Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü veya NATO (İngilizce: North Atlantic Treaty Organization, Fransızca: Organisation du traité de l'Atlantique nord, OTAN), 4 Nisan 1949'da 12 ülke (Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri) tarafından imzalanan Kuzey Atlantik Antlaşması'na dayanarak kurulan ve farklı dönemlerde 20 ülkenin daha katıldığı uluslararası askerî ittifaktır.
Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü North Atlantic Treaty Organization (İngilizce) Organisation du traité de l'Atlantique nord (Fransızca) | |
---|---|
NATO üyesi ülkeler | |
Slogan | Animus in consulendo liber (Özgür irade ile danışma) |
Kuruluş | 4 Nisan 1949 |
Tür | Askerî ittifak |
Merkez | Brüksel, Belçika |
Üyeler | |
Resmî diller | İngilizce, Fransızca |
Genel Sekreter | Jens Stoltenberg |
NATO Askerî Komite Başkanı | Amiral Rob Bauer, Hollanda Kraliyet Donanması |
Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Komutanı | Christopher G.Cavoli, Amerika Birleşik Devletleri Ordusu |
Yüksek Müttefik Dönüşüm Komutanı | Général Philippe Lavigne, Fransa Hava ve Uzay Kuvvetleri |
Bütçe | 873,9 milyar € 1,036 trilyon $ |
Resmî site | nato.int |
Örgüt üyeleri herhangi bir dış güçten gelebilecek saldırıya karşı ortak savunma yapmaktadır. NATO'nun merkezi, örgütün Kuzey Amerika ve Avrupa'daki 32 üyesinden biri olan Belçika'nın başkenti Brüksel'de bulunmaktadır. 19 ülke NATO'nun "Barış İçin Ortaklık" adlı girişiminde yer alırken 19 ülke kurumlaşmış diyalog programlarına dâhildir. Tüm NATO üyelerinin toplam askerî harcaması, dünyadaki savunma harcamalarının %70'inden fazladır. Üyelerin savunma harcamalarının GSYİH'lerinin %2'si kadar olması gerekmektedir.
NATO, Kore Savaşı üye ülkeleri harekete geçirene ve yüksek rütbeli iki Amerikalı komutanın yönlendirmesiyle birleşik bir askerî yapı kurulana kadar siyasi bir ortaklıktan ötesi değildi. Soğuk Savaş süreci, 1955'te kurulan Varşova Paktı'na üye ülkelerle çekişmelere yol açtı. Avrupa ülkeleri ile ABD arasındaki ilişkilerin gücü üzerindeki şüpheler, bağımsız Fransız nükleer caydırıcılığına ve 1966'da Fransa'nın NATO'nun askerî kanadından çekilmesine yol açan NATO savunmasının olası bir Sovyet işgaline karşı güvenilirliğine olan şüpheler ile birlikte zaman zaman artış gösterdi. 1989'da Berlin Duvarı yıkıldıktan sonra örgüt, Yugoslavya'nın dağılması sürecine karıştı ve ilk askerî müdahalelerini 1992-1995 yıllarında Bosna-Hersek'te ve daha sonra 1999'da Yugoslavya'da gerçekleştirdi. Politik olarak ise eski Varşova Paktı ülkeleriyle iyi ilişkiler kurmaya çalıştı. Bu ülkelerin bir kısmı 1999 ve 2004'te ittifaka katıldı.
Kuzey Atlantik Antlaşması'nın örgüte üye ülkelerin silahlı bir saldırıya uğrayan herhangi bir üye ülkeye yardım etmelerini öngören 5. maddesi, NATO tarihinde ilk ve tek kez 2001'deki 11 Eylül saldırılarından sonra uygulandı. Gerçekleştirilen bu saldırıların ardından askerler, NATO liderliğindeki ISAF'in emrinde Afganistan'a konuşlandırıldı. Örgüt aralarında Irak'a eğitmen yollanması, korsanlığa karşı operasyonların desteklenmesi ve 2011'de Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1973 sayılı kararı uyarınca Libya üzerinde uçuşa yasak bölgenin uygulanması gibi çeşitli ek rollerde yer aldı. NATO üyelerini istişareler için toplantıya çağıran daha az etkili 4. madde, Türkiye tarafından 2003'te Irak Savaşı sırasında, 2012'de Suriye İç Savaşı sırasında silahsız bir Türk F-4 keşif jetinin düşürülmesinin ve Suriye'den Türkiye'ye havan topu atılmasının ardından ve 2015'te Irak ve Şam İslam Devleti'nin ülkenin toprak bütünlüğüne yönelik tehditleri nedeniyle ve Polonya tarafından 2014'te Rusya'nın Kırım'a müdahalesinden sonra olmak üzere toplamda beş kere uygulandı.
Tarihçe
İlk yılları
Belçika, Birleşik Krallık, Fransa, Hollanda ve Lüksemburg tarafından 17 Mart 1948'de imzalanan ve Soğuk Savaş'ın başındaki Sovyet tehdidine karşı ortak bir savunma antlaşması olan Brüksel Antlaşması, NATO'nun kuruluşunun öncüsü olarak değerlendirilmektedir. Sovyetler Birliği'nin gerçekleştirdiği Berlin Ablukası, Eylül 1948'de Batı Avrupa Birliğinin Savunma Organizasyonunun kurulmasına yol açtı. Fakat taraf devletler, Sovyetler Birliği'nin askerî gücü karşısında zayıf konumdaydı. Ayrıca komünistlerce gerçekleştirilen ile ülkedeki demokratik hükûmetin devrilmesinin ardından Birleşik Krallık Dış işleri Bakanı Ernest Bevin, benzer bir durumu önlemek için en iyi yolun Batılı ülkeler arasında ortak bir askerî strateji geliştirmek olduğunu belirtti.
1948'de Avrupalı liderler, ABD Dış işleri Bakanı George C. Marshall'ın talimatıyla Pentagon'da Amerikalı askerî ve diplomatik yetkililerle görüştü. Yeni bir askerî ittifak için yapılan bu görüşmeler, Kuzey Atlantik Antlaşması'nın 4 Nisan 1949'da Washington, DC'de imzalanmasıyla sonuçlandı. İmzalayanlar arasında Brüksel Antlaşması'na taraf olan beş devlet ile ABD, Danimarka, İtalya, İzlanda, Kanada, Norveç ve Portekiz bulunmaktaydı. İlk NATO Genel Sekreteri Lord Ismay, 1949'da yaptığı bir açıklamada örgütün amacının "Rusları dışarıda, Amerikalıları içeride ve Almanları aşağıda tutmak" olduğunu belirtti. Antlaşma, her kesim tarafından olumlu şekilde karşılanmadı. Bazı İzlandalılar Mart 1949'da gerçekleştirilen tarafsızlık yanlısı, üyelik karşıtı ayaklanmaya katıldı. NATO'nun oluşturulmasının birincil kurumsal sonucu olarak Atlantikçilik adı verilen ve Kuzey Amerika ile Avrupa arasındaki iş birliğinin önemine vurgu yapan düşünce tarzının ortaya çıkışı gösterilmektedir.
Üye ülkeler, herhangi bir üyeye karşı yapılan bir silahlı saldırıyı tüm üyelere yapılmış sayacakları konusunda anlaştılar. Dolayısıyla bir silahlı saldırı olması durumunda her bir üye, bireysel veya kolektif savunma hakkının kullanılmasında saldırıya uğrayan üyeye yardım edecek ve gerekli görüldüğünde Kuzey Atlantik bölgesinin güvenliğini sağlamak ve sürdürmek için silahlı güce başvurabilecekti. Antlaşma, üyelerin bir saldırgana askerî eylem ile yanıt vermesini gerektirmemekteydi. Yanıt vermeleri zorunlu olsa da, üyeler bunu nasıl yapacaklarını belirleme özgürlüğüne sahipti. Bu durum Brüksel Antlaşması'nın yanıtın askerî olacağını açıkça belirten 5. maddesi ile farklılık göstermektedir. Yine de NATO üyelerinin saldırıya uğrayan üyeye askerî yardımda bulunacakları varsayılmaktadır. Antlaşma daha sonra Fransa'nın bazı denizaşırı illeri de dâhil olmak üzere üye ülkelerin Yengeç Dönencesi'nin üstünde kalan toprakları ile "gemi, asker veya uçaklarını" kapsayacak şekilde açıklığa kavuşturuldu.
NATO'nun oluşturulması, Avrupa ülkelerinin ABD uygulamalarını benimsemeleriyle müttefiklerin askerî terminoloji, yöntem ve teknolojilerine bir standartlaştırma getirdi. Yaklaşık 1.300 Standartlaştırma Anlaşması NATO'nun gerçekleştirdiği pek çok ortak uygulamayı sistemleştirdi. Bunun sonucu olarak 7,62×51mm NATO tüfek kalibresi, pek çok NATO ülkesinde standart ateşli silah kalibresi olarak 1950'lerde tanıtıldı.FN Herstal tarafından üretilen ve 7,62mm NATO kalibresi kullanan FAL adlı silah, 75 ülkede kullanılmaya başlandı. Uçak manevra işaretlerinin standartlaştırılmasıyla birlikte NATO uçakları tüm NATO üslerine inebilir konuma geldi. Diğer standartlar arasında bulunan NATO heceleme alfabesi, NATO sınırlarını aşarak sivil kullanıma yayıldı.
Soğuk Savaş
Haziran 1950'de Kore Savaşı'nın patlak vermesi, birlikte çalışan tüm komünist ülkelerin belirgin tehdidini arttırması NATO'yu somut askerî planlar geliştirmeye zorladı.Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı (SHAPE), Avrupa'daki kuvvetleri yönlendirmek için kuruldu ve Ocak 1951'de Yüksek Müttefik Komutanı Dwight D. Eisenhower'ın altında çalışmalarına başladı. Eylül 1950'de NATO Askerî Komitesi, Sovyetler Birliği ile denge sağlamak için konvansiyonel kuvvetler kurulması çağrısı yaptı ve daha sonra Şubat 1952'de, Lizbon'daki Kuzey Atlantik Konseyi toplantısında bu durumu yeniden ifade etti. NATO'nun Uzun Dönem Savunma Planı için gerekli olan güçleri sağlamayı amaçlayan Lizbon konferansında tümen sayısının 96'ya çıkarılması çağrısı yapılsa da, bu gereklilik bir sonraki yıl nükleer silah kullanabilecek yaklaşık otuz beş tümene düşürüldü. O zaman için NATO, Orta Avrupa'da on beş civarı, İtalya ve İskandinavya'da ise on hazır tümeni çağırabiliyordu. Lizbon'daki konferansta örgütün en rütbeli sivil amirliği olan NATO Genel Sekreterliği pozisyonu da oluşturuldu ve bu göreve Hastings Ismay getirildi.
Eylül 1952'de, Danimarka ve Norveç'in savunulmasının uygulaması olan ve 200 gemi ile 50.000'den fazla personelin katıldığı, NATO'nun ilk büyük deniz tatbikatlarından biri olma niteliği taşıyan Mainbrace Tatbikatı başladı. Takip eden diğer büyük tatbikatlar arasında Akdeniz'de gerçekleştirilen deniz ve amfibik tatbikatları olan Grand Slam Tatbikatı ile Longstep Tatbikatı, Kuzey İtalya'da gerçekleştirilen hava-deniz-kara tatbikatı Italic Weld, İngiliz Ren Ordusu (BAOR), Hollanda Kolordusu ve Orta Avrupa Müttefik Hava Kuvvetleri'nin (AAFCE) katıldığı Grand Repulse, Merkez Ordu Grubu'nun katıldığı simüle edilmiş atomik hava-kara tatbikatı Monte Carlo ve ABD, Birleşik Krallık, İtalya, Türkiye ve Yunanistan deniz kuvvetlerinin katıldığı Akdeniz'deki amfibik karaya çıkma tatbikatı Weldfast yer aldı.
1952'de ittifaka katılan Türkiye ve Yunanistan'ın askerî komuta yapısına nasıl dâhil edileceği konusu ABD ve Birleşik Krallık'ın başı çektiği bir dizi tartışmalı görüşmeye yol açtı. Bu belirgin askerî hazırlık devam ederken başlangıçta Batı Avrupa Birliği tarafından yapılan ve başarılı bir Sovyet işgalinden sonra karşı koymaya devam edecek olan, aralarında Gladio Operasyonu'nun da bulunduğu gizli "stay-behind" düzenlemeleri NATO kontrolüne geçirildi. Sonuç olarak NATO'nun silahlı kuvvetleri arasında NATO Kaplan Birliği gibi gayriresmî bağlar ve Canadian Army Trophy gibi yarışmalar oluşmaya başladı.
1954'te Sovyetler Birliği, Avrupa barışını korumak için NATO'ya katılması gerektiğini öne sürdü. Sovyetler Birliği'nin ittifakı zayıflatmayı amaçladığından korkan NATO ülkeleri, bu öneriyi reddetti.
17 Aralık 1954'te Kuzey Atlantik Konseyi, NATO'nun nükleer düşüncesinin gelişimi ile ilgili olan MC 48 adlı belgeyi onayladı. MC 48, Sovyetler Birliği ile bir savaşın başlangıcından itibaren ilk olarak Sovyetler tarafından kullanılıp kullanılmadığına bakılmaksızın NATO'nun atom silahlarını kullanması gerekeceğini vurguladı. Böylece Avrupa müttefik kuvvetleri yüksek komutanına nükleer silahların otomatik kullanımı konusunda ABD'deki ile aynı yetkiler verilmiş oldu.
Batı Almanya'nın 9 Mayıs 1955'te örgüte dâhil edilmesi, dönemin Norveç Dışişleri Bakanı Halvard Lange tarafından "kıtamızın tarihinde kararlı bir dönüm noktası" sözleriyle tanımlandı. Almanya'nın ittifaka katılmasının önemli bir nedeni Alman iş gücü olmadan bir Sovyet işgaline karşı koymak için yeterince konvansiyonel kuvvet göndermenin imkânsız olmasıydı. Bu hareketin ani sonuçlarından biri buna resmî bir yanıt olarak 14 Mayıs 1955'te Sovyetler Birliği, Macaristan, Çekoslovakya, Polonya, Bulgaristan, Romanya, Arnavutluk ve Doğu Almanya'nın imza koyduğu Varşova Paktı'nın kurulması oldu. Böylece Soğuk Savaş'ın iki tarafı da belirlenmişti.
1957 sonbaharında, NATO tarafından kuzeyde eş zamanlı üç büyük tatbikat gerçekleştirildi. Norveç'ten Türkiye'ye kadar olan bölgede 250.000 asker, 300 gemi ve 1.500 uçağın katıldığı Operation Counter Punch, Operation Strikeback ve Operation Deep Water tatbikatları ittifakın bugüne kadarki en iddialı girişimleriydi.
Fransa'nın askerî kanattan çekilmesi
NATO'nun birliği ilk yıllarında, Charles de Gaulle'ün Fransa Cumhurbaşkanı olduğu dönemde ortaya çıkan bir kriz ile bozuldu. De Gaulle, ABD'nin örgütteki güçlü rolünü ve kendi algısıyla bu ülke ile Birleşik Krallık arasındaki özel ilişkiyi protesto etti. ABD Başkanı Dwight D. Eisenhower ile Birleşik Krallık Başbakanı Harold Macmillan'a 17 Eylül 1958'de gönderdiği bir memorandumda, Fransa'yı ABD ve Birleşik Krallık ile eşit bir temele oturtacak üçlü bir yapı oluşturulmasını önerdi. Memorandumuna aldığı yanıtı yetersiz bulan de Gaulle, ülkesi için bağımsız bir savunma gücü kurmaya başladı. Batı Almanya'ya yapılacak bir Doğu Alman akını durumunda Fransa'ya daha büyük bir NATO-Varşova Paktı savaşının içine çekilmek yerine Doğu Bloku ile ayrı bir barış yapma seçeneği vermek istedi. Şubat 1959'da Fransa, Akdeniz'deki filosunu NATO komutasından aldı. De Gaulle daha sonra yabancılara ait nükleer silahların Fransa topraklarında konuşlandırılmasını yasakladı. Bunun sonucunda ABD, iki yüz askerî hava aracını Fransa dışına çıkarmak ve 1950'den beri kullandığı Fransa'daki hava üslerini 1967'de Fransızlara vermek zorunda kaldı.
Fransa'nın 1962'deki Küba füze krizi sırasında NATO'nun geri kalanı ile dayanışma göstermesine rağmen de Gaulle, Fransa'nın Atlas Okyanusu ve Manş Denizi'ndeki filolarını NATO komutasından alarak bağımsız savunma işini devam ettirdi. 1966'da Fransa'nın tüm silahlı kuvvetleri NATO'nun bütünleşik askerî komutasından çekildi ve Fransız olmayan tüm NATO askerlerinin Fransa'dan ayrılması istendi. ABD Dışişleri Bakanı Dean Rusk, daha sonraları yaptığı açıklamada de Gaulle'e, açıklamasının "Fransa'daki mezarlıklarda yatan ABD askerlerini" kapsayıp kapsamadığını sordu. Bu çekilme 16 Ekim 1967'de Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı'nın Paris yakınlarındaki 'dan Belçika'da Mons'un kuzeyinde yer alan 'ya taşınmasına yol açtı. Fransa ittifakın bir üyesi olarak kalmaya devam etti ve Almanya Federal Cumhuriyeti'nde konuşlandırılmış kuvvetleri ile Soğuk Savaş boyunca olası Varşova Paktı saldırılarına karşı Avrupa savunmasına katkı sağladı. ABD ile Fransa arasında yapılan ve Lemnitzer-Ailleret Anlaşmaları olarak bilinen gizli anlaşmalar, Doğu-Batı çatışmalarının patlak vermesi hâlinde Fransız güçlerinin NATO'nun komuta yapısına nasıl geri alınacağını ayrıntılı olarak düzenlemekteydi.
Fransa, örgütün bütünleşik askerî komutasına yeniden tam katılım sağlayacağını duyurdu.
Yumuşama ve gerginlik
Soğuk Savaş'ın büyük bir kısmında NATO'nun Sovyetler Birliği ve Varşova Paktı'nı gözlemesi, doğrudan bir askerî eyleme yol açmadı. 1 Temmuz 1968'de Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması imzaya açıldı. Silahların kontrolü bir savaş kararı alınıncaya kadar ABD güçlerinde olduğu ve bu noktada antlaşmanın denetimi olmadığı için NATO, kendi nükleer paylaşım düzenlemelerinin antlaşmayı ihlal etmediğini öne sürdü. O zamanlarda çok az devlet NATO'nun nükleer paylaşım düzenlemelerinden haberdardı ve genel olarak bu düzenlemelere itiraz edilmiyordu. Mayıs 1978'de NATO ülkeleri, ittifakın iki tamamlayıcı hedefini güvenliği sağlamak ve yumuşama politikasını sürdürmek olarak resmen tanımladı. Bu hareket yeni bir silahlanma yarışına yol açmadan savunmaları Varşova Paktı'nın saldırı yeteneklerinin gerekli kıldığı seviyeye denk hâle getirmek anlamına geliyordu.
Varşova Paktı'nın Avrupa'daki nükleer kapasitesinin artması sonrasında, ABD'nin GLCM seyir füzeleri ile (Pershing II) nükleer silahlarının Avrupa'ya konuşlandırılması bakanlar tarafından 12 Aralık 1979'da onaylandı. Yeni savaş başlıkları Batı'nın nükleer silahsızlanma görüşmelerindeki konumunu da güçlendirecekti. Bu politikaya Çift Yön politikası adı verilmişti. Benzer şekilde NATO, 1983-84 yıllarında Varşova Paktı'nın SS-20 orta menzilli füzelerini Avrupa'ya konuşlandırmasına yanıt olarak modern Pershing II füzelerini bir savaş durumunda askerî hedefleri vurmakla görevlendirdi. Bu hareket Batı Avrupa genelinde barış hareketi protestolarına yol açtı ve pek çok kişinin konuşlandırmada ısrarcı olunmasının sürdürülebilir olup olmadığı konusunda şüpheye düşmesi konuşlandırmaya olan desteği azalttı.
O yıllarda örgüte üyelikler genel olarak durgundu. 1974'te Türkiye'nin Kıbrıs Harekâtı'nın bir sonucu olarak Yunanistan, kuvvetlerini NATO'nun askerî komuta yapısından çekse de 1980'de Türkiye'nin iş birliği ile geri döndü. Birleşik Krallık ile Arjantin arasındaki Falkland Savaşı, ittifakın savaşa dâhil olması ile sonuçlanmadı, çünkü Kuzey Atlantik Antlaşması'nın 6. maddesinde kolektif savunmanın üye ülkelerin Yengeç Dönencesi'nin kuzeyinde kalan topraklarına yapılan saldırılarda geçerli olduğu belirtilmektedir. 30 Mayıs 1982'de NATO, demokrasiyle yeni tanışan İspanya'nın bir referandum sonucu ittifaka katılmasıyla yeni bir üyeye sahip oldu. Soğuk Savaş'ın zirve yaptığı dönemde 16 üye ülke, dört kademe hâlinde organize olmuş 78 karargâha ulaşan bir komuta yapısı altında, ABD'nin 435.000 ileri konuşlandırılmış askeri dâhil yaklaşık 5.252.800 etkin güç bulunduruyordu.
Soğuk Savaş sonrası
1989 Devrimleri ve Varşova Paktı'nın 1991'de dağılması, NATO'nun de facto ana rakibini ortadan kaldırdı ve NATO'nun amacında, doğasında, görevlerinde ve Avrupa kıtasına odaklanışında stratejik bir yeniden değerlendirmeye neden oldu. Bu değişim, 1990'da Paris'te NATO ile Sovyetler Birliği arasında imzalanan, belirli askerî azaltmaları zorunlu kılan ve Aralık 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrasında da devam eden Avrupa'da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması ile başladı. O zaman için Avrupa ülkelerinin NATO'daki askerî harcamaları %34 düzeyindeydi; 2012'ye gelindiğinde bu %21'e düştü. NATO ayrıca yeni özerk olan Orta ve Doğu Avrupa ülkelerini kapsayacak aşamalı bir büyümeyi başlattı ve etkinliklerini daha önce ilgilenmediği politik ve insancıl durumlara genişletti.
NATO'nun Soğuk Savaş sonrası ilk genişlemesi, 3 Ekim 1990'da Alman yeniden birleşmesi sonucunda eski Doğu Almanya'nın Batı Almanya'ya ve ittifaka katılmasıyla gerçekleşti. Bu olay, aynı yıl içinde imzalanan İki Artı Dört Antlaşması'nda kabul edilmişti. Birleşmiş bir Almanya'nın NATO'da kalması konusunda Sovyet onayını güvenceye almak için yabancı askerler ile nükleer silahların doğuda konuşlandırılmayacağı kararlaştırıldı ve müzakerecilerin NATO'nun doğuya daha fazla genişlemesiyle ilgili herhangi bir söz verip vermedikleri konusunda farklı görüşler ortaya çıktı. Sovyetler Birliği'nin son yıllarında ABD'nin ülkedeki büyükelçisi , Batı'nın genişlememek konusunda "açık bir taahhütte" bulunduğunu ve Sovyet müzakerecilerde Çekoslovakya, Macaristan veya Polonya gibi ülkelerin NATO üyeliğinin söz konusu olmadığı izlenimi uyandırıldığını gösteren belgelerin gizliliğini kaldırdığını söyledi. Dönemin Batı Almanya Dış işleri Bakanı Hans-Dietrich Genscher, Eduard Şevardnadze ile yaptığı bir görüşmede "Bizim için kesin olan bir şey var: NATO doğuya doğru genişlemeyecek." dedi. Eski Sovyetler Birliği Cumhurbaşkanı Mihail Gorbaçov, 1996'da kaleme aldığı anı kitabında "Almanya'nın birleşmesi müzakereleri sırasında NATO'nun operasyon bölgesini doğuya genişletmeyeceği konusunda güvenceler verdiler." diye yazdı ve bu görüşü 2008'deki bir röportajda yineledi. İki Artı Dört görüşmelerinde yer almış bir Dışişleri Bakanlığı çalışanı olan Robert Zoellick'e göre, bu bir yanlış algıydı ve genişlemeyle ilgili resmî bir söz verilmemişti.
