Tambora Dağı veya Tomboro Dağı,Endonezya'nın Küçük Sunda Adaları'ndan biri olan ve hem kuzeyi hem de güneyi okyanusal kabuk ile çevrili Sumbawa'daki aktif bir stratovolkandır. Tambora, altındaki aktif yitim zonu tarafından oluşturulmuştur. Bu da Tambora Dağı'nın 4.300 metre (14.100 ft) yüksekliğe ulaşmasını sağlamıştır. Yanardağ, Nisan 1815'teki patlamasından önce Endonezya takımadasında en yüksek zirvelerden biriydi. Dağın içindeki büyük bir magma odasının on yıllar boyunca dolmasıyla 1815'te meydana gelen patlama ile dağdaki volkanik olaylar tarihi bir zirveye ulaştı.
Tambora Dağı | |
---|---|
Tambora Dağı kalderasının havadan görünüşü | |
En yüksek noktası | |
Yükseklik | 2.850 m (9.350 ft) |
Çıkıntı | 2.722 m (8.930 ft) |
Listelenme | Ultra, ribu |
Koordinatlar | 8°47′G 118°5′D / 8.783°G 118.083°D |
Coğrafya | |
Tambora Dağı Dağın Endonezya haritasındaki konumu | |
Konum | Sanggar Yarımadası, Küçük Sunda Adaları, Sumbawa, Endonezya |
Jeoloji | |
Dağ türü | Stratovolkan |
Son patlama | 1967 |
1815 patlaması, Volkanik Patlama Endeksi'nde 7 ile derecelendirildi; böylece MS 180'deki Taupo Gölü patlamalarından bu yana bu dereceyi alan tek patlamadır. Tahminî 160 kilometre küp püskürme hacmiyle Tambora'nın 1815 patlamaları, bilinen tarihteki en büyük volkanik patlama olarak kaydedilmiştir. Patlama 2.000 kilometre (1.200 mi) uzaklıktaki Sumatra adasında duyulmuştur. Borneo, Sulawesi, Cava ve Maluku adalarına kadar volkanik kül yağışı gözlenmiştir. Volkanik dağın patlamasıyla yerel bölgedeki tarım ürünleri zarar görmüş ve bu nedenle patlamadan meydana gelen ölümlerin çoğu açlık ve hastalıktan kaynaklanmıştır. Toplam ölü sayısı en az 71 bin kişidir (ölü sayısına göre doğal afetler), ölenden 11-12 bini doğrudan patlamadan ötürü ölmüştür. Genellikle 92 bin kişinin öldüğü söylense de bu sayının abartılı olduğu düşünülmektedir. Patlama, "volkanik kış" olarak bilinen olguyu içeren küresel iklim anormalliklerini yaratmıştır: 1816, Kuzey Amerika ve Avrupa iklimi üzerindeki etkisinden dolayı "Yaz Yaşanmayan Yıl" olarak bilinmektedir. Kuzey Yarıküre'nin büyük bölümünde tarımsal ürünler zarar görmüş ve çiftlik hayvanları ölmüş, bu da 19. yüzyılın en kötü kıtlığına yol açmıştır.
2004'te yapılan bir kazı sırasında, bir arkeolog ekibi 1815 patlamasıyla gömülü kültürel kalıntılar keşfetmiştir. Kalıntılar 3 metre (9,8 ft) derin piroklastik tortunun altında bozulmadan günümüze kadar gelmiştir. Doğu'nun Pompeii'si adını alan kalıntı bölgesindeki eserler 1815'te bulunduğu yerde korunmuştur.
Coğrafyası
Tambora Dağı, Endonezya takımadalarının güney zincirindeki volkanik adalar dizisi olan Sunda Yayı'nın bir parçası olan Küçük Sunda Adaları'ndan Sumbawa üzerindeki Sanggar Yarımadası'nda yer almaktadır. Yarımadanın kuzeyinde Flores Denizi; güneyinde 86 kilometre (53 mi) uzunluğunda ve 36 kilometre (22 mi) genişliğinde Saleh Körfezi bulunmaktadır. Bu körfezin ağzında Moyo (ya da Endonezyacada Pulau Moyo) adı verilen 30 bin hektarlık bir adacık mevcuttur.
Tambora Dağı, yürüyüş ve vahşi yaşam açısından turistler tarafından ziyaret edilmektedir. Dompu ve Bima, dağa en yakın şehirlerdir. Dağın yamacında üç köy yer almaktadır: doğuda Sanggar köyü, kuzeybatıda Doro Peti ve Pesanggrahan köyleri, batıda ise Calabai köyü bulunmaktadır.
Kalderasına ulaşmak için üç yokuşlu güzergâh kullanılmaktadır. İlk güzergâh, dağın güneyindeki Doro Mboha köyünden başlayıp 1.150 metre (3.770 ft) kadar uzanan kaju alanları boyunca taşla döşeli bir yolla devam etmekte ve 1.950 metre (6.400 ft)'deki kalderanın güney kısmına yürüyüş parkuru ile ulaşıldığında sonlanmaktadır. Buradan kalderaya ulaşmak yalnızca bir saat sürdüğü için burası genellikle volkanik faaliyetleri izlemek için bir kamp olarak kullanılmaktadır. İkinci güzergâh, dağın güneybatısında yer almakta ve volkanik izleme istasyonunun bulunduğu konum olan Doro Peti köyünden başlamaktadır. Üçüncü güzergâh dağın kuzeybatısındaki Pancasila köyünden başlamakta ve bir kahve tarlasından geçmektedir. Üçüncü rotayı kullanarak, kalderaya yürüyerek kolayca erişilebilmektedir.
Jeolojik geçmişi
Oluşumu
Tambora Dağı yaklaşık 57 bin yıl önce oluşmuştur. Cava Çukuru sisteminin 340 kilometre (210 mi) kuzeyinde ve kuzey eğilimli yitim zonunun üst yüzeyinin 180-190 kilometre (110-120 mi) üzerindedir. Sumbawa Adası, kuzey ve güney tarafından okyanus kabuğunun iki tabakasıyla çevrilidir. Bu iki tabaka yılda 78 santimetre (31 in) oranında yakınlaşmaktadır. Katman birikimi, dağın altında büyük bir magma odacığının boşalmasını sağlamıştır. Mojo Adası, Saleh Körfezi'nin boşaltılmış magma odacığının kalderasına çöktüğü jeolojik sürecin bir parçası olarak kurulmuştur ve olay, ilk defa yaklaşık 25 bin yıl önce okyanus havzası olarak görünmüştür.
1815 patlamasından önce yapılan bir jeolojik araştırmaya göre, 4.300 metre (14.100 ft) yükselen simetrik bir volkanik konisiyle tek bir havalandırma kanalına sahip olan Tambora, stratovolkan şeklindeydi. Tabanın çapı 60 kilometre (37 mi)'dir.
1815 patlamasından bu yana en alt kısım, lav ve piroklastik malzemeden meydana gelen ara katman sekansının çökeltisini içermektedir. 1-4 metre (3 ft 3 in-13 ft 1 in) kalın lav akışı katmanların kalınlığının yaklaşık yüzde 40'ını oluşturmaktadır. Kalın cüruf yatakları, lav akışının parçalanmasıyla oluşmuştur. Üst kısımda ise lav; cüruf, tüf ve piroklastik akışı ve göçmeleriyle iç içe geçmiştir. En az yirmi ikincil ve parazitik koni bilinmektedir. Bazılarına isim verilmiştir: Tahe, 844 metre (2.769 ft); Molo, 602 metre (1.975 ft); Kadiendinae; Kubah, 1.648 metre (5.407 ft); ve Doro Api Toi.
Patlama geçmişi
Radyokarbon tarihleme yöntemiyle Tambora Dağı'nda meydana gelen patlamalardan üçünün 1815'ten önce yaşandığı belirlenmiştir fakat bu patlamaların şiddeti hakkında bilgi elde edilmemiştir. Tahmini tarihler MÖ 4110 ve MÖ 3700 yılları arasında, MÖ 3050 yıllarında ve MS 590 ve 890 yılları arasındadır.
Tambora Dağı, 1815 patlama dizisinin bitmesinden beri aktiftir. Küçük lav kubbeleri ve akışları, 19 ve 20. yüzyıl boyunca kalderanın zemininde haddelenmiştir. 1850-1910 yılları arasında Tambora'da yine patlama meydana gelmiş fakat bu sefer, patlamalar yalnızca kalderanın içinde gerçekleşmiştir. Küçük lav akıntıları ve lav kubbe püskürmeleri oluşmuştur. Bu patlama (VEI-2), kaldera içinde Doro Api Toi parazitik konisini yaratmıştır. 1967'de çok küçük (VEI-0) ve patlama olmayan bir püskürme meydana gelmiştir. 2011 yılında ise bir başka küçük patlama meydana geldiği bildirilmiştir. 2011 yılının Ağustos ayında, kalderada depremler ve duman emisyonları da dahil olmak üzere aktivitelerin artmasının bildirilmesinden sonra yanardağın uyarı seviyesi, 1. seviyeden 2. seviyeye yükseltilmiştir.
1815 patlaması
Tambora Dağı, 1815 yılına kadar, kapalı magma odasında hidrojenli magmanın kademeli olarak soğuması nedeniyle, birkaç yüzyıl boyunca uyku hâlindeydi. 1,5 ila 4,5 kilometrelik derinliklerde odanın içinde magmanın soğuması ve kristalleşmesi sırasında oluşan yüksek basınçlı akışkan magma eksolüsyonu meydana gelmiştir. Odanın yaklaşık 4.000-5.000 bar'lık aşırı basınç altında kalması sonucunda sıcaklık 700-850 °C arasında değişmiştir. 1812'de yanardağ sallanmaya başlamış ve koyu bir bulut ortaya çıkmıştır.
