Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alaska Atabaskları ya da Alaska Deneleri (İngilizce: Alaskan Athabascan/Athabaskan/Athapascan/Athapaskan/Dene peoples, Alaskan Athabascans,Alaskan Athabaskans,Alaskan Athapaskans,Athabascan Indians of Alaska, Athabascan Native Americans of Alaska, Athabascan-speaking peoples of Alaska; Rusça: атабаски Аляски ya da атапаски Аляски), Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin daha çok içbölgesinde Alaska Interior adı verilen İç Alaska'da birazı da güneyde Pasifik kıyılarında yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Kuzey Atabasklarından, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Alaska yerlilerinin beş ana kültür grubundan birini oluştururlar. Dil temelinde 11 ayrı halk olarak, Ahtnalar, , Guçinler, Hanlar, , Holikaçuklar, Koyukonlar, , Aşağı Tananalar, Tanakroslar ve Yukarı Tananalar biçiminde sınıflandırılır. Toplam nüfusları yaklaşık 6.400 kişidir ve ancak çok ufak bir kısmı anadillerini konuşabilmektedir. En çok nüfusa sahip olanlar Koyukonlar ile Guçinlerdir. Siyasi, idari ve kültürel açıdan ABD'deki diğer Atabasklardan (Güney Atabasklarından Apaçiler ve Navaholar ile Pasifik Atabasklarından Hupalar) ayrılırlar. Kanada'daki aynı alt grupta (Kuzey Atabaskları) yer alan Kanada Atabasklarına dilce ve kültürce daha yakındırlar ve Guçinler ile Hanların büyük bir kısmı ile Yukarı Tananaların ufacık bir kısmı Kanada'nın Alaska'ya yakın yörelerinde de yaşarlar. Kuzey, batı ve güneyden Eskimo halklarına (İnyupikler, Yupikler, Supikler), doğudan ise ırkdaşı olan Kanada Atabasklarıyla komşudurlar. Eskimolara komşu olanlar Eskimo kültüründen kısmen etkilenmişlerdir. Rus Alaskası (1733 – 1867) döneminde Ruslarla karşılaşan Alaska Atabaskları içinde en çok Ruslaşanlar Pasifik kıyısındaki Denağinalardır. Ekonomik rahatlamaya 1971 yılında kabul edilen Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) ile kavuşmuşlar ve aynı dönemde dil ve kültürlerini serbest kullanma ve eyaletçe korunma haklarını da elde etmişlerdir. Günümüzde Ahtna ve Denağina haricindeki Alaska Atabasklarının siyasi, ekonomik, yasal ve sosyal savunucusu 1962 yılından beri Tanana Chiefs Conference adlı kâr amacı gütmeyen kabile birliğidir. ABD'deki bütün Amerika yerlileri gibi Alaska Atabasklarının da eğitim, sağlık ve idaresinden ABD İçişleri Bakanlığı bünyesinde Amerika Birleşik Devletleri'nin yönetimine ait Bureau of Indian Affairs dairesi sorumludur.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Alaska | 6.400 |
| Diller | |
Alaska'daki Kuzey Atabask dilleri (Ahtnaca, Denağinaca, Değinakça, Holikaçukça, Koyukonca, Yukarı Kuskokvimce, Aşağı Tananaca, Tanakrosça, Yukarı Tananaca, Guçince, Hanca) | |
| Din | |
İç Alaska'da yoğunlaşan avcı ve balıkçı Atabasklar bu iç bölgedeki sayısız nehirler boyunca birkaç ailelik küçük göçebe gruplar hâlinde yaşarlar. Ayak üstü avcılık yaparlar ve avlarının peşinden giderler. Dayanıklılık ve fizik gücü yüksek insanlardır. Avları büyük ölçüde Pasifik som balığı, tavşan, rengeyiği, sığın ve boz ayıdan oluşur; bunlar kapan kurarak ya da doğrudan üzerine giderek sopa, mızrak, ok ve yay ile avlanır. Geçmişte kıtlık dönemleri oldukça yaygındı. Ayak üstü avlandıklarından ayakkabı en önemli eşyalarıdır ve esnek ve hafif kar ayakkabıları huş ağacının kabuğu (huş kabuğu) ile ham deriden yapılır. Atabasklar için en değerli ana malzeme huş ağacının kabuğudur ve bununla ayakkabı dışında kano, kızak, beşik, konut kaplaması ve mutfak gereçleri yaparlar. Giysileri deriden yapılıp doğal boyalarla renklendirilir ve oklu kirpinin dikenleriyle yapılan ve kirpi işi denen teknikle süslenirdi. Bazı Atabask grupları avı dağınık olmayıp bir arada çokça olan yerlerde uzun süreli kışlık ya da yazlık kamplarda yaşardı. En üst grup yapılaşması 30 ilâ 100 çekirdek aileden oluşan regional band, en alt yapılaşma ise 4 çekirdek aileden oluşan local band gruplarıdır. Liderlik avcı ve savaşçılar arasından seçilirdi. Evlilik, ölüm ya da çocuğun ilk başarılı avını kutlamak için potlaç adı verilen konut içi danslı şarkılı törenler yaparlar.
Halklar ve diller
Alaska yerlilerinin beş ana kültür grubundan ya da kültür bölgesinden birini oluştururlar. Alaska Atabaskları dil temelinde 11 ayrı halk olarak ele alınır. Alaska ile Kanada'da konuşulan Kuzey Atabask dilleri içinde dil ve kültürce iki ana grup olarak şöyle sınıflandırılır:
A. Güney Alaska Atabaskları (İng. Southern Alaskan Athabascans)
- 1. Ahtnalar (Atnahwt’aene) ve Ahtnaca (Atnakenaege’)
- 2. (Dena’ina) ve Denağinaca (Dena’ina Qenaga)
B. Merkezi Alaska–Yukon Atabaskları (İng. Central Alaska–Yukon Athabascans)
- a. Koyukon Atabaskları (İng. Koyukon Athabascans)
- 3. (Deg Hitʼan) ve Değinakça (Deg Xinag)
- 4. Holikaçuklar (Doogh Hit’an) ve Holikaçukça (Doogh Qinag). Dilce Koyukoncaya kültürce Değinaklara yakındır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 200 kişilik nüfustan anadilini konuşabilen kişi sayısı muhtemelen 12 kişidir. Fakat bu dili akıcı biçimde konuşan son kişi Mart 2012'de ölmüştür.5. Koyukonlar (Denaakkʼe, Dinaak̲ʼa) ve Koyukonca (Denaakkenaageʼ)
- b. Tanana–Tuçon Atabaskları (İng. Tanana–Tutchone Athabascans). Tuçon grubu (Kuzey Tuçoncası ile Güney Tuçoncası) Kanada'da.
- 6. (Dichinanek’ Hwt’ana) ve Yukarı Kuskokvimce (Dinakʼi). Dilce Aşağı Tananacaya kültürce Koyukonlara yakındır.
- 7. Aşağı Tananalar (Benhti Kokht’ana) ve Aşağı Tananaca (Benhti Kokht’ana Kenaga’).
- 8. Tanakroslar (Xtʼeen) ve Tanakrosça (Neeʼaanděgʼ)
- 9. Yukarı Tananalar (Kohtʼiin) ve Yukarı Tananaca (Neeʼaaneegnʼ, Nee'aaneek). Çoğu Alaska'da (Neeʼaaneegnʼ) ufak bir kısmı da Kanada'da (Neeʼaaneek)
- c. Guçin-Han Atabaskları (İng. Kutchin–Han Athabascans)
Batılılarla ilk temas döneminde tahmini nüfusları 13.000 olan Alaska Atabasklarının 1996 yılındaki nüfusları ise 11.700 kişidir. Bugün ise yaklaşık 6.400 kişidir ve ancak çok az bir kısmı anadillerini konuşabilmektedir.Kuzey Amerika'da Atabaskların toplam sayısı ise 200.000 kişidir ve çoğunluğu (170.000 den fazlası) Navaholar oluşturur.
Nüfus
Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska Atabasklarının nüfusu ve anadillerini konuşabilen kişi sayısı:
| Dil | Etnik nüfus | Konuşan nüfus |
|---|---|---|
| Guçince (Alaska) | 1,000 | 150 |
| Guçince (Kanada) | 1,900 | 400 |
| Koyukonca | 2,300 | 150 |
| Denağinaca | 1,000 | 50 |
| Ahtnaca | 650 | 25 |
| Aşağı Tananaca | 400 | 25 |
| Hanca (Alaska) | 60 | 12 |
| Hanca (Kanada) | 250 | 7 |
| Yukarı Tananaca | 300 | 55 |
| Değinakça | 250 | 14 |
| Tanakrosça | 200 | 50 |
| Holikaçukça | 180 | 5 |
| Kuskokvimce | 100 | 25 |
Tarih
Na-Dene dillerini konuşan diğer halklar gibi Atabaskların da Asya'dan Amerika'ya Eskimo-Aleut halklarından önce göç ettikleri sanılıyor. Atabaskların ataları muhtemelen yaklaşık 12.000 yıl önce son buzul çağının sonunda Bering kara köprüsünü kullanarak Sibirya'dan göç etmişlerdir. İç Alaska'daki (Interior Alaska) eski arkeolojik kalıntılar, Alaska Eskimo coğrafyasının sahillerinde olduğu gibi, yaklaşık 10.000 yıl öncesine tarihlenir ve bunlar Sibirya'dakilerle yakından ilgilidir. Nitekim Atabask dillerinin Sibirya'daki Ketçe başta olmak üzere Yenisey dilleri ile akraba olduğu 2008 yılında Edward Vajda başta olmak üzere uzman dilcilerce teyid edilmiştir. Kuzey Amerika'da Atabaskların anayurdunun doğu Alaska ya da batı Yukon olduğu düşünülüyor.
Alaska Atabask Kızılderililerinin Avrupalılarla ilk karşılaşması Rus Alaskası (1733 – 1867) döneminde Ruslarla Denağinalar arasında olmuştur. Bugün Denağinacada 75,Ahtnacada 50 kadar Rusça alıntı bulunur ve bunlar her iki halkın Ruslarla yaptığı yoğun kürk ticareti sırasında dillerine geçmiştir. Ruslardan Alaska'nın satın alımı ve sonrası erken ABD döneminde (1867 – 1915) Atabasklar kendilerine yabancı olan Avrupalılara özgü hastalıklardan kırılmışlardır.
Komşuluk
Brooks Sıradağlarının güneyinden Kenai Yarımadasının aşağılarına kadar Alaska içbölgesinde beş ana nehrin (Yukon, Tanana, Susitna, Kuskokwim, Copper) drenaj sahasında yaşayan Alaska Atabask Kızılderilileri kuzeyde Guçin ile Koyukonlara komşu olan İnyupikler, batıda Holikaçuk, Değinak ile Denağinalara komşu olan Yupikler, güneyde Denağina ve Ahtnalara komşu olan Supikler ve Ahtnalara komşu olan Eyaklar tarafından çevrilidir. Ufacık bir alanda komşu olan Kızılderili Eyaklar hariç komşuların tamamı Eskimo halklarıdır. Kanada tarafında ise büyük ölçüde kendi ırkdaşları (Kanada Guçinleri, Kanada Hanları, Kanada Tananaları) ya da diğer Atabasklarla (Kanada Atabaskları) çevrilidir.
Eskimolara komşu olan Atabask bandları onlarla ticari ortaklık kurarlar. Guçin ile Koyukonlar, kuzey komşuları olan İnyupik Eskimolarıyla ticarette bulunur ve onların yıllık panayırlarına katılırlar. Beyazlar Alaska'ya gelmeden önce Atabasklar ile yerli komşuları arasında her zaman ticari ilişki olmuş, bu ilişkiler geldiklerinde Ruslar başta olmak üzere Beyazlarla da sürmüştür.
Coğrafya
İç Alaska (Interior Alaska) taygası çok zor çevre şartlarına sahiptir. Kışın aşırı soğuk (-50 olabiliyor), yazın ise sıcak (1980'lerde aşırı sıcak) olur. Yazın ayrıca sivrisinek sürüleri yoğun görülür ve yaşamı bunaltacak kadar sıkıcı hâle getirir. İrili ufaklı birçok nehir tarafından ağ gibi örülen İç Alaska'da ladin, söğüt ve huş ağaçları ana ağaç formlarıdır.
Küresel ısınma ve buna bağlı iklim değişikliklerinin gelecekte İç Alaska ekosisteminde önemli değişiklikler yapacağı öngörülmektedir ve burada yaşayan Atabask halklarının 6000 yıldan fazladır bu ekosisteme bağlı yaşadıpı biliniyor.
Sosyal yaşam
Her ne kadar Alaska Atabaskları lengüist ve etnologlar tarafından dil temelinde 11 halka ayrılsa da bunların hiçbiri siyasi birlik oluşturmamıştır. Bu halklar en üst düzeyde geçmişte 30 ilâ 100 çekirdek aileden oluşan ve regional band (ya da dialekt grubu) olarak adlandırılan coğrafi ve sosyal gruplar hâlinde toplanmışlardı ve bu dialekt grupları hiçbir zaman daha büyük bir üst grupta idari (siyasi) olarak toplanmamıştır. İngilizcede yaygın biçimde tribe (kabile) olarak nitelendirilip adlandırılan regional band ların dil temelinde "halk" (people) ya da "kabile" (tribe) adıyla üst grupta bir araya getirilip sınıflandırılması dış kaynaklıdır, yoksa Atabask halklarının hiçbiri "regional band" dışında bir üst kimliği benimsememiştir. Günümüzde ABD hükûmeti federal olarak yalnızca regional band adı verilen üst yapılanmayı "Alaska yerlileri" (Alaskan Natives) adı altında köy köy tanımaktadır. Yaz kampında balık avlama ya da sonbaharda rengeyiği avlama işi regional band denilen en üst Atabask gruplaşmasında bütün grup üyeleriyle birlikte yapılırken, kışın dört kadar çekirdek aileden oluşan ve local band olarak adlandırılan küçük gruplara ayrılırlar. Her local bandın bağlı olduğu regional bandının bölgesinde kendilerine ait bir bölgesi olur ve burada küçük çapta avcılık ve kürk için tuzakçılık yapılır. Kış ortasında potlaç adı verilen törenler için bir araya gelen regional band üyeleri kunduz ve misk sıçanı gibi tuzak avcılığında tekrar local band olarak ayrılır. Atabasklarda büyük regional band gruplaşmasından ziyade küçük local band gruplaşması daha önemli toplumsal birliktelik olarak görülmektedir. Kişiler aynı regional band içindeki local bandlar arasında seçim yapabilir; bu durumda seçeceği local band içerisinde bir akrabasının olması şarttır. Her regional bandın (ve bir dereceye kadar da her bireyin) kendi yaşam yolları, inanç ve gelenekleri vardı.
Eskimolar gibi Atabasklarda da geçmişte herhangi bir resmi (formal) kabile örgütü yoktu ve insanlar yarı göçebe aile grupları olarak yaşarlardı. Bu gruplar 20 ilâ 40 kişiden oluşurdu. Konutları genelde yarı göçebe hayata uygun olarak geçici idi. Yarım küre biçimli kışlık evlerin iskeleti huş ağacının kabuğuyla kaplanır ve rengeyiği ya da sığın derisiyle de örtülürdü. Denağinalarının denize ulaşımı olsa da Atabaskların çoğu Alaska'nın denizden uzak iç bölgesinde yoğunlaşmışlardır.
Yaz ve bahar aylarında avcılık ve toplayıcıkla meşgul olan dağınık halk ancak işlerin durgunlaştığı kış mevsiminde kışlık köylerinde bir araya gelir ve fırsat buldukça da yakınlardaki ufak av hayvanlarını avlarlar. Bu zamanda ayrıca potlaç ve diğer topluluklarla yapılan kutlama ve şenliklere katılırlar.
Aile
Genel olarak local band üyeleri hem anne hem de baba tarafından biribirine bir şekilde bağlıdır. Her iki tarafta da akrabalık olsa da anne tarafının daha önemli bir yeri vardır. Holikaçuk ve Değinaklar hariç bütün Alaska Atabasklarında anasoyluluk görülür ve çocuk, babasının klanına değil annesinin klanına ait olur. Genellikle geleneksel kültürün çekirdeğini bir kadın ve onun erkek kardeşi ile her ikisinin ailesi oluşturur. Böylece erkek kardeş ile kız kardeşinin kocası (enişte/damat) avcılık ortaklığı kurup birlikte avlanırlar. Geleneksel olarak yeni evli kocalar ilk yıl karılarının ailesinde yaşarlar ve kayınlarıyla birlikte ava çıkarlar. Bazen avcılık ortaklığıyla başlayan iki erkek arasındaki arkadaşlık çifte evlilikle sonuçlanır. Klan büyükleri (yaşlıları) evlilik, liderlik ve ticari kararları alırlar.
Bir kişi esas olarak annesinin klanına (clan ya da sib) aittir ve o klandan kişilerle kesinlikle evlenemez, buna karşın babasının klanından üyelerle evlenebilir. Savaş ve potlaç törenleri aynı klanın görevidir. Alaska Atabasklarında üç sib tanınır ve her sib daha küçük "aile birlikleri" olarak bölünür.
Ortaklık
Grup oluşumu mevcut kaynakları en verimli kullanma ihtiyacından kaynaklanır. Farklı kaynaklar farklı sayıda insan gücü gerektirdiği için, bir kişi herhangi bir yılda birkaç farklı sosyal gruba dahil olurdu. Örnek olarak, regional band denilen en üst Atabask gruplaşmasında yaz kampında balık avlama ya da sonbaharda rengeyiği avlama işi bütün grup üyeleriyle birlikte yapılır, zira her iki avcılıkta da çok sayıda insana gereksinim duyulur ve av herkese yetecek kadar boldur.
