Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Temmuz 2018) |
Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır. |
Fransız edebiyatı, Fransızca kullanılarak ortaya çıkan edebiyat ürünlerini kapsar. Dünyanın en zengin ve en etkileyici edebiyatlarından biridir. Fransız yazarlar başta epik şiir, lirik şiir, drama ve kurgu olmak üzere edebi yazınların tümüne katkıda bulunmuşlardır.
| Fransız edebiyatı |
|---|
|
|
| Fransız Edebiyatı Tarihi |
|
|
| Fransız yazarlar |
Fransız edebiyatı birçok ülkedeki yazarların çalışmalarını derinden etkilemiştir. 1600'lerde, Klasizm denen Fransız kültürel hareketi tüm Avrupa edebiyatında önemli etki bırakmıştır. 1700'lerin Fransız yazarları Avrupa edebiyatını kontrol altına almışlardı. 1800'ler boyunca, realizm ve sembolizm, birçok dilde yazan yazarların çalışmalarını şekillendirmesine yardımcı olmuştu. 1900'lerde ise, Gerçeküstücülük (Sürrealizm) ve Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk) Fransa sınırlarının dışına çıkarak diğer yazarlar, sanatçılar ve düşünürlerin çalışmalarını geniş ölçüde etkilemiştir.
Birçok Fransız yazar, biçim, dil, tarz ve geleneğe önem vermişlerdi. Diğer dillerde yazan yazarlardan daha fazla kurallar ve modellere bağlı kalmışlardı. Genelde, Akılcılık (rasyonalizm) Fransız yazınını elinde tutmuştur. Akılcılık, insan eylemlerinde nedenselliği temel alır. Akılcılık; temiz, kendi kendini kontrol edebilen ve sanatsal ustalığa ulaşmış bir yazı yaratmıştır.
Her ne kadar akılcılık Fransız edebiyatında hayatî bir rol oynadıysa da, güçlü bir deneysel nitelik de zamanla Fransız yazınında öne çıkmıştır. Örneğin 1800'lerin başındaki Romantizm hareketi gibi dönemlerde, bu deneysellik duygu dolu ve bazen de tutkulu bir sanat yaratabilmiştir. Bu aynı zamanda teorik ve biçimsel konuları işlemede de kullanılmıştı; örneğin 1900'lerin Yeni Roman´ında olduğu gibi.
Erken Fransız Edebiyatı
En erken yazınlara MÖ. 800´de rastlanır. Şiir, antik Fransız edebiyatında baskındır. Birçok şiir, eğitimsiz insanlara gezgin jongleurlerce (jonklör) söylenmek ya da oynanmak içindi. Zaman içinde, iki ana şiir tarzı ortaya çıkmıştı: lirik ve öyküsel.
Lirik Şiir
Lirik şiir 1100´lerden 1400´lere kadar yaygınlaştı. Trobador denen şair-müzisyenler, Provens lehçesiyle aşk şarkıları yazmaya güney Fransa´da başladı. Bu şiirlerin bazıları kuzey Fransa´ya da trovör denen şairlerce taşınmıştı. Hem trobadorlar hem de trovörler kadınları ve aşk ideallerini anlatan lirik şiirler bestelediler. Bu şiirler kasıtlı olarak tekralamalardan ibaretti. Eğlenceden çaresizliğe geçişleri büyük bir ustalıkla, duygusal koşullara yoğunlaşarak resmetmişlerdi. Orta Çağ´ın en tanınan Fransız lirik şairi François Villon´dur. Üç eşit stanzin ardından daha kısa bir bitiriş stanzini içeren bir yazın biçimi olan çeşitli balatlar besteledi. Aynı zamanda aşk, başarısızlık ve ölüm temalarıyla ilgilenen uzun şiirler de yazdı. Villon´un yazını geniş bir ton aralığında, kinayeli aşağılama ve grotesk görsellikten tutku gibi konulardaki daha narın pasajlara uzanmıştı. Başyapıtı 2000 dizelik otobiyografik şiiri Grand Testament´tir (1461).
Öyküsel Şiir
Öyküsel şiirin dört biçimi vardır: (1) epik şiir, (2) romans, (3) ilahiler ve öyküler ve (4) fabliaux. Orta sınıf için yazılan fabliaux dışında hepsi aristokrat izleyiciler için yazılmıştı. Epik şiirler genelde savaş ve savaş kahramanlıkları üzerinedir; chansons de geste (büyük eylemlerin şarkıları) diye adlandırılırlar. Jonklörler chansonları müzikle birleştirmişlerdi. En ünlüleri Roland´in Şarkısı´dır (1100). Ünlü komutan Charlemagne tarafından yönetilen bir askeri talim sırasındaki bir olayı anlatır.
Romanslarsa sıklıkla fantastik maceralarla dolu uzun kurgusal çalışmalardı. Yedi tipi vardı. Romans antiques (klasik romanslar) Troya Savaşı gibi tarihi olaylar üzerine temellenmişti. Romans bretons (Breton romansları) ise eski Büyük Britanya´daki Yuvarlak Masa Şövalyeleri ve Kral hakkında hikâyeler anlatırdı.
Belki de en çok okunan ve en etkileyici Fransız romansı Gül Romansı'dır. ilk kısmını yazmıştı (1230) ve şair Jean de Meung 1275´te daha karamsar ve kinayeli bir ruh haliyle bitirmiştir. Şiir, aşkın gelişimini anlatmak için karmaşık alegoriler (sembolik hikâyeler, insanlar ve görüntüler) kullanmıştı.
İlahiler ve öyküler aşk, şövalyelik ve metafizikle ilgili kısa manzumelerdi. İlahiler daha çok Celtic kaynaklarına dayanıyordu. Öyküler ise genelde Latin kaynaklıydı. 100´lerde şair Marie de France birçok önemli öykü yazmıştır.
Fabliaux kısa, genellikle taşlamalarla dolu mizahi öykülerden oluşmaktadır. En önemlisi, hayvan karakterlerin insani toplumunu eleştirdiği Renard Romansı (1175-1205) denen koleksiyonda bulunur.
Erken Yazın manzume romanslardan sonra ortaya çıkan romanslardan oluşur ve genelde aynı hikâyeleri anlatır. Tarihi belgeler bu tip yazının ana unsurudur. En bilinen tarihi yazarlar Philippe de Commines, Jean Froissant, Jean de Joinville ve Geoffroy de Villehardouin´dir.
Erken Drama öncelikle manzume şeklinde yazılmıştı ve dini temalarla ilgileniyordu. Dini dramlar üçe ayrılıyordu: Gizem Oyunları Skripturlarından (İncil ayetleri) bölümler sahneledi. Mucize oyunları Meryem Ana ve incilden portreler sunuyordu. Ahlaki oyunlar eğitim amaçlı sembolik dramlardı. Seküler (dinsel olmayan) komediler - farslar – dini dramların sahnelenmesi sırasındaki girişlerdi. 1200´lerde dramatist Adam de la Halle realizmin çarpıcı etkilerini ve yüksek psikolojik derinlik seviyesini yakalayan seküler oyunlar yazdı.
Fransız edebiyatında Rönesans 1500´lerin başından 1600´lara kadar uzanmıştı. Fransız rönesansı İtalyan sanat ve edebiyatındaki gelişmeler ve eski Yunan ve Latin modellerinden etkilenen edebiyatın ve öğrenimin çiçek açması olarak nitelenebilir. Yazarlar ve bilgeler – Hümanistler – Rönesans´ta önemli rol oynamışlardı. Hümanistler öğrenmenin temelini dini temalardan çok dünyevi konulara çekmişlerdi.
1494´ten 1525´e kadar Fransız ordusu İtalya´yi işgal altında tuttu. Bu istilalar İtalyan edebiyatı ve sanatıyla teması da beraberinde getirmişti. Bu ilişki sayesinde Fransız rönesansı hız kazandı. 1500´lerin başında Kral I. Francis ve kız kardeşi Marguerita de Navarre hümanistlerin ve tebalarındaki diğer yazarların taslaklarıydı. Marguerite kendisi de bir yazardı. Kendi hikâye koleksiyonu Heptameronu (1558) İtalyan Rönesans yazarı Giovanni Boccaccio´nun 1300´lerde yazdığı Decam
François Rabelais Fransız Rönesansının en ünlü kurgu yazarı ve döneminin önde gelen tip otoritelerinde biriydi. Ana eseri Gargantua ve Pantagruel´dir. Bu neşeli, çoğu zaman da patavatsız beş parçalık anlatı 1532 ile 1564 arasında yayımlandı. Rabelais, çarpıcı öğretilerin ham sahnelerinin ve genelde vahşi fiziksel komedilerin anlık değişimlerle birleştirildiği bir biçimde yazmıştı. Bu çalışma, dönemin yasal, politik, dini ve toplumsal kurumlarını eleştirmekteydi.
Pleiade, geleneksel tarzı kırıp Yunan ve Roma modelli yeni bir Fransız edebiyatı yaratmaya çalışan yedi şairden oluşan bir gruptu. Pierre de Ronsard grubun önderiydi. Şiirleri aşk ve gençliğin geçmesi gibi temaları betimleyen pastoral tarzda eski yazı biçimlerini kullanır. Ronsard´in şiirlerinin kolay çekiciliği, dünyevi tecrübenin önemine derin adamışlığı saklar. Yazını, yaşlılık ve ölüm gibi bu tecrübelerin acı yanlarının korkusuzca üzerine gitme becerisini gösterir.
Joachim du Bellay, Pleiade´nin başka bir üyesiydi. Fransız edebiyatında İtalyan Rönesansı´ndan ödünç aldığı söne biçimini ilk kullanan şairdir. dü Bellay, Fransız Edebiyatı´nın Savunması ve Yüceltilmesi adlı önemli bir makale yazdı (1549). Makalede, Orta Çağ boyunca çoğu şair tarafından kullanılan Latince´yi savunan şairlere karşı Fransızca´yi savundu. Du Bellay, Fransızcanın Latince ya da Yunancanın rakibi olamadığını kabul etmekle beraber bu iki dilin olanaklarının çokça kullanılması nedeniyle solmaya yüz tuttuğunu, ancak Fransızcanın bu sorunun çözümüne yeni bir soluk getirebileceğini düşünmekteydi. Fransız yazarlarını, Fransızca´yi Yunanca ve Latinçe´den alıntılarla, lehçe ve teknik deyimler açısından güçlendirme çağrısı yaptı.
Pleiade´nin başka bir üyesi Etienne Jodelle bir dramatistti. İlk Fransız komedisi Eugene (1552) ve ilk trajedi Kleopatra Mahkûmu (1552) onun eserleridir.