5 Nisan 1815'te, 380 km uzaklıktaki Sulawesi üzerindeki Makassar'dan, 1260 km uzaklıktaki Cava üzerindeki Batavia'dan (şimdiki Cakarta) ve 1400 km uzaklıktaki Maluku Adaları üzerindeki Ternate'den patlama sesleri duyulan bir patlama olmuştur. 6 Nisan sabahı volkanik kül, Doğu Cava'ya düşmeye başlamış ve hafif patlama sesleri 10 Nisan'a kadar sürmüştür. İlk önce silah sesi olarak düşünülen şey, 10 Nisan'da 2.600 kilometre (1.600 mil) uzaktaki Sumatra'dan duyulmuştur.
10 Nisan günü saat 07.00'de patlamalar yoğunlaşmış, alevler üç kolondan çıkmaya başlamış ve daha sonra birleşmiş, bütün dağ akan bir "sıvı ateş" kütlesine dönüşmüştür. Çapı 20 santimete kadar olan ponza taşları saat 8 civarında yağmaya başlamış ve onu, saat 9-10 gibi civarında kül yağışı izlemiştir. Yarımadanın her tarafında dağdan aşağı doğru patlayan piroklastik akıntılar, Tambora köyünü silip süpürmüştür. 11 Nisan akşamına kadar yüksek sesli patlamalar duyulmuştur. Kül örtüsü, Batı Cava ve Güney Sulawesi'ye kadar yayılmıştır. Batavia'da azotlu bir koku fark edilirken ağır teframsı yağışlar meydana gelmiş ve 11 ila 17 Nisan arasında azalmaya başlamıştır.
Patlamanın Volkanik Patlama İndeksi'ne (VEİ) göre 7 şiddetinde olduğu tahmin edilmektedir. Tahmini 41 kilometreküp, yaklaşık 10 milyar ton ağırlığında, piroklastik trakiandezit çıkarılmıştır. Bu, 6-7 kilometre çapında ve 600-700 metre derinlikte bir kaldera meydana getirmiştir. Makassar'da düşen kül yoğunluğu metreküp başına 636 kilogramdır. Patlamadan önce Tambora Dağı, Endonezya takımadalarındaki en yüksek doruklardan biriydi ve yaklaşık 4.300 metre (14.100 ft) yüksekliğindeydi. Patlamadan sonra 2.851 metre (9.354 ft)lik bir yüksekliğe, önceki yüksekliğinin yaklaşık üçte ikisine düşmüştür.
1815 Tambora patlaması, tarihteki en büyük gözlemlenen ve kaydedilen patlamadır. Patlama 2.600 kilometre (1.600 mi) uzaktan duyulmuş ve külleri, en az 1.300 kilometre (810 mi) uzağa düşmüştür. Piroklastik akışlar, zirveden 20 kilometre (12 mi)'lik bir alana yayılmıştır.
Sonrası
Patlama ile adadaki tüm bitki örtüsü yok olmuştur. Ponza külüne bulanmış ve kökünden sökülmüş ağaçlar, denize doğru sürüklenerek yaklaşık beş kilometre genişliğinde bir yığın oluşturmuştur. 1 ve 3 Ekim 1815'te Kalküta yakınındaki Hint Okyanusu'nda bir ponza yığını bulunmuştur. 23 Nisan'da zirve hâlâ yoğun kül bulutuyla kaplı bir hâldeydi. Patlama 15 Temmuz'da sona erdi ancak duman emisyonları 23 Ağustos'a kadar sürdü. Patlamanın üzerinden dört yıl geçtikten sonra Ağustos 1819'a kadar alev ve sarsıntı gibi artçı olaylar yaşanmaya devam etmiştir.
Orta büyüklükte bir tsunami, saat 10 civarında Sanggar'da 4 metreye kadar yükselerek 10 Nisan'da Endonezya takımadalarındaki çeşitli adaların kıyılarına çarptı. Gece yarısından önce Doğu Cava'nın Besuki kentinde yüksekliği 1-2 metre ve Molucca Adaları'nda yüksekliği 2 metreye ulaşan bir tsunami rapor edilmiştir. Toplam ölü sayısının 4.600 olduğu tahmin edilmektedir.
Patlama kolonu, 43 km'lik bir yüksekliğe ulaşarak stratosfere kadar ulaşmıştır. Kaba kül parçacıkları patlamalardan 1-2 hafta sonra yağmaya başlamış ancak daha ince kül parçacıkları atmosferde birkaç aydan birkaç yıla kadar 10-30 kilometre yükseklikte kalmıştır. Boylamsal rüzgârlar bu ince parçacıkları dünyaya yayarak görülebilir olaylar yaratmıştır. 28 Haziran ile 2 Temmuz 1815 ve 3 Eylül ile 7 Ekim 1815 tarihleri arasında Londra'da uzun ve parlak renkli gün batımları ve alacakaranlıklar sıklıkla görülmüştür. Alacakaranlık gökyüzünün ışıltısı tipik olarak ufukta turuncu veya kırmızı, mor veya pembe rengini almıştır.
Tahmini ölüm sayısı, kaynağa bağlı olarak değişmektedir. Zollinger (1855) muhtemelen piroklastik akışlardan kaynaklanan doğrudan ölüm sayısını 10 bine çıkarmıştır. Zollinger'e göre Sumbawa adasında açlıktan 38 bin kişi ölürken Lombok adasında ise hastalık ve açlık nedeniyle 10 bin ölüm gerçekleşmiştir. Petroeschevsky (1949), Sumbawa'da yaklaşık 48 bin kişinin öldüğünü ve Lombok'da 44 bin kişinin öldüğünü tahmin etmiştir. Stothers (1984) gibi birkaç yazar Petroeschevsky'nin rakamlarını kullanarak toplam ölü sayısını 88 bin göstermektedir. Bununla birlikte, Tanguy ve diğerleri (1998), Petroeschevsky'nin rakamlarının asılsız olduğunu ve izlenemez referanslara dayandığını iddia etmiştir. Tanguy belirttiği sayıları, fırtınadan sonra Sumbawa'da birkaç ay geçiren Zollinger'e ve Thomas Raffles'ın notlarına göre revize etti. Tanguy, açlık ve hastalık yüzünden Bali ve Doğu Cava'da başka kurbanlar olabileceğini belirtti. Tahminlerine göre doğrudan volkanik etkilerden 11 bin kişi, patlamadan hemen sonra açlık ve salgın hastalıklar sonucu 49 bin kişi ölmüştür. Oppenheimer (2003), toplamda en az 71 bin kişinin öldüğünü söylemiştir. Reid, Bali ve diğer yerlerde Sumbawa'nın ötesine geçen toplam doğrudan ve dolaylı ölümlerin not edilmesini ve belki de 100 bin rakamının uygun bir tahmin olduğunu belirtmektedir.
Küresel etkileri
1815 patlaması, stratosferde 10-120 metre (33-394 ft)sülfür salmış ve küresel iklim anomalisine neden olmuştur. Çıkan sülfür kütlesini tahmin etmek için petrolojik yöntem, anatomik gözlemlere dayanan bir optik derinlik ölçümü ve Grönland ve Antarktika'dan çekirdeklere karşı kalibre edilen kutup buz çekirdeği sülfat konsantrasyonu yöntemi gibi farklı yöntemler kullanılmıştır.
1816 ilkbaharında ve yazında, Doğu Amerika Birleşik Devletleri'nin bir bölümünde kalıcı "kuru sis" görülmüştür. Sis kızıl bir renge bürünmüş ve güneş ışığını donuklaştırmış böylece güneş lekeleri çıplak gözle görülebilir bir hâl almıştır. Ne rüzgâr ne de yağmurla dağılan "sis", "stratosferik sülfat aerosol örtü" olarak nitelendirilmiştir. 1816'da ortalama küresel sıcaklıkların 0,4-0,7 °C (0,7-1,3 °F) düşmesine neden olan ciddi iklim anormallikleri yaşanmıştır ve buna "Yaz Yaşanmayan Yıl" adı verilmiştir. Bu durum sonucu kuzey yarıküre boyunca büyük gıda sıkıntıları yaşanmıştır. Mayıs 1816'da meydana gelen don, Massachusetts, New Hampshire ve Vermont'taki yüksek rakımlı yerler ile New York'un kuzeybatısındaki pek çok mahsulün ölmesine neden olmuştur. 6 Haziran'da Albany, New York ve Dennysville, Maine'e kar yağmıştır. Cape May, New Jersey'de, Haziran sonlarında art arda beş gece don olayı bildirilmiş ve bu da büyük ölçüde ekinlere zarar vermiştir. Soğuklar ve şiddetli yağışlar, İngiltere'de ve İrlanda'da hasadın yok olmasına neden olmuştur. Galler'deki aileler, yiyecek dilenmek için uzun yollar aşmaya başlamıştır. Buğday, yulaf ve patates hasadının verimsiz olmasından sonra meydana gelen kıtlık, Kuzey ve Güneybatı İrlanda'da yaygın bir hâl almıştır. Almanya'da özellikle kırsal kesimler ve güneybatı bölgelerde gıda fiyatları yükselerek kuzey ve kentsel kesimlerdeki fiyatları aşmıştır.Çin'de soğuk hava, özellikle kuzeyde ağaçları, pirinç mahsullerini etkilemiş ve hatta Asya mandalarının ölümüne sebep olmuştur. Taşkınlar kalan bitkileri yok etmiştir. Muson sezonu bozulmuş ve Yangtze Vadisi'nde aşırı sel yaşanmıştır. Hindistan'da gecikmiş yaz musonu, şiddetli yağışlara neden olmuş ve böylelikle kolera, Bengal'deki Ganj yakınındaki bir bölgeden Moskova'ya kadar yayılmaya başlamıştır. Bu durum, 19. yüzyılın en kötü kıtlığı sayılmaktadır.
1986 yılı, 1400'den beri kuzey yarıkürede yaşanan en soğuk ikinci yıl olurken Tambora'nın patlaması ve 1809 ile 1810 arasındaki diğer şüpheli volkanik olayların sonucu 1810'lar, kaydedilmiş en soğuk on yıllık süredir. 1816, 1817 ve 1818 yazları boyunca yüzey sıcaklık anomalileri sırasıyla 0,51, -0,44 ve −0,29 °C'dir. Daha serin bir yazın yanı sıra Avrupa'nın bazı kısımları sert bir kış geçirmiştir.