Ticaret, Atabask erkeklerinin ilke olarak etkinliğidir ve kabilesinden diğer aile gruplardan erkeklerle ticaret ortaklığı kurduğu gibi yabancı kabilenin topraklarından geçerken düşmanca saldırıya uğramamak için de kabile dışı ticaret ortaklığı da yaparlar. Alaska Atabaskları bir asrı aşkın süredir kürk ticaretinin çok etkin bir parçası olmuş ve Altına hücum hareketinde de yeni istihdam oluşmuş ve madencilerin eşyalarıyla tanışmışlardır.
Savaş
Atabasklarda komşu bandlar arasındaki ilişki her zaman kolay olmaz. Farklı gruplardan Atabasklar arasında ya da diğer Kızılderililer (özellikle de Tlingitler) ve Eskimolarla yapılan savaşlar Avrupalıların bölgeye geldiği ilk dönemlerde oldukça sık görülürdü. Bu savaşlar ani baskınlar olarak başlar ve pusu yerine oldukça açık, planlı, yumruk yumruğa, göğüs göğüse mücadele olarak sürerdi. Savaşan her iki grup da kayıplarına misilleme olarak intikam baskınları yapar ve bu kan davası hâline gelirdi. Savaşların ana sebepleri arasında daha önceki kayıpların intikamını alma ya da kadın ve mal çalma hırsı görülür. Bir kişinin ailesinden bir birey öldürülürse intikam alma o kişinin göreviydi. Bazen kan davasının sürmemesi için kan bedeli olarak öldüren taraf ölen tarafa mal öder ve kabul edilirdi. Bu kan bedeli düşman yabancı gruplardan ziyade arkadaş ya da akraba arasında görülürdü. Kan davaların çoğu regional band sorunu olarak değil local band ya da aile sorunu olarak görülür ve onlarca çözülür.
Barınak
Yarı göçebe hayata uygun olarak yazlık ve kışlık kamplar için birkaç farklı konut tipi görülür. Toprak üstünde sırık biçimli dallardan yapılan iskeletin huş ağacının kabuğyla örtülüp yosun kesekleriyle yalıtılması yaygın kışlık konut olsa da, Eskimo ve Aleutlardaki gibi kısmen yere gömülü kışlık konutlar da görülebiliyor. Kış sonu ilkbahar başı bütün Alaska yerlileri gibi Atabasklar için de stoklanan besinlerin tükenip azaldığı zamanlardır ve bu dönemde kışlık konutlarını terkederek rengeyiği ve sığın avlamak üzere göç ederler. Erkekler geyik peşine giderken kadınlar da çocuklarla birlikte yanlarına da çadır direkleri ile rengeyiği derilerini alarak tobagan denilen kızaklara binerler ve köpeklerin çekiminde yazlık av sahalarına yönelirler. Bazı Atabasklar yazın av süresince kubbeli çadırlarda kalırlar.
Kış kampı birkaç haneden (local band) oluşur. Yazlık konut yapımı ve türleri bölgeden bölgeye değişse de kışlık evler birçok Atabask grubunda benzer yapıdadır. Ahşap çerçeveleri huş ya da ladin ağaçlarının kabuklarıyla kaplanıp yosun kesekleriyle örtülen ve yalıtılan yarı yarıya toprağa gömülü kışlık konutların tepesi is lekesiyle dolardı. Duman çıkış bacaları haricinde evler kışın kıvrık kar tümsekleri biçiminde görülürdü. Kışlık evlerde de bazen çeşitlilik görülebiliyor. Denağinaların kısmen gömülü toprakaltı evleri diğer Atabaskları gibi kabuk yosun karışımı ile kaplanmaz, Ruslarca barabara denilen Aleut evleri (Aleutça ulax̂) gibidir ve ahşap levhalar arası yosun ve çim kesekleriyle kaplı panolarla birleştirilirdi. Değinakların (İngaliklerin) Yupik Eskimo komşularından öğrendikleri qargi (kashim) denen erkeklere özel yarı yarıya toprağa gömülü kışlık evler de görülür.
Müzik
Davul
Davul (plank drum): Kasnağı daha önceden suda bekletilerek esnek hâle getirilen huş ağacı tahtasıdan yapılan çember biçimli kasnağa tüylerinden iyice temizlenip daha önceden suda bekletilmiş ham sığın ya da rengeyiği (veya günümüzde bazen koyun) derisi gerilir ve sinir ipliğiyle bağlanarak yapılır. Örnekleri değişik müzelerde bulunmaktadır.
El davulu (hand drum)
Davul tokmağı (drum beater) P harfi biçiminde kıvrılarak ucu yandan yarım halka olarak bağlanan değnektir.
Dans çıngırağı (dance rattles)
Şamanlarca ruhlarla olan iletişimi sağladığından davul kullanımı Hristiyanlığa geçişte misyonerler tarafından yasaklanmıştır. Bugün ise Amerika yerlileri ile Alaska yerlilerinde oldukça sık görülen alkolizm ve diğer madde bağımlılığına karşı hekimler davulu terapi (DARTNA, Drum-Assisted Recovery Therapy for Native Americans) amaçlı kullanıyorlar.
Dans
Dans: Erkekler önde durarak topukları üzerinde yukarı kalkarak sallanır ve aşağı ve yandan yana kollarını sallar. Kadınlar ise erkeklerin arkasında durarak ellerinde tuttukları patiska parçalarını bileklerine kadar sallar ve davul çalmak için aşağı eğer.
Şarkı
Şarkı: Atabasklar için şarkılardaki anlam şarkı sırasında yapılan bir dizi koreografiden daha önemlidir. Değişik amaçlar için değişik şarkılar söylenir. Onurlandırma şarkıları (honor songs) bir kişiyi, bir klanı ya da genç erkeğin ilk avı gibi bir olayı onurlandırmak için söylenen şarkılardır. Yas şarkıları (mourning songs), ölünün arkasından duyulan üzüntüyü dile getirir. Aşk şarkıları (love songs) insanların ruhunu coşturmak için söylenir. Potlaç şarkıları (potlatch songs) potlaç denen törenlerde hediyeleşme yapılırken söylenir. Besteciye ait olan şarkılar, söylenmesi için besteci tarafından kişi ya da gruba verilir ve her şarkının bestecisi şarkıdan önce açıklanır.
Koyukon yas şarkıları ölüleri onurlandırmak için iş yoğunluğunun azaldığı kış mevsiminde adı verilen potlaç törenlerinde söylenir ve bu şarkılarda asla ölen kişinin adı anılmaz ve o kişinin hayatta yaptığı iyilikler ve iyi şeyler dillendirilir. Koyukon şarkıları 3 ana gruba ayrılır: 1) maskeli dans şarkıları (mask dance songs): def benzeri davullar eşliğinde Kızılderili Koyukonlar için anlamsız olan kuzey ve batı komşuları Eskimo İnyupiklerin dilinde (İnyupikçe) tipik kısa kelimelerle söylenir; 2) leğen şarkıları (washtub songs): kabuğu soyulmuş ladin ağacından bir direğin etrafında direğe bağlı hareketli bir patiska (calico) parçasını elleriyle aşağı yuları kaldırarak söylenir; 3) direk dansı şarkıları (stick dance songs): sadece Ölüler Bayramında (Feast for the Dead) uygun bir zamanda söylenir.
Keman müziği (fiddle music): Günümüz Alaska Atabasklarında çağdaş Batı müziği de görülür. Geleneksel Atabask keman müziği (fiddle music) Alaska'da iki coğrafi merkezde gelişim göstermiştir. Biri 160 yıl önce 1847'de Yukon Nehrinin yukarılarında Guçin ve Hanlar arasında gelişen Upriver music, diğeri ondan yaklaşık 50 yıl sonra nehrin aşağılarında Koyukon, Aşağı Tanana ve Değinaklar arasında gelişen Downriver music. Guçin ve Koyukonların keman çalma tarzları birbirinden farklıdır. Guçinlerde keman (fiddle) gözde çalgılardandır ve en tanınan kemancıları arasında Bill Stevens sayılabilir. Guçin kemancılığının başlangıcı Hudson's Bay Company şirketinin ticaret karakolunda çalışan kürk tüccarlarının 1847 yılında Fort Yukon'a keman getirmelerine dayanır. Kanada'dan gelen bu kürk tüccarları ve İskoçların ezgilerini de getirmişlerdir. İlki 1983 yılında Fairbanks, Alaska'da yapılan (ya da Athabascan Old-Time Fiddling Festival) adlı keman fesivalinin 29.su 2011 yılında yapılmıştır. Bu festival Atabaskların en önemli sanat etkinliklerinin başında gelir ve Atabask kemancılar hünerlerini gösterir.
Günümüz Atabasklarda müzik türleri (music genre) olarak ANCSA yasasıyla birlikte 1970'lerden sonra yeniden revaçta olan davul dansı (drum dancing) adlı geleneksel yerli müziği ile, keman müziği (fiddle music), country müziği (country music), soft rock ve kilise gospel müziği (Christian gospel) adlı Batı müzikleri görülür.
Tören ve şenlikler
- (en:Athabaskan Potlatch) (Ahtnaca hwtiitł,Tanakrosça xtíitl,Değinakça nixili’o’,Vetsuvetence balhats,Dakelce balhats [Nadleh Whut'en],balhlats [Yekooche]): Kuzeybatı Pasifik Kıyısı yerlilerinde görülen potlaç (İngilizce Potlatch ya da Gathering-Up Ceremony) törenlerine benzeyen törenlerdir. Potlaç oldukça geniş bir konutta (çadırda) yapılır ve genellikle şarkı ve danslar eşliğinde beş gün sürerdi. Geleneksel Atabask potlacının sosyal, dini ve ekonomik önemi vardı. Daha çok aynı şiveyi konuşan local band arasında olsa da, farklı şiveleri konuşan değişik regional bandların da katıldığı potlaç, İç Alaska'daki Atabaskların bir araya toplandığı en büyük ve en önemli törenlerdir.
- Nuchalawoya Potlacı (Nuchalawoya or Nuchalawoyya Potlatch): Sözlü geleneğe göre asırlardır Merkezi Alaska–Yukon Atabask liderleri Tanana ve Yukon Nehirleri yöresinde Nuchalawoya «where the two rivers meet» denen yerde toplanıp halkın sesini dinlerdi. Bugün bu yer adı Nuchalawoya Potlatch olarak potlaç adı olarak kullanılmaktadır.
- Direk Dansı (Stick Dance, Stickdance, Athabascan Stickdance, Koyukon Stickdance, Kaltag/Nulato Stickdance): Günümüzde yalnızca Nulato ile Kaltag köylerinde yaşayan Aşağı Koyukonlarda (Lower Koyukon) görülen, herhangi bir yılda Nisan ya da Mart ayında yapılan ve tam bir hafta süren tören ve bu törende yapılan dans. Törenler her yıl yapılmaz, üç ya da dört yılda bir düzenlenir. Adını törenin merkezini sembolize eden ladin ağacından yapılan bir totemvari direkten (İngilizcede pole «direk» olsa da küçümsemeyle stick «sopa» biçiminde adlandırılır) alır. Ölen kişinin erkek yakınları bu direk etrafında yas tutarak aile üyelerinin acısına ortak olur ve ölen kişinin ruhunun rahat etmesi sağlanır. Törenin sponsoru ölen erkeklerin dul kalan karıları ve onların aileleridir. Yani, törenler regional band üyelerince değil local band üyelerince finanse edilir. Törenler kabilenin merkez salonu ya da topluluk merkezinde icra edilir. Bir pazartesi günü başlayan törenlerde katılımcılar perşembe gününe kadar her akşam potlaçta bir araya gelirler. Resmiyetin daha az olduğu bir şenlik havasında geçen törenlerde katılanlara yiyecek sunulur. Şarkı söyleyip sans eden katılımcılar ölüp bu dünyadan ayrılan erkeklerle olan iyi ve güzel anılarını paylaşırlar. Törenlere adını veren gerçek "direk dansı" cuma günü akşam yapılır. Eğer son tören sırasında erkeklerden biri ölürse katılımcılar yüzlerce sayıya ulaşabiliyor. Törenlerde her akşam katılımcılara bir potlaç misali sığın, som balığı, kunduz, tavşan ve kar kekliği etleri gibi geleneksel yiyecekler sunulur. Yemekten sonra kadınlar ortada bir daire içinde ayakta sallanarak ölüler için geleneksel şarkıları söylerler. Toplantı salonu her gece daha kalabalık olur ve son gün olan cuma gecesi kadınlar daire içinde dans ederken, erkekler de dalları budanarak direk hâline getirilen ve şeritler sarılı uzun boylu bir ladin ağacını taşırlar ve sonra bu ağaç ortaya dikilir ve kurt ve tilki kürkleri bolca direğin dibine dökülür. Gece boyunca zikirvari yapılan dans ve şarkılardan sonra sabah erkekler o direği ve dibindeki kürkleri Yukon Nehrinin yüzen buz parçalarıyla dolu olan sularına atarlar. Cumartesi günü ölüyü temsil eden kişi özel tören giysileri giyer ve kasvetle giysilerini sallayarak salonu terk edip nehre gider. Böylece ölen kişinin ruhu öteki dünyaya rahatlamış olarak gider. Nehirden salona tekrar döndüklerinde yas törenleri birdenbire şenlik havasına döner ve birbirlerine hediyeler verilir ve o gece kutlama yapılır. Ertesi sabah ölüyü temsil eden kişiyle köyün içinde tokalaşılır ve yiyecekler paylaşılarak veda edilir. Direk Dansı için aylar öncesinden düzensiz aralıklarla hazırlık yapılır. Ölüyü temsil edecek kişiyi seçmek ve onun tören kıyafetlerini yapmak ve de hediyeleri ayarlamak uzun sürer.
Din
Animizm ve şamanizm
Animizm geçmişte bütün Atabask halkları için ortak inanç sistemidir. Bu inanç sisteminde bütün canlılar ve bazı cansız nesnelerin ruhu olduğuna inanılır. Hayvanları insanlara çeken o hayvanın ruhudur ve ruhların hoşnut edilmesi ayakta kalmak içindir.
Şamanizm ruhlar dünyasıyla görünen dünya arasından ilişkiyi düzenler. Atabask şamanları (Koyukonca deyenenh; Holikaçukça diyininh; Ahtnaca dyenen, genen) yerliler ile ruhlar arasında irtibatı sağlayan kadın ya da erkek ruh liderleridir. Şamanlar ayrıca hastalıkların tanısı yapar ve tedavisini uygular. Avın kıt olduğu dönemlerde avların yerini tespit eder.
Kötü ruhlar arasında Giyeg ile Nahani sayılabilir. Giyeg insanları hasta eder ve şamanın görevi Giyeg'in dikkatini dağıtarak hastayı kurtarmaktır. Nahani ise orman adamıdır ve ormanda kaybolan kişilere zarar verir.
İnsan ruhu Yega olarak adlandırılır ve Yegalara öbür dünya için kılavuzluk etmek gerekir. Atabasklara göre insanlar ve hayvanlar biribirine çok benzerdir ve hayvanlar yegalarla iletişim kurarlar. Bir hayvana kötü muamele yapılırsa o hayvanın ruhu kötülüğü yapana kötülük yapar. Hayvan ruhları ile yaşayan insanlar arasındaki iletişimi her zaman şamanlar sağlar. Atabask kültüründe yaygın biçimde insanlarla hayvanlar arasında bağlantı kurulur. Rengeyiği, kurt ve ayıdan sonra en popüler hayvan kuzgundur. Törenler temizlenmek ve korunmak için gereklidir. Bu iş için şamanın gücü (enerjisi) kullanılır. Ölen bir kişinin ruhunu (yega) sorunsuz biçimde göndermek için potlaç törenleri yapılır ve burada yiyecek ve içecek ile birlikte dans ve şarkılar yega'ya sunulur.
Şamanlardan bazen çekinilir, zira onlar iyilik yanında ruhları ya da kukla insanları musallat ederek kötülük de yaparlar.
Alaska Atabaskları arasında üç şamanın adı en büyük şamanlar olarak sivrilir. Bunlar, Nulato Koyukonlarından erkek Otsioza, Koyukuk Koyukonlarından kadın Noidola'an ile Kokrines-Tanana Mission grubundan erkek Kedzaludla adlı şamanlardır. Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte şamanların güvenilirliği kaybedilmiştir. Yine de şamanizm Atabask kültürünün önemli bir parçasıdır ve Hristiyanlığa rağmen canlandırmaya çalışanlar çıkmaktadır.
Kuzgun (Corvus corax) Rengeyiği, kurt ve ayıdan sonra en popüler hayvan kuzgundur.Değinakçada kuzgunun gerçek adı Ça’ioxwûn ya da Tça’oxwûn [ç is surd th in thin] olsa da Değinak (İngalik) efsanelerinde kuzgundan bahsedilirken Tŏqgĭtsi’ («deden / your grandfather») adı kullanılır.
Hristiyanlık
Alaska içlerinde yaşayan Atabaskların Batılılarla derin temasları daha çok Hristiyan misyonerlerle olmuştur. Roma Katolik Kilisesi misyonerleri Yukon Nehri yöresini, Rus Ortodoks Kilisesi misyonerleri daha çok Denağinalar ve Değinakların yöresini, Anglikan Kilisesi misyonerleri ise Yukarı Yukon ve Tanana Nehirleri civarını mesken edinmişlerdir ve bugün adı geçen yörelerde yaşayan Atabasklar ilgili misyonerlerinin mezhebini benimsemiştir.
Alaska Atabask Kızılderililerinin Avrupalılarla ilk karşılaşması Rus Alaskası döneminde Ruslarla olmuştur. 1800'lerde Ruslar 'e kadar Denağina topraklarına geldiler ve yerlilerle kürk ticareti yapmaya başladılar. Denağinalardan aldıkları kürklerin karşılığı olarak Ruslar yeni mallar getirdiği gibi Ortodoksluk olan dinlerini de getirip yaydılar. Bir asırdan fazla bir zaman önce Ruslar Denağina topraklarındaki ilk kiliselerini köyünde inşa ettiler. 1963 yılında restorasyonu yapılan kilise bugün dahi ayakta durmakta ve ziyaretçi çekmektedir. Denağinaların çoğu Ruslar gibi Ortodoks Hristiyandırlar.