Lyon, güneydeki Lyon kentinde ortaya çıkan ve bünyesinde ve ´yu barındıran başka bir şairler grubuydu. Sceve´nin şiiri, gramer ve imgelerin karmaşıklığıyla ünlüdür. En önemli eseri, Delie (1544) adındaki dikkatle hazırlanmış 459 dizain (10 dizelik stanzlar) serisidir. Delie, şairin, Pernette de Guillot olduğu düşünülen bir kadına olan aşkını, aşıkların birbirlerine karşı kullandığı genelde erotik bir dille anlatmaktadır.
Michel de Montaigne denemeleri bir edebi biçim olarak kurgulamıştı. Bir deneme, resmi olmayan konuşma dilinde yazılıyordu. Montaigne´nin Denemeler'i geniş bir klasik eğitimle şekillenmişti. Tamamen kişisellerdi ve yazarın kendisi, bilgi, alışkanlıklar, ölüm, geziler ve öğrenim gibi konular üzerindeki gevşek meditasyonlardan oluşuyorlardı.
Klasik Çağ
Kral 13. Louis ve özellikle Kral 14. Louis´nin iktidar dönemleri klasik dönem olarak bilinir. 1600'lerin başından 1700'lere kadar geçen süre Fransız edebiyatının yüksek dönemi olarak düşünülür.
Klasik yazarlar Rönesans fikrini reddetmediler; bu dönem daha geniş bir düzen ve gelişim ruhu geliştirmişti. Fransız yazarları özellikle insani davranışları ve idealleri inceleyen nedenler ve düşünüşleri vurgulamıştı.
Klasik Şiir
Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır. |
ilk önemli Klasik şair ve en etkileyici olandı. 1600'lerin başında Malherbe, Klasik yazının temelini atan temiz, akilci ve ayik şiirler yazdı. Jean de La Fontaine ve Nicolas Boileau-Despreaux da Klasik dönemin önde gelen şairlerindendiler. La Fontaine, Fabl (1668-1694) denen hayvan karakterleri üzerinde yazdığı kinayeli, ögretici, derinllikli ünlü hikâyeler koleksiyonunu yazdı. Boileau da bu dönemde, zamaninin Klasik şiirinin etkilenimlerini belirleyen yönetim ve asillik prensiplerini anlatan Şairlik Sanatı (1674) eserini kaleme aldi.
Klasik drama uzun zaman Fransız Klasizminin en büyük ifadesi olarak kabul gördü. Bu dönem boyunca, 12-hecelik dizeler – alexandrine - Fransız dramasinin baskin şiirsel ölcütü olarak kurulmustu. Bu dönemin en ünlü yazarları Pierre Corneille, Jean Racine ve Moliere´dir.
Corneille ilk önemli trajedi yazarı Klasiktir. Oyunları, görev, sadakat ve askin cözünmez çatışmalarının içinde yuzen asil karakterleri barindirir. Corneille, istek, otokontrol, onur ve özgürlügün önemine vurgu yapmıştır. Trajedileri arasında (1637), Horace (1640) ve Polyeucte (1642) sayılabilir.
Racine, çağının Klasik trajedi yazarlarının en büyügü olarak taninir. Karakterleri kontrol altina alamadıkları tutkularının sarmalında betimlenir. Melankolik bir dini pesimizm, eserlerinin çoğunun yapısındadır. Racine, antik Yunan ve Roma eserlerini Andromaque (1667), Phedre (1677) ve Athalie (1691) gibi başyapıtlarında yeniden islemiştir.
Molière, Fransız dramasının en önde giden komedi yazarıdir. En etkili oyunları, toplumsal değerlerle catisan güclü karakterleri konu alan taslamalarıdır. Moliere, en güzel komedilerini 1660´ların ortasında yazmıştı. Bunların arasında Tartuffe, Don Juan ve Yabani sayılabilir.
Klasik Nazım
İki filozofun Fransız Klasik nazımının en üstün örneklerini verdikleri düsünülür. Rene Descartes, dahan sonraki Fransız felsefesi ve stetigini biçimlendirmede temel teskil eden Metod Üzerine Nutuk (1637)´u yazdı. Öncelikle bir matematikçi olarak bilinen Blaise Pascal, derin Hristiyan inancını temsil eden etkili yazılar yazmıştı. Pascal´ın en bilinen eseri yansımaları topladığı Pensees´dir (1670).
Kendilerine Moralist (ahlakçılar) diyen bir grup yazar insan eylemlerini ve tavirlarını, maxim dedikleri harfler, söyleyişler ve diğer yazın biçimleriyle tanimlamislardi. François de La Rochefoucauld´un Yansimalar´i (1664) psikolojik olarak derin, acimasizca sorgulayici ve mükemmle bir özlülük içinde olabilen bu tarza bir örnektir. Theophrastus´un Karakterleri (Jean de La Bruyere, 1668) günlük insanları ve toplumsal kimliklerin edebi portrelerini maximlerle birleştirir.
, Fransız edebiyatındaki en önemli romanlardan birini yazmiştir: Cleves Prensesi (1678). Roman, psiolojik cözümlemeleri ve usta yapısı nedeniyle yüceltilmişti. Sürekli kontrol altında tutulan tutkulu ask temasi, iclerinde Jean-Jacques Rousseau´nun da bulunduğu daha sonraki yazarları da çok etkilemiştir.
Tarihçi ve Roma Katoliği papaz , etkileyici ve hareketli vaazleriyle taninir. da Roma Katolik başpiskoposuydu. Edebi ünü özellikle, yazarın eğitim, ahlak, siyaset ve din üzerine görüsleriyle dolu Telemachus (1699) romansina dayanir.
Felsefi Çağ (Aydınlanma)
Filozoflar çağı
Genel anlamda filozof sözüyle, nereden gelindiği, doğa, dünyanın ya da yaşayan insanların kaderi gibi büyük metafizik meseleler üzerine düşünen ve bunları evrensel bir sistem şeklinde çözümlemeye çalışan kimse kastedilir. Bununla beraber Montesquieu, Diderot, Voltaire zamanında ifade, özel bir değer kazandı. Bu filozofların çoğu metafiziği beğenmeyip bilinmeyen üzerine kafa yormanın gereksiz olduğunu düşünürler. Buna karşı hepsi, insanın yeryüzünde mutluluğunun bağlı olduğu politik, sosyal, ahlâki ya da dinsel düzen konularıyla ilgilenirler. Onlar bu konuları bütün önyargıları bir tarafa bırakıp bizzat kendileri incelemeği iddia ederler. Ansiklopedi’de “filozof” ispat edilmeyen hiçbir şeyi kabul etmeyendir denilir; onlar aldatıcı mefhumları hiç kabul etmezler; mutlağın, olağanın, şüphelinin kesin sınırlarını çizerler. Böylece filozoflar her sahada önceki yüzyılda Descartes ve inanmayanlar tarafından da açıklandığı gibi, otorite ilkesine karşı baş kaldırırlar; en yaygın fikirleri, en oturmuş gelenekleri sarsarlar, kurumlarda ve âdetlerdeki büyük devrim öncesi düşüncelerde devrim yaparlar.
Felsefi düşüncede ilerlemeler ve klasik zevke bağlılık (1715-1750)
XVIII. yüzyılın ilk yarısında, felsefî düşünce kendini ortaya koymak için yönetimin zayıflığından faydalanır; ama sosyal tenkitlerinde en gözü pek yazarlar, klasik zevke sadık kalırlar.
Otoritenin zayıflaması
XIV.Louis’nin ölümünden itibaren, rejime yenik düşen otorite krizi potansiyel olarak müsaittir. Kral naibi seçilen Orleans dükü sansür ve polis gözetimini gevşek tutar. XV nci Louis düş kırıklığına uğratan siyasetinin sebebiyet verdiği memnun olmayanların görüşlerini bilhassa kendisine iyi ve usta bir yardımcı, iyi bir öğütçü olan kardinal Fleury’ nin ölümünden sonra bastıramaz. Bu memnuniyetsizlik 1748 yılında, kralın Avusturya kraliçesi Marie-Therese’e karşı başarılı bir savaştan sonra Aix-la Chapelle antlaşmasını imzalaması ve bütün kazanımlarını terk etmesi ile zaten güvenilmez olan bir barışı satın almasıyla doruk noktaya ulaşır. Bu kriz boş bir meydanı, fikirleri halkın görüşünde gittikçe geniş bir ilgi bulan yenilikçilere bırakır.
Felsefenin ilkeleri
İnceleme ruhu- Tanrı esini üzerine kurulmuş olan geleneksel inanç yerine filozoflar bilinç ilkeleri olarak aklı ve deneyimi koyarlar. Descartes onlara mantıklı düşünme çalışmasıyla gerçeği yanlıştan ayırmağı öğretti. İngiliz deneyselciler, özellikle Locke, onlara pozitif olayların zevkini vermeğe katılırlar.
Böylece dinin saygınlığı yerine insanî bilimlerin saygınlığını koymağa çalışırlar. Newton sistemi, kültürlü halk içinde büyük merak uyandırır, bilim dünyasında gittikçe artan sempati kazanır ve peşin hüküm (batıl itikat) ile dolu eski fizikin zararına kendini kabul ettirir. Taşra Akademilerinde, hatta yurttaşların görüşlerinde deney ve laboratuvar araştırmaları artar, aynı zamanda tarihî ve arkeolojik bilinç gelişir. Kozmopolit (çok dünyalı) ruh- Bundan başka yabancı ülkelerin kurumları ve âdetlerine olan güçlü bir merak yayılır. Yabancı değiş tokuşlar artar; seyyahlar gittikçe çoğalır. İngiltere özel bir saygınlık kazanır: Milli özsaygı konusunda Fransız ve İngiliz kurumları arasında sık sık acımasız kıyaslamalar yapılır.
Edebiyat gelenekleri
Sanat alanında, bununla beraber, büyük klasikler örnek model olarak dururlar. Bir Saint-Simon onlara elbette hiçbir şey borçlu değil ama rakipsiz bir örnektir. Benimsenmiş türler, trajedi, komedi, roman gene yenilenerek birçok yazar tarafından işlenmiştir. Marivaux’nun tiyatrosu klasik bir başarı taslağıdır. Montesquieu ile Voltaire’in felsefi eserlerine gelince, onlar klasik dehaya uygun olan düşünce aydınlığı ve ifade açıklığıyla kendilerini kabul ettirirler.
Bu dönemin edebiyati oldukça felsefiydi ve Voltaire, Denis Diderot ve Jean-Jacques Rousseau gibi önemli yazarlar tarafından yaratılmıştı.