Bu iklim anomalisi Balkanlar'da ve Doğu Akdeniz'de 1816-19'da yaşanan tifüs salgınının şiddetli geçmesinin bir sebebi olarak gösterilmiştir. Ayrıca 1816-1817 kışları boyunca New England'da büyük miktarlarda hayvan ölmüştür.
Arkeolojik çalışmalar
Arkeolojik kanıtlar, Tambora Dağı'nın 1815 patlamasının Sumbawa'da bir kültürü yok ettiğini göstermektedir. 2004 yazında , ve Haraldur Sigurdsson önderliğindeki Endonezya Volkanoloji Müdürlüğünden bir ekip, Tambora'da bir arkeolojik kazı yapmaya başlamıştır. Ekip, altı haftadan fazla bir süre içinde Tambora patlaması sonucu yok olan kayıp bir kültürün ilk kanıtını keşfetmiştir. Site kalderanın 25 kilometre (16 mi) batısında, ormanın derinliklerinde ve kıyıdan 5 kilometre (3,1 mi) uzaklıktadır. Ekip, 3 metre (9,8 ft) kalınlığında bir volkanik ponza ve kül tabakasını kesmek zorunda kalmıştır. Yerin altına gömülü küçük bir evi bulmak için yeraltı radarı kullanan ekip, evde iki yetişkinin kalıntısının yanı sıra bronz kâseler, seramik kaplar, demir aletleri ve benzeri aletler bulmuştur. Bulunan eserlerin tasarımı ve bezemesi Vietnam ve Kamboçya eserleriyle benzerlik taşımaktadır. Kazı sonrası bulunan evler, eserler ve insan kalıntıları olduğu gibi korunmuştur.
Tambora halkının konuştuğu dil, patlama sonucu yok olmuştur. Zollinger ve Raffles gibi dilbilimciler geriye kalan sözlük materyallerini incelemeleri sonucu Tambora'da bölgede bekleneceği gibi bir Avustronezya dili değil de muhtemelen 500 kilometre (310 mi) doğuda konuşulan Papua dili hâkim olduğunu belirlemişlerdir.
Patlama, felaketi ilahi intikam olarak açıklayan modern bir folklor öğesine dönüştü. Yerli bir yönetici, hacı birini köpek etiyle doyurdukları ve bu kişiyi öldürdükleri için bu patlamanın Allah'ın bir gazabı olduğunu belirtmiştir. Bu durum, 1830 civarında yazılmış bir şiirle ifade edilmiştir:
Bunyi bahananya sangat berjabuh | Gürültüsü yüksek sesle yankılandı |
Ekosistem
İsviçreli bir botanikçi olan Heinrich Zollinger yönetimindeki bilimsel bir ekip 1847'de Sumbawa'ya gelmiş ve yerli bir ekibin yardımıyla kalderanın doğu kısmına çıkmıştır. Patlama yerini ve patlamanın yerel ekosisteme olan etkilerini incelemekle görevli olan Zollinger, patlamadan sonra zirveye tırmanan ilk kişi olmuştur. Ayak bastığında, zirve hâlâ dumanlarla kaplıydı. Tırmanış esnasında ayakları birçok kez ince yüzey kabuğunu kırarak ılık ve toz hâlindeki kükürtten oluşan alt katmana ulaştı. Bazı bitkilerin kendiliğinden yeniden yeşerdiğini, aşağı yamaçlarda birkaç ağacın büyüdüğünü ve 2.200-2.550 metre (7.220-8.370 ft)'de bir Casuarina ormanı olduğunu fark etti. Ayrıca birkaç Imperata cylindrica çayırı da gördü. Ağustos 2015'te Georesearch Volcanedo Germany'den bir ekip, Zollinger'in kullandığı yolu takip ederek 1847'den beri ilk kez aynı rotayı inceledi. Yürüyerek aşılan mesafenin uzunluğu, yüksek sıcaklık ve su kıtlığı ekip için zorlayıcı faktörler olmuştu.
Dağın yeniden iskanı 1907'de başlamıştır. Pekat köyündeki dağın kuzeybatı yamacında, 1930'larda bir kahve plantasyonu kuruldu.Duabanga moluccana ağacının sıklıkla yer aldığı yoğun bir yağmur ormanı 1.000-2.800 metre (3.300-9.200 ft) yükseklikte yeniden büyümüş ve 80.000 hektar alana ulaşmıştır. Yüksek rakımdaki yağmur ormanı ve bitki örtüsü, 1933'te Koster ve de Voogd liderliğindeki Hollandalı bir ekip tarafından keşfedilmiştir. Ekip, yaptığı açıklamada yolculuklarını "devasa görkemli orman devleri"ne sahip "muazzam bir ormana" girmeden önce "oldukça kısır, kuru ve sıcak bir ülkede" yolculuk olarak tanımlamıştır. 1.100 metre (3.600 ft) uzakta bir dağ ormanına giren ekip, 1.800 metre (5.900 ft) üzerinde, Casuarina ağaçlarının hakim olduğu Dodonaea viscosa'yı; zirvedeyse seyrek Anaphalis viscida ve Wahlenbergia'yı bulmuştur.
1896'da, Lophozosterops dohertyi dahil olmak üzere elli altı kuş türü bulunmuştur. 1981 yılında on iki ek tür tespit edilmiştir. Sonraki zoolojik araştırmalarla dağdaki diğer kuş türleri de keşfedilmiştir. Tambora Dağı'nda doksandan fazla kuş türü olduğu anlaşılmıştır. Yerli halk tarafından sarı taçlı kakadu, Asya ardıcı, Gracula, gökkuşağı lori ve yeşil hint kuşu gibi kuşlar kafes kuşu olarak avlanırken ise etinden ötürü avlanmaktadır. Bu durum, kuş popülasyonunun düşmesine neden olmuştur. Cacatua sulphurea kuşu, Sumbawa'da neredeyse yok olmak üzeredir.
1972 yılından bu yana, bölgede ticari bir ağaç kesme şirketi faaliyet göstermektedir. Şirket, alanın yaklaşık %25'ini ve 20.000 hektar (49.000 akre)ı kapsayan bir bölgede ağaç kesme hakkına sahiptir. Yağmur ormanının bir başka kısmı av sahası olarak kullanılır. Avlanma alanı ile ağaç kesme alanı arasındaki vahşi yaşam rezervi, geyik, Asya mandası, yaban domuzu, yarasa, uçan tilki ve çeşitli sürüngen ve kuş türlerine sahiptir. 2015 yılında koruma altındaki dağın ekosistemi, millî parka çevrilmiştir. 1815 patlamasından sonra kalderada gelişmiş olan ekosistem, insanların uğramamasından ötürü onlar tarafından yapılabilecek herhangi bir olaydan etkilenmemiştir.
Kaldera tabanının keşfi
Zollinger (1847), van Rheden (1913) ve W.A. Petroeschevsky (1947) kaldera tabanını sadece krater kenarından gözlemleyebilmişlerdi. 2013 yılında, bir Alman araştırma ekibi (Georesearch Volcanedo Almanya) ilk kez bu kalderanın yaklaşık 1300 m derinliğine ulaşan daha uzun bir sefer yaptı ve yerel bir ekibin yardımıyla güney kaldera duvarından inerek kaldera tabanına ulaştı. Takımdaki kadın bir Alman jeobilimci, yanardağın iç güney duvarına ulaşan ilk kadın oldu. Takım dokuz gün kalderada kaldı. Dik duvardan inişin zor ve tehlikeli olması ve deprem, toprak kayması ve düşen kayalar riskleri sebebiyle kaldera tabanına çok az sayıda insan ulaşmıştır. Ayrıca, lojistik problemler nedeniyle kaldera tabanında sadece nispeten kısa süreli kalışlar mümkün olmuş, kapsamlı çalışmalar gerçekleştirilememiştir. Geodeearch Volcanedo'nun kaldera tabanındaki araştırma programı, 1815'ten beri meydana gelen daha küçük patlamaların görünür etkilerini, gaz ölçümlerini, flora ve fauna çalışmalarını ve hava verilerinin ölçümünü içeriyordu. Özellikle çarpıcı olan, kalderanın güney kısmında Doro Api Toi'nin ("Gunung Api Kecil" "küçük yanardağ" anlamına gelir) ve kuzeydoğu duvarının alt kısmında yüksek basınç altında çıkan gazların nispeten yüksek aktivitesiydi. Ayrıca Doro Api Toi yakınlarında bilimsel araştırmalarda henüz bahsedilmeyen bir lav kubbesi keşfedildi. Takım bu yeni keşfe "Adik Api Toi (Endonezyaca "adik": küçük kardeş) adını verdi. Bu lav kubbesi daha Endonezyalılar tarafından Doro Api Bou ("yeni yanardağ") olarak adlandırıldı. Bu lav kubbesinin muhtemelen 2011/2012'de, kaldera katında artan bir sismik aktivite ve muhtemelen volkanik aktivite olduğunda ortaya çıktığı düşünülmektedir. 2014'te aynı araştırma ekibi kalderaya bir keşif gezisi daha yaptı ve 12 günden uzun süre boyunca 2013 yılındaki araştırmalara devam edildi.
İzleme
Endonezya'nın nüfusu 1815 yılındaki patlamadan bu yana hızla artmış ve 2006'da 222 milyona ulaşmıştır. Bu nüfusun 130 milyonu Cava'da yaşamaktadır.
Endonezya'daki sismik aktivite, Endonezya Volkanoloji ve Jeolojik Tehlike Azaltma Müdürlüğü tarafından izlenmektedir. Tambora Dağı'nı izleme işi, Doro Peti köyünde yapılmaktadır. Sismik ve tektonik faaliyetleri ölçmek için bir sismograf kullanılmaktadır. 1880 patlamasından bu yana, sismik aktivitede belirgin bir artış meydana gelmemiştir. İzleme, kalderanın içinde, özellikle Doro Api Toi parazitik koni çevresinde yapılmaktadır.