1800'lerde Avrupalı beyazlarca tanışan Alaska Atabaskları, önce kürk tüccarlarıyla, sonra da Yukon ve Koyukuk nehirlerinin kıyılarına kurulmuş olan ticaret postalarına lojistik destek vermek için gelen buharlı gemiler ve gemilerle birlikte gelen yeni insanlarla karşılaşmış, en sonra da tüccarların açtığı izlerden Hristiyan misyonerler yerlilerin "ilkel" ("primitives") ruhlarını kurtarmak için gelmişlerdir. Rus Alaskası döneminde Ruslarca Ortodoks Hristiyan yapılan Koyukonların çoğu ABD hükûmetinin Alaska'yı 1867 yılında Ruslarlardan satın almasından sonra Katolik ya da Protestan mezhebine geçmişlerdir. 1900 yılına gelindiğinde neredeyse bütün Alaska Atabaskları uygulamada tamamen olmasa da ismen Hristiyan olmuşlardı. Hristiyan misyonerlerce misyon okullarında çoğu kez yalnızca dini eğitim verilmiş ve öğrenciler İngilizce konuşmaya zorlanmıştır.
Ekonomi
Avcılık ve toplayıcılık
Alaska Atabaskları yarı göçebe avcı ve toplayıcı halklardan olup geçimlerini yaban hayvanları ile balıkları avlayarak ve yaban bitkilerini toplayarak sürdürürler ve ana besinlerini büyük ölçüde rengeyiği, sığın ve som balığı oluşturur. Avladıkları yaban hayvanları arasında rengeyiği (Rangifer tarandus granti), sığın (Alces alces gigas), Amerika bizonu (Bison bison athabascae), Dall yaban koyunu (Ovis dalli), Kayalık Dağlar keçisi (Oreamnos americanus), boz ayı (Ursus arctos horribilis), Amerika kara ayısı (Ursus americanus), boz kurt (Canis lupus pambasileus ile Canis lupus tundrarum) kızıl tilki (Vulpes vulpes alascensis), Kutup tilkisi (Vulpes lagopus), Kanada vaşağı (Lynx canadensis), Kutup porsuğu (Gulo gulo luscus), Amerika sansarı (Martes americana), kakım (Mustela erminea), gelincik (Mustela nivalis), Amerika vizonu (Mustela vison), Kuzey Amerika su samuru (Lontra canadensis), kunduz (Castor canadensis), misk sıçanı (Ondatra zibethicus), oklu kirpi (Erethizon dorsatum myops), Amerika kızıl sincabı (Tamiasciurus hudsonicus), Arktika gelengisi (Spermophilus parryii), Alaska marmotu (Marmota broweri), Amerika tavşanı (Lepus americanus) gibi kara memelileri ile değişik kuş (özellikle de ördek ve kaz gibi su kuşları) ve balık (daha çok Pasifik sombalığı) türleri gelir.
Alaska içbölge Atabaskları yarı göçebe olduklarından son derece hareketli insanlardır. Zira avcılık ve toplayıcılık kaynakları oldukça geniş bir alana yayılmış olduğundan bu kaynakları elde edebilmek için bir bölgeden diğer bir bölgeye geçici göç etmeleri gerekiyordu. Yaz ve sonbahar başlarında balık kamplarına, sonbahar sonlarında rengeyiği avcılığına, ilkbaharda ise sığın avcılığına yönelirler. Alaska tarihi boyunca kürk ticaretinde etkinliği olan halklardır.
Alaska Atabask coğrafyasının çeşitlilik göstermesi farklı grupların farklı besinlere yoğu olarak yönelmesini sağlamıştır. Güneyde Pasifik okyanusuna açılan yöresinde Denağinalar bol kaynaklı deniz memelilerini avlarken, eskiden İngalik adıyla anılan Değinaklar ve Aşağı Koyukon halkları Bering Denizinden nehirlere geçip içbölgenin yukarılarına yumurta dökmek için gelen som balıklarını avlayıp kurutmak için yılın büyük bir kısmını burada geçirirler. Değinakların diğer gruplara göre çok ve daha özel balıkçılık aletleri vardır. Kuzeyde Brooks Sıradağları eteklerindeki civarındaki Guçinler zamanlarının çoğunu rengeyiği ve Dall yaban koyunu gibi iri avlayarak geçirirler.
Atabask erkeklerinin gözde iri avları arasında rengeyiği, sığın ve ayı gelir. Bunları avlamak için ok ve yay kullanılır.
Rengeyiklerin eti besin, derisi giysi ve sinirleri de dikiş ipliği olarak kullanılır. Boynuzları ise araç gereç yapımında idealdir. Geçmişte birkaç aileden oluşan ufak gruplar hâlinde toplanarak sonbahardaki göç mevsiminde geyiklerin güzergâhı boyunca tahta çitlerle çevrili tuzak ağılı (corral) yaparlardı. Rengeyiklerini kadınlar ve çocuklar hep birlikte sürerek ağılın daracık açıklığından ağıla girip tuzağa düşmesinı sağlar, erkekler de oklarla geyikleri avlarlardı. Etlerin bir kısmı depolanırdı. Bu depoların bazıları yeraltına yapılır ve ayı ve Kutup porsuğu gibi yırtıcı hayvanların çalmaması için üzerleri çim kesekleri ya da taşlarla örtülürdü. Av çok başarılı olursa aileler kışın donmaması için evlerine yakın yaptıkları depoların üzerini yosun kesekleriyle yalıtır sonra da üzerini huş kabuğu ile kaplardı. Aileler bahara kadar kışlık konutlarında kalırdı. Yazın üremek için denizden ırmaklara büyük sürüler hâlinde geçen Pasifik som balığı türleri de avlanır ve bu balıklar temizlenip dumanda tütsülendikten sonra kışın tüketmek için saklanırdı. Kaynaklar yetersiz olduğunda bazen kış bitiminde ilkbaharda gıda sıkıntısı yaşanırdı. Rengeyikleri bazen değişik sebeplerle nüfus azalması yaşar ve geleneksel göç yollarını değiştirir. Geyikler avlanmaz ve balık avı da yetersiz olursa tavşan, kuş ya da som dışı diğer balıklara (Coregonus, Prosopium, Thymallus arcticus vb.) yönelirler. Fakat her zaman bu yeterli gelmeyebilir ve kıtlık da görülebilirdi.
Merkezi Alaska–Yukon Atabaskları Yukon Nehri drenajında huş ağacı kabuğundan yapılan kanolarla sudaki sığın geyiklerini avlarlar.
Amerika bizonunun günümüzde neredeyse tehdit altındaki türler (NT) kategorisinde olan kuzey Alaska'daki (Bison bison athabascae) ile Güney Alaska'daki (Bison bison bison) adlı iki alt türü (ya da ekotipi) de geçmişte Alaska'da yaşarken soyları yakın dönemde 1900'lerde tükenmiştir. Orman ya da dağ bizonu (Bison bison athabascae) alt türü Alaska ve Kanada'daki Kuzey Atabask topraklarında geçmişte asırlar önce oldukça yaygın avlık en iri kara memelisiydi. Bizon kemiklerine İç Alaska ve Kanada'daki arkeolojik sitlerde rastlanmıştır. Atabasklar bizonu kar ayakkabılarıyla köpeklerin yardımıyla mızrak ok ve yay ile avlarlardı. Eti kışın kullanmak üzere kurutulur, derisi de giyecek yapımında kullanlırdı. Ova bizonu ya da bayağı bizon (Bison bison bison) alt türünün soyu Alaska'da tükendikten sonra 1928 yılında (Alaska Game Commission) tarafından günümüzde denen bölgeye dışarıdan getirilmiş, sonra da buradan daha güneyde yer alan ile Chitina yörelerine nakledilmiştir. Günümüzde Alaska'nın güneyinde ova bizonunun 4 sürüsü vardır ve toplam sayısı 900 baştır
İngilizcede Indian potato («Kızılderili patatesi») ya da wild potato («yabani patates») ve wild carrot («yabani havuç») adları verilen Hedysarum alpinum (Aşağı Tananaca troth, Ahtnaca tsaas) adlı bitkinin kökleri bütün Alaska Atabasklarınca yenir.
Laponya'dan Sibirya'ya kadar bütün Kuzey Avrasya yerli halkları gibi Alaska Atabasklarında da huş ağacı ve kabuğu (huş kabuğu) en önemli ve değerli malzemedir. Avrasya'da değişik huş türleri kullanılırken, Kuzey Amerika'da daha çok kâğıt huşu (Betula papyrifera) türü kullanılır. Kâğıt huşunun (Ahtnaca k’ey, Denağinaca q'eytsay, Değinakça q'eyh, Holikaçukça q'iyh, q'eyh, Tanakrosça k'įį, Yukarı Tananaca k'įį, Guçince kʼìi) daha çok kabuğu kullanılır ve bu kabukla kar ayakkabısı, kano, kızak, beşik, konut kaplaması ve mutfak gereçleri yaparlar.
Köpekler Alaska Atabaskları için at gibi yardımcı olan hayvandır. Geleneksel Atabask yaşamında köpeklerin sığın ve rengeyiğini kovalayıp istenen yöne sürmek, kızak ve tobagan çekmek, et ve deri gibi yükleri taşımak gibi birçok yararı görülür. Rengeyiği derisinden yapılan ve köpeklerin sırtına bağlanıp yüklenen çantalara köpek çantası (dog packsack) denir ve içine taze ya da kurutulmuş et konarak kamp ya da köye taşıtılır. Bu köpek çantalarına Alaska'da Guçin, Koyukon, Tanana ve Denağinalarda, Kanada'da ise Han, Tuçon ve diğer Batı Kanada Atabasklarında rastlanır. Köpek çantaları sert olduğu için daha çok rengeyiğinin bacak derisinden yapılır ve dış yüzeyine kürk geçirilerek dikilir. Biçimi köpeğin anatomisine uygun olarak uzun ovaldir. Çantanın bağlama kayışları sığın derisinden yapılır. En irileri 25-50 pound yük taşıyabilirler. Köpek kızakları esas olarak Eskimoların en eski ve yaygın ulaşım ve taşıma aracıdır. 19. yüzyılda İç Alaska'ya gelen Avrupalı kürk tüccarlarının gözlemlerine göre köpek kızağı yalnızca Eskimolara komşu olan Koyukon, Değinak ve Holikaçuk gibi Atabask halkları kullanıyordu. Bunlar köpek kızaklarını Yupik ve Eskimo komşularından öğrenmişlerdir. Zira Guçin, Tanana, Ahtna ve diğer Atabasklar köpek kızağını kullanmaz, kızak ve tobaganlarını kendi elleriyle çekerler, köpekleri daha çok sırtında yük taşıyacak hayvan olarak kullanırlardı. İç Alaska'da Koyukon, Değinak ve Holikaçukların dışındaki diğer Atabasklarda köpek kızaklarının yaygınlaşması ancak Rus ve Hudsons Bay Company şirketinin kürk tüccarları bölgeye kızaklarıyla gelmesinden sonra olmuştur.
Geleneksel av araçları arasında en çok kullanılanı ok ile yaydır. Atabasklarda 2 tip ok görülür. Fazla keskin olmayan küt uçlu oklar ufak avlar ve kuşlar için kullanılırken, uzun kemik uçlu oklar rengeyiği avlamada idealdir.
Ulaşım
Avcılık, yolculuk ve taşımacılıkta kullanılan geleneksel Atabask taşıtları kano ile kızaktır.
Köpek kızakları esas olarak Eskimoların en eski ve yaygın ulaşım ve taşıma aracıdır. 19. yüzyılda İç Alaska'ya gelen Avrupalı kürk tüccarlarının gözlemlerine göre köpek kızağı yalnızca Eskimolara komşu olan Koyukon, Değinak ve Holikaçuk gibi Atabask halkları kullanıyordu. Bunlar köpek kızaklarını Yupik ve Eskimo komşularından öğrenmişlerdir. Zira Guçin, Tanana, Ahtna ve diğer Atabasklar köpek kızağını kullanmaz, kızak ve tobaganlarını kendi elleriyle çekerler, köpekleri daha çok sırtında yük taşıyacak hayvan olarak kullanırlardı.
Alaska içbölgesinde huş ağacı kabuğundan kanolar bakır ve çelik bıçaklarla yapılır ve bunlar su ulaşımında yaygın olarak kullanılan hafif ve sağlam taşıtlardır. Kanoların kavak ağacından yapılan iskeleti huş ağacı kabuğu ile sığın geyiğinin derisiyle kaplanır. Atabask kanolarının iskeleti ladin kerestesinden, kaplaması huş ağacının kabuğundan, bağlamaları ladin kökünden yapıldıktan sonra kalafat olarak da ladin reçinesi kullanılır.
Ticaret
(native copper; Ahtnaca tsedi) güney-orta Alaska ile kuzeybatı Yukon'daki Ahtna, Denağina, Tuçon, Yukarı Tanana, Aşağı Tanana gibi Atabasklar ile Tlingit ve Çugaç Supiklerinden Eskimoların bildiği metallerdendir ve bakırdan imal edilen bıçaklar Ahtna, Tuçon ve Yukarı Tananalar tarafından ayı ya da insan ödürmek için kullanılıyordu. Alaska'daki Batı Guçinleri diğer Kızılderililerden daha çok bakır bıçak alırlardı.
Şirketleşme
Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA, Alaska Native Claims Settlement Act) gereğince kurulan 13 yerli bölge şirketinden 3 tanesi Atabasklara aittir ve bu bölge şirketleri de yerli köy şirketlerine ayrılır. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir.
- Doyon, Limited (DOYON): Güney Alaska Atabaskları (Ahtna ve Denağina) haricindeki bütün Atabaskların (Merkezi Alaska–Yukon Atabaskları) topraklarında (Koyukuk, orta ve yukarı Yukon Irmağı, yukarı Kuskokwim, Tanana Irmağı) etkindir.
- Cook Inlet Region, Inc. (CIRI): Denağinaların topraklarında (Kenai, , , ) etkindir.
- Ahtna, Incorporated (AHTNA): Ahtnaların topraklarında (Copper Center, , Chitina, ) etkindir.
| Yerli Köy Şirketi | Yerleşim | Yerli Bölge Şirketi | Atabask halkı | |
|---|---|---|---|---|
| Alexander Creek Inc. | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | ||
| Baan-o-yeel kon Corporation | Rampart | Doyon, Limited | Yukarı Koyukonlar | |
| Bean Ridge Corporation | Manley Hot Springs | Doyon, Limited | Yukarı Koyukonlar | |
| Beaver Kwit'Chin Corporation | Beaver | Doyon, Limited | Guçinler ve Koyukonlar | |
| Caswell Native Assoc. Inc. | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | ||
| Chalkyitsik Native Corporation | Chalkyitsik | Doyon, Limited | Guçinler (Draan’jik Gwich’in) | |
| Chilkaloon Moose Creek Native Assoc. | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | ||
| Chitina Native Corporation | Chitina | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | |
| Danzhit Hanlaii Corporation | Circle | Doyon, Limited | Guçinler (Danzhit Hanlaih Gwich’in) | |
| Deacons Landing Inc. | Doyon, Limited | |||
| Deloycheet Inc. | Holy Cross | Doyon, Limited | Değinaklar | |
| Dineega Corporation | Ruby | Doyon, Limited | Yukon Merkezî Koyukonları | |
| Dinyea Corporation | Stevens Village | Doyon, Limited | Yukarı Koyukonlar | |
| Doratoi Inc. | Doyon, Limited | |||
| Dot Lake Native Corporation | Dot Lake | Doyon, Limited | Tanakroslar | |
| Eklutna Inc. | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | ||
| Evansville Inc. | Evansville | Doyon, Limited | Koyukuk Merkezî Koyukonları | |
| Forty-Mile Inc. | Doyon, Limited | |||
| Gakona Corporation | Gakona | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | |
| Gana-a'yoo Limited | Galena | Doyon, Limited | Yukon Merkezî Koyukonları | |
| Gana-a'yoo Limited | Kaltag | Doyon, Limited | Aşağı Koyukonlar | |
| Gana-a'yoo Limited | Koyukuk | Doyon, Limited | Yukon Merkezî Koyukonları | |
| Gana-a'yoo Limited | Nulato | Doyon, Limited | Aşağı Koyukonlar | |
| Grouse Creek Corporation | Doyon, Limited | |||
| Gwitchyaazhee Corporation | Ft. Yukon | Doyon, Limited | Guçinler (Gwich’yaa Gwich’in) | |
| Hee-yea Lingde Corporation | Grayling | Doyon, Limited | Holikaçuklar | |
| Hungwitchin Corporation | Eagle | Doyon, Limited | Hanlar | |
| Iliamna Native Corporation | Bristol Bay Native Corporation | Denağinalar | ||
| Ingalik Inc. | Anvik | Doyon, Limited | Değinaklar | |
| Kenai Native Assoc. Inc. | Kenai | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | |
| Kian Tr'ee Corporation | Doyon, Limited | |||
| Kluti-Kaa Corporation | Copper Center | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | |
| Knikatnu Inc. | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | ||
| Kokrines Ic. | Doyon, Limited | Yukon Merkezî Koyukonları | ||
| K'oyitl'ots'ina Limited | Hughes | Doyon, Limited | Koyukuk Merkezî Koyukonları | |
| K'oyitl'ots'ina Limited | Huslia | Doyon, Limited | Koyukuk Merkezî Koyukonları | |
| K'oyitl'ots'ina Limited | Alatna | Doyon, Limited | Koyukuk Merkezî Koyukonları | |
| K'oyitl'ots'ina Limited | Allakaket | Doyon, Limited | Koyukuk Merkezî Koyukonları | |
| Lime Village Co | Calista Corporation | Denağinalar | ||
| Little Lake Louise Inc. | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | ||
| Lower Tonsina Inc. | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | ||
| Medfra Native Council Inc. | Medfra | Doyon, Limited | Yukarı Kuskokvimler | |
| Mendas Cha-ag Native Corporation | Healy Lake | Doyon, Limited | Tanakroslar | |
| Mentasta Inc. | Mentasta Lake | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | |
| Minchumina Natives Inc. | Lake Minchumina | Doyon, Limited | Yukarı Koyukonlar | |
| MTNT Limited | McGrath | Doyon, Limited | Yukarı Kuskokvimler | |
| MTNT Limited | Nikolai | Doyon, Limited | Yukarı Kuskokvimler | |
| MTNT Limited | Takotna | Doyon, Limited | Yukarı Kuskokvimler | |
| MTNT Limited | Telida | Doyon, Limited | Yukarı Kuskokvimler | |
| Nebesna Native Group Inc. | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | ||
| Neechootaalichaagat Corporation | Birch Creek | Doyon, Limited | ||
| Neechootaalichaagat Corporation | Doyon, Limited | |||
| Ninilchik Natives Assoc., Inc. | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | ||
| Nondalton Native Corporation | Bristol Bay Native Corporation | Denağinalar | ||
| Northway Natives Inc. | Northway | Doyon, Limited | Yukarı Tananalar | |
| Pedro Bay Corporation | Bristol Bay Native Corporation | Denağinalar | ||
| Point Possession Inc. | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | ||
| Salamatoff Native Assoc. Inc. | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | ||
| Seldovia Native Assoc. Inc. | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | ||
| Seth-do-ya-ah Corporation | Minto | Doyon, Limited | Aşağı Tananalar | |
| Slana Native Corporation | Slana | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | |
| Talzina Inc. | Tazlina | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | |
| Tanacross Inc. | Tanacross | Doyon, Limited | Tanakroslar | |
| Tetlin Indian Reservation | Tetlin | Doyon, Limited | Yukarı Tananalar | |
| Tihteet'aii Inc. | Birch Creek | Doyon, Limited | Guçinler (Dendu Gwich’in) | |
| Toghotthele Corporation | Nenana | Doyon, Limited | Aşağı Tananalar | |
| Tozitna Limited | Tanana | Doyon, Limited | Koyukonlar | |
| Twin Lake Native Group Inc. | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | ||
| Tyonek Native Corporation | Cook Inlet Region, Incorporated | Denağinalar | ||
| Venetie Indian Reservation | Venetie | Doyon, Limited | Guçinler (Neets'aii Gwich'in) | |
| Wisenak Inc. | Doyon, Limited | |||
| Yedetena Na Corporation | Cantwell | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | |
| Yedetena Na Corporation | Chistochina | Ahtna, Incorporated | Ahtnalar | |
| Zho-Tsa, Inc. | Shageluk | Doyon, Limited | Değinaklar |
Kültür
Giyim kuşam
Giysi
Geleneksel Atabask giyimi rengeyiği ile sığın geyiği derisinden yapılır ve bölgesine göre de değişkenlik gösterir. Geyik derili çizme ve mokasenler giyim kuşamın önemli parçasıdır. Mokasenlerin stili koşullara bağlı olarak değişkenlik gösterir. Kadınlar geleneksel olarak deri dikiş ustası olsa da Atabasklarda hem kadınlar hem de erkekler bu konuda ustadırlar. Erkeklerin boncuk işlemeli ceketleri olur.denizdişi kabuğundan yapılan boyunluk kolye kabile reisleri tarafından kullanılır. Erkek ve kadınlar boncuklu tunik giyerler. Kadınların dans ederken kullandıkları çizmeleri de boncuk işlemelidir.
Geleneksel Atabask erkek giyimi olarak rengeyiği derisinden yapılan daracık pantolon ile üste giyilen ve önden ve arkadan kasıkları ve popoyu örten V biçimde sivri üçgen kuyruk uzatımlı gömlekler (tunik) kullanılır. Hem pantolon hem de gömlekler yoğun biçimde kirpi dikeni (daha çok eskiden) ya da boncuk (sonraları) ile bezelidir. Dünyanın değişik yörelerindeki müzelerde görülen elbise örnekleri 19. yüzyılın sonlarında kürk ticareti sırasında Atabask topraklarına gelen zengin koleksiyonerlerin topladığı örneklere dayanır.
Yetişkinlerin giysileri büyük ölçüde rengeyiği derisinden yapılırken, battaniye ve çocuk parkalarında yumuşak ve sıcak tutması için tavşan kürkü kullanılır.
Alaska'da kar ayakkabısını en fazla kullanan yerli halk Alaska Atabasklarıdır ve bunlar kar ayakkabılarını daha çok huş ağacının kabuğundan imal ederler. Alaska Atabaskları kışın çok yaygın biçimde kar ayakkabılarını kullanarak yaya yürür ve seyahat ederler.Atabask dillerinde kar ayakkabısı için kullanılan adlar: Denağinaca ush, Ahtnaca ‘aas, Değinakça oyh, Holikaçukça oyh, Koyukonca osh (Yukarı Koyukonca), oyh (Aşağı ve Merkezî Koyukonca), Tanakrosça aayh, Yukarı Tananaca aayh ya da aay, Guçince (Vuntut Gwich'in) aih, Hanca (Tr'ondëk Hwëch'in) ‘a. Ahtnalar ‘aas dışında da tsidatl’uuni, tsedatl’uun, tsistl’uuni (hill snowshoe) ve datsaaggi (temporary snowshoe) gibi farklı kar ayakkabıları da kullanır.
Takı ve beden süslemesi
Eskimo (İnyupikler, Yupikler, Supikler) ve Kızılderili (Çimşiyanlar, Haydalar, Tlingitler) komşularında görülen labret geleneğine Atabasklarda rastlanmaz.
Sanat
Alaska Atabasklarının sanatı Alaska yerli sanatı içinde değerlendirilir. Geleneksel malzeme ve teknoloji her bölgenin kendi kaynağına göre şekillenir. Geleneksel malzemeler taş, boynuz, ahşap, kemik ve huş kabuğundan oluşur ve bunlarla ev, kano, kızak, kar ayakkabısı, giyim kuşam eşyaları ile mutfak kapları yapılır.Tarihöncesi dönemden beri Atabasklar oklu kirpi dikeni (kirpi işi), bitki tohumu (çekirdek) ve denizdişi kabuğunu giyim süslemesinde kullanmışlardır. Tarihsonrası dönemde ise Atabask kadınlarının zenginlik sembolü olarak tasarımlarda boncuk kullanılmaya başlanmıştır. Bu boncuklar Avrupalılarca değiş tokuş yöntemiyle Alaska içlerine sokulmuştur. Boncuklarla birlikte yeni tasarım yolları da açılmıştır ve bunlardan biri de Kanada'daki Katolik misyonerlerce 19. yüzyılda Alaska'nın batısına kadar yerlilere öğretilen çiçek tasarımlarıdır. Bu boncuk işi çiçek tasarımları günümüzde de yapılmaktadır.
Atabask halklarının çoğunda uzun boyunbağı biçimli kolyeler saygınlık göstergesidir ve bunlar denizdişi kabuklarıyla ya da boncukla bezeli oldukça dekoratif kullanımlık aksesuarlardır.
Atabask kadınları seyahat ederken bebeklik çağındaki küçük çocuklarını sırtlarında taşırken sığın derisinden yaptıkları "bebek bağı" denilen kemer tipli geniş bağları kullanırlar ve bunlar yoğun biçimde boncukla bezelidir. Günümüzdeki ağır boncuklu bebek bağlarının yapım stilleri hemen hemen aynıdır ve bunlar Kanada'dan gelen Avrupalı misyonerlerin öğrettiği çiçek tasarımlarıyla doludur.
Alaska Atabasklarının tarihinde maske yapımı ve kullanımı görülmez ve Yupik maskeleri gibi sanat ürünlerinin ortaya koyan Yupiklere komşu olan Atabasklarda ancak son dönemde çağdaş sanatçılar tarafından etkilenme söz konusudur ve bunların içinde Kathleen Carlo-Kendall öne çıkar.
Mutfak
Etler, kızartılarak ya da haşlanarak pişirilir ve taze tüketildiği gibi, kurutularak ya da dumanda tütsülenerek kışın tüketmek için saklanır. Balıklar ise taze tüketildiği gibi, kurutularak ya da özellikle som balıkları tütsülenerek tüketilir. Balıklar (özellikle de som balığı kafaları) bazen de bir süre bekletilip fermente edildikten sonra kullanılır. Balık yumurtası ya taze ya da kurutularak, bazen de fermente edilerek kullanılır.
İç Alaska Atabaskları için ana geçim ve besin kaynağı sığındır.
Örgütleşme
- Tanana Chiefs Conference (TCC), 1962 yılında kurulan ve Ahtna ile Denağina haricindeki Merkezi Alaska–Yukon Atabaskları grubundan Alaska Atabasklarının kabile üyelerine sağlık, eğitim, istihdam, toplumsal ihtiyaçlar, doğal kaynak proğramları ile aile hizmetleri sunan kâr amacı gütmeyen yerel şirketler birliği (konsorsiyum). Alaska Atabasklarının siyasi, ekonomik, yasal ve sosyal savunucusudur
- (CATG), kabilelerin kendi kendilerini yönetmelerini teşvik için 1985 yılında kurulan taban örgütlenmesidir. Yönetim merkezi Fort Yukon, Alaska'dadır.
Sağlık
Alaska'da ve bütün Alaska yerlilerindeki sağlık sorunları arasında ilk sırayı alkolizm alır. Alaska Yerli Komisyonu (Alaska Native Commission) tarafından 1994 yılında yapılan bir uyarıya göre alkol tüketimi Alaska yerlileri arasında böyle devam ederse kalıcı sosyal, kültürel ve duygusal bozunuma uğrayacağı kaçınılmaz sonuçtur. Alaska Atabasklarında da bu genel durum gözlenir. Aşırı alkol tüketimi ve buna bağlı gelişen alkolizm, Atabaskların aile ve sosyal düzenlerini yıkıcı etkiye sahiptir. Atabasklara alkolü önce Ruslar, daha sonra da Amerikalı ve Kanadalılar getirmiş ve yaygınlaştırmıştır. Geçmişte Hristiyan Batılıların getirdiği alkol ve buna bağlı gelişen alkolizmden kurtulmak için Alaska Atabasklarının köktendinci Hristiyanlığa (Fundamentalist Christianity) sığınarak alkolizmi yenebileceği savunulmaktadır. ile eski Atabask hukuku arasında belirgin bir benzerlik bulunduğu iddia edilir.
Simalar
- Peter Kalifornsky (Denağina yazar)
- Kathleen Carlo-Kendall (Koyukon heykeltıraş)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f g "ANKN: Athabascans of Interior Alaska / Alaskan Athabascans". 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ekim 2012.
- ^ a b c d e f "Athabascans of Interior Alaska : Appendix A : Brief Description of Alaskan Athabascan Culture". 6 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ "Appendix E: Race Code List" (PDF). 30 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 27 Ekim 2012.
- ^ (PDF). 23 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2012.
- ^ "Athabascan Conference + Exhibition : Seven branches of Athabascan". 2 Ocak 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2012.
- ^ a b . 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2012.
- ^ a b William Simeone, A History of Alaskan Athapaskans, 1982, Alaska Historical Commission
- ^ Дзенискевич Г. И. Атапаски Аляски. — Л.: «Наука», Ленинградское отд., 1987
- ^ Alaska Native Heritage Center : Cultures of Alaska 31 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Alaska's Native people are divided into eleven distinct cultures, speaking twenty different languages. In order to the tell the stories of this diverse population, the Alaska Native Heritage Center is organized based on five cultural groupings, which draw upon cultural similarities or geographic proximity: 1. Athabascan; 2. Yup'ik & Cup'ik; 3. Inupiaq & St. Lawrence Island Yupik; 4. Unangax & Alutiiq (Sugpiaq); 5. Eyak, Tlingit, Haida & Tsimshian)
- ^ Alan Dick, Alaska Science, Camps, Fairs & Experiments 26 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (The five cultural regions of Alaska: Iñupiat, Athabascan, Aleut, Tlingit/Haida, and Yupik)
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o "Celebrating Alaska Natives and Alaskan Indian Communities : Athabascan Indians". 18 Ocak 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ekim 2012.
- ^ . 19 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2012.
- ^ ICTMN Staff. "Alaska Native Language Loses Last Fluent Speaker." 22 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Indian Country Today Media Network. 18 Apr. 2012. Web. 19 Apr. 2012.
- ^ a b c d e f Working Effectively with Alaska Native Tribes and Organizations Desk Guide 7 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., A desk guide for United States Fish & Wildlife Service Employees on Alaska Native cultures, history, federal laws, organizations, consultation and federally recognized tribes
- ^ . 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s . 31 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2012.
- ^ Dene–Yeniseic Symposium 15 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., University of Alaska Fairbanks, February 2008, accessed 30 Mar 2010
- ^ "Encyclopædia Britannica : Athabaskan language family". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Kasım 2012.
- ^ Stephen Adolphe Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tyron (1996), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas
- ^ a b Phyllis A. Fast (1998), Northern Athabascan Survival: Women, Community, & the Future
- ^ "The Map of Indigeneous Peoples and Languages of Alaska". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2012.
- ^ . 23 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2012.
- ^ Kofinas, G.P., Chapin, F.S., III, BurnSilver, S., Schmidt, J.I., Fresco, N.L., Kielland, K., Martin, S., Springsteen, A., and Rupp, T.S. 2010. Resilience of Athabascan subsistence systems to interior Alaska's changing climate 4 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Can. J. For. Res. 40(7).
- ^ a b c d e f g h i j k l m n "Alaska Native Heritage Center : Athabascans". 28 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2012.
- ^ (PDF). 12 Nisan 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2012.
- ^ Daniel Dickerson (2010), Utilization of Drumming for American Indians and AlaskaNatives with Substance Abuse Disorders 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 2010 IHS National Behavior Health Conference, July 29, 2010
- ^ a b . 4 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2012.
- ^ Tupou L. Pulu (1978), Koyukon Athabaskan Dance Songs 3 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., National Bilingual Materials Development Center, Rural Education Affairs, University of Alaska
- ^ Peter Bowers (2009), Old-time Music in Alaska: Then and Now 31 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c "Athabascan Music & Gwich'in Fiddling". 30 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ Byron, Janet (1996). Country Music Lover's Guide to the U.S.A. (1st ed. ed.). New York: St. Martin's Press, p. 13
- ^ John E. Smelcer (2009), Ahtna Noun Dictionary and pronunciation guide[], Originally published in 1998 by The Ahtna Heritage Foundation, Reprinted in 1999.
- ^ I. S. Arnold, G. Holton, and R. Thoman, Tanacross Learnersʼ Dictionary 2 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . 1 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ . 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ Poldine Carlo, Nulato: An Indian Life on the Yukon, Fairbanks, Alaska, 1978
- ^ Thomas F. Johnston (1992), Social Role of Alaskan Athabascan Potlatch Dancing[]
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 11 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Kasım 2012.
- ^ "Stickdance: Honoring our deceased loved ones" (PDF). 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 31 Ekim 2012.
- ^ "The History of the Athabascan Stickdance". 2 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ekim 2012.
- ^ Athabascan Stickdance 16 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., The Holy Days of March, 2011
- ^ a b c d Steve J. Langdon, Native People of Alaska. Greatland Graphics, 2002, p. 92
- ^ Young, Caroline. Spirituality, health, and healing. Google Books, 2011, p. 5
- ^ a b "Shamans" 12 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., LItSite Alaska., accessed April 12, 2011.
- ^ Frederica De Laguna, Norman Reynolds, Dale DeArmond (1995), Tales from the Dena: Indian Stories from the Tanana, Koyukuk, & Yukon Rivers
- ^ John W. Chapman (1914), Ten'a texts and tales from Anvik, Alaska, with vocabulary by Pliny Earle Goddard, published by E. J. Brill, limited in Leyden, 1914, Publications of the American ethnological society, v. 6
- ^ a b Arthur E. Hippler, An Alaskan Athabascan Technique For Overcoming Alcohol Abuse 17 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Athabascan History at Eklutna". 2 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ekim 2012.
- ^ a b c Shannon Michele McNeeley (2009), Seasons out of balance climate change impacts, vulnerability, and sustainable adaptation in Interior Alaska 24 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Fairbanks, Alaska, August 2009
- ^ Huntington S. & Reardon J. (1993), Shadows on the Koyukuk: An Alaskan Native's Life along the River. Portland, OR: Alaska Northwest Books
- ^ a b Whymper, Frederick (1868). Travel and Adventure in the Territory of Alaska. New York, Harper & Brothers, 1869. p. 244
- ^ a b c Wood bison restoration in Alaska 30 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Alaska Department of Fish and Game, 2003
- ^ Craig L. Gardner & Anthony R. DeGange (2003), A review of information on wood bison in Alaska and adjacent Canada, with particular reference to the Yukon Flats 24 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . Wc.adfg.state.ak.us. 30 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2012.
- ^ . 4 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2012.
- ^ Gucker, Corey L. 2007. Hedysarum alpinum 19 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. In: Fire Effects Information System, [Online]. U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory. Retrieved 11-22-2011.
- ^ . 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2012.
- ^ "Alaska Native Collections : łeek haał leł "dog packsack"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.
- ^ a b "Alaska Native Collections : łeendenaalyoye "old-style dog harness"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.
- ^ a b "Athabascans of Interior Alaska / Section 2: ATHABASCANS". 31 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ekim 2012.
- ^ H. Kory Cooper (2011), The life (lives) and times of native copper in Northwest North America
- ^ Krech, Shepard. "Gwich'in." Encyclopedia of World Cultures Supplement. 2002. Retrieved November 03, 2012 from Encyclopedia.com 6 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Doyon, Limited". 16 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2012.
- ^ "Cook Inlet Region, Inc". 22 Eylül 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2012.
- ^ "Ahtna, Incorporated". 28 Eylül 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2012.
- ^ Elementary Visual Arts Curriculum 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Kenai Peninsula Borough School District, Adopted Spring 2010
- ^ Gary P. Kofinas et all. (2010), Resilience of Athabascan subsistence systems to interior Alaska’s changing climate 30 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Can. J. For. Res. 40: 1347–1359 (2010)
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Kasım 2012.
- ^ Ginger Placeres, Nurturing Athabascan Unity and Sovereignty Across Alaska: The Tanana Chiefs Conference 1 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Kasım 2012.
- ^ Catherine Swan Reimer, What is the relationship of suıcıde, alcohol abuse, and spirituality among the Inupiat 14 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., May 15, 2002
Dış bağlantılar
- YouTube: Alaska Native Drum Making Video 29 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Alaska Atabask davul yapımı)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Alaska Atabasklari ya da Alaska Deneleri Ingilizce Alaskan Athabascan Athabaskan Athapascan Athapaskan Dene peoples Alaskan Athabascans Alaskan Athabaskans Alaskan Athapaskans Athabascan Indians of Alaska Athabascan Native Americans of Alaska Athabascan speaking peoples of Alaska Rusca atabaski Alyaski ya da atapaski Alyaski Amerika Birlesik Devletlerine bagli Alaska eyaletinin daha cok icbolgesinde Alaska Interior adi verilen Ic Alaska da birazi da guneyde Pasifik kiyilarinda yasayan ve Na Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konusan Kuzey Atabasklarindan avci ve toplayici yari gocebe anasoylu animist ya da samanist Subarktik yerlisi Kizilderili halklari Alaska yerlilerinin bes ana kultur grubundan birini olustururlar Dil temelinde 11 ayri halk olarak Ahtnalar Gucinler Hanlar Holikacuklar Koyukonlar Asagi Tananalar Tanakroslar ve Yukari Tananalar biciminde siniflandirilir Toplam nufuslari yaklasik 6 400 kisidir ve ancak cok ufak bir kismi anadillerini konusabilmektedir En cok nufusa sahip olanlar Koyukonlar ile Gucinlerdir Siyasi idari ve kulturel acidan ABD deki diger Atabasklardan Guney Atabasklarindan Apaciler ve Navaholar ile Pasifik Atabasklarindan Hupalar ayrilirlar Kanada daki ayni alt grupta Kuzey Atabasklari yer alan Kanada Atabasklarina dilce ve kulturce daha yakindirlar ve Gucinler ile Hanlarin buyuk bir kismi ile Yukari Tananalarin ufacik bir kismi Kanada nin Alaska ya yakin yorelerinde de yasarlar Kuzey bati ve guneyden Eskimo halklarina Inyupikler Yupikler Supikler dogudan ise irkdasi olan Kanada Atabasklariyla komsudurlar Eskimolara komsu olanlar Eskimo kulturunden kismen etkilenmislerdir Rus Alaskasi 1733 1867 doneminde Ruslarla karsilasan Alaska Atabasklari icinde en cok Ruslasanlar Pasifik kiyisindaki Denaginalardir Ekonomik rahatlamaya 1971 yilinda kabul edilen Alaska Yerli Talepleri Cozumleme Yasasi ANCSA ile kavusmuslar ve ayni donemde dil ve kulturlerini serbest kullanma ve eyaletce korunma haklarini da elde etmislerdir Gunumuzde Ahtna ve Denagina haricindeki Alaska Atabasklarinin siyasi ekonomik yasal ve sosyal savunucusu 1962 yilindan beri Tanana Chiefs Conference adli kar amaci gutmeyen kabile birligidir ABD deki butun Amerika yerlileri gibi Alaska Atabasklarinin da egitim saglik ve idaresinden ABD Icisleri Bakanligi bunyesinde Amerika Birlesik Devletleri nin yonetimine ait Bureau of Indian Affairs dairesi sorumludur Alaska Atabasklari Alaskan Athabascans Yazlik kiyafetiyle Gwich yaa Gwich in kabilesinden avci Gucin erkekleri Fort Yukon Alaska 1847Onemli nufusa sahip bolgelerAlaska6 400DillerAlaska daki Kuzey Atabask dilleri Ahtnaca Denaginaca Deginakca Holikacukca Koyukonca Yukari Kuskokvimce Asagi Tananaca Tanakrosca Yukari Tananaca Gucince Hanca DinHristiyanlik Animizm Samanizm Ic Alaska da yogunlasan avci ve balikci Atabasklar bu ic bolgedeki sayisiz nehirler boyunca birkac ailelik kucuk gocebe gruplar halinde yasarlar Ayak ustu avcilik yaparlar ve avlarinin pesinden giderler Dayaniklilik ve fizik gucu yuksek insanlardir Avlari buyuk olcude Pasifik som baligi tavsan rengeyigi sigin ve boz ayidan olusur bunlar kapan kurarak ya da dogrudan uzerine giderek sopa mizrak ok ve yay ile avlanir Gecmiste kitlik donemleri oldukca yaygindi Ayak ustu avlandiklarindan ayakkabi en onemli esyalaridir ve esnek ve hafif kar ayakkabilari hus agacinin kabugu hus kabugu ile ham deriden yapilir Atabasklar icin en degerli ana malzeme hus agacinin kabugudur ve bununla ayakkabi disinda kano kizak besik konut kaplamasi ve mutfak gerecleri yaparlar Giysileri deriden yapilip dogal boyalarla renklendirilir ve oklu kirpinin dikenleriyle yapilan ve kirpi isi denen teknikle suslenirdi Bazi Atabask gruplari avi daginik olmayip bir arada cokca olan yerlerde uzun sureli kislik ya da yazlik kamplarda yasardi En ust grup yapilasmasi 30 ila 100 cekirdek aileden olusan regional band en alt yapilasma ise 4 cekirdek aileden olusan local band gruplaridir Liderlik avci ve savascilar arasindan secilirdi Evlilik olum ya da cocugun ilk basarili avini kutlamak icin potlac adi verilen konut ici dansli sarkili torenler yaparlar Halklar ve dillerAlaska yerlilerinin bes ana kultur grubundan ya da kultur bolgesinden birini olustururlar Alaska Atabasklari dil temelinde 11 ayri halk olarak ele alinir Alaska ile Kanada da konusulan Kuzey Atabask dilleri icinde dil ve kulturce iki ana grup olarak soyle siniflandirilir A Guney Alaska Atabasklari Ing Southern Alaskan Athabascans 1 Ahtnalar Atnahwt aene ve Ahtnaca Atnakenaege 2 Dena ina ve Denaginaca Dena ina Qenaga dd B Merkezi Alaska Yukon Atabasklari Ing Central Alaska Yukon Athabascans a Koyukon Atabasklari Ing Koyukon Athabascans 3 Deg Hitʼan ve Deginakca Deg Xinag 4 Holikacuklar Doogh Hit an ve Holikacukca Doogh Qinag Dilce Koyukoncaya kulturce Deginaklara yakindir Alaska Yerli Dil Merkezine gore 200 kisilik nufustan anadilini konusabilen kisi sayisi muhtemelen 12 kisidir Fakat bu dili akici bicimde konusan son kisi Mart 2012 de olmustur 5 Koyukonlar Denaakkʼe Dinaak ʼa ve Koyukonca Denaakkenaageʼ dd b Tanana Tucon Atabasklari Ing Tanana Tutchone Athabascans Tucon grubu Kuzey Tuconcasi ile Guney Tuconcasi Kanada da 6 Dichinanek Hwt ana ve Yukari Kuskokvimce Dinakʼi Dilce Asagi Tananacaya kulturce Koyukonlara yakindir 7 Asagi Tananalar Benhti Kokht ana ve Asagi Tananaca Benhti Kokht ana Kenaga 8 Tanakroslar Xtʼeen ve Tanakrosca Neeʼaandegʼ 9 Yukari Tananalar Kohtʼiin ve Yukari Tananaca Neeʼaaneegnʼ Nee aaneek Cogu Alaska da Neeʼaaneegnʼ ufak bir kismi da Kanada da Neeʼaaneek dd c Gucin Han Atabasklari Ing Kutchin Han Athabascans 10 Gucinler Gwich in ve Gucince Alaska Dihaii Neetsʼaįį Dendu Draan jik Danzhit Gwich yaa Gwich in ve Kanada da Van Tat Dagudh Teetl it Gwichya Edhiitat Nihtat Gwich in 11 Hanlar Hwech in ve Hanca Alaska Han Hwech in ve Kanada da Tr ondek Hwech in dd Batililarla ilk temas doneminde tahmini nufuslari 13 000 olan Alaska Atabasklarinin 1996 yilindaki nufuslari ise 11 700 kisidir Bugun ise yaklasik 6 400 kisidir ve ancak cok az bir kismi anadillerini konusabilmektedir Kuzey Amerika da Atabasklarin toplam sayisi ise 200 000 kisidir ve cogunlugu 170 000 den fazlasi Navaholar olusturur NufusKoyukon yazar Poldine Carlo 2007 Alaska Yerli Dil Merkezine gore Alaska Atabasklarinin nufusu ve anadillerini konusabilen kisi sayisi Dil Etnik nufus Konusan nufusGucince Alaska amp 0000000000000001 000000 1 000 amp 0000000000000150 000000 150Gucince Kanada amp 0000000000000001 900000 1 900 amp 0000000000000400 000000 400Koyukonca amp 0000000000000002 300000 2 300 amp 0000000000000150 000000 150Denaginaca amp 0000000000000001 000000 1 000 amp 0000000000000050 000000 50Ahtnaca amp 0000000000000650 000000 650 amp 0000000000000025 000000 25Asagi Tananaca amp 0000000000000400 000000 400 amp 0000000000000025 000000 25Hanca Alaska amp 0000000000000060 000000 60 amp 0000000000000012 000000 12Hanca Kanada amp 0000000000000250 000000 250 amp 0000000000000007 000000 7Yukari Tananaca amp 0000000000000300 000000 300 amp 0000000000000055 000000 55Deginakca amp 0000000000000250 000000 250 amp 0000000000000014 000000 14Tanakrosca amp 0000000000000200 000000 200 amp 0000000000000050 000000 50Holikacukca amp 0000000000000180 000000 180 amp 0000000000000005 000000 5Kuskokvimce amp 0000000000000100 000000 100 amp 0000000000000025 000000 25TarihNa Dene dillerini konusan diger halklar gibi Atabasklarin da Asya dan Amerika ya Eskimo Aleut halklarindan once goc ettikleri saniliyor Atabasklarin atalari muhtemelen yaklasik 12 000 yil once son buzul caginin sonunda Bering kara koprusunu kullanarak Sibirya dan goc etmislerdir Ic Alaska daki Interior Alaska eski arkeolojik kalintilar Alaska Eskimo cografyasinin sahillerinde oldugu gibi yaklasik 10 000 yil oncesine tarihlenir ve bunlar Sibirya dakilerle yakindan ilgilidir Nitekim Atabask dillerinin Sibirya daki Ketce basta olmak uzere Yenisey dilleri ile akraba oldugu 2008 yilinda Edward Vajda basta olmak uzere uzman dilcilerce teyid edilmistir Kuzey Amerika da Atabasklarin anayurdunun dogu Alaska ya da bati Yukon oldugu dusunuluyor Alaska Atabask Kizilderililerinin Avrupalilarla ilk karsilasmasi Rus Alaskasi 1733 1867 doneminde Ruslarla Denaginalar arasinda olmustur Bugun Denaginacada 75 Ahtnacada 50 kadar Rusca alinti bulunur ve bunlar her iki halkin Ruslarla yaptigi yogun kurk ticareti sirasinda dillerine gecmistir Ruslardan Alaska nin satin alimi ve sonrasi erken ABD doneminde 1867 1915 Atabasklar kendilerine yabanci olan Avrupalilara ozgu hastaliklardan kirilmislardir KomsulukBrooks Siradaglarinin guneyinden Kenai Yarimadasinin asagilarina kadar Alaska icbolgesinde bes ana nehrin Yukon Tanana Susitna Kuskokwim Copper drenaj sahasinda yasayan Alaska Atabask Kizilderilileri kuzeyde Gucin ile Koyukonlara komsu olan Inyupikler batida Holikacuk Deginak ile Denaginalara komsu olan Yupikler guneyde Denagina ve Ahtnalara komsu olan Supikler ve Ahtnalara komsu olan Eyaklar tarafindan cevrilidir Ufacik bir alanda komsu olan Kizilderili Eyaklar haric komsularin tamami Eskimo halklaridir Kanada tarafinda ise buyuk olcude kendi irkdaslari Kanada Gucinleri Kanada Hanlari Kanada Tananalari ya da diger Atabasklarla Kanada Atabasklari cevrilidir Eskimolara komsu olan Atabask bandlari onlarla ticari ortaklik kurarlar Gucin ile Koyukonlar kuzey komsulari olan Inyupik Eskimolariyla ticarette bulunur ve onlarin yillik panayirlarina katilirlar Beyazlar Alaska ya gelmeden once Atabasklar ile yerli komsulari arasinda her zaman ticari iliski olmus bu iliskiler geldiklerinde Ruslar basta olmak uzere Beyazlarla da surmustur CografyaIc Alaska Interior Alaska taygasi cok zor cevre sartlarina sahiptir Kisin asiri soguk 50 olabiliyor yazin ise sicak 1980 lerde asiri sicak olur Yazin ayrica sivrisinek suruleri yogun gorulur ve yasami bunaltacak kadar sikici hale getirir Irili ufakli bircok nehir tarafindan ag gibi orulen Ic Alaska da ladin sogut ve hus agaclari ana agac formlaridir Kuresel isinma ve buna bagli iklim degisikliklerinin gelecekte Ic Alaska ekosisteminde onemli degisiklikler yapacagi ongorulmektedir ve burada yasayan Atabask halklarinin 6000 yildan fazladir bu ekosisteme bagli yasadipi biliniyor Sosyal yasamTanana Irmagi Tthʼituʼ kiyisinda Asagi Tananalara ait ev Chena Chʼenoʼ koyu 1997 Her ne kadar Alaska Atabasklari lenguist ve etnologlar tarafindan dil temelinde 11 halka ayrilsa da bunlarin hicbiri siyasi birlik olusturmamistir Bu halklar en ust duzeyde gecmiste 30 ila 100 cekirdek aileden olusan ve regional band ya da dialekt grubu olarak adlandirilan cografi ve sosyal gruplar halinde toplanmislardi ve bu dialekt gruplari hicbir zaman daha buyuk bir ust grupta idari siyasi olarak toplanmamistir Ingilizcede yaygin bicimde tribe kabile olarak nitelendirilip adlandirilan regional band larin dil temelinde halk people ya da kabile tribe adiyla ust grupta bir araya getirilip siniflandirilmasi dis kaynaklidir yoksa Atabask halklarinin hicbiri regional band disinda bir ust kimligi benimsememistir Gunumuzde ABD hukumeti federal olarak yalnizca regional band adi verilen ust yapilanmayi Alaska yerlileri Alaskan Natives adi altinda koy koy tanimaktadir Yaz kampinda balik avlama ya da sonbaharda rengeyigi avlama isi regional band denilen en ust Atabask gruplasmasinda butun grup uyeleriyle birlikte yapilirken kisin dort kadar cekirdek aileden olusan ve local band olarak adlandirilan kucuk gruplara ayrilirlar Her local bandin bagli oldugu regional bandinin bolgesinde kendilerine ait bir bolgesi olur ve burada kucuk capta avcilik ve kurk icin tuzakcilik yapilir Kis ortasinda potlac adi verilen torenler icin bir araya gelen regional band uyeleri kunduz ve misk sicani gibi tuzak avciliginda tekrar local band olarak ayrilir Atabasklarda buyuk regional band gruplasmasindan ziyade kucuk local band gruplasmasi daha onemli toplumsal birliktelik olarak gorulmektedir Kisiler ayni regional band icindeki local bandlar arasinda secim yapabilir bu durumda sececegi local band icerisinde bir akrabasinin olmasi sarttir Her regional bandin ve bir dereceye kadar da her bireyin kendi yasam yollari inanc ve gelenekleri vardi Eskimolar gibi Atabasklarda da gecmiste herhangi bir resmi formal kabile orgutu yoktu ve insanlar yari gocebe aile gruplari olarak yasarlardi Bu gruplar 20 ila 40 kisiden olusurdu Konutlari genelde yari gocebe hayata uygun olarak gecici idi Yarim kure bicimli kislik evlerin iskeleti hus agacinin kabuguyla kaplanir ve rengeyigi ya da sigin derisiyle de ortulurdu Denaginalarinin denize ulasimi olsa da Atabasklarin cogu Alaska nin denizden uzak ic bolgesinde yogunlasmislardir Yaz ve bahar aylarinda avcilik ve toplayicikla mesgul olan daginik halk ancak islerin durgunlastigi kis mevsiminde kislik koylerinde bir araya gelir ve firsat buldukca da yakinlardaki ufak av hayvanlarini avlarlar Bu zamanda ayrica potlac ve diger topluluklarla yapilan kutlama ve senliklere katilirlar Aile Yazlik cadiriyla bir Koyukon ailesi 1898 Genel olarak local band uyeleri hem anne hem de baba tarafindan biribirine bir sekilde baglidir Her iki tarafta da akrabalik olsa da anne tarafinin daha onemli bir yeri vardir Holikacuk ve Deginaklar haric butun Alaska Atabasklarinda anasoyluluk gorulur ve cocuk babasinin klanina degil annesinin klanina ait olur Genellikle geleneksel kulturun cekirdegini bir kadin ve onun erkek kardesi ile her ikisinin ailesi olusturur Boylece erkek kardes ile kiz kardesinin kocasi eniste damat avcilik ortakligi kurup birlikte avlanirlar Geleneksel olarak yeni evli kocalar ilk yil karilarinin ailesinde yasarlar ve kayinlariyla birlikte ava cikarlar Bazen avcilik ortakligiyla baslayan iki erkek arasindaki arkadaslik cifte evlilikle sonuclanir Klan buyukleri yaslilari evlilik liderlik ve ticari kararlari alirlar Bir kisi esas olarak annesinin klanina clan ya da sib aittir ve o klandan kisilerle kesinlikle evlenemez buna karsin babasinin klanindan uyelerle evlenebilir Savas ve potlac torenleri ayni klanin gorevidir Alaska Atabasklarinda uc sib taninir ve her sib daha kucuk aile birlikleri olarak bolunur Ortaklik Grup olusumu mevcut kaynaklari en verimli kullanma ihtiyacindan kaynaklanir Farkli kaynaklar farkli sayida insan gucu gerektirdigi icin bir kisi herhangi bir yilda birkac farkli sosyal gruba dahil olurdu Ornek olarak regional band denilen en ust Atabask gruplasmasinda yaz kampinda balik avlama ya da sonbaharda rengeyigi avlama isi butun grup uyeleriyle birlikte yapilir zira her iki avcilikta da cok sayida insana gereksinim duyulur ve av herkese yetecek kadar boldur Ticaret Atabask erkeklerinin ilke olarak etkinligidir ve kabilesinden diger aile gruplardan erkeklerle ticaret ortakligi kurdugu gibi yabanci kabilenin topraklarindan gecerken dusmanca saldiriya ugramamak icin de kabile disi ticaret ortakligi da yaparlar Alaska Atabasklari bir asri askin suredir kurk ticaretinin cok etkin bir parcasi olmus ve Altina hucum hareketinde de yeni istihdam olusmus ve madencilerin esyalariyla tanismislardir Savas Atabasklarda komsu bandlar arasindaki iliski her zaman kolay olmaz Farkli gruplardan Atabasklar arasinda ya da diger Kizilderililer ozellikle de Tlingitler ve Eskimolarla yapilan savaslar Avrupalilarin bolgeye geldigi ilk donemlerde oldukca sik gorulurdu Bu savaslar ani baskinlar olarak baslar ve pusu yerine oldukca acik planli yumruk yumruga gogus goguse mucadele olarak surerdi Savasan her iki grup da kayiplarina misilleme olarak intikam baskinlari yapar ve bu kan davasi haline gelirdi Savaslarin ana sebepleri arasinda daha onceki kayiplarin intikamini alma ya da kadin ve mal calma hirsi gorulur Bir kisinin ailesinden bir birey oldurulurse intikam alma o kisinin goreviydi Bazen kan davasinin surmemesi icin kan bedeli olarak olduren taraf olen tarafa mal oder ve kabul edilirdi Bu kan bedeli dusman yabanci gruplardan ziyade arkadas ya da akraba arasinda gorulurdu Kan davalarin cogu regional band sorunu olarak degil local band ya da aile sorunu olarak gorulur ve onlarca cozulur Barinak Yari gocebe hayata uygun olarak yazlik ve kislik kamplar icin birkac farkli konut tipi gorulur Toprak ustunde sirik bicimli dallardan yapilan iskeletin hus agacinin kabugyla ortulup yosun kesekleriyle yalitilmasi yaygin kislik konut olsa da Eskimo ve Aleutlardaki gibi kismen yere gomulu kislik konutlar da gorulebiliyor Kis sonu ilkbahar basi butun Alaska yerlileri gibi Atabasklar icin de stoklanan besinlerin tukenip azaldigi zamanlardir ve bu donemde kislik konutlarini terkederek rengeyigi ve sigin avlamak uzere goc ederler Erkekler geyik pesine giderken kadinlar da cocuklarla birlikte yanlarina da cadir direkleri ile rengeyigi derilerini alarak tobagan denilen kizaklara binerler ve kopeklerin cekiminde yazlik av sahalarina yonelirler Bazi Atabasklar yazin av suresince kubbeli cadirlarda kalirlar Kis kampi birkac haneden local band olusur Yazlik konut yapimi ve turleri bolgeden bolgeye degisse de kislik evler bircok Atabask grubunda benzer yapidadir Ahsap cerceveleri hus ya da ladin agaclarinin kabuklariyla kaplanip yosun kesekleriyle ortulen ve yalitilan yari yariya topraga gomulu kislik konutlarin tepesi is lekesiyle dolardi Duman cikis bacalari haricinde evler kisin kivrik kar tumsekleri biciminde gorulurdu Kislik evlerde de bazen cesitlilik gorulebiliyor Denaginalarin kismen gomulu toprakalti evleri diger Atabasklari gibi kabuk yosun karisimi ile kaplanmaz Ruslarca barabara denilen Aleut evleri Aleutca ulax gibidir ve ahsap levhalar arasi yosun ve cim kesekleriyle kapli panolarla birlestirilirdi Deginaklarin Ingaliklerin Yupik Eskimo komsularindan ogrendikleri qargi kashim denen erkeklere ozel yari yariya topraga gomulu kislik evler de gorulur Muzik Davul Davul plank drum Kasnagi daha onceden suda bekletilerek esnek hale getirilen hus agaci tahtasidan yapilan cember bicimli kasnaga tuylerinden iyice temizlenip daha onceden suda bekletilmis ham sigin ya da rengeyigi veya gunumuzde bazen koyun derisi gerilir ve sinir ipligiyle baglanarak yapilir Ornekleri degisik muzelerde bulunmaktadir El davulu hand drum Davul tokmagi drum beater P harfi biciminde kivrilarak ucu yandan yarim halka olarak baglanan degnektir Dans cingiragi dance rattles Samanlarca ruhlarla olan iletisimi sagladigindan davul kullanimi Hristiyanliga geciste misyonerler tarafindan yasaklanmistir Bugun ise Amerika yerlileri ile Alaska yerlilerinde oldukca sik gorulen alkolizm ve diger madde bagimliligina karsi hekimler davulu terapi DARTNA Drum Assisted Recovery Therapy for Native Americans amacli kullaniyorlar Dans Dans Erkekler onde durarak topuklari uzerinde yukari kalkarak sallanir ve asagi ve yandan yana kollarini sallar Kadinlar ise erkeklerin arkasinda durarak ellerinde tuttuklari patiska parcalarini bileklerine kadar sallar ve davul calmak icin asagi eger Sarki Sarki Atabasklar icin sarkilardaki anlam sarki sirasinda yapilan bir dizi koreografiden daha onemlidir Degisik amaclar icin degisik sarkilar soylenir Onurlandirma sarkilari honor songs bir kisiyi bir klani ya da genc erkegin ilk avi gibi bir olayi onurlandirmak icin soylenen sarkilardir Yas sarkilari mourning songs olunun arkasindan duyulan uzuntuyu dile getirir Ask sarkilari love songs insanlarin ruhunu costurmak icin soylenir Potlac sarkilari potlatch songs potlac denen torenlerde hediyelesme yapilirken soylenir Besteciye ait olan sarkilar soylenmesi icin besteci tarafindan kisi ya da gruba verilir ve her sarkinin bestecisi sarkidan once aciklanir Koyukon yas sarkilari oluleri onurlandirmak icin is yogunlugunun azaldigi kis mevsiminde adi verilen potlac torenlerinde soylenir ve bu sarkilarda asla olen kisinin adi anilmaz ve o kisinin hayatta yaptigi iyilikler ve iyi seyler dillendirilir Koyukon sarkilari 3 ana gruba ayrilir 1 maskeli dans sarkilari mask dance songs def benzeri davullar esliginde Kizilderili Koyukonlar icin anlamsiz olan kuzey ve bati komsulari Eskimo Inyupiklerin dilinde Inyupikce tipik kisa kelimelerle soylenir 2 legen sarkilari washtub songs kabugu soyulmus ladin agacindan bir diregin etrafinda direge bagli hareketli bir patiska calico parcasini elleriyle asagi yulari kaldirarak soylenir 3 direk dansi sarkilari stick dance songs sadece Oluler Bayraminda Feast for the Dead uygun bir zamanda soylenir Keman muzigi fiddle music Gunumuz Alaska Atabasklarinda cagdas Bati muzigi de gorulur Geleneksel Atabask keman muzigi fiddle music Alaska da iki cografi merkezde gelisim gostermistir Biri 160 yil once 1847 de Yukon Nehrinin yukarilarinda Gucin ve Hanlar arasinda gelisen Upriver music digeri ondan yaklasik 50 yil sonra nehrin asagilarinda Koyukon Asagi Tanana ve Deginaklar arasinda gelisen Downriver music Gucin ve Koyukonlarin keman calma tarzlari birbirinden farklidir Gucinlerde keman fiddle gozde calgilardandir ve en taninan kemancilari arasinda Bill Stevens sayilabilir Gucin kemanciliginin baslangici Hudson s Bay Company sirketinin ticaret karakolunda calisan kurk tuccarlarinin 1847 yilinda Fort Yukon a keman getirmelerine dayanir Kanada dan gelen bu kurk tuccarlari ve Iskoclarin ezgilerini de getirmislerdir Ilki 1983 yilinda Fairbanks Alaska da yapilan ya da Athabascan Old Time Fiddling Festival adli keman fesivalinin 29 su 2011 yilinda yapilmistir Bu festival Atabasklarin en onemli sanat etkinliklerinin basinda gelir ve Atabask kemancilar hunerlerini gosterir Gunumuz Atabasklarda muzik turleri music genre olarak ANCSA yasasiyla birlikte 1970 lerden sonra yeniden revacta olan davul dansi drum dancing adli geleneksel yerli muzigi ile keman muzigi fiddle music country muzigi country music soft rock ve kilise gospel muzigi Christian gospel adli Bati muzikleri gorulur Toren ve senlikler en Athabaskan Potlatch Ahtnaca hwtiitl Tanakrosca xtiitl Deginakca nixili o Vetsuvetence balhats Dakelce balhats Nadleh Whut en balhlats Yekooche Kuzeybati Pasifik Kiyisi yerlilerinde gorulen potlac Ingilizce Potlatch ya da Gathering Up Ceremony torenlerine benzeyen torenlerdir Potlac oldukca genis bir konutta cadirda yapilir ve genellikle sarki ve danslar esliginde bes gun surerdi Geleneksel Atabask potlacinin sosyal dini ve ekonomik onemi vardi Daha cok ayni siveyi konusan local band arasinda olsa da farkli siveleri konusan degisik regional bandlarin da katildigi potlac Ic Alaska daki Atabasklarin bir araya toplandigi en buyuk ve en onemli torenlerdir Nuchalawoya Potlaci Nuchalawoya or Nuchalawoyya Potlatch Sozlu gelenege gore asirlardir Merkezi Alaska Yukon Atabask liderleri Tanana ve Yukon Nehirleri yoresinde Nuchalawoya where the two rivers meet denen yerde toplanip halkin sesini dinlerdi Bugun bu yer adi Nuchalawoya Potlatch olarak potlac adi olarak kullanilmaktadir Direk Dansi Stick Dance Stickdance Athabascan Stickdance Koyukon Stickdance Kaltag Nulato Stickdance Gunumuzde yalnizca Nulato ile Kaltag koylerinde yasayan Asagi Koyukonlarda Lower Koyukon gorulen herhangi bir yilda Nisan ya da Mart ayinda yapilan ve tam bir hafta suren toren ve bu torende yapilan dans Torenler her yil yapilmaz uc ya da dort yilda bir duzenlenir Adini torenin merkezini sembolize eden ladin agacindan yapilan bir totemvari direkten Ingilizcede pole direk olsa da kucumsemeyle stick sopa biciminde adlandirilir alir Olen kisinin erkek yakinlari bu direk etrafinda yas tutarak aile uyelerinin acisina ortak olur ve olen kisinin ruhunun rahat etmesi saglanir Torenin sponsoru olen erkeklerin dul kalan karilari ve onlarin aileleridir Yani torenler regional band uyelerince degil local band uyelerince finanse edilir Torenler kabilenin merkez salonu ya da topluluk merkezinde icra edilir Bir pazartesi gunu baslayan torenlerde katilimcilar persembe gunune kadar her aksam potlacta bir araya gelirler Resmiyetin daha az oldugu bir senlik havasinda gecen torenlerde katilanlara yiyecek sunulur Sarki soyleyip sans eden katilimcilar olup bu dunyadan ayrilan erkeklerle olan iyi ve guzel anilarini paylasirlar Torenlere adini veren gercek direk dansi cuma gunu aksam yapilir Eger son toren sirasinda erkeklerden biri olurse katilimcilar yuzlerce sayiya ulasabiliyor Torenlerde her aksam katilimcilara bir potlac misali sigin som baligi kunduz tavsan ve kar kekligi etleri gibi geleneksel yiyecekler sunulur Yemekten sonra kadinlar ortada bir daire icinde ayakta sallanarak oluler icin geleneksel sarkilari soylerler Toplanti salonu her gece daha kalabalik olur ve son gun olan cuma gecesi kadinlar daire icinde dans ederken erkekler de dallari budanarak direk haline getirilen ve seritler sarili uzun boylu bir ladin agacini tasirlar ve sonra bu agac ortaya dikilir ve kurt ve tilki kurkleri bolca diregin dibine dokulur Gece boyunca zikirvari yapilan dans ve sarkilardan sonra sabah erkekler o diregi ve dibindeki kurkleri Yukon Nehrinin yuzen buz parcalariyla dolu olan sularina atarlar Cumartesi gunu oluyu temsil eden kisi ozel toren giysileri giyer ve kasvetle giysilerini sallayarak salonu terk edip nehre gider Boylece olen kisinin ruhu oteki dunyaya rahatlamis olarak gider Nehirden salona tekrar donduklerinde yas torenleri birdenbire senlik havasina doner ve birbirlerine hediyeler verilir ve o gece kutlama yapilir Ertesi sabah oluyu temsil eden kisiyle koyun icinde tokalasilir ve yiyecekler paylasilarak veda edilir Direk Dansi icin aylar oncesinden duzensiz araliklarla hazirlik yapilir Oluyu temsil edecek kisiyi secmek ve onun toren kiyafetlerini yapmak ve de hediyeleri ayarlamak uzun surer DinAnimizm ve samanizm Animizm gecmiste butun Atabask halklari icin ortak inanc sistemidir Bu inanc sisteminde butun canlilar ve bazi cansiz nesnelerin ruhu olduguna inanilir Hayvanlari insanlara ceken o hayvanin ruhudur ve ruhlarin hosnut edilmesi ayakta kalmak icindir Samanizm ruhlar dunyasiyla gorunen dunya arasindan iliskiyi duzenler Atabask samanlari Koyukonca deyenenh Holikacukca diyininh Ahtnaca dyenen genen yerliler ile ruhlar arasinda irtibati saglayan kadin ya da erkek ruh liderleridir Samanlar ayrica hastaliklarin tanisi yapar ve tedavisini uygular Avin kit oldugu donemlerde avlarin yerini tespit eder Kotu ruhlar arasinda Giyeg ile Nahani sayilabilir Giyeg insanlari hasta eder ve samanin gorevi Giyeg in dikkatini dagitarak hastayi kurtarmaktir Nahani ise orman adamidir ve ormanda kaybolan kisilere zarar verir Insan ruhu Yega olarak adlandirilir ve Yegalara obur dunya icin kilavuzluk etmek gerekir Atabasklara gore insanlar ve hayvanlar biribirine cok benzerdir ve hayvanlar yegalarla iletisim kurarlar Bir hayvana kotu muamele yapilirsa o hayvanin ruhu kotulugu yapana kotuluk yapar Hayvan ruhlari ile yasayan insanlar arasindaki iletisimi her zaman samanlar saglar Atabask kulturunde yaygin bicimde insanlarla hayvanlar arasinda baglanti kurulur Rengeyigi kurt ve ayidan sonra en populer hayvan kuzgundur Torenler temizlenmek ve korunmak icin gereklidir Bu is icin samanin gucu enerjisi kullanilir Olen bir kisinin ruhunu yega sorunsuz bicimde gondermek icin potlac torenleri yapilir ve burada yiyecek ve icecek ile birlikte dans ve sarkilar yega ya sunulur Samanlardan bazen cekinilir zira onlar iyilik yaninda ruhlari ya da kukla insanlari musallat ederek kotuluk de yaparlar Alaska Atabasklari arasinda uc samanin adi en buyuk samanlar olarak sivrilir Bunlar Nulato Koyukonlarindan erkek Otsioza Koyukuk Koyukonlarindan kadin Noidola an ile Kokrines Tanana Mission grubundan erkek Kedzaludla adli samanlardir Hristiyanligin yayilmasiyla birlikte samanlarin guvenilirligi kaybedilmistir Yine de samanizm Atabask kulturunun onemli bir parcasidir ve Hristiyanliga ragmen canlandirmaya calisanlar cikmaktadir Kuzgun Corvus corax Rengeyigi kurt ve ayidan sonra en populer hayvan kuzgundur Deginakcada kuzgunun gercek adi Ca ioxwun ya da Tca oxwun c is surd th in thin olsa da Deginak Ingalik efsanelerinde kuzgundan bahsedilirken Tŏqgĭtsi deden your grandfather adi kullanilir Hristiyanlik Gucin Neetsʼaįį Gwich in cografyasinda Episcopal Kilisesi Arctic Village Alaska Vashraįį K o o Alaska iclerinde yasayan Atabasklarin Batililarla derin temaslari daha cok Hristiyan misyonerlerle olmustur Roma Katolik Kilisesi misyonerleri Yukon Nehri yoresini Rus Ortodoks Kilisesi misyonerleri daha cok Denaginalar ve Deginaklarin yoresini Anglikan Kilisesi misyonerleri ise Yukari Yukon ve Tanana Nehirleri civarini mesken edinmislerdir ve bugun adi gecen yorelerde yasayan Atabasklar ilgili misyonerlerinin mezhebini benimsemistir Alaska Atabask Kizilderililerinin Avrupalilarla ilk karsilasmasi Rus Alaskasi doneminde Ruslarla olmustur 1800 lerde Ruslar e kadar Denagina topraklarina geldiler ve yerlilerle kurk ticareti yapmaya basladilar Denaginalardan aldiklari kurklerin karsiligi olarak Ruslar yeni mallar getirdigi gibi Ortodoksluk olan dinlerini de getirip yaydilar Bir asirdan fazla bir zaman once Ruslar Denagina topraklarindaki ilk kiliselerini koyunde insa ettiler 1963 yilinda restorasyonu yapilan kilise bugun dahi ayakta durmakta ve ziyaretci cekmektedir Denaginalarin cogu Ruslar gibi Ortodoks Hristiyandirlar 1800 lerde Avrupali beyazlarca tanisan Alaska Atabasklari once kurk tuccarlariyla sonra da Yukon ve Koyukuk nehirlerinin kiyilarina kurulmus olan ticaret postalarina lojistik destek vermek icin gelen buharli gemiler ve gemilerle birlikte gelen yeni insanlarla karsilasmis en sonra da tuccarlarin actigi izlerden Hristiyan misyonerler yerlilerin ilkel primitives ruhlarini kurtarmak icin gelmislerdir Rus Alaskasi doneminde Ruslarca Ortodoks Hristiyan yapilan Koyukonlarin cogu ABD hukumetinin Alaska yi 1867 yilinda Ruslarlardan satin almasindan sonra Katolik ya da Protestan mezhebine gecmislerdir 1900 yilina gelindiginde neredeyse butun Alaska Atabasklari uygulamada tamamen olmasa da ismen Hristiyan olmuslardi Hristiyan misyonerlerce misyon okullarinda cogu kez yalnizca dini egitim verilmis ve ogrenciler Ingilizce konusmaya zorlanmistir EkonomiAvcilik ve toplayicilik Sigin Alces alces gigas Atabasklarin en temel besin kaynagidir Chugach State Park Alaska 2005 Alaska Atabasklari yari gocebe avci ve toplayici halklardan olup gecimlerini yaban hayvanlari ile baliklari avlayarak ve yaban bitkilerini toplayarak surdururler ve ana besinlerini buyuk olcude rengeyigi sigin ve som baligi olusturur Avladiklari yaban hayvanlari arasinda rengeyigi Rangifer tarandus granti sigin Alces alces gigas Amerika bizonu Bison bison athabascae Dall yaban koyunu Ovis dalli Kayalik Daglar kecisi Oreamnos americanus boz ayi Ursus arctos horribilis Amerika kara ayisi Ursus americanus boz kurt Canis lupus pambasileus ile Canis lupus tundrarum kizil tilki Vulpes vulpes alascensis Kutup tilkisi Vulpes lagopus Kanada vasagi Lynx canadensis Kutup porsugu Gulo gulo luscus Amerika sansari Martes americana kakim Mustela erminea gelincik Mustela nivalis Amerika vizonu Mustela vison Kuzey Amerika su samuru Lontra canadensis kunduz Castor canadensis misk sicani Ondatra zibethicus oklu kirpi Erethizon dorsatum myops Amerika kizil sincabi Tamiasciurus hudsonicus Arktika gelengisi Spermophilus parryii Alaska marmotu Marmota broweri Amerika tavsani Lepus americanus gibi kara memelileri ile degisik kus ozellikle de ordek ve kaz gibi su kuslari ve balik daha cok Pasifik sombaligi turleri gelir Tanana Irmagi Tthʼituʼ kiyisinda Asagi Tananalara ait balik kampi 1997 Alaska icbolge Atabasklari yari gocebe olduklarindan son derece hareketli insanlardir Zira avcilik ve toplayicilik kaynaklari oldukca genis bir alana yayilmis oldugundan bu kaynaklari elde edebilmek icin bir bolgeden diger bir bolgeye gecici goc etmeleri gerekiyordu Yaz ve sonbahar baslarinda balik kamplarina sonbahar sonlarinda rengeyigi avciligina ilkbaharda ise sigin avciligina yonelirler Alaska tarihi boyunca kurk ticaretinde etkinligi olan halklardir Alaska Atabask cografyasinin cesitlilik gostermesi farkli gruplarin farkli besinlere yogu olarak yonelmesini saglamistir Guneyde Pasifik okyanusuna acilan yoresinde Denaginalar bol kaynakli deniz memelilerini avlarken eskiden Ingalik adiyla anilan Deginaklar ve Asagi Koyukon halklari Bering Denizinden nehirlere gecip icbolgenin yukarilarina yumurta dokmek icin gelen som baliklarini avlayip kurutmak icin yilin buyuk bir kismini burada gecirirler Deginaklarin diger gruplara gore cok ve daha ozel balikcilik aletleri vardir Kuzeyde Brooks Siradaglari eteklerindeki civarindaki Gucinler zamanlarinin cogunu rengeyigi ve Dall yaban koyunu gibi iri avlayarak gecirirler Atabask erkeklerinin gozde iri avlari arasinda rengeyigi sigin ve ayi gelir Bunlari avlamak icin ok ve yay kullanilir Gucin topraklarinda Rengeyiklerin eti besin derisi giysi ve sinirleri de dikis ipligi olarak kullanilir Boynuzlari ise arac gerec yapiminda idealdir Gecmiste birkac aileden olusan ufak gruplar halinde toplanarak sonbahardaki goc mevsiminde geyiklerin guzergahi boyunca tahta citlerle cevrili tuzak agili corral yaparlardi Rengeyiklerini kadinlar ve cocuklar hep birlikte surerek agilin daracik acikligindan agila girip tuzaga dusmesini saglar erkekler de oklarla geyikleri avlarlardi Etlerin bir kismi depolanirdi Bu depolarin bazilari yeraltina yapilir ve ayi ve Kutup porsugu gibi yirtici hayvanlarin calmamasi icin uzerleri cim kesekleri ya da taslarla ortulurdu Av cok basarili olursa aileler kisin donmamasi icin evlerine yakin yaptiklari depolarin uzerini yosun kesekleriyle yalitir sonra da uzerini hus kabugu ile kaplardi Aileler bahara kadar kislik konutlarinda kalirdi Yazin uremek icin denizden irmaklara buyuk suruler halinde gecen Pasifik som baligi turleri de avlanir ve bu baliklar temizlenip dumanda tutsulendikten sonra kisin tuketmek icin saklanirdi Kaynaklar yetersiz oldugunda bazen kis bitiminde ilkbaharda gida sikintisi yasanirdi Rengeyikleri bazen degisik sebeplerle nufus azalmasi yasar ve geleneksel goc yollarini degistirir Geyikler avlanmaz ve balik avi da yetersiz olursa tavsan kus ya da som disi diger baliklara Coregonus Prosopium Thymallus arcticus vb yonelirler Fakat her zaman bu yeterli gelmeyebilir ve kitlik da gorulebilirdi Merkezi Alaska Yukon Atabasklari Yukon Nehri drenajinda hus agaci kabugundan yapilan kanolarla sudaki sigin geyiklerini avlarlar Orman bizonu Bison bison athabascae Amerika bizonunun gunumuzde neredeyse tehdit altindaki turler NT kategorisinde olan kuzey Alaska daki Bison bison athabascae ile Guney Alaska daki Bison bison bison adli iki alt turu ya da ekotipi de gecmiste Alaska da yasarken soylari yakin donemde 1900 lerde tukenmistir Orman ya da dag bizonu Bison bison athabascae alt turu Alaska ve Kanada daki Kuzey Atabask topraklarinda gecmiste asirlar once oldukca yaygin avlik en iri kara memelisiydi Bizon kemiklerine Ic Alaska ve Kanada daki arkeolojik sitlerde rastlanmistir Atabasklar bizonu kar ayakkabilariyla kopeklerin yardimiyla mizrak ok ve yay ile avlarlardi Eti kisin kullanmak uzere kurutulur derisi de giyecek yapiminda kullanlirdi Ova bizonu ya da bayagi bizon Bison bison bison alt turunun soyu Alaska da tukendikten sonra 1928 yilinda Alaska Game Commission tarafindan gunumuzde denen bolgeye disaridan getirilmis sonra da buradan daha guneyde yer alan ile Chitina yorelerine nakledilmistir Gunumuzde Alaska nin guneyinde ova bizonunun 4 surusu vardir ve toplam sayisi 900 bastir Hedysarum alpinum Ingilizcede Indian potato Kizilderili patatesi ya da wild potato yabani patates ve wild carrot yabani havuc adlari verilen Hedysarum alpinum Asagi Tananaca troth Ahtnaca tsaas adli bitkinin kokleri butun Alaska Atabasklarinca yenir Laponya dan Sibirya ya kadar butun Kuzey Avrasya yerli halklari gibi Alaska Atabasklarinda da hus agaci ve kabugu hus kabugu en onemli ve degerli malzemedir Avrasya da degisik hus turleri kullanilirken Kuzey Amerika da daha cok kagit husu Betula papyrifera turu kullanilir Kagit husunun Ahtnaca k ey Denaginaca q eytsay Deginakca q eyh Holikacukca q iyh q eyh Tanakrosca k įį Yukari Tananaca k įį Gucince kʼii daha cok kabugu kullanilir ve bu kabukla kar ayakkabisi kano kizak besik konut kaplamasi ve mutfak gerecleri yaparlar Kopekler Alaska Atabasklari icin at gibi yardimci olan hayvandir Geleneksel Atabask yasaminda kopeklerin sigin ve rengeyigini kovalayip istenen yone surmek kizak ve tobagan cekmek et ve deri gibi yukleri tasimak gibi bircok yarari gorulur Rengeyigi derisinden yapilan ve kopeklerin sirtina baglanip yuklenen cantalara kopek cantasi dog packsack denir ve icine taze ya da kurutulmus et konarak kamp ya da koye tasitilir Bu kopek cantalarina Alaska da Gucin Koyukon Tanana ve Denaginalarda Kanada da ise Han Tucon ve diger Bati Kanada Atabasklarinda rastlanir Kopek cantalari sert oldugu icin daha cok rengeyiginin bacak derisinden yapilir ve dis yuzeyine kurk gecirilerek dikilir Bicimi kopegin anatomisine uygun olarak uzun ovaldir Cantanin baglama kayislari sigin derisinden yapilir En irileri 25 50 pound yuk tasiyabilirler Kopek kizaklari esas olarak Eskimolarin en eski ve yaygin ulasim ve tasima aracidir 19 yuzyilda Ic Alaska ya gelen Avrupali kurk tuccarlarinin gozlemlerine gore kopek kizagi yalnizca Eskimolara komsu olan Koyukon Deginak ve Holikacuk gibi Atabask halklari kullaniyordu Bunlar kopek kizaklarini Yupik ve Eskimo komsularindan ogrenmislerdir Zira Gucin Tanana Ahtna ve diger Atabasklar kopek kizagini kullanmaz kizak ve tobaganlarini kendi elleriyle cekerler kopekleri daha cok sirtinda yuk tasiyacak hayvan olarak kullanirlardi Ic Alaska da Koyukon Deginak ve Holikacuklarin disindaki diger Atabasklarda kopek kizaklarinin yayginlasmasi ancak Rus ve Hudsons Bay Company sirketinin kurk tuccarlari bolgeye kizaklariyla gelmesinden sonra olmustur Geleneksel av araclari arasinda en cok kullanilani ok ile yaydir Atabasklarda 2 tip ok gorulur Fazla keskin olmayan kut uclu oklar ufak avlar ve kuslar icin kullanilirken uzun kemik uclu oklar rengeyigi avlamada idealdir Ulasim Avcilik yolculuk ve tasimacilikta kullanilan geleneksel Atabask tasitlari kano ile kizaktir Kopek kizaklari esas olarak Eskimolarin en eski ve yaygin ulasim ve tasima aracidir 19 yuzyilda Ic Alaska ya gelen Avrupali kurk tuccarlarinin gozlemlerine gore kopek kizagi yalnizca Eskimolara komsu olan Koyukon Deginak ve Holikacuk gibi Atabask halklari kullaniyordu Bunlar kopek kizaklarini Yupik ve Eskimo komsularindan ogrenmislerdir Zira Gucin Tanana Ahtna ve diger Atabasklar kopek kizagini kullanmaz kizak ve tobaganlarini kendi elleriyle cekerler kopekleri daha cok sirtinda yuk tasiyacak hayvan olarak kullanirlardi Alaska icbolgesinde hus agaci kabugundan kanolar bakir ve celik bicaklarla yapilir ve bunlar su ulasiminda yaygin olarak kullanilan hafif ve saglam tasitlardir Kanolarin kavak agacindan yapilan iskeleti hus agaci kabugu ile sigin geyiginin derisiyle kaplanir Atabask kanolarinin iskeleti ladin kerestesinden kaplamasi hus agacinin kabugundan baglamalari ladin kokunden yapildiktan sonra kalafat olarak da ladin recinesi kullanilir Ticaret native copper Ahtnaca tsedi guney orta Alaska ile kuzeybati Yukon daki Ahtna Denagina Tucon Yukari Tanana Asagi Tanana gibi Atabasklar ile Tlingit ve Cugac Supiklerinden Eskimolarin bildigi metallerdendir ve bakirdan imal edilen bicaklar Ahtna Tucon ve Yukari Tananalar tarafindan ayi ya da insan odurmek icin kullaniliyordu Alaska daki Bati Gucinleri diger Kizilderililerden daha cok bakir bicak alirlardi Sirketlesme DOYON merkez binasi Fairbanks AlaskaAlaska Yerli Bolge Sirketleri etki sahasi 3 tanesi Atabasklara aittir Doyon Ltd Merkezi Alaska Yukon Atabasklari Cook Inlet Region Inc Denaginalar AHTNA Inc Ahtnalar Rus Amerikasi doneminde ABD nin Ruslarla birlikte idare ettigi Alaska yi 1867 yilinda Rus Imparatorlugundan satin almasindan bu yana 100 yildir cozulemeyen yerlilerinin Eskimo ve Kizilderililerin toprak taleplerini cozmek uzere ABD Kongresinde 18 Aralik 1971 tarihinde baskan Richard Nixon tarafindan imzalanarak yuruluge giren ve ABD tarihinin en buyuk toprak talebini karsilayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Cozumleme Yasasi ANCSA Alaska Native Claims Settlement Act geregince kurulan 13 yerli bolge sirketinden 3 tanesi Atabasklara aittir ve bu bolge sirketleri de yerli koy sirketlerine ayrilir Koy sirketleri topraklarinin yuzey hakkina sahiptir fakat bolge sirketleri hem koy sirketlerinin hakkina hem de topraklarin yeralti hakkina sahiptir Doyon Limited DOYON Guney Alaska Atabasklari Ahtna ve Denagina haricindeki butun Atabasklarin Merkezi Alaska Yukon Atabasklari topraklarinda Koyukuk orta ve yukari Yukon Irmagi yukari Kuskokwim Tanana Irmagi etkindir Cook Inlet Region Inc CIRI Denaginalarin topraklarinda Kenai etkindir Ahtna Incorporated AHTNA Ahtnalarin topraklarinda Copper Center Chitina etkindir Yerli Koy Sirketi Yerlesim Yerli Bolge Sirketi Atabask halkiAlexander Creek Inc Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarBaan o yeel kon Corporation Rampart Doyon Limited Yukari KoyukonlarBean Ridge Corporation Manley Hot Springs Doyon Limited Yukari KoyukonlarBeaver Kwit Chin Corporation Beaver Doyon Limited Gucinler ve KoyukonlarCaswell Native Assoc Inc Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarChalkyitsik Native Corporation Chalkyitsik Doyon Limited Gucinler Draan jik Gwich in Chilkaloon Moose Creek Native Assoc Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarChitina Native Corporation Chitina Ahtna Incorporated AhtnalarDanzhit Hanlaii Corporation Circle Doyon Limited Gucinler Danzhit Hanlaih Gwich in Deacons Landing Inc Doyon LimitedDeloycheet Inc Holy Cross Doyon Limited DeginaklarDineega Corporation Ruby Doyon Limited Yukon Merkezi KoyukonlariDinyea Corporation Stevens Village Doyon Limited Yukari KoyukonlarDoratoi Inc Doyon LimitedDot Lake Native Corporation Dot Lake Doyon Limited TanakroslarEklutna Inc Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarEvansville Inc Evansville Doyon Limited Koyukuk Merkezi KoyukonlariForty Mile Inc Doyon LimitedGakona Corporation Gakona Ahtna Incorporated AhtnalarGana a yoo Limited Galena Doyon Limited Yukon Merkezi KoyukonlariGana a yoo Limited Kaltag Doyon Limited Asagi KoyukonlarGana a yoo Limited Koyukuk Doyon Limited Yukon Merkezi KoyukonlariGana a yoo Limited Nulato Doyon Limited Asagi KoyukonlarGrouse Creek Corporation Doyon LimitedGwitchyaazhee Corporation Ft Yukon Doyon Limited Gucinler Gwich yaa Gwich in Hee yea Lingde Corporation Grayling Doyon Limited HolikacuklarHungwitchin Corporation Eagle Doyon Limited HanlarIliamna Native Corporation Bristol Bay Native Corporation DenaginalarIngalik Inc Anvik Doyon Limited DeginaklarKenai Native Assoc Inc Kenai Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarKian Tr ee Corporation Doyon LimitedKluti Kaa Corporation Copper Center Ahtna Incorporated AhtnalarKnikatnu Inc Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarKokrines Ic Doyon Limited Yukon Merkezi KoyukonlariK oyitl ots ina Limited Hughes Doyon Limited Koyukuk Merkezi KoyukonlariK oyitl ots ina Limited Huslia Doyon Limited Koyukuk Merkezi KoyukonlariK oyitl ots ina Limited Alatna Doyon Limited Koyukuk Merkezi KoyukonlariK oyitl ots ina Limited Allakaket Doyon Limited Koyukuk Merkezi KoyukonlariLime Village Co Calista Corporation DenaginalarLittle Lake Louise Inc Ahtna Incorporated AhtnalarLower Tonsina Inc Ahtna Incorporated AhtnalarMedfra Native Council Inc Medfra Doyon Limited Yukari KuskokvimlerMendas Cha ag Native Corporation Healy Lake Doyon Limited TanakroslarMentasta Inc Mentasta Lake Ahtna Incorporated AhtnalarMinchumina Natives Inc Lake Minchumina Doyon Limited Yukari KoyukonlarMTNT Limited McGrath Doyon Limited Yukari KuskokvimlerMTNT Limited Nikolai Doyon Limited Yukari KuskokvimlerMTNT Limited Takotna Doyon Limited Yukari KuskokvimlerMTNT Limited Telida Doyon Limited Yukari KuskokvimlerNebesna Native Group Inc Ahtna Incorporated AhtnalarNeechootaalichaagat Corporation Birch Creek Doyon LimitedNeechootaalichaagat Corporation Doyon LimitedNinilchik Natives Assoc Inc Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarNondalton Native Corporation Bristol Bay Native Corporation DenaginalarNorthway Natives Inc Northway Doyon Limited Yukari TananalarPedro Bay Corporation Bristol Bay Native Corporation DenaginalarPoint Possession Inc Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarSalamatoff Native Assoc Inc Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarSeldovia Native Assoc Inc Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarSeth do ya ah Corporation Minto Doyon Limited Asagi TananalarSlana Native Corporation Slana Ahtna Incorporated AhtnalarTalzina Inc Tazlina Ahtna Incorporated AhtnalarTanacross Inc Tanacross Doyon Limited TanakroslarTetlin Indian Reservation Tetlin Doyon Limited Yukari TananalarTihteet aii Inc Birch Creek Doyon Limited Gucinler Dendu Gwich in Toghotthele Corporation Nenana Doyon Limited Asagi TananalarTozitna Limited Tanana Doyon Limited KoyukonlarTwin Lake Native Group Inc Ahtna Incorporated AhtnalarTyonek Native Corporation Cook Inlet Region Incorporated DenaginalarVenetie Indian Reservation Venetie Doyon Limited Gucinler Neets aii Gwich in Wisenak Inc Doyon LimitedYedetena Na Corporation Cantwell Ahtna Incorporated AhtnalarYedetena Na Corporation Chistochina Ahtna Incorporated AhtnalarZho Tsa Inc Shageluk Doyon Limited DeginaklarKulturGiyim kusam Giysi Gucinlere ait boncuk isi boyunluk onceki buyuk reis Geleneksel Atabask giyimi rengeyigi ile sigin geyigi derisinden yapilir ve bolgesine gore de degiskenlik gosterir Geyik derili cizme ve mokasenler giyim kusamin onemli parcasidir Mokasenlerin stili kosullara bagli olarak degiskenlik gosterir Kadinlar geleneksel olarak deri dikis ustasi olsa da Atabasklarda hem kadinlar hem de erkekler bu konuda ustadirlar Erkeklerin boncuk islemeli ceketleri olur denizdisi kabugundan yapilan boyunluk kolye kabile reisleri tarafindan kullanilir Erkek ve kadinlar boncuklu tunik giyerler Kadinlarin dans ederken kullandiklari cizmeleri de boncuk islemelidir Geleneksel Atabask erkek giyimi olarak rengeyigi derisinden yapilan daracik pantolon ile uste giyilen ve onden ve arkadan kasiklari ve popoyu orten V bicimde sivri ucgen kuyruk uzatimli gomlekler tunik kullanilir Hem pantolon hem de gomlekler yogun bicimde kirpi dikeni daha cok eskiden ya da boncuk sonralari ile bezelidir Dunyanin degisik yorelerindeki muzelerde gorulen elbise ornekleri 19 yuzyilin sonlarinda kurk ticareti sirasinda Atabask topraklarina gelen zengin koleksiyonerlerin topladigi orneklere dayanir Yetiskinlerin giysileri buyuk olcude rengeyigi derisinden yapilirken battaniye ve cocuk parkalarinda yumusak ve sicak tutmasi icin tavsan kurku kullanilir Alaska da kar ayakkabisini en fazla kullanan yerli halk Alaska Atabasklaridir ve bunlar kar ayakkabilarini daha cok hus agacinin kabugundan imal ederler Alaska Atabasklari kisin cok yaygin bicimde kar ayakkabilarini kullanarak yaya yurur ve seyahat ederler Atabask dillerinde kar ayakkabisi icin kullanilan adlar Denaginaca ush Ahtnaca aas Deginakca oyh Holikacukca oyh Koyukonca osh Yukari Koyukonca oyh Asagi ve Merkezi Koyukonca Tanakrosca aayh Yukari Tananaca aayh ya da aay Gucince Vuntut Gwich in aih Hanca Tr ondek Hwech in a Ahtnalar aas disinda da tsidatl uuni tsedatl uun tsistl uuni hill snowshoe ve datsaaggi temporary snowshoe gibi farkli kar ayakkabilari da kullanir Taki ve beden suslemesi Eskimo Inyupikler Yupikler Supikler ve Kizilderili Cimsiyanlar Haydalar Tlingitler komsularinda gorulen labret gelenegine Atabasklarda rastlanmaz Sanat Sigin kilindan boncuklu kutu Fairbanks Alaska Alaska Atabasklarinin sanati Alaska yerli sanati icinde degerlendirilir Geleneksel malzeme ve teknoloji her bolgenin kendi kaynagina gore sekillenir Geleneksel malzemeler tas boynuz ahsap kemik ve hus kabugundan olusur ve bunlarla ev kano kizak kar ayakkabisi giyim kusam esyalari ile mutfak kaplari yapilir Tarihoncesi donemden beri Atabasklar oklu kirpi dikeni kirpi isi bitki tohumu cekirdek ve denizdisi kabugunu giyim suslemesinde kullanmislardir Tarihsonrasi donemde ise Atabask kadinlarinin zenginlik sembolu olarak tasarimlarda boncuk kullanilmaya baslanmistir Bu boncuklar Avrupalilarca degis tokus yontemiyle Alaska iclerine sokulmustur Boncuklarla birlikte yeni tasarim yollari da acilmistir ve bunlardan biri de Kanada daki Katolik misyonerlerce 19 yuzyilda Alaska nin batisina kadar yerlilere ogretilen cicek tasarimlaridir Bu boncuk isi cicek tasarimlari gunumuzde de yapilmaktadir Atabask halklarinin cogunda uzun boyunbagi bicimli kolyeler sayginlik gostergesidir ve bunlar denizdisi kabuklariyla ya da boncukla bezeli oldukca dekoratif kullanimlik aksesuarlardir Atabask kadinlari seyahat ederken bebeklik cagindaki kucuk cocuklarini sirtlarinda tasirken sigin derisinden yaptiklari bebek bagi denilen kemer tipli genis baglari kullanirlar ve bunlar yogun bicimde boncukla bezelidir Gunumuzdeki agir boncuklu bebek baglarinin yapim stilleri hemen hemen aynidir ve bunlar Kanada dan gelen Avrupali misyonerlerin ogrettigi cicek tasarimlariyla doludur Alaska Atabasklarinin tarihinde maske yapimi ve kullanimi gorulmez ve Yupik maskeleri gibi sanat urunlerinin ortaya koyan Yupiklere komsu olan Atabasklarda ancak son donemde cagdas sanatcilar tarafindan etkilenme soz konusudur ve bunlarin icinde Kathleen Carlo Kendall one cikar Mutfak Etler kizartilarak ya da haslanarak pisirilir ve taze tuketildigi gibi kurutularak ya da dumanda tutsulenerek kisin tuketmek icin saklanir Baliklar ise taze tuketildigi gibi kurutularak ya da ozellikle som baliklari tutsulenerek tuketilir Baliklar ozellikle de som baligi kafalari bazen de bir sure bekletilip fermente edildikten sonra kullanilir Balik yumurtasi ya taze ya da kurutularak bazen de fermente edilerek kullanilir Ic Alaska Atabasklari icin ana gecim ve besin kaynagi sigindir OrgutlesmeTanana Chiefs Conference TCC 1962 yilinda kurulan ve Ahtna ile Denagina haricindeki Merkezi Alaska Yukon Atabasklari grubundan Alaska Atabasklarinin kabile uyelerine saglik egitim istihdam toplumsal ihtiyaclar dogal kaynak programlari ile aile hizmetleri sunan kar amaci gutmeyen yerel sirketler birligi konsorsiyum Alaska Atabasklarinin siyasi ekonomik yasal ve sosyal savunucusudur CATG kabilelerin kendi kendilerini yonetmelerini tesvik icin 1985 yilinda kurulan taban orgutlenmesidir Yonetim merkezi Fort Yukon Alaska dadir SaglikAlaska da ve butun Alaska yerlilerindeki saglik sorunlari arasinda ilk sirayi alkolizm alir Alaska Yerli Komisyonu Alaska Native Commission tarafindan 1994 yilinda yapilan bir uyariya gore alkol tuketimi Alaska yerlileri arasinda boyle devam ederse kalici sosyal kulturel ve duygusal bozunuma ugrayacagi kacinilmaz sonuctur Alaska Atabasklarinda da bu genel durum gozlenir Asiri alkol tuketimi ve buna bagli gelisen alkolizm Atabasklarin aile ve sosyal duzenlerini yikici etkiye sahiptir Atabasklara alkolu once Ruslar daha sonra da Amerikali ve Kanadalilar getirmis ve yayginlastirmistir Gecmiste Hristiyan Batililarin getirdigi alkol ve buna bagli gelisen alkolizmden kurtulmak icin Alaska Atabasklarinin koktendinci Hristiyanliga Fundamentalist Christianity siginarak alkolizmi yenebilecegi savunulmaktadir ile eski Atabask hukuku arasinda belirgin bir benzerlik bulundugu iddia edilir SimalarPeter Kalifornsky Denagina yazar Kathleen Carlo Kendall Koyukon heykeltiras Ayrica bakinizTanana Chiefs Conference Mary TallMountain Alaska Yerli Dil Merkezi Rus AmerikasiKaynakca a b c d e f g ANKN Athabascans of Interior Alaska Alaskan Athabascans 29 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ekim 2012 a b c d e f Athabascans of Interior Alaska Appendix A Brief Description of Alaskan Athabascan Culture 6 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ekim 2012 Appendix E Race Code List PDF 30 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 27 Ekim 2012 PDF 23 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 27 Ekim 2012 Athabascan Conference Exhibition Seven branches of Athabascan 2 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2012 a b 22 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Ekim 2012 a b William Simeone A History of Alaskan Athapaskans 1982 Alaska Historical Commission Dzeniskevich G I Atapaski Alyaski L Nauka Leningradskoe otd 1987 Alaska Native Heritage Center Cultures of Alaska 31 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Alaska s Native people are divided into eleven distinct cultures speaking twenty different languages In order to the tell the stories of this diverse population the Alaska Native Heritage Center is organized based on five cultural groupings which draw upon cultural similarities or geographic proximity 1 Athabascan 2 Yup ik amp Cup ik 3 Inupiaq amp St Lawrence Island Yupik 4 Unangax amp Alutiiq Sugpiaq 5 Eyak Tlingit Haida amp Tsimshian Alan Dick Alaska Science Camps Fairs amp Experiments 26 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde The five cultural regions of Alaska Inupiat Athabascan Aleut Tlingit Haida and Yupik a b c d e f g h i j k l m n o Celebrating Alaska Natives and Alaskan Indian Communities Athabascan Indians 18 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ekim 2012 19 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Kasim 2012 ICTMN Staff Alaska Native Language Loses Last Fluent Speaker 22 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Indian Country Today Media Network 18 Apr 2012 Web 19 Apr 2012 a b c d e f Working Effectively with Alaska Native Tribes and Organizations Desk Guide 7 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde A desk guide for United States Fish amp Wildlife Service Employees on Alaska Native cultures history federal laws organizations consultation and federally recognized tribes 9 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Kasim 2012 a b c d e f g h i j k l m n o p q r s 31 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Ekim 2012 Dene Yeniseic Symposium 15 Kasim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde University of Alaska Fairbanks February 2008 accessed 30 Mar 2010 Encyclopaedia Britannica Athabaskan language family 23 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Kasim 2012 Stephen Adolphe Wurm Peter Muhlhausler Darrell T Tyron 1996 Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific Asia and the Americas a b Phyllis A Fast 1998 Northern Athabascan Survival Women Community amp the Future The Map of Indigeneous Peoples and Languages of Alaska 10 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Ekim 2012 23 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ekim 2012 Kofinas G P Chapin F S III BurnSilver S Schmidt J I Fresco N L Kielland K Martin S Springsteen A and Rupp T S 2010 Resilience of Athabascan subsistence systems to interior Alaska s changing climate 4 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Can J For Res 40 7 a b c d e f g h i j k l m n Alaska Native Heritage Center Athabascans 28 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ekim 2012 PDF 12 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 1 Kasim 2012 Daniel Dickerson 2010 Utilization of Drumming for American Indians and AlaskaNatives with Substance Abuse Disorders 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2010 IHS National Behavior Health Conference July 29 2010 a b 4 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Kasim 2012 Tupou L Pulu 1978 Koyukon Athabaskan Dance Songs 3 Aralik 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde National Bilingual Materials Development Center Rural Education Affairs University of Alaska Peter Bowers 2009 Old time Music in Alaska Then and Now 31 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c Athabascan Music amp Gwich in Fiddling 30 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ekim 2012 Byron Janet 1996 Country Music Lover s Guide to the U S A 1st ed ed New York St Martin s Press p 13 John E Smelcer 2009 Ahtna Noun Dictionary and pronunciation guide olu kirik baglanti Originally published in 1998 by The Ahtna Heritage Foundation Reprinted in 1999 I S Arnold G Holton and R Thoman Tanacross Learnersʼ Dictionary 2 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1 Temmuz 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Ekim 2012 Arsivlenmis kopya 8 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ekim 2012 8 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Ekim 2012 Arsivlenmis kopya 29 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ekim 2012 Poldine Carlo Nulato An Indian Life on the Yukon Fairbanks Alaska 1978 Thomas F Johnston 1992 Social Role of Alaskan Athabascan Potlatch Dancing olu kirik baglanti a b Arsivlenmis kopya 11 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Kasim 2012 Stickdance Honoring our deceased loved ones PDF 9 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 31 Ekim 2012 The History of the Athabascan Stickdance 2 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ekim 2012 Athabascan Stickdance 16 Eylul 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Holy Days of March 2011 a b c d Steve J Langdon Native People of Alaska Greatland Graphics 2002 p 92 Young Caroline Spirituality health and healing Google Books 2011 p 5 a b Shamans 12 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde LItSite Alaska accessed April 12 2011 Frederica De Laguna Norman Reynolds Dale DeArmond 1995 Tales from the Dena Indian Stories from the Tanana Koyukuk amp Yukon Rivers John W Chapman 1914 Ten a texts and tales from Anvik Alaska with vocabulary by Pliny Earle Goddard published by E J Brill limited in Leyden 1914 Publications of the American ethnological society v 6 a b Arthur E Hippler An Alaskan Athabascan Technique For Overcoming Alcohol Abuse 17 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Athabascan History at Eklutna 2 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ekim 2012 a b c Shannon Michele McNeeley 2009 Seasons out of balance climate change impacts vulnerability and sustainable adaptation in Interior Alaska 24 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Fairbanks Alaska August 2009 Huntington S amp Reardon J 1993 Shadows on the Koyukuk An Alaskan Native s Life along the River Portland OR Alaska Northwest Books a b Whymper Frederick 1868 Travel and Adventure in the Territory of Alaska New York Harper amp Brothers 1869 p 244 a b c Wood bison restoration in Alaska 30 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Alaska Department of Fish and Game 2003 Craig L Gardner amp Anthony R DeGange 2003 A review of information on wood bison in Alaska and adjacent Canada with particular reference to the Yukon Flats 24 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wc adfg state ak us 30 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Nisan 2012 4 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Kasim 2012 Gucker Corey L 2007 Hedysarum alpinum 19 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde In Fire Effects Information System Online U S Department of Agriculture Forest Service Rocky Mountain Research Station Fire Sciences Laboratory Retrieved 11 22 2011 5 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Kasim 2012 Alaska Native Collections leek haal lel dog packsack 18 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Kasim 2012 a b Alaska Native Collections leendenaalyoye old style dog harness 18 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Kasim 2012 a b Athabascans of Interior Alaska Section 2 ATHABASCANS 31 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ekim 2012 H Kory Cooper 2011 The life lives and times of native copper in Northwest North America Krech Shepard Gwich in Encyclopedia of World Cultures Supplement 2002 Retrieved November 03 2012 from Encyclopedia com 6 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Doyon Limited 16 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ekim 2012 Cook Inlet Region Inc 22 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ekim 2012 Ahtna Incorporated 28 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ekim 2012 Elementary Visual Arts Curriculum 24 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kenai Peninsula Borough School District Adopted Spring 2010 Gary P Kofinas et all 2010 Resilience of Athabascan subsistence systems to interior Alaska s changing climate 30 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Can J For Res 40 1347 1359 2010 Arsivlenmis kopya 11 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Kasim 2012 Ginger Placeres Nurturing Athabascan Unity and Sovereignty Across Alaska The Tanana Chiefs Conference 1 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arsivlenmis kopya 4 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Kasim 2012 Catherine Swan Reimer What is the relationship of suicide alcohol abuse and spirituality among the Inupiat 14 Agustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde May 15 2002Dis baglantilarYouTube Alaska Native Drum Making Video 29 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Alaska Atabask davul yapimi