Voltaire, döneminin en cok konusulan ve tartisilan edebi figürüydü. Yazar olarak yeteneklerini ve ününü tahammülsüzlük ve önyargililik ile savaşmak ve akilciligi yüceltmek için kullanmıştı. Voltaire´in en ünlü eseri taslama roman Candide´dir (1759). William Shakespeare´den etkilenerek trajediler de yazdı. Bunun yanında, Voltaire aynı zamanda Avrupa ve dünya tarihi üzerine eserleri ile modern tarih yazımının prensiplerini geliştirmeye de yardim etti.
Denis Diderot ana olarak Neden çağı´nin en önemli entelektüel yapıtlarından biri olan Encyclopedie´nin (1751-1772) editörü olarak tanınır. Ansiklopedi, birçok alandaki uzman yazarların makalelerinin derlenmesinden oluşuyordu. Eser, günün bilgi birikiminin daha geniş bir izleyiciye uzanmasını amaçladı. Dini otoriteye, iktisadi esitsizlige ve adaletin istismarina saldirdi. Diderot aynı zamanda Kaderci Jacques ve Efendisi (1778-1780) adli romanındaki kurgusallık ile de bilinir.
Jean-Jacques Rousseau, Fransız toplumunda (Yeni Heloise, 1761) ve eğitim mekanizmasında (Emile, 1762) değişiklikler önermişti. Rousseau´nun otobiyografisi (ölümünden sonra yayinlanan İtiraflar, 1782) kendini eleştirmenin modern edebiyatini yaratmaya yardımcı olmustu. Meditatif ve lirik duyguyu Fransız edebiyatına yeniden sokmaya yardimci olan kurgusu içinde, Rousseau´nun doğaya hassasiyeti belirgindir. Bu hassasiyet kendisinin siyaset ve toplumsal düzen üzerine yazdığı (1755) ve (1762) gibi teorik eserlerini de oldukça etkilemiştir.
Marquis de Sade, kendi zamanında çağdaşlarınca anlaşılmadı ve daha sonra da hep nefretle anıldı. Ancak 1900'lü yıllara doğru Neden Çağı'nın en önemli yazarlarından biri olarak kabul edilmeye başlandı. (1795) gibi vahşi pornografi içeren romanları, kendi zamanındaki yazarların doğaya bakışları ve toplumsal düzen öngörülerinin iyimser doğasıyla dalga geçer. Siyasi yazılarıyla da bilinen Montesquieu, rezil eden toplumsal eleştirilerini Pers Mektupları´nda (1721) yazdı. ünlü satirik romanı Gil Blas´i (1715-1735) yazdı. , Sevilla Berberi (1775) ve Figaro´nun Düğünü (1784) gibi satirik komediler kaleme aldı. İki oyun da aristokratik önceliğin irrasyonel doğası üzerinedir ve bu fikirler Fransız Devrimi fikirlerine katkıda bulunmuştur.
Romantizm
Romantizm akiminin temelleri 1700´lerin sonunda atılmıştır ancak yayilmasi 1800´lerin ortalarını buldu. Genel olarak Klasizm ve Nedensellik Çağ'ına tepki olarak ortaya çıkmıştır. Romantik yazarlar, kendilerinden önceki dönemlerdeki aşırı rasyonel ve cansız edebi biçimleri reddettiler. Romantikler, neden üzerindeki hayalgücü ve duyguya vurgu yapmislardi. Edebi tasvirin daha özgür biçimlerini savunuyorlardi. Bir çalışmadaki en önemli etken yazarın kişiliğiydi.
Preromantikler
Fransız Romantizmi kendinden önceki Ingiliz, İspanyol ve özellikle Alman Romantik hareketlerinden etkilenmişti. Preromantikler denen bir grup Romantik, 19. Yüzyılda bu akimi biçimlendirmeye calistilar.
Jean-Jacques Rousseau, Nedensellik çağı ile tanindi. Ancak, kendini tanimadaki istegi, doğal dünyaya karsi hassassligi ve hislere ve kendiligindenlige verdiği önem nedeniyle Romantizm´in de önde gelenlerinden biriydi. Rousseau aynı zamanda Romantikleri de lirik vezni ve tutkulu ama korkutucu aski tasviri ile Romantikleri de etkilemişti.
kurguları ile önemli bir etki yarattı. Sıkılganlık, yalnizlik ve keder duygularının baskin olduğu yazınları, Romantik edebiyatin temel öznelerinden biri oldu. Chateaubriand, Romantik yazında temel bir karakter yarattı – dayanisan, tutkulu ve yanlis anlasilmis bir karsi-kahraman. Chateaubriand güclü dini duygulara sahipti ve bu çalışmaları Klasizm ve Nedensellik çağı´nda sikca islenen Hristiyan Orta Cag figürüne olan ilgiyi yeniden canlandirdi. , Fransız Romantizmi´ne Edebiyat Üzerine (1800) ile kritik bir teori birakti. Alman romantizmini Fransız Romantizmine Almanya Üzerine (1810) ile eklemledi. Şair Andre Chenier, Romantik şairlerce benimsenen birkac teknik yazın seklini şiirine katti.
Romantik Şiir
1820´de ´in Peoetik Meditasyonlar kitabi ile başlamıştı. Melankolik şiirleri doğa, ask ve terkedilmislikle ilgileniyordu.
Victor Hugo, bir şair, dramaturg ve kurgu yazarı olarak zamanındaki en büyük Romantik kabul edilir. şiirlerinin çoğu renkli ve egzotik niteliktedir. Hugo´nun sonraki eserleri (Sonbahar Yaprakları (1831)) daha kisisel ve metidatiftir. İncelemeler (1856) karanlik baslar ve cevabi zor sorularla ilgilenir; evrendeki insanlik, ölümün kacinilmazligi ya da sevdiklerin kaybedilmesi. Alfred de Vigny, en cok Modern şiirleri (1826) ile taninir. şiirleri, yüksek kisiligin yalnizligi ve mutsuzlugu ile ilgilenen genellikle dramatik ve felsefi şiirlerdir. Alfred de Musset, müthis lirik özelliklere sahipti. Melankoli ve müziksel şiirleri ask, aci ve kederle ilgilenir. Geceler (1835-1837) şiirlerinde Musset, kayip bir askin ardından cektiklerini anlatir.
Romantik Drama
Romantik drama komedi ve trajediyi karistirarak tarihi konuları ve melodramik koşullarla ilgilendi. Victor Hugo ilk önemli romantik oyun olan Hernani´yi (1830) yazdı. Alfred de Vigny´nin Chatterlon´u (1835) Romantik edebiyattaki popüler bir karakter olan dışlanmış artisti konu edinir. Musset, yazınındaki mükemmellikle bilinen karmaşık komediler yazmıştı.
Romantik Kurgu
Iskoc Walter Scott´tan esinlenen birçok Romantik yazar tarihi romanlar yazdılar. Alexandre Dumas ünlü tarihi romani Üç Silahşörler´i (1844) bu dönemde kaleme almıştı. Victor Hugo´nun Notre Dame´ın Kamburu (1831) Orta Cag Romantik hissiyatini yansitir. Eser aynı zamanda edebiyatin gücünü kullanarak toplumsal adaletsizlikleri düzeltme cabasini yansitir.
Bazi Romantik yazarlar kurgunun daha gercekci biçimlerine yöneldiler. Honore de Balzac, George Sand ve Stendhal gibi yazarlar eserlerinde Romantik karakterleri barındırmaya devam ettiler. Ancak bu yazarlar, insan yasaminin toplumsal kosullarını ve doğanin objektifligini yansitma amaciyla Romantizmlerini biraz degistirdiler.
1829´dan baslayarak Balzac, İnsan Komedisi (1842-1848) adini verdiği yaklaşık 100 roman ve hikâye yazdı. Bu seride zamaninin Fransız toplumunu resmetmeye calisir. Balzac, güdülenmeleri ve etkilesimleri ile cesitli insanları betimledi. Aynı zamanda toplumsal kurum ve değerlerin insan üzerindeki etkilerini - özellikle paraya karsi olan tutumun etkisini incelemişti.
George Sand, kariyerine ask ve tutku üzerine yazılar yazan (Indiana (1832) ve Lelia (1833)) bir Fransız kadının takma adiydi. Daha sonra daha kırsal konulara döndü, özellikle köy hayatını anlattığı Şeytanın Havuzu´ nda (1846) bu etki daha cok hissedilir.
Stendhal, tutkulu ve güçlü karakterlerle melodramik durumları seven usta bir psikologdu. Tutku ve çıkar arasındaki savaşımı betimleyen temiz ve ironik bir tarz kullandı. En bilinen iki eseri Kırmızı ve Siyah (1830) ve Parma Manastırı´dır (1839).
Gerçekçilik (Realizm)
Realizm, Romantizme karşı ortaya çıkan bir edebi doktrindir. Realistler, sanatın yaşamı doğrudan, dürüstçe ve nesnel olarak yeniden üretmesi gerektiğine inanıyorlardı. 1800'lerin ortasına doğru Realizm, Fransız edebiyatında baskın hale geldi.
Gustave Flaubert Fransız realizminin en önemli ismiydi. Detaylara olan aşkı ve insani davranışlarının dikkatli gözlemi ile Balzac´ı takip etti. Madam Bovary´(1856) kitabı için özellikle sıradan bir karakter seçti – sıradan bir kasaba doktoru ve onun sığ karısı. Sıkıcı konusuna rağmen Madame Bovary müstehcen olarak nitelendi ve Flaubert bu romanı nedeniyle yargılandı.
Guy de Maupassant, insan davranışlarının sıkı bir inceleyicisi olduğunu gösteren kısa Realist hikâyeleriyle ünlü oldu. Normandiya´daki köy yaşamı ve Paris´teki korkunç sosyal hizmet yıllarını anlattığı yazıları çoktur.
Fransa´daki Realist dramanın iki çeşidi vardı. Birincisi iyi planlanmış oyundur (teshir ve ceza ön plandadır). ´in komedileri buna en güzel örnektir. Diğer tarz ise sorun oyunu ya da tez oyunudur. Çoğu bosanma ve yasal adaletsizlik gibi topolumsal sorunlarla ilgilenmişti. Bu tarzin önde gelen yazarları , ve Alexandre Dumas´dir.