Müdürlük, Tambora Dağı için bir tehlike azaltma haritası yayınlamaktadır. Dağ ile ilgili iki bölge belirlenmiştir. Tehlikeli bölge doğrudan piroklastik akış, lav akışı ve diğer piroklastik çöküşlerden etkilenmektedir. Kaldera ve çevresini de içine alan bu alan, 587 kilometrekare (227 sq mi)'yi kapsar. Tehlikeli bölgede yaşamak yasaktır. İhtiyatlı bölge, lahar akışları ve diğer ponza taşlarından dolaylı olarak etkilenebilecek alanları içermektedir. Bu alanın büyüklüğü 185 kilometrekare (71 sq mi) olup Pasanggrahan, Doro Peti, Rao, Labuan Kenanga, Gubu Ponda, Kawindana To ve Hoddo köylerini içerir. Guwu Nehri ihtiyatlı bölgede kabul edilir.
Panorama
Kaynakça
- ^ a b c "Tambora". Global Volcanism Program. Smithsonian Enstitüsü. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
- ^ "MOUNTAINS OF THE INDONESIAN ARCHIPELAGO". Peaklist. 22 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2009.
- ^ "Gunung Tambora". Peakbagger. 29 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2009.
- ^ a b "Tambora Synonyms & Subfeatures". Global Volcanism Program. Smithsonian Institute. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2018.
- ^ a b c Foden, J. (1986). "The petrology of Tambora volcano, Indonesia: A model for the 1815 eruption". Journal of Volcanology and Geothermal Research. 27 (1-2). ss. 1-41. Bibcode:1986JVGR...27....1F. doi:10.1016/0377-0273(86)90079-X.
- ^ . 15 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2012.
- ^ "Potential Tourism as Factor of Economic Development in the Districts of Bima and Dompu" (PDF) (Basın açıklaması). West and East Nusa Tenggara Local Governments. 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Kasım 2006.
- ^ a b Aswanir Nasution. (Endonezce). Directorate of Volcanology and Geological Hazard Mitigation, Indonesia. 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
- ^ a b Degens, E.T.; Buch, B (1989). "Sedimentological events in Saleh Bay, off Mount Tambora". Netherlands Journal of Sea Research. 24 (4). ss. 399-404. doi:10.1016/0077-7579(89)90117-8.
- ^ Foden, J.; Varne, R. (1980). "The petrology and tectonic setting of Quaternary—Recent volcanic centres of Lombok and Sumbawa, Sunda arc". Chemical Geology. 30 (3). ss. 201-206. doi:10.1016/0009-2541(80)90106-0.
- ^ a b Sigurdsson, H.; S. Carey (1983). "Plinian and co-ignimbrite tephra fall from the 1815 eruption of Tambora volcano". Bulletin of Volcanology. 51 (4 I). ss. 243-270. Bibcode:1989BVol...51..243S. doi:10.1007/BF01073515.
- ^ a b "Geology of Tambora Volcano". Vulcanological Survey of Indonesia. 16 Kasım 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ekim 2006.
- ^ a b . Global Volcanism Program. Smithsonian Enstitüsü. 26 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
- ^ . Global Volcanism Program. Smithsonian Enstitüsü. 30 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
- ^ "Tambora Historic Eruptions and Recent Activities". Vulcanological Survey of Indonesia. 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
- ^ D'Arcy Wood, Gillen:Tambora: The Eruption That Changed the World; Princeton University Press, 2014
- ^ . Portal.vsi.esdm.go.id (30 Ağustos 2011). Erişim tarihi 26 Nisan 2012.
- ^ a b c d e f Stothers, Richard B. (1984). "The Great Tambora Eruption in 1815 and Its Aftermath". Science. 224 (4654). ss. 1191-1198. Bibcode:1984Sci...224.1191S. doi:10.1126/science.224.4654.1191. (PMID) 17819476.
- ^ a b Raffles, S. 1830: Memoir of the life and public services of Sir Thomas Stamford Raffles, F.R.S. &c., particularly in the government of Java 1811-1816, and of Bencoolen and its dependencies 1817-1824: with details of the commerce and resources of the eastern archipelago, and selections from his correspondence. London: John Murray, kaynaklandıran: Oppenheimer (2003). Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi: "Raffles1830" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ a b c Briffa, K. R.; Jones, P. D.; Schweingruber, F. H.; Osborn, T. J. (1998). "Influence of volcanic eruptions on Northern Hemisphere summer temperature over 600 years". Nature. 393 (6684). ss. 450-455. Bibcode:1998Natur.393..450B. doi:10.1038/30943.
- ^ Stothers, Richard B. (2004). "Density of fallen ash after the eruption of Tambora in 1815". Journal of Volcanology and Geothermal Research. 134 (4). ss. 343-345. Bibcode:2004JVGR..134..343S. doi:10.1016/j.jvolgeores.2004.03.010.
- ^ Monk, K. A.; Fretes, Y.; Reksodiharjo-Lilley, G. (1996). The Ecology of Nusa Tenggara and Maluku. Hong Kong: Periplus Editions Ltd. s. 60. ISBN .
- ^ a b c d e f g h i j k l Oppenheimer, Clive (2003). "Climatic, environmental and human consequences of the largest known historic eruption: Tambora volcano (Indonesia) 1815". Progress in Physical Geography. 27 (2). ss. 230-259. doi:10.1191/0309133303pp379ra.
- ^ Cao, S. & Li, Y. & Yang, B. (2012). "Mt. Tambora, Climatic Changes, and China's Decline in the Nineteenth Century". Journal of World History. 23 (3). University of Hawai'i Press. ss. 587-607. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Mart 2018.
- ^ Self, S.; Gertisser, R.; Thordarson, T.; Rampino, M. R.; Wolff, J. A. (1 Ekim 2004). "Magma volume, volatile emissions, and stratospheric aerosols from the 1815 eruption of Tambora". Geophysical Research Letters (İngilizce). 31 (20). ss. L20608. doi:10.1029/2004GL020925. ISSN 1944-8007. 4 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Mart 2018.
- ^ USGS account of historical volcanic induced tsunamis 26 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Hvo.wr.usgs.gov. Retrieved 26 April 2012.
- ^ Zollinger (1855): Besteigung des Vulkans Tamboro auf der Insel Sumbawa und Schilderung der Eruption desselben im Jahre 1815, Winterthur: Zurcher and Fürber, Wurster and Co., cited by Oppenheimer (2003).
- ^ Petroeschevsky (1949): A contribution to the knowledge of the Gunung Tambora (Sumbawa). Tijdschrift van het K. Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap, Amsterdam Series 2 66, 688-703, cited by Oppenheimer (2003).
- ^ Tanguy, J. C.; Scarth, A.; Ribière, C.; Tjetjep, W. S. (1998). "Victims from volcanic eruptions: a revised database". Bulletin of Volcanology. 60 (2). ss. 137-144. Bibcode:1998BVol...60..137T. doi:10.1007/s004450050222.
- ^ Anthony Reid, 'Lessons of Tambora ignored, 200 years on 26 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .', 25 April 2015, East Asia Forum, Australian National University. Erişim tarihi: 27 Nisan 2015.
- ^ Dai, Jihong; Mosley-Thompson, Ellen; Thompson, Lonnie G. (1991). "Ice core evidence for an explosive tropical volcanic eruption six years preceding Tambora". Journal of Geophysical Research: Atmospheres. Cilt 96. ss. 17, 361-17, 366. Bibcode:1991JGR....9617361D. doi:10.1029/91jd01634.
- ^ . New-brunswick.net. 9 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2012.
- ^ American Beacon (Norfolk, VA), Cilt II, Sayı 124 (4 Temmuz 1816), 3.
- ^ "The 'year without a summer' in 1816 produced massive famines and helped stimulate the emergence of the administrative state", observes , Earth in the Balance: Ecology and the human spirit, 2000:79
- ^ Facts - Year Without Summer 28 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Extreme Earth, Discovery Channel
- ^ Cole‐Dai, Jihong; Ferris, David; Lanciki, Alyson; Savarino, Joël; Baroni, Mélanie; Thiemens, Mark H. (1 Kasım 2009). "Cold decade (AD 1810-1819) caused by Tambora (1815) and another (1809) stratospheric volcanic eruption". Geophysical Research Letters (İngilizce). 36 (22). doi:10.1029/2009GL040882. ISSN 1944-8007.
- ^ "'Pompeii of the East' discovered". BBC News. 28 Şubat 2006. 30 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
- ^ a b c "URI volcanologist discovers lost kingdom of Tambora" (Basın açıklaması). . 27 Şubat 2006. 30 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ekim 2006.
- ^ Donohue, Mark (2007). "The Papuan Language of Tambora". Oceanic Linguistics. 46 (2). ss. 520-537. JSTOR 20172326.
- ^ a b c d e f g de Jong Boers, Bernice (1995). "Mount Tambora in 1815: A Volcanic Eruption in Indonesia and its Aftermath". Indonesia. Cilt 60. ss. 37-59. doi:10.2307/3351140. JSTOR 3351140.
- ^ . Zollinger Family History Research. 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2006.
- ^ Heinrich Zollinger: Besteigung des Vulkans Tambora auf der Insel Sumbawa und Schilderung der Erupzion desselben im Jahr 1815. Winterthur 1855.
- ^ Zollinger (1855) cited by Trainor (2002).
- ^ a b "Volcanedo". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2020.
- ^ a b Trainor, C. R. (2002). "Birds of Gunung Tambora, Sumbawa, Indonesia: effects of altitude, the 1815 cataclysmic volcanic eruption and trade" (PDF). Forktail. Cilt 18. ss. 49-61. 26 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
- ^ "Mount Tambora National Park Transformed Into New Ecotourism Destination" 30 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., in Antara News, 15 Nisan 2015
- ^ Rahmad, Rahmadi: "Geckos, moths and spider-scorpions: Six new species on Mount Tambora, say Indonesian researchers" 30 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., in Mongabay, 14 Mayıs 2015
- ^ (PDF) (Basın açıklaması) (Endonezce). Endonezya Merkezi İstatistik Bürosu. 1 Eylül 2006. 27 Eylül 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2006.
