14
- ^ Daha fazla bilgi için, bkz. Olivelle, Manu's Code of Law, 18–25
- ^ Glenn, Legal Traditions of the World, 273
- ^ Glenn, Legal Traditions of the World, 287
- ^ Glenn, Legal Traditions of the World, 304
- ^ Glenn, Legal Traditions of the World, 307
- ^ Glenn, Legal Traditions of the World, 309
- ^ Fatma Süzgün Şahin, Serkan Yorgancılar, Sosyoloji, Temel Hukuk Dizisi 2019, s. 155
- ^ Hukuka Giriş, Prof.Dr. Turgut Akıntürk, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2002)
- ^ TEMEL HUKUK (HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI), PROF. DR. İBRAHİM KAYA, İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ YAYINLARI; 2018
- ^ The Anarchical Society: A Study of Order in World Politics (1977)
- ^ Düzen-Adalet İkilemi Açısından Arap Baharı Çerçevesinde Türk Dış Politikası, Nur Çetinoğlu
- ^ Haluk Köseoğlu; Hukuk Davalarının Uzaması Nedenleri Üzerinde Bazı Görüşler, Ankara Barosu Dergisi, 1969
- ^ Halil Makaracı; Adalette Sür’at, Ankara Barosu Dergisi, 1953, Sayı:3
- ^ Morgan, D.O. "The 'Great Yasa of Chingiz Khan' and Mongol law in the Ilkhanate." Bulletin of the School of Oriental and African Studies 49/1 (1986): 163-176.
- ^ Vernadsky, George: "The Scope and Content of Chingis Khan's Yasa." Printed in Harvard Journal of Asiatic Studies, Volume 3, 1938, pages 337-360
- ^ Yorgancılar, Serkan; Şahin, Fatma Süzgün. Sosyoloji (Mart 2019 bas.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
- ^ Kara Avrupası hukuk sisteminde mahkemeler töreleri hukukun "diğer kaynağı" sayarlar ve hukuk okulları genelde hukukun kaynaklarını "yazılı hukuk kuralları" (ius scriptum) ve "yazılı olmayan hukuk kuralları" (ius non scriptum) ya da töreler olarak ayrıma tutarlar. Ancak yazılı hukuk kurallarına törelerden daha önemli ve öncül tutarlar (Georgiadis, General Principles of Civil Law, 19; Washofsky, Taking Precedent Seriously, 7).
- ^ Stein, Roman Law in European History, 43
- ^ Hatzis, The Short-Lived Influence of the Napoleonic Civil Code in Greece, 253–263
- ^ Demirgüç-Kunt -Levine, Financial Structures and Economic Growth, 204
- ^ https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/308.html 22 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., CIA.
- ^ Magna Carta 20 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Fordham University
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Nisan 2012 Hukuk Arapca حقوق ya da tuzebirey toplum ve devletin hareketlerini birbirleriyle olan iliskilerini yetkili organlar tarafindan usulune uygun olarak cikarilan kamu gucuyle desteklenen muhatabina genel olarak nasil davranmasi yahut nasil davranmamasi gerektigini gosteren ve bunun icin ilgili butun olasiliklari yururlukte olan normlarla duzenleyen normatif bir bilimdir Ayrica toplumu duzen altina alan ve kisiler arasi iliskileri duzenleyen ortak yasamin huzur ve guven icinde akisini saglayan gerektiginde adaleti yerine getiren kamu gucu ile desteklenen ve devlet tarafindan yaptirimlarla guvence altina alinan kurallar butunudur Hukuk birey toplum devlet iliskilerinde ortak iyilik ve ortak menfaati gozetir Bati Kulturlerinde adaletin simgesi Hukuk sistemindeki genel farklilik yasama organinin hukuk yaptigi Kara Avrupasi Hukuk Sistemi ve hakim kararlarinin hukuku olusturdugu Ortak Hukuk Hukuk Sistemi cevresinde olusur Tarihte dini hukuk laiklik hususunun yerlesmesinde de dahil olmak uzere onemli bir rol oynamistir ve hala bazi dini ulkelerde uygulanmaya devam etmektedir Ser i Hukuk dunyada en cok kullanilan dini hukuktur ve Iran Suudi Arabistan gibi ulkelerde ana hukuk sistemi olarak uygulanir Hukuk Felsefe Maliye Sosyoloji ve hukuk tarihi gibi derslerde kaynak olarak kullanilir Ayrica adalet hak ve hakkaniyet konularinda onemli tartismalarin baslangicina kaynaklik eder EtimolojiKelime anlami Hukuk kelimesi Arapca