Edebi eleştiri realist edebiyatta önemli yer tutmuştu ve sonraki edebi eleştiri tarzlarını da etkilemişti. En önemli gercekçi eleştirmen idi. Edebi eserin yazarın kisiligi ve yasami ile beraber sorgulanması ve degerlendirilmesi gerektigini düsünüyordu. Ayrica eserin yaratildığı tarihsel arka plan ve toplumsal çevrenin de önemine dikkat cekiyorlardi. Doğacılık (Natüralizm)
1800´lerin sonuna doğru Realizmin aşırı bir biçimi olarak Natüralizm ortaya çıktı. Natüralist yazarlar, insan eylemlerinin geniş ve en aşağılık yanlarına dikkat cekiyorlardi. Tipik bir naturalist eser karamsardi ve çoğu zaman toplumsal adaletsizligi eleştiriyordu. Bu hareket, insanin kisiliginin kendi özgür iradesinden cok çevre ve kalıtım ile belirlendiğini savunan determinism ögretisini beraberinde getirdi.
Emile Zola, en önemli Fransız naturalist yazardir. Kurguyu, içinde insan davranışının temelinin anlaşılabileceği bir laboratuvar olarak tasavvur ediyordu. (1871-1893) olarak adlandırdığı 20 romanlık dizisinde toplumsal eleştirinin başyapıtlarını yaratmıştı. Romanların karakterleri, zenginlikten, sefalet, yokluk ve dinmek bilmeyen catismalara sürüklenen bir ailenin bireyleriydi.
Sembolizm
Fransız sembolizmi 1800´lerin sonunda ortaya çıkan bir edebi akımdır. Sembolizm aynı zamanda bu akima dahil olmayan ama iliskili olan yazarlara da maledilmişti.
Sembolist hareketin ünlü isimleri şairler Charles Baudelaire, Stephane Mallarme, Paul Verlaine ve Arthur Rimbaud´dur. şiiri geleneksel kaliplardan kurtararak daha özgür yazın biçimleri olusturmak istediler. Sembolistler şiirin, dosdoğru ve basit tanimlamalarla gizemli bir gercekligi yakalamaya çalışmayi denemesinden cok anlam cikartmayi sezgiler, sansasyonlar ve etkilenimler yoluyla aramasi gerektigine inanirlardi. şiirlerinin coğu kisisel ve bulanikti.
Charles Baudelaire, Sembolizmin en önde geleniydi. Şeytanın Çiçekleri (1857) derlemesi bu tipteki 100 civarındaki şiirin toplanmasıydı. Eser, Baudelaire´in insanlik ve onun ahlaksizliklarından ic karartici etkilenmesini yansitir. Baudelaire´in insan doğasinin en aşağılik yönlerinin bile güzelliklere yol acabilecegine inanci, eserinin başlığında kendini belli eder.
Stephane Mallarme, Sembolist şairlerin ve teoristlerin en etkilisiydi. şiirleri, anlamin kendisini sorgular. şiirlerinin en ünlüleri Faun Akşami (1876) ve kafa karistirici Bir Zar Atımı (1897)´dır.
Paul Verlaine, basit, melodik bir yazına sahipti. Sözsüz Müzikler´inde (1874) dizelerle müzik duygusunu vermeye çalışmıştı.
Arthur Rimbaud, daha kücük yastan bir dahiydi. Daha henüz 16 yaşındayken orijinal şiirler yazmaya başlamıştı. 19 yasında, iskence edilmis ruhani deneyimlerini tanimlayan yazın ve dizelerin bir otobiyografik toplaması olan Cehennemde Bir Mevsim´i (1873) bestelemişti.
Hiçbir Sembolist romancı, şairlere yetisemediyse de hayalci Sembolist Maurice Maeterlinck gününün yazarlarını etkilemişti. Maeterlinck Belcikaliydi ama Fransızca yazmıştı.
1900'ler
Erken Yıllar
1900´lerin başında Fransız edebiyatında dört baskin yazar vardı. Bunlar Paul Claudel, Andre Gide, Paul Valery ve Marcel Proust´tu. Hepsi 1870 civarında dogmuslardi ve hepsi de kariyerlerinin basında Sembolist bir dönemden gecmislerdi. 1920´de her biri önemli bir edebi figure olarak kabul edildi.
, kendi güclü Roma Katolik görüslerini yansitan dramalar, şiirler, eleştiriler ve dini yorumlar yazdı. Claudel´in şiiri kalın metaforlar, vahsi tutkular ve cicekli bir dil içerir. Yine de en bilinen eserleri dini içerikli olanlarıydı; özellikle Öğle Kırılması (1906) ve Mary´e Gelen Gelgitler (1912).
, din, aile, cinsellik ve ahlak üzerine ortodoks olmayan görüsleri yüzünden oldukça genis bir fikir ayriligi yaratmıştı. Kurgusu, karakterlerindeki biçimsel yenilikler ve psikolojik derinlemeleriyle takdir toplamıştı. Gide, 1900´lerin basında Fransız edebiyatinin en önde giden dergisi Yeni Fransız Revüsü´nün kurulmasına yardim etmişti.
Proust, belki de 1900´lerin en saygin Fransız romancısıydı. En önemli eseri Geçmiş Şeylerin Hatırası 1913´ten 1927´ye kadar yedi parca halinde yayımlandı. Roman oldukça kisisel ve şiirsel bir eser olduğu kadar toplumsal tavirların ve kisilik prikolojisiyle ilgili de mükemmeldi.
´nin şiiri Fransız edebiyatındaki rasyonel gelenegin izlerini taşır. Tutkusal denetim ve klasik biçimleri vurgulamıştır. Eserleri içinde uzun şiirlerden olusan Genç Kader (1917) ve Etkiler (1922) vardır. Valery, aynı zamanda etkili bir edebi eleştirmendi.
Sürrealizm (Gerçeküstücülük)
Sürrealizm, Parisli bir grup yazar ve ressam tarafından 1924´te kurulan bir harekettir. Sürrealistler, bütünlüklü bir insan deneyimi yaratmak için rasyonel varlığın içine katılması gerektiğine inandıkları bilinçsiz düşünce süreçlerini – özellikle de düsleri – incelediler.
Şair Guillaume Apollinaire, Sürrealizm´de önemli bir etkiye sahipti. Alcools (1913), imgelem ve modern dünyayı kutlayan şiirlerin derlemesinden oluşur. Sürrelaistlerin lideri ve baş kuramcısı Andre Breton´du. Önde gelen şairler, Rene Char, Paul Eluard ve Louis Aragon´du. Ne var ki, üçü de en güzel olarak nitelenen şiirlerini 1930´da bu akımdan ayrıldıklarında yazmışlardı. Temaları, kelimelerin ve görsel imgelerin çarpıcı birleşimi yoluyla ifade edilen aşk ve diğer öznel durumlar üzerine yoğunlaşmıştı.
Her ne kadar Breton tiyatronun değerini ifşa ettiyse de, oyun yazarı Antonin Artaud, Sürrealistlerle yolunu ayırdıktan sonra dramatik kuram üzerine önemli bir makale serisi yayınladı. Tiyatro ve Onun Çifti´nde (1938) tiyatronun, seyircisini degistirmede iskence biçimleri ya da dini ritüeller kadar güce sahip olmasi gerektigini savunuyordu.
Egzistansiyalizm, Fransız edebiyatını 2. Dünya Şavaşı´ndan sonra etkileyen bir edebi felsefedir. Varoluşçuluğun en önemli yazarlarından Jean-Paul Sartre, Çıkış Yok (1944) ve Kirli Eller (1948) oyunlarıyla olduğu kadar felsefi yazıları ve eleştirileriyle de ünlüdür. Eserleri özellikle özgürlük ve sorumluluk sorunları ile ilgilenerek ahlaki ve politik konuları inceler. Örneğin, dönemin gençliğinin sorunlarını çok iyi dile getirmesi ile dikkat çeken ilk romanı Bulantı (1938), varoluşun kendisiyle yüzleşmenin getirdiği rahatsız edici sonuçlarını araştırır. Simone de Beauvoir, Belirsizlik Ahlakı İçin (1947) gibi çalışmalarıyla Varoluşçu düşüncenin yaygınlaşmasında etkili olmuştu. Ancak, Camus'de Yabancı (1942), Veba (1947) ve uzun makalelerden olusan Sisyphus Destanı (1942) gibi eserleri ile benzer etik ve ahlaki sorunlarla ilgilenmişti.
Dramanın Gelişimi
Sartre ve Camus´nün de içinde bulunduğu birçok romancı ve şair 1900'lerin ortasında Fransız dramasına katkıda bulunmuştur. Diğer önde gelen oyun yazarları , Jean Cocteau ve Jean Genet'tir. , suni, köylü ve alaycı bir üsluba sahiptir. En bilinen oyunları aşkın doğası ya da savaşa ve açgözlülüğe karşı protestoyu inceler. Cocteau mitolojik konular üzerindeki yazılarıyla ün kazanmıştır. Genet ise toplumsal dışlanmışlardan oluşan karakterlerin ritüelik betimlemelerine dikkat çekmişti.
1950´lerde Fransa´da Absürd Tiyatro denen bir hareket belirdi. Oyun yazarları, yaşamın anlamsız doğası olduğuna inandıkları şeyleri dramatize etmeye çalıştılar. En bilinen Absürdistler Samuel Beckett ve Eugene Ionesco´ydu. Beckett İrlandalı, Ionesco da Romanyalı olmasına rağmen ikisi de Fransızca yazdılar. En önemli eserlerini ilk önce Paris´te sergilediler; örnegin, Godot´u Beklerken.
1900´lerin Ortası ve Sonu
Bu dönemdeki ana değişiklik Yeni Roman´dı. Belli başlı temsilcileri Alain Robbe-Grillet, Michel Butor, Nathalie Sarraute ve Claude Simon´du. Bu yazarlar, romanlarındaki olayları biçimlendirmek için dışarıdan bir öyküsel çerçeve kullanmışlardı. Bunun yerine, romanlarını, karakterlerin olayları algılayışlarının dışında geliştirmeye çalışmışlardı. Bu, zamanın ve perspektif üzerinde sarsıcı etkilere yol açtı.
Nobel Edebiyat Ödülü kazanan Fransız edebiyatçıları
Şu kişiler Fransız edebiyatına, dolayısıyla dünya edebiyatına, yaptıkları üstün katkıları nedeni ile Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülmüşlerdir:
- 1901 - Sully Prudhomme (ilk Nobel Edebiyat Ödülü)
- 1904 - Frédéric Mistral (Eserlerini Provensal Oksitanca lehçesi ile hazırlamıştır.
- 1911 - Maurice Maeterlinck (Belçìkalı)
- 1915 - Romain Rolland
- 1921 - Anatole France
- 1927 - Henri Bergson
- 1937 - Roger Martin du Gard
- 1947 - André Gide
- 1952 - François Mauriac
- 1957 - Albert Camus
- 1960 - Saint-John Perse
- 1964 - Jean-Paul Sartre (Ödülü kabul etmemiştir.)
- 1969 - Samuel Beckett (İrlandalı, hem İngilizce dili ile hem de Fransızca dili ile eserler vermiştir.)
- 1985 - Claude Simon
- 2000 - Gao Xingjian (Çin'de yaşayıp eserlerini o ülkede hazırlamıştır.)
- 2008 - Jean-Marie Gustave Le Clézio
Kaynakça
- D Coward. A History of French Literature. Blackwell Publishing, 2002.
- P France. The New Oxford Companion to Literature in French. Oxford University Press, 1995.
- D Hollier. A New History of French Literature. Harvard University Press, 1989.
- BE Jack. Francophone Literatures: An Introductory Survey. Oxford University Press, 1996.
- S Kay. A Short History of French Literature. Oxford University Press, 2003.
- MH Offord. Francophone Literatures: A Literary and Linguistic Companion. Routledge Press, 2001.
- EM şartori. The Feminist Encyclopedia of French Literature. Greenwood Publishing Co., 1999.
- World Book Dictionary 2005.
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Temmuz 2018 Bu maddenin iceriginin Turkcelestirilmesi veya Turkce dilbilgisi ve kurallari dogrultusunda duzeltilmesi gerekmektedir Bu maddedeki yazim ve noktalama yanlislari ya da anlatim bozukluklari giderilmelidir Yabanci sozcukler yerine Turkce karsiliklarinin kullanilmasi karakter hatalarinin duzeltilmesi dilbilgisi hatalarinin duzeltilmesi vs Duzenleme yapildiktan sonra bu sablon kaldirilmalidir Fransiz edebiyati Fransizca kullanilarak ortaya cikan edebiyat urunlerini kapsar Dunyanin en zengin ve en etkileyici edebiyatlarindan biridir Fransiz yazarlar basta epik siir lirik siir drama ve kurgu olmak uzere edebi yazinlarin tumune katkida bulunmuslardir Fransiz edebiyatiKategorilerFransiz Edebiyati Tarihi 17 yy Fransiz yazarlarKronolojik liste Yazarlar Oyun yazarlari SairlerBu kutu goruntuletartisdegistir Fransiz edebiyati bircok ulkedeki yazarlarin calismalarini derinden etkilemistir 1600 lerde Klasizm denen Fransiz kulturel hareketi tum Avrupa edebiyatinda onemli etki birakmistir 1700 lerin Fransiz yazarlari Avrupa edebiyatini kontrol altina almislardi 1800 ler boyunca realizm ve sembolizm bircok dilde yazan yazarlarin calismalarini sekillendirmesine yardimci olmustu 1900 lerde ise Gercekustuculuk Surrealizm ve Egzistansiyalizm Varolusculuk Fransa sinirlarinin disina cikarak diger yazarlar sanatcilar ve dusunurlerin calismalarini genis olcude etkilemistir Bircok Fransiz yazar bicim dil tarz ve gelenege onem vermislerdi Diger dillerde yazan yazarlardan daha fazla kurallar ve modellere bagli kalmislardi Genelde Akilcilik rasyonalizm Fransiz yazinini elinde tutmustur Akilcilik insan eylemlerinde nedenselligi temel alir Akilcilik temiz kendi kendini kontrol edebilen ve sanatsal ustaliga ulasmis bir yazi yaratmistir Her ne kadar akilcilik Fransiz edebiyatinda hayati bir rol oynadiysa da guclu bir deneysel nitelik de zamanla Fransiz yazininda one cikmistir Ornegin 1800 lerin basindaki Romantizm hareketi gibi donemlerde bu deneysellik duygu dolu ve bazen de tutkulu bir sanat yaratabilmistir Bu ayni zamanda teorik ve bicimsel konulari islemede de kullanilmisti ornegin 1900 lerin Yeni Roman inda oldugu gibi Erken Fransiz EdebiyatiEn erken yazinlara MO 800 de rastlanir Siir antik Fransiz edebiyatinda baskindir Bircok siir egitimsiz insanlara gezgin jongleurlerce jonklor soylenmek ya da oynanmak icindi Zaman icinde iki ana siir tarzi ortaya cikmisti lirik ve oykusel Lirik Siir Lirik siir 1100 lerden 1400 lere kadar yayginlasti Trobador denen sair muzisyenler Provens lehcesiyle ask sarkilari yazmaya guney Fransa da basladi Bu siirlerin bazilari kuzey Fransa ya da trovor denen sairlerce tasinmisti Hem trobadorlar hem de trovorler kadinlari ve ask ideallerini anlatan lirik siirler bestelediler Bu siirler kasitli olarak tekralamalardan ibaretti Eglenceden caresizlige gecisleri buyuk bir ustalikla duygusal kosullara yogunlasarak resmetmislerdi Orta Cag in en taninan Fransiz lirik sairi Francois Villon dur Uc esit stanzin ardindan daha kisa bir bitiris stanzini iceren bir yazin bicimi olan cesitli balatlar besteledi Ayni zamanda ask basarisizlik ve olum temalariyla ilgilenen uzun siirler de yazdi Villon un yazini genis bir ton araliginda kinayeli asagilama ve grotesk gorsellikten tutku gibi konulardaki daha narin pasajlara uzanmisti Basyapiti 2000 dizelik otobiyografik siiri Grand Testament tir 1461 Oykusel Siir Oykusel siirin dort bicimi vardir 1 epik siir 2 romans 3 ilahiler ve oykuler ve 4 fabliaux Orta sinif icin yazilan fabliaux disinda hepsi aristokrat izleyiciler icin yazilmisti Epik siirler genelde savas ve savas kahramanliklari uzerinedir chansons de geste buyuk eylemlerin sarkilari diye adlandirilirlar Jonklorler chansonlari muzikle birlestirmislerdi En unluleri Roland in Sarkisi dir 1100 Unlu komutan Charlemagne tarafindan yonetilen bir askeri talim sirasindaki bir olayi anlatir Romanslarsa siklikla fantastik maceralarla dolu uzun kurgusal calismalardi Yedi tipi vardi Romans antiques klasik romanslar Troya Savasi gibi tarihi olaylar uzerine temellenmisti Romans bretons Breton romanslari ise eski Buyuk Britanya daki Yuvarlak Masa Sovalyeleri ve Kral hakkinda hikayeler anlatirdi Belki de en cok okunan ve en etkileyici Fransiz romansi Gul Romansi dir ilk kismini yazmisti 1230 ve sair Jean de Meung 1275 te daha karamsar ve kinayeli bir ruh haliyle bitirmistir Siir askin gelisimini anlatmak icin karmasik alegoriler sembolik hikayeler insanlar ve goruntuler kullanmisti Ilahiler ve oykuler ask sovalyelik ve metafizikle ilgili kisa manzumelerdi Ilahiler daha cok Celtic kaynaklarina dayaniyordu Oykuler ise genelde Latin kaynakliydi 100 lerde sair Marie de France bircok onemli oyku yazmistir Fabliaux kisa genellikle taslamalarla dolu mizahi oykulerden olusmaktadir En onemlisi hayvan karakterlerin insani toplumunu elestirdigi Renard Romansi 1175 1205 denen koleksiyonda bulunur Erken Yazin manzume romanslardan sonra ortaya cikan romanslardan olusur ve genelde ayni hikayeleri anlatir Tarihi belgeler bu tip yazinin ana unsurudur En bilinen tarihi yazarlar Philippe de Commines Jean Froissant Jean de Joinville ve Geoffroy de Villehardouin dir Erken Drama oncelikle manzume seklinde yazilmisti ve dini temalarla ilgileniyordu Dini dramlar uce ayriliyordu Gizem Oyunlari Skripturlarindan Incil ayetleri bolumler sahneledi Mucize oyunlari Meryem Ana ve incilden portreler sunuyordu Ahlaki oyunlar egitim amacli sembolik dramlardi Sekuler dinsel olmayan komediler farslar dini dramlarin sahnelenmesi sirasindaki girislerdi 1200 lerde dramatist Adam de la Halle realizmin carpici etkilerini ve yuksek psikolojik derinlik seviyesini yakalayan sekuler oyunlar yazdi RonesansFransiz edebiyatinda Ronesans 1500 lerin basindan 1600 lara kadar uzanmisti Fransiz ronesansi Italyan sanat ve edebiyatindaki gelismeler ve eski Yunan ve Latin modellerinden etkilenen edebiyatin ve ogrenimin cicek acmasi olarak nitelenebilir Yazarlar ve bilgeler Humanistler Ronesans ta onemli rol oynamislardi Humanistler ogrenmenin temelini dini temalardan cok dunyevi konulara cekmislerdi 1494 ten 1525 e kadar Fransiz ordusu Italya yi isgal altinda tuttu Bu istilalar Italyan edebiyati ve sanatiyla temasi da beraberinde getirmisti Bu iliski sayesinde Fransiz ronesansi hiz kazandi 1500 lerin basinda Kral I Francis ve kiz kardesi Marguerita de Navarre humanistlerin ve tebalarindaki diger yazarlarin taslaklariydi Marguerite kendisi de bir yazardi Kendi hikaye koleksiyonu Heptameronu 1558 Italyan Ronesans yazari Giovanni Boccaccio nun 1300 lerde yazdigi Decam Francois Rabelais Fransiz Ronesansinin en unlu kurgu yazari ve doneminin onde gelen tip otoritelerinde biriydi Ana eseri Gargantua ve Pantagruel dir Bu neseli cogu zaman da patavatsiz bes parcalik anlati 1532 ile 1564 arasinda yayimlandi Rabelais carpici ogretilerin ham sahnelerinin ve genelde vahsi fiziksel komedilerin anlik degisimlerle birlestirildigi bir bicimde yazmisti Bu calisma donemin yasal politik dini ve toplumsal kurumlarini elestirmekteydi Pleiade geleneksel tarzi kirip Yunan ve Roma modelli yeni bir Fransiz edebiyati yaratmaya calisan yedi sairden olusan bir gruptu Pierre de Ronsard grubun onderiydi Siirleri ask ve gencligin gecmesi gibi temalari betimleyen pastoral tarzda eski yazi bicimlerini kullanir Ronsard in siirlerinin kolay cekiciligi dunyevi tecrubenin onemine derin adamisligi saklar Yazini yaslilik ve olum gibi bu tecrubelerin aci yanlarinin korkusuzca uzerine gitme becerisini gosterir Joachim du Bellay Pleiade nin baska bir uyesiydi Fransiz edebiyatinda Italyan Ronesansi ndan odunc aldigi sone bicimini ilk kullanan sairdir du Bellay Fransiz Edebiyati nin Savunmasi ve Yuceltilmesi adli onemli bir makale yazdi 1549 Makalede Orta Cag boyunca cogu sair tarafindan kullanilan Latince yi savunan sairlere karsi Fransizca yi savundu Du Bellay Fransizcanin Latince ya da Yunancanin rakibi olamadigini kabul etmekle beraber bu iki dilin olanaklarinin cokca kullanilmasi nedeniyle solmaya yuz tuttugunu ancak Fransizcanin bu sorunun cozumune yeni bir soluk getirebilecegini dusunmekteydi Fransiz yazarlarini Fransizca yi Yunanca ve Latince den alintilarla lehce ve teknik deyimler acisindan guclendirme cagrisi yapti Pleiade nin baska bir uyesi Etienne Jodelle bir dramatistti Ilk Fransiz komedisi Eugene 1552 ve ilk trajedi Kleopatra Mahkumu 1552 onun eserleridir Lyon guneydeki Lyon kentinde ortaya cikan ve bunyesinde ve yu barindiran baska bir sairler grubuydu Sceve nin siiri gramer ve imgelerin karmasikligiyla unludur En onemli eseri Delie 1544 adindaki dikkatle hazirlanmis 459 dizain 10 dizelik stanzlar serisidir Delie sairin Pernette de Guillot oldugu dusunulen bir kadina olan askini asiklarin birbirlerine karsi kullandigi genelde erotik bir dille anlatmaktadir Michel de Montaigne denemeleri bir edebi bicim olarak kurgulamisti Bir deneme resmi olmayan konusma dilinde yaziliyordu Montaigne nin Denemeler i genis bir klasik egitimle sekillenmisti Tamamen kisisellerdi ve yazarin kendisi bilgi aliskanliklar olum geziler ve ogrenim gibi konular uzerindeki gevsek meditasyonlardan olusuyorlardi Klasik CagKral 13 Louis ve ozellikle Kral 14 Louis nin iktidar donemleri klasik donem olarak bilinir 1600 lerin basindan 1700 lere kadar gecen sure Fransiz edebiyatinin yuksek donemi olarak dusunulur Klasik yazarlar Ronesans fikrini reddetmediler bu donem daha genis bir duzen ve gelisim ruhu gelistirmisti Fransiz yazarlari ozellikle insani davranislari ve idealleri inceleyen nedenler ve dusunusleri vurgulamisti Klasik Siir Bu maddenin iceriginin Turkcelestirilmesi veya Turkce dilbilgisi ve kurallari dogrultusunda duzeltilmesi gerekmektedir Bu maddedeki yazim ve noktalama yanlislari ya da anlatim bozukluklari giderilmelidir Yabanci sozcukler yerine Turkce karsiliklarinin kullanilmasi karakter hatalarinin duzeltilmesi dilbilgisi hatalarinin duzeltilmesi vs Duzenleme yapildiktan sonra bu sablon kaldirilmalidir ilk onemli Klasik sair ve en etkileyici olandi 1600 lerin basinda Malherbe Klasik yazinin temelini atan temiz akilci ve ayik siirler yazdi Jean de La Fontaine ve Nicolas Boileau Despreaux da Klasik donemin onde gelen sairlerindendiler La Fontaine Fabl 1668 1694 denen hayvan karakterleri uzerinde yazdigi kinayeli ogretici derinllikli unlu hikayeler koleksiyonunu yazdi Boileau da bu donemde zamaninin Klasik siirinin etkilenimlerini belirleyen yonetim ve asillik prensiplerini anlatan Sairlik Sanati 1674 eserini kaleme aldi Klasik drama uzun zaman Fransiz Klasizminin en buyuk ifadesi olarak kabul gordu Bu donem boyunca 12 hecelik dizeler alexandrine Fransiz dramasinin baskin siirsel olcutu olarak kurulmustu Bu donemin en unlu yazarlari Pierre Corneille Jean Racine ve Moliere dir Corneille ilk onemli trajedi yazari Klasiktir Oyunlari gorev sadakat ve askin cozunmez catismalarinin icinde yuzen asil karakterleri barindirir Corneille istek otokontrol onur ve ozgurlugun onemine vurgu yapmistir Trajedileri arasinda 1637 Horace 1640 ve Polyeucte 1642 sayilabilir Racine caginin Klasik trajedi yazarlarinin en buyugu olarak taninir Karakterleri kontrol altina alamadiklari tutkularinin sarmalinda betimlenir Melankolik bir dini pesimizm eserlerinin cogunun yapisindadir Racine antik Yunan ve Roma eserlerini Andromaque 1667 Phedre 1677 ve Athalie 1691 gibi basyapitlarinda yeniden islemistir Moliere Fransiz dramasinin en onde giden komedi yazaridir En etkili oyunlari toplumsal degerlerle catisan guclu karakterleri konu alan taslamalaridir Moliere en guzel komedilerini 1660 larin ortasinda yazmisti Bunlarin arasinda Tartuffe Don Juan ve Yabani sayilabilir Klasik Nazim Iki filozofun Fransiz Klasik naziminin en ustun orneklerini verdikleri dusunulur Rene Descartes dahan sonraki Fransiz felsefesi ve stetigini bicimlendirmede temel teskil eden Metod Uzerine Nutuk 1637 u yazdi Oncelikle bir matematikci olarak bilinen Blaise Pascal derin Hristiyan inancini temsil eden etkili yazilar yazmisti Pascal in en bilinen eseri yansimalari topladigi Pensees dir 1670 Kendilerine Moralist ahlakcilar diyen bir grup yazar insan eylemlerini ve tavirlarini maxim dedikleri harfler soyleyisler ve diger yazin bicimleriyle tanimlamislardi Francois de La Rochefoucauld un Yansimalar i 1664 psikolojik olarak derin acimasizca sorgulayici ve mukemmle bir ozluluk icinde olabilen bu tarza bir ornektir Theophrastus un Karakterleri Jean de La Bruyere 1668 gunluk insanlari ve toplumsal kimliklerin edebi portrelerini maximlerle birlestirir Fransiz edebiyatindaki en onemli romanlardan birini yazmistir Cleves Prensesi 1678 Roman psiolojik cozumlemeleri ve usta yapisi nedeniyle yuceltilmisti Surekli kontrol altinda tutulan tutkulu ask temasi iclerinde Jean Jacques Rousseau nun da bulundugu daha sonraki yazarlari da cok etkilemistir Tarihci ve Roma Katoligi papaz etkileyici ve hareketli vaazleriyle taninir da Roma Katolik baspiskoposuydu Edebi unu ozellikle yazarin egitim ahlak siyaset ve din uzerine gorusleriyle dolu Telemachus 1699 romansina dayanir Felsefi Cag Aydinlanma Filozoflar cagi Genel anlamda filozof sozuyle nereden gelindigi doga dunyanin ya da yasayan insanlarin kaderi gibi buyuk metafizik meseleler uzerine dusunen ve bunlari evrensel bir sistem seklinde cozumlemeye calisan kimse kastedilir Bununla beraber Montesquieu Diderot Voltaire zamaninda ifade ozel bir deger kazandi Bu filozoflarin cogu metafizigi begenmeyip bilinmeyen uzerine kafa yormanin gereksiz oldugunu dusunurler Buna karsi hepsi insanin yeryuzunde mutlulugunun bagli oldugu politik sosyal ahlaki ya da dinsel duzen konulariyla ilgilenirler Onlar bu konulari butun onyargilari bir tarafa birakip bizzat kendileri incelemegi iddia ederler Ansiklopedi de filozof ispat edilmeyen hicbir seyi kabul etmeyendir denilir onlar aldatici mefhumlari hic kabul etmezler mutlagin olaganin suphelinin kesin sinirlarini cizerler Boylece filozoflar her sahada onceki yuzyilda Descartes ve inanmayanlar tarafindan da aciklandigi gibi otorite ilkesine karsi bas kaldirirlar en yaygin fikirleri en oturmus gelenekleri sarsarlar kurumlarda ve adetlerdeki buyuk devrim oncesi dusuncelerde devrim yaparlar Felsefi dusuncede ilerlemeler ve klasik zevke baglilik 1715 1750 XVIII yuzyilin ilk yarisinda felsefi dusunce kendini ortaya koymak icin yonetimin zayifligindan faydalanir ama sosyal tenkitlerinde en gozu pek yazarlar klasik zevke sadik kalirlar Otoritenin zayiflamasi XIV Louis nin olumunden itibaren rejime yenik dusen otorite krizi potansiyel olarak musaittir Kral naibi secilen Orleans duku sansur ve polis gozetimini gevsek tutar XV nci Louis dus kirikligina ugratan siyasetinin sebebiyet verdigi memnun olmayanlarin goruslerini bilhassa kendisine iyi ve usta bir yardimci iyi bir ogutcu olan kardinal Fleury nin olumunden sonra bastiramaz Bu memnuniyetsizlik 1748 yilinda kralin Avusturya kralicesi Marie Therese e karsi basarili bir savastan sonra Aix la Chapelle antlasmasini imzalamasi ve butun kazanimlarini terk etmesi ile zaten guvenilmez olan bir barisi satin almasiyla doruk noktaya ulasir Bu kriz bos bir meydani fikirleri halkin gorusunde gittikce genis bir ilgi bulan yenilikcilere birakir Felsefenin ilkeleri Inceleme ruhu Tanri esini uzerine kurulmus olan geleneksel inanc yerine filozoflar bilinc ilkeleri olarak akli ve deneyimi koyarlar Descartes onlara mantikli dusunme calismasiyla gercegi yanlistan ayirmagi ogretti Ingiliz deneyselciler ozellikle Locke onlara pozitif olaylarin zevkini vermege katilirlar Boylece dinin sayginligi yerine insani bilimlerin sayginligini koymaga calisirlar Newton sistemi kulturlu halk icinde buyuk merak uyandirir bilim dunyasinda gittikce artan sempati kazanir ve pesin hukum batil itikat ile dolu eski fizikin zararina kendini kabul ettirir Tasra Akademilerinde hatta yurttaslarin goruslerinde deney ve laboratuvar arastirmalari artar ayni zamanda tarihi ve arkeolojik bilinc gelisir Kozmopolit cok dunyali ruh Bundan baska yabanci ulkelerin kurumlari ve adetlerine olan guclu bir merak yayilir Yabanci degis tokuslar artar seyyahlar gittikce cogalir Ingiltere ozel bir sayginlik kazanir Milli ozsaygi konusunda Fransiz ve Ingiliz kurumlari arasinda sik sik acimasiz kiyaslamalar yapilir Edebiyat gelenekleri Sanat alaninda bununla beraber buyuk klasikler ornek model olarak dururlar Bir Saint Simon onlara elbette hicbir sey borclu degil ama rakipsiz bir ornektir Benimsenmis turler trajedi komedi roman gene yenilenerek bircok yazar tarafindan islenmistir Marivaux nun tiyatrosu klasik bir basari taslagidir Montesquieu ile Voltaire in felsefi eserlerine gelince onlar klasik dehaya uygun olan dusunce aydinligi ve ifade acikligiyla kendilerini kabul ettirirler Bu donemin edebiyati oldukca felsefiydi ve Voltaire Denis Diderot ve Jean Jacques Rousseau gibi onemli yazarlar tarafindan yaratilmisti Voltaire doneminin en cok konusulan ve tartisilan edebi figuruydu Yazar olarak yeteneklerini ve ununu tahammulsuzluk ve onyargililik ile savasmak ve akilciligi yuceltmek icin kullanmisti Voltaire in en unlu eseri taslama roman Candide dir 1759 William Shakespeare den etkilenerek trajediler de yazdi Bunun yaninda Voltaire ayni zamanda Avrupa ve dunya tarihi uzerine eserleri ile modern tarih yaziminin prensiplerini gelistirmeye de yardim etti Denis Diderot ana olarak Neden cagi nin en onemli entelektuel yapitlarindan biri olan Encyclopedie nin 1751 1772 editoru olarak taninir Ansiklopedi bircok alandaki uzman yazarlarin makalelerinin derlenmesinden olusuyordu Eser gunun bilgi birikiminin daha genis bir izleyiciye uzanmasini amacladi Dini otoriteye iktisadi esitsizlige ve adaletin istismarina saldirdi Diderot ayni zamanda Kaderci Jacques ve Efendisi 1778 1780 adli romanindaki kurgusallik ile de bilinir Jean Jacques Rousseau Fransiz toplumunda Yeni Heloise 1761 ve egitim mekanizmasinda Emile 1762 degisiklikler onermisti Rousseau nun otobiyografisi olumunden sonra yayinlanan Itiraflar 1782 kendini elestirmenin modern edebiyatini yaratmaya yardimci olmustu Meditatif ve lirik duyguyu Fransiz edebiyatina yeniden sokmaya yardimci olan kurgusu icinde Rousseau nun dogaya hassasiyeti belirgindir Bu hassasiyet kendisinin siyaset ve toplumsal duzen uzerine yazdigi 1755 ve 1762 gibi teorik eserlerini de oldukca etkilemistir Marquis de Sade kendi zamaninda cagdaslarinca anlasilmadi ve daha sonra da hep nefretle anildi Ancak 1900 lu yillara dogru Neden Cagi nin en onemli yazarlarindan biri olarak kabul edilmeye baslandi 1795 gibi vahsi pornografi iceren romanlari kendi zamanindaki yazarlarin dogaya bakislari ve toplumsal duzen ongorulerinin iyimser dogasiyla dalga gecer Siyasi yazilariyla da bilinen Montesquieu rezil eden toplumsal elestirilerini Pers Mektuplari nda 1721 yazdi unlu satirik romani Gil Blas i 1715 1735 yazdi Sevilla Berberi 1775 ve Figaro nun Dugunu 1784 gibi satirik komediler kaleme aldi Iki oyun da aristokratik onceligin irrasyonel dogasi uzerinedir ve bu fikirler Fransiz Devrimi fikirlerine katkida bulunmustur RomantizmOn dokuzuncu yuzyil Fransiz edebiyatinin bastagelen yazarlari portreleri mozayiki Romantizm akiminin temelleri 1700 lerin sonunda atilmistir ancak yayilmasi 1800 lerin ortalarini buldu Genel olarak Klasizm ve Nedensellik Cag ina tepki olarak ortaya cikmistir Romantik yazarlar kendilerinden onceki donemlerdeki asiri rasyonel ve cansiz edebi bicimleri reddettiler Romantikler neden uzerindeki hayalgucu ve duyguya vurgu yapmislardi Edebi tasvirin daha ozgur bicimlerini savunuyorlardi Bir calismadaki en onemli etken yazarin kisiligiydi Preromantikler Fransiz Romantizmi kendinden onceki Ingiliz Ispanyol ve ozellikle Alman Romantik hareketlerinden etkilenmisti Preromantikler denen bir grup Romantik 19 Yuzyilda bu akimi bicimlendirmeye calistilar Jean Jacques Rousseau Nedensellik cagi ile tanindi Ancak kendini tanimadaki istegi dogal dunyaya karsi hassassligi ve hislere ve kendiligindenlige verdigi onem nedeniyle Romantizm in de onde gelenlerinden biriydi Rousseau ayni zamanda Romantikleri de lirik vezni ve tutkulu ama korkutucu aski tasviri ile Romantikleri de etkilemisti kurgulari ile onemli bir etki yaratti Sikilganlik yalnizlik ve keder duygularinin baskin oldugu yazinlari Romantik edebiyatin temel oznelerinden biri oldu Chateaubriand Romantik yazinda temel bir karakter yaratti dayanisan tutkulu ve yanlis anlasilmis bir karsi kahraman Chateaubriand guclu dini duygulara sahipti ve bu calismalari Klasizm ve Nedensellik cagi nda sikca islenen Hristiyan Orta Cag figurune olan ilgiyi yeniden canlandirdi Fransiz Romantizmi ne Edebiyat Uzerine 1800 ile kritik bir teori birakti Alman romantizmini Fransiz Romantizmine Almanya Uzerine 1810 ile eklemledi Sair Andre Chenier Romantik sairlerce benimsenen birkac teknik yazin seklini siirine katti Romantik Siir 1820 de in Peoetik Meditasyonlar kitabi ile baslamisti Melankolik siirleri doga ask ve terkedilmislikle ilgileniyordu Victor Hugo bir sair dramaturg ve kurgu yazari olarak zamanindaki en buyuk Romantik kabul edilir siirlerinin cogu renkli ve egzotik niteliktedir Hugo nun sonraki eserleri Sonbahar Yapraklari 1831 daha kisisel ve metidatiftir Incelemeler 1856 karanlik baslar ve cevabi zor sorularla ilgilenir evrendeki insanlik olumun kacinilmazligi ya da sevdiklerin kaybedilmesi Alfred de Vigny en cok Modern siirleri 1826 ile taninir siirleri yuksek kisiligin yalnizligi ve mutsuzlugu ile ilgilenen genellikle dramatik ve felsefi siirlerdir Alfred de Musset muthis lirik ozelliklere sahipti Melankoli ve muziksel siirleri ask aci ve kederle ilgilenir Geceler 1835 1837 siirlerinde Musset kayip bir askin ardindan cektiklerini anlatir Romantik Drama Romantik drama komedi ve trajediyi karistirarak tarihi konulari ve melodramik kosullarla ilgilendi Victor Hugo ilk onemli romantik oyun olan Hernani yi 1830 yazdi Alfred de Vigny nin Chatterlon u 1835 Romantik edebiyattaki populer bir karakter olan dislanmis artisti konu edinir Musset yazinindaki mukemmellikle bilinen karmasik komediler yazmisti Romantik Kurgu Iskoc Walter Scott tan esinlenen bircok Romantik yazar tarihi romanlar yazdilar Alexandre Dumas unlu tarihi romani Uc Silahsorler i 1844 bu donemde kaleme almisti Victor Hugo nun Notre Dame in Kamburu 1831 Orta Cag Romantik hissiyatini yansitir Eser ayni zamanda edebiyatin gucunu kullanarak toplumsal adaletsizlikleri duzeltme cabasini yansitir Bazi Romantik yazarlar kurgunun daha gercekci bicimlerine yoneldiler Honore de Balzac George Sand ve Stendhal gibi yazarlar eserlerinde Romantik karakterleri barindirmaya devam ettiler Ancak bu yazarlar insan yasaminin toplumsal kosullarini ve doganin objektifligini yansitma amaciyla Romantizmlerini biraz degistirdiler 1829 dan baslayarak Balzac Insan Komedisi 1842 1848 adini verdigi yaklasik 100 roman ve hikaye yazdi Bu seride zamaninin Fransiz toplumunu resmetmeye calisir Balzac gudulenmeleri ve etkilesimleri ile cesitli insanlari betimledi Ayni zamanda toplumsal kurum ve degerlerin insan uzerindeki etkilerini ozellikle paraya karsi olan tutumun etkisini incelemisti George Sand kariyerine ask ve tutku uzerine yazilar yazan Indiana 1832 ve Lelia 1833 bir Fransiz kadinin takma adiydi Daha sonra daha kirsal konulara dondu ozellikle koy hayatini anlattigi Seytanin Havuzu nda 1846 bu etki daha cok hissedilir Stendhal tutkulu ve guclu karakterlerle melodramik durumlari seven usta bir psikologdu Tutku ve cikar arasindaki savasimi betimleyen temiz ve ironik bir tarz kullandi En bilinen iki eseri Kirmizi ve Siyah 1830 ve Parma Manastiri dir 1839 Gercekcilik Realizm Realizm Romantizme karsi ortaya cikan bir edebi doktrindir Realistler sanatin yasami dogrudan durustce ve nesnel olarak yeniden uretmesi gerektigine inaniyorlardi 1800 lerin ortasina dogru Realizm Fransiz edebiyatinda baskin hale geldi Gustave Flaubert Fransiz realizminin en onemli ismiydi Detaylara olan aski ve insani davranislarinin dikkatli gozlemi ile Balzac i takip etti Madam Bovary 1856 kitabi icin ozellikle siradan bir karakter secti siradan bir kasaba doktoru ve onun sig karisi Sikici konusuna ragmen Madame Bovary mustehcen olarak nitelendi ve Flaubert bu romani nedeniyle yargilandi Guy de Maupassant insan davranislarinin siki bir inceleyicisi oldugunu gosteren kisa Realist hikayeleriyle unlu oldu Normandiya daki koy yasami ve Paris teki korkunc sosyal hizmet yillarini anlattigi yazilari coktur Fransa daki Realist dramanin iki cesidi vardi Birincisi iyi planlanmis oyundur teshir ve ceza on plandadir in komedileri buna en guzel ornektir Diger tarz ise sorun oyunu ya da tez oyunudur Cogu bosanma ve yasal adaletsizlik gibi topolumsal sorunlarla ilgilenmisti Bu tarzin onde gelen yazarlari ve Alexandre Dumas dir Edebi elestiri realist edebiyatta onemli yer tutmustu ve sonraki edebi elestiri tarzlarini da etkilemisti En onemli gercekci elestirmen idi Edebi eserin yazarin kisiligi ve yasami ile beraber sorgulanmasi ve degerlendirilmesi gerektigini dusunuyordu Ayrica eserin yaratildigi tarihsel arka plan ve toplumsal cevrenin de onemine dikkat cekiyorlardi Dogacilik Naturalizm 1800 lerin sonuna dogru Realizmin asiri bir bicimi olarak Naturalizm ortaya cikti Naturalist yazarlar insan eylemlerinin genis ve en asagilik yanlarina dikkat cekiyorlardi Tipik bir naturalist eser karamsardi ve cogu zaman toplumsal adaletsizligi elestiriyordu Bu hareket insanin kisiliginin kendi ozgur iradesinden cok cevre ve kalitim ile belirlendigini savunan determinism ogretisini beraberinde getirdi Emile Zola en onemli Fransiz naturalist yazardir Kurguyu icinde insan davranisinin temelinin anlasilabilecegi bir laboratuvar olarak tasavvur ediyordu 1871 1893 olarak adlandirdigi 20 romanlik dizisinde toplumsal elestirinin basyapitlarini yaratmisti Romanlarin karakterleri zenginlikten sefalet yokluk ve dinmek bilmeyen catismalara suruklenen bir ailenin bireyleriydi SembolizmFransiz sembolizmi 1800 lerin sonunda ortaya cikan bir edebi akimdir Sembolizm ayni zamanda bu akima dahil olmayan ama iliskili olan yazarlara da maledilmisti Sembolist hareketin unlu isimleri sairler Charles Baudelaire Stephane Mallarme Paul Verlaine ve Arthur Rimbaud dur siiri geleneksel kaliplardan kurtararak daha ozgur yazin bicimleri olusturmak istediler Sembolistler siirin dosdogru ve basit tanimlamalarla gizemli bir gercekligi yakalamaya calismayi denemesinden cok anlam cikartmayi sezgiler sansasyonlar ve etkilenimler yoluyla aramasi gerektigine inanirlardi siirlerinin cogu kisisel ve bulanikti Charles Baudelaire Sembolizmin en onde geleniydi Seytanin Cicekleri 1857 derlemesi bu tipteki 100 civarindaki siirin toplanmasiydi Eser Baudelaire in insanlik ve onun ahlaksizliklarindan ic karartici etkilenmesini yansitir Baudelaire in insan dogasinin en asagilik yonlerinin bile guzelliklere yol acabilecegine inanci eserinin basliginda kendini belli eder Stephane Mallarme Sembolist sairlerin ve teoristlerin en etkilisiydi siirleri anlamin kendisini sorgular siirlerinin en unluleri Faun Aksami 1876 ve kafa karistirici Bir Zar Atimi 1897 dir Paul Verlaine basit melodik bir yazina sahipti Sozsuz Muzikler inde 1874 dizelerle muzik duygusunu vermeye calismisti Arthur Rimbaud daha kucuk yastan bir dahiydi Daha henuz 16 yasindayken orijinal siirler yazmaya baslamisti 19 yasinda iskence edilmis ruhani deneyimlerini tanimlayan yazin ve dizelerin bir otobiyografik toplamasi olan Cehennemde Bir Mevsim i 1873 bestelemisti Hicbir Sembolist romanci sairlere yetisemediyse de hayalci Sembolist Maurice Maeterlinck gununun yazarlarini etkilemisti Maeterlinck Belcikaliydi ama Fransizca yazmisti 1900 lerErken Yillar 1900 lerin basinda Fransiz edebiyatinda dort baskin yazar vardi Bunlar Paul Claudel Andre Gide Paul Valery ve Marcel Proust tu Hepsi 1870 civarinda dogmuslardi ve hepsi de kariyerlerinin basinda Sembolist bir donemden gecmislerdi 1920 de her biri onemli bir edebi figure olarak kabul edildi kendi guclu Roma Katolik goruslerini yansitan dramalar siirler elestiriler ve dini yorumlar yazdi Claudel in siiri kalin metaforlar vahsi tutkular ve cicekli bir dil icerir Yine de en bilinen eserleri dini icerikli olanlariydi ozellikle Ogle Kirilmasi 1906 ve Mary e Gelen Gelgitler 1912 din aile cinsellik ve ahlak uzerine ortodoks olmayan gorusleri yuzunden oldukca genis bir fikir ayriligi yaratmisti Kurgusu karakterlerindeki bicimsel yenilikler ve psikolojik derinlemeleriyle takdir toplamisti Gide 1900 lerin basinda Fransiz edebiyatinin en onde giden dergisi Yeni Fransiz Revusu nun kurulmasina yardim etmisti Proust belki de 1900 lerin en saygin Fransiz romancisiydi En onemli eseri Gecmis Seylerin Hatirasi 1913 ten 1927 ye kadar yedi parca halinde yayimlandi Roman oldukca kisisel ve siirsel bir eser oldugu kadar toplumsal tavirlarin ve kisilik prikolojisiyle ilgili de mukemmeldi nin siiri Fransiz edebiyatindaki rasyonel gelenegin izlerini tasir Tutkusal denetim ve klasik bicimleri vurgulamistir Eserleri icinde uzun siirlerden olusan Genc Kader 1917 ve Etkiler 1922 vardir Valery ayni zamanda etkili bir edebi elestirmendi Surrealizm Gercekustuculuk Surrealizm Parisli bir grup yazar ve ressam tarafindan 1924 te kurulan bir harekettir Surrealistler butunluklu bir insan deneyimi yaratmak icin rasyonel varligin icine katilmasi gerektigine inandiklari bilincsiz dusunce sureclerini ozellikle de dusleri incelediler Sair Guillaume Apollinaire Surrealizm de onemli bir etkiye sahipti Alcools 1913 imgelem ve modern dunyayi kutlayan siirlerin derlemesinden olusur Surrelaistlerin lideri ve bas kuramcisi Andre Breton du Onde gelen sairler Rene Char Paul Eluard ve Louis Aragon du Ne var ki ucu de en guzel olarak nitelenen siirlerini 1930 da bu akimdan ayrildiklarinda yazmislardi Temalari kelimelerin ve gorsel imgelerin carpici birlesimi yoluyla ifade edilen ask ve diger oznel durumlar uzerine yogunlasmisti Her ne kadar Breton tiyatronun degerini ifsa ettiyse de oyun yazari Antonin Artaud Surrealistlerle yolunu ayirdiktan sonra dramatik kuram uzerine onemli bir makale serisi yayinladi Tiyatro ve Onun Cifti nde 1938 tiyatronun seyircisini degistirmede iskence bicimleri ya da dini ritueller kadar guce sahip olmasi gerektigini savunuyordu Egzistansiyalizm Varolusculuk Egzistansiyalizm Fransiz edebiyatini 2 Dunya Savasi ndan sonra etkileyen bir edebi felsefedir Varolusculugun en onemli yazarlarindan Jean Paul Sartre Cikis Yok 1944 ve Kirli Eller 1948 oyunlariyla oldugu kadar felsefi yazilari ve elestirileriyle de unludur Eserleri ozellikle ozgurluk ve sorumluluk sorunlari ile ilgilenerek ahlaki ve politik konulari inceler Ornegin donemin gencliginin sorunlarini cok iyi dile getirmesi ile dikkat ceken ilk romani Bulanti 1938 varolusun kendisiyle yuzlesmenin getirdigi rahatsiz edici sonuclarini arastirir Simone de Beauvoir Belirsizlik Ahlaki Icin 1947 gibi calismalariyla Varoluscu dusuncenin yayginlasmasinda etkili olmustu Ancak Camus de Yabanci 1942 Veba 1947 ve uzun makalelerden olusan Sisyphus Destani 1942 gibi eserleri ile benzer etik ve ahlaki sorunlarla ilgilenmisti Dramanin Gelisimi Sartre ve Camus nun de icinde bulundugu bircok romanci ve sair 1900 lerin ortasinda Fransiz dramasina katkida bulunmustur Diger onde gelen oyun yazarlari Jean Cocteau ve Jean Genet tir suni koylu ve alayci bir usluba sahiptir En bilinen oyunlari askin dogasi ya da savasa ve acgozluluge karsi protestoyu inceler Cocteau mitolojik konular uzerindeki yazilariyla un kazanmistir Genet ise toplumsal dislanmislardan olusan karakterlerin rituelik betimlemelerine dikkat cekmisti 1950 lerde Fransa da Absurd Tiyatro denen bir hareket belirdi Oyun yazarlari yasamin anlamsiz dogasi olduguna inandiklari seyleri dramatize etmeye calistilar En bilinen Absurdistler Samuel Beckett ve Eugene Ionesco ydu Beckett Irlandali Ionesco da Romanyali olmasina ragmen ikisi de Fransizca yazdilar En onemli eserlerini ilk once Paris te sergilediler ornegin Godot u Beklerken 1900 lerin Ortasi ve Sonu Bu donemdeki ana degisiklik Yeni Roman di Belli basli temsilcileri Alain Robbe Grillet Michel Butor Nathalie Sarraute ve Claude Simon du Bu yazarlar romanlarindaki olaylari bicimlendirmek icin disaridan bir oykusel cerceve kullanmislardi Bunun yerine romanlarini karakterlerin olaylari algilayislarinin disinda gelistirmeye calismislardi Bu zamanin ve perspektif uzerinde sarsici etkilere yol acti Nobel Edebiyat Odulu kazanan Fransiz edebiyatcilariSu kisiler Fransiz edebiyatina dolayisiyla dunya edebiyatina yaptiklari ustun katkilari nedeni ile Nobel Edebiyat Odulu ne layik gorulmuslerdir 1901 Sully Prudhomme ilk Nobel Edebiyat Odulu 1904 Frederic Mistral Eserlerini Provensal Oksitanca lehcesi ile hazirlamistir 1911 Maurice Maeterlinck Belcikali 1915 Romain Rolland 1921 Anatole France 1927 Henri Bergson 1937 Roger Martin du Gard 1947 Andre Gide 1952 Francois Mauriac 1957 Albert Camus 1960 Saint John Perse 1964 Jean Paul Sartre Odulu kabul etmemistir 1969 Samuel Beckett Irlandali hem Ingilizce dili ile hem de Fransizca dili ile eserler vermistir 1985 Claude Simon 2000 Gao Xingjian Cin de yasayip eserlerini o ulkede hazirlamistir 2008 Jean Marie Gustave Le ClezioKaynakcaD Coward A History of French Literature Blackwell Publishing 2002 P France The New Oxford Companion to Literature in French Oxford University Press 1995 D Hollier A New History of French Literature Harvard University Press 1989 BE Jack Francophone Literatures An Introductory Survey Oxford University Press 1996 S Kay A Short History of French Literature Oxford University Press 2003 MH Offord Francophone Literatures A Literary and Linguistic Companion Routledge Press 2001 EM sartori The Feminist Encyclopedia of French Literature Greenwood Publishing Co 1999 World Book Dictionary 2005 Ayrica bakinizLe Train de Nulle Part