Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Destek
www.wikipedia.tr-tr.nina.az
  • Vikipedi

Bu maddenin daha doğru ve güvenilir bilgi sunması için güncellenmesi gerekmektedir Daha fazla bilgi için tartışm

Ermeniler

Ermeniler
www.wikipedia.tr-tr.nina.azhttps://www.wikipedia.tr-tr.nina.az
Bu maddenin daha doğru ve güvenilir bilgi sunması için güncellenmesi gerekmektedir.
Daha fazla bilgi için bakınız.

Ermeniler (Ermenice: հայեր, hayér, Ermenice telaffuz: ), anayurdu Batı Asya'daki Ermeni Yaylaları olan etnik grup ve millettir.

Ermeniler
Հայեր
Toplam nüfus
6-8 milyon
image
Önemli nüfusa sahip bölgeler
image Ermenistan    2.961.514
image Rusya1.182.388‐2.900.000
image Birleşik Devletler1.000.366-1.500.000
image Fransa250.000-750.000
image Gürcistan
 •image Abhazya		168.191
41.864
image Azerbaycan146.573
image Lübnan150.000
image İran120.000
image Almanya90.000-110.000
image Suriye100.000
image Ukrayna100.000
image Brezilya98.000
image Yunanistan80.000
image Arjantin70.000
image Türkiye65.000
image Kanada55.740
image Polonya50.000
Diller
Çoğunluk:
  • Ermenice
  • Rusça
  • İngilizce

Azınlık:
  • Fransızca
  • Gürcüce
  • Arapça
  • Almanca
  • diğer
Din
Hristiyanlık
(
  • Ermeni Apostolik Kilisesi
  • Katolik
  • Protestan
)
İlgili etnik gruplar
Hemşinliler, Çerkesya Ermenileri, Hayhoromlar, Gizli Ermeniler, Lomlar ve Türkiye Ermenileri

Ermeniler, Ermenistan'ın demonimidir. Anayurtları Ermenistan dışında dünyanın çeşitli bölgelerine yayılarak diaspora oluşturmuş Ermeniler sırasıyla Rusya, Amerika Birleşik Devletleri, Fransa ve Gürcistan'da yüksek nüfusa sahiptiler. İran ve eski Sovyet devletleri haricindeki Ermeni diasporası, çoğunlukla 20. yüzyıl başındaki Ermeni Tehciri sonrası ortaya çıkmıştır.

Ermenilerin çoğu, dünyanın en eski ulusal kiliselerinden biri olan Ermeni Apostolik Kilisesi'ne bağlıdır. Hristiyanlık, İsa'nın ölümünden kısa bir süre sonra, iki havarisi Aziz Yudah ve Aziz Bartalmay'ın çabalarıyla ilk defa Anadolu'daki Ermeniler arasında yayılmaya başladı. Dördüncü yüzyılın başlarındaki Ermenistan Krallığı, Hristiyanlığı bir devlet dini olarak benimseyen ilk devlet oldu.

Etimoloji

Ermeniler kendilerine Hay (Erm: հայ çoğul: հայեր - hayér) ve ülkelerine Hayastan (Erm: Հայաստան) veya Hayk (Հայք) adını verirler. Bu isim, geleneksel olarak Ermenilerin efsanevi atası olan ve Horenli Movses'e göre: Babil Kralı Bel'i, MÖ 2492 yılında mağlup edip, ülkesini Ararat bölgesinde kuran Nuh'un büyük torunu Hayk'tan türetilmiştir. Ayrıca "Hay" isminin iki konfederasyonlu Hitit vasal devletlerinden biri olan Hayasa-Azzi'den geldiği veya ilişkili olduğu da ileri sürülmektedir. En nihayetinde "Hay" sözcüğü, Proto Hint-Avrupa sözcüklerinden póti (lord veya efendi) veya *h₂éyos/*áyos "(metal anlamına gelir) kelimelerinden türetilebilir.

Horenli Movses, Ermeni kelimesinin Hayk'ın soyundan gelen Armenak veya Aram isminden geldiğini yazmıştır. Horenli; hem Ermenistan'ı hem de Ermenileri Hayk (Հայք) olarak ifade eder — yukarıda adı geçen ve bahse konu patrik Hayk ile karıştırılmamalıdır) Patrik olan Hayk (Հայկ) adı, Ermenistan için kullanılan Hayk' (Հայք) adı ile tam olarak ve birebir homofon değildir. Hayk' (Հայք) klasik Ermenice'de, Ermeni için kullanılan Hay (հայ) teriminin yalın hâlinin (nominativ) çoğuludur. Bazıları Hayk (Հայկ) kelimesinden, Hayk' (Հայք) etimolojisinin imkansız olduğunu ve "Hay" (Ermeni) teriminin kökeninin doğrulanabilir olduğunu iddia eder. Bununla birlikte her iki kelimede Ermenilerin kendi kendilerini tanımlaması olan "Hay" (հայ) ve çoğulu "Hayer" (հայեր) kelimelerinin kök kısmıyla bağlantılıdır. Hayk, bu nedenle etiyolojik (destan anlatısı) efsanevi bir figürdür, tıpkı "Kral Dan" Danimarkalılar, "Aşur" veya "Assur" – Asurlular ve "Tanrı Saxnot" ile Saksonlar gibi.

image
Hayk, Ermeni ulusunun efsanevi atası. tarafından resmedildi (1779-1846)

Yabancı ulusların Ermeni ülkesi için kullandıkları egzonim bir terim olan "Armina" veya "Arminiya" MÖ 517 tarihli üç dilli Behistun Yazıtı'nda Eski Farsça; 𐎠𐎼𐎷𐎡𐎴 (a-r-mi-i-n /Armina/) Babil dilinde Armina), Elamca Harminuya) şeklinde kaydedilmiştir. Yunan dilinde bilinen en eski tasdiki, bazı tarihlerde Behistun Yazıtı'ndan bile öncesine tarihlenen, Yunanca; "Armenios" Αρμένιοι) Yunan tarihçi ve coğrafyacı Miletli Hekataios'a atfedilen bir parça bölümdür, içeriğinde; Pontus daki Chalybes halkından, Thermōdōn Nehri'ni geçerken, Ermenilerin güney komşu halkı diye bahseder. (MÖ 525-500)

Bir kısım araştırmacılar "Ermenistan" adını Erken Tunç Çağı'nın Armani (Armanum, Armi) veya Geç Tunç Çağı'nın Arme-Şupria devleti ile ilişkilendirdi. Bahse konu bu krallıklarda hangi dil veya dillerin konuşulduğu bilinmediğinden bu bağlantılar sonuçsuz kalmıştır. Bunlara ek olarak Arme'nin Van Gölü'nün hemen batısında bulunduğu kabul edilirken eski "Armani" bölgesinin yeri tartışma konusudur. Bazı modern araştırmacılar, günümüz Samsat yakınlarına "Arme" ile aynı genel alana yerleştirdiler ve en azından veya kısmen de olsa, Hint-Avrupa dilleri konuşan bir halk tarafından yaşandığını öne sürdüler. MÖ 1446'da Mısır firavunu III. Thutmose tarafından bahsedilen "Ermenen" topraklarının (Manna Krallığı' veya yakınlarında bulunur) Ermenistan'a bir referans olabileceği ileri sürülmekle beraber, spekülasyona da tabidir.

Dil

Ermenice, Hint-Avrupa dil ailesi içinde bağımsız bir koldur. Yukarı Fırat ve Aras havzasında MÖ 5. yüzyıldan itibaren varlığı kaydedilmiş ve 405 yılından itibaren Ermeni alfabesi ile yazılmaya başlanmıştır. Din adamı Mesrop Maştots (y. 361-441) tarafından geliştirilerek günümüze dek kullanılan Ermeni alfabesi 38 harften oluşur.

Modern Ermenice yazı lehçeleri, İstanbul merkezli olarak gelişen Batı Ermenicesi ile, İsfahan merkezli olarak yayılan Doğu Ermenicesidir. Ermenistan'ın resmî dili Doğu Ermenicesidir. Batı ülkelerindeki Ermeni diasporası bünyesinde Batı Ermenicesi daha yaygın olmakla birlikte, son yıllarda Ermenistan Cumhuriyeti'nin kültürel etkisinin artmasıyla birlikte Doğu Ermenicesi giderek ön plana çıkmıştır.

Dinî kimlik

Ermeni toplumu, geleneksel tarih anlatımına göre MS 301 yılında "Aydınlatıcı" (Lusavoriç) lakabıyla anılan Aziz Gregor'un önderliğinde Hristiyan dinini kabul etmiştir. Yaygın bir kanıya göre dünyada Hristiyanlığı resmi olarak kabul eden ilk devlet Ermeni Krallığı'dır. Ancak 451 yılında Kalkedon Konsili'nde Roma Kilisesi ile Doğu kiliseleri arasında doğan doktrin farkları ve siyasi çekişmeler nedeniyle Ermeni Kilisesi, Ortodoks/Katolik dünyasıyla yolunu ayırarak Oryantal Ortodoks kiliselerinden biri oldu. Hristiyanlığı Ermenilere ilk tanıtanlar olduklarına inanılan, İsa Mesih'in havarileri (Taday) ve Bartalmay'a dayanarak Ermeni Apostolik Kilisesi adını alan ulusal kilise, Batılı kaynaklarda (Ermeni kilisesinin kurucusu olan Aziz Gregor'a atfen) Gregoryen adıyla da anılır.

Ermenilerin çoğunluğu Ermeni Apostolik Kilisesi'ne mensuptur. Bunun yanı sıra 17. yüzyılda ortaya çıkan Katolik Ermeni cemaati ve az sayıda Protestan Ermeni de mevcuttur.

5. yüzyılda (428 yıl) eski Ermeni Krallığı'nın yıkılması ile birlikte Ermeni Apostolik Kilisesine mensup olmak Ermeniliğin başlıca tanımlayıcı unsuru olarak değerlendirilmeye başlandı. Böylece, ulusal mezhebi terk ederek mesela Ortodoks kilisesine bağlanan Ermeniler, Rum olarak kabul edilmişler, yine aynı şekilde Malazgirt Savaşı'ndan önce ve sonra Müslümanlığı kabul eden Ermeniler de zamanla Arap, Fars, Türk ya da Kürt kimliklerini benimsemişlerdir.

Tarih

Başlangıçlar

Ermeni dili, Hint-Avrupa dil ailesi içinde kendi başına bağımsız bir dal olarak sınıflandırılır ve daha geniş bir Hint-Avrupa dil ailesine yerleştirilmesi ise apayrı bir tartışma konusudur. Yakın zamanlara kadar bilim adamları, Ermenicenin, Yunanca ve Eski Makedonca - Helenik dillerin önerilen lehçesi) ile en yakın akraba olduğuna inanıyorlardı. Dilbilimci "Eric P. Hamp; 2012 yılındaki Hint-Avrupa aile ağacında, Ermenice'yi erken evresi MÖ.3000 yılına oturtulan (Greko-Ermeni veya Heleno-Ermeni) olarak'da adlandırılan, Pontus − Hint-Avrupa) alt grubu'na yerleştirdi. Ermeni ve Yunan dillerinin ortak kökenine ilişkin olarak, karşılıklı münhasır olmayan iki olası açıklama vardır.