hak حق kokunden gelir ve kelimenin coguludur Turk Dil Kurumuna gore hukuk kelimesi Toplumu duzenleyen ve devletin yaptirim gucunu belirleyen yasalarin butunudur Bunun disinda hukukun haklar anlami da vardir Teorik anlami Hukuk donemden doneme degistigi icin hala doyurucu bir tanim yapilamamistir Kant Hukukcular hala hukukun tanimini aramaktadirlar der Gunumuzde en cok kabul edilen tanimi ise Belirli bir zamanda belirli bir toplumdaki iliskileri duzenleyen ve uyulmasi devlet zoruna mueyyide baglanmis kurallar butunudur Genis bir kavramla ifade etmek istersek teknik anlamda hukuk orgutlenmis bir toplum icinde yasayan insanlarin birbirleriyle veya kisilerin yine kendilerinin meydana getirdigi topluluklarla ve bu topluluklarin birbirleriyle olan iliskilerini duzenleyen kisilerin guvencesini ve insan haklarini saglamak amaciyla olusturulan ve devlet gucu ile desteklenen baglayici genel soyut ve devamli kurallar butunudur Bilimsel bir disiplin olarak hukuk kendi icinde temel olarak ikiye ayrilir Genel olarak hukukun kisiler arasi iliskileri konu alan kismina Ozel Hukuk kisiler ile devlet veya devleti olusturan kurumlar arasi iliskileri duzenleyen kismina ise Kamu Hukuku adi verilir Bu ayrim roma hukukundan kalma bir ayrimdir ius privatum ius publicum Medeni Hukuk Ticaret Hukuku ve Devletler Ozel Hukuku ozel hukukun buna karsilik Anayasa Hukuku Ceza Hukuku ve Idare Hukuku kamu hukukunun baslica alt dallaridir Kamu hukuku devletin ve diger kamu kurum ve kuruluslarinin orgutlenisine isleyisine gordukleri hizmetlere iliskin kurallar icerir Demokratik toplumlarda kamu hukukuna baslica egemen olan ilkeler hukuki guvenlik ve kanunilik prensibidir Ozel hukuk ise dar anlamiyla kisilerin birbirleriyle olan iliskilerini duzenler Egemen olan ilkesi irade serbestisidir Privatautonomie TarihceHukukun baslangici medeniyetin olusumuna yakin bir sekilde ortaya cikmistir M O 3000 lerde olusmus Antik Misir hukuku medeni kanunlar iceren ve yuksek olasilikla 12 levhaya bolunmus kitaplardan olusmustur Ma at baz alinarak hazirlanmis olan kulturel ozelliklerle karakterize edilmis esitlik ve bolunemezlik konulu retorik soylev seklindedir M O 22 yuzyillara gelindiginde Sumer Imparatoru Ur Nammu tarihteki ilk yasayi ahlak kurallari ile ilgili beyanlardan olusan bir yasayi hazirlatmistir M O 1760 yillarinda Kral Hammurabi Babil kanunlarini yasalastirip tabletlere islettirmistir ve halkin gormesi icin kralligin cesitli bolgelerine stel olarak yerlestirtmistir Bu kanunlar Hammurabi Kanunlari olarak bilinir Bu kanunlarin en bozulmamis kopyasi 19 yuzyilda Ingiliz Asurolojist tarafindan bulunmustur ve harf cevirisi yapilarak farkli dillere cevrilmistir Eski Ahit M O 1280 yillarinda ortaya cikmistir Ahlaki zorunluluklardan ve iyi bir toplumun sahip olmasi gereken ozelliklerden bahseder Milattan once 8 yuzyillarda Antik Atina dan kucuk bir sehir devleti tarihteki ilk kadinlar ve koleler haric genis katilimi temel alan bir toplum olusturmustur Buna ragmen Antik Atina da hukuk bilimine ya da hukuka dair bir kelimeye rastlanmamistir Bunun yerine ilahi yasa themis insan kararnameleri nomos ve torelerden dike olusan uclu bir ayrima basvurmuslardir Ancak Antik Yunan Hukuku demokrasinin olusumunda onemli anayasal yenilikler icermistir Hindistan Anayasasi en uzun anayasadir 444 maddeden 12 bolumden ve 117 369 kelimeden olusur Roma Hukuku agirlikli olarak Yunan filozoflarindan etkilenmistir ancak ayrintili kurallari profesyonel ve sofistike hakimleri tarafindan olusturulmustur Uzun zamanlar hukum suren Roma Imparatorlugu degisen toplumsal sartlara uyum saglayabilmek icin hukuk degisimlere ugramistir Karanlik Cag da bu yasalar tore ve ictihatlarla degistirilse de 11 yuzyilda Orta Cag hukuk akademisyenleri Roma Hukukunu arastirmaya baslayinca yeniden kesfedilmistir Latince hukuk ozdeyisleri rehberlik etmek icin derlenmistir Orta Cag Ingiltere sinde Kraliyet Mahkemeleri ornek davalardan olusan bir butun gelistirdiler Bu butun daha sonra Kara Avrupasi Hukukuna kaynaklik etmistir Avrupa capinda gecerli olan bir Ticaret Hukuku tuccarlarin ortak kurallara gore ticaret yapmalarina yarayacak ve farkli yerel hukuk kurallarina tabi olmamalarini saglayacak sekilde olusturulmustur Olusturulan bu hukuk kurallari modern Ticaret Hukukunun habercisi olmustur sozlesme serbestisini ve mulkiyetin satilabilirligini vurgulamistir 18 ve 19 yuzyilda milliyetcilik one cikinca Ticaret Hukuku ulkelerin yerel hukuklarina yeni kanunlarla birlestirilmistir Napolyon ve Alman yasalari en etkilileri olmustur Bu yasalar genis ciltlerden olusan Ingiliz Ticaret yasalarina gore hakimlerce daha kolay uygulanabilir ve ihracat edilebilir olduklarindan tercih edilmislerdir 1946 tarihli yenilenmis Japon Anayasasi Antik Hindistan ve Cin yasalari farkli hukuk geleneklerini temsil ederler ve tarihte bagimsiz hukuk teorisi ve pratigi okullarina sahip olmuslardir M S 100 yillarinda Hindistan da Arthashastra ve Manusmriti adli kurulus antlasmalari emredici hukuki tedbirler iceren yazilardan olusmustur Hindistan mitolojisi tipi olan Manu nun felsefi gorusu tolerans ve cogulculuk uzerinedir ve Guney Dogu Asya da benimsenmistir Bu Hint kultur ve yaninda Islam Hukuku Hindistan Ingiltere nin bir parcasi haline gelince terk edilmistir ve yerine Kara Avrupasi Hukuku uygulanmistir Dogu Asya hukuk gelenekleri ilahi ve dini unsurlarla ozgun bir yapi olusturmustur Japonya hukuk sistemini cogunlugu Alman Medeni Hukuku olmak uzere bati hukuk sistemleri isiginda modernlestiren ilk ulke olmustur Cin de Cing Hanedanligi nin son yillarinda hukuk sistemini modernlestirmeye baslamistir Gunumuz Cin Cumhuriyeti nin hukuki altyapisi Sovyet Sosyalist hukukunun etkisi altinda olusturulmustur Hizli endustriyellesmeden dolayi bugun Cin ekonomik acidan reform surecine girmistir Kuresellesme sureci hukuk alanini da etkisi altina almis ve bicimlenmesinde etkili olmustur Hukuk kuresellesme karsisinda yalnizca bicimlenen bir nesne olarak yer almamis ayrica kuresellesmenin tasiyicisi da olmustur Kuresellesmenin hukuku birebir etkiledigi alanlar evrensel normlar fikri ve uluslararasi hukuk olarak siralanabilir Hukuk kurallari ve ozellikleriHukuku diger toplumu duzenleyici kurallar olan orf ve adetler gelenekler ve dinlerden ayiran ozellik devlet tarafindan guvenceye alinmis ve cebri yaptirimlara sahip olmasidir Hukuk kurallari insan davranislarini duzenler ve bulundugu toplumun deger yargilarini tasir Soyutluk ve genellik ozelligi sayesinde benzer nitelikteki butun durumlarda uygulanmasi saglanir Genellik Sadece belli bir kimseye degil ayni durumda bulunan tum kisilere uygulanmasidir Hukuk Kurallari herkes icin gecerlidir Ancak istisnalar bulunabilir Ornegin zihinsel yeterliligi bulunmayanlara ceza verilmez Soyutluk Hukuk kuralinin belli ve tek bir olaya degil ayni ozelligi gosteren tum olaylara uygulanmasidir Sureklilik Bir hukuk kuralinin yururlukte kaldigi sure boyunca uygulanmasidir Sureklilik asla degistirilemezlik anlamina gelmez Cunku Hukuk kurallari kanun koyucu tarafindan her zaman icin degistirilebilir hatta kaldirilabilir Istisnai olarak bazi kanunlarin sureklilik niteligi yoktur Bu tur kanunlar belli bir sure icin cikartilir ve sadece o sure icinde uygulanirlar Or Her yil cikartilan ve 1 yil boyunca yururlukte kalan butce kanunlari Baglayicilik Hukuk kurallarina uyulmasi gerektigi anlamina gelir Baglayicilikta kisinin kurala uymasi beklenir ve zorlamaya gerek olmadan kendi de uyabilir Hukuk kurali toplumsal kabul gordukten sonra pek cok kisi zorlama olmaksizin ona uyar Ancak Zorlayicilikta ise yalnizca uymayanlar zorlanir Uymama sarti vardir Ingiliz bir avukatMueyyide Hukuk alaninda yaptirim kamu gucu ile uygulanir Hukuka uymayi zorlama uymayanlari cezalandirma ve uyulmadigi durumlarda ortaya cikan zararlari telafi etmek icin kullanilir Hukuk duzenini saglamayi ve korumayi amaclayan yaptirimlar yine hukuk duzeninin ongordugu sekilde yerine getirilir Maddi ve manevi yaptirimlar olarak ikiye saf ayrilir Maddi yaptirimlar hukuka aykiri durumlarda uygulanirken manevi yaptirimlar bu durumlari engellemek icin kullanilir Ceza hukukunda olum hapis ve para cezalari anayasa hukukunda siyasetten men parti kapatma vergi hukukunda vergi ve kacakcilik cezalari gibi degisik hukuk dallarinda degisik yaptirimlar vardir Hukukun dayanagiHukukun dayanagi ile ilgili cesitli donemlerde kuramlar uretilmistir Bunlari siralamak gerekirse bunlar hukukun dayanagini bilincli bir irade olarak goren kuramlar irade disi olarak goren kuramlar ve pozitivist kuramlar Bu kuramlarin bazilar felsefi degil ortaya ciktigi donemin sorunlarini cozmek veya politik gorusleri hukuk bilimi icinde ifade etme ihtiyacindan ortaya cikmistir Hukukun unsurlariHukukun ogeleri unsurlari uc tanedir 1 Kural 2 Yaptirim 3 Devlet Bunlar olmadan hukuk olamaz Hukukun islevleriHukuk baslica iki islevi yerine getirir 1 Duzeni saglar 2 Adaleti tesis eder Adalet ve Duzen arasindaki iliski Avustralyali Prof Hedley Bull tarafindan kapsamli olarak ele alinmistir Adalet ve Duzen birbirinin butunleyicisi oldugu kadar ayni zamanda ilginc bir bicimde birbirlerine ters orantili olarak etki eden iki kavramdir Duzeni hizla saglamak kesinlikle adaletin eksik kalmasina sebebiyet verecektir Ornegin bir cinayet davasinda gecmis caglarda oldugu gibi cok kisa bir surede karar verip sucluyu idam etmek toplumsal duzeni hizla saglayacak ve hukuk caydirici etkisini olabildigince cabuk bir bicimde gosterecektir Ama belki de yanlis bir karar verilmis olacagi icin adalet acisindan geri donulmez bir hata yapilmis olacaktir Isyanlar bastirilirken yargilama yapilmaksizin elinde silah olan suclu oldugu dusunulen herkesin infaz edilmesi yine benzeri bir ornektir Tam aksine Adaleti mutlak anlamda yerine getirmeye calismak ise en azindan yasanan zaman kaybi acisindan duzenin bozulmasina neden olacaktir Bu nedenledir ki insanlarin hukuk sisteminin yavasligina ve adaletin gecikmesine olan guven eksikligi modern hukuk sistemlerinin baslica problemlerinden birisidir Ornegin uzun yargilama sureleri adalete olan guveni sarsar Delil yetersizligi nedeniyle serbest kalan suclu ayni sucu islemeye devam edebilir Duzen herhangi bir sistemin uyumlu ve amaca yonelik olarak isleyisidir Duzen karmasayi onler Huzuru ve guveni saglar Insanlar arasinda baris ortami olusur Adalet insanlar arasinda haklarin korunmasinin saglanmasidir Firsat Esitligi Hak Esitligi gibi kavramlarin uygulanmasini gerceklestirir Adalet sistemine mahkemelere bireysel anlamda olsa dahi duzen bozuldugunda ihtiyac duyulur Tarihteki en ilginc orneklerden birisi olarak Cengiz Han in Olum Yasasi Buyuk Yasa pek cok sucun cezasini olume baglayarak toplumsal duzeni ve askeri disiplini hizla saglamistir Ancak cezalar adil ve orantili degildir Ornegin at hirsizliginin cezasi olum olarak belirlenmistir Bu o donem icin bile asiri ve orantisiz bir cezadir Cengiz Han in amaci adaleti saglamaktan cok disiplinsiz Mogol kabilelerindeki karmasaya neden olan temel etkenleri ortadan kaldirarak onlari hizla duzenli askeri birliklere donusturmektir Cengiz Han a ait Buyuk Yasa nin gunumuze ulasan parcalari Misirli tarihci Makrizi nin kitaplari ile Arap gezgin Ibni Battuta Seyahatnamesinde bulunmaktadir Bilincli irade kurami Genel irade kurami na gore hukuk toplumdaki insanlarin karsilikli olarak birbirleriyle anlasmalarini dayanak alir ve bunun sonucunda hukuka toplumsal sozlesme olarak bakar Insanlarin anlasarak ortaya cikardigi bu toplumsal sozlesmeye uymalari kendileri icin odev olarak gorulur Tanrisal Ilahi irade kurami hukuku Tanri ya dayandirir ve ancak onun istemesi dahilinde ortadan kalkar Hukuka uyma zorunlulugu onu Tanri nin yansimasi olarak gordukleri icindir Kisisel irade kurami ise Devletin iradesine dayandirir Hukuk devlet ve onu temsil eden gucler icindir Her yaptigimizdan kendi oz ve hur iradelerimiz sorumludur Ancak gunumuze kadar bu kuramlari tamamen curuten ve yok sayan bircok olay olmustur Bu olaylardan oturu yeni verilen hukumlerde iyi niyet sartina bakilmaktadir Bir durum oldugunda kisinin ehliyeti bulunuyorsa ve ortada bir yanlislik varsa en son olarak iyi niyet durumunun olup olmadigina bakilir ve gerekli duruma gore islemler yapilir Bilinc disi irade kurami Tarihsel hukuk kurami hukuku uluslarin tarihlerine dayandirir Hukuk bir ulusla dogar yasar ve gelisir bir yasa koyucunun iradesine bagli degildir Dogal hukuk kurami na gore ise dogal hukukun insan var olmadan once de var oldugunu ve insanlarin yaptigi hukukun bu dogal hukuka uygun olmasi gerekir Insan haklari dogal hukuk kuramina gore degerlendirilir Ornek olarak insanlarin dogal olarak sahip oldugu yasam hakki degistirilemez veya kaldirilamazlar Pozitivist kuramlar Bazi pozitivistler hukukun devlet iradesinden dogdugunu bazilari ise sosyal bir durum oldugunu soylerler Marx in hukuk alanindaki dusunceleri de pozitivist kuramlar arasina girer Ona gore tum toplumsal olaylar ekonomik olaylara dayanmakta dolayli olarak hukuku toplumsal olaylara dayandirmaktadir Elestirel kuram Elestirel hukuk kuramina gore akla ve mantiga dayali evrensel bir hukuk duzeni ortaya konulmalidir Ne var ki hukuk mantigin ifadesi degil siyasal gucun iktidarin yansimasidir Elestirel hukukcular acisindan hukuk kurallar ve butunle ifade edilmenin disina cikmistir Hukuk sistemleriHukuk biliminde bicim oncelikler ve ilkeler dogrultusunda bazi sistemler ortaya cikmistir Roma hukuku Avrupa ulkelerinin yaninda Turkiye nin de kanun hazirlama surecinde ornek aldigi hukuk sistemidir Roma hukuku tum dunyada hukuk fakultelerinde en yaygin olarak ogretilen hukuk sistemidir ve bircok ulkede bugun uygulanan laik hukuk sistemlerinin kaynagidir Bu sistemde hukuk kamu hukuku ve ozel medeni hukuk diye iki ana bolume ayrilir Bu anlayis ozellikle yurttaslar arasindaki iliskileri duzenlemeyi oncelikli hale getirmistir Bu sebeple Medeni Hukuk diger sistemlere gore cok daha ileri duzeydedir Hukuku yasa koyucular yapar Istanbul sehrinde Bizans Imparatoru I Justinianus doneminde M S 565 derlemesi yapilan Corpus Iuris Civilis ya da Justinianus Kodeksi Roma hukukunun Bizans donemine uyarlanmis bir derlemesidir Bu derleme Roma hukukunun yasatilmasi ve sonradan modern Avrupa nin cagdas hukuk sistemlerine kaynaklik etmesinde onemli rol oynamistir Roma hukukundan gunumuze bircok temel prensip ve ozdeyis kalmistir Masumiyet karinesi hic kimsenin sucu kanitlanmadan suclu sayilamayacagi kanunsuz suc ve ceza olmaz ilkesi kanunen suc olarak tanimlanmamis bir eylemin suc olarak nitelenemeyecegi ve buna ceza verilemeyecegi hukukun yonetim erkinden bagimsiz olmasi ve hic kimsenin kendi davasinin yargici olamayacagi ilkeleri bunlardan en cok bilinenleridir Omnes homines aequales sunt Butun insanlar esittir Nullum crimen nulla poena sine lege Kanunsuz suc kanunsuz ceza olmaz Actori incumbit onus probandi Ispat yuku davaciya aittir In dubio pro reo Supheden sanik yararlanir Infinita aestimatio est libertatis Ozgurlugun degeri sonsuzdur Iustitiae dilatio est quaedem negatio Geciken adalet onun reddi demektir Leges ab omnibus intellegi debent Kanunlar herkes tarafindan anlasilabilir olmalidir Litorum usus publicus est Kiyilar herkes tarafindan kullanilabilir Ne bis in idem crimen iudicetur Ayni suca iki defa mahkumiyet karari verilemez Nihil iniquis venali iustitia Satin alinabilen adaletten daha kotu bir sey olamaz Non servata forma corruit actus Sekle uyulmamissa muamele yikilir Poena corporalis maior qualibet poena pecuniaria Bedeni ceza her turlu para cezasindan daha agirdir Quilibet praesumitur bonus usque dum probetur contrarium Aksi kanitlanincaya kadar bir kimsenin iyi niyetli oldugu karinedir Corpus Iuris Civilis in kodifike edilmesini emreden Bizans Imparatoru I Justinyen 527 565 Kara Avrupasi Hukuk Sistemi Ana Madde Kara Avrupasi hukuk duzeni Ingilizce diliyle Civil Law adi altinda gecen Kara Avrupasi hukuk sistemi bugun dunyadaki cogu ulkenin kullandigi hukuk sistemidir Kita Avrupasi hukuk sisteminde yetkili sayilan kaynaklar baslica yururlukteki yasalar ozellikle daha once hukumet tarafindan kodifike edilmis anayasalar veya tuzukler ve torelerdir Kodifikasyonlar binlerce yil oncesine dayanir ve bunlarin en erken ornegi Babil Kanunlari dir Modern Kita Avrupasi hukuk sistemi aslen gec Orta Cag da Bati Avrupasi tarafindan kesfedilen 6 yuzyil Dogu Roma Imparatorlugu hukuk pratikleri yazilarindan turemistir M S 529 534 te Bizans Imparatoru I Justinianus o zamana kadar olusturulmus Roma kanunlarini kodifike etmistir ve birlestirmistir Olusturulan bu butuneCorpus Iuris Civilisadi verilmistir Justinianus Kodeksi Bizans Imparatorlugunun cokusune kadar ayakta kalmistir Bu sirada Bati Avrupa Justinianus Kodeksi 11 yuzyilda kesfedilene kadarTheodosius kanunlarina ve Alman orf ve adet hukukuna basvurmuslardir Bologna Universitesi akademisyenleri bu kanunlari kullanarak kendi hukuklarini yaratmislardir Kara Avrupasi hukuk sistemi kodifike edilirken Roma Hukuku ve bunun yaninda kilise fikihlari gibi dini hukuk baz alinmistir ve Aydinlanma Cagi na kadar Avrupa ya yayilmaya devam etmistir 19 yuzyilda Fransa Kod Napolyon la Almanya Burgerliches Gesetzbuch la kanunlarini modernlestirmistir Bu iki Kanun yalnizca Avrupa nin hukuk sistemini degistirmekle kalmamistir ayrica Japon ve Kore hukuki geleneklerine de kaynaklik olusturmustur Bugun Kita Avrupasi hukuk sistemine sahip olan ulkeler Rusya dan Cin e uzanir Kral John Magna Carta yi imzalarken Ortak hukuk Ana Madde Ortak hukuk Anglo Amerikan ulkelerinde uygulanan sistemdir XI yuzyilda Ingiltere de gelismistir Orta Cag da Ingiltere de Norman Fethinden sonra hukuk eyaletten eyalete her bir kabilenin torelerine gore farklilik gostermeye baslamistir Ortak Hukuk konsepti ise 12 yuzyilin sonlarinda II Henry nin saltanati zamaninda yetkisi olan yargiclari kurumsallasmis ve birlesik ulke icin ortakca uygulanabilecek bir hukuk sitemi yaratmalari konusunda tayin ettiginde ortaya cikmistir Ortak Hukukun evrimlesmesindeki sonraki en onemli adim Kral John un zamanin baronlari tarafindan hukuk kurallarini ihlal etme yetkisini sinirlayan bir belge imzalattirilmasiyla atilmistir Bu buyuk ferman ya da Magna Carta ayrica Kralin muhit hakimlerinin mahkemelerini ve yargilarini ulke hakkinda ongorulemeyen konularda despot kararlar vermek yerine kesin bir halde tutmalarini emretmistir Fakat zamanla sistem fazla sistematik kati ve degismez hale gelmistir ve bu vatandaslarin krala Ortak Hukuku hukumsuz kilmasi icin talepte bulunmasina yol acmistir Bunun sonucu Lord Sansolyeler Thomas More zamaninda Ortak Hukukun hakkaniyet eksikliklerini gidermek icin yeni bir mahkemeler sistemi kurulmustur 19 yuzyilda Ingiltere de 1937 de Amerika da bu iki sistem birlestirilmistir Ortak hukuk sistemleri diger ulkelere kiyasla daha liberal diyebilecegimiz ozgurlukcu ekonomik sistemlere sahip ulkelerde daha yaygindir Bu sistem dogal hukuk prensiplerine egilimlidir Hukuk sisteminin kendiliginden ve dinamik bir sekilde surekli degisim icerisinde oldugunu savunur Dogal hukuka yakin ortak hukukun teknolojik gelismeler karsisinda yetersiz kalan yasalarin yaratacagi magduriyetleri onleyebilmesi adina daha makul oldugunu soyleyen bir gorus son yillarda daha agir basmaktadir Kodifikasyon yani uygulanacak kural uretme asamasinin yargiclara degil de sadece yasama meclislerine verildigi ulkelerin teknoloji karsisinda hukuk sistemleri ile birlikte uyum saglayabilmesi kabiliyeti giderek gucsuzlesmistir Roma hukuk sistemi gibi hukuku bolumlere ayirmaz ayrica hukuk yaraticisi olarak yargiclari gorurler Hukuk fakultelerinde Common law adiyla anilir Istisnai olarak Amerika Birlesik Devletleri nde Louisiana Eyaleti ve Kanada da Quebec Eyaleti ortak hukuk ile yonetilmez Dini Hukuk Dini hukuk acikca dini emirlere dayanir Buna Yahudi yasa sistemi Halaha ve Musluman yasa sistemi Seriat ornek verilebilir Bazi Hristiyan Kiliseleri Kanon Hukukunu kabul ederler ve uygularlar Dini hukuk cogunlukla degistirilemezlik e vurgu yapar cunku Tanrinin sozlerinin hukumet ya da mahkemeler tarafindan insanlara karsi yasalastirilmamasi ve degistirilmemesi kabul edilir Ancak tam ve detayli bir hukuk sistemi insan detaylandirilmasina ihtiyac duymustur Bu nedenle ornegin Islam Hukukunda Kiyas Icma ve Ictihat yontemi kabul edilmistir Baska bir ornek olarak da Tevrat gosterilebilir Bazi Israil topluluklarinin kullanmayi sectigi basit kodlardan olusan Yahudi Hukukunun yaninda Halaha Talmud un yorumlamalarinin ozetlendigi yasalardir Yahudi Hukukunda davacilara isterlerse dini hukuku da kullanabilmeleri izni verilmistir Islam hukuku Islam hukuku Islam in ilkelerine dayanir ve hukukun kaynagi olarak Kur an gorulur Islam hukukunda Kur an da hukum bulunmamasi halinde Peygamberin sozleri hadis ve davranislari sunnet dikkate alinir Kiyas analoji ve Icma mahkeme ictihatlari ve din bilginlerinin gorusleri hukukun olusumunda onemli paya sahiptir Osmanli Imparatorlugu nda da uygulanan Islam hukuku Turkiye de 1926 da yururluge giren Medeni Kanun ile yururlukten kalkmistir Osmanli Imparatorlugu nda uygulanan hukuk sistemi bir padisahin varligindan dolayi Bati daki gibi monarsik algilansa da seyhulislamin bir padisahi gorevden alabilme yetkisinin varligi Islam hukukunun ne derece de uygulandigini gosterir Gunumuzde yasalari Islami kurallar dogrultusunda belirlenmis ulkeler vardir Sosyalist hukuk Rusya komunist devriminden sonra sosyalist ulkelerde uygulanan sistemdir Daha cok ekonomik kosullara dayanir ve en onemli dayanagi mulkiyet hakkinin kisilere degil topluma ait olmasidir Bireyler arasindaki ozel hukuktan cok toplum cikarlari gozetilmistir Ayrica Marksist ve Leninist dusunceye gore sosyalist hukuk gecici bir durumdur ve toplumu duzenlemek icindir ve toplum komunist duzene gectigi zaman yaptirima dayanan bir hukuk sistemine gerek kalmayacaktir Sosyalizmin Avrupa da cokmesinden sonra sosyalist hukuk sistemi de olumsuz yonde etkilenmistir Uluslararasi hukukUluslararasi hukuk bir devletin diger bir devlet veya devletlerle veyahut bir devletin uluslararasi orgutlerle iliskilerini duzenleyen kamu hukuku dalidir Bir devletin ulkesinde vatandaslari arasindaki iliskileri duzenleyen hukuk kurallarina ic hukuk denir Bir devletin diger devlet veya uluslararasi orgutlerle iliskilerini duzenleyen kurallar ise dis hukuk u meydana getirir Ic hukukta devlet ustun bir iradeye sahiptir Fakat uluslararasi hukukta devlet gibi ustun bir iradeye sahip yani devletlerin bagli olacaklari koyacak ve bunlari uygulayacak bir otorite yoktur Uluslararasi hukukta devletler arasinda esitlik soz konusudur Uluslararasi toplum esit ve egemen devletlerin yan yana oldugu bir sistemdir Bu sistemde esit ve egemen devletlerin yan yana olmasi hem ayirt edici hem de zayif olan ozelligidir Bu durum sistemi gucsuz kilar cunku kurallari olusturan uygulayan ve yorumunu yapan varliklar esit ve egemen devletlerdir Birbirine esit ve egemen varliklar arasindaki iliskileri duzenleyen hukuk kurallarinin kaynagi olarak bir ust organ yoktur Dolayisi ile bu sistem icinde kurallari yaratanla ona tabi olacak olanlar aynidir Milletlerarasi toplumda devletteki gibi merkezilesme yoktur teskilattan yoksun bir yapi sergiler Yasama islevi devletler tarafindan gerceklestirilir Uluslararasi hukukun kaynaklari andlasmalar orf ve adet hukuku hukukun genel prensipleri ictihatlar ve doktrindir Uluslararasi hukukun baslica inceleme konulari sunlardir Uluslararasi hukukun kaynaklari uluslararasi hukukun kisileri uluslararasi hukukun mekansal kurallari kara deniz hava ulkesi devletlerin taninmasi devletlerin halefiyeti diplomasi iliskileri sorumluluk uyusmazliklarin cozumu kuvvet kullanma Ayrica bakinizHukuk alanlarinin listesi Ulusal hukuk sistemleri listesi Antik hukuk kanunlarinin listesi Hukuk felsefesi Hukuk sosyolojisi Karsilastirmali hukuk Hukuk danismani Hukuk etigi Hukuk ve ekonomi Hukukun ustunlugu Hukuk devleti Hukuk mahkemeleri Hukuk burosu Hukuk antropolojisi Infaz hukuku Yargi Mecelle Mahkeme Polis Avukat Hukukcu Hakim yargic SavciKaynakca Guncel Turkce Sozluk 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turk Dil Kurumu Erisim 22 Haziran 2015 Hukuka Giris Prof Dr Turgut Akinturk Anadolu Universitesi Yayinlari 2002 Sayfa 3 Buyuk Turkce Sozluk hukuk maddesi Turk Dil Kurumu Erisim tarihi 14 3 2011 Theodorides law Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt VerSteeg Law in ancient Egypt Richardson Hammurabi s Laws 11 Kelly A Short History of Western Legal Theory 5 6 J P Mallory Law in Encyclopedia of Indo European Culture 346 Ober The Nature of Athenian Democracy 121 Kelly A Short History of Western Legal Theory 39 Stein Roman Law in European History 1 Hukuk Roma hukuku Sealey Hooley Commercial Law 14 Daha fazla bilgi icin bkz Olivelle Manu s Code of Law 18 25 Glenn Legal Traditions of the World 273 Glenn Legal Traditions of the World 287 Glenn Legal Traditions of the World 304 Glenn Legal Traditions of the World 307 Glenn Legal Traditions of the World 309 Fatma Suzgun Sahin Serkan Yorgancilar Sosyoloji Temel Hukuk Dizisi 2019 s 155 Hukuka Giris Prof Dr Turgut Akinturk Anadolu Universitesi Yayinlari 2002 TEMEL HUKUK HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI PROF DR IBRAHIM KAYA ISTANBUL UNIVERSITESI ACIK VE UZAKTAN EGITIM FAKULTESI YAYINLARI 2018 The Anarchical Society A Study of Order in World Politics 1977 Duzen Adalet Ikilemi Acisindan Arap Bahari Cercevesinde Turk Dis Politikasi Nur Cetinoglu Haluk Koseoglu Hukuk Davalarinin Uzamasi Nedenleri Uzerinde Bazi Gorusler Ankara Barosu Dergisi 1969 Halil Makaraci Adalette Sur at Ankara Barosu Dergisi 1953 Sayi 3 Morgan D O The Great Yasa of Chingiz Khan and Mongol law in the Ilkhanate Bulletin of the School of Oriental and African Studies 49 1 1986 163 176 Vernadsky George The Scope and Content of Chingis Khan s Yasa Printed in Harvard Journal of Asiatic Studies Volume 3 1938 pages 337 360 Yorgancilar Serkan Sahin Fatma Suzgun Sosyoloji Mart 2019 bas Ankara Seckin Yayincilik Kara Avrupasi hukuk sisteminde mahkemeler toreleri hukukun diger kaynagi sayarlar ve hukuk okullari genelde hukukun kaynaklarini yazili hukuk kurallari ius scriptum ve yazili olmayan hukuk kurallari ius non scriptum ya da toreler olarak ayrima tutarlar Ancak yazili hukuk kurallarina torelerden daha onemli ve oncul tutarlar Georgiadis General Principles of Civil Law 19 Washofsky Taking Precedent Seriously 7 Stein Roman Law in European History 43 Hatzis The Short Lived Influence of the Napoleonic Civil Code in Greece 253 263 Demirguc Kunt Levine Financial Structures and Economic Growth 204 https www cia gov library publications resources the world factbook fields 308 html 22 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde CIA Magna Carta 20 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Fordham University