Soğuk Savaş sonrası yeniden yapılanmanın bir parçası olarak NATO'nun askerî yapısı azaltıldı ve Avrupa Müttefik Komutanlığı Acil Müdahale Kolordusu gibi yeni kuvvetler oluşturulacak şekilde tekrar organize edildi. Sovyetler Birliği'nin çöküşünün Avrupa'daki askerî dengede meydana getirdiği değişiklikler, 1999'da İstanbul'da imzalanan Uyarlanmış Avrupa'da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması ile tanındı. Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy'nin politikaları Fransa'nın askerî pozisyonunda, ülkenin 4 Nisan 2009'da tam üyeliğe dönüşü ile sonuçlanan büyük bir değişime yol açtı; NATO'nun bütünleşik askerî komutasına tekrar katılan Fransa, bağımsız nükleer caydırıcılığını sürdürdü.
Genişleme ve yenilikler
1994 ve 1997 arasında, NATO ve komşularının bölgesel konularda işbirliği yapması için Barış İçin Ortaklık, Akdeniz Diyaloğu girişimi ve Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi gibi daha geniş forumlar oluşturuldu. 1998'de NATO-Rusya Daimi Ortak Konseyi kuruldu. 8 Temmuz 1997'de eskiden komünist olan Çekya, Macaristan ve Polonya NATO'ya davet edildi; üç ülke de 1999'da örgüte katıldı. Genişleme, Orta ve Doğu Avrupa'dan yedi ülkenin daha katılmasıyla devam etti: Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya. Bu ülkeler ilk olarak 2002 Prag zirvesi sırasında katılım görüşmelerine davet edildi ve NATO'ya 29 Mart 2004'te, 2004 İstanbul zirvesinden kısa süre önce katıldı. Bu karar o zaman için ABD'de askeri, siyasi ve akademik liderler tarafından eleştirildi. Amerikalı diplomat ve önleme politikasının savunucularından George F. Kennan, bu kararın "Rus demokrasisinin gelişimi üzerinde ters etki yapmasının, Soğuk Savaş atmosferinin Doğu-Batı ilişkilerine yeniden yerleşmesinin, Rus dış politikasının kesinlikle kendilerinin hoşuna gitmeyecek yönlere itmesinin beklenebileceğini" ifade etti.
Eski NATO yapıları ortadan kaldırılırken yenileri kuruldu. NATO 1997'de komuta yapısındaki 65 merkezin 20'ye düşürülmesini kararlaştırdı.NATO Mukabele Kuvveti (NRF) 21 Kasım 2002'de, eski bir COMECON üyesi ülkede gerçekleştirilen ilk zirve olan 2002 Prag zirvesinde kuruldu. 19 Haziran 2003'te Allied Commander Atlantic'in ortadan kaldırılıp yerine Norfolk, Virginia, ABD'deki Müttefik Dönüşüm Komutanlığı'nın (ACT) kurulması ve Avrupa Müttefik Kuvvetleri'nin (SHAPE) dönüştürülerek Müttefik Harekât Komutanlığı'nın (ACO) oluşturulmasıyla NATO'nun askerî komutasındaki yeniden yapılandırma devam etti. NATO'daki dönüşümü ACT gerçekleştirirken mevcut operasyonlardan ACO sorumludur. İstenmeyen hava ihlallerine yanıt vermek için savaş uçağı sağlayarak Estonya, Letonya ve Litvanya'nın egemenliklerini destekleyen NATO'nun Baltık Hava Polisliği görevi Mart 2004'te başladı. 2014'te sayıları dörtten sekize yükselen çok uluslu savaş uçakları Litvanya'da bulunmaktadır. Ayrıca 2004 İstanbul zirvesinde NATO, Basra Körfezi'ne komşu dört ülkeyle birlikte İstanbul İş Birliği Girişimi'ni başlattı.
Riga, Letonya 'da gerçekleştirilen 2006 Riga zirvesi enerji güvenliği konusunu öne çıkardı. Bu zirve eskiden Sovyetler Birliği'nin parçası olan bir ülkede yapılan ilk NATO zirvesi oldu. Bükreş, Romanya'daki Nisan 2008 zirvesinde NATO, Arnavutluk ve Hırvatistan'ın örgüte üyeliğinde uzlaştı ve bu ülkeler Nisan 2009'da NATO'ya katıldı. Ayrıca Gürcistan ve Ukrayna'ya gelecekte örgüte üye olabilecekleri söylendi. Gürcistan ve Ukrayna'nın NATO'ya üyeliği konusu ile NATO'nun bir füze savunma sistemi planlaması Rusya'nın sert eleştirilerine neden oldu. Bu sistemle ilgili çalışmalar 2002'de başladı; görüşmeler anti-balistik füzelerin Çek Cumhuriyeti ve Polonya'ya yerleştirilmesi üzerine odaklandı. NATO liderleri ise Vladimir Putin ve Dmitri Medvedev'in tehdit olarak eleştirdikleri sistemin Rusya'yı hedef almadığı konusunda güvence verdi.
2009'da ABD Başkanı Barack Obama, gemilerden oluşan Aegis Savaş Sistemi'nin kullanılmasını önerdi; ancak bu plan yine Türkiye, İspanya, Portekiz, Romanya ve Polonya'ya istasyon yapılmasını içermektedir. NATO ayrıca "taktiksel" B61 nükleer bombalarının hedef yeteneğini yükselterek ve bunları görünmez F-35 Lightning II uçaklarına yükleyerek Avrupa'daki nükleer caydırıcılığında şimdiki durumu sürdürecektir. NATO, 2014 Kırım krizinin ardından Estonya, Letonya, Litvanya, Polonya, Romanya ve Bulgaristan'da konuşlanacak 5.000 kişilik yeni bir "öncü" güç kurma kararı aldı.
NATO üyesi ülkelerin liderleri, ülkelerinin gayri safi yurt içi hasılasının en az %2'sini savunmaya harcayacakları yönündeki sözlerini teyit ettiler. 2015'te yalnızca beş üye ülke bu hedefe ulaştı. NATO, 15 Haziran 2016'da siber savaş kavramını, kara, deniz ve hava savaşı gibi savaşın operasyonel bir alanı olarak resmen tanıdı. Böylece NATO üyelerini hedef alan herhangi bir siber saldırı, Kuzey Atlantik Antlaşması'nın 5. maddesinin uygulanmasına yol açabilecektir. 5 Haziran 2017'de Karadağ, Rusya'nın itirazlarına rağmen NATO'nun 29. ve en yeni üyesi oldu.
Askerî operasyonlar
İlk operasyonlar
Soğuk Savaş sırasında NATO tarafından hiçbir askerî operasyon gerçekleştirilmedi. Soğuk Savaş sona erdikten sonra ilk operasyonlar 1990 ve 1991'de, Irak'ın Kuveyt'i işgali nedeniyle yapıldı. Havadan erken uyarı özellikli uçaklar Türkiye'nin güneydoğusuna gönderildi ve kısa süre sonra bölgeye birlikler sevk edildi.
Bosna-Hersek müdahalesi
Yugoslavya'nın dağılmasının bir sonucu olan Bosna Savaşı 1992'de başladı. Kötüleşen durum 9 Ekim 1992'de Bosna-Hersek'in iç kesimlerinde uçuşa yasak bölge ilan eden Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 816 sayılı kararının alınmasına yol açtı. NATO bu kararı 12 Ağustos 1993'te Uçuş Yasağı Harekâtı ile uygulamaya başladı. Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'ne karşı alınan silah ambargosu ve ekonomik yaptırım kararları, Haziran 1993'ten Ekim 1996'ya kadar Sharp Guard Harekâtı ile denizden de uygulandı. 28 Şubat 1994'te NATO, uçuşa yasak bölgeyi ihlal eden dört Bosnalı Sırp uçağını düşürerek savaş zamanındaki ilk eylemini gerçekleştirdi.
10-11 Nisan 1994'te Bosna Savaşı sırasında Birleşmiş Milletler Koruma Gücü, Gorajde güvenli bölgesinin korunması için hava saldırısı çağrısı yaptı ve NATO yönetimindeki iki ABD F-16 jeti Gorajde yakınlarındaki Bosnalı Sırp askerî komuta karakolunu bombaladı. Bu saldırı, 14 Nisan'da 150 Birleşmiş Milletler personelinin rehin alınmasına neden oldu. 16 Nisan'da bir Britanya Sea Harrier'ı Gorajde üzerindeyken Sırp güçleri tarafından düşürüldü.Srebrenitsa Katliamı'ndan sonra Sırp Cumhuriyeti Ordusu'na karşı Ağustos 1995'te Kararlı Güç adı verilen iki haftalık bir NATO bombardıman operasyonu başlatıldı.
O yıl yapılan NATO hava saldırıları, 14 Aralık 1995'te Dayton Anlaşması'nın imzalanmasıyla Yugoslav Savaşları'nın sonlanmasına yol açtı. Bu anlaşma çerçevesinde NATO, Operation Joint Endeavor kapsamında BM komutasındaki IFOR barış gücünü bölgeye gönderdi. Yaklaşık 60.000 NATO askerinden oluşan barış gücüne NATO üyesi olmayan ülkelerin askerleri de katıldı. Bir süre sonra bu, 32.000 asker ile başlatılan daha küçük SFOR kuvvetine dönüştürüldü. SFOR tarafından Aralık 1996'dan beri sürdürülen görev, Aralık 2004'te European Union Force Althea'ya geçti. Üyelerinin öncülüğünün ardından NATO, bu operasyonlar için NATO Madalyası adlı bir hizmet madalyası dağıtmaya başladı.
Kosova müdahalesi
KKO ayrılıkçıları ve Kosova'daki Arnavut sivillere Slobodan Milošević'in Sırp güçleri tarafından yapılan baskıları durdurmak için, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 23 Eylül 1998'de ateşkes talep eden 1199 sayılı kararı geçirdi. ABD Özel Temsilcisi Richard Holbrooke öncülüğünde yapılan müzakereler 23 Mart 1999'da koptu. Holbrooke konuyu NATO'ya devretti ve örgüt 24 Mart 1999'da, 78 gün sürecek olan bir bombardıman başlattı. Müttefik Güç Harekâtı o zamanki Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'nin askerî gücünü hedef aldı. Kriz sırasında NATO, uluslararası tepki güçlerinden biri olan Avrupa Müttefik Komutanlığı Mobil Kuvveti'ni de Albania Force (AFOR) adıyla, Kosova'dan gelen mültecilere insani yardım yapması için Arnavutluk'a konuşlandırmıştı.
Operasyon aralarında Belgrad'daki Çin Büyükelçiliği'nin bombalanmasının da bulunduğu yüksek sivil kayıplardan dolayı eleştirilse de, Yugoslavya Devlet Başkanı Slobodan Milošević'in 3 Haziran 1999'da uluslararası bir barış planının şartlarını kabul etmesiyle Kosova Savaşı sona erdi. 11 Haziran'da ise Milošević, BMGK'nin 1244 sayılı kararını kabul etti ve NATO'nun KFOR barış gücü BM öncülüğünde kuruldu. Bir milyona yakın mülteci Kosova'yı terk etti. Şiddet caydırıcılığının yanında KFOR, insani görevleri korumakla da görevliydi. Ağustos-Eylül 2001'de ittifak ayrıca Makedonya'daki etnik Arnavut milisleri silahsızlandırmak için Zorunlu Hasat Harekâtı'nı başlattı. 1 Aralık 2013 itibarıyla 31 ülkeden 4.882 KFOR askeri, bölgede görev yapmaya devam etmektedir.
ABD, Birleşik Krallık ve pek çok diğer NATO üyesi, 1999'da Sırbistan'a karşı gerçekleştirilen eylem gibi NATO askerî müdahalelerinin BM Güvenlik Konseyinin onayına gereksinim duyduğu yönündeki çabalara karşı çıkarken Fransa ve diğerleri, ittifakın BM onayına ihtiyacı olduğunu iddia etti. ABD-Birleşik Krallık tarafı bunun ittifakın otoritesini sarsacağını, Çin ile Rusya'nın Güvenlik Konseyi'ndeki veto haklarını Yugoslavya'ya yapılan müdahaleyi engellemek için kullanabileceğini ve aynısını NATO müdahalesi gerektiren gelecekteki çatışmalarda da yapabileceğini, böylece kuruluşun tüm gücünün ve amacının etkisiz hâle geleceğini belirtti. Soğuk Savaş sonrası askerî ortamı tanıyan NATO, Nisan 1999'daki Washington zirvesinde çatışmaların önlenmesi ve kriz yönetimini vurgulayan İttifak Stratejik Konsepti'ni kabul etti.
Afganistan Savaşı
2001'de ABD'de gerçekleştirilen 11 Eylül saldırıları, NATO tarihinde ilk kez Kuzey Atlantik Antlaşması'nın 5. maddesinin uygulanmasına neden oldu. Maddeye göre bir üyeye yapılan saldırı tüm üyelere yapılmış sayılmaktaydı. 4 Ekim 2001'de NATO, saldırıların 5. madde hükümlerine uygun olduğuna karar verdi. NATO'nun saldırılara karşı gerçekleştirdiği sekiz resmî eylemin arasında Eagle Assist Harekâtı ile teröristlerin veya kitle imha silahlarının dolaşımını engellemeyi ve genel olarak gemi trafiğinin güvenliğini arttırmayı hedefleyen, 4 Ekim 2001'de başlatılan Akdeniz'deki Etkin Çaba Harekâtı da bulunmaktaydı.
NATO, 16 Nisan 2003'te 42 ülkenin askerlerinden oluşan Uluslararası Güvenlik Destek Gücü'nün (ISAF) komutasını almayı kabul etti. Bu karar o zaman ISAF'te en çok askere sahip olan Almanya ve Hollanda'nın ricası üzerine ve on dokuz NATO elçisinin tamamı tarafından oybirliği ile alındı. Kontrolün 11 Ağustos'ta NATO'ya geçişiyle birlikte NATO, tarihinde ilk kez kuzey Atlantik bölgesi dışında bir görevin komutasını almış oldu. ISAF başlangıçta Kâbil ve çevresini Taliban, El-Kaide ve benzeri gruplardan korumak ve böylece Hamid Karzai'nin başını çektiği Afganistan Geçiş Yönetimi'nin kurulmasını sağlamakla görevliydi. Ekim 2003'te BM Güvenlik Konseyi, ISAF görevinin Afganistan geneline yayılmasını onayladı ve ISAF bu görevi ülkenin tamamında dört ana aşamada genişletti.
31 Temmuz 2006'da ISAF, Afganistan'ın güneyinde ABD yönetimindeki terör karşıtı bir koalisyonun gerçekleştirdiği askerî operasyonları da devraldı. Güneydeki çatışmaların şiddetinden dolayı, 2011'de Fransa ittifakın çabalarını güçlendirmek için Mirage 2000 savaş uçaklarından oluşan bir filonun Kandehar'a gönderilmesine izin verdi.2012 Chicago zirvesinde NATO, Afganistan'daki savaşı bitiren ve NATO öncülüğündeki ISAF güçlerinin Aralık 2014'ün sonunda ülkeden ayrılmasını içeren bir planı destekledi. Aralık 2014'te ISAF dağıtıldı ve Kararlı Destek Misyonu hayata geçirildi.
Irak eğitim görevi
Ağustos 2004'te Irak Savaşı sırasında NATO, Irak güvenlik güçlerini ABD öncülüğündeki MNF-I ile birlikte desteklemek için NATO Eğitim Görevi - Irak adlı görevi başlattı. NATO Eğitim Görevi - Irak (NTM-I), Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1546 sayılı kararı uyarınca görev yapan Irak Geçici Hükûmeti'nin ricası üzerine oluşturuldu. NTM-I'ın amacı, Irak'ın kendi ihtiyaçlarını karşılayabilecek etkili ve sürdürülebilir bir kapasiteye ulaşabilmesi için Irak güvenlik güçlerinin eğitim yapı ve kurumlarının gelişimine katkı sağlamaktı. Bir savaş görevi olmayan NTM-I, NATO'nun Kuzey Atlantik Konseyinin siyasi kontrolündeki farklı bir görevdi. Çalışmalarının ağırlığı eğitim ve danışmanlık üzerine olan misyonun etkinlikleri Iraklı yetkililer ve aynı zamanda NTM-I'ın komutanlığını yapan ABD yönetimindeki Deputy Commanding General Advising and Training ile birlikte düzenlenmekteydi. Eğitim görevi 17 Aralık 2011'de resmen sona erdi.
Aden Körfezi'nde korsanlıkla mücadele
17 Ağustos 2009'da NATO, Aden Körfezi ve Hint Okyanusu'nun deniz trafiğini Somalili korsanlardan korumak ve bölge ülkelerinin donanma ve sahil güvenliğine destek olmak için savaş gemileri gönderdi. Diğer ülkelerin gemilerinin yanında çoğunlukla ABD savaş gemilerinin katıldığı bu operasyon Kuzey Atlantik Konseyi tarafından onaylandı. Okyanus Kalkanı Harekâtı, Dünya Gıda Programı'nın bir parçası olarak Somali'de yardım dağıtan Müttefik Destek Harekâtı gemilerini korumaya odaklanmaktadır. Çin ve Güney Kore de etkinliklere katılmak için savaş gemilerini gönderdi. Harekât ile korsan saldırılarının kesilmesi, gemilerin korunması ve bölgedeki genel güvenlik seviyesinin yükseltilmesi amaçlanmaktadır.
Libya müdahalesi
Libya İç Savaşı sırasında protestocular ile Muammer Kaddafi yönetimindeki Libya hükûmeti arasında şiddet arttı ve 17 Mart 2011'de ateşkes ve sivillerin korunması için askerî müdahale çağrısı yapan Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1973 sayılı kararı kabul edildi. Aralarında pek çok NATO üyesinin de bulunduğu bir koalisyon kısa süre sonra Libya üzerinde uçuşa yasak bölgeyi uygulamaya başladı. 20 Mart 2011'de NATO üyeleri, Birleşik Koruyucu Harekâtı ile NATO Daimi Deniz Görev Grubu 1 ve NATO Daimi Mayın Karşıtı Tedbir Grubu 1 gemilerini ve ek olarak NATO üyelerinin gemi ve denizaltılarını kullanarak Libya'ya silah ambargosu uygulanmasını kararlaştırdı. Operasyonun amacı, yasak silah veya paralı asker taşıdığından şüphelenilen gemilerin takibini, bildirimini ve gerekirse bağlantı kesimini yapmaktı.
NATO 24 Mart'ta uçuşa yasak bölgenin kontrolünü koalisyondan devralmaya karar verirken, karadaki birimlerin komutası koalisyon güçlerinde kalmaya devam etti. 27 Mart 2011'de, Birleşik Arap Emirlikleri ve Katar'ın desteğiyle BM kararı NATO tarafından resmen uygulanmaya başlandı. Haziran ayında ittifak içindeki ayrışmanın raporları ortaya çıktı ve 28 üyenin sadece sekizinin askerî operasyonlara katıldığı anlaşıldı. Bunun sonucunda ABD Savunma Bakanı Robert Gates ile Hollanda, İspanya, Polonya, Türkiye ve ittifakın çatışmalardaki yetkisini aştığını düşünen Almanya gibi ülkelerin arasında daha fazla katılım konusunda tartışmalar yaşandı. 10 Haziran'da Brüksel'de yaptığı son ilkesel konuşmada Gates, müttefik ülkeleri NATO'nun sonunu getirebilecek davranışlarından dolayı eleştirmeye devam etti. Almanya Dışişleri Bakanlığı "Almanya'nın NATO'ya ve NATO öncülüğündeki operasyonlara yaptığı önemli katkılara" ve Başkan Obama'nın bu katılıma ne kadar değer verdiği gerçeğine dikkat çekti.
Operasyon Eylül aynına kadar uzatılırken aynı gün Norveç, katkısını azaltmaya başlayacağını ve 1 Ağustos'ta çekilmeyi tamamlayacağını açıkladı. Aynı haftanın başında Danimarka savaş uçaklarının bombalarının bitmek üzere olduğu bildirildi. Bir sonraki hafta Kraliyet Donanması'ndan yapılan açıklamada ülkenin çatışmadaki operasyonlarının sürdürülebilir olmadığı ifade edildi. Ekim 2011'de operasyonun sonunda, Kaddafi'nin ölümünün ardından, NATO uçakları Kaddafi yanlılarına ait hedefleri yaklaşık 9.500 kez vurdu. Mayıs 2012'de İnsan Hakları İzleme Örgütü tarafından yayımlanan bir rapor, operasyonda ölen en az 72 sivilin kimliğini ortaya koydu. Ekim 2013'teki bir darbe girişiminin ardından Libya Başbakanı Ali Zeydan, devam eden güvenlik sorunlarına destek olması için NATO'dan teknik tavsiye ve eğitmen istedi.
Katılımcı ülkeler
Üyeler
NATO'nun, topraklarının büyük bir kısmı Avrupa ve Kuzey Amerika'da bulunan otuz bir üyesi vardır. Kuzey Atlantik Antlaşması'nın 6. maddesine göre NATO'nun "sorumluluk bölgesi" Atlas Okyanusu'ndaki Yengeç Dönencesi'ne kadardır ve bu yüzden bazı üye ülkeler tamamen kapsanmamaktadır. Antlaşmanın ilk görüşmeleri sırasında ABD, Belçika Kongosu gibi sömürgelerin antlaşmaya dâhil edilmemesi konusunda ısrar etti. Buna rağmen Fransız Cezayiri, 3 Temmuz 1962'de kadar örgütün parçası olarak kaldı. Bu yirmi dokuz üyenin on ikisi, örgüte 1949'da katılan kurucu üyelerdir; diğer on yedi üye ise yedi genişleme süreci sonunda örgüte katıldı. Az sayıda NATO üyesi ülke GSYİH'sinin yüzde iki ve daha fazlasını savunmaya harcamaktadır, ABD ise NATO savunma harcamalarının dörtte üçünü gerçekleştirmektedir.
1960'ların ortasından 1990'ların ortasına kadar Fransa, "Gaullo-Mitterrandism" olarak adlandırılan bir politika izleyerek NATO'dan bağımsız bir askerî strateji benimsedi. Nicolas Sarkozy, 2009'da ülkesinin bütünleşik askerî komutaya ve Savunma Planlama Komitesine dönüşünü müzakere etti, adı geçen komite bir yıl sonra dağıtıldı. Fransa günümüzde Nükleer Planlama Grubu dışında olan tek NATO üyesidir ve ABD ile Birleşik Krallık'ın aksine nükleer silaha sahip denizaltılarını ittifakın kullanımına sunmayacaktır.
Genişleme
Yeni üyeliklerin çoğu, aralarında eski Varşova Paktı üyelerinin de bulunduğu Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinden gerçekleşmektedir. Örgüte katılım, bireysel Üyelik Eylem Planları ile yürütülmektedir ve şu anki üyelerin ayrı ayrı onayını gerektirmektedir. Şu anda Bosna-Hersek ve Makedonya olmak üzere NATO'ya katılma sürecinde olan iki aday ülke vardır. Makedonya'nın katılımı, üyeliğin gerekliliklerini Arnavutluk ve Hırvatistan ile aynı anda yerine getirmesine rağmen Makedonya adlandırma sorunu çözülmediği için Yunanistan tarafından engellendi. Yeni ve olası üyeler, bu süreçte birbirlerine destek olmak için 2003'te Adriyatik Sözleşmesi'ni oluşturdular. Örgüte üyeliği hedefleyen bir diğer ülke olan Gürcistan'a, 2008'de Bükreş'te düzenlenen zirvede ittifaka davet edileceğine dair söz verildi; ancak 2014'te ABD Başkanı Barack Obama, ülkenin "şu anda üyelik yolunda" olmadığını söyledi.
Rusya örgütün daha fazla genişlemesine, Sovyetler Birliği Cumhurbaşkanı Mihail Gorbaçov ile Avrupalı ve Amerikalı müzakereciler arasında gerçekleşen ve Almanya'nın barışçıl bir şekilde yeniden birleşmesine izin veren uzlaşmaya aykırı olduğu gerekçesiyle karşı çıkmaktadır. NATO'nun genişleme çabaları genellikle Rusya hükûmeti tarafından, bir Soğuk Savaş girişimi olan Rusya'nın kuşatılması ve izole edilmesinin devamı olarak görülmektedir, gerçi Batı'dan da bu yönde eleştiriler gelmektedir.Ukrayna'nın NATO ve Avrupa ile olan ilişkileri, siyasi açıdan bölünmelere yol açtı ve 2014'te Rusya yanlısı Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç'in devrilmesiyle sonuçlanan "Euromaidan" protestolarının düzenlenmesinde etkili oldu. Mart 2014'te Başbakan Arseniy Yatsenyuk, Ukrayna'nın NATO üyeliği peşinde koşmadığı konusunda hükûmetin duruşunu yineledi.Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko, NATO üyeliği hedefi doğrultusunda 29 Aralık 2014'te ülkesinin bağlantısızlık durumunu ortadan kaldıran tasarıyı imzaladı; ancak katılımdan önce referandum düzenleneceğini belirtti. Ukrayna, Bireysel Ortaklık Eylem Planına (BOEP) sahip sekiz Doğu Avrupa ülkesinden biridir. 2002'de başlatılan BOEP'ler, NATO ile ilişkilerini derinleştirme yeteneğine ve siyasi iradesine sahip ülkelere açıktır.
2022'de Rusya'nın Ukrayna'yı işgali sonrası
2022'de Rusya'nın Ukrayna'yı istila etmesinin ardından, Finlandiya ve İsveç'teki kamuoyu, NATO üyeliğini ilk kez karşı çıkanlardan daha fazla desteklemekle birlikte, keskin bir şekilde NATO'ya katılma lehinde değişti. 30 Mart 2022'de yapılan bir anket, Finlerin yaklaşık % 61'inin NATO üyeliğinden yana olduğunu, % 16'sının karşı ve % 23'ünün kararsız olduğunu ortaya koydu. 1 Nisan'da yapılan bir anket, İsveçlilerin yaklaşık % 51'inin NATO üyeliğinden yana olduğunu, % 27'sinin ise aleyhte olduğunu ortaya koydu. Finlandiya Parlamentosu o yıl NATO üyeliği konusunu tartışmaya karar verdi. Analistler, Finlandiya ve İsveç'in, 1995'te AB'ye katılma kararlarını nasıl koordine ettiklerine benzer şekilde, NATO üyeliği konusundaki kararlarını koordine etmelerini bekliyorlardı, ancak Finlandiya'nın biraz daha erken katılması bekleniyor.
Nisan ayının ortalarında, Finlandiya ve İsveç hükûmetleri NATO üyeliğini araştırmaya başladılar ve hükûmetleri bu konuda güvenlik raporları hazırladı. Analistler, hem Finlandiya'nın hem de İsveç'in NATO'ya katılmasının muhtemel olduğuna ve her iki ülkenin de üyelik başvurularını Haziran ayı gibi erken bir tarihte sunacağını belirttiler. Finlandiya ve İsveç, başvuruları onaylanırsa, muhtemelen birkaç ay kadar kısa bir süre alabilecek olan NATO üyeliğini hızlandıracaklardır. Nisan ayı sonlarında, bir Fin haber kuruluşu, Finlandiya ve İsveç'in Mayıs ayında NATO üyeliğine başvurmayı kabul ettiğini, ancak her iki hükûmetin de henüz nihai bir karara varmadığını bildirdi. İki İskandinav ülkesinin eklenmesi NATO'nun Kuzey Kutbu, Kuzey ve Baltık bölgelerindeki yeteneklerini önemli ölçüde genişletecektir. Finlandiya ve İsveç'in potansiyel üyeliği, Baltık devletlerinin eklendiği 2004 yılından bu yana en önemli NATO genişlemesi olarak görülüyor.
15 Mayıs 2022'de Finlandiya hükûmeti, parlamento onayına tabi olarak NATO üyeliğine başvuracağını duyurdu. 17 Mayıs'ta Finlandiya parlamentosu 188-8 lehte oy kullandı. Ancak Türkiye, iki ülkeyi Türkiye'nin terör örgütü olarak belirlediği PKK ve YPG ile bağlantılı olmakla suçlayarak Finlandiya ve İsveç'in NATO'ya katılmasına karşı çıktı.
Türkiye, Finlandiya ve İsveç'in NATO'ya katılmasına karşı olduğunu dile getirerek, terör örgütü PKK ve YPG'ye destek sağlamakla suçladı. 28 Haziran'da Madrid'de düzenlenen bir NATO zirvesinde Türkiye, Finlandiya ve İsveç'in üyelik hedeflerini desteklemeyi kabul etti. 5 Temmuz'da 30 NATO büyükelçisi, İsveç ve Finlandiya'nın katılım protokollerini imzaladılar ve 28 Haziran'daki NATO zirvesinin kararlarını resmen onayladılar. Bu, çeşitli hükûmetler tarafından onaylanmalıdır; Macaristan ve Türkiye dışındaki tüm ülkeler 2022'de onaylamıştı. 30 Mart 2023'te Türkiye parlamentosu Finlandiya'nın üyelik teklifini onaylayarak Finlandiya'nın katılımının önündeki son engeli de kaldırdı ve Finlandiya, 4 Nisan 2023'te resmen NATO'ya katıldı. Ocak 2024'te ise Türkiye, İsveç'in NATO üyeliğine onay verdi ve İsveç, 7 Mart 2024 tarihinde NATO'ya katıldı.
NATO üyesi olmayan geri kalan Avrupa Ekonomik Alanı veya Schengen Bölgesi ülkeleri İrlanda, Avusturya ve İsviçre'dir (birkaç diğer Avrupa ada ülkesi ve mikro devlete ek olarak).
Ortaklıklar
Barış İçin Ortaklık (BİO) programı 1994'te başlatıldı ve her ortak ülke ile NATO arasındaki ikili ilişkiler üzerine kuruldu: her ülke katılımının kapsamını belirleyebilir.Bağımsız Devletler Topluluğunun şimdiki ve eski tüm üyelerini içermektedir.Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi (AAOK) 29 Mayıs 1997'de kurulan ve elli katılımcı ülke arasında düzenlenen olağan eşgüdüm, danışma ve diyalog forumudur. BİO programı Avrupa-Atlantik Ortaklığı'nın operasyonel kanadı olarak değerlendirilmektedir. Afganistan gibi diğer üçüncü ülkelerle de BİO çerçevesinde bazı çalışmalara katılmaları konusunda temasa geçilmektedir.
Avrupa Birliği (AB), NATO ile 16 Aralık 2002'de Berlin Plus anlaşmasının altında bir dizi düzenlemeyi imzaladı. Bu anlaşmayla AB'ye uluslararası bir krizde bağımsız hareket etmek istediğinde, NATO'nun görev almak istememesi durumunda örgütün varlıklarını kullanma olasılığı tanındı. Örneğin 1982 tarihli Lizbon Antlaşması'nın madde 42(7) hükmüne göre "Eğer bir üye devlet kendi topraklarında silahlı bir saldırıya uğrarsa, diğer üyeler ellerinden gelen bütün yollarla yardım yükümlülüğü altındadır". Antlaşma NATO'nun altıncı maddesi gereği küresel olarak Yengeç Dönencesi'nin kuzeyi ile sınırlı olan bölgelerde uygulanmaktadır Böylece aynı zamanda AB üyesi de olan BİO ülkeleri için bir "ikili yapı" sağlandı.
Ek olarak NATO, pek çok NATO üyesi olmayan ülkeyle iş birliği yapmakta ve çalışmalarını tartışmaktadır. Akdeniz Diyaloğu İsrail ve Kuzey Afrika ülkeleri ile benzer şekilde iş birliği yapmak için 1994'te kuruldu. İstanbul İş Birliği Girişimi 2004'te Orta Doğu ülkeleri için Akdeniz Diyaloğu ile aynı doğrultuda bir diyalog forumu olarak oluşturuldu. Katılımcı dört ülke ayrıca Körfez İş Birliği Konseyi üyesidir.
Japonya ile siyasi diyalog 1990'da başladı ve o zamandan beri ittifak, bu iş birliği girişimlerinin hiçbirine dâhil olmayan ülkeler ile kademeli olarak ilişkilerini geliştirdi. 1998'de NATO, ilişkilerin kurumsallaştırılmasına izin vermeyen, fakat müttefiklerin iş birliğini arttırmaya yönelik arzularını yansıtan bir genel kurallar bütünü oluşturdu. Kapsamlı tartışmaların ardından 2000'de müttefikler "Temas Ülkeleri" terimi üzerinde uzlaştı. 2012'de ittifak bu grubu, korsanlığa karşı operasyonlar ve teknoloji takası gibi konuları görüşmek üzere bir araya gelen, "küresel ortaklar" adlı bir gruba dönüştürdü. Temas ülkeler olan Avustralya ve Yeni Zelanda ayrıca AUSCANNZUKUS stratejik ittifakının üyesidir ve temas ülkeler ile NATO üyeleri arasındaki benzer bölgesel veya ikili anlaşmalar iş birliğine katkı sağlamaktadır. NATO'nun ortaklarına sunduğu tüm iş birliği etkinliklerine erişimi olan Kolombiya, NATO ile iş birliği yapan ilk ve tek Latin Amerika ülkesi oldu.
Yapılar
NATO'nun ana merkezi Belçika'nın başkenti Brüksel'in Haren belediyesinde yer alan Léopold III/Leopold III-laan Bulvarı, B-1110 numaralı binadır. İnşaatı 2010'da başlayan ve 2016 yazında tamamlanan €750 milyonluk yeni merkez binasının açılışı 25 Mayıs 2017'de yapıldı. Jo Palma tarafından tasarlanan 250.000 m²'lik komplekste 3.800 kişi çalışmaktadır. İlk binadaki sorunlar, 1967'deki inşaatın aceleye gelmesinden kaynaklanmaktaydı; çünkü o dönemde NATO, Fransa'nın çekilmesi nedeniyle merkezini Paris'ten taşımak durumunda kaldı.
Merkezdeki çalışanlar üye ülkelerin ulusal delegelerinden oluşmaktadır. Bunlara sivil ve askerî irtibat büroları ile buradaki görevliler, partner ülkelerin diplomatik misyonları ve diplomatları ile üye ülkelerin silahlı kuvvetlerinin çalışanlarının yer aldığı Uluslararası Personel ve Uluslararası Askerî Personel bölümleri dâhildir. NATO'ya destek olmak için / hareketi altında sivil toplum üyelerinin grupları da ortaya çıkmıştır.
Yeni merkez binasının maliyeti NATO'nun web sitesindeki 23 Mayıs 2017 tarihli "NATO'nun yeni merkezi" adlı sayfada yer almazken, NATO'nun web sitesindeki Şubat 2017 tarihli "Yeni NATO merkezi" adlı sayfayı kaynak göstererek'ın 25 Mayıs 2017'deki sayısında maliyetin $1,23 milyar olduğunu bildirdi.
NATO Konseyi
30 üye ülke tarafından yönetilen NATO içinde kararların nasıl alınacağı Kuzey Atlantik Antlaşması ve diğer sözleşmeler tarafından belirtilmektedir. 29 üyenin her biri NATO'nun Brüksel'deki merkezine bir delegasyon veya misyon göndermektedir. Her delegasyonun üst düzey kalıcı üyesi Daimi Temsilci olarak bilinmekte ve genel olarak üst düzey bir memur veya deneyimli bir elçi olmaktadır. Pek çok ülke Belçika'daki elçiliği yoluyla NATO'da diplomatik misyon bulundurmaktadır.
Haftada en az bir kez toplanan ve NATO'da etkili yönetim ve karar yetkisi bulunan bir idari organ olan Kuzey Atlantik Konseyi Daimi Üyeler'den oluşmaktadır. Zaman zaman konsey, dışişleri bakanları, savunma bakanları ile devlet ve hükûmet başkanlarının katıldığı daha üst düzey toplantılar gerçekleştirmektedir ve NATO'nun politikaları ile ilgili önemli kararlar genellikle bu toplantılarda alınmaktadır. Fakat toplantıların seviyesi, konseyin yönetim ve karar alma yetkisi ile kararlarının statüsü ve geçerliliğini etkilememektedir. ABD, Almanya, Birleşik Krallık, Fransa ve İtalya gayriresmî bir tartışma grubu olan Quint üyesi kabul edilmektedir. NATO zirveleri de genişleme gibi karmaşık kararların alındığı bir platformdur.
Kuzey Atlantik Konseyinin toplantılarına NATO Genel Sekreteri başkanlık etmektedir ve karar alınması gerektiğinde oybirliği ve genel uzlaşı aranmaktadır. Çoğunlukla oy veya karar bulunmamaktadır. Konseyde veya konseyin alt komitelerinde temsil edilen hiçbir ülke tam bağımsızlığını ve kararlarının sorumluluğunu kaybetmemektedir.
|
|
NATO Parlamenter Asamblesi
NATO'nun geniş stratejik hedeflerini NATO Parlamenter Asamblesi (NATO-PA) belirlemektedir. Yıllık oturumlarda ve yıl içinde bir kez daha bir araya gelen asamble, Daimi Üyeler veya NATO'ya büyükelçi atayan üye ülkelerin ulusal hükûmetlerinin parlamenter yapılarıyla direkt olarak etkileşim kurmaktadır. NATO Parlamenter Asamblesi, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü üyelerinin yasa koyucularından ve on üç yedek üyeden oluşmaktadır. Bundestag'ın Savunma Komitesi'nin Başkan Yardımcısı ve Hristiyan Demokrat Birliği'nin bir üyesi olan Alman siyasetçi Karl A. Lamers, 2010'da asamblenin başkanı oldu. Fakat asamble resmî olarak NATO'dan farklı bir yapıdır ve NATO Konseyi'nin güvenlik politikalarını tartışmak için NATO ülkelerinin temsilcilerini bir araya getirmeyi amaçlamaktadır.
Asamble NATO'nun siyasi bütünleşme kuruluşudur ve NATO Konseyi'nin siyasi politika ve gündemini beş komitesinin raporlarıyla oluşturmaktadır:
- Güvenliğin Sivil Boyutu Komitesi
- Savunma ve Güvenlik Komitesi
- Ekonomi ve Güvenlik Komitesi
- Siyasi Komite
- Bilim ve Teknoloji Komitesi
Bu raporlar, ulusal siyasal süreçler yoluyla üye ülkelerin ulusal hükûmetleri ve NATO yönetimini ve örgütsel yönetim varlıklarını etkileyenler tarafından kabul edildiği üzere, hız ve yön sağlamaktadır.
Askerî yapılar
NATO'nun askerî operasyonları NATO Askerî Komite Başkanı tarafından yönetilmektedir ve NATO içinden gelen personel tarafından desteklenen kıdemli bir ABD subayı ile kıdemli bir Fransız subayı tarafından komuta edilen iki Stratejik Birlik'e bölünmüştür. Stratejik Komutanlar tüm yönetimde ve kendi komuta alanlarına giren ittifakın tüm askerî işlerinin idaresinde Askerî Komite'ye karşı sorumludur.
Her ülkenin delegasyonunda bir Askerî Temsilci ile o ülkenin Uluslararası Askerî Personel tarafından desteklenen silahlı kuvvetlerinden kıdemli bir subay bulunmaktadır. Üye ülkelerin gönderdiği Askerî Temsilciler, NATO'nun siyasi otoritelerine NATO bölgesinin ortak savunması için gerekli görülen önlemleri önermekle sorumlu olan Askerî Komite'yi oluşturmaktadır. Komitenin asıl rolü askerî politika ve stratejilere yön vermek ve bu konularda önerilerde bulunmaktır. Komite ayrıca temsilcileri kendi toplantılarına katılan ve konseyin otoritesi altında ittifakın askerî işlerini idare eden NATO'nun Stratejik Komutanları'na askerî konularda rehberlik etmektedir.NATO Askerî Komite Başkanlığını 2018'den beri üstlenmektedir.
Konsey gibi bazen Askerî Komite de daha yüksek seviyeli toplantılar yapmaktadır. Bu toplantılara her ülkenin silahlı kuvvetlerinin en kıdemli subayı olan Genelkurmay Başkanları katılmaktadır. 1966'da NATO'nun bütünleşik askerî komutasından ayrılan ve 1995'te yeniden katılan Fransa, 2008'e kadar Askerî Komite'de yer almamaktaydı. Fransa, NATO'ya tekrar katılana kadar Savunma Planlama Komitesi'nde temsil edilmemekteydi ve bu Fransa ile NATO üyeleri arasında anlaşmazlıklara yol açıyordu. Irak Savaşı'na giden süreçte yaşananlar bu durumu gözler önüne serdi. Komitenin operasyonel çalışmaları Uluslararası Askerî Personel tarafından desteklenmektedir.
NATO'nun komuta yapısı Soğuk Savaş boyunca ve bunun sonrasında gelişme gösterdi. NATO için bütünleşik bir askerî komuta yapısı NATO'nun olası bir Sovyet saldırısına karşı uzun vadede savunmasını arttırması gerekeceği netlik kazanınca ilk kez 1950'de kuruldu. Nisan 1951'de Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı (SHAPE) ve bunun merkezi kuruldu. Daha sonra dört ikincil merkez Kuzey ve Orta Avrupa, Güney Bölgesi ve Akdeniz'e eklendi.
1950'li yıllardan 2003'e kadar Stratejik Komutanlar Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Komutanı (SACEUR) ve Atlantik Müttefik Yüksek Komutanı (SACLANT) idi; fakat şimdiki düzenleme üstün sorumluluğunu, NATO güçlerinin dönüşümü ve eğitiminden sorumlu olan Müttefik Dönüşüm Komutanlığı (ACT) ile dünya genelindeki NATO operasyonlarından sorumlu olan Müttefik Harekât Komutanlığı (ACO) arasında ayırmaktadır. 2003'ün sonundan başlayarak NATO, birliklerin komuta edilişini ve dağıtımını, aralarında Avrupa Kolordusu, (Alman/Hollanda Kolordusu), Kuzeydoğu Çok Uluslu Kolordusu, NATO İtalyan Hızlı Dağıtım Kolordusu ile Müttefik Harekât Komutanlığı'na rapor veren Yüksek Seviyede Hazırlıklı Acil Müdahale (HRF) deniz güçlerinin de bulunduğu pek çok NATO Hızlı Dağıtım Kolordusu kurarak yeniden yapılandırdı.
2015'in ilk aylarında, Donbass Savaşı'nın yeni başladığı dönemde, NATO bakanlarının toplantılarında, gerektiğinde Baltık ülkelerini savunmak için Kuzeydoğu Çok Uluslu Kolordusu'nun büyütülmesine ve Romanya'da yeni bir Güneydoğu Çok Uluslu Tümeni kurulmasına karar verildi. Ayrıca NATO'nun Doğu Avrupa'daki yeni üyelerinin savunması için yapılacak hazırlıkları düzenlemek için altı tane kurulacaktı. Güneydoğu Çok Uluslu Tümeni, 1 Aralık 2015'te etkinleştirildi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Genel
- (1998). "Creating a Disaster: NATO's Open Door Policy". Political Science Quarterly. 113 (3). ss. 383-403. JSTOR 2658073.
- Auerswald, David P., and Stephen M. Saideman, eds. NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone (Princeton U.P., 2014)
- Behrman, Greg (2007). The Most Noble Adventure: The Marshall Plan and the Time When America Helped Save Europe. . ISBN .
- Bethlehem, Daniel L.; Weller, Marc (1997). The 'Yugoslav' Crisis in International Law. Cambridge International Documents Series. 5. Cambridge University Press. ISBN . 3 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Clausson, M. I. (2006). NATO: Status, Relations, and Decision-Making. Nova Publishers. ISBN . 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Collins, Brian J. (2011). NATO: A Guide to the Issues. ABC-CLIO. ISBN . 15 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Garthoff, Raymond L. (1994). Détente and confrontation: American-Soviet relations from Nixon to Reagan. Brookings Institution Press. ISBN . 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Harsch, Michael F. (2015). The Power of Dependence: NATO-UN Cooperation in Crisis Management. Oxford University Press. ISBN . 11 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Gorbaçov, Mihail (1996). Memoirs. Londra: Doubleday. ISBN .
- Isby, David C.; Kamps Jr., Charles (1985). Armies of NATO's Central Front. Jane's Information Group. ISBN .
- Kaplan, Lawrence S. (2013). NATO before the Korean War: April 1949-June 1950. Kent, OH: Kent State University Press.
- Kaplan, Lawrence S. (2004). NATO Divided, NATO United: The Evolution of an Alliance. Greenwood Publishing Group. ISBN .
- National Defense University (1997). Allied command structures in the new NATO. DIANE Publishing. ISBN . 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Njølstad, Olav (2004). The last decade of the Cold War: from conflict escalation to conflict transformation. 5. Psychology Press. ISBN . 12 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Osgood, Robert E. (1962). NATO: The Entangling Alliance. University of Chicago Press. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Park, William (1986). Defending the West: a history of NATO. Westview Press. ISBN . 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Pedaliu, Effie G. H. (2003). Britain, Italy, and the Origins of the Cold War. Palgrave Macmillan. ISBN .
- Reynolds, David (1994). The Origins of the Cold War in Europe: International Perspectives. Yale University Press. ISBN . 6 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Schoenbaum, Thomas J. (1988). Waging Peace and War: Dean Rusk in the Truman, Kennedy, and Johnson Years. Ann Arbor, Michigan: . ISBN .
- van der Eyden, Ton (2003). Public management of society: rediscovering French institutional engineering in the European context. 1. IOS Press. ISBN . 18 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Wenger, Andreas; Nuenlist, Christian; Locher, Anna (2007). Transforming NATO in the Cold War: Challenges beyond deterrence in the 1960s. . ISBN . 21 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Willbanks, James H. (2004). Machine Guns: An Illustrated History of Their Impact. ABC-CLIO. ISBN .