  • Eric P. Hamp'a göre; önerilen Greko-Ermeni alt grubunun anavatanı, Karadeniz'in kuzeydoğu kıyıları ve Hinterlandları'dır. Oradan güneydoğu Kafkasya'ya göç ettiklerini ve Ermenilerin Batum'dan sonra kaldıklarını, Ön-Yunanların ise Karadeniz'in güney kıyıları boyunca Batıya doğru ilerlediklerini varsaymaktadır.
  • Antik Yunan tarihçi Herodot; yetersiz şekilde kanıtlanmış bir Hint-Avrupa dilini konuşan Batı Anadolu Friglerinin, erken Ermeni etnogenezine katkıda bulunduğunu öne sürdü: (MÖ 440 civarında yazdığı) "Ermeniler Frigler gibi kuşanır, onlar Frig kolonicileridir.." (7.73) (Ἀρμένιοι δὲ κατά περ Φρύγες ἐσεσάχατο, ἐόντες Φρυγῶν ἄποικοι.) Bu durum MÖ 7. yy'ın sonlarında Kimmer istilası ile Frigya'nın yıkılmasından sonra, bazı Friglerin Doğuya doğru, Ermenistan'a göç ettikleri anlamına gelir. Erken dönem Yunan bilginleri, Friglerin yüzyıllar önce Anadolu'ya göç ettiklerini ve Makedonya'ya bitişik bir bölgeden, Balkanlar'dan geldiklerine inanıyorlardı. Ancak Ermenilerin veya dillerinin) Balkanlar'da ortaya çıktığına dair teori, zamansal çizelgelerdeki tutarsızlıklar, genetik ve arkeolojik kanıtların eksiklikleri nedeni ile son yıllarda, daha fazla inceleme ve eleştirel yaklaşımlar ile karşı karşıya kalmıştır. Ermenilerin Güney Kafkasya'ya özgün olduğu görüşü, Ararat Ovaları'nı Ermeni kültürünün beşiği olarak gören, eski Ermeni tarihi hesapları ve efsaneleri ile birlikte, modern genetik araştırmalar ile de desteklenmiştir. Bu minvalde bazı bilim adamları, Friglerin veya akraba oldukları iddia edilen Muşki halkının'da, aslen Ermeni Yayların'dan olduklarını ve Batıya doğru hareket ettiklerini ileri sürmüşlerdir.
image
MÖ 2492 yılında (Hayots Tsor) Hayk vadisinde gerçekleşen Devler savaşında, Hayk'ın bir ok atışı ile Babil kralı Bel'i öldürmesi.(Juliano Zasso (1833-1889)

Birçok araştırmacı Ermenicenin, Yunanca ile olduğu kadar Hint-İran dillerine' de yakın olduğuna inanır. Bu görüş, bazı bilim adamları tarafından, Proto-Ermeni, Proto-Yunan, Proto-Hint-İran ve muhtemel Frig dilinin'de iniş yaptığı, Hint-Avrupa dili içinde, varsayımsal (Greko-Aryan veya Greko-Ermeni-Aryan) olarak da adlandırılan (klad veya monofiletik) bir dilsel yapının da önerilmesine yol açmıştır. Dilbilimci Ronald Kim'e göre;(2018) Ermenice ve Yunanca arasında kladistik bir bağlantı için yeterli kanıtlar yoktur ve bu iki dil arasındaki ortak özellikler sadece temas sonucu açıklanabilir. Ermenicenin, Hint-İran ve Baltık-Slav dilleriyle paylaştığı morfolojik özellikler'de erken bir temas'dan kaynaklıdır.

Tunç Çağı dönemi Trialeti-Vanadzor kültürü ile Aştarak bölgesinin 3 kilometre uzağında, Alagöz dağının güney yamaçlarında bulunan "Verin ve Nerqin Naver - Ներքին ու Վերին Նավեր) mezarlık kompleksleri gibi alanlar, MÖ 3000 yılının sonlarına kadar, Ermenistan'da bir Hint-Avrupa varlığının mevcudiyetine işaret etmektedir.Tamaz V. Gamkrelidze ve Vyaçeslav İvanov gibi bazı akademisyenler tarafından ortaya konan tartışmalı Ermeni hipotezi, Hint-Avrupa anavatanının Ermeni Yaylası civarlarında olduğunu öne sürmektedir. Bu teori, 2018 yılında genetikçi David Reich ve ekibinin araştırmaları tarafından kısmen doğrulanmıştır. Benzer bir çalışma, Ermeni yaylaları'nın sadece Proto-Ermeniler için değil, aynı zamanda Proto Hint-Avrupalılar içinde vatan olduğunu desteklemektedir.

Genetik çalışmalar, Ermeni çeşitliliğini MÖ 3000 ve 2000 yılları arasında meydana gelen, Avrasya popülasyonlarının çeşitli karışımları ile açıklamaktadır. MÖ 1200'den sonra, Güneybatı Asya ve Doğu Akdeniz'deki Tunç Çağı uygarlıklarının şiddetli ve ani bir şekilde çöküşleri ile beraber, (bakınız:Bronz Çağı Çöküşü) popülasyon karışımlarının genetik sinyalleri de sona ermiştir. Ermeniler o zamanlar'dan başlayarak, Ermenistan'ın, Osmanlı ve Safevi devleti arasında bölünmesiyle, yaklaşık 500 yıl öncesine tekâmül eden nüfusların ortaya çıkması, Ermenileri önemli ölçüde etkilememiştir ve genetik yapıları ile izole bir şekilde kalmaya devam etmişlerdir. Chao Wang ve ekibi genetik çalışmalarıyla Kafkasya'nın güneyindeki bir bölgede Ermenilerin yerli kökenlerini desteklemektedirler ve bu araştırmaya "Büyük Kafkasya" adını vermektedirler.

Luvilolog "John D. Hawkins, MÖ 10. yüzyıl'da "Haî isimli bir halktan, muhtemelen Karkamış antik kentindeki, Luvi hiyeroglif yazıtlarında bahsedildiğini öne sürdü. İngiliz tarihçi A.Elizabeth Redgate sonrasında bu ‘Hai’ halkının Ermeniler olabileceğini açıklamıştır.

Antik ve modern Ermeni ulusu, Hint-Avrupalı Proto-Ermeni dili konuşmacıları ve diğer Anadolu halklarından olan Luviler ile beraber, yukarı Mezopotamya menşeli Urartu ve Hurri halklarının etnik ve dilsel çözülmeleri ile başlayan (asimilasyonlarına) dayanaraktan oluştu.Dyakonov' bu sürecin MÖ 12. yüzyılda başladığını ve yaylaların batı kesimlerinde MÖ 6. yüzyılda tamamlandığını söyler, yine Dyakonov'a göre; Hurri aşiretleri nüfus açısından kalabalık insanlardı ve oluşan Ermeni toplumunun büyük yarı kısmını oluşturdular ve fiziksel devamlılığın ana hattını belirlediler. Proto-Ermeniler, bir dizi tarihsel nedenlerden dolayı dillerini yeni insanlara aktardılar. Bronz Çağında Hitit İmparatorluğu (MÖ 14. yüzyılda gücünün zirvesinde), (Mitanni (Güney-Batı tarihi Ermenistan, MÖ 1500-1300) ve Hayasa-Azzi MÖ 1500-1290) olmak üzere büyük Ermenistan bölgesinde gelişti. Arme-Şupria (MÖ 1300-1190), Nairi (MÖ 1200-900) ve Urartu (MÖ 860-590) Konfederasyonları'da dahil, yukarıda'da adları belirtilen tüm bu ulusların ve kabilelerin her biri Ermeni halkının etnogenezine katıldı.

Genetik

Y-DNA: 2012 yılında yapılan bir çalışmada, Ermeniler'de en başat Haplogrup R1b'dir ve diğer J2, G, J1, R1a, T, E, I, L, N) haplogruplarıdır.

mtDNA: Ermeni örnekleri arasında en dikkate değer mtDNA haplogrupları H, U, T, J, K ve X iken, geri kalan mtDNA'ları HV, I, X, W, R0 ve N'dir.

Eski Ermeni Krallığı

image
'nın (58-63) ilk iki yılındaki ordu hareketleri.
image
Savaşın son üç yılındaki seferler. L. Caesennius Paetus komutasındaki Roma Ordusu Rhandeia'da Partlara yenildi.

Eski Fars (Pers) İmparatorluğunun son döneminde Arminiya eyaletinin siyasi öneminin arttığı ve bölgenin imparatorluk bünyesindeki iktidar mücadelelerinde ön planda rol oynadığı görülür. Fars İmparatorluğunun Makedonyalı III. Aleksander tarafından yıkılmasından (M.Ö. 331) bir süre sonra bölgede, biri Aras Vadisinde, diğeri Sophene (Elazığ) havalisinde odaklanan iki ayrı krallık ortaya çıkmıştır. Her iki devletin hükümdar sülaleleri İran yönetici sınıfı kökenli olduklarını iddia etmekle birlikte, Suriye ve Anadolu'da egemen olan Helenistik devletlerle yakın ilişkiler kurmuşlardır.[]

M.Ö. 1. yüzyıl başında Suriye'de Selevkoslar Krallığının çöküşü üzerine Ermenistan Kralı II. Tigran (M.Ö. 95 - 55) Yukarı Mezopotamya ve Suriye'ye doğru yayılma siyaseti izleyerek egemenliğini bugünkü Lübnan'ın güneyine dek genişletmeyi başarmıştır. Tigran, başkentini de Amida (Modern Diyarbakır) yakınlarında kurduğu Tigranakert (Tigranocerta) kentine taşımıştır. Ancak Doğu Akdeniz'de güçler dengesinin bozulmasından rahatsız olan Roma İmparatorluğunun müdahalesi üzerine Tigran, Pompeius komutasındaki Roma kuvvetlerine yenilmiş ve fethettiği toprakları terke mecbur bırakılmıştır[].

M.Ö. 1. yüzyıldan MS 4. yüzyıla dek Ermeni krallığının, bir yandan Roma, diğer yandan İran'da kurulan Part ve daha sonra Sasani imparatorlukları arasında bir tür "tampon bölge" görevi üstlendiği görülür. Krallar sık sık dış güçlerin müdahaleleriyle değişmiş, hatta kraliyet hanedanı dışından yabancı asıllı kişiler zaman zaman Roma veya İran baskısıyla kral atanmışlardır. Kraliyet makamının zayıfladığı bu dönemde yerel bey hanedanları (nakharar 'lar) güçlenmiş ve çok sayıda beylikler ortaya çıkmıştır. En önemli nakharar hanedanları Muş'ta Mamigonyan'lar, Kars'ta Gamsaragan'lar, İspir'de, daha sonra Kars, Ardanuç ve Muş'ta Bagratuni'ler, Başkale ve Van'da Ardzruni'ler, Gevaş'ta Rştuni'ler, Tekman'da Vahevuni'ler, Erciş'te Abahuni'ler, Malazgirt'te Knuni'lerdir.[]

387 yılında Ermenistan, Doğu Roma İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasında ikiye bölünmüştür. Bu tarihte çizilen ve Erzurum-Silvan-Nusaybin hattından geçen sınır, yaklaşık 300 yıl boyunca Bizans-İran sınırını oluşturmuştur. Batı Ermenistan bu tarihten itibaren Bizans tarafından atanan (fakat çoğunlukla yerel nakharar ailelerinden gelen) askeri valilerce yönetilirken, Doğu Ermenistan'da kraliyet hanedanı 421 yılına kadar hüküm sürmüş, bu tarihten sonra doğuda da İran tarafından atanan valiler (vostikan 'lar) dönemi başlamıştır[]. Ancak 451 yılında, İran Sasani İmparatorluğu Ermenilerin dini seçimlerini zor kullanarak değiştirmek istediğinde, Ermeni beylerinin temsilcisi (sparabed) Vardan Mamikonyan önderliğinde İran'a karşı başlatılan Avarayr Muharebesi yenilgi ile sonuçlanmıştır. Ermeniler yenildiği halde İranlılar Nvarsak Antlaşması ile Ermeniler'e dinde özerkliklerini geri vermişlerdir. Bu nedenle Ermeniler arasında bu yenilgi aslında bir başarı olarak adlandırılır.