- ^ Calder, Joshua (3 Mayıs 2006). "Most Populous Islands". World Island Information. 14 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2006.
- ^ a b (Endonezce). Directorate of Volcanology and Geological Hazard Mitigation. 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
- ^ (Endonezce). Directorate of Volcanology and Geological Hazard Mitigation, Indonesia. 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
Konuyla ilgili yayınlar
- Anonim (11 Nisan 2015). "After Tambora". The Economist (İngilizce). 415 (8933). ss. 17-20.
- C. R. Harrington, (Ed.) (1992). The Year Without a Summer? World Climate in 1816 (İngilizce). Ottawa: Canadian Museum of Nature.
- Stommel, Henry; Stommel, Elizabeth (1983). Volcano Weather: The Story of 1816, the Year without a Summer (İngilizce). Newport, Rhode Island. ISBN .
Dış bağlantılar
- . Cascades Volcano Observatory. USGS. 3 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2006.
- . Volcano World. Oregon Eyalet Üniversitesi Yerbilimleri Anabilim Dalı. 17 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
- Smithsonian Enstitüsü'nün Küresel Volkanizma Programında Tambora30 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tambora Dagi veya Tomboro Dagi Endonezya nin Kucuk Sunda Adalari ndan biri olan ve hem kuzeyi hem de guneyi okyanusal kabuk ile cevrili Sumbawa daki aktif bir stratovolkandir Tambora altindaki aktif yitim zonu tarafindan olusturulmustur Bu da Tambora Dagi nin 4 300 metre 14 100 ft yukseklige ulasmasini saglamistir Yanardag Nisan 1815 teki patlamasindan once Endonezya takimadasinda en yuksek zirvelerden biriydi Dagin icindeki buyuk bir magma odasinin on yillar boyunca dolmasiyla 1815 te meydana gelen patlama ile dagdaki volkanik olaylar tarihi bir zirveye ulasti Tambora DagiTambora Dagi kalderasinin havadan gorunusuEn yuksek noktasiYukseklik2 850 m 9 350 ft Cikinti2 722 m 8 930 ft ListelenmeUltra ribuKoordinatlar8 47 G 118 5 D 8 783 G 118 083 D 8 783 118 083 CografyaTambora DagiDagin Endonezya haritasindaki konumuKonumSanggar Yarimadasi Kucuk Sunda Adalari Sumbawa EndonezyaJeolojiDag turuStratovolkanSon patlama1967 1815 patlamasi Volkanik Patlama Endeksi nde 7 ile derecelendirildi boylece MS 180 deki Taupo Golu patlamalarindan bu yana bu dereceyi alan tek patlamadir Tahmini 160 kilometre kup puskurme hacmiyle Tambora nin 1815 patlamalari bilinen tarihteki en buyuk volkanik patlama olarak kaydedilmistir Patlama 2 000 kilometre 1 200 mi uzakliktaki Sumatra adasinda duyulmustur Borneo Sulawesi Cava ve Maluku adalarina kadar volkanik kul yagisi gozlenmistir Volkanik dagin patlamasiyla yerel bolgedeki tarim urunleri zarar gormus ve bu nedenle patlamadan meydana gelen olumlerin cogu aclik ve hastaliktan kaynaklanmistir Toplam olu sayisi en az 71 bin kisidir olu sayisina gore dogal afetler olenden 11 12 bini dogrudan patlamadan oturu olmustur Genellikle 92 bin kisinin oldugu soylense de bu sayinin abartili oldugu dusunulmektedir Patlama volkanik kis olarak bilinen olguyu iceren kuresel iklim anormalliklerini yaratmistir 1816 Kuzey Amerika ve Avrupa iklimi uzerindeki etkisinden dolayi Yaz Yasanmayan Yil olarak bilinmektedir Kuzey Yarikure nin buyuk bolumunde tarimsal urunler zarar gormus ve ciftlik hayvanlari olmus bu da 19 yuzyilin en kotu kitligina yol acmistir 2004 te yapilan bir kazi sirasinda bir arkeolog ekibi 1815 patlamasiyla gomulu kulturel kalintilar kesfetmistir Kalintilar 3 metre 9 8 ft derin piroklastik tortunun altinda bozulmadan gunumuze kadar gelmistir Dogu nun Pompeii si adini alan kalinti bolgesindeki eserler 1815 te bulundugu yerde korunmustur CografyasiTambora ve Sumbawa nin topografik haritasiTambora Dagi ve cevresinin uzaydan gorunusu Tambora Dagi Endonezya takimadalarinin guney zincirindeki volkanik adalar dizisi olan Sunda Yayi nin bir parcasi olan Kucuk Sunda Adalari ndan Sumbawa uzerindeki Sanggar Yarimadasi nda yer almaktadir Yarimadanin kuzeyinde Flores Denizi guneyinde 86 kilometre 53 mi uzunlugunda ve 36 kilometre 22 mi genisliginde Saleh Korfezi bulunmaktadir Bu korfezin agzinda Moyo ya da Endonezyacada Pulau Moyo adi verilen 30 bin hektarlik bir adacik mevcuttur Tambora Dagi yuruyus ve vahsi yasam acisindan turistler tarafindan ziyaret edilmektedir Dompu ve Bima daga en yakin sehirlerdir Dagin yamacinda uc koy yer almaktadir doguda Sanggar koyu kuzeybatida Doro Peti ve Pesanggrahan koyleri batida ise Calabai koyu bulunmaktadir Kalderasina ulasmak icin uc yokuslu guzergah kullanilmaktadir Ilk guzergah dagin guneyindeki Doro Mboha koyunden baslayip 1 150 metre 3 770 ft kadar uzanan kaju alanlari boyunca tasla doseli bir yolla devam etmekte ve 1 950 metre 6 400 ft deki kalderanin guney kismina yuruyus parkuru ile ulasildiginda sonlanmaktadir Buradan kalderaya ulasmak yalnizca bir saat surdugu icin burasi genellikle volkanik faaliyetleri izlemek icin bir kamp olarak kullanilmaktadir Ikinci guzergah dagin guneybatisinda yer almakta ve volkanik izleme istasyonunun bulundugu konum olan Doro Peti koyunden baslamaktadir Ucuncu guzergah dagin kuzeybatisindaki Pancasila koyunden baslamakta ve bir kahve tarlasindan gecmektedir Ucuncu rotayi kullanarak kalderaya yuruyerek kolayca erisilebilmektedir Jeolojik gecmisiOlusumu Tambora Dagi yaklasik 57 bin yil once olusmustur Cava Cukuru sisteminin 340 kilometre 210 mi kuzeyinde ve kuzey egilimli yitim zonunun ust yuzeyinin 180 190 kilometre 110 120 mi uzerindedir Sumbawa Adasi kuzey ve guney tarafindan okyanus kabugunun iki tabakasiyla cevrilidir Bu iki tabaka yilda 78 santimetre 31 in oraninda yakinlasmaktadir Katman birikimi dagin altinda buyuk bir magma odaciginin bosalmasini saglamistir Mojo Adasi Saleh Korfezi nin bosaltilmis magma odaciginin kalderasina coktugu jeolojik surecin bir parcasi olarak kurulmustur ve olay ilk defa yaklasik 25 bin yil once okyanus havzasi olarak gorunmustur 1815 patlamasindan once yapilan bir jeolojik arastirmaya gore 4 300 metre 14 100 ft yukselen simetrik bir volkanik konisiyle tek bir havalandirma kanalina sahip olan Tambora stratovolkan seklindeydi Tabanin capi 60 kilometre 37 mi dir 1815 patlamasindan bu yana en alt kisim lav ve piroklastik malzemeden meydana gelen ara katman sekansinin cokeltisini icermektedir 1 4 metre 3 ft 3 in 13 ft 1 in kalin lav akisi katmanlarin kalinliginin yaklasik yuzde 40 ini olusturmaktadir Kalin curuf yataklari lav akisinin parcalanmasiyla olusmustur Ust kisimda ise lav curuf tuf ve piroklastik akisi ve gocmeleriyle ic ice gecmistir En az yirmi ikincil ve parazitik koni bilinmektedir Bazilarina isim verilmistir Tahe 844 metre 2 769 ft Molo 602 metre 1 975 ft Kadiendinae Kubah 1 648 metre 5 407 ft ve Doro Api Toi Patlama gecmisi Yanardagin en uc kalderasi Radyokarbon tarihleme yontemiyle Tambora Dagi nda meydana gelen patlamalardan ucunun 1815 ten once yasandigi belirlenmistir fakat bu patlamalarin siddeti hakkinda bilgi elde edilmemistir Tahmini tarihler MO 4110 ve MO 3700 yillari arasinda MO 3050 yillarinda ve MS 590 ve 890 yillari arasindadir Tambora Dagi 1815 patlama dizisinin bitmesinden beri aktiftir Kucuk lav kubbeleri ve akislari 19 ve 20 yuzyil boyunca kalderanin zemininde haddelenmistir 1850 1910 yillari arasinda Tambora da yine patlama meydana gelmis fakat bu sefer patlamalar yalnizca kalderanin icinde gerceklesmistir Kucuk lav akintilari ve lav kubbe puskurmeleri olusmustur Bu patlama VEI 2 kaldera icinde Doro Api Toi parazitik konisini yaratmistir 1967 de cok kucuk VEI 0 ve patlama olmayan bir puskurme meydana gelmistir 2011 yilinda ise bir baska kucuk patlama meydana geldigi bildirilmistir 2011 yilinin Agustos ayinda kalderada depremler ve duman emisyonlari da dahil olmak uzere aktivitelerin artmasinin bildirilmesinden sonra yanardagin uyari seviyesi 1 seviyeden 2 seviyeye yukseltilmistir 1815 patlamasi1815 patlamasi sirasinda tahmini volkanik kul yagisi Kirmizi alan volkanik kul kalinliginin dustugu yerleri gostermektedir Tambora Dagi 1815 yilina kadar kapali magma odasinda hidrojenli magmanin kademeli olarak sogumasi nedeniyle birkac yuzyil boyunca uyku halindeydi 1 5 ila 4 5 kilometrelik derinliklerde odanin icinde magmanin sogumasi ve kristallesmesi sirasinda olusan yuksek basincli akiskan magma eksolusyonu meydana gelmistir Odanin yaklasik 4 000 5 000 bar lik asiri basinc altinda kalmasi sonucunda sicaklik 700 850 C arasinda degismistir 1812 de yanardag sallanmaya baslamis ve koyu bir bulut ortaya cikmistir 5 Nisan 1815 te 380 km uzakliktaki Sulawesi uzerindeki Makassar dan 1260 km uzakliktaki Cava uzerindeki Batavia dan simdiki Cakarta ve 1400 km uzakliktaki Maluku Adalari uzerindeki Ternate den patlama sesleri duyulan bir patlama olmustur 6 Nisan sabahi volkanik kul Dogu Cava ya dusmeye baslamis ve hafif patlama sesleri 10 Nisan a kadar surmustur Ilk once silah sesi olarak dusunulen sey 10 Nisan da 2 600 kilometre 1 600 mil uzaktaki Sumatra dan duyulmustur 10 Nisan gunu saat 07 00 de patlamalar yogunlasmis alevler uc kolondan cikmaya baslamis ve daha sonra birlesmis butun dag akan bir sivi ates kutlesine donusmustur Capi 20 santimete kadar olan ponza taslari saat 8 civarinda yagmaya baslamis ve onu saat 9 10 gibi civarinda kul yagisi izlemistir Yarimadanin her tarafinda dagdan asagi dogru patlayan piroklastik akintilar Tambora koyunu silip supurmustur 11 Nisan aksamina kadar yuksek sesli patlamalar duyulmustur Kul ortusu Bati Cava ve Guney Sulawesi ye kadar yayilmistir Batavia da azotlu bir koku fark edilirken agir teframsi yagislar meydana gelmis ve 11 ila 17 Nisan arasinda azalmaya baslamistir Patlamanin Volkanik Patlama Indeksi ne VEI gore 7 siddetinde oldugu tahmin edilmektedir Tahmini 41 kilometrekup yaklasik 10 milyar ton agirliginda piroklastik trakiandezit cikarilmistir Bu 6 7 kilometre capinda ve 600 700 metre derinlikte bir kaldera meydana getirmistir Makassar da dusen kul yogunlugu metrekup basina 636 kilogramdir Patlamadan once Tambora Dagi Endonezya takimadalarindaki en yuksek doruklardan biriydi ve yaklasik 4 300 metre 14 100 ft yuksekligindeydi Patlamadan sonra 2 851 metre 9 354 ft lik bir yukseklige onceki yuksekliginin yaklasik ucte ikisine dusmustur 1815 Tambora patlamasi tarihteki en buyuk gozlemlenen ve kaydedilen patlamadir Patlama 2 600 kilometre 1 600 mi uzaktan duyulmus ve kulleri en az 1 300 kilometre 810 mi uzaga dusmustur Piroklastik akislar zirveden 20 kilometre 12 mi lik bir alana yayilmistir Sonrasi Patlama ile adadaki tum bitki ortusu yok olmustur Ponza kulune bulanmis ve kokunden sokulmus agaclar denize dogru suruklenerek yaklasik bes kilometre genisliginde bir yigin olusturmustur 1 ve 3 Ekim 1815 te Kalkuta yakinindaki Hint Okyanusu nda bir ponza yigini bulunmustur 23 Nisan da zirve hala yogun kul bulutuyla kapli bir haldeydi Patlama 15 Temmuz da sona erdi ancak duman emisyonlari 23 Agustos a kadar surdu Patlamanin uzerinden dort yil gectikten sonra Agustos 1819 a kadar alev ve sarsinti gibi artci olaylar yasanmaya devam etmistir Orta buyuklukte bir tsunami saat 10 civarinda Sanggar da 4 metreye kadar yukselerek 10 Nisan da Endonezya takimadalarindaki cesitli adalarin kiyilarina carpti Gece yarisindan once Dogu Cava nin Besuki kentinde yuksekligi 1 2 metre ve Molucca Adalari nda yuksekligi 2 metreye ulasan bir tsunami rapor edilmistir Toplam olu sayisinin 4 600 oldugu tahmin edilmektedir Patlama kolonu 43 km lik bir yukseklige ulasarak stratosfere kadar ulasmistir Kaba kul parcaciklari patlamalardan 1 2 hafta sonra yagmaya baslamis ancak daha ince kul parcaciklari atmosferde birkac aydan birkac yila kadar 10 30 kilometre yukseklikte kalmistir Boylamsal ruzgarlar bu ince parcaciklari dunyaya yayarak gorulebilir olaylar yaratmistir 28 Haziran ile 2 Temmuz 1815 ve 3 Eylul ile 7 Ekim 1815 tarihleri arasinda Londra da uzun ve parlak renkli gun batimlari ve alacakaranliklar siklikla gorulmustur Alacakaranlik gokyuzunun isiltisi tipik olarak ufukta turuncu veya kirmizi mor veya pembe rengini almistir Tahmini olum sayisi kaynaga bagli olarak degismektedir Zollinger 1855 muhtemelen piroklastik akislardan kaynaklanan dogrudan olum sayisini 10 bine cikarmistir Zollinger e gore Sumbawa adasinda acliktan 38 bin kisi olurken Lombok adasinda ise hastalik ve aclik nedeniyle 10 bin olum gerceklesmistir Petroeschevsky 1949 Sumbawa da yaklasik 48 bin kisinin oldugunu ve Lombok da 44 bin kisinin oldugunu tahmin etmistir Stothers 1984 gibi birkac yazar Petroeschevsky nin rakamlarini kullanarak toplam olu sayisini 88 bin gostermektedir Bununla birlikte Tanguy ve digerleri 1998 Petroeschevsky nin rakamlarinin asilsiz oldugunu ve izlenemez referanslara dayandigini iddia etmistir Tanguy belirttigi sayilari firtinadan sonra Sumbawa da birkac ay geciren Zollinger e ve Thomas Raffles in notlarina gore revize etti Tanguy aclik ve hastalik yuzunden Bali ve Dogu Cava da baska kurbanlar olabilecegini belirtti Tahminlerine gore dogrudan volkanik etkilerden 11 bin kisi patlamadan hemen sonra aclik ve salgin hastaliklar sonucu 49 bin kisi olmustur Oppenheimer 2003 toplamda en az 71 bin kisinin oldugunu soylemistir Reid Bali ve diger yerlerde Sumbawa nin otesine gecen toplam dogrudan ve dolayli olumlerin not edilmesini ve belki de 100 bin rakaminin uygun bir tahmin oldugunu belirtmektedir Kuresel etkileri Gronland dan gelen buz cekirdegi icerisindeki sulfat konsantrasyonu 1810 dan once bilinmeyen bir patlama meydana geldi Tambora Dagi nedeniyle 1815 ten sonra tepe noktasina ulasti 1815 patlamasi stratosferde 10 120 metre 33 394 ft sulfur salmis ve kuresel iklim anomalisine neden olmustur Cikan sulfur kutlesini tahmin etmek icin petrolojik yontem anatomik gozlemlere dayanan bir optik derinlik olcumu ve Gronland ve Antarktika dan cekirdeklere karsi kalibre edilen kutup buz cekirdegi sulfat konsantrasyonu yontemi gibi farkli yontemler kullanilmistir 1816 ilkbaharinda ve yazinda Dogu Amerika Birlesik Devletleri nin bir bolumunde kalici kuru sis gorulmustur Sis kizil bir renge burunmus ve gunes isigini donuklastirmis boylece gunes lekeleri ciplak gozle gorulebilir bir hal almistir Ne ruzgar ne de yagmurla dagilan sis stratosferik sulfat aerosol ortu olarak nitelendirilmistir 1816 da ortalama kuresel sicakliklarin 0 4 0 7 C 0 7 1 3 F dusmesine neden olan ciddi iklim anormallikleri yasanmistir ve buna Yaz Yasanmayan Yil adi verilmistir Bu durum sonucu kuzey yarikure boyunca buyuk gida sikintilari yasanmistir Mayis 1816 da meydana gelen don Massachusetts New Hampshire ve Vermont taki yuksek rakimli yerler ile New York un kuzeybatisindaki pek cok mahsulun olmesine neden olmustur 6 Haziran da Albany New York ve Dennysville Maine e kar yagmistir Cape May New Jersey de Haziran sonlarinda art arda bes gece don olayi bildirilmis ve bu da buyuk olcude ekinlere zarar vermistir Soguklar ve siddetli yagislar Ingiltere de ve Irlanda da hasadin yok olmasina neden olmustur Galler deki aileler yiyecek dilenmek icin uzun yollar asmaya baslamistir Bugday yulaf ve patates hasadinin verimsiz olmasindan sonra meydana gelen kitlik Kuzey ve Guneybati Irlanda da yaygin bir hal almistir Almanya da ozellikle kirsal kesimler ve guneybati bolgelerde gida fiyatlari yukselerek kuzey ve kentsel kesimlerdeki fiyatlari asmistir Cin de soguk hava ozellikle kuzeyde agaclari pirinc mahsullerini etkilemis ve hatta Asya mandalarinin olumune sebep olmustur Taskinlar kalan bitkileri yok etmistir Muson sezonu bozulmus ve Yangtze Vadisi nde asiri sel yasanmistir Hindistan da gecikmis yaz musonu siddetli yagislara neden olmus ve boylelikle kolera Bengal deki Ganj yakinindaki bir bolgeden Moskova ya kadar yayilmaya baslamistir Bu durum 19 yuzyilin en kotu kitligi sayilmaktadir 1986 yili 1400 den beri kuzey yarikurede yasanan en soguk ikinci yil olurken Tambora nin patlamasi ve 1809 ile 1810 arasindaki diger supheli volkanik olaylarin sonucu 1810 lar kaydedilmis en soguk on yillik suredir 1816 1817 ve 1818 yazlari boyunca yuzey sicaklik anomalileri sirasiyla 0 51 0 44 ve 0 29 C dir Daha serin bir yazin yani sira Avrupa nin bazi kisimlari sert bir kis gecirmistir Bu iklim anomalisi Balkanlar da ve Dogu Akdeniz de 1816 19 da yasanan tifus salgininin siddetli gecmesinin bir sebebi olarak gosterilmistir Ayrica 1816 1817 kislari boyunca New England da buyuk miktarlarda hayvan olmustur Arkeolojik calismalarArkeolojik kanitlar Tambora Dagi nin 1815 patlamasinin Sumbawa da bir kulturu yok ettigini gostermektedir 2004 yazinda ve Haraldur Sigurdsson onderligindeki Endonezya Volkanoloji Mudurlugunden bir ekip Tambora da bir arkeolojik kazi yapmaya baslamistir Ekip alti haftadan fazla bir sure icinde Tambora patlamasi sonucu yok olan kayip bir kulturun ilk kanitini kesfetmistir Site kalderanin 25 kilometre 16 mi batisinda ormanin derinliklerinde ve kiyidan 5 kilometre 3 1 mi uzakliktadir Ekip 3 metre 9 8 ft kalinliginda bir volkanik ponza ve kul tabakasini kesmek zorunda kalmistir Yerin altina gomulu kucuk bir evi bulmak icin yeralti radari kullanan ekip evde iki yetiskinin kalintisinin yani sira bronz kaseler seramik kaplar demir aletleri ve benzeri aletler bulmustur Bulunan eserlerin tasarimi ve bezemesi Vietnam ve Kambocya eserleriyle benzerlik tasimaktadir Kazi sonrasi bulunan evler eserler ve insan kalintilari oldugu gibi korunmustur Tambora halkinin konustugu dil patlama sonucu yok olmustur Zollinger ve Raffles gibi dilbilimciler geriye kalan sozluk materyallerini incelemeleri sonucu Tambora da bolgede beklenecegi gibi bir Avustronezya dili degil de muhtemelen 500 kilometre 310 mi doguda konusulan Papua dili hakim oldugunu belirlemislerdir Patlama felaketi ilahi intikam olarak aciklayan modern bir folklor ogesine donustu Yerli bir yonetici haci birini kopek etiyle doyurduklari ve bu kisiyi oldurdukleri icin bu patlamanin Allah in bir gazabi oldugunu belirtmistir Bu durum 1830 civarinda yazilmis bir siirle ifade edilmistir Bunyi bahananya sangat berjabuh Ditempuh air timpa habu Berteriak memanggil anak dan ibu Disangkanya dunia menjadi kelabu Asalnya konon Allah Taala marah Perbuatan sultan Raja Tambora Membunuh tuan haji menumpahkan darah Kuranglah pikir dan kira kira Gurultusu yuksek sesle yankilandi Kul ile karismis su selleri asagi indi Cocuklar ve anneler ciglik atti ve agladi Dunyanin kule dondugune inanip Nedeni Yuce Tanri nin gazabi oldugu soylendi Tambora sultaninin tapusunda Oldurulmesi degerli bir hacinin dokulmesi kaninin Hesapsizca ve saygisizcaEkosistemIsvicreli bir botanikci olan Heinrich Zollinger yonetimindeki bilimsel bir ekip 1847 de Sumbawa ya gelmis ve yerli bir ekibin yardimiyla kalderanin dogu kismina cikmistir Patlama yerini ve patlamanin yerel ekosisteme olan etkilerini incelemekle gorevli olan Zollinger patlamadan sonra zirveye tirmanan ilk kisi olmustur Ayak bastiginda zirve hala dumanlarla kapliydi Tirmanis esnasinda ayaklari bircok kez ince yuzey kabugunu kirarak ilik ve toz halindeki kukurtten olusan alt katmana ulasti Bazi bitkilerin kendiliginden yeniden yeserdigini asagi yamaclarda birkac agacin buyudugunu ve 2 200 2 550 metre 7 220 8 370 ft de bir Casuarina ormani oldugunu fark etti Ayrica birkac Imperata cylindrica cayiri da gordu Agustos 2015 te Georesearch Volcanedo Germany den bir ekip Zollinger in kullandigi yolu takip ederek 1847 den beri ilk kez ayni rotayi inceledi Yuruyerek asilan mesafenin uzunlugu yuksek sicaklik ve su kitligi ekip icin zorlayici faktorler olmustu Dunya Doga ve Dogal Kaynaklari Koruma Birligi tarafindan milli park ilan edilen Tambora Dagi nin tirmanis yollarindan biri Dagin yeniden iskani 1907 de baslamistir Pekat koyundeki dagin kuzeybati yamacinda 1930 larda bir kahve plantasyonu kuruldu Duabanga moluccana agacinin siklikla yer aldigi yogun bir yagmur ormani 1 000 2 800 metre 3 300 9 200 ft yukseklikte yeniden buyumus ve 80 000 hektar alana ulasmistir Yuksek rakimdaki yagmur ormani ve bitki ortusu 1933 te Koster ve de Voogd liderligindeki Hollandali bir ekip tarafindan kesfedilmistir Ekip yaptigi aciklamada yolculuklarini devasa gorkemli orman devleri ne sahip muazzam bir ormana girmeden once oldukca kisir kuru ve sicak bir ulkede yolculuk olarak tanimlamistir 1 100 metre 3 600 ft uzakta bir dag ormanina giren ekip 1 800 metre 5 900 ft uzerinde Casuarina agaclarinin hakim oldugu Dodonaea viscosa yi zirvedeyse seyrek Anaphalis viscida ve Wahlenbergia yi bulmustur 1896 da Lophozosterops dohertyi dahil olmak uzere elli alti kus turu bulunmustur 1981 yilinda on iki ek tur tespit edilmistir Sonraki zoolojik arastirmalarla dagdaki diger kus turleri de kesfedilmistir Tambora Dagi nda doksandan fazla kus turu oldugu anlasilmistir Yerli halk tarafindan sari tacli kakadu Asya ardici Gracula gokkusagi lori ve yesil hint kusu gibi kuslar kafes kusu olarak avlanirken ise etinden oturu avlanmaktadir Bu durum kus populasyonunun dusmesine neden olmustur Cacatua sulphurea kusu Sumbawa da neredeyse yok olmak uzeredir 1972 yilindan bu yana bolgede ticari bir agac kesme sirketi faaliyet gostermektedir Sirket alanin yaklasik 25 ini ve 20 000 hektar 49 000 akre i kapsayan bir bolgede agac kesme hakkina sahiptir Yagmur ormaninin bir baska kismi av sahasi olarak kullanilir Avlanma alani ile agac kesme alani arasindaki vahsi yasam rezervi geyik Asya mandasi yaban domuzu yarasa ucan tilki ve cesitli surungen ve kus turlerine sahiptir 2015 yilinda koruma altindaki dagin ekosistemi milli parka cevrilmistir 1815 patlamasindan sonra kalderada gelismis olan ekosistem insanlarin ugramamasindan oturu onlar tarafindan yapilabilecek herhangi bir olaydan etkilenmemistir Kaldera tabaninin kesfi Tambora Dagi nin kizilotesi goruntusu kuzeydoguda Zollinger 1847 van Rheden 1913 ve W A Petroeschevsky 1947 kaldera tabanini sadece krater kenarindan gozlemleyebilmislerdi 2013 yilinda bir Alman arastirma ekibi Georesearch Volcanedo Almanya ilk kez bu kalderanin yaklasik 1300 m derinligine ulasan daha uzun bir sefer yapti ve yerel bir ekibin yardimiyla guney kaldera duvarindan inerek kaldera tabanina ulasti Takimdaki kadin bir Alman jeobilimci yanardagin ic guney duvarina ulasan ilk kadin oldu Takim dokuz gun kalderada kaldi Dik duvardan inisin zor ve tehlikeli olmasi ve deprem toprak kaymasi ve dusen kayalar riskleri sebebiyle kaldera tabanina cok az sayida insan ulasmistir Ayrica lojistik problemler nedeniyle kaldera tabaninda sadece nispeten kisa sureli kalislar mumkun olmus kapsamli calismalar gerceklestirilememistir Geodeearch Volcanedo nun kaldera tabanindaki arastirma programi 1815 ten beri meydana gelen daha kucuk patlamalarin gorunur etkilerini gaz olcumlerini flora ve fauna calismalarini ve hava verilerinin olcumunu iceriyordu Ozellikle carpici olan kalderanin guney kisminda Doro Api Toi nin Gunung Api Kecil kucuk yanardag anlamina gelir ve kuzeydogu duvarinin alt kisminda yuksek basinc altinda cikan gazlarin nispeten yuksek aktivitesiydi Ayrica Doro Api Toi yakinlarinda bilimsel arastirmalarda henuz bahsedilmeyen bir lav kubbesi kesfedildi Takim bu yeni kesfe Adik Api Toi Endonezyaca adik kucuk kardes adini verdi Bu lav kubbesi daha Endonezyalilar tarafindan Doro Api Bou yeni yanardag olarak adlandirildi Bu lav kubbesinin muhtemelen 2011 2012 de kaldera katinda artan bir sismik aktivite ve muhtemelen volkanik aktivite oldugunda ortaya ciktigi dusunulmektedir 2014 te ayni arastirma ekibi kalderaya bir kesif gezisi daha yapti ve 12 gunden uzun sure boyunca 2013 yilindaki arastirmalara devam edildi IzlemeEndonezya nin nufusu 1815 yilindaki patlamadan bu yana hizla artmis ve 2006 da 222 milyona ulasmistir Bu nufusun 130 milyonu Cava da yasamaktadir Endonezya daki sismik aktivite Endonezya Volkanoloji ve Jeolojik Tehlike Azaltma Mudurlugu tarafindan izlenmektedir Tambora Dagi ni izleme isi Doro Peti koyunde yapilmaktadir Sismik ve tektonik faaliyetleri olcmek icin bir sismograf kullanilmaktadir 1880 patlamasindan bu yana sismik aktivitede belirgin bir artis meydana gelmemistir Izleme kalderanin icinde ozellikle Doro Api Toi parazitik koni cevresinde yapilmaktadir Mudurluk Tambora Dagi icin bir tehlike azaltma haritasi yayinlamaktadir Dag ile ilgili iki bolge belirlenmistir Tehlikeli bolge dogrudan piroklastik akis lav akisi ve diger piroklastik cokuslerden etkilenmektedir Kaldera ve cevresini de icine alan bu alan 587 kilometrekare 227 sq mi yi kapsar Tehlikeli bolgede yasamak yasaktir Ihtiyatli bolge lahar akislari ve diger ponza taslarindan dolayli olarak etkilenebilecek alanlari icermektedir Bu alanin buyuklugu 185 kilometrekare 71 sq mi olup Pasanggrahan Doro Peti Rao Labuan Kenanga Gubu Ponda Kawindana To ve Hoddo koylerini icerir Guwu Nehri ihtiyatli bolgede kabul edilir PanoramaTambora Dagi kalderasinin panaromasi Temmuz 2017Kaynakca a b c Tambora Global Volcanism Program Smithsonian Enstitusu 20 Subat 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ocak 2018 MOUNTAINS OF THE INDONESIAN ARCHIPELAGO Peaklist 22 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2009 Gunung Tambora Peakbagger 29 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2009 a b Tambora Synonyms amp Subfeatures Global Volcanism Program Smithsonian Institute 3 Mart 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Mart 2018 a b c Foden J 1986 The petrology of Tambora volcano Indonesia A model for the 1815 eruption Journal of Volcanology and Geothermal Research 27 1 2 ss 1 41 Bibcode 1986JVGR 27 1F doi 10 1016 0377 0273 86 90079 X 15 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Nisan 2012 Potential Tourism as Factor of Economic Development in the Districts of Bima and Dompu PDF Basin aciklamasi West and East Nusa Tenggara Local Governments 16 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Kasim 2006 a b Aswanir Nasution Endonezce Directorate of Volcanology and Geological Hazard Mitigation Indonesia 29 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Kasim 2006 a b Degens E T Buch B 1989 Sedimentological events in Saleh Bay off Mount Tambora Netherlands Journal of Sea Research 24 4 ss 399 404 doi 10 1016 0077 7579 89 90117 8 Foden J Varne R 1980 The petrology and tectonic setting of Quaternary Recent volcanic centres of Lombok and Sumbawa Sunda arc Chemical Geology 30 3 ss 201 206 doi 10 1016 0009 2541 80 90106 0 a b Sigurdsson H S Carey 1983 Plinian and co ignimbrite tephra fall from the 1815 eruption of Tambora volcano Bulletin of Volcanology 51 4 I ss 243 270 Bibcode 1989BVol 51 243S doi 10 1007 BF01073515 a b Geology of Tambora Volcano Vulcanological Survey of Indonesia 16 Kasim 2006 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ekim 2006 a b Global Volcanism Program Smithsonian Enstitusu 26 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Kasim 2006 Global Volcanism Program Smithsonian Enstitusu 30 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ocak 2018 Tambora Historic Eruptions and Recent Activities Vulcanological Survey of Indonesia 27 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Kasim 2006 D Arcy Wood Gillen Tambora The Eruption That Changed the World Princeton University Press 2014 Portal vsi esdm go id 30 Agustos 2011 Erisim tarihi 26 Nisan 2012 a b c d e f Stothers Richard B 1984 The Great Tambora Eruption in 1815 and Its Aftermath Science 224 4654 ss 1191 1198 Bibcode 1984Sci 224 1191S doi 10 1126 science 224 4654 1191 PMID 17819476 a b Raffles S 1830 Memoir of the life and public services of Sir Thomas Stamford Raffles F R S amp c particularly in the government of Java 1811 1816 and of Bencoolen and its dependencies 1817 1824 with details of the commerce and resources of the eastern archipelago and selections from his correspondence London John Murray kaynaklandiran Oppenheimer 2003 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Raffles1830 adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme a b c Briffa K R Jones P D Schweingruber F H Osborn T J 1998 Influence of volcanic eruptions on Northern Hemisphere summer temperature over 600 years Nature 393 6684 ss 450 455 Bibcode 1998Natur 393 450B doi 10 1038 30943 Stothers Richard B 2004 Density of fallen ash after the eruption of Tambora in 1815 Journal of Volcanology and Geothermal Research 134 4 ss 343 345 Bibcode 2004JVGR 134 343S doi 10 1016 j jvolgeores 2004 03 010 Monk K A Fretes Y Reksodiharjo Lilley G 1996 The Ecology of Nusa Tenggara and Maluku Hong Kong Periplus Editions Ltd s 60 ISBN 962 593 076 0 a b c d e f g h i j k l Oppenheimer Clive 2003 Climatic environmental and human consequences of the largest known historic eruption Tambora volcano Indonesia 1815 Progress in Physical Geography 27 2 ss 230 259 doi 10 1191 0309133303pp379ra Cao S amp Li Y amp Yang B 2012 Mt Tambora Climatic Changes and China s Decline in the Nineteenth Century Journal of World History 23 3 University of Hawai i Press ss 587 607 25 Mart 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Mart 2018 Self S Gertisser R Thordarson T Rampino M R Wolff J A 1 Ekim 2004 Magma volume volatile emissions and stratospheric aerosols from the 1815 eruption of Tambora Geophysical Research Letters Ingilizce 31 20 ss L20608 doi 10 1029 2004GL020925 ISSN 1944 8007 4 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Mart 2018 USGS account of historical volcanic induced tsunamis 26 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hvo wr usgs gov Retrieved 26 April 2012 Zollinger 1855 Besteigung des Vulkans Tamboro auf der Insel Sumbawa und Schilderung der Eruption desselben im Jahre 1815 Winterthur Zurcher and Furber Wurster and Co cited by Oppenheimer 2003 Petroeschevsky 1949 A contribution to the knowledge of the Gunung Tambora Sumbawa Tijdschrift van het K Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap Amsterdam Series 2 66 688 703 cited by Oppenheimer 2003 Tanguy J C Scarth A Ribiere C Tjetjep W S 1998 Victims from volcanic eruptions a revised database Bulletin of Volcanology 60 2 ss 137 144 Bibcode 1998BVol 60 137T doi 10 1007 s004450050222 Anthony Reid Lessons of Tambora ignored 200 years on 26 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde 25 April 2015 East Asia Forum Australian National University Erisim tarihi 27 Nisan 2015 Dai Jihong Mosley Thompson Ellen Thompson Lonnie G 1991 Ice core evidence for an explosive tropical volcanic eruption six years preceding Tambora Journal of Geophysical Research Atmospheres Cilt 96 ss 17 361 17 366 Bibcode 1991JGR 9617361D doi 10 1029 91jd01634 New brunswick net 9 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Mart 2012 American Beacon Norfolk VA Cilt II Sayi 124 4 Temmuz 1816 3 The year without a summer in 1816 produced massive famines and helped stimulate the emergence of the administrative state observes Earth in the Balance Ecology and the human spirit 2000 79 Facts Year Without Summer 28 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Extreme Earth Discovery Channel Cole Dai Jihong Ferris David Lanciki Alyson Savarino Joel Baroni Melanie Thiemens Mark H 1 Kasim 2009 Cold decade AD 1810 1819 caused by Tambora 1815 and another 1809 stratospheric volcanic eruption Geophysical Research Letters Ingilizce 36 22 doi 10 1029 2009GL040882 ISSN 1944 8007 Pompeii of the East discovered BBC News 28 Subat 2006 30 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ocak 2018 a b c URI volcanologist discovers lost kingdom of Tambora Basin aciklamasi 27 Subat 2006 30 Mart 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Ekim 2006 Donohue Mark 2007 The Papuan Language of Tambora Oceanic Linguistics 46 2 ss 520 537 JSTOR 20172326 a b c d e f g de Jong Boers Bernice 1995 Mount Tambora in 1815 A Volcanic Eruption in Indonesia and its Aftermath Indonesia Cilt 60 ss 37 59 doi 10 2307 3351140 JSTOR 3351140 Zollinger Family History Research 9 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Kasim 2006 Heinrich Zollinger Besteigung des Vulkans Tambora auf der Insel Sumbawa und Schilderung der Erupzion desselben im Jahr 1815 Winterthur 1855 Zollinger 1855 cited by Trainor 2002 a b Volcanedo 24 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2020 a b Trainor C R 2002 Birds of Gunung Tambora Sumbawa Indonesia effects of altitude the 1815 cataclysmic volcanic eruption and trade PDF Forktail Cilt 18 ss 49 61 26 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 30 Ocak 2018 Mount Tambora National Park Transformed Into New Ecotourism Destination 30 Eylul 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Antara News 15 Nisan 2015 Rahmad Rahmadi Geckos moths and spider scorpions Six new species on Mount Tambora say Indonesian researchers 30 Eylul 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Mongabay 14 Mayis 2015 PDF Basin aciklamasi Endonezce Endonezya Merkezi Istatistik Burosu 1 Eylul 2006 27 Eylul 2006 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2006 Calder Joshua 3 Mayis 2006 Most Populous Islands World Island Information 14 Agustos 2006 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2006 a b Endonezce Directorate of Volcanology and Geological Hazard Mitigation 29 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Kasim 2006 Endonezce Directorate of Volcanology and Geological Hazard Mitigation Indonesia 29 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Kasim 2006 Konuyla ilgili yayinlarAnonim 11 Nisan 2015 After Tambora The Economist Ingilizce 415 8933 ss 17 20 C R Harrington Ed 1992 The Year Without a Summer World Climate in 1816 Ingilizce Ottawa Canadian Museum of Nature Stommel Henry Stommel Elizabeth 1983 Volcano Weather The Story of 1816 the Year without a Summer Ingilizce Newport Rhode Island ISBN 0 915160 71 4 Dis baglantilar Cascades Volcano Observatory USGS 3 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mart 2006 Volcano World Oregon Eyalet Universitesi Yerbilimleri Anabilim Dali 17 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ocak 2018 Smithsonian Enstitusu nun Kuresel Volkanizma Programinda Tambora30 Mayis 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde