Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eskimo dondurması ya da akutak veya akutuk (İngilizce Eskimo ice-cream «Eskimo dondurması», Yupik ice-cream, Yup'ik ice-cream «Yupik dondurması», Inupiaq ice-cream, Inupiat ice-cream «İnyupik dondurması», Alutiiq ice cream «Supik dondurması», Alaskan ice-cream «Alaska dondurması», native ice cream «yerli dondurma», akutaq, akutak, agutaq, agutak, agutuq, agutuk, ackutuk, aguduk, agudak; İnyupikçe North Slope ve Inland Malimiut lehçelerinde akutuq, Coastal Malimiut lehçesinde akutaq, Inland Malimiut lehçesinde qamaamak,Utkuhiksalik İnuitçesi ᐊᑯᑕᖅ akutaq,Yupikçe ve Çupikçe akutaq,Nunivak Çupikçesi akutar, Batı Supikçesi akutaq, Doğu Supikçesi pinaq), Alaska'da İnyupikler, Yupikler, Nunivak Çupikleri, Supikler gibi Alaska Eskimoları ve Kanada'da Kanada İnuitleri tarafından balık ve sığın, rengeyiği gibi memelilerin et ve yağlarının yabani meyve ve sebzelerle el ya da çırpacak yardımıyla karıştırılmasıyla yapılan tatlı olup genelde içeriğindeki donyağından dolayı katılaşıp donduktan sonra yenir. Et, balık, sıvı yağ, don yağı, meyve ve çağdaş tarif olarak karla yapılan bu tatlı klasik dondurma tarifleriyle uyuşmaz.
Alaska Atabaskları tarafından balık ve memeli et ve yağı ile meyve karışımıyla yapılan Kızılderili dondurması tatlısıyla ve Sibirya'da Çukçi-Kamçatka halkları tarafından aynı biçimde yapılan Çukçi dondurması ile Rusya'nın Sahalin adasındaki Nivihler tarafından yapılan mos tatlısıyla da benzerdir.
Eskimo dondurması Alaska'da oldukça yaygın yenen bir yemektir ve birçok tarifi bulunur. Çoğunlukla içyağı/donyağı, fok yağı ve meyve karışımıyla yapılır. Bazen içine et ya da balık ilave edilir. Kıta ABD'sindeki (lower 48 states) ve Kanada'daki pemmikan denen meyveli et yemeğini andırsa da kurutulup stoklanmış etle yapılan pemmikan ile kurutulmayıp iklim gereği dondurulan etlerle yapılan Eskimo dondurması farklıdır. Alaska'da pemmikan birkaç yerli tarafından yense de akutaq Alaskalı bir ailenin her zaman favori yiyeceği olmuştur.
Meyvelerin et ve yağlarla karıştırılması sınırlı olan gıda kaynaklarını koruma yöntemi olarak düşünülmektedir. Deniz memelilerinden (fok, mors, balina) elde edilen yağlar bakımından zengindir ve çabuk bozulurlar. Alaska'daki üzümsü böğürtlensi yabani meyvelerin antioksidan düzeyi yüksektir ve çabuk ekşime yaparlar. Her ikisinin karıştırılması ekşime ve bozulmayı geciktirir.
On dört Akutaq tarifinin analiz edildiği bir çalışmaya göre, krema ya da çikolatalı kek gibi yüksek karbonhidrat içeren besinlere göre karbonhidrat düzeyi oldukça düşük olan Eskimo dondurması (IGT) olan kişilerce tercih edilebilir. Akutuqta C vitamini, folik asit ve lif oranı da boldur.
Adlandırma
İngilizceye İnyupikçe akutuq (North Slope ve Inland Malimiut) akutaq (Coastal Malimiut) ya da Yupikçe/Çupikçe akutaq kelimesinden geçmiş, diğer dillere de İngilizceden yayılmıştır. İnyupikçede akut- («karıştırmak / to mix»), Nunivak Çupikçesinde ise (akutar) yine aynı anlamda olan akute- fiilinden türetilmiştir. Yupikçede akutaq harfiyen «karışık şey / something mixed» demektir. İnyupikçede akutaq harfiyen «karışımın ürünü / result of mixing» demektir. İnyupikçede esas olarak «karıştırmak / to mix» anlamına gelen akut- fiiline Batılılarla karşılaştıktan sonra ayrıca «hamur yoğurmak / to knead dough, to beat dough» anlamı da katılmıştır ve bu yüzden North Slope İnyupikçesinde aynı fiilden iki ayrı ekle hem akutuq (Eskimo dondurması) hem de akutaq (ekmek hamuru) ismi oluşturulmuştur.Utkuhiksalik İnuitçesinde ᐊᑯᑕᖅ akutaq kelimesi harfiyen «karışık şey / something that is mixed» demektir ve -řaq / -gaq («the one Xed, something that is Xed») yapım ekiyle türetilmiştir.Grönland İnuitçesinde akutaq kelimesi «mixture; bastard» anlamındadır ve dondurma anlamı yoktur.
İnyupikçede «Eskimo dondurması yapmak» için akutchi- fiili kullanılır ve bu fiilden türetilen akutchiaq türevi akutuq yapma malzemesine (bazen de akutuq 'un kendine) denir ve bu malzemenin karıştırıldığı geniş çanağa da akutchivik adı verilir.
Tarih
Akutaq üzerine yapılmış ilk tarihi kayıt Peder (Иван Евсеевич Попов-Вениаминов 1797-1879; sonradan: Saint Innocent of Alaska) tarafından 1824-1831 yılları arasında yapılmıştır:
| “ | The best Aleut dishes are: crowberries with fat, beaten until white | ” |
—Peder Veniaminov, | ||
Alaska'yı Aleut Adaları'ndan keşfe başlayıp sömüren Ruslar, Rus Alaskası döneminde Aleutlar (Unangan) ile Supikler (Alutiiq) arasında ayrım yapmaz ve her iki halkı da "Алеутъ" (Aleut) olarak adlandırırlardı.
Malzeme
* Vaccinium uliginosum (mavi üzümsü)
* Vaccinium vitis-idaea (kırmızı üzümsü)
* Rubus arcticus (kırmızı böğürtlensi)
- Memeliler (et): sığın, rengeyiği, ayı
- Balıklar (et & yağ): turna balığı (Esox lucius), Stenodus leucichthys, Coregonus, Prosopium, Pasifik som balığı (Oncorhynchus gorbuscha, Oncorhynchus keta, Oncorhynchus kisutch, Oncorhynchus nerka, Oncorhynchus tshawytscha), balık karaciğeri, balık yumurtası (kuru ya da taze)
- Meyveler: Vaccinium vitis-idaea, Vaccinium uliginosum, Vaccinium oxycoccos, Arctostaphylos uva-ursi, Empetrum nigrum, Rubus spectabilis, Rubus chamaemorus, Rubus strigosus, Rosa acicularis
- Sebzeler: Rumex arcticus, , Equisetum fluviatile, , , , ,Carex,
- Ekstra tatlandırıcılar: Hedysarum alpinum (doğadan ya da fare yuvasından toplanır: ugnarat neqait)
Etnografya
- Alaska'da St. Lawrence adasındaki Sibirya Yupikleri, Eskimo dondurmasını malzemesine göre değişik yaparlar. Ada tundrasının en değerli yenebilir bitkisi olan sebzesini (nooneevuk) eskiden fok derisinden tuluma şimdi ise bir varile iyica bastırarak doldururlar ve bir süre fermente olduktan sonra dondururlar ve kış aylarında fok yağı ile birlikte dondurmaya katarak yerler ve daha çok bunu özel günlerde yaparlar.
- Alaska'da Nunivak Çupikleri akutar (< akute- «to mix; to make Eskimo ice cream») adını verdikleri Eskimo dondurmasını malzemesine göre değişik biçimlerde yaparlar. Pasifik sombalıklarının yumurtaları labada yapraklarıyla birlikte fok yağında saklanarak fermente olmaları sağlanır ve ağustos ayında olgunlaşan Rubus spectabilis meyveleri ile daha önceden fermente olan kısmen çürümüş balık yumurtaları ile fok yağı çırpılarak karıştırılır. Yılın o zamanı ve sonbahar boyunca en popüler yemek Eskimo dondurmasıdır. Sonbaharda toplanan Carex (pekneret) sapının köke yakın yumuşak kısımları, sonbaharda toplanan Empetrum nigrum (puunrar) meyveleri ve yaz sonunda toplanan (tukayug) bitkisinin yaprakları kışın akutar yapımında kullanılır.Fok yağında marine edilip akutar yapılan yosuna puyallret denir. Dondurulmuş akutar için qangquar terimi kullanılır. Yumuşak fakat granüler kar tabakasının üst yüzü sıyrılıp alttaki temiz tabakadan alınıp donması için akutara katılan kara puk'ag denir.
- Alaska'da akutaq adını verdikleri Eskimo dondurmasını çağın gereklerine göre şekillendirmişlerdir. Yağlar (fok yağı, rengeyiği yağı, balık karaciğeri, kuş yağı, son dönemlerde de marka yağ), yabani meyve ve sebzeler (daha sonra kuru üzüm ya da diğer ticari meyveler de dahil edilmiştir), pişmiş balık püresi, patates püresi, süt, yumurta, şeker, su ve kar gibi geleneksel olmayan malzemelerin karışımıdır. Geleneksel akutaqlar yağda çözünen vitaminler (A, D) içeren fok yağı ve balık karaciği gibi malzeme ile suda çözünen vitaminler (C, E) içeren yabani meyve ve sebzeler bakımından oldukça zengin ve besleyicidir. Günümüzde ise Eskimo mutfağına yabancı ticari ürünler de katılmaktadır. Çupikler kaymağımsı (creamy Eskimo ice cream) Eskimo dondurmasına mak'aq adını verirler.
- Alaska'da Yupikler akutaq adını verdikleri Eskimo dondurmasını qecirniirutet («desserts») adını verdikleri tatlılar arasında sayarlar ve değişik tarifleri vardır. Aqutaq (agu'tuk), (Napaskiaq) yöresinde favori tatlıdır ve genelde fok yağı (bazen de ticari yağlar), azıcık şeker, haşlanmış balık, meyveler, Rumex arcticus türünden labada, Equisetum arvense türü atkuyruğunun kökleri ve kök üstü sapları ile türü atkuyruğunun sapları, türünden eğrelti otunun yaz aylarında toplanıp kurutulan kökleri suda haşlanıp eklenerek yapılır. Yine tatlılar arasında sayılan qerpertaq [qǝχpǝχtaq] (< qercua- «to be frostbitten») bazen akutaqtan ayrı tutulsa da akutaq türü olarak geçer ve bu da Eskimo dondurması (Eskimo ice-cream) adıyla anılır ve taze çiğ turna balığı yumurtası, kırmızı Vaccinium oxycoccos meyvesi, şeker ile fok yağı karıştırılarak yapılır ya da kurutulmuş balık yumurtası fok yağında ezilerek çok hızlı bir şekilde yumurta çırpar gibi çırpılır ve içerisine pişmiş Vaccinium oxycoccos meyvesi eklenir. Yine tatlılar arasında yer alan diğer bir aqutaq türü de tenguggluk adı verilen ve bol suda kaynatılan balık karaciğerine (tenguk) suyunu ayırmadan iki balıktan çıkarılan çiğ balık yumurtası, fok yağı, Rubus spectabilis, Empetrum nigrum meyveleri ile şeker eklenip karıştırılarak yapılır. Yupikler mak'aq adını verdikleri tatlıyı Pasifik sonbalığı yumurtalarını fok yağı ile karıştırıp kaymak gibi köpürene kadar çırparlar ve içine Rubus spectabilis meyvesi katarak yaparlar. Farelerin kışlık depolarından alınan bitki kök ve saplarıyla (ugnarat neqait «fare yiyeceği / mouse food») yapılan ve anllelget adı verilen akutak tarifine İngilizcede «fare akutağı» (mouse akutaq, mouse akutak) denir. Bitki akutakları olarak quagciq akutaq adı verilen türü Rumex arcticus (quagciq) bitkisinden,ikiitulek (harfiyen «ikiituk'lu») adı verilen türü (ikiituk) bitkisinden yapılır. Etli akutak için kemlek (harfiyen «etli») adı kullanılır ve memeli hayvan etiyle (kemek) yapılır. Kar akutağı olarak qanikcalek (harfiyen «karlı») adı verilen türü yerdeki karla (qanikcaq) yapılır. Diğer akutak türleri arasında tunulek ile uqiinaq sayılabilir. Yupikler tumnaq adını verdikleri büyük servis çanağında dondurmayı yaparlar ve qantaq adını verdikleri tahta ve huş kabuğundan yaptıkları kapları hem yemek koymada kullanırlar hem de Eskimo dondurması doldururlar. Akutaq günlük yemek değildir ve özel günlerde özene bezene yapılır.
- Alaska'da Qawiaraq İnyupikleri akutaq (phonetic: agoodik «the blended one, the mixture») denen Eskimo dondurmasını, Batılarla karşılaşmadan önceleri, rengeyiği ve sığın gibi kara memelilerinden elde ettikleri içyağı/donyağı, fok, mors ve balina gibi deniz memelilerinden elde ettikleri sıvı hayvan yağını, Pasifik sombalığı gibi balıkları, balık karaciğerini, kurutulmuş sombalığı yumurtalarını, Rubus spectabilis, Empetrum nigrum gibi meyveleri ve sebzeleri kullanarak yapar ve kesinlikle şeker kullanmazlardı. Yapımında iki farklı yağ kullanılır. Bunlardan sıvı olanı (animal oil) deniz memelilerinin İngilizcede blubber denen derialtı katmanını dilimleyip günlerce ahşap fıçılarda bekletirler ve süzülmesini sağlarlar, katı olanı (dried fat) ise kara memelilerinin içyağını etsiz boş kurutarak elde ederler. Yapılırken önce içyağı ufak parçalar hâlinde doğranarak elle yoğrulur ve yavaş yavaş deniz memelilerinden elde edilen sıvı yağ akıtılır ve elle yoğurma elle çırpmaya döner, belki birazcık da su katılabilir. Karışım beyaz köpüklü olana kadar çırpmaya ve sıvı yağ eklemeye devam edilir ve meyve ve sebzeler eklenir. Eskimo dondurması avcının ilk fokunu ya da Kutup ayısını avlaması şerefine kutlanan törenlerde yenmek üzere annesi ya da babaannesi tarafından yapılırdı. Solomon yöresindeki bazı İnyupikler, bu dondurmayı sincabın karaciğer yağı, fok yağı ve Vaccinium uliginosum meyvesini karıştırıp yapar. Günümüzde Qawiaraq İnyupikler değişen şartlara bağlı olarak malzemeye Crisco marka ticari yağ, şeker, kayısı ya da şeftali gibi kuru meyve, kuru üzüm ve dışarıdan gelen dondurulmuş ahududu ya da böğürtlen gibi yabancı ticari ürünler eklenmektedir.
- Alaska'da Wales (Kiŋigin) İnyupikleri qamamuq adını verdikleri Eskimo dondurmasını, Batılılardan aldıkları Şükran Günü kutlamalarında da yapmaktadırlar.
- Alaska'da Kotzebue (Qikiqtaġruk) yöresindeki İnyupikler, 1897-1902 yıllarında Hristiyanlığı yaymaya çalışan Anglikan Friends misyonerlerinin kayıtların göre, Kivgiq bayramında şamana yardımcı olan aile ruhlarının (tuunraq) beslenmesi için Eskimo köy odasında (qazgi) tavana Eskimo dondurması (akuutuq) yapıştırırlardı.
- Alaska'da Point Hope (Tikiġaq) İnyupikleri (Tikiġaġmiut) Eskimo dondurmasını çanak gibi geniş bir kapta rengeyiğinin sırt tarafından çıkarılan donyağını ince ince doğrayarak ya da ezerek içine fok yağı akıtıp beyaz püre hâline gelecek kadar elle çırparlar ve içine rengeyiğinin arka butundan ufak et parçacıkları ile Vaccinium uliginosum meyvesini katarak yaparlar.
- Alaska'da denizden uzak içbölgede yaşayan Nunamiut İnyupikleri akutuq adını verdikleri Eskimo dondurmasını, hemen yenmek üzere rengeyiğinden elde edilen donyağını ısıtarak içine geyiğin etinden parçalar katar ve köpürüp beyazlanıncaya kadar eliyle iki saat kadar çırparak yaparlar. Başka bir tarifi de donyağı, balina yağı (kıyı bölgelerdeki balina avcısı olan Taġiuġmiut İnyupikleriyle yapılan ticarette değiş tokuş yöntemiyle alınır) ve meyvelerle yapılır.
- Kanada'da Batı Kanada İnuitleri (Uummarmiut İnyupikleri dahil), akutuq adını verdikleri Eskimo dondurmasını, rengeyiği eti ve donyağı, kemik iliği ve suyunu homojen olana kadar karıştırıp sonra da köpürüp kabarana kadar elle çırparlar ve donduktan sonra yerler.
- Kanada'da ᐊᑯᑕᖅ akutaq adını verdikleri yemeği donyağı ile balık yağından yaparlar.
Türleri
Kar ya da buz katılarak kar helvası biçiminde klasik dondurma tariflerine yakın akutaqlar daha çok Alaska Eskimo kültüründen etkilenen Batılılarca kendi damak tadlarına göre şekillenir ve diyetisyenlerin çağdaş akutaq tariflerine Vaccinium oxycoccos meyvesi gibi geleneksel meyveler ile körpe ıspanak yaprakları ve hindistancevizi yağı gibi ticari ürünler de katılabilmektedir.
Caribou agutuk, agutuk with cloudberries, crowberry agutuk with sourdock, cranberry agutuk, cranberry and whitefish agutuk gibi birbirinden farklı malzemeyle yapılan karışımlar bulunur.
Kaynakça
- ^ a b c d Iñupiaq Combined Dictionary
- ^ a b c d e f g Seiler, Wolf A. (2012). "Iñupiatun Eskimo Dictionary" (PDF). SIL International Partners in Language Development. 15 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
- ^ a b c "Dictionary of Utkuhiksalingmiut Postbases". 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Aralık 2012.
- ^ a b c "Alaskool: Chevak Cup'ik Glossary". 6 Nisan 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Aralık 2012.
- ^ a b c . 5 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2012.
- ^ John E. Smelcer, Alutiiq Noun Dictionary and Pronunciation Guide, Common Nouns in Prince William Sound and Kenai Peninsula Region Alutiiq[]
- ^ "ankn.uaf.edu : Akutaq recipe". 5 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Aralık 2012.
- ^ a b c Janell Smith (2007), Food customs of rural and urban Inupiaq elders and their relationships to select nutrition parameters food insecurity, health and physical and mental functioning 24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Florida International University, Miami
- ^ (Veniaminov 1984: 277)
- ^ Mapping Alaska's Native languages 11 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (= Names derived from a combination of Russian and Native words include: Alutiiq, from the Russian word Aleut (a term something like English "Eskimo" but referring to the people of the Aleutian Islands, the Alaska Peninsula, and the Kodiak archipelago); plus the Russian plural suffix -y; plus the Native singular suffix -q)
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Aralık 2012.
- ^ Steven B. Young and Edwin S. Hall, Jr., to the ethnobotany of the St. Lawrence Island Eskimo[]
- ^ http://folklife-media01.si.edu/liner_notes/folkways/FW04069.pdf[]
- ^ James W. VanStone (1989), Nunivak Island Eskimo (Yuit) technology and material culture, Chicago: Field Museum of Natural History, 1989. Fieldiana, Anthropology,New Series, No. 12. 108 p.
- ^ Griffin 2001 Dennis Griffin, Contributions to the Ethnobotany of the Cup'it Eskimo, Nunivak Island, Alaska 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Journal of Ethnobiology 21(2): 91-127 Winter 2001
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Aralık 2012.
- ^ W. H. Oswalt (1957), "A Western Eskimo Ethnobotany." 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Anthropological Papers of the University of Alaska, vol. 6, No. 1. College
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Haziran 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Aralık 2012.
- ^ a b c "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Aralık 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2022.
- ^ . 7 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ekim 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Aralık 2012.
- ^ . 25 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2012.
- ^ "Alaska Native Collections : qantaq "bowl, plate, dish"". 21 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Aralık 2012.
- ^ (PDF). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2012.
- ^ a b The story of Eskimo ice cream By Lee Ann Hoogendorn-Alowa 2 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Tribal Social Worker, Kawerak
- ^ http://wales.bssd.org/blog/?p=538[]
- ^ (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2012.
- ^ Jill Elizabeth Oakes, Roderick R. Riewe, Lydia Apatiki (2007), Alaska Eskimo Footwear
- ^ Robert F. Spencer (1959), The North Alaskan Eskimo, a study in ecology and society, Smithsonian Institution, Bureau of American Wthnology Bulletin 171
- ^ . 4 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Aralık 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Aralık 2012.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Eskimo dondurmasi ya da akutak veya akutuk Ingilizce Eskimo ice cream Eskimo dondurmasi Yupik ice cream Yup ik ice cream Yupik dondurmasi Inupiaq ice cream Inupiat ice cream Inyupik dondurmasi Alutiiq ice cream Supik dondurmasi Alaskan ice cream Alaska dondurmasi native ice cream yerli dondurma akutaq akutak agutaq agutak agutuq agutuk ackutuk aguduk agudak Inyupikce North Slope ve Inland Malimiut lehcelerinde akutuq Coastal Malimiut lehcesinde akutaq Inland Malimiut lehcesinde qamaamak Utkuhiksalik Inuitcesi ᐊᑯᑕᖅ akutaq Yupikce ve Cupikce akutaq Nunivak Cupikcesi akutar Bati Supikcesi akutaq Dogu Supikcesi pinaq Alaska da Inyupikler Yupikler Nunivak Cupikleri Supikler gibi Alaska Eskimolari ve Kanada da Kanada Inuitleri tarafindan balik ve sigin rengeyigi gibi memelilerin et ve yaglarinin yabani meyve ve sebzelerle el ya da cirpacak yardimiyla karistirilmasiyla yapilan tatli olup genelde icerigindeki donyagindan dolayi katilasip donduktan sonra yenir Et balik sivi yag don yagi meyve ve cagdas tarif olarak karla yapilan bu tatli klasik dondurma tarifleriyle uyusmaz Bati tarzi cagdas buzlu Eskimo dondurmasi geleneksel Eskimo dondurmasi bu goruntuden oldukca uzaktir Bati tarzi cagdas buzsuz Eskimo dondurmasi geleneksel Eskimo dondurmasi bu goruntuden oldukca uzaktir Alaska Atabasklari tarafindan balik ve memeli et ve yagi ile meyve karisimiyla yapilan Kizilderili dondurmasi tatlisiyla ve Sibirya da Cukci Kamcatka halklari tarafindan ayni bicimde yapilan Cukci dondurmasi ile Rusya nin Sahalin adasindaki Nivihler tarafindan yapilan mos tatlisiyla da benzerdir Eskimo dondurmasi Alaska da oldukca yaygin yenen bir yemektir ve bircok tarifi bulunur Cogunlukla icyagi donyagi fok yagi ve meyve karisimiyla yapilir Bazen icine et ya da balik ilave edilir Kita ABD sindeki lower 48 states ve Kanada daki pemmikan denen meyveli et yemegini andirsa da kurutulup stoklanmis etle yapilan pemmikan ile kurutulmayip iklim geregi dondurulan etlerle yapilan Eskimo dondurmasi farklidir Alaska da pemmikan birkac yerli tarafindan yense de akutaq Alaskali bir ailenin her zaman favori yiyecegi olmustur Meyvelerin et ve yaglarla karistirilmasi sinirli olan gida kaynaklarini koruma yontemi olarak dusunulmektedir Deniz memelilerinden fok mors balina elde edilen yaglar bakimindan zengindir ve cabuk bozulurlar Alaska daki uzumsu bogurtlensi yabani meyvelerin antioksidan duzeyi yuksektir ve cabuk eksime yaparlar Her ikisinin karistirilmasi eksime ve bozulmayi geciktirir On dort Akutaq tarifinin analiz edildigi bir calismaya gore krema ya da cikolatali kek gibi yuksek karbonhidrat iceren besinlere gore karbonhidrat duzeyi oldukca dusuk olan Eskimo dondurmasi IGT olan kisilerce tercih edilebilir Akutuqta C vitamini folik asit ve lif orani da boldur AdlandirmaIngilizceye Inyupikce akutuq North Slope ve Inland Malimiut akutaq Coastal Malimiut ya da Yupikce Cupikce akutaq kelimesinden gecmis diger dillere de Ingilizceden yayilmistir Inyupikcede akut karistirmak to mix Nunivak Cupikcesinde ise akutar yine ayni anlamda olan akute fiilinden turetilmistir Yupikcede akutaq harfiyen karisik sey something mixed demektir Inyupikcede akutaq harfiyen karisimin urunu result of mixing demektir Inyupikcede esas olarak karistirmak to mix anlamina gelen akut fiiline Batililarla karsilastiktan sonra ayrica hamur yogurmak to knead dough to beat dough anlami da katilmistir ve bu yuzden North Slope Inyupikcesinde ayni fiilden iki ayri ekle hem akutuq Eskimo dondurmasi hem de akutaq ekmek hamuru ismi olusturulmustur Utkuhiksalik Inuitcesinde ᐊᑯᑕᖅ akutaq kelimesi harfiyen karisik sey something that is mixed demektir ve raq gaq the one Xed something that is Xed yapim ekiyle turetilmistir Gronland Inuitcesinde akutaq kelimesi mixture bastard anlamindadir ve dondurma anlami yoktur Inyupikcede Eskimo dondurmasi yapmak icin akutchi fiili kullanilir ve bu fiilden turetilen akutchiaq turevi akutuq yapma malzemesine bazen de akutuq un kendine denir ve bu malzemenin karistirildigi genis canaga da akutchivik adi verilir TarihAkutaq uzerine yapilmis ilk tarihi kayit Peder Ivan Evseevich Popov Veniaminov 1797 1879 sonradan Saint Innocent of Alaska tarafindan 1824 1831 yillari arasinda yapilmistir The best Aleut dishes are crowberries with fat beaten until white Peder Veniaminov Alaska yi Aleut Adalari ndan kesfe baslayip somuren Ruslar Rus Alaskasi doneminde Aleutlar Unangan ile Supikler Alutiiq arasinda ayrim yapmaz ve her iki halki da Aleut Aleut olarak adlandirirlardi MalzemeAlaska nin yabani uzumsu bogurtlensi yemisleri Vaccinium uliginosum mavi uzumsu Vaccinium vitis idaea kirmizi uzumsu Rubus arcticus kirmizi bogurtlensi Oncorhynchus nerkasebzesi St Lawrence Adasinda yasayan Sibirya Yupiklerinin gozde dondurma kaynagidirMemeliler et sigin rengeyigi ayi icyagi donyagi sigin rengeyigi ayi taze ya da kurutulmus sivi yag fok mors balina Baliklar et amp yag turna baligi Esox lucius Stenodus leucichthys Coregonus Prosopium Pasifik som baligi Oncorhynchus gorbuscha Oncorhynchus keta Oncorhynchus kisutch Oncorhynchus nerka Oncorhynchus tshawytscha balik karacigeri balik yumurtasi kuru ya da taze Meyveler Vaccinium vitis idaea Vaccinium uliginosum Vaccinium oxycoccos Arctostaphylos uva ursi Empetrum nigrum Rubus spectabilis Rubus chamaemorus Rubus strigosus Rosa acicularis Sebzeler Rumex arcticus Equisetum fluviatile Carex Ekstra tatlandiricilar Hedysarum alpinum dogadan ya da fare yuvasindan toplanir ugnarat neqait EtnografyaAlaska da St Lawrence adasindaki Sibirya Yupikleri Eskimo dondurmasini malzemesine gore degisik yaparlar Ada tundrasinin en degerli yenebilir bitkisi olan sebzesini nooneevuk eskiden fok derisinden tuluma simdi ise bir varile iyica bastirarak doldururlar ve bir sure fermente olduktan sonra dondururlar ve kis aylarinda fok yagi ile birlikte dondurmaya katarak yerler ve daha cok bunu ozel gunlerde yaparlar Alaska da Nunivak Cupikleri akutar lt akute to mix to make Eskimo ice cream adini verdikleri Eskimo dondurmasini malzemesine gore degisik bicimlerde yaparlar Pasifik sombaliklarinin yumurtalari labada yapraklariyla birlikte fok yaginda saklanarak fermente olmalari saglanir ve agustos ayinda olgunlasan Rubus spectabilis meyveleri ile daha onceden fermente olan kismen curumus balik yumurtalari ile fok yagi cirpilarak karistirilir Yilin o zamani ve sonbahar boyunca en populer yemek Eskimo dondurmasidir Sonbaharda toplanan Carex pekneret sapinin koke yakin yumusak kisimlari sonbaharda toplanan Empetrum nigrum puunrar meyveleri ve yaz sonunda toplanan tukayug bitkisinin yapraklari kisin akutar yapiminda kullanilir Fok yaginda marine edilip akutar yapilan yosuna puyallret denir Dondurulmus akutar icin qangquar terimi kullanilir Yumusak fakat granuler kar tabakasinin ust yuzu siyrilip alttaki temiz tabakadan alinip donmasi icin akutara katilan kara puk ag denir Alaska da akutaq adini verdikleri Eskimo dondurmasini cagin gereklerine gore sekillendirmislerdir Yaglar fok yagi rengeyigi yagi balik karacigeri kus yagi son donemlerde de marka yag yabani meyve ve sebzeler daha sonra kuru uzum ya da diger ticari meyveler de dahil edilmistir pismis balik puresi patates puresi sut yumurta seker su ve kar gibi geleneksel olmayan malzemelerin karisimidir Geleneksel akutaqlar yagda cozunen vitaminler A D iceren fok yagi ve balik karacigi gibi malzeme ile suda cozunen vitaminler C E iceren yabani meyve ve sebzeler bakimindan oldukca zengin ve besleyicidir Gunumuzde ise Eskimo mutfagina yabanci ticari urunler de katilmaktadir Cupikler kaymagimsi creamy Eskimo ice cream Eskimo dondurmasina mak aq adini verirler Yupiklerin Eskimo dondurmasi yaptigi canak tumnaq 1910Alaska da Yupikler akutaq adini verdikleri Eskimo dondurmasini qecirniirutet desserts adini verdikleri tatlilar arasinda sayarlar ve degisik tarifleri vardir Aqutaq agu tuk Napaskiaq yoresinde favori tatlidir ve genelde fok yagi bazen de ticari yaglar azicik seker haslanmis balik meyveler Rumex arcticus turunden labada Equisetum arvense turu atkuyrugunun kokleri ve kok ustu saplari ile turu atkuyrugunun saplari turunden egrelti otunun yaz aylarinda toplanip kurutulan kokleri suda haslanip eklenerek yapilir Yine tatlilar arasinda sayilan qerpertaq qǝxpǝxtaq lt qercua to be frostbitten bazen akutaqtan ayri tutulsa da akutaq turu olarak gecer ve bu da Eskimo dondurmasi Eskimo ice cream adiyla anilir ve taze cig turna baligi yumurtasi kirmizi Vaccinium oxycoccos meyvesi seker ile fok yagi karistirilarak yapilir ya da kurutulmus balik yumurtasi fok yaginda ezilerek cok hizli bir sekilde yumurta cirpar gibi cirpilir ve icerisine pismis Vaccinium oxycoccos meyvesi eklenir Yine tatlilar arasinda yer alan diger bir aqutaq turu de tenguggluk adi verilen ve bol suda kaynatilan balik karacigerine tenguk suyunu ayirmadan iki baliktan cikarilan cig balik yumurtasi fok yagi Rubus spectabilis Empetrum nigrum meyveleri ile seker eklenip karistirilarak yapilir Yupikler mak aq adini verdikleri tatliyi Pasifik sonbaligi yumurtalarini fok yagi ile karistirip kaymak gibi kopurene kadar cirparlar ve icine Rubus spectabilis meyvesi katarak yaparlar Farelerin kislik depolarindan alinan bitki kok ve saplariyla ugnarat neqait fare yiyecegi mouse food yapilan ve anllelget adi verilen akutak tarifine Ingilizcede fare akutagi mouse akutaq mouse akutak denir Bitki akutaklari olarak quagciq akutaq adi verilen turu Rumex arcticus quagciq bitkisinden ikiitulek harfiyen ikiituk lu adi verilen turu ikiituk bitkisinden yapilir Etli akutak icin kemlek harfiyen etli adi kullanilir ve memeli hayvan etiyle kemek yapilir Kar akutagi olarak qanikcalek harfiyen karli adi verilen turu yerdeki karla qanikcaq yapilir Diger akutak turleri arasinda tunulek ile uqiinaq sayilabilir Yupikler tumnaq adini verdikleri buyuk servis canaginda dondurmayi yaparlar ve qantaq adini verdikleri tahta ve hus kabugundan yaptiklari kaplari hem yemek koymada kullanirlar hem de Eskimo dondurmasi doldururlar Akutaq gunluk yemek degildir ve ozel gunlerde ozene bezene yapilir Alaska da Qawiaraq Inyupikleri akutaq phonetic agoodik the blended one the mixture denen Eskimo dondurmasini Batilarla karsilasmadan onceleri rengeyigi ve sigin gibi kara memelilerinden elde ettikleri icyagi donyagi fok mors ve balina gibi deniz memelilerinden elde ettikleri sivi hayvan yagini Pasifik sombaligi gibi baliklari balik karacigerini kurutulmus sombaligi yumurtalarini Rubus spectabilis Empetrum nigrum gibi meyveleri ve sebzeleri kullanarak yapar ve kesinlikle seker kullanmazlardi Yapiminda iki farkli yag kullanilir Bunlardan sivi olani animal oil deniz memelilerinin Ingilizcede blubber denen derialti katmanini dilimleyip gunlerce ahsap ficilarda bekletirler ve suzulmesini saglarlar kati olani dried fat ise kara memelilerinin icyagini etsiz bos kurutarak elde ederler Yapilirken once icyagi ufak parcalar halinde dogranarak elle yogrulur ve yavas yavas deniz memelilerinden elde edilen sivi yag akitilir ve elle yogurma elle cirpmaya doner belki birazcik da su katilabilir Karisim beyaz kopuklu olana kadar cirpmaya ve sivi yag eklemeye devam edilir ve meyve ve sebzeler eklenir Eskimo dondurmasi avcinin ilk fokunu ya da Kutup ayisini avlamasi serefine kutlanan torenlerde yenmek uzere annesi ya da babaannesi tarafindan yapilirdi Solomon yoresindeki bazi Inyupikler bu dondurmayi sincabin karaciger yagi fok yagi ve Vaccinium uliginosum meyvesini karistirip yapar Gunumuzde Qawiaraq Inyupikler degisen sartlara bagli olarak malzemeye Crisco marka ticari yag seker kayisi ya da seftali gibi kuru meyve kuru uzum ve disaridan gelen dondurulmus ahududu ya da bogurtlen gibi yabanci ticari urunler eklenmektedir Alaska da Wales Kiŋigin Inyupikleri qamamuq adini verdikleri Eskimo dondurmasini Batililardan aldiklari Sukran Gunu kutlamalarinda da yapmaktadirlar Alaska da Kotzebue Qikiqtaġruk yoresindeki Inyupikler 1897 1902 yillarinda Hristiyanligi yaymaya calisan Anglikan Friends misyonerlerinin kayitlarin gore Kivgiq bayraminda samana yardimci olan aile ruhlarinin tuunraq beslenmesi icin Eskimo koy odasinda qazgi tavana Eskimo dondurmasi akuutuq yapistirirlardi Alaska da Point Hope Tikiġaq Inyupikleri Tikiġaġmiut Eskimo dondurmasini canak gibi genis bir kapta rengeyiginin sirt tarafindan cikarilan donyagini ince ince dograyarak ya da ezerek icine fok yagi akitip beyaz pure haline gelecek kadar elle cirparlar ve icine rengeyiginin arka butundan ufak et parcaciklari ile Vaccinium uliginosum meyvesini katarak yaparlar Alaska da denizden uzak icbolgede yasayan Nunamiut Inyupikleri akutuq adini verdikleri Eskimo dondurmasini hemen yenmek uzere rengeyiginden elde edilen donyagini isitarak icine geyigin etinden parcalar katar ve kopurup beyazlanincaya kadar eliyle iki saat kadar cirparak yaparlar Baska bir tarifi de donyagi balina yagi kiyi bolgelerdeki balina avcisi olan Taġiuġmiut Inyupikleriyle yapilan ticarette degis tokus yontemiyle alinir ve meyvelerle yapilir Kanada da Bati Kanada Inuitleri Uummarmiut Inyupikleri dahil akutuq adini verdikleri Eskimo dondurmasini rengeyigi eti ve donyagi kemik iligi ve suyunu homojen olana kadar karistirip sonra da kopurup kabarana kadar elle cirparlar ve donduktan sonra yerler Kanada da ᐊᑯᑕᖅ akutaq adini verdikleri yemegi donyagi ile balik yagindan yaparlar TurleriKar ya da buz katilarak kar helvasi biciminde klasik dondurma tariflerine yakin akutaqlar daha cok Alaska Eskimo kulturunden etkilenen Batililarca kendi damak tadlarina gore sekillenir ve diyetisyenlerin cagdas akutaq tariflerine Vaccinium oxycoccos meyvesi gibi geleneksel meyveler ile korpe ispanak yapraklari ve hindistancevizi yagi gibi ticari urunler de katilabilmektedir Caribou agutuk agutuk with cloudberries crowberry agutuk with sourdock cranberry agutuk cranberry and whitefish agutuk gibi birbirinden farkli malzemeyle yapilan karisimlar bulunur Kaynakca a b c d Inupiaq Combined Dictionary a b c d e f g Seiler Wolf A 2012 Inupiatun Eskimo Dictionary PDF SIL International Partners in Language Development 15 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 22 Agustos 2012 a b c Dictionary of Utkuhiksalingmiut Postbases 6 Mart 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Aralik 2012 a b c Alaskool Chevak Cup ik Glossary 6 Nisan 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Aralik 2012 a b c 5 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Aralik 2012 John E Smelcer Alutiiq Noun Dictionary and Pronunciation Guide Common Nouns in Prince William Sound and Kenai Peninsula Region Alutiiq olu kirik baglanti ankn uaf edu Akutaq recipe 5 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Aralik 2012 a b c Janell Smith 2007 Food customs of rural and urban Inupiaq elders and their relationships to select nutrition parameters food insecurity health and physical and mental functioning 24 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Florida International University Miami Veniaminov 1984 277 Mapping Alaska s Native languages 11 Eylul 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Names derived from a combination of Russian and Native words include Alutiiq from the Russian word Aleut a term something like English Eskimo but referring to the people of the Aleutian Islands the Alaska Peninsula and the Kodiak archipelago plus the Russian plural suffix y plus the Native singular suffix q Arsivlenmis kopya PDF 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Aralik 2012 Steven B Young and Edwin S Hall Jr to the ethnobotany of the St Lawrence Island Eskimo olu kirik baglanti http folklife media01 si edu liner notes folkways FW04069 pdf olu kirik baglanti James W VanStone 1989 Nunivak Island Eskimo Yuit technology and material culture Chicago Field Museum of Natural History 1989 Fieldiana Anthropology New Series No 12 108 p Griffin 2001 Dennis Griffin Contributions to the Ethnobotany of the Cup it Eskimo Nunivak Island Alaska 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Journal of Ethnobiology 21 2 91 127 Winter 2001 Arsivlenmis kopya 10 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Aralik 2012 W H Oswalt 1957 A Western Eskimo Ethnobotany 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Anthropological Papers of the University of Alaska vol 6 No 1 College Arsivlenmis kopya 23 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Aralik 2012 a b c Arsivlenmis kopya PDF 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Aralik 2012 Arsivlenmis kopya 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2022 7 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Aralik 2012 Arsivlenmis kopya 16 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2012 25 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Aralik 2012 Alaska Native Collections qantaq bowl plate dish 21 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Aralik 2012 PDF 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 4 Aralik 2012 a b The story of Eskimo ice cream By Lee Ann Hoogendorn Alowa 2 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tribal Social Worker Kawerak http wales bssd org blog p 538 olu kirik baglanti PDF 24 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 4 Aralik 2012 Jill Elizabeth Oakes Roderick R Riewe Lydia Apatiki 2007 Alaska Eskimo Footwear Robert F Spencer 1959 The North Alaskan Eskimo a study in ecology and society Smithsonian Institution Bureau of American Wthnology Bulletin 171 4 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Aralik 2012 Arsivlenmis kopya 7 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Aralik 2012 Arsivlenmis kopya 4 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Aralik 2012