Ortaçağ

Ermeni ülkesi 640-653 yılları arasında gerçekleştirilen seferler sonucunda Arap egemenliğine girmiştir. Ancak Halifelik yönetimi bölgede doğrudan bir İslamlaştırma veya Araplaştırma politikası uygulamayarak, yerel nakharar sülalelerine geniş özerklik tanıyan bir düzen kurmuştur.[]

9. yüzyıl sonunda Abbasi Halifeliğinin zayıflaması üzerine, Bizans'ın Ermeni beylerini kazanmaya yönelik politikalar geliştirdiği, buna karşılık Bağdat yönetiminin de Arap yanlısı olarak tanınan Bagratuniler ve Ardzruniler gibi nakharar ailelerini destekleme yoluna gittiği görülür. 806'da Halife Harunürreşid Bagratuniler´den "Et Yiyen" lakabıyla anılan Aşot'u "Ermenistan Emiri" ilan etmiştir. Kendisinin torunu olan bir başka 886'da "Şehinşah-ı Armen" sıfatıyla Ermenistan tacını giymiştir. Kars ve Ani kentlerinde hüküm süren Bagratuni'lere karşılık, Gevaş ve Akdamar Adası'nda yerleşik olan Ardzruni hanedanı onlara rakip bir Ermenistan Krallığı iddiasına girişmişlerdir. Her iki krallık iç kavgalar ve hanedan mücadeleleriyle bölündüğü halde, 10. yüzyılda ve 11. yüzyılın ilk yıllarında, bugüne kadar kalıntıları görülen bayındırlık ve sanat eserleri ortaya koydular. Akdamar Adası'ndaki Surp Haç Kilisesi ve Kars, Ani ve Artvin yöresindeki birçok anıtsal yapı bu dönemin eseridir.[]

11. yüzyıl başında tamamen parçalanan Arap imparatorluğunun bıraktığı boşlukta Bizans İmparatorluğu atağa geçerek bölgedeki Ermeni devletlerini teker teker egemenliği altına almıştır. Malazgirt 993'te, Ardanuç ve Yusufeli 1000'de, Ardzruni Krallığı 1020'de, Ani 1045'te, Kars 1064'te Bizans'a boyun eğer. Yenilgiye uğrayan Ermeni beyleri Bizans Devleti tarafından Fırat'ın batısındaki eski Rum topraklarına göç ettirilerek, maiyetleri ile birlikte Sivas, Kayseri, Maraş, Antep ve Kilikya bölgelerine iskân edilirler[].

Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da Bizans egemenliğinin iflası üzerine, Bizans toprakları içindeki Ermeni askeri şeflerinin bazıları İç-doğu Anadolu'da bağımsız veya özerk(yarı-bağımsız) beylikler kurmuştur. Bu beyliklerin çoğu 1080'den sonra Türkler tarafından tasfiye edildi ya da küçük bir bölümü Müslümanlığı kabul ederek Türkleşirken,Kilikya (Çukurova) bölgesinde Sis (Kozan) ve Anavarza kalelerinde yerleşik olan Rupenyan Beyliği yaklaşık 300 yıl boyunca bağımsız kimliğini korumayı başardı[].

Osmanlı ve İran egemenliği

image
Bir Osmanlı Ermenisi tasviri, 1779

Ermeniler'in vatanı 11. yüzyıldan itibaren çeşitli Türk ve İran devletlerinin egemenliği altında paylaşıldı. Eski Ermeni yerleşim merkezleri 13. yüzyıldaki Moğol istilası ve özellikle 16. yüzyıldaki Osmanlı-İran savaşları sonucu büyük tahribata uğrarken, bölgeden Türk ve İran devletlerinin siyasi ve ekonomik merkezlerine doğru önemli bir Ermeni göçü vuku bulmuştu.[]

15. yüzyılda Akkoyunlu Devleti, Ermeni kilisesine yönelik aktif bir himaye politikası izlemiş, Ermeni Kilisesi'nin ruhani başkanlığı olan Gatoğigosluk makamının Eçmiadzin'de (bugünkü Ermenistan Cumhuriyeti içinde, antik Vağarşapat kenti yakınında) 1441'de yeniden tesisine önayak oldu. II. Mehmed'in 1476'da İstanbul'da Ermeni Patrikhanesini kurdurmasında, Akkoyunlu Devleti ile Osmanlı Devleti arasındaki güç mücadelesinin etkisi vardı.[]

1606'da Safevi Şahı I. Abbas İsfahan yakınında Yeni Culfa kentini kurarak Nahçıvan ve Kars'tan getirdiği 150.000 Ermeniyi buraya iskân ettirdi. Bu tarihten itibaren Yeni Culfa, İstanbul ile birlikte Ermeni kültürünün başlıca iki merkezinden biri olarak öne çıktı.[]

Ermeni Reform Hareketi ve milliyetçiliğin doğuşu

Osmanlı Ermenileri arasında Batılılaşma ve reform hareketlerinin başlangıcı 18. yüzyılın ilk yıllarına dayanır[]. 1701 yılında Sivas'lı öncülüğünde İstanbul'da başlayan reform hareketi, kız ve erkek çocuklar için modern okullar açılması, eski kilise Ermenicesi yerine İstanbul halk diline dayalı yeni yazı dilinin geliştirilmesi, Batı dillerinden kitaplar çevrilmesi ve reformlara direnen Kilise yönetimine karşı sivil siyasi örgütlenmelerin kurulmasını hedeflemiştir. Zaman zaman sert mücadelelere sahne olan reform hareketi, 1860'ta Padişah Abdülmecid tarafından Ermeni Milleti Nizamnamesi ile gerçekleşti. Bu Nizamname ile kurulan Ermeni Millet Meclisi Osmanlı Devletindeki ilk temsili parlamenter organ niteliğinde olup, 1876 Kanun-u Esasi'si ile kurulan Osmanlı Mebusan Meclisi'ne de örnek teşkil etmiştir.

image
Maunsell'in etnografik haritası, I. Dünya Savaşı öncesi Ermeni nüfusa sahip bölgeler koyu yeşil renkte gösteriliyor.

İstanbul Ermeni entelijensiyası özellikle 1826-1876 yılları arasında, II. Mahmut ve Tanzimat'ın reform politikalarıyla özdeşleşerek, Osmanlı siyasi ve kültürel yaşamında daha önce sahip olmadığı aktif bir rol oynamaya başlamıştır. Ermenice basın 1860'tan itibaren hızla gelişerek Türkçe basınla rekabet edebilecek bir toplam tiraja ulaşmıştır. 1856 Islahat Fermanı'ndan sonra Ermeniler çeşitli devlet kademelerinde görev alarak, askeri ve sivil vezaret (paşalık) rütbesine ve nazırlık görevine kadar yükselmişlerdir.

Ermeni toplumu içinde devrimci ve milliyetçi akımlar 1870'lerin sonunda II. Abdülhamid'in gayrimüslimlere karşı yürüttüğü baskıcı hareketler sonucu olarak, özellikle Avrupa'da eğitim gören üniversite gençliği arasında boy göstermiştir.

Sosyalist ve devrimci nitelikteki ilk örgüt olan Hınçak ("Çan") 1887'de İsviçre'nin Cenevre kentinde üniversite öğrencisi Avedis Nazarbekyan ve arkadaşları tarafından kurulmuştur. 1890'da Tiflis'te Hristofor Mikaelyan, Stepan Zoryan ve Simon Zavaryan tarafından kurulan Ermeni Devrimci Federasyonu ya da yaygın adıyla Taşnaksutyun ("Federasyon"), kısa zamanda Hınçak'çıları ikinci plana iterek, ulusçu hareketin ana örgütü olarak öne çıkmıştır.

1895'te Taşnaksutyun önderliğinde Doğu Anadolu'da girişilen protesto yürüyüşü, II. Abdülhamid'in yönetimince sert bir şekilde bastırılmıştır. Protestonun amacı azınlıklara yapılan baskının durdurulmasının istenmesiydi. 1895 olayları çoğu zaman "Birinci Ermeni Katliamı" olarak adlandırılır.

Abdülhamid saltanatının son yıllarında Ermeni Devrimci Federasyonu rejime karşı direnişin önemli bir nüvesini oluşturmuş ve bu niteliğiyle İttihat ve Terakki örgütüne de model ve müttefik olmuştur. 1908 Devrimi'nde İttihat ve Terakki ile Taşnaksutyun beraber hareket etmişlerdir. Ancak ihtilalden kısa bir süre sonra iki örgüt arasında anlaşmazlık çıkmış ve iktidar partisinin eski müttefikleri hakkındaki kuşkuları, İttihat ve Terakki'nin 1912'den itibaren belirginleşen Ermeni aleyhtarı politikasında rol oynadı.[]

Ermeni Kırımı

I. Dünya Savaşı öncesinde, 1914 sayımına göre Osmanlı İmparatorluğu’nun toplam nüfusu 18.520.016 kişiydi. Bunun 15.044.846’sı (%81,23) Müslümandı. Müslüman nüfus, Türkler, Kürtler, Lazlar, Araplar, Çerkesler ve diğer Müslüman milliyetlerden oluşmaktaydı. Kalan 3,475,170 kişinin 1.729.738’i (%9,34) Rum Ortodoks, 1.162.169’u (%6,27) Ermeni Gregoryen, 62.468’i (%0,34) Rum Katolik, Gürcüler (Kartveli ırkı), 65.844’ü (%0,35) Protestan, 24.845’i (%0,13) Latin, 187.073’ü (%1,01) Yahudi, 47.406’sı (%0,26) Maruni, 195.617’si (%1,06) diğerleriydi.

Nüfusun ana dile göre dağılımıyla ilgili olarak Osmanlı tarihçisi Kemal H. Karpat, 1914 yılı nüfus çalışmasıyla ilgili olarak şu gruplandırmayı yapmaktadır (Karpat, age, sayfa, 208-227): Müslümanlar, Rumlar, Ermeniler, Yahudiler, Katolikler, Ermeni Katolikler, Protestanlar, Latinler, Süryaniler, Eski Süryaniler, Keldaniler, Jakobiler, Maroniler, Samiriyeliler, Nasturiler, Yezidiler, Çingeneler, Dürziler, Kazaklar, Bulgarlar, Sırplar ve Ulahlar. Rum Katolik ve Rum Ortodoks nüfusları toplamı, 1 milyon 792 bin 206’dı. Ermeni Gregoryen ve Ermeni Katolik toplamı ise 1 milyon 230 bindir. Bu halde etnik köken itibarıyla 1914 yılında Osmanlı İmparatorluğu nüfusunun yüzde 9,68’i Rum ve yüzde 6,64’ü Ermenidir.

Cumhuriyet döneminin ilk sayımı olan 1927 nüfus sayımında Türkiye'de anadili Ermenice olan nüfusu 64.745 kişi olarak belirtilmiştir.

I. Dünya Savaşı sırasında gerçekleşen bu büyük nüfus hareketi sırasında yaşananlar Ermeni kaynaklarında genellikle Medz Yeğern (Büyük Felaket) veya Çart (Kırım) olarak adlandırılmakta ve modern Ermeni tarihinin dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir.

Diaspora

Ermeni diasporası, Ermenistan, Türkiye ve İran dışında yaşayan Ermenilere verilen genel addır. Ermenistan dışında 3-4 milyon kadar Ermeninin yaşadığı iddia edilmektedir. Ancak sağlıklı istatistikler yoktur. Ermenilerin en yoğun olduğu ülkeler Rusya, ABD ve Fransa'dır.

Notlar

  1. ^ Abhazya üzerine Abhazya Cumhuriyeti ile Gürcistan devletleri arasında bir toprak anlaşmazlığı söz konusudur. Abhazya Cumhuriyeti 23 Temmuz 1992 tarihinde tek taraflı olarak bağımsızlığını ilân etti, fakat Gürcistan hâlen bu bölge üzerindeki egemenliğini savunmakta ve bu bölgeyi Rusya işgâli altında olan bir toprak olarak tanımlamaktadır. Şu ana kadar Birleşmiş Milletler'in 193 üye devletinin 7 tanesi Abhazya'yı resmen bağımsız bir ülke olarak tanımıştır, fakat bu devletlerin bir tanesi bu tanımayı sonradan geri çekmiştir.

Kaynakça

  1. ^ Farklı kaynaklar:
    • Dennis J.D. Sandole (24 Ocak 2007). Peace and Security in the Postmodern World: The OSCE and Conflict Resolution. Routledge. s. 182. ISBN . The nearly 3 million Armenians in Armenia (and 3–4 million in the Armenian Diaspora worldwide) "perceive" the nearly 8 million Azerbaijanis in Azerbaijan as "Turks." 
    • McGoldrick, Monica; Giordano, Joe; Garcia-Preto, Nydia, (Ed.) (18 Ağustos 2005). Ethnicity and Family Therapy, Third Edition (3 bas.). Guilford Press. s. 439. ISBN . The impact of such a horror on a group who presently number approximately 6 million, worldwide, is incalculable. 
    • Gevorg Sargsyan; Ani Balabanyan; Denzel Hankinson (1 Ocak 2006). From Crisis to Stability in the Armenian Power Sector: Lessons Learned from Armenia's Energy Reform Experience (illustrated bas.). World Bank Publications. s. 18. ISBN . The country's estimated 3–6 million Diaspora represent a major source of foreign direct investment in the country. 
    • Arthur G. Sharp (15 Eylül 2011). The Everything Guide to the Middle East: Understand the people, the politics, and the culture of this conflicted region. Adams Media. s. 137. ISBN . Since the newly independent Republic of Armenia was declared in 1991, nearly 4 million of the world's 6 million Armenians have been living on the eastern edge of their Middle Eastern homeland. 
  2. ^ farklı kaynaklar:
    • Von Voss, Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World. New York: Berghahn Books. s. xxv. ISBN . ...there are some 8 million Armenians in the world... 
    • Freedman, Jeri (2008). The Armenian genocide. New York: Rosen Publishing Group. s. 52. ISBN . In contrast to its population of 3.2 million, approximately 8 million Armenians live in other countries of the world, including large communities in the America and Russia. 
    • Guntram H. Herb, David H. Kaplan (2008). Nations and Nationalism: A Global Historical Overview: A Global Historical Overview. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. s. 1705. ISBN . A nation of some 8 million people, about 3 million of whom live in the newly independent post-Soviet state, Armenians are constantly battling not to lose their distinct culture, identity and the newly established statehood. 
    • Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. s. 50. ISBN . 
    • Philander, S. George (2008). Encyclopedia of global warming and climate change. Los Angeles: SAGE. s. 77. ISBN . An estimated 60 percent of the total 8 million Armenians worldwide live outside the country... 
    • Robert A. Saunders, Vlad Strukov (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. s. 51. ISBN . Worldwide, there are more than 8 million Armenians; 3.2 million reside in the Republic of Armenia. 
  3. ^ [1] 7 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները (The results of the census conducted in October 2011 in the Republic of Armenia). pp 6-7. (Ermenice)
  4. ^ Ministry of Culture of Armenia "The ethnic minorities in Armenia. Brief information" 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. 2011'deki en son nüfus sayımına göre."National minority" 16 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
  5. ^ "National makeup of the population of the Russian Federation (Национальный состав населения Российской Федерации)" (Rusça). . 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ocak 2013. 
  6. ^ Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. s. 50. ISBN . 
  7. ^ Total ancestry categories tallied for people with one or more ancestry categories reported 2011 American Community Survey 1-Year Estimates. United States Census Bureau. Erişim tarihi: 22 Aralık 2012. 
  8. ^
    • "Barack Obama on the Importance of US-Armenia Relations". . 19 Ocak 2008. 2 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Temmuz 2012. 
    • "Kim Kardashian Urges Support for Telethon". . 20 Mayıs 2012. 6 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2012. 
    • Milliken, Mary (12 Ekim 2007). "Armenian-American clout buys genocide breakthrough". Reuters. 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Aralık 2012. 
  9. ^ Thon, Caroline (2012). Armenians in Hamburg: an ethnographic exploration into the relationship between diaspora and success. Berlin: LIT Verlag Münster. s. 25. ISBN . 
  10. ^ Taylor, Tony (2008). Denial: history betrayed. Carlton, Victoria: Melbourne University Pub. s. 4. ISBN . 
  11. ^ "National Statistics Office of Georgia" (PDF). 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016. 
  12. ^ . (Rusça). 29 Aralık 2011. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2013.  (2011 sayımına göre.).
  13. ^ "Armenia: Ancient and premodern Armenia". . The Armenians, an Indo-European people, first appear in history shortly after the end of the 7th century bce  Eksik ya da boş |url= (); |erişim-tarihi= kullanmak için |url= gerekiyor ()
  14. ^ , The Armenian people from ancient to modern times: the fifteenth century to the twentieth century, Volume 2, s. 427, Palgrave Macmillan, 1997.
  15. ^ see Hastings, Adrian (2000). A World History of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 289. ISBN . 
  16. ^ "Armenia first nation to adopt Christianity as a state religion". 6 Ocak 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Şubat 2007. 
  17. ^ Razmik Panossian, The Armenians: From Kings And Priests to Merchants And Commissars, Columbia Üniversitesi Yayınları (2006), , sayfa 106.
  18. ^ Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia," Yerevan, 1989
  19. ^ Elisabeth Bauer. Armenia: Past and Present (1981), s. 49
  20. ^ Petrosyan, Armen (2007). Towards the Origins of the Armenian People: The Problem of Identification of the Proto-Armenians: A Critical Review (in English). Journal for the Society of Armenian Studies. 16. s. 30. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Haziran 2019. 
  21. ^ Martirosyan, Hrach (2010). Ermeni Kalıtsal Sözlüğü'nün Etimolojik Sözlüğü. Leiden: Brill. s. 382–385.
  22. ^ a b c Horenli Musa; (1978). "Genealogy of Greater Armenia". History of the Armenians. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 88. ISBN . 
  23. ^ The heritage of Armenian literature. Hacikyan, A. J. (Agop Jack), 1931-, Basmajian, Gabriel., Franchuk, Edward S., Ouzounian, Nourhan. Detroit: Wayne State University Press. 2005 [2000]. ss. 65. ISBN . OCLC 42477084. 
  24. ^ Müller, Theodor; Antoine-Jean, M.; Langlois, Victor (1841). Fragmenta historicorum Graecorum ...: Apollodori Bibliotheca cum fragmentis (Latince). Firmin Didot. 
  25. ^ Berti, Monica. . www.dfhg-project.org (İngilizce). 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2020. 
  26. ^ "Grekçe: Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι (The Armenians border on the Chalybes to the south)". Chahin, Mark (2001). The Kingdom of Armenia. Londra: Routledge. ss. fr. 203. ISBN . 
  27. ^ Ibp Inc (Eylül 2013). Armenia Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. s. 42. ISBN . []
  28. ^ Archi, Alfonso (2016). "Egypt or Iran in the Ebla Texts?". Orientalia. Cilt 85. s. 3. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Haziran 2019. 
  29. ^ Kroonen, Guus; Gojko Barjamovic; Michaël Peyrot (9 Mayıs 2018). "Linguistic supplement to Damgaard et al. 2018: Early Indo-European languages, Anatolian, Tocharian and Indo-Iranian". s. 3. doi:10.5281/zenodo.1240524. 29 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Haziran 2019. 
  30. ^ Mahmoud A. Al-khatib, "Language shift among the Armenians of Jordan", International Journal of the Sociology of Language, Volume 2001, Issue 152, Pages 153–177, ISSN 0165-2516, DOI: 2001.
  31. ^ Haz. Adrian Hastings, A World History of Christianity, Wm. B. Eerdmans Publishing, 2000, , p. 289.
  32. ^ . 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2016. 
  33. ^ a b c d Hamp, Eric P. (Ağustos 2013). (PDF). Sino-Platonic Papers. Cilt 239. ss. 8, 10, 13. 2 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014. 
  34. ^ Armen Petrosyan (1 Ocak 2007). The Problem Of Identification Of The Proto-Armenians: A Critical Review. Society For Armenian Studies. ss. 49-54. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Kasım 2018. 
  35. ^ Martirosyan, Hrach (2014). "Origins and Historical Development of the Armenian Language" (PDF). Leiden University. ss. 1-23. 4 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2019. 
  36. ^ "The Mushki Problem Reconsidered". 28 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  37. ^ Vavroušek P. (2010). "Frýžština". Jazyky starého Orientu. Praha: Univerzita Karlova v Praze. s. 129. ISBN . 
  38. ^ J. P. Mallory, Douglas Q. Adams. (1997). Encyclopedia of Indo-European culture. Londra: Fitzroy Dearborn Publishers. ss. 419. ISBN . 
  39. ^ Clackson James P.T. (2008). "Classical Armenian". The Ancient Languages of Asia Minor. New York: Cambridge University Press. s. 124. 
  40. ^ Handbook of Formal Languages (1997), p. 6 18 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
  41. ^ Kim, Ronald (2018). "Greco-Armenian: The persistence of a myth". Indogermanische Forschungen. The University of British Columbia Library. 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2019. 
  42. ^ John A. C. Greppin and I. M. Diakonoff, Some Effects of the Hurro-Urartian People and Their Languages upon the Earliest Armenians Journal of the American Oriental Society Vol. 111, No. 4 (Oct. - Dec., 1991), pp. 721 [2] 18 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  43. ^ Joan Aruz, Kim Benzel, Jean M. Evans, Beyond Babylon: Art, Trade, and Diplomacy in the Second Millennium B.C. Metropolitan Museum of Art (New York, N.Y.)[3] (2008) pp. 92
  44. ^ Kossian, Aram V. (1997), , 29 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Mart 2020  pp. 254
  45. ^ Peter I. Bogucki and Pam J. Crabtree Ancient Europe, 8000 B.C. to A.D. 1000: An Encyclopedia of the Barbarian World. 9 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Charles Scribner's Sons, 2004
  46. ^ Daniel T. Potts A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East. 19 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Volume 94 of Blackwell Companions to the Ancient World. John Wiley & Sons, 2012 p.681
  47. ^ Simonyan, Hakob Y. (2012). "New Discoveries at Verin Naver, Armenia". Backdirt, The Puzzle of the Mayan Calendar. The Cotsen Institute of Archaeology at UCLA. ss. 110-113. 8 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ağustos 2019. 
  48. ^ Martirosyan, Hrach (2014). "Origins and Historical Development of the Armenian Language" (PDF). Leiden University. ss. 1-23. 4 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2019. 
  49. ^ Thomas Gamkrelidze and Vyacheslav Ivanov (philologist)|Vyacheslav V. Ivanov, The Early History of Indo-European Languages, March 1990, p. 110.
  50. ^ Reich, David (2018). Who We Are and How We Got Here: Ancient DNA and the New Science of the Human Past. Knopf Doubleday Publishing Group. 
  51. ^ Damgaard, Peter de Barros (2018). The First Horse herders and the Impact of Early Bronze Age Steppe expansions into Asia. 
  52. ^ Haak, Wolfgang (2015). Massive migration from the steppe is a source for Indo-European languages in Europe.  013433 $2. doi:10.1101/013433. 
  53. ^ Grolle, Johann (12 May 2018), "Invasion aus der Steppe", Der Spiegel
  54. ^ Haber, Marc; Mezzavilla, Massimo; Xue, Yali; Comas, David; Gasparini, Paolo; Zalloua, Pierre; Tyler-Smith, Chris (2015). "Genetic evidence for an origin of the Armenians from Bronze Age mixing of multiple populations". European Journal of Human Genetics. 24 (6). ss. 931-6.  015396 $2. doi:10.1038/ejhg.2015.206. (PMC) 4820045 $2. (PMID) 26486470. 
  55. ^ Wade, Nicholas (10 Mart 2015). "Date of Armenia's Birth, Given in 5th Century, Gains Credence". The New York Times. 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mart 2020. 
  56. ^ Wang, Chuan-Chao (2018), The genetic prehistory of the Greater Caucasus
  57. ^ J. D. Hawkins. Building Inscriptions of Carchemish: The Long Wall of Sculpture and Great Staircase. Anatolian Studies Vol. 22. British Institute of Ankara. (1972). p. 109. [4] 28 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  58. ^ A.E. Redgate. Reviewed Work: The Pre-History of the Armenians by Gabriel Soultanian. Cambridge University Press. (2007). p. 175. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London Vol. 70, No. 1 (2007), pp. 175. [5] 26 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  59. ^ a b Dyakonov, İgor (1968). Ermeni halkının geçmişi MÖ 1500'den 500'e kadar Ermeni Yaylalarının tarihi.Hititler, Luviler, Proto-Ermeniler. Yeremyan S. T Erivan: Ermeni SSR Bilimler Akademisi. s. 230-266. 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mart 2020. 
  60. ^ a b Vahan Kurkjian, "History of Armenia", Michigan, 1968, History of Armenia by Vahan Kurkjian 27 Mayıs 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi; Armenian Soviet Encyclopedia, v 12, Yerevan 1987; Artak Movsisyan, "Sacred Highland: Armenia in the spiritual conception of the Near East", Yerevan, 2000; Martiros Kavoukjian, "The Genesis of Armenian People", Montreal, 1982
  61. ^ Family Tree DNA — Armenian DNA Project
  62. ^ Herrera KJ, Lowery RK, Hadden L, Calderon S, Chiou C, Yepiskoposyan L, Regueiro M, Underhill PA, Herrera RJ (Mart 2012). "Neolithic patrilineal signals indicate that the Armenian plateau was repopulated by agriculturalists". European Journal of Human Genetics. 20 (3). ss. 313-20. doi:10.1038/ejhg.2011.192. (PMC) 3286660 $2. (PMID) 22085901. 
  63. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mart 2020. 
  64. ^ Kemal H. Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Tarih Vakıf Yurt Yayınları, İstanbul, 2003, sayfa 226-227; birçok kaynaktan aktaran DİE, Cilt 2, sayfa 46.
  65. ^ İstatistik Umum Müdürlüğü ve Devlet İstatistik Enstitüsü, 1927 nüfus sayım sonuçları.

Dış bağlantılar

Vikisöz'de Ermeniler ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
Wikimedia Commons'ta Ermeniler ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
  • A History of Armenia, by Vahan Kurkjian 27 Mayıs 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)

wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar

Bu maddenin daha dogru ve guvenilir bilgi sunmasi icin guncellenmesi gerekmektedir Daha fazla bilgi icin tartisma sayfasina bakiniz Ermeniler Ermenice հայեր hayer Ermenice telaffuz hɑˈjɛɾ anayurdu Bati Asya daki Ermeni Yaylalari olan etnik grup ve millettir Ermeniler ՀայերToplam nufus6 8 milyonOnemli nufusa sahip bolgeler Ermenistan 2 961 514 Rusya1 182 388 2 900 000 Birlesik Devletler1 000 366 1 500 000 Fransa250 000 750 000 Gurcistan Abhazya168 191 41 864 Azerbaycan146 573 Lubnan150 000 Iran120 000 Almanya90 000 110 000 Suriye100 000 Ukrayna100 000 Brezilya98 000 Yunanistan80 000 Arjantin70 000 Turkiye65 000 Kanada55 740 Polonya50 000DillerCogunluk ErmeniceRuscaIngilizce Azinlik FransizcaGurcuceArapcaAlmancadigerDinHristiyanlik Ermeni Apostolik KilisesiKatolikProtestan Ilgili etnik gruplarHemsinliler Cerkesya Ermenileri Hayhoromlar Gizli Ermeniler Lomlar ve Turkiye Ermenileri Ermeniler Ermenistan in demonimidir Anayurtlari Ermenistan disinda dunyanin cesitli bolgelerine yayilarak diaspora olusturmus Ermeniler sirasiyla Rusya Amerika Birlesik Devletleri Fransa ve Gurcistan da yuksek nufusa sahiptiler Iran ve eski Sovyet devletleri haricindeki Ermeni diasporasi cogunlukla 20 yuzyil basindaki Ermeni Tehciri sonrasi ortaya cikmistir Ermenilerin cogu dunyanin en eski ulusal kiliselerinden biri olan Ermeni Apostolik Kilisesi ne baglidir Hristiyanlik Isa nin olumunden kisa bir sure sonra iki havarisi Aziz Yudah ve Aziz Bartalmay in cabalariyla ilk defa Anadolu daki Ermeniler arasinda yayilmaya basladi Dorduncu yuzyilin baslarindaki Ermenistan Kralligi Hristiyanligi bir devlet dini olarak benimseyen ilk devlet oldu EtimolojiErmeniler kendilerine Hay Erm հայ cogul հայեր hayer ve ulkelerine Hayastan Erm Հայաստան veya Hayk Հայք adini verirler Bu isim geleneksel olarak Ermenilerin efsanevi atasi olan ve Horenli Movses e gore Babil Krali Bel i MO 2492 yilinda maglup edip ulkesini Ararat bolgesinde kuran Nuh un buyuk torunu Hayk tan turetilmistir Ayrica Hay isminin iki konfederasyonlu Hitit vasal devletlerinden biri olan Hayasa Azzi den geldigi veya iliskili oldugu da ileri surulmektedir En nihayetinde Hay sozcugu Proto Hint Avrupa sozcuklerinden poti lord veya efendi veya h eyos ayos metal anlamina gelir kelimelerinden turetilebilir Horenli Movses Ermeni kelimesinin Hayk in soyundan gelen Armenak veya Aram isminden geldigini yazmistir Horenli hem Ermenistan i hem de Ermenileri Hayk Հայք olarak ifade eder yukarida adi gecen ve bahse konu patrik Hayk ile karistirilmamalidir Patrik olan Hayk Հայկ adi Ermenistan icin kullanilan Hayk Հայք adi ile tam olarak ve birebir homofon degildir Hayk Հայք klasik Ermenice de Ermeni icin kullanilan Hay հայ teriminin yalin halinin nominativ coguludur Bazilari Hayk Հայկ kelimesinden Hayk Հայք etimolojisinin imkansiz oldugunu ve Hay Ermeni teriminin kokeninin dogrulanabilir oldugunu iddia eder Bununla birlikte her iki kelimede Ermenilerin kendi kendilerini tanimlamasi olan Hay հայ ve cogulu Hayer հայեր kelimelerinin kok kismiyla baglantilidir Hayk bu nedenle etiyolojik destan anlatisi efsanevi bir figurdur tipki Kral Dan Danimarkalilar Asur veya Assur Asurlular ve Tanri Saxnot ile Saksonlar gibi Hayk Ermeni ulusunun efsanevi atasi tarafindan resmedildi 1779 1846 Yabanci uluslarin Ermeni ulkesi icin kullandiklari egzonim bir terim olan Armina veya Arminiya MO 517 tarihli uc dilli Behistun Yaziti nda Eski Farsca 𐎠𐎼𐎷𐎡𐎴 a r mi i n Armina Babil dilinde Armina Elamca Harminuya seklinde kaydedilmistir Yunan dilinde bilinen en eski tasdiki bazi tarihlerde Behistun Yaziti ndan bile oncesine tarihlenen Yunanca Armenios Armenioi Yunan tarihci ve cografyaci Miletli Hekataios a atfedilen bir parca bolumdur iceriginde Pontus daki Chalybes halkindan Thermōdōn Nehri ni gecerken Ermenilerin guney komsu halki diye bahseder MO 525 500 Bir kisim arastirmacilar Ermenistan adini Erken Tunc Cagi nin Armani Armanum Armi veya Gec Tunc Cagi nin Arme Supria devleti ile iliskilendirdi Bahse konu bu kralliklarda hangi dil veya dillerin konusuldugu bilinmediginden bu baglantilar sonucsuz kalmistir Bunlara ek olarak Arme nin Van Golu nun hemen batisinda bulundugu kabul edilirken eski Armani bolgesinin yeri tartisma konusudur Bazi modern arastirmacilar gunumuz Samsat yakinlarina Arme ile ayni genel alana yerlestirdiler ve en azindan veya kismen de olsa Hint Avrupa dilleri konusan bir halk tarafindan yasandigini one surduler MO 1446 da Misir firavunu III Thutmose tarafindan bahsedilen Ermenen topraklarinin Manna Kralligi veya yakinlarinda bulunur Ermenistan a bir referans olabilecegi ileri surulmekle beraber spekulasyona da tabidir DilErmenice Hint Avrupa dil ailesi icinde bagimsiz bir koldur Yukari Firat ve Aras havzasinda MO 5 yuzyildan itibaren varligi kaydedilmis ve 405 yilindan itibaren Ermeni alfabesi ile yazilmaya baslanmistir Din adami Mesrop Mastots y 361 441 tarafindan gelistirilerek gunumuze dek kullanilan Ermeni alfabesi 38 harften olusur Modern Ermenice yazi lehceleri Istanbul merkezli olarak gelisen Bati Ermenicesi ile Isfahan merkezli olarak yayilan Dogu Ermenicesidir Ermenistan in resmi dili Dogu Ermenicesidir Bati ulkelerindeki Ermeni diasporasi bunyesinde Bati Ermenicesi daha yaygin olmakla birlikte son yillarda Ermenistan Cumhuriyeti nin kulturel etkisinin artmasiyla birlikte Dogu Ermenicesi giderek on plana cikmistir Dini kimlikErmeni toplumu geleneksel tarih anlatimina gore MS 301 yilinda Aydinlatici Lusavoric lakabiyla anilan Aziz Gregor un onderliginde Hristiyan dinini kabul etmistir Yaygin bir kaniya gore dunyada Hristiyanligi resmi olarak kabul eden ilk devlet Ermeni Kralligi dir Ancak 451 yilinda Kalkedon Konsili nde Roma Kilisesi ile Dogu kiliseleri arasinda dogan doktrin farklari ve siyasi cekismeler nedeniyle Ermeni Kilisesi Ortodoks Katolik dunyasiyla yolunu ayirarak Oryantal Ortodoks kiliselerinden biri oldu Hristiyanligi Ermenilere ilk tanitanlar olduklarina inanilan Isa Mesih in havarileri Taday ve Bartalmay a dayanarak Ermeni Apostolik Kilisesi adini alan ulusal kilise Batili kaynaklarda Ermeni kilisesinin kurucusu olan Aziz Gregor a atfen Gregoryen adiyla da anilir Ermenilerin cogunlugu Ermeni Apostolik Kilisesi ne mensuptur Bunun yani sira 17 yuzyilda ortaya cikan Katolik Ermeni cemaati ve az sayida Protestan Ermeni de mevcuttur 5 yuzyilda 428 yil eski Ermeni Kralligi nin yikilmasi ile birlikte Ermeni Apostolik Kilisesine mensup olmak Ermeniligin baslica tanimlayici unsuru olarak degerlendirilmeye baslandi Boylece ulusal mezhebi terk ederek mesela Ortodoks kilisesine baglanan Ermeniler Rum olarak kabul edilmisler yine ayni sekilde Malazgirt Savasi ndan once ve sonra Muslumanligi kabul eden Ermeniler de zamanla Arap Fars Turk ya da Kurt kimliklerini benimsemislerdir TarihBaslangiclar Ermeni dili Hint Avrupa dil ailesi icinde kendi basina bagimsiz bir dal olarak siniflandirilir ve daha genis bir Hint Avrupa dil ailesine yerlestirilmesi ise apayri bir tartisma konusudur Yakin zamanlara kadar bilim adamlari Ermenicenin Yunanca ve Eski Makedonca Helenik dillerin onerilen lehcesi ile en yakin akraba olduguna inaniyorlardi Dilbilimci Eric P Hamp 2012 yilindaki Hint Avrupa aile agacinda Ermenice yi erken evresi MO 3000 yilina oturtulan Greko Ermeni veya Heleno Ermeni olarak da adlandirilan Pontus Hint Avrupa alt grubu na yerlestirdi Ermeni ve Yunan dillerinin ortak kokenine iliskin olarak karsilikli munhasir olmayan iki olasi aciklama vardir Eric P Hamp a gore onerilen Greko Ermeni alt grubunun anavatani Karadeniz in kuzeydogu kiyilari ve Hinterlandlari dir Oradan guneydogu Kafkasya ya goc ettiklerini ve Ermenilerin Batum dan sonra kaldiklarini On Yunanlarin ise Karadeniz in guney kiyilari boyunca Batiya dogru ilerlediklerini varsaymaktadir Antik Yunan tarihci Herodot yetersiz sekilde kanitlanmis bir Hint Avrupa dilini konusan Bati Anadolu Friglerinin erken Ermeni etnogenezine katkida bulundugunu one surdu MO 440 civarinda yazdigi Ermeniler Frigler gibi kusanir onlar Frig kolonicileridir 7 73 Ἀrmenioi dὲ kata per Fryges ἐsesaxato ἐontes Frygῶn ἄpoikoi Bu durum MO 7 yy in sonlarinda Kimmer istilasi ile Frigya nin yikilmasindan sonra bazi Friglerin Doguya dogru Ermenistan a goc ettikleri anlamina gelir Erken donem Yunan bilginleri Friglerin yuzyillar once Anadolu ya goc ettiklerini ve Makedonya ya bitisik bir bolgeden Balkanlar dan geldiklerine inaniyorlardi Ancak Ermenilerin veya dillerinin Balkanlar da ortaya ciktigina dair teori zamansal cizelgelerdeki tutarsizliklar genetik ve arkeolojik kanitlarin eksiklikleri nedeni ile son yillarda daha fazla inceleme ve elestirel yaklasimlar ile karsi karsiya kalmistir Ermenilerin Guney Kafkasya ya ozgun oldugu gorusu Ararat Ovalari ni Ermeni kulturunun besigi olarak goren eski Ermeni tarihi hesaplari ve efsaneleri ile birlikte modern genetik arastirmalar ile de desteklenmistir Bu minvalde bazi bilim adamlari Friglerin veya akraba olduklari iddia edilen Muski halkinin da aslen Ermeni Yaylarin dan olduklarini ve Batiya dogru hareket ettiklerini ileri surmuslerdir MO 2492 yilinda Hayots Tsor Hayk vadisinde gerceklesen Devler savasinda Hayk in bir ok atisi ile Babil krali Bel i oldurmesi Juliano Zasso 1833 1889 Bircok arastirmaci Ermenicenin Yunanca ile oldugu kadar Hint Iran dillerine de yakin olduguna inanir Bu gorus bazi bilim adamlari tarafindan Proto Ermeni Proto Yunan Proto Hint Iran ve muhtemel Frig dilinin de inis yaptigi Hint Avrupa dili icinde varsayimsal Greko Aryan veya Greko Ermeni Aryan olarak da adlandirilan klad veya monofiletik bir dilsel yapinin da onerilmesine yol acmistir Dilbilimci Ronald Kim e gore 2018 Ermenice ve Yunanca arasinda kladistik bir baglanti icin yeterli kanitlar yoktur ve bu iki dil arasindaki ortak ozellikler sadece temas sonucu aciklanabilir Ermenicenin Hint Iran ve Baltik Slav dilleriyle paylastigi morfolojik ozellikler de erken bir temas dan kaynaklidir Tunc Cagi donemi Trialeti Vanadzor kulturu ile Astarak bolgesinin 3 kilometre uzaginda Alagoz daginin guney yamaclarinda bulunan Verin ve Nerqin Naver Ներքին ու Վերին Նավեր mezarlik kompleksleri gibi alanlar MO 3000 yilinin sonlarina kadar Ermenistan da bir Hint Avrupa varliginin mevcudiyetine isaret etmektedir Tamaz V Gamkrelidze ve Vyaceslav Ivanov gibi bazi akademisyenler tarafindan ortaya konan tartismali Ermeni hipotezi Hint Avrupa anavataninin Ermeni Yaylasi civarlarinda oldugunu one surmektedir Bu teori 2018 yilinda genetikci David Reich ve ekibinin arastirmalari tarafindan kismen dogrulanmistir Benzer bir calisma Ermeni yaylalari nin sadece Proto Ermeniler icin degil ayni zamanda Proto Hint Avrupalilar icinde vatan oldugunu desteklemektedir Genetik calismalar Ermeni cesitliligini MO 3000 ve 2000 yillari arasinda meydana gelen Avrasya populasyonlarinin cesitli karisimlari ile aciklamaktadir MO 1200 den sonra Guneybati Asya ve Dogu Akdeniz deki Tunc Cagi uygarliklarinin siddetli ve ani bir sekilde cokusleri ile beraber bakiniz Bronz Cagi Cokusu populasyon karisimlarinin genetik sinyalleri de sona ermistir Ermeniler o zamanlar dan baslayarak Ermenistan in Osmanli ve Safevi devleti arasinda bolunmesiyle yaklasik 500 yil oncesine tekamul eden nufuslarin ortaya cikmasi Ermenileri onemli olcude etkilememistir ve genetik yapilari ile izole bir sekilde kalmaya devam etmislerdir Chao Wang ve ekibi genetik calismalariyla Kafkasya nin guneyindeki bir bolgede Ermenilerin yerli kokenlerini desteklemektedirler ve bu arastirmaya Buyuk Kafkasya adini vermektedirler Luvilolog John D Hawkins MO 10 yuzyil da Haiisimli bir halktan muhtemelen Karkamis antik kentindeki Luvi hiyeroglif yazitlarinda bahsedildigini one surdu Ingiliz tarihci A Elizabeth Redgate sonrasinda bu Hai halkinin Ermeniler olabilecegini aciklamistir Antik ve modern Ermeni ulusu Hint Avrupali Proto Ermeni dili konusmacilari ve diger Anadolu halklarindan olan Luviler ile beraber yukari Mezopotamya menseli Urartu ve Hurri halklarinin etnik ve dilsel cozulmeleri ile baslayan asimilasyonlarina dayanaraktan olustu Dyakonov bu surecin MO 12 yuzyilda basladigini ve yaylalarin bati kesimlerinde MO 6 yuzyilda tamamlandigini soyler yine Dyakonov a gore Hurri asiretleri nufus acisindan kalabalik insanlardi ve olusan Ermeni toplumunun buyuk yari kismini olusturdular ve fiziksel devamliligin ana hattini belirlediler Proto Ermeniler bir dizi tarihsel nedenlerden dolayi dillerini yeni insanlara aktardilar Bronz Caginda Hitit Imparatorlugu MO 14 yuzyilda gucunun zirvesinde Mitanni Guney Bati tarihi Ermenistan MO 1500 1300 ve Hayasa Azzi MO 1500 1290 olmak uzere buyuk Ermenistan bolgesinde gelisti Arme Supria MO 1300 1190 Nairi MO 1200 900 ve Urartu MO 860 590 Konfederasyonlari da dahil yukarida da adlari belirtilen tum bu uluslarin ve kabilelerin her biri Ermeni halkinin etnogenezine katildi Genetik Y DNA 2012 yilinda yapilan bir calismada Ermeniler de en basat Haplogrup R1b dir ve diger J2 G J1 R1a T E I L N haplogruplaridir mtDNA Ermeni ornekleri arasinda en dikkate deger mtDNA haplogruplari H U T J K ve X iken geri kalan mtDNA lari HV I X W R0 ve N dir Eski Ermeni Kralligi nin 58 63 ilk iki yilindaki ordu hareketleri Savasin son uc yilindaki seferler L Caesennius Paetus komutasindaki Roma Ordusu Rhandeia da Partlara yenildi Eski Fars Pers Imparatorlugunun son doneminde Arminiya eyaletinin siyasi oneminin arttigi ve bolgenin imparatorluk bunyesindeki iktidar mucadelelerinde on planda rol oynadigi gorulur Fars Imparatorlugunun Makedonyali III Aleksander tarafindan yikilmasindan M O 331 bir sure sonra bolgede biri Aras Vadisinde digeri Sophene Elazig havalisinde odaklanan iki ayri krallik ortaya cikmistir Her iki devletin hukumdar sulaleleri Iran yonetici sinifi kokenli olduklarini iddia etmekle birlikte Suriye ve Anadolu da egemen olan Helenistik devletlerle yakin iliskiler kurmuslardir kaynak belirtilmeli M O 1 yuzyil basinda Suriye de Selevkoslar Kralliginin cokusu uzerine Ermenistan Krali II Tigran M O 95 55 Yukari Mezopotamya ve Suriye ye dogru yayilma siyaseti izleyerek egemenligini bugunku Lubnan in guneyine dek genisletmeyi basarmistir Tigran baskentini de Amida Modern Diyarbakir yakinlarinda kurdugu Tigranakert Tigranocerta kentine tasimistir Ancak Dogu Akdeniz de gucler dengesinin bozulmasindan rahatsiz olan Roma Imparatorlugunun mudahalesi uzerine Tigran Pompeius komutasindaki Roma kuvvetlerine yenilmis ve fethettigi topraklari terke mecbur birakilmistir kaynak belirtilmeli M O 1 yuzyildan MS 4 yuzyila dek Ermeni kralliginin bir yandan Roma diger yandan Iran da kurulan Part ve daha sonra Sasani imparatorluklari arasinda bir tur tampon bolge gorevi ustlendigi gorulur Krallar sik sik dis guclerin mudahaleleriyle degismis hatta kraliyet hanedani disindan yabanci asilli kisiler zaman zaman Roma veya Iran baskisiyla kral atanmislardir Kraliyet makaminin zayifladigi bu donemde yerel bey hanedanlari nakharar lar guclenmis ve cok sayida beylikler ortaya cikmistir En onemli nakharar hanedanlari Mus ta Mamigonyan lar Kars ta Gamsaragan lar Ispir de daha sonra Kars Ardanuc ve Mus ta Bagratuni ler Baskale ve Van da Ardzruni ler Gevas ta Rstuni ler Tekman da Vahevuni ler Ercis te Abahuni ler Malazgirt te Knuni lerdir kaynak belirtilmeli 387 yilinda Ermenistan Dogu Roma Imparatorlugu ile Sasani Imparatorlugu arasinda ikiye bolunmustur Bu tarihte cizilen ve Erzurum Silvan Nusaybin hattindan gecen sinir yaklasik 300 yil boyunca Bizans Iran sinirini olusturmustur Bati Ermenistan bu tarihten itibaren Bizans tarafindan atanan fakat cogunlukla yerel nakharar ailelerinden gelen askeri valilerce yonetilirken Dogu Ermenistan da kraliyet hanedani 421 yilina kadar hukum surmus bu tarihten sonra doguda da Iran tarafindan atanan valiler vostikan lar donemi baslamistir kaynak belirtilmeli Ancak 451 yilinda Iran Sasani Imparatorlugu Ermenilerin dini secimlerini zor kullanarak degistirmek istediginde Ermeni beylerinin temsilcisi sparabed Vardan Mamikonyan onderliginde Iran a karsi baslatilan Avarayr Muharebesi yenilgi ile sonuclanmistir Ermeniler yenildigi halde Iranlilar Nvarsak Antlasmasi ile Ermeniler e dinde ozerkliklerini geri vermislerdir Bu nedenle Ermeniler arasinda bu yenilgi aslinda bir basari olarak adlandirilir Ortacag Ermeni ulkesi 640 653 yillari arasinda gerceklestirilen seferler sonucunda Arap egemenligine girmistir Ancak Halifelik yonetimi bolgede dogrudan bir Islamlastirma veya Araplastirma politikasi uygulamayarak yerel nakharar sulalelerine genis ozerklik taniyan bir duzen kurmustur kaynak belirtilmeli 9 yuzyil sonunda Abbasi Halifeliginin zayiflamasi uzerine Bizans in Ermeni beylerini kazanmaya yonelik politikalar gelistirdigi buna karsilik Bagdat yonetiminin de Arap yanlisi olarak taninan Bagratuniler ve Ardzruniler gibi nakharar ailelerini destekleme yoluna gittigi gorulur 806 da Halife Harunurresid Bagratuniler den Et Yiyen lakabiyla anilan Asot u Ermenistan Emiri ilan etmistir Kendisinin torunu olan bir baska 886 da Sehinsah i Armen sifatiyla Ermenistan tacini giymistir Kars ve Ani kentlerinde hukum suren Bagratuni lere karsilik Gevas ve Akdamar Adasi nda yerlesik olan Ardzruni hanedani onlara rakip bir Ermenistan Kralligi iddiasina girismislerdir Her iki krallik ic kavgalar ve hanedan mucadeleleriyle bolundugu halde 10 yuzyilda ve 11 yuzyilin ilk yillarinda bugune kadar kalintilari gorulen bayindirlik ve sanat eserleri ortaya koydular Akdamar Adasi ndaki Surp Hac Kilisesi ve Kars Ani ve Artvin yoresindeki bircok anitsal yapi bu donemin eseridir kaynak belirtilmeli 11 yuzyil basinda tamamen parcalanan Arap imparatorlugunun biraktigi boslukta Bizans Imparatorlugu ataga gecerek bolgedeki Ermeni devletlerini teker teker egemenligi altina almistir Malazgirt 993 te Ardanuc ve Yusufeli 1000 de Ardzruni Kralligi 1020 de Ani 1045 te Kars 1064 te Bizans a boyun eger Yenilgiye ugrayan Ermeni beyleri Bizans Devleti tarafindan Firat in batisindaki eski Rum topraklarina goc ettirilerek maiyetleri ile birlikte Sivas Kayseri Maras Antep ve Kilikya bolgelerine iskan edilirler kaynak belirtilmeli Malazgirt Savasi ndan sonra Anadolu da Bizans egemenliginin iflasi uzerine Bizans topraklari icindeki Ermeni askeri seflerinin bazilari Ic dogu Anadolu da bagimsiz veya ozerk yari bagimsiz beylikler kurmustur Bu beyliklerin cogu 1080 den sonra Turkler tarafindan tasfiye edildi ya da kucuk bir bolumu Muslumanligi kabul ederek Turklesirken Kilikya Cukurova bolgesinde Sis Kozan ve Anavarza kalelerinde yerlesik olan Rupenyan Beyligi yaklasik 300 yil boyunca bagimsiz kimligini korumayi basardi kaynak belirtilmeli Osmanli ve Iran egemenligi Bir Osmanli Ermenisi tasviri 1779 Ermeniler in vatani 11 yuzyildan itibaren cesitli Turk ve Iran devletlerinin egemenligi altinda paylasildi Eski Ermeni yerlesim merkezleri 13 yuzyildaki Mogol istilasi ve ozellikle 16 yuzyildaki Osmanli Iran savaslari sonucu buyuk tahribata ugrarken bolgeden Turk ve Iran devletlerinin siyasi ve ekonomik merkezlerine dogru onemli bir Ermeni gocu vuku bulmustu kaynak belirtilmeli 15 yuzyilda Akkoyunlu Devleti Ermeni kilisesine yonelik aktif bir himaye politikasi izlemis Ermeni Kilisesi nin ruhani baskanligi olan Gatogigosluk makaminin Ecmiadzin de bugunku Ermenistan Cumhuriyeti icinde antik Vagarsapat kenti yakininda 1441 de yeniden tesisine onayak oldu II Mehmed in 1476 da Istanbul da Ermeni Patrikhanesini kurdurmasinda Akkoyunlu Devleti ile Osmanli Devleti arasindaki guc mucadelesinin etkisi vardi kaynak belirtilmeli 1606 da Safevi Sahi I Abbas Isfahan yakininda Yeni Culfa kentini kurarak Nahcivan ve Kars tan getirdigi 150 000 Ermeniyi buraya iskan ettirdi Bu tarihten itibaren Yeni Culfa Istanbul ile birlikte Ermeni kulturunun baslica iki merkezinden biri olarak one cikti kaynak belirtilmeli Ermeni Reform Hareketi ve milliyetciligin dogusu Osmanli Ermenileri arasinda Batililasma ve reform hareketlerinin baslangici 18 yuzyilin ilk yillarina dayanir kaynak belirtilmeli 1701 yilinda Sivas li onculugunde Istanbul da baslayan reform hareketi kiz ve erkek cocuklar icin modern okullar acilmasi eski kilise Ermenicesi yerine Istanbul halk diline dayali yeni yazi dilinin gelistirilmesi Bati dillerinden kitaplar cevrilmesi ve reformlara direnen Kilise yonetimine karsi sivil siyasi orgutlenmelerin kurulmasini hedeflemistir Zaman zaman sert mucadelelere sahne olan reform hareketi 1860 ta Padisah Abdulmecid tarafindan Ermeni Milleti Nizamnamesi ile gerceklesti Bu Nizamname ile kurulan Ermeni Millet Meclisi Osmanli Devletindeki ilk temsili parlamenter organ niteliginde olup 1876 Kanun u Esasi si ile kurulan Osmanli Mebusan Meclisi ne de ornek teskil etmistir Maunsell in etnografik haritasi I Dunya Savasi oncesi Ermeni nufusa sahip bolgeler koyu yesil renkte gosteriliyor Istanbul Ermeni entelijensiyasi ozellikle 1826 1876 yillari arasinda II Mahmut ve Tanzimat in reform politikalariyla ozdesleserek Osmanli siyasi ve kulturel yasaminda daha once sahip olmadigi aktif bir rol oynamaya baslamistir Ermenice basin 1860 tan itibaren hizla geliserek Turkce basinla rekabet edebilecek bir toplam tiraja ulasmistir 1856 Islahat Fermani ndan sonra Ermeniler cesitli devlet kademelerinde gorev alarak askeri ve sivil vezaret pasalik rutbesine ve nazirlik gorevine kadar yukselmislerdir Ermeni toplumu icinde devrimci ve milliyetci akimlar 1870 lerin sonunda II Abdulhamid in gayrimuslimlere karsi yuruttugu baskici hareketler sonucu olarak ozellikle Avrupa da egitim goren universite gencligi arasinda boy gostermistir Sosyalist ve devrimci nitelikteki ilk orgut olan Hincak Can 1887 de Isvicre nin Cenevre kentinde universite ogrencisi Avedis Nazarbekyan ve arkadaslari tarafindan kurulmustur 1890 da Tiflis te Hristofor Mikaelyan Stepan Zoryan ve Simon Zavaryan tarafindan kurulan Ermeni Devrimci Federasyonu ya da yaygin adiyla Tasnaksutyun Federasyon kisa zamanda Hincak cilari ikinci plana iterek uluscu hareketin ana orgutu olarak one cikmistir 1895 te Tasnaksutyun onderliginde Dogu Anadolu da girisilen protesto yuruyusu II Abdulhamid in yonetimince sert bir sekilde bastirilmistir Protestonun amaci azinliklara yapilan baskinin durdurulmasinin istenmesiydi 1895 olaylari cogu zaman Birinci Ermeni Katliami olarak adlandirilir Abdulhamid saltanatinin son yillarinda Ermeni Devrimci Federasyonu rejime karsi direnisin onemli bir nuvesini olusturmus ve bu niteligiyle Ittihat ve Terakki orgutune de model ve muttefik olmustur 1908 Devrimi nde Ittihat ve Terakki ile Tasnaksutyun beraber hareket etmislerdir Ancak ihtilalden kisa bir sure sonra iki orgut arasinda anlasmazlik cikmis ve iktidar partisinin eski muttefikleri hakkindaki kuskulari Ittihat ve Terakki nin 1912 den itibaren belirginlesen Ermeni aleyhtari politikasinda rol oynadi kaynak belirtilmeli Ermeni Kirimi I Dunya Savasi oncesinde 1914 sayimina gore Osmanli Imparatorlugu nun toplam nufusu 18 520 016 kisiydi Bunun 15 044 846 si 81 23 Muslumandi Musluman nufus Turkler Kurtler Lazlar Araplar Cerkesler ve diger Musluman milliyetlerden olusmaktaydi Kalan 3 475 170 kisinin 1 729 738 i 9 34 Rum Ortodoks 1 162 169 u 6 27 Ermeni Gregoryen 62 468 i 0 34 Rum Katolik Gurculer Kartveli irki 65 844 u 0 35 Protestan 24 845 i 0 13 Latin 187 073 u 1 01 Yahudi 47 406 si 0 26 Maruni 195 617 si 1 06 digerleriydi Nufusun ana dile gore dagilimiyla ilgili olarak Osmanli tarihcisi Kemal H Karpat 1914 yili nufus calismasiyla ilgili olarak su gruplandirmayi yapmaktadir Karpat age sayfa 208 227 Muslumanlar Rumlar Ermeniler Yahudiler Katolikler Ermeni Katolikler Protestanlar Latinler Suryaniler Eski Suryaniler Keldaniler Jakobiler Maroniler Samiriyeliler Nasturiler Yezidiler Cingeneler Durziler Kazaklar Bulgarlar Sirplar ve Ulahlar Rum Katolik ve Rum Ortodoks nufuslari toplami 1 milyon 792 bin 206 di Ermeni Gregoryen ve Ermeni Katolik toplami ise 1 milyon 230 bindir Bu halde etnik koken itibariyla 1914 yilinda Osmanli Imparatorlugu nufusunun yuzde 9 68 i Rum ve yuzde 6 64 u Ermenidir Cumhuriyet doneminin ilk sayimi olan 1927 nufus sayiminda Turkiye de anadili Ermenice olan nufusu 64 745 kisi olarak belirtilmistir I Dunya Savasi sirasinda gerceklesen bu buyuk nufus hareketi sirasinda yasananlar Ermeni kaynaklarinda genellikle Medz Yegern Buyuk Felaket veya Cart Kirim olarak adlandirilmakta ve modern Ermeni tarihinin donum noktasi olarak degerlendirilmektedir DiasporaErmeni diasporasi Ermenistan Turkiye ve Iran disinda yasayan Ermenilere verilen genel addir Ermenistan disinda 3 4 milyon kadar Ermeninin yasadigi iddia edilmektedir Ancak saglikli istatistikler yoktur Ermenilerin en yogun oldugu ulkeler Rusya ABD ve Fransa dir Notlar Abhazya uzerine Abhazya Cumhuriyeti ile Gurcistan devletleri arasinda bir toprak anlasmazligi soz konusudur Abhazya Cumhuriyeti 23 Temmuz 1992 tarihinde tek tarafli olarak bagimsizligini ilan etti fakat Gurcistan halen bu bolge uzerindeki egemenligini savunmakta ve bu bolgeyi Rusya isgali altinda olan bir toprak olarak tanimlamaktadir Su ana kadar Birlesmis Milletler in 193 uye devletinin 7 tanesi Abhazya yi resmen bagimsiz bir ulke olarak tanimistir fakat bu devletlerin bir tanesi bu tanimayi sonradan geri cekmistir Kaynakca Farkli kaynaklar Dennis J D Sandole 24 Ocak 2007 Peace and Security in the Postmodern World The OSCE and Conflict Resolution Routledge s 182 ISBN 9781134145713 The nearly 3 million Armenians in Armenia and 3 4 million in the Armenian Diaspora worldwide perceive the nearly 8 million Azerbaijanis in Azerbaijan as Turks McGoldrick Monica Giordano Joe Garcia Preto Nydia Ed 18 Agustos 2005 Ethnicity and Family Therapy Third Edition 3 bas Guilford Press s 439 ISBN 9781606237946 The impact of such a horror on a group who presently number approximately 6 million worldwide is incalculable Gevorg Sargsyan Ani Balabanyan Denzel Hankinson 1 Ocak 2006 From Crisis to Stability in the Armenian Power Sector Lessons Learned from Armenia s Energy Reform Experience illustrated bas World Bank Publications s 18 ISBN 9780821365908 The country s estimated 3 6 million Diaspora represent a major source of foreign direct investment in the country Arthur G Sharp 15 Eylul 2011 The Everything Guide to the Middle East Understand the people the politics and the culture of this conflicted region Adams Media s 137 ISBN 9781440529122 Since the newly independent Republic of Armenia was declared in 1991 nearly 4 million of the world s 6 million Armenians have been living on the eastern edge of their Middle Eastern homeland farkli kaynaklar Von Voss Huberta 2007 Portraits of Hope Armenians in the Contemporary World New York Berghahn Books s xxv ISBN 9781845452575 there are some 8 million Armenians in the world Freedman Jeri 2008 The Armenian genocide New York Rosen Publishing Group s 52 ISBN 9781404218253 In contrast to its population of 3 2 million approximately 8 million Armenians live in other countries of the world including large communities in the America and Russia Guntram H Herb David H Kaplan 2008 Nations and Nationalism A Global Historical Overview A Global Historical Overview Santa Barbara California ABC CLIO s 1705 ISBN 9781851099085 A nation of some 8 million people about 3 million of whom live in the newly independent post Soviet state Armenians are constantly battling not to lose their distinct culture identity and the newly established statehood Robert A Saunders Vlad Struko 2010 Historical dictionary of the Russian Federation Lanham Maryland Scarecrow Press s 50 ISBN 9780810854758 Philander S George 2008 Encyclopedia of global warming and climate change Los Angeles SAGE s 77 ISBN 9781412958783 An estimated 60 percent of the total 8 million Armenians worldwide live outside the country Robert A Saunders Vlad Strukov 2010 Historical dictionary of the Russian Federation Lanham Maryland Scarecrow Press s 51 ISBN 9780810874602 Worldwide there are more than 8 million Armenians 3 2 million reside in the Republic of Armenia 1 7 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde հոկտեմբերի 12 21 ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները The results of the census conducted in October 2011 in the Republic of Armenia pp 6 7 Ermenice Ministry of Culture of Armenia The ethnic minorities in Armenia Brief information 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2011 deki en son nufus sayimina gore National minority 16 Subat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde National makeup of the population of the Russian Federation Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii Rusca 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Ocak 2013 Robert A Saunders Vlad Struko 2010 Historical dictionary of the Russian Federation Lanham Maryland Scarecrow Press s 50 ISBN 978 0 8108 5475 8 Total ancestry categories tallied for people with one or more ancestry categories reported 2011 American Community Survey 1 Year Estimates United States Census Bureau Erisim tarihi 22 Aralik 2012 Barack Obama on the Importance of US Armenia Relations 19 Ocak 2008 2 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Temmuz 2012 Kim Kardashian Urges Support for Telethon 20 Mayis 2012 6 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Temmuz 2012 Milliken Mary 12 Ekim 2007 Armenian American clout buys genocide breakthrough Reuters 5 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2012 Thon Caroline 2012 Armenians in Hamburg an ethnographic exploration into the relationship between diaspora and success Berlin LIT Verlag Munster s 25 ISBN 978 3 643 90226 9 Taylor Tony 2008 Denial history betrayed Carlton Victoria Melbourne University Pub s 4 ISBN 978 0 522 85482 4 National Statistics Office of Georgia PDF 10 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Mayis 2016 Rusca 29 Aralik 2011 20 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Agustos 2013 2011 sayimina gore Armenia Ancient and premodern Armenia The Armenians an Indo European people first appear in history shortly after the end of the 7th century bce Eksik ya da bos url yardim erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim The Armenian people from ancient to modern times the fifteenth century to the twentieth century Volume 2 s 427 Palgrave Macmillan 1997 see Hastings Adrian 2000 A World History of Christianity Wm B Eerdmans Publishing s 289 ISBN 978 0 8028 4875 8 Armenia first nation to adopt Christianity as a state religion 6 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Subat 2007 Razmik Panossian The Armenians From Kings And Priests to Merchants And Commissars Columbia Universitesi Yayinlari 2006 978 0 231 13926 7 sayfa 106 Rafael Ishkhanyan Illustrated History of Armenia Yerevan 1989 Elisabeth Bauer Armenia Past and Present 1981 s 49 Petrosyan Armen 2007 Towards the Origins of the Armenian People The Problem of Identification of the Proto Armenians A Critical Review in English Journal for the Society of Armenian Studies 16 s 30 4 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Haziran 2019 Martirosyan Hrach 2010 Ermeni Kalitsal Sozlugu nun Etimolojik Sozlugu Leiden Brill s 382 385 a b c Horenli Musa 1978 Genealogy of Greater Armenia History of the Armenians Cambridge Massachusetts Harvard University Press s 88 ISBN 0 674 39571 9 The heritage of Armenian literature Hacikyan A J Agop Jack 1931 Basmajian Gabriel Franchuk Edward S Ouzounian Nourhan Detroit Wayne State University Press 2005 2000 ss 65 ISBN 0814328156 OCLC 42477084 Muller Theodor Antoine Jean M Langlois Victor 1841 Fragmenta historicorum Graecorum Apollodori Bibliotheca cum fragmentis Latince Firmin Didot Berti Monica www dfhg project org Ingilizce 5 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Ocak 2020 Grekce Xalyboisi prὸs noton Ἀrmenioi ὁmoyreoysi The Armenians border on the Chalybes to the south Chahin Mark 2001 The Kingdom of Armenia Londra Routledge ss fr 203 ISBN 978 0 7007 1452 0 Ibp Inc Eylul 2013 Armenia Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments s 42 ISBN 9781438773827 olu kirik baglanti Archi Alfonso 2016 Egypt or Iran in the Ebla Texts Orientalia Cilt 85 s 3 15 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Haziran 2019 Kroonen Guus Gojko Barjamovic Michael Peyrot 9 Mayis 2018 Linguistic supplement to Damgaard et al 2018 Early Indo European languages Anatolian Tocharian and Indo Iranian s 3 doi 10 5281 zenodo 1240524 29 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Haziran 2019 Mahmoud A Al khatib Language shift among the Armenians of Jordan International Journal of the Sociology of Language Volume 2001 Issue 152 Pages 153 177 ISSN 0165 2516 DOI 2001 Haz Adrian Hastings A World History of Christianity Wm B Eerdmans Publishing 2000 ISBN 0 8028 4875 3 p 289 29 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Ocak 2016 a b c d Hamp Eric P Agustos 2013 PDF Sino Platonic Papers Cilt 239 ss 8 10 13 2 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2014 Armen Petrosyan 1 Ocak 2007 The Problem Of Identification Of The Proto Armenians A Critical Review Society For Armenian Studies ss 49 54 4 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Kasim 2018 Martirosyan Hrach 2014 Origins and Historical Development of the Armenian Language PDF Leiden University ss 1 23 4 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Agustos 2019 The Mushki Problem Reconsidered 28 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ekim 2020 Vavrousek P 2010 Fryzstina Jazyky stareho Orientu Praha Univerzita Karlova v Praze s 129 ISBN 978 80 7308 312 0 J P Mallory Douglas Q Adams 1997 Encyclopedia of Indo European culture Londra Fitzroy Dearborn Publishers ss 419 ISBN 9781884964985 Clackson James P T 2008 Classical Armenian The Ancient Languages of Asia Minor New York Cambridge University Press s 124 Handbook of Formal Languages 1997 p 6 18 Mayis 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kim Ronald 2018 Greco Armenian The persistence of a myth Indogermanische Forschungen The University of British Columbia Library 24 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2019 John A C Greppin and I M Diakonoff Some Effects of the Hurro Urartian People and Their Languages upon the Earliest Armenians Journal of the American Oriental Society Vol 111 No 4 Oct Dec 1991 pp 721 2 18 Mayis 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Joan Aruz Kim Benzel Jean M Evans Beyond Babylon Art Trade and Diplomacy in the Second Millennium B C Metropolitan Museum of Art New York N Y 3 2008 pp 92 Kossian Aram V 1997 29 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 30 Mart 2020 pp 254 Peter I Bogucki and Pam J Crabtree Ancient Europe 8000 B C to A D 1000 An Encyclopedia of the Barbarian World 9 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Charles Scribner s Sons 2004 978 0684806686 Daniel T Potts A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East 19 Mayis 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Volume 94 of Blackwell Companions to the Ancient World John Wiley amp Sons 2012 1405189886 p 681 Simonyan Hakob Y 2012 New Discoveries at Verin Naver Armenia Backdirt The Puzzle of the Mayan Calendar The Cotsen Institute of Archaeology at UCLA ss 110 113 8 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Agustos 2019 Martirosyan Hrach 2014 Origins and Historical Development of the Armenian Language PDF Leiden University ss 1 23 4 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Agustos 2019 Thomas Gamkrelidze and Vyacheslav Ivanov philologist Vyacheslav V Ivanov The Early History of Indo European Languages March 1990 p 110 Reich David 2018 Who We Are and How We Got Here Ancient DNA and the New Science of the Human Past Knopf Doubleday Publishing Group Damgaard Peter de Barros 2018 The First Horse herders and the Impact of Early Bronze Age Steppe expansions into Asia Haak Wolfgang 2015 Massive migration from the steppe is a source for Indo European languages in Europe 013433 2 doi 10 1101 013433 Grolle Johann 12 May 2018 Invasion aus der Steppe Der Spiegel Haber Marc Mezzavilla Massimo Xue Yali Comas David Gasparini Paolo Zalloua Pierre Tyler Smith Chris 2015 Genetic evidence for an origin of the Armenians from Bronze Age mixing of multiple populations European Journal of Human Genetics 24 6 ss 931 6 015396 2 doi 10 1038 ejhg 2015 206 PMC 4820045 2 PMID 26486470 Wade Nicholas 10 Mart 2015 Date of Armenia s Birth Given in 5th Century Gains Credence The New York Times 19 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mart 2020 Wang Chuan Chao 2018 The genetic prehistory of the Greater Caucasus J D Hawkins Building Inscriptions of Carchemish The Long Wall of Sculpture and Great Staircase Anatolian Studies Vol 22 British Institute of Ankara 1972 p 109 4 28 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde A E Redgate Reviewed Work The Pre History of the Armenians by Gabriel Soultanian Cambridge University Press 2007 p 175 Bulletin of the School of Oriental and African Studies University of London Vol 70 No 1 2007 pp 175 5 26 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Dyakonov Igor 1968 Ermeni halkinin gecmisi MO 1500 den 500 e kadar Ermeni Yaylalarinin tarihi Hititler Luviler Proto Ermeniler Yeremyan S T Erivan Ermeni SSR Bilimler Akademisi s 230 266 29 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mart 2020 a b Vahan Kurkjian History of Armenia Michigan 1968 History of Armenia by Vahan Kurkjian 27 Mayis 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Armenian Soviet Encyclopedia v 12 Yerevan 1987 Artak Movsisyan Sacred Highland Armenia in the spiritual conception of the Near East Yerevan 2000 Martiros Kavoukjian The Genesis of Armenian People Montreal 1982 Family Tree DNA Armenian DNA Project Herrera KJ Lowery RK Hadden L Calderon S Chiou C Yepiskoposyan L Regueiro M Underhill PA Herrera RJ Mart 2012 Neolithic patrilineal signals indicate that the Armenian plateau was repopulated by agriculturalists European Journal of Human Genetics 20 3 ss 313 20 doi 10 1038 ejhg 2011 192 PMC 3286660 2 PMID 22085901 Arsivlenmis kopya 24 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mart 2020 Kemal H Karpat Osmanli Nufusu 1830 1914 Tarih Vakif Yurt Yayinlari Istanbul 2003 sayfa 226 227 bircok kaynaktan aktaran DIE Cilt 2 sayfa 46 Istatistik Umum Mudurlugu ve Devlet Istatistik Enstitusu 1927 nufus sayim sonuclari Dis baglantilarVikisoz de Ermeniler ile ilgili sozleri bulabilirsiniz Wikimedia Commons ta Ermeniler ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir A History of Armenia by Vahan Kurkjian 27 Mayis 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Ingilizce

Yayın tarihi: Haziran 13, 2024, 08:27 am
En çok okunan
  • Kasım 28, 2024

    Ryo Adachi

  • Kasım 22, 2024

    Rychówko

  • Kasım 23, 2024

    Rustam Assakalov

  • Kasım 25, 2024

    Rus İmparatorluğu millî futbol takımı

  • Kasım 24, 2024

    Runga

Günlük

  • Türkiye

  • Maraş Katliamı

  • Alevilik

  • Gala

  • Back to December

  • Napolyon Bonapart

  • Ermenistan

  • Archie Thompson

  • Kanlı Kilise

  • Huş

NiNa.Az - Stüdyo

  • Vikipedi

Bültene üye ol

Mail listemize abone olarak bizden her zaman en son haberleri alacaksınız.
Temasta ol
Bize Ulaşın
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Her hakkı saklıdır.
Telif hakkı: Dadaş Mammedov
Üst