- Zenko, Micah (2010). Between Threats and War: U.S. Discrete Military Operations in the Post-Cold War World. Stanford University Press. ISBN . 11 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2016.
- Özel
- ^ "The official Emblem of NATO". NATO. 27 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Şubat 2008.
- ^ "The Official motto of NATO". NATO. 20 Ocak 2011. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013.
- ^ "Defence Expenditure of NATO Countries (2010–2019)" (PDF). Nato.int. 30 Ekim 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 10 Temmuz 2018.
- ^ . Milexdata.sipri.org. 23 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.
- ^ Erlanger, Steven (26 Mart 2014). "Europe Begins to Rethink Cuts to Military Spending". nytimes.com. 29 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Nisan 2014.
Last year, only a handful of NATO countries met the target, according to NATO figures, including the United States, at 4.1 percent, and Britain, at 2.4 percent.
- ^ "Invocation of Article 5 confirmed". NATO. 3 Ekim 2001. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2013.
- ^ "Counter-piracy operations". NATO. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Mayıs 2011.
- ^ Croft, Adrian (3 Ekim 2012). "NATO demands halt to Syria aggression against Turkey". Reuters. 4 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ekim 2012.
- ^ Ford, Dana (26 Temmuz 2015). "Turkey calls for rare NATO talks after attacks along Syrian border". CNN. 27 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015.
- ^ "Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty". NATO Newsroom. 4 Mart 2014. 10 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Nisan 2014.
- ^ Isby & Kamps Jr. 1985, s. 13.
- ^ Pedaliu 2003, s. 97.
- ^ Behrman 2007, s. 157.
- ^ "A short history of NATO". NATO. 2 Nisan 2012. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2012.
- ^ Reynolds 1994, s. 13.
- ^ Straus, Ira (Haziran 2005). (PDF). Streit Council. Annual Meeting of the Society of Historians of American Foreign Relations. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.
- ^ "Protocol to the North Atlantic Treaty on the Accession of Greece and Turkey". NATO. 4 Nisan 1949. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Ocak 2012.
- ^ "Proof and Inspection Committee Nato 7.62 Mm Ammunition". NATO. 26 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2017.
- ^ Willbanks 2004, ss. 129-130.
- ^ "NATO Declassified – NATO Alphabet". NATO. 26 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2017.
- ^ Isby & Kamps Jr. 1985, ss. 13-14.
- ^ a b Ismay, Hastings (4 Eylül 2001). "NATO the first five years 1949-1954". NATO. 26 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2012.
- ^ Osgood 1962, s. 76.
- ^ Park 1986, s. 28.
- ^ "NATO: The Man with the Oilcan". Time. 24 Mart 1952. 8 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Ocak 2012.
- ^ Baldwin, Hanson (28 Eylül 1952). "Navies Meet the Test in Operation 'Mainbrace'". New York Times. ss. E7. 22 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2012.
- ^ Ismay, Hastings (17 Eylül 2001). "NATO the First 5 Years". NATO the first five years 1949-1954. NATO. 26 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mart 2017.
- ^ . NATO Tiger Association. 2013. 21 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ . Canadian Army Trophy. 5 Ekim 2012. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ "Fast facts about NATO". CBC News. 6 Nisan 2009. 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2011.
- ^ "West Germany accepted into Nato". BBC News. 9 Mayıs 2011. 6 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Ocak 2012.
- ^ Isby & Kamps Jr. 1985, s. 15.
- ^ "Emergency Call". Time. 30 Eylül 1957. 28 Haziran 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Eylül 2008.
- ^ Garret Martin, "The 1967 withdrawal from NATO – a cornerstone of de Gaulle's grand strategy?" (2011) 9#3 ss 232-243. DOI:10.1080/14794012.2011.593819
- ^ Wenger, Nuenlist & Locher 2007, ss. 67-69.
- ^ Dowd, Alan (22 Eylül 2009). "Not Enough NATO In Afghanistan". CBS News. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ National Defense University 1997, s. 50.
- ^ Demirkıran, Özlem (2007). (PDF). Süleyman Demirel Üniversitesi. s. 89. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2014.
- ^ van der Eyden 2003, ss. 104-106.
- ^ Schoenbaum 1988, s. 421.
- ^ a b Le Blévennec, François (25 Ekim 2011). "The Big Move". NATO Review. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Aralık 2011.
- ^ a b c Cody, Edward (12 Mart 2009). "After 43 Years, France to Rejoin NATO as Full Member". The Washington Post. 26 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Aralık 2011.
- ^ "Defence Planning Committee (DPC) (Archived)". NATO. 11 Kasım 2014. 10 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ağustos 2016.
- ^ Garthoff 1994, ss. 659-661.
- ^ Njølstad 2004, ss. 280-282.
- ^ Njølstad 2004, ss. 278-279.
- ^ Zadra, Roberto (5 Kasım 1992). (PDF). Institute for Security Studies. BAB. s. 12. 20 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2014.
- ^ Kaplan 2004, ss. 89-91.
- ^ Weinrod, W. Bruce; Barry, Charles L. (Eylül 2010). "NATO Command Structure: Considerations for the Future" (PDF). Center for Technology and National Security Policy. National Defense University. 5 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ Harding, Luke (14 Temmuz 2007). "Kremlin tears up arms pact with Nato". The Observer. 31 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2012.
- ^ "The future of NATO: Bad timing". The Economist. 31 Mart 2012. 2 Nisan 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Nisan 2012.
- ^ Sarotte, Mary Elise. "A Broken Promise?". Foreign Affairs. 25 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ağustos 2014.
- ^ a b c Klussmann, Uwe; Schepp, Matthias; Wiegrefe, Klaus (26 Kasım 2009). "NATO's Eastward Expansion: Did the West Break Its Promise to Moscow?". . 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Nisan 2014.
- ^ Gorbachev 1996, s. 675.
- ^ Blomfield A and Smith M (6 Mayıs 2009). "Gorbachev: US could start new Cold War". Paris: The Telegraph. 4 Mart 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2009.
- ^ Zoellick, Robert B. (22 Eylül 2000). . . 19 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014.
- ^ a b Stratton, Allegra (17 Haziran 2008). "Sarkozy military plan unveiled". The Guardian. Birleşik Krallık. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2017.
- ^ "NATO Expansion Would Be an Epic 'Fateful Error'". Los Angeles Times. 7 Temmuz 1997. 24 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2017.
- ^ NATO Expansion Would Be a Fateful Blunder, New York Times, 5 Şubat 1997
- ^ Albright, Madeleine (16 Aralık 1997). "Statement by Secretary of State Madeleine K. Albright During the North Atlantic Council Ministerial Meeting". NATO. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ a b "Allied Command Operations (ACO)". NATO. 10 Mayıs 2013. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ Sytas, Andrius (29 Mart 2016). "NATO needs to beef up defense of Baltic airspace: top commander". Reuters. 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2016.
- ^ "NATO elevates Mediterranean Dialogue to a genuine partnership, launches Istanbul Cooperation Initiative". Nato.int. 16 Ekim 2008. 16 Eylül 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.
- ^ "U.S. wins NATO backing for missile defense shield". CNN.com. 7 Nisan 2008. 7 Nisan 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2013.
- ^ Englund, Will (23 Mart 2012). "Medvedev calls missile defense a threat to Russia". The Washington Post. 9 Nisan 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2012.
- ^ "Part of NATO missile defense system goes live in Turkey". CNN. 16 Ocak 2012. 16 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ocak 2012.
- ^ Norton-Taylor, Richard. "Nato plans to upgrade nuclear weapons 'expensive and unnecessary'." 24 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Guardian, 10 Mayıs 2012.
- ^ Becker, Markus. "US Nuclear Weapons Upgrades." 21 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Der Spiegel, 16 Mayıs 2012.
- ^ "Ukraine crisis: Nato bolsters Eastern Europe against Russia". BBC News. 5 Şubat 2015. 2 Mart 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mart 2015.
- ^ "NATO Meets to Approve Strengthening Forces in Eastern Europe". Newsweek. Reuters. 5 Şubat 2015. 5 Şubat 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mart 2015.
- ^ Techau, Jan (2 Eylül 2015). . . 6 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2017.
- ^ "Military Spending by NATO Members". The Economist. 16 Şubat 2017. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mart 2017.
- ^ Bendavid, Naftali (22 Haziran 2015). "Just Five of 28 NATO Members Meet Defense Spending Goal, Report Says". The Wall Street Journal. 24 Haziran 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mart 2017.
- ^ Ivana, Kottasova (8 Temmuz 2016). "These NATO Countries are Not Spending Their Fair Share on Defense". . 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mart 2017.
- ^ Hardy, Catherine. "Cyberspace is officially a war zone – NATO". euronews. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Haziran 2016.
- ^ Hardy, Catherine (15 Haziran 2016). "Cyberspace is officially a war zone – NATO". Euronews. 6 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Haziran 2016.
- ^ "Montenegro Officially Joins NATO At Ceremony In Washington". Radio Free Europe/Radio Liberty. 5 Haziran 2017. 19 Haziran 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2017.
- ^ Milic, Predrag (5 Haziran 2017). "Defying Russia, Montenegro finally joins NATO" (İngilizce). ABC News. 7 Haziran 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2017.
- ^ "NATO's Operations 1949 - Present" (PDF). NATO. 2009. 22 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 3 Mart 2013.
- ^ Zenko 2010, ss. 133-134.
- ^ Zenko 2010, s. 134.
- ^ NATO Handbook: Evolution of the Conflict, NATO, 7 Kasım 2001 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 8 Eylül 2013
- ^ Rubin, Trudy (31 Mayıs 1995). . The Philadelphia Inquirer. 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2013.
- ^ Bethlehem & Weller 1997, s. liiv.
- ^ a b Zenko 2010, ss. 137-138
- ^ Clausson 2006, s. 94-97.
- ^ Tice, Jim (22 Şubat 2009). "Thousands more now eligible for NATO Medal". . 7 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
- ^ "Nato to strike Yugoslavia". BBC News. 24 Mart 1999. 26 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Eylül 2015.
- ^ Thorpe, Nick (24 Mart 2004). "UN Kosovo mission walks a tightrope". BBC News. 26 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
- ^ a b "Operation Shining Hope". Global Security. 5 Temmuz 2011. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
- ^ . . 28 Ağustos 2000. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
- ^ Helm, Toby (27 Eylül 2001). "Macedonia mission a success, says Nato". The Daily Telegraph. 5 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
- ^ "Kosovo Force (KFOR) Key Facts and Figures" (PDF). NATO. 1 Aralık 2013. 25 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Eylül 2014.
- ^ "NATO reaffirms power to take action without U.N. approval". CNN. 24 Nisan 1999. 28 Ocak 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ "Allied Command Atlantic". NATO Handbook. NATO. 13 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Eylül 2008.
- ^ "NATO Update: Invocation of Article 5 confirmed – 2 October 2001". Nato.int. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.
- ^ "NATO's Operations 1949-Present" (PDF). NATO. 22 Ocak 2010. 22 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ David P. Auerswald, and Stephen M. Saideman, eds. NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone (Princeton U.P., 2014)
- ^ "UNSC Resolution 1510, October 13, 2003" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Temmuz 2010.
- ^ "ISAF Chronology". Nato.int. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2010.
- ^ Morales, Alex (5 Ekim 2006). "NATO Takes Control of East Afghanistan From U.S.-Led Coalition". Bloomberg L.P. 24 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ "La France et l'OTAN". Le Monde (Fransızca). Fransa. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2011.
- ^ "NATO sets "irreversible" but risky course to end Afghan war". Reuters. 21 Mayıs 2012. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2012.
- ^ "En uzun savaşta sonuca varmak üzereyiz". Anadolu Ajansı. 28 Aralık 2014. 29 Aralık 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.
- ^ "NATO'nun yeni Afganistan misyonu başladı". Deutsche Welle. 1 Ocak 2015. 22 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Haziran 2015.
- ^ "Official Website". 12 Aralık 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Eylül 2013.
- ^ El Gamal, Rania (17 Aralık 2011). "NATO closes up training mission in Iraq". Reuters. 18 Aralık 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Ocak 2012.
- ^ . NATO. 2 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2011.
- ^ . NATO. Ekim 2010. 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2011.
- ^ "Operation Ocean Shield purpose". 12 Temmuz 2016. 24 Haziran 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Eylül 2016.
- ^ a b "Statement by the NATO Secretary General on Libya arms embargo". NATO. 22 Mart 2011. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2013.
- ^ "Press briefing by NATO Spokesperson Oana Lungescu, Brigadier General Pierre St-Amand, Canadian Air Force and General Massimo Panizzi, spokesperson of the Chairman of the Military Committee". NATO. 23 Mart 2011. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2013.
- ^ "NATO reaches deal to take over Libya operation; allied planes hit ground forces". Washington Post. 25 Mart 2011. 17 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2013.
- ^ "NATO to police Libya no-fly zone". 24 Mart 2011. 26 Mart 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2013.
- ^ O'Sullivan, Arieh (31 Mart 2011). "UAE and Qatar pack an Arab punch in Libya operation". Jerusalem Post. 6 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2013.
- ^ "NATO strikes Tripoli, Gaddafi army close on Misrata" 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Khaled al-Ramahi. Malaysia Star. 9 Haziran 2011. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011
- ^ Coughlin, Con (9 Haziran 2011). "Political Gridlock at NATO" 9 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Wall Street Journal. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011
- ^ "Gates Calls on NATO Allies to Do More in Libya" 21 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Jim Garamone. US Department of Defense. 8 Haziran 2011. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011
- ^ Cloud, David S. (9 Haziran 2011). "Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign" 21 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Los Angeles Times. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011
- ^ Burns, Robert (10 Haziran 2011). "Gates blasts NATO, questions future of alliance" 5 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Washington Times. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013
- ^ Birnbaum, Michael (10 Haziran 2011). "Gates rebukes European allies in farewell speech" 16 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Washington Post. Erişim tarihi: 10 Haziran 2011.
- ^ Amland, Bjoern H. (10 Haziran 2011). "Norway to quit Libya operation by August" 13 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., AP. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013
- ^ "Danish planes running out of bombs" 12 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Times of Malta. 10 Haziran 2011. Erişim tarihi: 11 Haziran 2011
- ^ "Danish Planes in Libya Running Out of Bombs: Report" 24 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi, Defense News. 9 Haziran 2011. Erişim tarihi: 11 Haziran 2011
- ^ "Navy chief: Britain cannot keep up its role in Libya air war due to cuts" 22 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., James Kirkup. The Telegraph. 13 Haziran 2011. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013
- ^ "NATO: Ongoing resistance by pro-Gadhafi forces in Libya is 'surprising'". The Washington Post. . 11 Ekim 2011. 16 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2013.
- ^ "NATO strategy in Libya may not work elsewhere". USA Today. 21 Ekim 2011. Erişim tarihi: 22 Ekim 2011.
- ^ Tharoor, Ishaan (16 Mayıs 2012). "How Many Innocent Civilians Did NATO Kill in Libya?". Time. 1 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2016.
- ^ Croft, Adrian. "NATO to advise Libya on strengthening security forces". Reuters. 30 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ağustos 2017.
- ^ Collins 2011, ss. 122-123.
- ^ "The area of responsibility". NATO Declassified. NATO. 23 Şubat 2013. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Eylül 2013.
- ^ "Washington Treaty". NATO. 11 Nisan 2011. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Eylül 2013.
- ^ Adrian Croft (19 Eylül 2013). . Reuters. 10 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
- ^ Craig Whitlock (29 Ocak 2012). "NATO allies grapple with shrinking defense budgets". Washington Post. 30 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Mart 2013.
- ^ Joy, Oliver (16 Ocak 2014). "Macedonian PM: Greece is avoiding talks over name dispute". CNN. 15 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2014.
- ^ Ramadanovic, Jusuf; Rudovic, Nedjeljko (12 Eylül 2008). "Montenegro, BiH join Adriatic Charter". Southeast European Times. 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mart 2009.
- ^ George J, Teigen JM (2008). "NATO Enlargement and Institution Building: Military Personnel Policy Challenges in the Post-Soviet Context". European Security. 17 (2). s. 346. doi:10.1080/09662830802642512.
- ^ Cathcourt, Will (27 Mart 2014). "Obama Tells Georgia to Forget About NATO After Encouraging It to Join". The Daily Beast. 16 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2014.
- ^ "Medvedev warns on Nato expansion". BBC News. 25 Mart 2008. 15 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mayıs 2010.
- ^ Art 1998, ss. 383-4
- ^ Polityuk, Pavel (18 Mart 2014). "PM tells Ukrainians: No NATO membership, armed groups to disarm". Reuters. 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Mart 2014.
- ^ "Ukrainian President Signs Law Allowing NATO Membership Bid". Radio Free Europe/Radio Liberty. 29 Aralık 2014. 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Ağustos 2015.
- ^ "NATO Topics: Individual Partnership Action Plans". Nato.int. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2013.
- ^ Jennifer Hansler; Natasha Bertrand (8 Nisan 2022). "Finland and Sweden could soon join NATO, prompted by Russian war in Ukraine". Cable News Network. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ "Finland is hurtling towards NATO membership". The Economist. 8 Nisan 2022. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ a b . RealClear Defense. 18 Nisan 2022. 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2022.
- ^ Gerard O'Dwyer (14 Nisan 2022). "Finland and Sweden pursue unlinked NATO membership". DefenseNews. Erişim tarihi: 19 Nisan 2022.
- ^ "Sweden's PM wants to apply to join Nato at end of June: report". The Local. 13 Nisan 2022. 21 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2022.
- ^ a b Rebecca Beitsch (16 Nisan 2022). "Russia pushes Finland, Sweden into NATO's arms". TheHill. 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2022.
- ^ Jon Henley (25 Nisan 2022). "Sweden and Finland agree to submit Nato applications, say reports". The Guardian. 3 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022.
- ^ "Finland's Parliament approves NATO membership application". Deutsche Welle. 17 Mayıs 2022. 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Mayıs 2022.
- ^ Toksabay, Ece; Lehto, Essi (13 Mayıs 2022). "Erdogan says Turkey not supportive of Finland, Sweden joining NATO". Reuters. 13 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mayıs 2022.
- ^ "Turkey clears way for Finland, Sweden to join NATO - Stoltenberg". Reuters. 28 Haziran 2022. 28 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "NATO: Finland and Sweden poised to join NATO after Turkey drops objection". Sky News. 28 Haziran 2022. 28 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Emmot, Robin; Siebold, Sabine (5 Temmuz 2022). "Finland, Sweden sign to join NATO but need ratification". Reuters. 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022.
- ^ . 8 Ağustos 2022. 8 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . K NR SR. 27 Eylül 2022. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2022.
- ^ . K NR SR. 27 Eylül 2022. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2022.
- ^ "Finland to join NATO as Allied Foreign Ministers meet" (Basın açıklaması). 3 Nisan 2023. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ "Türkiye, İsveç'in NATO üyeliğini onaylamayı kabul etti". euronews. 10 Temmuz 2023. 29 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mart 2024.
- ^ "Swedish government to give green light to NATO membership on Thursday". Reuters. 7 Mart 2024. Erişim tarihi: 7 Mart 2024.
- ^ . RIA Novosti. 9 Temmuz 2007. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2013.
- ^ a b "Partnership for Peace". Nato.int. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2011.
- ^ . . 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2010.
- ^ "NATO Topics: The Euro-Atlantic Partnership Council". Nato.int. 16 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.
- ^ "Declaration by the North Atlantic Treaty Organization and the Islamic Republic of Afghanistan". Nato.int. 8 Eylül 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.
- ^ Bram Boxhoorn (21 Eylül 2005). . ATAedu.org. 18 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2008.
- ^ "NATO Partner countries". Nato.int. 6 Mart 2009. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2011.
- ^ NATO, Relations with Contact Countries 10 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013.
- ^ (PDF). . Eylül 2010. 18 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013.
- ^ "Partners". NATO. 2 Nisan 2012. 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ekim 2012.
- ^ . nato.int. 19 Mayıs 2017. 21 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2017.
- ^ "Contact information". 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Mart 2006.
- ^ Mayo, Virginia (13 Kasım 2014). "NATO shows off its new HQ-to-be". Associated Press. 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Aralık 2014.
- ^ "NATO's new headquarters". Nato.int. 15 Haziran 2017. 5 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ağustos 2017.
- ^ "NATO's new headquarters". Nato.int. 23 Mayıs 2017. 5 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2017.
- ^ Collins 2011, s. 26.
- ^ "NATO Headquarters". Nato.int. 10 Ağustos 2010. 24 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.
- ^ "NATO's new headquarters". Nato.int. 23 Mayıs 2017. 19 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2017.
- ^ "New NATO HQ" (PDF). Nato.int. Şubat 2017. 15 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 26 Mayıs 2017.
- ^ (25 Mayıs 2017). . . 5 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2017.
- ^ "National delegations to NATO What is their role?". NATO. 18 Haziran 2007. 14 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Temmuz 2007.
- ^ "Battle for Ukraine: How a diplomatic success unravelled". The Financial Times. 3 Şubat 2015. 11 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ağustos 2015.
- ^ "NATO Who's who? – Secretaries General of NATO". Nato.int. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.
- ^ "NATO Who's who? – Deputy Secretaries General of NATO". NATO. 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Temmuz 2012.
- ^ Press Statement: German MP Karl A. Lamers elected President of NATO PA 28 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. NATO Parlamenter Asamblesi, 16 Kasım 2010
- ^ (PDF). NATO Parlamenter Asamblesi. Kasım 2009. 21 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2014.
- ^ (PDF). NATO Parlamenter Asamblesi. Ekim 2001. 27 Ekim 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2014.
- ^ . Act.nato.int. 29 Temmuz 2009. 11 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2012.
- ^ "Topic: The Military Committee". NATO. 5 Mart 2012. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2013.
- ^ "France to rejoin NATO command". CNN. 17 Haziran 2008. 15 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ Fuller, Thomas (18 Şubat 2003). "Reaching accord, EU warns Saddam of his 'last chance'". International Herald Tribune. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Temmuz 2007.
- ^ "1949-1952: Creating a Command Structure for NATO". NATO. 2013. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ Espen Barth, Eide; Bozo, Frédéric (Bahar 2005). "Should NATO play a more political role?". Nato Review. NATO. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Temmuz 2007.
- ^ "The Rapid Deployable Corps". NATO. 26 Kasım 2012. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ BBC, NATO Readjusts as Ukraine Crisis Looms 24 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 5 Şubat 2015.
- ^ "NATO Activates New Multinational Division Southeast Headquarters in Bucharest, Romania". Nato.int. 1 Aralık 2015. 11 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2017.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta NATO ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Resmî site
- Facebook'ta NATO
- Instagram'da NATO
- X'te NATO
- Temel NATO Belgeleri20 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kuzey Atlantik Antlasmasi Orgutu veya NATO Ingilizce North Atlantic Treaty Organization Fransizca Organisation du traite de l Atlantique nord OTAN 4 Nisan 1949 da 12 ulke Belcika Kanada Danimarka Fransa Izlanda Italya Luksemburg Hollanda Norvec Portekiz Birlesik Krallik ve Amerika Birlesik Devletleri tarafindan imzalanan Kuzey Atlantik Antlasmasi na dayanarak kurulan ve farkli donemlerde 20 ulkenin daha katildigi uluslararasi askeri ittifaktir Kuzey Atlantik Antlasmasi Orgutu North Atlantic Treaty Organization Ingilizce Organisation du traite de l Atlantique nord Fransizca NATO bayragiNATO uyesi ulkelerSloganAnimus in consulendo liber Ozgur irade ile danisma Kurulus4 Nisan 1949TurAskeri ittifakMerkezBruksel BelcikaUyeler32 uye ABD Almanya Arnavutluk Belcika Birlesik Krallik Bulgaristan Cekya Danimarka Estonya Finlandiya Fransa Hirvatistan Hollanda Ispanya Isvec Italya Izlanda Kanada Karadag Kuzey Makedonya Letonya Litvanya Luksemburg Macaristan Norvec Polonya Portekiz Romanya Slovakya Slovenya Turkiye YunanistanResmi dillerIngilizce FransizcaGenel SekreterJens StoltenbergNATO Askeri Komite BaskaniAmiral Rob Bauer Hollanda Kraliyet DonanmasiAvrupa Muttefik Kuvvetleri Yuksek KomutaniChristopher G Cavoli Amerika Birlesik Devletleri OrdusuYuksek Muttefik Donusum KomutaniGeneral Philippe Lavigne Fransa Hava ve Uzay KuvvetleriButce873 9 milyar 1 036 trilyon Resmi sitenato int Orgut uyeleri herhangi bir dis gucten gelebilecek saldiriya karsi ortak savunma yapmaktadir NATO nun merkezi orgutun Kuzey Amerika ve Avrupa daki 32 uyesinden biri olan Belcika nin baskenti Bruksel de bulunmaktadir 19 ulke NATO nun Baris Icin Ortaklik adli girisiminde yer alirken 19 ulke kurumlasmis diyalog programlarina dahildir Tum NATO uyelerinin toplam askeri harcamasi dunyadaki savunma harcamalarinin 70 inden fazladir Uyelerin savunma harcamalarinin GSYIH lerinin 2 si kadar olmasi gerekmektedir NATO Kore Savasi uye ulkeleri harekete gecirene ve yuksek rutbeli iki Amerikali komutanin yonlendirmesiyle birlesik bir askeri yapi kurulana kadar siyasi bir ortakliktan otesi degildi Soguk Savas sureci 1955 te kurulan Varsova Pakti na uye ulkelerle cekismelere yol acti Avrupa ulkeleri ile ABD arasindaki iliskilerin gucu uzerindeki supheler bagimsiz Fransiz nukleer caydiriciligina ve 1966 da Fransa nin NATO nun askeri kanadindan cekilmesine yol acan NATO savunmasinin olasi bir Sovyet isgaline karsi guvenilirligine olan supheler ile birlikte zaman zaman artis gosterdi 1989 da Berlin Duvari yikildiktan sonra orgut Yugoslavya nin dagilmasi surecine karisti ve ilk askeri mudahalelerini 1992 1995 yillarinda Bosna Hersek te ve daha sonra 1999 da Yugoslavya da gerceklestirdi Politik olarak ise eski Varsova Pakti ulkeleriyle iyi iliskiler kurmaya calisti Bu ulkelerin bir kismi 1999 ve 2004 te ittifaka katildi Kuzey Atlantik Antlasmasi nin orgute uye ulkelerin silahli bir saldiriya ugrayan herhangi bir uye ulkeye yardim etmelerini ongoren 5 maddesi NATO tarihinde ilk ve tek kez 2001 deki 11 Eylul saldirilarindan sonra uygulandi Gerceklestirilen bu saldirilarin ardindan askerler NATO liderligindeki ISAF in emrinde Afganistan a konuslandirildi Orgut aralarinda Irak a egitmen yollanmasi korsanliga karsi operasyonlarin desteklenmesi ve 2011 de Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyinin 1973 sayili karari uyarinca Libya uzerinde ucusa yasak bolgenin uygulanmasi gibi cesitli ek rollerde yer aldi NATO uyelerini istisareler icin toplantiya cagiran daha az etkili 4 madde Turkiye tarafindan 2003 te Irak Savasi sirasinda 2012 de Suriye Ic Savasi sirasinda silahsiz bir Turk F 4 kesif jetinin dusurulmesinin ve Suriye den Turkiye ye havan topu atilmasinin ardindan ve 2015 te Irak ve Sam Islam Devleti nin ulkenin toprak butunlugune yonelik tehditleri nedeniyle ve Polonya tarafindan 2014 te Rusya nin Kirim a mudahalesinden sonra olmak uzere toplamda bes kere uygulandi TarihceIlk yillari Kuzey Atlantik Antlasmasi 4 Nisan 1949 da Washington DC de imzalandi ve ABD tarafindan ayni yilin Agustos ayinda onaylandi Belcika Birlesik Krallik Fransa Hollanda ve Luksemburg tarafindan 17 Mart 1948 de imzalanan ve Soguk Savas in basindaki Sovyet tehdidine karsi ortak bir savunma antlasmasi olan Bruksel Antlasmasi NATO nun kurulusunun oncusu olarak degerlendirilmektedir Sovyetler Birligi nin gerceklestirdigi Berlin Ablukasi Eylul 1948 de Bati Avrupa Birliginin Savunma Organizasyonunun kurulmasina yol acti Fakat taraf devletler Sovyetler Birligi nin askeri gucu karsisinda zayif konumdaydi Ayrica komunistlerce gerceklestirilen ile ulkedeki demokratik hukumetin devrilmesinin ardindan Birlesik Krallik Dis isleri Bakani Ernest Bevin benzer bir durumu onlemek icin en iyi yolun Batili ulkeler arasinda ortak bir askeri strateji gelistirmek oldugunu belirtti 1948 de Avrupali liderler ABD Dis isleri Bakani George C Marshall in talimatiyla Pentagon da Amerikali askeri ve diplomatik yetkililerle gorustu Yeni bir askeri ittifak icin yapilan bu gorusmeler Kuzey Atlantik Antlasmasi nin 4 Nisan 1949 da Washington DC de imzalanmasiyla sonuclandi Imzalayanlar arasinda Bruksel Antlasmasi na taraf olan bes devlet ile ABD Danimarka Italya Izlanda Kanada Norvec ve Portekiz bulunmaktaydi Ilk NATO Genel Sekreteri Lord Ismay 1949 da yaptigi bir aciklamada orgutun amacinin Ruslari disarida Amerikalilari iceride ve Almanlari asagida tutmak oldugunu belirtti Antlasma her kesim tarafindan olumlu sekilde karsilanmadi Bazi Izlandalilar Mart 1949 da gerceklestirilen tarafsizlik yanlisi uyelik karsiti ayaklanmaya katildi NATO nun olusturulmasinin birincil kurumsal sonucu olarak Atlantikcilik adi verilen ve Kuzey Amerika ile Avrupa arasindaki is birliginin onemine vurgu yapan dusunce tarzinin ortaya cikisi gosterilmektedir Uye ulkeler herhangi bir uyeye karsi yapilan bir silahli saldiriyi tum uyelere yapilmis sayacaklari konusunda anlastilar Dolayisiyla bir silahli saldiri olmasi durumunda her bir uye bireysel veya kolektif savunma hakkinin kullanilmasinda saldiriya ugrayan uyeye yardim edecek ve gerekli goruldugunde Kuzey Atlantik bolgesinin guvenligini saglamak ve surdurmek icin silahli guce basvurabilecekti Antlasma uyelerin bir saldirgana askeri eylem ile yanit vermesini gerektirmemekteydi Yanit vermeleri zorunlu olsa da uyeler bunu nasil yapacaklarini belirleme ozgurlugune sahipti Bu durum Bruksel Antlasmasi nin yanitin askeri olacagini acikca belirten 5 maddesi ile farklilik gostermektedir Yine de NATO uyelerinin saldiriya ugrayan uyeye askeri yardimda bulunacaklari varsayilmaktadir Antlasma daha sonra Fransa nin bazi denizasiri illeri de dahil olmak uzere uye ulkelerin Yengec Donencesi nin ustunde kalan topraklari ile gemi asker veya ucaklarini kapsayacak sekilde acikliga kavusturuldu NATO nun olusturulmasi Avrupa ulkelerinin ABD uygulamalarini benimsemeleriyle muttefiklerin askeri terminoloji yontem ve teknolojilerine bir standartlastirma getirdi Yaklasik 1 300 Standartlastirma Anlasmasi NATO nun gerceklestirdigi pek cok ortak uygulamayi sistemlestirdi Bunun sonucu olarak 7 62 51mm NATO tufek kalibresi pek cok NATO ulkesinde standart atesli silah kalibresi olarak 1950 lerde tanitildi FN Herstal tarafindan uretilen ve 7 62mm NATO kalibresi kullanan FAL adli silah 75 ulkede kullanilmaya baslandi Ucak manevra isaretlerinin standartlastirilmasiyla birlikte NATO ucaklari tum NATO uslerine inebilir konuma geldi Diger standartlar arasinda bulunan NATO heceleme alfabesi NATO sinirlarini asarak sivil kullanima yayildi Soguk Savas Haziran 1950 de Kore Savasi nin patlak vermesi birlikte calisan tum komunist ulkelerin belirgin tehdidini arttirmasi NATO yu somut askeri planlar gelistirmeye zorladi Avrupa Muttefik Kuvvetleri Yuksek Karargahi SHAPE Avrupa daki kuvvetleri yonlendirmek icin kuruldu ve Ocak 1951 de Yuksek Muttefik Komutani Dwight D Eisenhower in altinda calismalarina basladi Eylul 1950 de NATO Askeri Komitesi Sovyetler Birligi ile denge saglamak icin konvansiyonel kuvvetler kurulmasi cagrisi yapti ve daha sonra Subat 1952 de Lizbon daki Kuzey Atlantik Konseyi toplantisinda bu durumu yeniden ifade etti NATO nun Uzun Donem Savunma Plani icin gerekli olan gucleri saglamayi amaclayan Lizbon konferansinda tumen sayisinin 96 ya cikarilmasi cagrisi yapilsa da bu gereklilik bir sonraki yil nukleer silah kullanabilecek yaklasik otuz bes tumene dusuruldu O zaman icin NATO Orta Avrupa da on bes civari Italya ve Iskandinavya da ise on hazir tumeni cagirabiliyordu Lizbon daki konferansta orgutun en rutbeli sivil amirligi olan NATO Genel Sekreterligi pozisyonu da olusturuldu ve bu goreve Hastings Ismay getirildi Orta Avrupa daki siniri koruyan muttefik kara kuvvetlerinin en buyuk kismini Alman Silahli Kuvvetleri sagladi Eylul 1952 de Danimarka ve Norvec in savunulmasinin uygulamasi olan ve 200 gemi ile 50 000 den fazla personelin katildigi NATO nun ilk buyuk deniz tatbikatlarindan biri olma niteligi tasiyan Mainbrace Tatbikati basladi Takip eden diger buyuk tatbikatlar arasinda Akdeniz de gerceklestirilen deniz ve amfibik tatbikatlari olan Grand Slam Tatbikati ile Longstep Tatbikati Kuzey Italya da gerceklestirilen hava deniz kara tatbikati Italic Weld Ingiliz Ren Ordusu BAOR Hollanda Kolordusu ve Orta Avrupa Muttefik Hava Kuvvetleri nin AAFCE katildigi Grand Repulse Merkez Ordu Grubu nun katildigi simule edilmis atomik hava kara tatbikati Monte Carlo ve ABD Birlesik Krallik Italya Turkiye ve Yunanistan deniz kuvvetlerinin katildigi Akdeniz deki amfibik karaya cikma tatbikati Weldfast yer aldi 1952 de ittifaka katilan Turkiye ve Yunanistan in askeri komuta yapisina nasil dahil edilecegi konusu ABD ve Birlesik Krallik in basi cektigi bir dizi tartismali gorusmeye yol acti Bu belirgin askeri hazirlik devam ederken baslangicta Bati Avrupa Birligi tarafindan yapilan ve basarili bir Sovyet isgalinden sonra karsi koymaya devam edecek olan aralarinda Gladio Operasyonu nun da bulundugu gizli stay behind duzenlemeleri NATO kontrolune gecirildi Sonuc olarak NATO nun silahli kuvvetleri arasinda NATO Kaplan Birligi gibi gayriresmi baglar ve Canadian Army Trophy gibi yarismalar olusmaya basladi 1954 te Sovyetler Birligi Avrupa barisini korumak icin NATO ya katilmasi gerektigini one surdu Sovyetler Birligi nin ittifaki zayiflatmayi amacladigindan korkan NATO ulkeleri bu oneriyi reddetti 17 Aralik 1954 te Kuzey Atlantik Konseyi NATO nun nukleer dusuncesinin gelisimi ile ilgili olan MC 48 adli belgeyi onayladi MC 48 Sovyetler Birligi ile bir savasin baslangicindan itibaren ilk olarak Sovyetler tarafindan kullanilip kullanilmadigina bakilmaksizin NATO nun atom silahlarini kullanmasi gerekecegini vurguladi Boylece Avrupa muttefik kuvvetleri yuksek komutanina nukleer silahlarin otomatik kullanimi konusunda ABD deki ile ayni yetkiler verilmis oldu Bati Almanya nin 9 Mayis 1955 te orgute dahil edilmesi donemin Norvec Disisleri Bakani Halvard Lange tarafindan kitamizin tarihinde kararli bir donum noktasi sozleriyle tanimlandi Almanya nin ittifaka katilmasinin onemli bir nedeni Alman is gucu olmadan bir Sovyet isgaline karsi koymak icin yeterince konvansiyonel kuvvet gondermenin imkansiz olmasiydi Bu hareketin ani sonuclarindan biri buna resmi bir yanit olarak 14 Mayis 1955 te Sovyetler Birligi Macaristan Cekoslovakya Polonya Bulgaristan Romanya Arnavutluk ve Dogu Almanya nin imza koydugu Varsova Pakti nin kurulmasi oldu Boylece Soguk Savas in iki tarafi da belirlenmisti 1957 sonbaharinda NATO tarafindan kuzeyde es zamanli uc buyuk tatbikat gerceklestirildi Norvec ten Turkiye ye kadar olan bolgede 250 000 asker 300 gemi ve 1 500 ucagin katildigi Operation Counter Punch Operation Strikeback ve Operation Deep Water tatbikatlari ittifakin bugune kadarki en iddiali girisimleriydi Fransa nin askeri kanattan cekilmesi Charles de Gaulle un 1966 da ulkesini NATO nun butunlesik askeri komutasindan cekmesinden once Fransa da yer alan NATO hava usleri haritasi NATO nun birligi ilk yillarinda Charles de Gaulle un Fransa Cumhurbaskani oldugu donemde ortaya cikan bir kriz ile bozuldu De Gaulle ABD nin orgutteki guclu rolunu ve kendi algisiyla bu ulke ile Birlesik Krallik arasindaki ozel iliskiyi protesto etti ABD Baskani Dwight D Eisenhower ile Birlesik Krallik Basbakani Harold Macmillan a 17 Eylul 1958 de gonderdigi bir memorandumda Fransa yi ABD ve Birlesik Krallik ile esit bir temele oturtacak uclu bir yapi olusturulmasini onerdi Memorandumuna aldigi yaniti yetersiz bulan de Gaulle ulkesi icin bagimsiz bir savunma gucu kurmaya basladi Bati Almanya ya yapilacak bir Dogu Alman akini durumunda Fransa ya daha buyuk bir NATO Varsova Pakti savasinin icine cekilmek yerine Dogu Bloku ile ayri bir baris yapma secenegi vermek istedi Subat 1959 da Fransa Akdeniz deki filosunu NATO komutasindan aldi De Gaulle daha sonra yabancilara ait nukleer silahlarin Fransa topraklarinda konuslandirilmasini yasakladi Bunun sonucunda ABD iki yuz askeri hava aracini Fransa disina cikarmak ve 1950 den beri kullandigi Fransa daki hava uslerini 1967 de Fransizlara vermek zorunda kaldi Fransa nin 1962 deki Kuba fuze krizi sirasinda NATO nun geri kalani ile dayanisma gostermesine ragmen de Gaulle Fransa nin Atlas Okyanusu ve Mans Denizi ndeki filolarini NATO komutasindan alarak bagimsiz savunma isini devam ettirdi 1966 da Fransa nin tum silahli kuvvetleri NATO nun butunlesik askeri komutasindan cekildi ve Fransiz olmayan tum NATO askerlerinin Fransa dan ayrilmasi istendi ABD Disisleri Bakani Dean Rusk daha sonralari yaptigi aciklamada de Gaulle e aciklamasinin Fransa daki mezarliklarda yatan ABD askerlerini kapsayip kapsamadigini sordu Bu cekilme 16 Ekim 1967 de Avrupa Muttefik Kuvvetleri Yuksek Karargahi nin Paris yakinlarindaki dan Belcika da Mons un kuzeyinde yer alan ya tasinmasina yol acti Fransa ittifakin bir uyesi olarak kalmaya devam etti ve Almanya Federal Cumhuriyeti nde konuslandirilmis kuvvetleri ile Soguk Savas boyunca olasi Varsova Pakti saldirilarina karsi Avrupa savunmasina katki sagladi ABD ile Fransa arasinda yapilan ve Lemnitzer Ailleret Anlasmalari olarak bilinen gizli anlasmalar Dogu Bati catismalarinin patlak vermesi halinde Fransiz guclerinin NATO nun komuta yapisina nasil geri alinacagini ayrintili olarak duzenlemekteydi Fransa orgutun butunlesik askeri komutasina yeniden tam katilim saglayacagini duyurdu Yumusama ve gerginlik Yumusama sayesinde NATO ve Varsova Pakti ulkelerinin liderleri arasinda pek cok ust duzey gorusme yapildi Soguk Savas in buyuk bir kisminda NATO nun Sovyetler Birligi ve Varsova Pakti ni gozlemesi dogrudan bir askeri eyleme yol acmadi 1 Temmuz 1968 de Nukleer Silahlarin Yayilmasinin Onlenmesi Antlasmasi imzaya acildi Silahlarin kontrolu bir savas karari alinincaya kadar ABD guclerinde oldugu ve bu noktada antlasmanin denetimi olmadigi icin NATO kendi nukleer paylasim duzenlemelerinin antlasmayi ihlal etmedigini one surdu O zamanlarda cok az devlet NATO nun nukleer paylasim duzenlemelerinden haberdardi ve genel olarak bu duzenlemelere itiraz edilmiyordu Mayis 1978 de NATO ulkeleri ittifakin iki tamamlayici hedefini guvenligi saglamak ve yumusama politikasini surdurmek olarak resmen tanimladi Bu hareket yeni bir silahlanma yarisina yol acmadan savunmalari Varsova Pakti nin saldiri yeteneklerinin gerekli kildigi seviyeye denk hale getirmek anlamina geliyordu Soguk Savas sirasinda Avrupa nin buyuk bir kismi NATO mavi ve Varsova Pakti kirmizi olmak uzere iki ittifaka ayrilmisti Varsova Pakti nin Avrupa daki nukleer kapasitesinin artmasi sonrasinda ABD nin GLCM seyir fuzeleri ile Pershing II nukleer silahlarinin Avrupa ya konuslandirilmasi bakanlar tarafindan 12 Aralik 1979 da onaylandi Yeni savas basliklari Bati nin nukleer silahsizlanma gorusmelerindeki konumunu da guclendirecekti Bu politikaya Cift Yon politikasi adi verilmisti Benzer sekilde NATO 1983 84 yillarinda Varsova Pakti nin SS 20 orta menzilli fuzelerini Avrupa ya konuslandirmasina yanit olarak modern Pershing II fuzelerini bir savas durumunda askeri hedefleri vurmakla gorevlendirdi Bu hareket Bati Avrupa genelinde baris hareketi protestolarina yol acti ve pek cok kisinin konuslandirmada israrci olunmasinin surdurulebilir olup olmadigi konusunda supheye dusmesi konuslandirmaya olan destegi azaltti O yillarda orgute uyelikler genel olarak durgundu 1974 te Turkiye nin Kibris Harekati nin bir sonucu olarak Yunanistan kuvvetlerini NATO nun askeri komuta yapisindan cekse de 1980 de Turkiye nin is birligi ile geri dondu Birlesik Krallik ile Arjantin arasindaki Falkland Savasi ittifakin savasa dahil olmasi ile sonuclanmadi cunku Kuzey Atlantik Antlasmasi nin 6 maddesinde kolektif savunmanin uye ulkelerin Yengec Donencesi nin kuzeyinde kalan topraklarina yapilan saldirilarda gecerli oldugu belirtilmektedir 30 Mayis 1982 de NATO demokrasiyle yeni tanisan Ispanya nin bir referandum sonucu ittifaka katilmasiyla yeni bir uyeye sahip oldu Soguk Savas in zirve yaptigi donemde 16 uye ulke dort kademe halinde organize olmus 78 karargaha ulasan bir komuta yapisi altinda ABD nin 435 000 ileri konuslandirilmis askeri dahil yaklasik 5 252 800 etkin guc bulunduruyordu Soguk Savas sonrasi 1989 Devrimleri ve Varsova Pakti nin 1991 de dagilmasi NATO nun de facto ana rakibini ortadan kaldirdi ve NATO nun amacinda dogasinda gorevlerinde ve Avrupa kitasina odaklanisinda stratejik bir yeniden degerlendirmeye neden oldu Bu degisim 1990 da Paris te NATO ile Sovyetler Birligi arasinda imzalanan belirli askeri azaltmalari zorunlu kilan ve Aralik 1991 de Sovyetler Birligi nin dagilmasi sonrasinda da devam eden Avrupa da Konvansiyonel Silahli Kuvvetler Antlasmasi ile basladi O zaman icin Avrupa ulkelerinin NATO daki askeri harcamalari 34 duzeyindeydi 2012 ye gelindiginde bu 21 e dustu NATO ayrica yeni ozerk olan Orta ve Dogu Avrupa ulkelerini kapsayacak asamali bir buyumeyi baslatti ve etkinliklerini daha once ilgilenmedigi politik ve insancil durumlara genisletti Mihail Gorbacov yonetiminde yapilan reformlar Varsova Pakti nin sonunu getirdi NATO nun Soguk Savas sonrasi ilk genislemesi 3 Ekim 1990 da Alman yeniden birlesmesi sonucunda eski Dogu Almanya nin Bati Almanya ya ve ittifaka katilmasiyla gerceklesti Bu olay ayni yil icinde imzalanan Iki Arti Dort Antlasmasi nda kabul edilmisti Birlesmis bir Almanya nin NATO da kalmasi konusunda Sovyet onayini guvenceye almak icin yabanci askerler ile nukleer silahlarin doguda konuslandirilmayacagi kararlastirildi ve muzakerecilerin NATO nun doguya daha fazla genislemesiyle ilgili herhangi bir soz verip vermedikleri konusunda farkli gorusler ortaya cikti Sovyetler Birligi nin son yillarinda ABD nin ulkedeki buyukelcisi Bati nin genislememek konusunda acik bir taahhutte bulundugunu ve Sovyet muzakerecilerde Cekoslovakya Macaristan veya Polonya gibi ulkelerin NATO uyeliginin soz konusu olmadigi izlenimi uyandirildigini gosteren belgelerin gizliligini kaldirdigini soyledi Donemin Bati Almanya Dis isleri Bakani Hans Dietrich Genscher Eduard Sevardnadze ile yaptigi bir gorusmede Bizim icin kesin olan bir sey var NATO doguya dogru genislemeyecek dedi Eski Sovyetler Birligi Cumhurbaskani Mihail Gorbacov 1996 da kaleme aldigi ani kitabinda Almanya nin birlesmesi muzakereleri sirasinda NATO nun operasyon bolgesini doguya genisletmeyecegi konusunda guvenceler verdiler diye yazdi ve bu gorusu 2008 deki bir roportajda yineledi Iki Arti Dort gorusmelerinde yer almis bir Disisleri Bakanligi calisani olan Robert Zoellick e gore bu bir yanlis algiydi ve genislemeyle ilgili resmi bir soz verilmemisti Soguk Savas sonrasi yeniden yapilanmanin bir parcasi olarak NATO nun askeri yapisi azaltildi ve Avrupa Muttefik Komutanligi Acil Mudahale Kolordusu gibi yeni kuvvetler olusturulacak sekilde tekrar organize edildi Sovyetler Birligi nin cokusunun Avrupa daki askeri dengede meydana getirdigi degisiklikler 1999 da Istanbul da imzalanan Uyarlanmis Avrupa da Konvansiyonel Silahli Kuvvetler Antlasmasi ile tanindi Fransa Cumhurbaskani Nicolas Sarkozy nin politikalari Fransa nin askeri pozisyonunda ulkenin 4 Nisan 2009 da tam uyelige donusu ile sonuclanan buyuk bir degisime yol acti NATO nun butunlesik askeri komutasina tekrar katilan Fransa bagimsiz nukleer caydiriciligini surdurdu Genisleme ve yenilikler Hirvatistan in ittifaka katilmasi nedeniyle duzenlenen torende NATO bayragi gondere cekiliyor 1994 ve 1997 arasinda NATO ve komsularinin bolgesel konularda isbirligi yapmasi icin Baris Icin Ortaklik Akdeniz Diyalogu girisimi ve Avrupa Atlantik Ortaklik Konseyi gibi daha genis forumlar olusturuldu 1998 de NATO Rusya Daimi Ortak Konseyi kuruldu 8 Temmuz 1997 de eskiden komunist olan Cekya Macaristan ve Polonya NATO ya davet edildi uc ulke de 1999 da orgute katildi Genisleme Orta ve Dogu Avrupa dan yedi ulkenin daha katilmasiyla devam etti Bulgaristan Estonya Letonya Litvanya Romanya Slovakya ve Slovenya Bu ulkeler ilk olarak 2002 Prag zirvesi sirasinda katilim gorusmelerine davet edildi ve NATO ya 29 Mart 2004 te 2004 Istanbul zirvesinden kisa sure once katildi Bu karar o zaman icin ABD de askeri siyasi ve akademik liderler tarafindan elestirildi Amerikali diplomat ve onleme politikasinin savunucularindan George F Kennan bu kararin Rus demokrasisinin gelisimi uzerinde ters etki yapmasinin Soguk Savas atmosferinin Dogu Bati iliskilerine yeniden yerlesmesinin Rus dis politikasinin kesinlikle kendilerinin hosuna gitmeyecek yonlere itmesinin beklenebilecegini ifade etti Eski NATO yapilari ortadan kaldirilirken yenileri kuruldu NATO 1997 de komuta yapisindaki 65 merkezin 20 ye dusurulmesini kararlastirdi NATO Mukabele Kuvveti NRF 21 Kasim 2002 de eski bir COMECON uyesi ulkede gerceklestirilen ilk zirve olan 2002 Prag zirvesinde kuruldu 19 Haziran 2003 te Allied Commander Atlantic in ortadan kaldirilip yerine Norfolk Virginia ABD deki Muttefik Donusum Komutanligi nin ACT kurulmasi ve Avrupa Muttefik Kuvvetleri nin SHAPE donusturulerek Muttefik Harekat Komutanligi nin ACO olusturulmasiyla NATO nun askeri komutasindaki yeniden yapilandirma devam etti NATO daki donusumu ACT gerceklestirirken mevcut operasyonlardan ACO sorumludur Istenmeyen hava ihlallerine yanit vermek icin savas ucagi saglayarak Estonya Letonya ve Litvanya nin egemenliklerini destekleyen NATO nun Baltik Hava Polisligi gorevi Mart 2004 te basladi 2014 te sayilari dortten sekize yukselen cok uluslu savas ucaklari Litvanya da bulunmaktadir Ayrica 2004 Istanbul zirvesinde NATO Basra Korfezi ne komsu dort ulkeyle birlikte Istanbul Is Birligi Girisimi ni baslatti Viktor Yuscenko hukumeti ile NATO liderleri arasindaki gorusmeler Yogunlastirilmis Diyalog programinin baslamasina yol acti Riga Letonya da gerceklestirilen 2006 Riga zirvesi enerji guvenligi konusunu one cikardi Bu zirve eskiden Sovyetler Birligi nin parcasi olan bir ulkede yapilan ilk NATO zirvesi oldu Bukres Romanya daki Nisan 2008 zirvesinde NATO Arnavutluk ve Hirvatistan in orgute uyeliginde uzlasti ve bu ulkeler Nisan 2009 da NATO ya katildi Ayrica Gurcistan ve Ukrayna ya gelecekte orgute uye olabilecekleri soylendi Gurcistan ve Ukrayna nin NATO ya uyeligi konusu ile NATO nun bir fuze savunma sistemi planlamasi Rusya nin sert elestirilerine neden oldu Bu sistemle ilgili calismalar 2002 de basladi gorusmeler anti balistik fuzelerin Cek Cumhuriyeti ve Polonya ya yerlestirilmesi uzerine odaklandi NATO liderleri ise Vladimir Putin ve Dmitri Medvedev in tehdit olarak elestirdikleri sistemin Rusya yi hedef almadigi konusunda guvence verdi 2009 da ABD Baskani Barack Obama gemilerden olusan Aegis Savas Sistemi nin kullanilmasini onerdi ancak bu plan yine Turkiye Ispanya Portekiz Romanya ve Polonya ya istasyon yapilmasini icermektedir NATO ayrica taktiksel B61 nukleer bombalarinin hedef yetenegini yukselterek ve bunlari gorunmez F 35 Lightning II ucaklarina yukleyerek Avrupa daki nukleer caydiriciliginda simdiki durumu surdurecektir NATO 2014 Kirim krizinin ardindan Estonya Letonya Litvanya Polonya Romanya ve Bulgaristan da konuslanacak 5 000 kisilik yeni bir oncu guc kurma karari aldi NATO uyesi ulkelerin liderleri ulkelerinin gayri safi yurt ici hasilasinin en az 2 sini savunmaya harcayacaklari yonundeki sozlerini teyit ettiler 2015 te yalnizca bes uye ulke bu hedefe ulasti NATO 15 Haziran 2016 da siber savas kavramini kara deniz ve hava savasi gibi savasin operasyonel bir alani olarak resmen tanidi Boylece NATO uyelerini hedef alan herhangi bir siber saldiri Kuzey Atlantik Antlasmasi nin 5 maddesinin uygulanmasina yol acabilecektir 5 Haziran 2017 de Karadag Rusya nin itirazlarina ragmen NATO nun 29 ve en yeni uyesi oldu Askeri operasyonlarIlk operasyonlar Soguk Savas sirasinda NATO tarafindan hicbir askeri operasyon gerceklestirilmedi Soguk Savas sona erdikten sonra ilk operasyonlar 1990 ve 1991 de Irak in Kuveyt i isgali nedeniyle yapildi Havadan erken uyari ozellikli ucaklar Turkiye nin guneydogusuna gonderildi ve kisa sure sonra bolgeye birlikler sevk edildi Bosna Hersek mudahalesi NATO ucaklari Srebrenitsa Katliami ndan sonra yapilan Kararli Guc Harekati sirasinda hava bombardimanlarina katildi Yugoslavya nin dagilmasinin bir sonucu olan Bosna Savasi 1992 de basladi Kotulesen durum 9 Ekim 1992 de Bosna Hersek in ic kesimlerinde ucusa yasak bolge ilan eden Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyinin 816 sayili kararinin alinmasina yol acti NATO bu karari 12 Agustos 1993 te Ucus Yasagi Harekati ile uygulamaya basladi Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ne karsi alinan silah ambargosu ve ekonomik yaptirim kararlari Haziran 1993 ten Ekim 1996 ya kadar Sharp Guard Harekati ile denizden de uygulandi 28 Subat 1994 te NATO ucusa yasak bolgeyi ihlal eden dort Bosnali Sirp ucagini dusurerek savas zamanindaki ilk eylemini gerceklestirdi 10 11 Nisan 1994 te Bosna Savasi sirasinda Birlesmis Milletler Koruma Gucu Gorajde guvenli bolgesinin korunmasi icin hava saldirisi cagrisi yapti ve NATO yonetimindeki iki ABD F 16 jeti Gorajde yakinlarindaki Bosnali Sirp askeri komuta karakolunu bombaladi Bu saldiri 14 Nisan da 150 Birlesmis Milletler personelinin rehin alinmasina neden oldu 16 Nisan da bir Britanya Sea Harrier i Gorajde uzerindeyken Sirp gucleri tarafindan dusuruldu Srebrenitsa Katliami ndan sonra Sirp Cumhuriyeti Ordusu na karsi Agustos 1995 te Kararli Guc adi verilen iki haftalik bir NATO bombardiman operasyonu baslatildi O yil yapilan NATO hava saldirilari 14 Aralik 1995 te Dayton Anlasmasi nin imzalanmasiyla Yugoslav Savaslari nin sonlanmasina yol acti Bu anlasma cercevesinde NATO Operation Joint Endeavor kapsaminda BM komutasindaki IFOR baris gucunu bolgeye gonderdi Yaklasik 60 000 NATO askerinden olusan baris gucune NATO uyesi olmayan ulkelerin askerleri de katildi Bir sure sonra bu 32 000 asker ile baslatilan daha kucuk SFOR kuvvetine donusturuldu SFOR tarafindan Aralik 1996 dan beri surdurulen gorev Aralik 2004 te European Union Force Althea ya gecti Uyelerinin onculugunun ardindan NATO bu operasyonlar icin NATO Madalyasi adli bir hizmet madalyasi dagitmaya basladi Kosova mudahalesi Alman KFOR askerleri 1999 da Kosova nin guneyinde devriye geziyor KKO ayrilikcilari ve Kosova daki Arnavut sivillere Slobodan Milosevic in Sirp gucleri tarafindan yapilan baskilari durdurmak icin Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyi 23 Eylul 1998 de ateskes talep eden 1199 sayili karari gecirdi ABD Ozel Temsilcisi Richard Holbrooke onculugunde yapilan muzakereler 23 Mart 1999 da koptu Holbrooke konuyu NATO ya devretti ve orgut 24 Mart 1999 da 78 gun surecek olan bir bombardiman baslatti Muttefik Guc Harekati o zamanki Yugoslavya Federal Cumhuriyeti nin askeri gucunu hedef aldi Kriz sirasinda NATO uluslararasi tepki guclerinden biri olan Avrupa Muttefik Komutanligi Mobil Kuvveti ni de Albania Force AFOR adiyla Kosova dan gelen multecilere insani yardim yapmasi icin Arnavutluk a konuslandirmisti Operasyon aralarinda Belgrad daki Cin Buyukelciligi nin bombalanmasinin da bulundugu yuksek sivil kayiplardan dolayi elestirilse de Yugoslavya Devlet Baskani Slobodan Milosevic in 3 Haziran 1999 da uluslararasi bir baris planinin sartlarini kabul etmesiyle Kosova Savasi sona erdi 11 Haziran da ise Milosevic BMGK nin 1244 sayili kararini kabul etti ve NATO nun KFOR baris gucu BM onculugunde kuruldu Bir milyona yakin multeci Kosova yi terk etti Siddet caydiriciliginin yaninda KFOR insani gorevleri korumakla da gorevliydi Agustos Eylul 2001 de ittifak ayrica Makedonya daki etnik Arnavut milisleri silahsizlandirmak icin Zorunlu Hasat Harekati ni baslatti 1 Aralik 2013 itibariyla 31 ulkeden 4 882 KFOR askeri bolgede gorev yapmaya devam etmektedir ABD Birlesik Krallik ve pek cok diger NATO uyesi 1999 da Sirbistan a karsi gerceklestirilen eylem gibi NATO askeri mudahalelerinin BM Guvenlik Konseyinin onayina gereksinim duydugu yonundeki cabalara karsi cikarken Fransa ve digerleri ittifakin BM onayina ihtiyaci oldugunu iddia etti ABD Birlesik Krallik tarafi bunun ittifakin otoritesini sarsacagini Cin ile Rusya nin Guvenlik Konseyi ndeki veto haklarini Yugoslavya ya yapilan mudahaleyi engellemek icin kullanabilecegini ve aynisini NATO mudahalesi gerektiren gelecekteki catismalarda da yapabilecegini boylece kurulusun tum gucunun ve amacinin etkisiz hale gelecegini belirtti Soguk Savas sonrasi askeri ortami taniyan NATO Nisan 1999 daki Washington zirvesinde catismalarin onlenmesi ve kriz yonetimini vurgulayan Ittifak Stratejik Konsepti ni kabul etti Afganistan Savasi ABD deki 11 Eylul saldirilari NATO nun ilk kez kolektif savunma maddesini uygulamasina neden oldu 2001 de ABD de gerceklestirilen 11 Eylul saldirilari NATO tarihinde ilk kez Kuzey Atlantik Antlasmasi nin 5 maddesinin uygulanmasina neden oldu Maddeye gore bir uyeye yapilan saldiri tum uyelere yapilmis sayilmaktaydi 4 Ekim 2001 de NATO saldirilarin 5 madde hukumlerine uygun olduguna karar verdi NATO nun saldirilara karsi gerceklestirdigi sekiz resmi eylemin arasinda Eagle Assist Harekati ile teroristlerin veya kitle imha silahlarinin dolasimini engellemeyi ve genel olarak gemi trafiginin guvenligini arttirmayi hedefleyen 4 Ekim 2001 de baslatilan Akdeniz deki Etkin Caba Harekati da bulunmaktaydi NATO 16 Nisan 2003 te 42 ulkenin askerlerinden olusan Uluslararasi Guvenlik Destek Gucu nun ISAF komutasini almayi kabul etti Bu karar o zaman ISAF te en cok askere sahip olan Almanya ve Hollanda nin ricasi uzerine ve on dokuz NATO elcisinin tamami tarafindan oybirligi ile alindi Kontrolun 11 Agustos ta NATO ya gecisiyle birlikte NATO tarihinde ilk kez kuzey Atlantik bolgesi disinda bir gorevin komutasini almis oldu ISAF baslangicta Kabil ve cevresini Taliban El Kaide ve benzeri gruplardan korumak ve boylece Hamid Karzai nin basini cektigi Afganistan Gecis Yonetimi nin kurulmasini saglamakla gorevliydi Ekim 2003 te BM Guvenlik Konseyi ISAF gorevinin Afganistan geneline yayilmasini onayladi ve ISAF bu gorevi ulkenin tamaminda dort ana asamada genisletti ISAF Generali David M Rodriguez Herat ta bir Italyan komuta degisiminde 31 Temmuz 2006 da ISAF Afganistan in guneyinde ABD yonetimindeki teror karsiti bir koalisyonun gerceklestirdigi askeri operasyonlari da devraldi Guneydeki catismalarin siddetinden dolayi 2011 de Fransa ittifakin cabalarini guclendirmek icin Mirage 2000 savas ucaklarindan olusan bir filonun Kandehar a gonderilmesine izin verdi 2012 Chicago zirvesinde NATO Afganistan daki savasi bitiren ve NATO onculugundeki ISAF guclerinin Aralik 2014 un sonunda ulkeden ayrilmasini iceren bir plani destekledi Aralik 2014 te ISAF dagitildi ve Kararli Destek Misyonu hayata gecirildi Irak egitim gorevi Agustos 2004 te Irak Savasi sirasinda NATO Irak guvenlik guclerini ABD onculugundeki MNF I ile birlikte desteklemek icin NATO Egitim Gorevi Irak adli gorevi baslatti NATO Egitim Gorevi Irak NTM I Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyinin 1546 sayili karari uyarinca gorev yapan Irak Gecici Hukumeti nin ricasi uzerine olusturuldu NTM I in amaci Irak in kendi ihtiyaclarini karsilayabilecek etkili ve surdurulebilir bir kapasiteye ulasabilmesi icin Irak guvenlik guclerinin egitim yapi ve kurumlarinin gelisimine katki saglamakti Bir savas gorevi olmayan NTM I NATO nun Kuzey Atlantik Konseyinin siyasi kontrolundeki farkli bir gorevdi Calismalarinin agirligi egitim ve danismanlik uzerine olan misyonun etkinlikleri Irakli yetkililer ve ayni zamanda NTM I in komutanligini yapan ABD yonetimindeki Deputy Commanding General Advising and Training ile birlikte duzenlenmekteydi Egitim gorevi 17 Aralik 2011 de resmen sona erdi Aden Korfezi nde korsanlikla mucadele Mart 2010 da bir Somalili korsan kayigini yok ediyor 17 Agustos 2009 da NATO Aden Korfezi ve Hint Okyanusu nun deniz trafigini Somalili korsanlardan korumak ve bolge ulkelerinin donanma ve sahil guvenligine destek olmak icin savas gemileri gonderdi Diger ulkelerin gemilerinin yaninda cogunlukla ABD savas gemilerinin katildigi bu operasyon Kuzey Atlantik Konseyi tarafindan onaylandi Okyanus Kalkani Harekati Dunya Gida Programi nin bir parcasi olarak Somali de yardim dagitan Muttefik Destek Harekati gemilerini korumaya odaklanmaktadir Cin ve Guney Kore de etkinliklere katilmak icin savas gemilerini gonderdi Harekat ile korsan saldirilarinin kesilmesi gemilerin korunmasi ve bolgedeki genel guvenlik seviyesinin yukseltilmesi amaclanmaktadir Libya mudahalesi Libya Ic Savasi sirasinda protestocular ile Muammer Kaddafi yonetimindeki Libya hukumeti arasinda siddet artti ve 17 Mart 2011 de ateskes ve sivillerin korunmasi icin askeri mudahale cagrisi yapan Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyinin 1973 sayili karari kabul edildi Aralarinda pek cok NATO uyesinin de bulundugu bir koalisyon kisa sure sonra Libya uzerinde ucusa yasak bolgeyi uygulamaya basladi 20 Mart 2011 de NATO uyeleri Birlesik Koruyucu Harekati ile NATO Daimi Deniz Gorev Grubu 1 ve NATO Daimi Mayin Karsiti Tedbir Grubu 1 gemilerini ve ek olarak NATO uyelerinin gemi ve denizaltilarini kullanarak Libya ya silah ambargosu uygulanmasini kararlastirdi Operasyonun amaci yasak silah veya parali asker tasidigindan suphelenilen gemilerin takibini bildirimini ve gerekirse baglanti kesimini yapmakti Libya Ordusu nun Mart 2011 de Fransa Hava Kuvvetleri tarafindan Bingazi yakinlarinda yok edildi NATO 24 Mart ta ucusa yasak bolgenin kontrolunu koalisyondan devralmaya karar verirken karadaki birimlerin komutasi koalisyon guclerinde kalmaya devam etti 27 Mart 2011 de Birlesik Arap Emirlikleri ve Katar in destegiyle BM karari NATO tarafindan resmen uygulanmaya baslandi Haziran ayinda ittifak icindeki ayrismanin raporlari ortaya cikti ve 28 uyenin sadece sekizinin askeri operasyonlara katildigi anlasildi Bunun sonucunda ABD Savunma Bakani Robert Gates ile Hollanda Ispanya Polonya Turkiye ve ittifakin catismalardaki yetkisini astigini dusunen Almanya gibi ulkelerin arasinda daha fazla katilim konusunda tartismalar yasandi 10 Haziran da Bruksel de yaptigi son ilkesel konusmada Gates muttefik ulkeleri NATO nun sonunu getirebilecek davranislarindan dolayi elestirmeye devam etti Almanya Disisleri Bakanligi Almanya nin NATO ya ve NATO onculugundeki operasyonlara yaptigi onemli katkilara ve Baskan Obama nin bu katilima ne kadar deger verdigi gercegine dikkat cekti Operasyon Eylul aynina kadar uzatilirken ayni gun Norvec katkisini azaltmaya baslayacagini ve 1 Agustos ta cekilmeyi tamamlayacagini acikladi Ayni haftanin basinda Danimarka savas ucaklarinin bombalarinin bitmek uzere oldugu bildirildi Bir sonraki hafta Kraliyet Donanmasi ndan yapilan aciklamada ulkenin catismadaki operasyonlarinin surdurulebilir olmadigi ifade edildi Ekim 2011 de operasyonun sonunda Kaddafi nin olumunun ardindan NATO ucaklari Kaddafi yanlilarina ait hedefleri yaklasik 9 500 kez vurdu Mayis 2012 de Insan Haklari Izleme Orgutu tarafindan yayimlanan bir rapor operasyonda olen en az 72 sivilin kimligini ortaya koydu Ekim 2013 teki bir darbe girisiminin ardindan Libya Basbakani Ali Zeydan devam eden guvenlik sorunlarina destek olmasi icin NATO dan teknik tavsiye ve egitmen istedi Katilimci ulkelerNATO nun Avrupa daki ulkelerle iliskileri haritasi NATO nun kuresel ortakliklari haritasi NATO uyeleri Katilim protokolu imzalandi Uyelik Eylem Plani Bireysel Ortaklik Eylem Plani Baris Icin Ortaklik Akdeniz Diyalogu Istanbul Is Birligi Girisimi Kuresel Ortaklar ABD Almanya Arnavutluk Belcika Birlesik Krallik Bulgaristan Cekya Danimarka Estonya Finlandiya Fransa Hirvatistan Hollanda Ispanya Isvec Italya Izlanda Kanada Karadag Kuzey Makedonya Letonya Litvanya Luksemburg Macaristan Norvec Polonya Portekiz Romanya Slovakya Slovenya Turkiye Yunanistan Ukrayna Bosna Hersek Azerbaycan Bosna Hersek Ermenistan Gurcistan Kazakistan Moldova Sirbistan Ukrayna Avusturya Azerbaycan Belarus Bosna Hersek Ermenistan Gurcistan Irlanda Isvicre Kazakistan Kirgizistan Malta Moldova Ozbekistan Rusya Sirbistan Tacikistan Turkmenistan Ukrayna Cezayir Fas Israil Misir Moritanya Tunus Urdun Bahreyn Birlesik Arap Emirlikleri Katar Kuveyt Avustralya Guney Kore Irak Japonya Kolombiya Mogolistan Pakistan Yeni ZelandaUyeler NATO uye ulkeler ile ortaklarinin liderleri icin duzenli olarak zirveler duzenlemektedir NATO nun topraklarinin buyuk bir kismi Avrupa ve Kuzey Amerika da bulunan otuz bir uyesi vardir Kuzey Atlantik Antlasmasi nin 6 maddesine gore NATO nun sorumluluk bolgesi Atlas Okyanusu ndaki Yengec Donencesi ne kadardir ve bu yuzden bazi uye ulkeler tamamen kapsanmamaktadir Antlasmanin ilk gorusmeleri sirasinda ABD Belcika Kongosu gibi somurgelerin antlasmaya dahil edilmemesi konusunda israr etti Buna ragmen Fransiz Cezayiri 3 Temmuz 1962 de kadar orgutun parcasi olarak kaldi Bu yirmi dokuz uyenin on ikisi orgute 1949 da katilan kurucu uyelerdir diger on yedi uye ise yedi genisleme sureci sonunda orgute katildi Az sayida NATO uyesi ulke GSYIH sinin yuzde iki ve daha fazlasini savunmaya harcamaktadir ABD ise NATO savunma harcamalarinin dortte ucunu gerceklestirmektedir 1960 larin ortasindan 1990 larin ortasina kadar Fransa Gaullo Mitterrandism olarak adlandirilan bir politika izleyerek NATO dan bagimsiz bir askeri strateji benimsedi Nicolas Sarkozy 2009 da ulkesinin butunlesik askeri komutaya ve Savunma Planlama Komitesine donusunu muzakere etti adi gecen komite bir yil sonra dagitildi Fransa gunumuzde Nukleer Planlama Grubu disinda olan tek NATO uyesidir ve ABD ile Birlesik Krallik in aksine nukleer silaha sahip denizaltilarini ittifakin kullanimina sunmayacaktir Genisleme Alman yeniden birlesmesi ve Soguk Savas in sona ermesinden beri 16 ulke NATO ya katildi Yeni uyeliklerin cogu aralarinda eski Varsova Pakti uyelerinin de bulundugu Orta ve Dogu Avrupa ulkelerinden gerceklesmektedir Orgute katilim bireysel Uyelik Eylem Planlari ile yurutulmektedir ve su anki uyelerin ayri ayri onayini gerektirmektedir Su anda Bosna Hersek ve Makedonya olmak uzere NATO ya katilma surecinde olan iki aday ulke vardir Makedonya nin katilimi uyeligin gerekliliklerini Arnavutluk ve Hirvatistan ile ayni anda yerine getirmesine ragmen Makedonya adlandirma sorunu cozulmedigi icin Yunanistan tarafindan engellendi Yeni ve olasi uyeler bu surecte birbirlerine destek olmak icin 2003 te Adriyatik Sozlesmesi ni olusturdular Orgute uyeligi hedefleyen bir diger ulke olan Gurcistan a 2008 de Bukres te duzenlenen zirvede ittifaka davet edilecegine dair soz verildi ancak 2014 te ABD Baskani Barack Obama ulkenin su anda uyelik yolunda olmadigini soyledi Rusya orgutun daha fazla genislemesine Sovyetler Birligi Cumhurbaskani Mihail Gorbacov ile Avrupali ve Amerikali muzakereciler arasinda gerceklesen ve Almanya nin bariscil bir sekilde yeniden birlesmesine izin veren uzlasmaya aykiri oldugu gerekcesiyle karsi cikmaktadir NATO nun genisleme cabalari genellikle Rusya hukumeti tarafindan bir Soguk Savas girisimi olan Rusya nin kusatilmasi ve izole edilmesinin devami olarak gorulmektedir gerci Bati dan da bu yonde elestiriler gelmektedir Ukrayna nin NATO ve Avrupa ile olan iliskileri siyasi acidan bolunmelere yol acti ve 2014 te Rusya yanlisi Cumhurbaskani Viktor Yanukovic in devrilmesiyle sonuclanan Euromaidan protestolarinin duzenlenmesinde etkili oldu Mart 2014 te Basbakan Arseniy Yatsenyuk Ukrayna nin NATO uyeligi pesinde kosmadigi konusunda hukumetin durusunu yineledi Ukrayna Cumhurbaskani Petro Porosenko NATO uyeligi hedefi dogrultusunda 29 Aralik 2014 te ulkesinin baglantisizlik durumunu ortadan kaldiran tasariyi imzaladi ancak katilimdan once referandum duzenlenecegini belirtti Ukrayna Bireysel Ortaklik Eylem Planina BOEP sahip sekiz Dogu Avrupa ulkesinden biridir 2002 de baslatilan BOEP ler NATO ile iliskilerini derinlestirme yetenegine ve siyasi iradesine sahip ulkelere aciktir 2022 de Rusya nin Ukrayna yi isgali sonrasi 2022 de Rusya nin Ukrayna yi istila etmesinin ardindan Finlandiya ve Isvec teki kamuoyu NATO uyeligini ilk kez karsi cikanlardan daha fazla desteklemekle birlikte keskin bir sekilde NATO ya katilma lehinde degisti 30 Mart 2022 de yapilan bir anket Finlerin yaklasik 61 inin NATO uyeliginden yana oldugunu 16 sinin karsi ve 23 unun kararsiz oldugunu ortaya koydu 1 Nisan da yapilan bir anket Isveclilerin yaklasik 51 inin NATO uyeliginden yana oldugunu 27 sinin ise aleyhte oldugunu ortaya koydu Finlandiya Parlamentosu o yil NATO uyeligi konusunu tartismaya karar verdi Analistler Finlandiya ve Isvec in 1995 te AB ye katilma kararlarini nasil koordine ettiklerine benzer sekilde NATO uyeligi konusundaki kararlarini koordine etmelerini bekliyorlardi ancak Finlandiya nin biraz daha erken katilmasi bekleniyor Nisan ayinin ortalarinda Finlandiya ve Isvec hukumetleri NATO uyeligini arastirmaya basladilar ve hukumetleri bu konuda guvenlik raporlari hazirladi Analistler hem Finlandiya nin hem de Isvec in NATO ya katilmasinin muhtemel olduguna ve her iki ulkenin de uyelik basvurularini Haziran ayi gibi erken bir tarihte sunacagini belirttiler Finlandiya ve Isvec basvurulari onaylanirsa muhtemelen birkac ay kadar kisa bir sure alabilecek olan NATO uyeligini hizlandiracaklardir Nisan ayi sonlarinda bir Fin haber kurulusu Finlandiya ve Isvec in Mayis ayinda NATO uyeligine basvurmayi kabul ettigini ancak her iki hukumetin de henuz nihai bir karara varmadigini bildirdi Iki Iskandinav ulkesinin eklenmesi NATO nun Kuzey Kutbu Kuzey ve Baltik bolgelerindeki yeteneklerini onemli olcude genisletecektir Finlandiya ve Isvec in potansiyel uyeligi Baltik devletlerinin eklendigi 2004 yilindan bu yana en onemli NATO genislemesi olarak goruluyor 15 Mayis 2022 de Finlandiya hukumeti parlamento onayina tabi olarak NATO uyeligine basvuracagini duyurdu 17 Mayis ta Finlandiya parlamentosu 188 8 lehte oy kullandi Ancak Turkiye iki ulkeyi Turkiye nin teror orgutu olarak belirledigi PKK ve YPG ile baglantili olmakla suclayarak Finlandiya ve Isvec in NATO ya katilmasina karsi cikti Turkiye Finlandiya ve Isvec in NATO ya katilmasina karsi oldugunu dile getirerek teror orgutu PKK ve YPG ye destek saglamakla sucladi 28 Haziran da Madrid de duzenlenen bir NATO zirvesinde Turkiye Finlandiya ve Isvec in uyelik hedeflerini desteklemeyi kabul etti 5 Temmuz da 30 NATO buyukelcisi Isvec ve Finlandiya nin katilim protokollerini imzaladilar ve 28 Haziran daki NATO zirvesinin kararlarini resmen onayladilar Bu cesitli hukumetler tarafindan onaylanmalidir Macaristan ve Turkiye disindaki tum ulkeler 2022 de onaylamisti 30 Mart 2023 te Turkiye parlamentosu Finlandiya nin uyelik teklifini onaylayarak Finlandiya nin katiliminin onundeki son engeli de kaldirdi ve Finlandiya 4 Nisan 2023 te resmen NATO ya katildi Ocak 2024 te ise Turkiye Isvec in NATO uyeligine onay verdi ve Isvec 7 Mart 2024 tarihinde NATO ya katildi NATO uyesi olmayan geri kalan Avrupa Ekonomik Alani veya Schengen Bolgesi ulkeleri Irlanda Avusturya ve Isvicre dir birkac diger Avrupa ada ulkesi ve mikro devlete ek olarak Ortakliklar Baris Icin Ortaklik Temmuz 2007 de dort NATO uyesi sekiz BIO uyesi ve bir Akdeniz Diyalogu ulkesi olan Urdun den 500 askerin katilimiyla Tiflis te gerceklestirilen Cooperative Archer gibi cok uluslu askeri tatbikatlar yurutmektedir Baris Icin Ortaklik BIO programi 1994 te baslatildi ve her ortak ulke ile NATO arasindaki ikili iliskiler uzerine kuruldu her ulke katiliminin kapsamini belirleyebilir Bagimsiz Devletler Toplulugunun simdiki ve eski tum uyelerini icermektedir Avrupa Atlantik Ortaklik Konseyi AAOK 29 Mayis 1997 de kurulan ve elli katilimci ulke arasinda duzenlenen olagan esgudum danisma ve diyalog forumudur BIO programi Avrupa Atlantik Ortakligi nin operasyonel kanadi olarak degerlendirilmektedir Afganistan gibi diger ucuncu ulkelerle de BIO cercevesinde bazi calismalara katilmalari konusunda temasa gecilmektedir Avrupa Birligi AB NATO ile 16 Aralik 2002 de Berlin Plus anlasmasinin altinda bir dizi duzenlemeyi imzaladi Bu anlasmayla AB ye uluslararasi bir krizde bagimsiz hareket etmek istediginde NATO nun gorev almak istememesi durumunda orgutun varliklarini kullanma olasiligi tanindi Ornegin 1982 tarihli Lizbon Antlasmasi nin madde 42 7 hukmune gore Eger bir uye devlet kendi topraklarinda silahli bir saldiriya ugrarsa diger uyeler ellerinden gelen butun yollarla yardim yukumlulugu altindadir Antlasma NATO nun altinci maddesi geregi kuresel olarak Yengec Donencesi nin kuzeyi ile sinirli olan bolgelerde uygulanmaktadir Boylece ayni zamanda AB uyesi de olan BIO ulkeleri icin bir ikili yapi saglandi Ek olarak NATO pek cok NATO uyesi olmayan ulkeyle is birligi yapmakta ve calismalarini tartismaktadir Akdeniz Diyalogu Israil ve Kuzey Afrika ulkeleri ile benzer sekilde is birligi yapmak icin 1994 te kuruldu Istanbul Is Birligi Girisimi 2004 te Orta Dogu ulkeleri icin Akdeniz Diyalogu ile ayni dogrultuda bir diyalog forumu olarak olusturuldu Katilimci dort ulke ayrica Korfez Is Birligi Konseyi uyesidir Japonya ile siyasi diyalog 1990 da basladi ve o zamandan beri ittifak bu is birligi girisimlerinin hicbirine dahil olmayan ulkeler ile kademeli olarak iliskilerini gelistirdi 1998 de NATO iliskilerin kurumsallastirilmasina izin vermeyen fakat muttefiklerin is birligini arttirmaya yonelik arzularini yansitan bir genel kurallar butunu olusturdu Kapsamli tartismalarin ardindan 2000 de muttefikler Temas Ulkeleri terimi uzerinde uzlasti 2012 de ittifak bu grubu korsanliga karsi operasyonlar ve teknoloji takasi gibi konulari gorusmek uzere bir araya gelen kuresel ortaklar adli bir gruba donusturdu Temas ulkeler olan Avustralya ve Yeni Zelanda ayrica AUSCANNZUKUS stratejik ittifakinin uyesidir ve temas ulkeler ile NATO uyeleri arasindaki benzer bolgesel veya ikili anlasmalar is birligine katki saglamaktadir NATO nun ortaklarina sundugu tum is birligi etkinliklerine erisimi olan Kolombiya NATO ile is birligi yapan ilk ve tek Latin Amerika ulkesi oldu Yapilar2014 yilindan beri NATO Genel Sekreteri olarak gorev yapan Norvec eski basbakani Jens Stoltenberg 2023 NATO nun ana merkezi Belcika nin baskenti Bruksel in Haren belediyesinde yer alan Leopold III Leopold III laan Bulvari B 1110 numarali binadir Insaati 2010 da baslayan ve 2016 yazinda tamamlanan 750 milyonluk yeni merkez binasinin acilisi 25 Mayis 2017 de yapildi Jo Palma tarafindan tasarlanan 250 000 m lik komplekste 3 800 kisi calismaktadir Ilk binadaki sorunlar 1967 deki insaatin aceleye gelmesinden kaynaklanmaktaydi cunku o donemde NATO Fransa nin cekilmesi nedeniyle merkezini Paris ten tasimak durumunda kaldi Merkezdeki calisanlar uye ulkelerin ulusal delegelerinden olusmaktadir Bunlara sivil ve askeri irtibat burolari ile buradaki gorevliler partner ulkelerin diplomatik misyonlari ve diplomatlari ile uye ulkelerin silahli kuvvetlerinin calisanlarinin yer aldigi Uluslararasi Personel ve Uluslararasi Askeri Personel bolumleri dahildir NATO ya destek olmak icin hareketi altinda sivil toplum uyelerinin gruplari da ortaya cikmistir Yeni merkez binasinin maliyeti NATO nun web sitesindeki 23 Mayis 2017 tarihli NATO nun yeni merkezi adli sayfada yer almazken NATO nun web sitesindeki Subat 2017 tarihli Yeni NATO merkezi adli sayfayi kaynak gostererek in 25 Mayis 2017 deki sayisinda maliyetin 1 23 milyar oldugunu bildirdi NATO Konseyi 30 uye ulke tarafindan yonetilen NATO icinde kararlarin nasil alinacagi Kuzey Atlantik Antlasmasi ve diger sozlesmeler tarafindan belirtilmektedir 29 uyenin her biri NATO nun Bruksel deki merkezine bir delegasyon veya misyon gondermektedir Her delegasyonun ust duzey kalici uyesi Daimi Temsilci olarak bilinmekte ve genel olarak ust duzey bir memur veya deneyimli bir elci olmaktadir Pek cok ulke Belcika daki elciligi yoluyla NATO da diplomatik misyon bulundurmaktadir Haftada en az bir kez toplanan ve NATO da etkili yonetim ve karar yetkisi bulunan bir idari organ olan Kuzey Atlantik Konseyi Daimi Uyeler den olusmaktadir Zaman zaman konsey disisleri bakanlari savunma bakanlari ile devlet ve hukumet baskanlarinin katildigi daha ust duzey toplantilar gerceklestirmektedir ve NATO nun politikalari ile ilgili onemli kararlar genellikle bu toplantilarda alinmaktadir Fakat toplantilarin seviyesi konseyin yonetim ve karar alma yetkisi ile kararlarinin statusu ve gecerliligini etkilememektedir ABD Almanya Birlesik Krallik Fransa ve Italya gayriresmi bir tartisma grubu olan Quint uyesi kabul edilmektedir NATO zirveleri de genisleme gibi karmasik kararlarin alindigi bir platformdur Kuzey Atlantik Konseyinin toplantilarina NATO Genel Sekreteri baskanlik etmektedir ve karar alinmasi gerektiginde oybirligi ve genel uzlasi aranmaktadir Cogunlukla oy veya karar bulunmamaktadir Konseyde veya konseyin alt komitelerinde temsil edilen hicbir ulke tam bagimsizligini ve kararlarinin sorumlulugunu kaybetmemektedir Genel sekreterler listesi Ad Ulke Sure1 Lord Ismay Birlesik Krallik 4 Nisan 1952 16 Mayis 19572 Paul Henri Spaak Belcika 16 Mayis 1957 21 Nisan 19613 Dirk Stikker Hollanda 21 Nisan 1961 1 Agustos 19644 Manlio Brosio Italya 1 Agustos 1964 1 Ekim 19715 Joseph Luns Hollanda 1 Ekim 1971 25 Haziran 19846 Lord Carrington Birlesik Krallik 25 Haziran 1984 1 Temmuz 19887 Manfred Worner Almanya 1 Temmuz 1988 13 Agustos 1994 Sergio Balanzino vekaleten Italya 13 Agustos 1994 17 Ekim 19948 Willy Claes Belcika 17 Ekim 1994 20 Ekim 1995 Sergio Balanzino vekaleten Italya 20 Ekim 1995 5 Aralik 19959 Javier Solana Ispanya 5 Aralik 1995 6 Ekim 199910 Lord Robertson Birlesik Krallik 14 Ekim 1999 17 Aralik 2003 Alessandro Minuto Rizzo vekaleten Italya 17 Aralik 2003 1 Ocak 200411 Jaap de Hoop Scheffer Hollanda 1 Ocak 2004 1 Agustos 200912 Anders Fogh Rasmussen Danimarka 1 Agustos 2009 30 Eylul 201413 Jens Stoltenberg Norvec 1 Ekim 2014 gunumuz Genel sekreter yardimcilari listesi Ad Ulke Sure1 Jonkheer van Vredenburch Hollanda 1952 19562 Baron Adolph Bentinck Hollanda 1956 19583 Alberico Casardi Italya 1958 19624 Guido Colonna di Paliano Italya 1962 19645 James A Roberts Kanada 1964 19686 Osman Olcay Turkiye 1969 19717 Paolo Pansa Cedronio Italya 1971 19788 Rinaldo Petrignani Italya 1978 19819 Eric da Rin Italya 1981 198510 Marcello Guidi Italya 1985 198911 Amedeo de Franchis Italya 1989 199412 Sergio Balanzino Italya 1994 200113 Alessandro Minuto Rizzo Italya 2001 200714 Claudio Bisogniero Italya 2007 201215 Alexander Vershbow ABD 2012 201616 Rose Gottemoeller ABD 2016 201917 Mircea Geoană Romanya 2019 NATO Parlamenter Asamblesi NATO Savunma ve Disisleri Bakanlari NATO nun Bruksel deki merkezinde toplantida NATO nun genis stratejik hedeflerini NATO Parlamenter Asamblesi NATO PA belirlemektedir Yillik oturumlarda ve yil icinde bir kez daha bir araya gelen asamble Daimi Uyeler veya NATO ya buyukelci atayan uye ulkelerin ulusal hukumetlerinin parlamenter yapilariyla direkt olarak etkilesim kurmaktadir NATO Parlamenter Asamblesi Kuzey Atlantik Antlasmasi Orgutu uyelerinin yasa koyucularindan ve on uc yedek uyeden olusmaktadir Bundestag in Savunma Komitesi nin Baskan Yardimcisi ve Hristiyan Demokrat Birligi nin bir uyesi olan Alman siyasetci Karl A Lamers 2010 da asamblenin baskani oldu Fakat asamble resmi olarak NATO dan farkli bir yapidir ve NATO Konseyi nin guvenlik politikalarini tartismak icin NATO ulkelerinin temsilcilerini bir araya getirmeyi amaclamaktadir Asamble NATO nun siyasi butunlesme kurulusudur ve NATO Konseyi nin siyasi politika ve gundemini bes komitesinin raporlariyla olusturmaktadir Guvenligin Sivil Boyutu Komitesi Savunma ve Guvenlik Komitesi Ekonomi ve Guvenlik Komitesi Siyasi Komite Bilim ve Teknoloji Komitesi Bu raporlar ulusal siyasal surecler yoluyla uye ulkelerin ulusal hukumetleri ve NATO yonetimini ve orgutsel yonetim varliklarini etkileyenler tarafindan kabul edildigi uzere hiz ve yon saglamaktadir Askeri yapilar NATO ya ait bir E 3A bir NATO tatbikatinda ABD ye ait F 16 savas ucaklariyla birlikte ucuyor NATO nun askeri operasyonlari NATO Askeri Komite Baskani tarafindan yonetilmektedir ve NATO icinden gelen personel tarafindan desteklenen kidemli bir ABD subayi ile kidemli bir Fransiz subayi tarafindan komuta edilen iki Stratejik Birlik e bolunmustur Stratejik Komutanlar tum yonetimde ve kendi komuta alanlarina giren ittifakin tum askeri islerinin idaresinde Askeri Komite ye karsi sorumludur Her ulkenin delegasyonunda bir Askeri Temsilci ile o ulkenin Uluslararasi Askeri Personel tarafindan desteklenen silahli kuvvetlerinden kidemli bir subay bulunmaktadir Uye ulkelerin gonderdigi Askeri Temsilciler NATO nun siyasi otoritelerine NATO bolgesinin ortak savunmasi icin gerekli gorulen onlemleri onermekle sorumlu olan Askeri Komite yi olusturmaktadir Komitenin asil rolu askeri politika ve stratejilere yon vermek ve bu konularda onerilerde bulunmaktir Komite ayrica temsilcileri kendi toplantilarina katilan ve konseyin otoritesi altinda ittifakin askeri islerini idare eden NATO nun Stratejik Komutanlari na askeri konularda rehberlik etmektedir NATO Askeri Komite Baskanligini 2018 den beri ustlenmektedir Konsey gibi bazen Askeri Komite de daha yuksek seviyeli toplantilar yapmaktadir Bu toplantilara her ulkenin silahli kuvvetlerinin en kidemli subayi olan Genelkurmay Baskanlari katilmaktadir 1966 da NATO nun butunlesik askeri komutasindan ayrilan ve 1995 te yeniden katilan Fransa 2008 e kadar Askeri Komite de yer almamaktaydi Fransa NATO ya tekrar katilana kadar Savunma Planlama Komitesi nde temsil edilmemekteydi ve bu Fransa ile NATO uyeleri arasinda anlasmazliklara yol aciyordu Irak Savasi na giden surecte yasananlar bu durumu gozler onune serdi Komitenin operasyonel calismalari Uluslararasi Askeri Personel tarafindan desteklenmektedir NATO nun komuta yapisi Soguk Savas boyunca ve bunun sonrasinda gelisme gosterdi NATO icin butunlesik bir askeri komuta yapisi NATO nun olasi bir Sovyet saldirisina karsi uzun vadede savunmasini arttirmasi gerekecegi netlik kazaninca ilk kez 1950 de kuruldu Nisan 1951 de Avrupa Muttefik Kuvvetleri Yuksek Karargahi SHAPE ve bunun merkezi kuruldu Daha sonra dort ikincil merkez Kuzey ve Orta Avrupa Guney Bolgesi ve Akdeniz e eklendi 1950 li yillardan 2003 e kadar Stratejik Komutanlar Avrupa Muttefik Kuvvetleri Yuksek Komutani SACEUR ve Atlantik Muttefik Yuksek Komutani SACLANT idi fakat simdiki duzenleme ustun sorumlulugunu NATO guclerinin donusumu ve egitiminden sorumlu olan Muttefik Donusum Komutanligi ACT ile dunya genelindeki NATO operasyonlarindan sorumlu olan Muttefik Harekat Komutanligi ACO arasinda ayirmaktadir 2003 un sonundan baslayarak NATO birliklerin komuta edilisini ve dagitimini aralarinda Avrupa Kolordusu Alman Hollanda Kolordusu Kuzeydogu Cok Uluslu Kolordusu NATO Italyan Hizli Dagitim Kolordusu ile Muttefik Harekat Komutanligi na rapor veren Yuksek Seviyede Hazirlikli Acil Mudahale HRF deniz guclerinin de bulundugu pek cok NATO Hizli Dagitim Kolordusu kurarak yeniden yapilandirdi 2015 in ilk aylarinda Donbass Savasi nin yeni basladigi donemde NATO bakanlarinin toplantilarinda gerektiginde Baltik ulkelerini savunmak icin Kuzeydogu Cok Uluslu Kolordusu nun buyutulmesine ve Romanya da yeni bir Guneydogu Cok Uluslu Tumeni kurulmasina karar verildi Ayrica NATO nun Dogu Avrupa daki yeni uyelerinin savunmasi icin yapilacak hazirliklari duzenlemek icin alti tane kurulacakti Guneydogu Cok Uluslu Tumeni 1 Aralik 2015 te etkinlestirildi Ayrica bakinizTerore Karsi Islam IttifakiKaynakcaGenel 1998 Creating a Disaster NATO s Open Door Policy Political Science Quarterly 113 3 ss 383 403 JSTOR 2658073 Auerswald David P and Stephen M Saideman eds NATO in Afghanistan Fighting Together Fighting Alone Princeton U P 2014 Behrman Greg 2007 The Most Noble Adventure The Marshall Plan and the Time When America Helped Save Europe Simon amp Schuster ISBN 0 7432 8263 9 Bethlehem Daniel L Weller Marc 1997 The Yugoslav Crisis in International Law Cambridge International Documents Series 5 Cambridge University Press ISBN 978 0 521 46304 1 3 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Clausson M I 2006 NATO Status Relations and Decision Making Nova Publishers ISBN 1 60021 098 8 5 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Collins Brian J 2011 NATO A Guide to the Issues ABC CLIO ISBN 0 3133 5491 X 15 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Garthoff Raymond L 1994 Detente and confrontation American Soviet relations from Nixon to Reagan Brookings Institution Press ISBN 0 8157 3041 1 13 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Harsch Michael F 2015 The Power of Dependence NATO UN Cooperation in Crisis Management Oxford University Press ISBN 0 1910 3396 0 11 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Gorbacov Mihail 1996 Memoirs Londra Doubleday ISBN 978 0 385 40668 0 Isby David C Kamps Jr Charles 1985 Armies of NATO s Central Front Jane s Information Group ISBN 0 7106 0341 X Kaplan Lawrence S 2013 NATO before the Korean War April 1949 June 1950 Kent OH Kent State University Press Kaplan Lawrence S 2004 NATO Divided NATO United The Evolution of an Alliance Greenwood Publishing Group ISBN 0 2759 8006 5 National Defense University 1997 Allied command structures in the new NATO DIANE Publishing ISBN 1 57906 033 1 8 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Njolstad Olav 2004 The last decade of the Cold War from conflict escalation to conflict transformation 5 Psychology Press ISBN 0 7146 8539 9 12 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Osgood Robert E 1962 NATO The Entangling Alliance University of Chicago Press 9 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Park William 1986 Defending the West a history of NATO Westview Press ISBN 0 8133 0408 3 10 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Pedaliu Effie G H 2003 Britain Italy and the Origins of the Cold War Palgrave Macmillan ISBN 0 333 97380 1 Reynolds David 1994 The Origins of the Cold War in Europe International Perspectives Yale University Press ISBN 0 300 10562 2 6 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Schoenbaum Thomas J 1988 Waging Peace and War Dean Rusk in the Truman Kennedy and Johnson Years Ann Arbor Michigan Simon amp Schuster ISBN 0 671 60351 5 van der Eyden Ton 2003 Public management of society rediscovering French institutional engineering in the European context 1 IOS Press ISBN 1 58603 291 7 18 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Wenger Andreas Nuenlist Christian Locher Anna 2007 Transforming NATO in the Cold War Challenges beyond deterrence in the 1960s Taylor amp Francis ISBN 0 415 39737 5 21 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Willbanks James H 2004 Machine Guns An Illustrated History of Their Impact ABC CLIO ISBN 1 8510 9480 6 Zenko Micah 2010 Between Threats and War U S Discrete Military Operations in the Post Cold War World Stanford University Press ISBN 0 8047 7191 X 11 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2016 Ozel The official Emblem of NATO NATO 27 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Subat 2008 The Official motto of NATO NATO 20 Ocak 2011 10 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Agustos 2013 Defence Expenditure of NATO Countries 2010 2019 PDF Nato int 30 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 10 Temmuz 2018 Milexdata sipri org 23 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Agustos 2010 Erlanger Steven 26 Mart 2014 Europe Begins to Rethink Cuts to Military Spending nytimes com 29 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Nisan 2014 Last year only a handful of NATO countries met the target according to NATO figures including the United States at 4 1 percent and Britain at 2 4 percent Invocation of Article 5 confirmed NATO 3 Ekim 2001 5 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2013 Counter piracy operations NATO 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Mayis 2011 Croft Adrian 3 Ekim 2012 NATO demands halt to Syria aggression against Turkey Reuters 4 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ekim 2012 Ford Dana 26 Temmuz 2015 Turkey calls for rare NATO talks after attacks along Syrian border CNN 27 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Temmuz 2015 Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty NATO Newsroom 4 Mart 2014 10 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Nisan 2014 Isby amp Kamps Jr 1985 s 13 Pedaliu 2003 s 97 Behrman 2007 s 157 A short history of NATO NATO 2 Nisan 2012 10 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2012 Reynolds 1994 s 13 Straus Ira Haziran 2005 PDF Streit Council Annual Meeting of the Society of Historians of American Foreign Relations 20 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Temmuz 2013 Protocol to the North Atlantic Treaty on the Accession of Greece and Turkey NATO 4 Nisan 1949 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Ocak 2012 Proof and Inspection Committee Nato 7 62 Mm Ammunition NATO 26 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2017 Willbanks 2004 ss 129 130 NATO Declassified NATO Alphabet NATO 26 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2017 Isby amp Kamps Jr 1985 ss 13 14 a b Ismay Hastings 4 Eylul 2001 NATO the first five years 1949 1954 NATO 26 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2012 Osgood 1962 s 76 Park 1986 s 28 NATO The Man with the Oilcan Time 24 Mart 1952 8 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Ocak 2012 Baldwin Hanson 28 Eylul 1952 Navies Meet the Test in Operation Mainbrace New York Times ss E7 22 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2012 Ismay Hastings 17 Eylul 2001 NATO the First 5 Years NATO the first five years 1949 1954 NATO 26 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mart 2017 NATO Tiger Association 2013 21 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Eylul 2013 Canadian Army Trophy 5 Ekim 2012 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Eylul 2013 Fast facts about NATO CBC News 6 Nisan 2009 4 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Temmuz 2011 West Germany accepted into Nato BBC News 9 Mayis 2011 6 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Ocak 2012 Isby amp Kamps Jr 1985 s 15 Emergency Call Time 30 Eylul 1957 28 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Eylul 2008 Garret Martin The 1967 withdrawal from NATO a cornerstone of de Gaulle s grand strategy 2011 9 3 ss 232 243 DOI 10 1080 14794012 2011 593819 Wenger Nuenlist amp Locher 2007 ss 67 69 Dowd Alan 22 Eylul 2009 Not Enough NATO In Afghanistan CBS News Erisim tarihi 4 Eylul 2013 National Defense University 1997 s 50 Demirkiran Ozlem 2007 PDF Suleyman Demirel Universitesi s 89 13 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2014 van der Eyden 2003 ss 104 106 Schoenbaum 1988 s 421 a b Le Blevennec Francois 25 Ekim 2011 The Big Move NATO Review 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Aralik 2011 a b c Cody Edward 12 Mart 2009 After 43 Years France to Rejoin NATO as Full Member The Washington Post 26 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Aralik 2011 Defence Planning Committee DPC Archived NATO 11 Kasim 2014 10 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Agustos 2016 Garthoff 1994 ss 659 661 Njolstad 2004 ss 280 282 Njolstad 2004 ss 278 279 Zadra Roberto 5 Kasim 1992 PDF Institute for Security Studies BAB s 12 20 Subat 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2014 Kaplan 2004 ss 89 91 Weinrod W Bruce Barry Charles L Eylul 2010 NATO Command Structure Considerations for the Future PDF Center for Technology and National Security Policy National Defense University 5 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Eylul 2013 Harding Luke 14 Temmuz 2007 Kremlin tears up arms pact with Nato The Observer 31 Agustos 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2012 The future of NATO Bad timing The Economist 31 Mart 2012 2 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Nisan 2012 Sarotte Mary Elise A Broken Promise Foreign Affairs 25 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Agustos 2014 a b c Klussmann Uwe Schepp Matthias Wiegrefe Klaus 26 Kasim 2009 NATO s Eastward Expansion Did the West Break Its Promise to Moscow 22 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Nisan 2014 Gorbachev 1996 s 675 Blomfield A and Smith M 6 Mayis 2009 Gorbachev US could start new Cold War Paris The Telegraph 4 Mart 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2009 Zoellick Robert B 22 Eylul 2000 19 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Ocak 2014 a b Stratton Allegra 17 Haziran 2008 Sarkozy military plan unveiled The Guardian Birlesik Krallik 7 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2017 NATO Expansion Would Be an Epic Fateful Error Los Angeles Times 7 Temmuz 1997 24 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2017 NATO Expansion Would Be a Fateful Blunder New York Times 5 Subat 1997 Albright Madeleine 16 Aralik 1997 Statement by Secretary of State Madeleine K Albright During the North Atlantic Council Ministerial Meeting NATO 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Eylul 2013 a b Allied Command Operations ACO NATO 10 Mayis 2013 10 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Eylul 2013 Sytas Andrius 29 Mart 2016 NATO needs to beef up defense of Baltic airspace top commander Reuters 7 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Nisan 2016 NATO elevates Mediterranean Dialogue to a genuine partnership launches Istanbul Cooperation Initiative Nato int 16 Ekim 2008 16 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Temmuz 2017 U S wins NATO backing for missile defense shield CNN com 7 Nisan 2008 7 Nisan 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2013 Englund Will 23 Mart 2012 Medvedev calls missile defense a threat to Russia The Washington Post 9 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2012 Part of NATO missile defense system goes live in Turkey CNN 16 Ocak 2012 16 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ocak 2012 Norton Taylor Richard Nato plans to upgrade nuclear weapons expensive and unnecessary 24 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Guardian 10 Mayis 2012 Becker Markus US Nuclear Weapons Upgrades 21 Eylul 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Der Spiegel 16 Mayis 2012 Ukraine crisis Nato bolsters Eastern Europe against Russia BBC News 5 Subat 2015 2 Mart 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mart 2015 NATO Meets to Approve Strengthening Forces in Eastern Europe Newsweek Reuters 5 Subat 2015 5 Subat 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mart 2015 Techau Jan 2 Eylul 2015 6 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Mart 2017 Military Spending by NATO Members The Economist 16 Subat 2017 17 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mart 2017 Bendavid Naftali 22 Haziran 2015 Just Five of 28 NATO Members Meet Defense Spending Goal Report Says The Wall Street Journal 24 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mart 2017 Ivana Kottasova 8 Temmuz 2016 These NATO Countries are Not Spending Their Fair Share on Defense 27 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mart 2017 Hardy Catherine Cyberspace is officially a war zone NATO euronews 2 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Haziran 2016 Hardy Catherine 15 Haziran 2016 Cyberspace is officially a war zone NATO Euronews 6 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Haziran 2016 Montenegro Officially Joins NATO At Ceremony In Washington Radio Free Europe Radio Liberty 5 Haziran 2017 19 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Haziran 2017 Milic Predrag 5 Haziran 2017 Defying Russia Montenegro finally joins NATO Ingilizce ABC News 7 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Haziran 2017 NATO s Operations 1949 Present PDF NATO 2009 22 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 3 Mart 2013 Zenko 2010 ss 133 134 Zenko 2010 s 134 NATO Handbook Evolution of the Conflict NATO 7 Kasim 2001 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 8 Eylul 2013 Rubin Trudy 31 Mayis 1995 The Philadelphia Inquirer 17 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Eylul 2013 Bethlehem amp Weller 1997 s liiv a b Zenko 2010 ss 137 138 Clausson 2006 s 94 97 Tice Jim 22 Subat 2009 Thousands more now eligible for NATO Medal 7 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Nisan 2012 Nato to strike Yugoslavia BBC News 24 Mart 1999 26 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Eylul 2015 Thorpe Nick 24 Mart 2004 UN Kosovo mission walks a tightrope BBC News 26 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Nisan 2012 a b Operation Shining Hope Global Security 5 Temmuz 2011 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Nisan 2012 28 Agustos 2000 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Nisan 2012 Helm Toby 27 Eylul 2001 Macedonia mission a success says Nato The Daily Telegraph 5 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Nisan 2012 Kosovo Force KFOR Key Facts and Figures PDF NATO 1 Aralik 2013 25 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Eylul 2014 NATO reaffirms power to take action without U N approval CNN 24 Nisan 1999 28 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Eylul 2013 Allied Command Atlantic NATO Handbook NATO 13 Agustos 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Eylul 2008 NATO Update Invocation of Article 5 confirmed 2 October 2001 Nato int 5 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Agustos 2010 NATO s Operations 1949 Present PDF NATO 22 Ocak 2010 22 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Eylul 2013 David P Auerswald and Stephen M Saideman eds NATO in Afghanistan Fighting Together Fighting Alone Princeton U P 2014 UNSC Resolution 1510 October 13 2003 PDF 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Temmuz 2010 ISAF Chronology Nato int 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Temmuz 2010 Morales Alex 5 Ekim 2006 NATO Takes Control of East Afghanistan From U S Led Coalition Bloomberg L P 24 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Eylul 2013 La France et l OTAN Le Monde Fransizca Fransa 12 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Temmuz 2011 NATO sets irreversible but risky course to end Afghan war Reuters 21 Mayis 2012 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2012 En uzun savasta sonuca varmak uzereyiz Anadolu Ajansi 28 Aralik 2014 29 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Aralik 2014 NATO nun yeni Afganistan misyonu basladi Deutsche Welle 1 Ocak 2015 22 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Haziran 2015 Official Website 12 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Eylul 2013 El Gamal Rania 17 Aralik 2011 NATO closes up training mission in Iraq Reuters 18 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Ocak 2012 NATO 2 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mart 2011 NATO Ekim 2010 25 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2011 Operation Ocean Shield purpose 12 Temmuz 2016 24 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Eylul 2016 a b Statement by the NATO Secretary General on Libya arms embargo NATO 22 Mart 2011 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2013 Press briefing by NATO Spokesperson Oana Lungescu Brigadier General Pierre St Amand Canadian Air Force and General Massimo Panizzi spokesperson of the Chairman of the Military Committee NATO 23 Mart 2011 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2013 NATO reaches deal to take over Libya operation allied planes hit ground forces Washington Post 25 Mart 2011 17 Subat 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2013 NATO to police Libya no fly zone 24 Mart 2011 26 Mart 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2013 O Sullivan Arieh 31 Mart 2011 UAE and Qatar pack an Arab punch in Libya operation Jerusalem Post 6 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2013 NATO strikes Tripoli Gaddafi army close on Misrata 12 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Khaled al Ramahi Malaysia Star 9 Haziran 2011 Erisim tarihi 9 Haziran 2011 Coughlin Con 9 Haziran 2011 Political Gridlock at NATO 9 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wall Street Journal Erisim tarihi 9 Haziran 2011 Gates Calls on NATO Allies to Do More in Libya 21 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jim Garamone US Department of Defense 8 Haziran 2011 Erisim tarihi 9 Haziran 2011 Cloud David S 9 Haziran 2011 Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign 21 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Los Angeles Times Erisim tarihi 9 Haziran 2011 Burns Robert 10 Haziran 2011 Gates blasts NATO questions future of alliance 5 Kasim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Washington Times Erisim tarihi 29 Ocak 2013 Birnbaum Michael 10 Haziran 2011 Gates rebukes European allies in farewell speech 16 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Washington Post Erisim tarihi 10 Haziran 2011 Amland Bjoern H 10 Haziran 2011 Norway to quit Libya operation by August 13 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde AP Erisim tarihi 29 Ocak 2013 Danish planes running out of bombs 12 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Times of Malta 10 Haziran 2011 Erisim tarihi 11 Haziran 2011 Danish Planes in Libya Running Out of Bombs Report 24 Temmuz 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Defense News 9 Haziran 2011 Erisim tarihi 11 Haziran 2011 Navy chief Britain cannot keep up its role in Libya air war due to cuts 22 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde James Kirkup The Telegraph 13 Haziran 2011 Erisim tarihi 29 Ocak 2013 NATO Ongoing resistance by pro Gadhafi forces in Libya is surprising The Washington Post 11 Ekim 2011 16 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2013 NATO strategy in Libya may not work elsewhere USA Today 21 Ekim 2011 Erisim tarihi 22 Ekim 2011 Tharoor Ishaan 16 Mayis 2012 How Many Innocent Civilians Did NATO Kill in Libya Time 1 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Nisan 2016 Croft Adrian NATO to advise Libya on strengthening security forces Reuters 30 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Agustos 2017 Collins 2011 ss 122 123 The area of responsibility NATO Declassified NATO 23 Subat 2013 10 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Eylul 2013 Washington Treaty NATO 11 Nisan 2011 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Eylul 2013 Adrian Croft 19 Eylul 2013 Reuters 10 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Mart 2013 Craig Whitlock 29 Ocak 2012 NATO allies grapple with shrinking defense budgets Washington Post 30 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Mart 2013 Joy Oliver 16 Ocak 2014 Macedonian PM Greece is avoiding talks over name dispute CNN 15 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Nisan 2014 Ramadanovic Jusuf Rudovic Nedjeljko 12 Eylul 2008 Montenegro BiH join Adriatic Charter Southeast European Times 20 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mart 2009 George J Teigen JM 2008 NATO Enlargement and Institution Building Military Personnel Policy Challenges in the Post Soviet Context European Security 17 2 s 346 doi 10 1080 09662830802642512 Cathcourt Will 27 Mart 2014 Obama Tells Georgia to Forget About NATO After Encouraging It to Join The Daily Beast 16 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2014 Medvedev warns on Nato expansion BBC News 25 Mart 2008 15 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mayis 2010 Art 1998 ss 383 4 Polityuk Pavel 18 Mart 2014 PM tells Ukrainians No NATO membership armed groups to disarm Reuters 28 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Mart 2014 Ukrainian President Signs Law Allowing NATO Membership Bid Radio Free Europe Radio Liberty 29 Aralik 2014 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Agustos 2015 NATO Topics Individual Partnership Action Plans Nato int 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2013 Jennifer Hansler Natasha Bertrand 8 Nisan 2022 Finland and Sweden could soon join NATO prompted by Russian war in Ukraine Cable News Network 9 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Nisan 2022 Finland is hurtling towards NATO membership The Economist 8 Nisan 2022 9 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Nisan 2022 a b RealClear Defense 18 Nisan 2022 19 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Nisan 2022 Gerard O Dwyer 14 Nisan 2022 Finland and Sweden pursue unlinked NATO membership DefenseNews Erisim tarihi 19 Nisan 2022 Sweden s PM wants to apply to join Nato at end of June report The Local 13 Nisan 2022 21 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Nisan 2022 a b Rebecca Beitsch 16 Nisan 2022 Russia pushes Finland Sweden into NATO s arms TheHill 19 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Nisan 2022 Jon Henley 25 Nisan 2022 Sweden and Finland agree to submit Nato applications say reports The Guardian 3 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2022 Finland s Parliament approves NATO membership application Deutsche Welle 17 Mayis 2022 17 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Mayis 2022 Toksabay Ece Lehto Essi 13 Mayis 2022 Erdogan says Turkey not supportive of Finland Sweden joining NATO Reuters 13 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Mayis 2022 Turkey clears way for Finland Sweden to join NATO Stoltenberg Reuters 28 Haziran 2022 28 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi NATO Finland and Sweden poised to join NATO after Turkey drops objection Sky News 28 Haziran 2022 28 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Emmot Robin Siebold Sabine 5 Temmuz 2022 Finland Sweden sign to join NATO but need ratification Reuters 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Temmuz 2022 8 Agustos 2022 8 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi K NR SR 27 Eylul 2022 12 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Eylul 2022 K NR SR 27 Eylul 2022 12 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Eylul 2022 Finland to join NATO as Allied Foreign Ministers meet Basin aciklamasi 3 Nisan 2023 3 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Nisan 2023 Turkiye Isvec in NATO uyeligini onaylamayi kabul etti euronews 10 Temmuz 2023 29 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Mart 2024 Swedish government to give green light to NATO membership on Thursday Reuters 7 Mart 2024 Erisim tarihi 7 Mart 2024 RIA Novosti 9 Temmuz 2007 7 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Aralik 2013 a b Partnership for Peace Nato int 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Mart 2011 6 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Kasim 2010 NATO Topics The Euro Atlantic Partnership Council Nato int 16 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Agustos 2010 Declaration by the North Atlantic Treaty Organization and the Islamic Republic of Afghanistan Nato int 8 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Agustos 2010 Bram Boxhoorn 21 Eylul 2005 ATAedu org 18 Subat 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Temmuz 2008 NATO Partner countries Nato int 6 Mart 2009 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Haziran 2011 NATO Relations with Contact Countries 10 Eylul 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim tarihi 29 Ocak 2013 PDF Eylul 2010 18 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 27 Agustos 2013 Partners NATO 2 Nisan 2012 14 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ekim 2012 nato int 19 Mayis 2017 21 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Mayis 2017 Contact information 11 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Mart 2006 Mayo Virginia 13 Kasim 2014 NATO shows off its new HQ to be Associated Press 8 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Aralik 2014 NATO s new headquarters Nato int 15 Haziran 2017 5 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Agustos 2017 NATO s new headquarters Nato int 23 Mayis 2017 5 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2017 Collins 2011 s 26 NATO Headquarters Nato int 10 Agustos 2010 24 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Agustos 2010 NATO s new headquarters Nato int 23 Mayis 2017 19 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mayis 2017 New NATO HQ PDF Nato int Subat 2017 15 Mart 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 26 Mayis 2017 25 Mayis 2017 5 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2017 National delegations to NATO What is their role NATO 18 Haziran 2007 14 Temmuz 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2007 Battle for Ukraine How a diplomatic success unravelled The Financial Times 3 Subat 2015 11 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Agustos 2015 NATO Who s who Secretaries General of NATO Nato int 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Agustos 2010 NATO Who s who Deputy Secretaries General of NATO NATO 12 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Temmuz 2012 Press Statement German MP Karl A Lamers elected President of NATO PA 28 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde NATO Parlamenter Asamblesi 16 Kasim 2010 PDF NATO Parlamenter Asamblesi Kasim 2009 21 Subat 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 6 Subat 2014 PDF NATO Parlamenter Asamblesi Ekim 2001 27 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 6 Subat 2014 Act nato int 29 Temmuz 2009 11 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Mayis 2012 Topic The Military Committee NATO 5 Mart 2012 10 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Eylul 2013 France to rejoin NATO command CNN 17 Haziran 2008 15 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Eylul 2013 Fuller Thomas 18 Subat 2003 Reaching accord EU warns Saddam of his last chance International Herald Tribune 12 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2007 1949 1952 Creating a Command Structure for NATO NATO 2013 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Eylul 2013 Espen Barth Eide Bozo Frederic Bahar 2005 Should NATO play a more political role Nato Review NATO 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2007 The Rapid Deployable Corps NATO 26 Kasim 2012 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Eylul 2013 BBC NATO Readjusts as Ukraine Crisis Looms 24 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde 5 Subat 2015 NATO Activates New Multinational Division Southeast Headquarters in Bucharest Romania Nato int 1 Aralik 2015 11 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mayis 2017 Dis baglantilarWikimedia Commons ta NATO ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Resmi site Facebook ta NATO Instagram da NATO X te NATO Temel NATO Belgeleri20 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce