Mahmut Celalettin Bayar (16 Mayıs 1883; Umurbey, Gemlik, Bursa - 22 Ağustos 1986, İstanbul), Türk ekonomist, siyasetçi ve eski cumhurbaşkanı. Çağdaş Türkiye'nin siyasi yaşamının çeşitli dönemlerinde önemli roller oynamış olan Bayar, Meclis-i Mebusan üyesi, cumhuriyet döneminde iktisat vekili, Mustafa Kemal Atatürk'ün son başbakanı ve 1950-1960 arasında Türkiye'nin üçüncü ve asker kökenli olmayan ilk cumhurbaşkanı olarak görev yaptı.
Celâl Bayar | |
---|---|
1950'lerin başında Celâl Bayar | |
3. Türkiye cumhurbaşkanı | |
Görev süresi 22 Mayıs 1950 - 27 Mayıs 1960 (10 yıl ve 5 gün) | |
Başbakan | Adnan Menderes |
Yerine geldiği | İsmet İnönü |
Yerine gelen | Cemal Gürsel |
3. Türkiye başbakanı | |
Görev süresi 1 Kasım 1937 - 25 Ocak 1939 | |
Cumhurbaşkanı | Mustafa Kemal Atatürk (1923-1938) İsmet İnönü (1938-1939) |
Yerine geldiği | İsmet İnönü |
Yerine gelen | Refik Saydam |
Demokrat Parti Genel Başkanı | |
Görev süresi 7 Ocak 1946 - 22 Mayıs 1950 | |
Yerine geldiği | Makam oluşturuldu |
Yerine gelen | Adnan Menderes |
Ana Muhalefet Partisi Genel Başkanı | |
Görev süresi 7 Ocak 1946 - 14 Mayıs 1950 | |
Başbakan | Şükrü Saraçoğlu (1942-1946) Recep Peker (1946-1947) Hasan Saka (1947-1949) Şemsettin Günaltay (1949-1950) |
Yerine geldiği | Fethi Okyar |
Yerine gelen | İsmet İnönü |
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı (vekil) | |
Görev süresi 11 Kasım 1938 - 26 Aralık 1938 | |
Yerine geldiği | Mustafa Kemal Atatürk |
Yerine gelen | İsmet İnönü |
Türkiye İktisat Vekili | |
Görev süresi 10 Kasım 1932 - 1 Kasım 1937 | |
Başbakan | İsmet İnönü |
Yerine geldiği | Mustafa Şeref Bey (Özkan) |
Yerine gelen | Şakir Kesebir |
Türkiye Büyük Millet Meclisi 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 ve 11. Dönem Milletvekili | |
Görev süresi 23 Nisan 1920 - 27 Mayıs 1960 | |
Seçim bölgesi | (1920) - Manisa 1923-46 - İzmir 1950-57 - İstanbul |
Kişisel bilgiler | |
Doğum | Mahmud Celâleddin 16 Mayıs 1883 Bursa, Osmanlı İmparatorluğu |
Ölüm | 22 Ağustos 1986 (103 yaşında) Dr. Siyami Ersek Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul, Türkiye |
Milliyeti | Türk |
Partisi | İttihat ve Terakki (1907-1918) Türkiye Komünist Fırkası (1920-1921) Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1945) Demokrat Parti (1946-1961) |
Evlilik(ler) | Reşide Bayar (e. 1903; ö. 1962) |
Çocuk(lar) | Refi Bayar (1904-1940) Turgut Bayar (1911-1983) Nilüfer Gürsoy (1921-2024) |
Bitirdiği okul | İpek Meslek Yüksek Okulu, College Francais de l’Assomption |
Mesleği | Siyasetçi Ekonomist |
Ödülleri | |
İmzası |
Yaşamı
Gençliği
16 Mayıs 1883 tarihinde Bursa'nın Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde doğdu. İlmiye sınıfına mensup bir fıkıh bilgini olan babası Abdullah Fehmi Efendi, 93 Harbi'nden sonra, bugün Bulgaristan sınırları içindeki Plevne şehrinden, Gemlik yakınlarındaki Umurbey köyüne göç etmişti. Bu köydeki rüştiyede müdürlük ve bir ara da Gemlik'te müftülük yapmıştı. Bayar, Abdullah Fehmi Efendi'nin; Behzat ve Asım’dan sonraki üçüncü oğludur.
İlk ve ortaöğrenimini babasının yanında gören Bayar'ın çocukluğu ve ilk gençlik dönemi ailesinin yerleştiği Bursa'da geçti. Gemlik Mahkeme Kalemi ve Reji İdaresinde stajyer memur olarak çalıştı. Bursa'da açılan Ziraat Bankası veznedarlığı sınavını kazandı. Bankada veznedar olarak çalışırken Fransız papazlar yönetimindeki Collège Français de l'Assomption'da Fransızca okuluna devam etti. İpekböcekçiliği eğitimi veren Darüllâlim-i Harir (İpek Meslek Okulu)'de eğitim gördü. 1905 yılında Deutsche Orient Bank'ın imtihanını kazanarak burada kısa zamanda imza sahibi oldu. 1903'te, İnegöl'ün yerlilerinden ve eşrafından Refet Bey'in kızı Reşide Bayar ile evlendi, bu evlilikten Refii (1904-1940), Turgut (1911-1983), Nilüfer Gürsoy (1921-2024) adlarında üç çocuğu olmuştur.
Siyasi kariyeri
Bu yıllarda özellikle dayısının etkisiyle siyasetle ilgilenmeye başladı. 1907'de İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Bursa'daki gizli kolu olan Küme adlı örgüte girdi.II. Meşrutiyet'in ilanından (1908) sonra İttihat ve Terakki'yi Anadolu'da örgütlendirme politikası çerçevesinde Bursa’da bir şube açıldı. Bu cemiyetin Bursa şubesinin önce rehber muavini, sonra da rehberi oldu. 31 Mart Olayı (1909) başlayınca Hareket Ordusu'na katılmak üzere Bursalı İttihatçılardan bir gönüllü birliği oluşturdu. Mudanya'ya kadar gittiyse de ayaklanma bastırıldığından İstanbul'a gitmesine gerek kalmadı. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin fırka (parti) konumunu alması üzerine Bursa sorumlu yazmanlığına (kâtib-i mesul) atandı. Ardından aynı görevle 1911'de İzmir'e gönderildi. Orada İttihat ve Terakki politikalarının başlıca uygulayıcılarından oldu. Partinin propaganda ve örgütlenme çalışmalarını yürüttü. Halka Doğru cemiyetini kuran ve parti görüşlerini yansıtan yine aynı adlı bir dergi çıkaran Bayar, bu dergide Turgut Alp takma adıyla yazılar yazdı. Millî İktisat politikasının uygulamaya geçirilmesi için çalıştı. Yörenin ekonomisine egemen olan gayrimüslim azınlıkların yanı sıra Türk halkının da ekonomik etkinliğinin artırılması çabalarına girişti. Partisinin öncülüğünde İzmir Kız Lisesinin açılmasına önayak oldu (1912). Basmahane'de Şimendifer Meslek Okulunun açılmasına yardım etti. Kooperatifçiliği yaygınlaştırmaya çalıştı. İzmir'de bir millî kütüphane kurdurdu.
Celal Bayar'ın, spor yapan Altaylı gençleri İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katmak için gösterdiği çabanın sonucunda 1914 yılının 16 Ocak tarihinde Altay fiilen kuruldu. O dönem Şark İdadisinde faaliyet gösteren Altay'ın kuruluşu için para yardımında da bulunarak Altay’ın güçlenmesini sağladı.
Kurtuluş Savaşı
I. Dünya Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisiyle son bulup İttihat ve Terakki iktidardan uzaklaştırılarak bu partinin yöneticilerine karşı soruşturma ve suçlamalar başlayınca savaş suçlusu olarak İzmir Sıkıyönetim Mahkemesi'nde yargılandı ve aklandı.
Mütareke döneminde İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti ve İzmir Müdâfaa-i Hukuku Osmaniye Cemiyeti'nin kuruluşuna katıldı (1918). İstanbul'da İtilafçı hükûmetler iş başına geçtiğinde adı bir kez daha tutuklanacaklar listesine girince ve İzmir'in işgali tehlikesi belirince, arkadaşı Jandarma Yüzbaşısı Sarı Efe Edip ile birlikte İzmir'den kaçıp dağlara çekilerek Gökçen Efe'ye sığındı. Galip Hoca takma adıyla, zeybek ve köy hocası kılığında köy köy dolaşarak işgale karşı propaganda yaptı. İzmir'in işgalinden sonra Söke yöresindeki ulusal direnişçilerle iş birliği yaptı. Direnişçilerin safında Yunan işgaline karşı Aydın'ın geri alınması mücadelesine katıldı. Denizli cephesinde Demirci Mehmet Efe'ye danışman oldu. Balıkesir Kongresi kararıyla Akhisar cephesi alay komutanlığına getirildi.
Köylü kıyafetinde, eşeklerle odun kömürü satın almak için köy köy dolaşan Celal Bayar, Akhisarlılara önderlik yapabilecek kabiliyette olan kişilerle irtibat kurmuştur. Özellikle kendi bölgelerinde nüfuz sahibi olan Kömürcü köyünden Uşşaki Şeyhi Sadık (Erenbaş) Efendi, Arabacıbozköy’den Kadiri şeyhi İbrahim (Yılmaz) Efendi ve Beyoba köyünden Ziya Bey ile çok sıkı bir diyalog kurmuştur. Hemen hemen Akhisar’ın bütün köylerini dolaşan Celal Bayar, halkı örgütlemiş ve millî bilincin oluşmasında gereken her şeyi yapmıştır.
1920'de Osmanlı Meclis-i Mebusanı'na Saruhan Sancağı (Manisa) mebusu seçildi. Mecliste Kuvâ-yi Milliye'yi öven ve Saray'ın Kurtuluş Savaşı konusundaki ilgisizliğini yeren konuşmalar yaptı. İstanbul işgal edilince (16 Mart 1920) gizlice Bursa'ya geçti. Ankara'ya geçmeyi planlarken isyancı Anzavur kuvvetleri Bursa'ya doğru harekete geçince, Mustafa Kemal Paşa Celal Bayar'dan bir süre Bursa'da kalarak buradaki Kuvâ-yi Milliye örgütüyle iş birliği yapmasını istedi. Bu görevi nedeniyle, Ankara'da 23 Nisan 1920'de toplanan TBMM'nin açılış toplantısında hazır bulunamadı. 8 Mayıs 1920'de Ankara'ya geçerek I. dönem TBMM'ye Bursa mebusu olarak katıldı. Mecliste eski İttihatçılarla iş birliği yapmayarak Mustafa Kemal Paşa'nın yakın çevresine girdi. İktisat encümeni raportörlüğü yaptı. 1920'de bir ara iktisat vekilliğine vekâlet etti. Çerkez Ethem ile TBMM arasında arabuluculuk yapmakla görevlendirilen kurula üye seçildi, Ethem ile görüşmeler yaptı. Mustafa Kemal Paşa'nın direktifleriyle Yeşil Ordu Cemiyeti ve resmî Türkiye Komünist Fırkası'nın yöneticileri arasında yer aldı.
1921-1922 yılları arasında iktisat vekili olarak görev yaptı. 1922'de Lozan Konferansı'na gönderilen ilk kurula danışman olarak katıldı. Aynı yıl bir süre hariciye vekilliğine vekâlet etti. 1923 seçimlerinde, Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Grubu adayı olarak 2. TBMM'ye İzmir Milletvekili olarak girdi. Türk Kurtuluş Savaşı'nda göstermiş olduğu üstün hizmetler dolayısıyla Kırmızı-Yeşil şeritli İstiklâl Madalyası ile taltif edildi.
Tek parti dönemi
Cumhuriyet'in ilanından sonra, Mart 1924'te Mübadele, İmar ve İskân vekilliğine atandı. Temmuz 1924'te bu görevden istifa etti. Aynı yıl Mustafa Kemal tarafından yeni bir ulusal banka kurmakla görevlendirildi. 26 Ağustos 1924'te ulusal ekonomi politikasının temel taşlarından olan ve Türkiye'nin ekonomik yaşamında belirleyici bir rol oynayan Türkiye İş Bankası'nı kurdu ve 1932'ye değin genel müdürlüğüne yaptı.
Hükûmetin etkin desteğinden yararlanan İş Bankası hızlı bir gelişme gösterdi. Bayar bu dönemde Mustafa Kemal'in yakın çevresinde bulunmasının sonucu olarak rejimin ekonomi politikasının belirlenmesinde etkili oldu. Aşarın kaldırıldığı, toprak dağıtımına gidildiği, Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun çıkarıldığı, demiryolu yapımının hızlandırıldığı ve T.C. Merkez Bankası'nın kurulduğu bu dönemde, ekonomi politikasının temel özelliği devlet desteğiyle bir tür kapitalizm yaratma kaygısıydı. 1929 Büyük Bunalımı'nın etkileri, "liberal" denen bu politikanın yerini devletçiliğe bırakmasına yol açtı.
1932'de iktisat vekilliğine getirilen ve 1937'ye değin bu görevde kalan Bayar, devletçiliğin de önde gelen uygulayıcılarından oldu. Ama "İş Bankası Çevresi"nin baş temsilcisi olarak, daha katı bir devletçilikten yana olan İsmet Paşa çevresiyle tam olarak anlaşamadı. Bayar'ın devletçilik anlayışı, devletçiliği bir sistem olarak değil, ulusal kapitalist bir ekonominin yaratılmasında etkin bir yöntem olarak görmede odaklaşıyordu. Bayar'ın iktisat vekilliği döneminin ayırıcı özelliği, devletin ekonomiye düzenleyici müdahalelerinin artmasının yanı sıra, bizzat devlet eliyle sanayileşme girişiminin büyük boyutlara ulaşmasıydı. Bu amaçla 1. Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlandı. Sanayileşmenin yürütülmesi ve finansmanıyla görevli Sümerbank, Etibank gibi kuruluşlar oluşturuldu. Birçok alanda devlet tekeli getirildi. Sanayileşmeyi desteklemek amacıyla dış ilişkilerde korumacı bir siyaset izlendi, iç ticaret hadleri tarım aleyhine bozuldu. Birçok alanda millileştirmeye gidildi.
Haziran 1936'da Celal Bayar millî iktisat anlayışını özetlerken şu sözleri kullandı:
Liberalizmi -dilim dahi dönmüyor, bu kelime bana o kadar yabancı geliyor- yıkaraktan memleketimizde güdümlü bir ekonominin esaslarını kurmak istiyoruz. Bu istihale (değişme) devresinde bizim samiamıza (duyma alışkanlığımıza) işitmemize hoş gelmeyecek birtakım şeyler olacaktır. Fakat bu tecrübe mutlak surette müsbet (olumlu) bir netice verecektir.
İsmet İnönü, bazı konularda Atatürk'le anlaşmazlığa düşerek başbakanlıktan istifa edince, 1 Kasım 1937'de Bayar bu göreve getirildi. Ama yeni hükûmet genel politikada köklü bir dönüşüm gerçekleştiremedi. Hükûmetin bileşiminde de önemli bir değişiklik yapılmadı, ekonomi politikası değiştirilmedi. Bayar hükûmeti döneminde devletçi yaklaşımı sürdüren Denizbank Kanunu çıkarıldı, birkaç devletleştirme yapıldıysa da bu alanda önemli bir girişim olmadı. Atatürk'ün ölümünden (10 Kasım 1938) sonra cumhurbaşkanı seçilen İnönü'nün yeniden başbakanlığa atadığı Bayar'ın bu görevi kısa sürdü, Ocak 1939'da istifa ederek başbakanlıktan ayrıldı.
Demokrat Parti
II. Dünya Savaşı yıllarında Bayar'ın siyasal etkinliği sınırlı kaldı, yeniden milletvekili seçildiyse de önemli bir göreve getirilmedi. 1943'ten sonra hükûmete karşı ılımlı muhalif bir tutum takındı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) yönetimine karşı muhalefet, 1945 yılı Bütçe Kanunu'nun oylanması sırasında su yüzüne çıktı; 29 Mayıs 1945 günü, Şükrü Saraçoğlu Hükümetinin 1945 yılının yedi aylık bütçesi için yapılan oylamada Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü, Refik Koraltan ve Emin Sazak'la birlikte bütçeye red oyu verdi, ardından, aynı gün içinde yapılan güven oylamasında hükûmete güvensizlik oyu verenler arasında yer aldı. Parti içi muhalefet 7 Haziran 1945'te Bayar, Menderes, Koraltan ve Köprülü'nün CHP Meclis Grubu başkanlığına "Dörtlü Takrir" diye bilinen "Parti tüzüğü ve bazı kanunlarda tadilat" isteyen bir önerge vermesiyle iyice belirginleşti. Ülkede ve partide siyasal liberalleşme isteyen bu önerge, CHP grubunda, imza sahiplerinin dışındaki üyelerce oybirliğiyle reddedildi. Ardından, önce 21 Eylül 1945 günü CHP Divanı oybirliğiyle Dörtlü Takrir'i verenlerden Köprülü ve Menderes'i, kısa süre sonra da Koraltan'ı partiden ihraç etti. Bayar, Eylül 1945'te milletvekilliğinden, Aralık 1945'te de CHP'den istifa etti. 7 Ocak 1946'da bu üç arkadaşıyla birlikte Demokrat Parti'yi (DP) kurdu ve partinin genel başkanlığına seçildi.
Tek parti dönemindeki, özellikle II. Dünya Savaşı yıllarındaki sıkıntıların halkta yarattığı hoşnutsuzluk ve savaş ertesinde dünya çapındaki demokratik gelişme bağlamında kurulan, aynı zamanda tek parti üst kademesindeki (özellikle İnönü-Bayar çekişmesinde odaklaşan) iktidar mücadelesini ve (İnönü'nün saf devletçiliği ile Bayar'ın özel girişime yönelik devletçiliği gibi) farklı ekonomi politikası yaklaşımlarını yansıtan Demokrat Parti'nin programında siyasal demokratikleşme, bürokrasinin gücünün kırılması, devletçilik ilkesi korunmakla birlikte, özel girişimin özendirilmesi gibi temalar işleniyordu. Bayar partiyi tanıtmak için çıktığı gezilerde artık halkın iktidara gelmesi gerektiğinden, halk iradesinden söz ediyordu.
DP 1946 seçimlerinde CHP'ye karşı görece bir başarı elde ederek 62 milletvekili çıkardı. Bayar da İstanbul'dan milletvekili seçildi. 1946-1950 yılları arasında, ana muhalefet partisi lideri olarak eski partisi CHP'ye karşı zaman zaman sertleşen bir muhalefet yürüttü. DP'nin Ocak 1947'deki ilk kongresinde Bayar, Seçim Kanunu'nun değiştirilmesini, aynı kişinin hem cumhurbaşkanı hem parti başkanı olamamasını, antidemokratik yasaların kaldırılmasını istedi. Ama CHP'ye karşı muhalefetin dozu konusunda, DP içindeki ılımlılar arasında yer aldı. "Aşırılar" daha sonra partiden ayrılarak, Millet Partisi'ni kurdular. DP tek parti döneminin etkin laiklik politikasından hoşnutsuzluk duyan dinci çevrelerce desteklenmekle birlikte, Bayar'ın "Atatürkçü" kişiliği bu partinin laikliğe bağlılığı konusunda güvence olarak görülüyordu.
Cumhurbaşkanlığı (1950-1960)
1950 seçimlerinde oyların yüzde 53'ünü alan DP büyük bir seçim başarısı elde ederek tek başına iktidara geldi ve Cumhuriyet döneminde iktidar ilk kez el değiştirdi. Muhalefet günlerinde Celal Bayar cumhurbaşkanı olmak yerine, kabine başında olmayı tercih ettiğini kesin surette söylemişti. Parti liderinin cumhurbaşkanı olmaması ve bu makamın politika dışında kalması hakkında muhalefet devrinde yapılan ısrarlarında samimi olduğu, Bayar'ın cumhurbaşkanlığını reddetmesi suretiyle belirtilmiş olacaktı. Fakat seçimlerin ardından kararı değişince, Celal Bayar, 22 Mayıs 1950'de cumhurbaşkanı seçildi ve DP genel başkanlığından çekildi.
1954 ve 1957 seçimleri sonunda da yeniden cumhurbaşkanı oldu ve 27 Mayıs Darbesi'ne (1960) kadar bu görevde kaldı. Türkiye'nin üçüncü cumhurbaşkanı olan Bayar, Cumhuriyet'in asker kökenli olmayan ilk cumhurbaşkanıdır (Bayar görevden uzaklaştırıldıktan sonra da 29 yıl boyunca cumhurbaşkanlığı makamında asker kökenliler yer aldı.). DP genel başkanlığından ayrılmasına karşın, DP iktidarı döneminde DP politikalarının belirlenmesinde Adnan Menderes'le birlikte birinci derecede söz sahibi oldu. Partiler üstü bir görev anlayışı izlemedi, taşıdığı DP amblemli bastonda simgeleşen davranışlarıyla sürekli olarak DP'nin önderi olduğu görünümünü verdi. Seçimlerde etkin biçimde propaganda gezilerine katıldı. Bu nedenle muhalefet tarafından sık sık eleştirildi.
DP döneminde Batı blokuyla ilişkiler sıklaştırıldı, Türkiye Kore Savaşı'na ve NATO'ya katıldı. Bu temelde birçok dış gezi de yapan Bayar, 1954'te, ABD'ye resmî bir ziyarette bulunan ilk Türkiye Cumhurbaşkanı oldu. 1957 seçimleri öncesi, 20 Ekim 1957'de DP'nin İstanbul'daki mitingindeki konuşmasında "Türkiye'nin 30 yıl içinde bir "Küçük Amerika" olacağını" açıkladı.
On yıllık DP iktidarı döneminde Türk toplumu derin dönüşümler yaşadı. Özel girişimi özendiren enflasyonist bir ekonomi politikası izlendi, ama devletin ekonomik ağırlığı azaltılmadı. Halkın siyasal katılımı arttı, siyasal üst kademenin yapısı değişti. Laiklik yönelimi terk edilmemekle birlikte, tek bir partinin etkin laiklik politikasından vazgeçildi. Ama 1950'lerin ikinci yarısında, ekonomik bunalımın da etkisiyle, DP gittikçe artan otoriter bir politika izledi, muhalefete karşı baskı uyguladı. Bu otoriter yönetimde Bayar'ın da belirleyici bir etkisi oldu. Etem Menderes, 14 Kasım 1957 günü not defterine, Bayar'ın, "İcap ederse İsmet Paşa'yı da sehpaya götürmekte tereddüt etmem!" dediğini yazdı ve bunu "korkunç ihtiras" olarak tanımladı.
27 Mayıs Darbesi
DP'nin artan baskısına karşı artan hoşnutsuzluktan yararlanan 27 Mayıs 1960 askerî müdahalesi DP iktidarını devirdi. Bayar, darbe sabahı Çankaya Köşkü'nde kendisini teslim almaya gelen subaylara karşı önce direnmeye çalıştı, sonra da ceketinin cebindeki tabancayı şakağına dayayarak intihar girişiminde bulundu. Ancak 77 yaşındaki Bayar'dan daha atik davranan askerler tabancayı elinden almayı başardılar. Bayar öbür DP yöneticileriyle birlikte tutuklandı, "vatana ihanet" ve "anayasayı ihlal" suçlamasıyla Yassıada'da, Yüksek Adalet Divanı'nda yargılandı. Yassıada'da tutuklu olduğu sırada, 25 Eylül 1960'ta, Düşükler Yassıada'da filmine tepki göstererek bel kemeriyle intihara teşebbüs etti ancak kurtarıldı. 15 Eylül 1961'de idama mahkûm edildi. Hüküm verildiği zaman 78 yaşında olan Bayar'ın cezası Millî Birlik Komitesi tarafından yaşam boyu hapse çevrildi ve Yassıada'dan Kayseri Cezaevi'ne nakledildi.
Hastalığının ilerlemesi üzerine, 14 Şubat 1962'de tedavi için Ankara'ya getirildi ve 5 gün sonra yeniden Kayseri'ye götürüldü. 1963 yılının ilk aylarında Celal Bayar’ın sağlık nedenleriyle Cumhurbaşkanı tarafından affı gündeme geldi. Bayar'ın cezası, sağlık nedenleriyle hükûmet tarafından 6 aylık bir süre için ertelendi ve 22 Mart 1963'te tahliye edildi. 23 Mart’ta Kayseri’den Ankara’ya gelen Bayar’ı, büyük bir konvoy ve kalabalık karşıladı. Bu coşkulu karşılama tepkilere neden oldu, aleyhte gösteriler Adalet Partisi (AP) Binasının, Bayar’ın yerleştiği evin ve Yeni İstanbul gazetesinin taşlanmasına kadar gitti. AP’nin kapatılacağı endişesi ortaya çıktı. Bu gelişmelerden sonra 28 Mart’ta Bayar’ın cezasının ertelenmesi ile ilgili karar kaldırıldı. Bu tarihten itibaren 6 ay Ankara Hastanesinde gözetim altında kaldıktan sonra, sağlık durumunda herhangi bir değişiklik olmamasına rağmen tekrar Kayseri Cezaevi’ne gönderildi (5 Ekim 1963).
Sağlık nedeniyle serbest bırakıldığı 8 Kasım 1964'e değin Kayseri Cezaevi'nde kaldı. 8 Temmuz 1966'da da hakkında verilen adli tıp raporuyla dönemin cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından, Anayasa'nın 97. maddesinde yazılı sebeplere dayanılarak affedildi. Adalet Partisi hükûmetinin 8 Ağustos 1966'da çıkardığı yeni bir af yasasıyla, ömür boyu hapis cezasına çarptırılanlar da dahil olmak üzere eski DP'lilerin tümü özgürlüklerine kavuştular.
Sonraki yıllar ve ölümü
Bundan sonra, eski DP'lilerin siyasal haklarının geri verilmesi için çalıştı. 1968'de, kendisi gibi siyasal haklarını yitirmiş eski DP'lileri haklarını geri alabilmeleri için bir araya getirmeyi amaçlayan "Bizim Ev" adlı bir kulüp kurdu. 14 Mayıs 1969'da siyasal hasmı İsmet İnönü ile tarihi buluşma gerçekleştirerek eski DP'lilerin siyasi haklarının geri almaları için gereken anayasa değişikliği konusunda CHP'nin desteğini sağladı. İnönü'nün yardımlarıyla Anayasa değişikliği TBMM'de onaylandı.
Ancak değişikliğin Cumhuriyet Senatosu'nda oylanmasından önce Türk Silahlı Kuvvetleri ve Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın tavır alması nedeniyle, iktidardaki Adalet Partisi'nin lideri Süleyman Demirel yaklaşan 1969 seçimleri öncesinde TSK ile gerginlik çıkmaması için Senatodaki oylamanın seçimlerden sonraya bırakılmasını istedi. AP’nin af konusundaki tutumu ile parlamentonun itibarını zedelediğini ileri süren Bayar’ın kızı Nilüfer Gürsoy ve eski DP’li bakanlardan Samet Ağaoğlu’nun eşi AP Manisa Milletvekili Neriman Ağaoğlu, 31 Temmuz 1969 günü partilerinden ve milletvekilliklerinden istifa ettiler. Bu gelişme eski DP’lilerin AP’lilerle ihtilaflarının su yüzüne çıkması şeklinde yorumlandı.
Bununla birlikte seçimlerin ardından anayasa değişikliği Cumhuriyet Senatosu’nda görüşüldü ve 6 Kasım 1969’da kabul edildi. Ancak 14 Kasım 1969 günü Türkiye İşçi Partisi, kanun değişikliğinin usul yönünden iptali için Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. Mahkeme başvuruyu haklı bularak, 16 Haziran 1970'te anayasa değişikliğini iptal etti. Bu iptal, kanunun Millet Meclisi’nde kabulü sırasında AP'li Meclis Başkanı Ferruh Bozbeyli’nin yaptığı hatanın sonucu olarak nitelendirildi, Bozbeyli’nin itirazına rağmen, bilerek usul hatası yaptığına dair iddialar sürdü. Siyasi affın bu şekilde Anayasa Mahkemesi’nce iptali, AP’nde parti içi bölünmelerin artmasına neden oldu. Bu süreçte AP'den istifa ve ihraç edilenler Aralık 1970'te Demokratik Parti'yi kurdular. Bayar, kurucuları arasında kızının da yer aldığı Demokratik Parti'yi destekledi. Bu partinin seçim kampanyalarına katıldı.
1973 seçimlerinden sonra oluşan CHP-MSP Koalisyonu zamanında 2 Nisan 1974’te Meclis, eski DP’lilerin siyasi haklarının iadesini öngören kanun teklifini kabul etti. Ancak eski DP'lilerin siyasi partilere üye olabilmesi ve milletvekili seçilebilmeleri için siyasi partiler ve seçim kanunlarında da yapılması gereken değişiklikler vardı, bu değişiklikler aynı yılın aralık ayında gerçekleştirilebildi.
Cezaları bağışlanan Bayar, 1961 Anayasası'na göre, eski cumhurbaşkanı olarak, Cumhuriyet Senatosu'nun doğal üyesi sayılıyordu. AP'li senato başkanı Tekin Arıburun'un, Senatoya katılması yolundaki çağrısını, doğal üyeliğe karşı olduğu savıyla geri çevirdi (28 Nisan 1974).
Affın gerçekleşmesinden sonra Demokratik Partililerden büyükçe bir grubun AP'ye dönmesi üzerine, Bayar da 1975 Senato kısmi seçimlerinde yeniden Adalet Partisi'ni destekledi; Bursa'da yapılan AP mitinginde, Süleyman Demirel ile birlikte kürsüye çıkarak konuştu. Bu dönemde sağ siyasal güçler açısından birleştirici bir simge sayıldı. 12 Eylül Darbe yönetimini ve 1982 Anayasası'nı destekledi.
Ölümü
Uzunca süre yaşadığı konjestif kalp yetmezliği nedeniyle kaldırıldığı İstanbul Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Merkezinde (günümüzde Dr. Siyami Ersek Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi) 22 Ağustos 1986'da 103 yaşında öldü. Öldüğünde, dünyanın en yaşlı politikacısıydı.
Ölümünün ardından Anıtkabir'e defnedilmesi gündeme geldi. Bazı basın organları ve siyasi partiler konuyu gündeme getirdi. Başbakan Turgut Özal ve SHP lideri Erdal İnönü de Anıtkabir'e gömülmesine destek verdiler. Cumhurbaşkanı Kenan Evren ise buna karşı çıktı, teklifi reddetti.
Cenazesi, 28 Ağustos 1986'da Ankara'da Cumhurbaşkanı Kenan Evren'in de katılımıyla gerçekleşen devlet töreninin ertesi günü doğum yeri olan Umurbey'de toprağa verildi.
Anısı
1965 ile 1972 arasında Ben de Yazdım başlığıyla 8 cilt halinde anılarını yayımladı. 1969'da Başvekilim Adnan Menderes (derleyen İsmet Bozdağ) adlı bir kitabı yayımlandı. 1961 ile 1964 arasında yaklaşık üç yıl kaldığı Kayseri Cezaevi'ndeki anıları Kayseri Cezaevi Günlüğü (hazırlayan ) adıyla 1999 yılında kitaplaştırıldı.
Doğduğu ev, Yapı Kredi Bankası'nın sahibi Kazım Taşkent'in katkılarıyla restore edilmiştir. 1992 yılında kurulan Manisa'daki Celal Bayar Üniversitesi'ne adı verildi.
Kaynakça
- ^ Gerçek Nüfus tezkiresinde kayıtlı adı Mahmud Celaleddin'dir. Daha sonra Mahmud adını da nadiren kullanan Bayar'a sonraları sadece Celal olarak hitap edilecektir; Cemal Kutay, Üç Devirden Hakikatler, Alioğlu Yayınevi, İstanbul 1982, s. 38
- ^ a b (PDF). 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ "TBMM Albümü 2. Cilt (1950-1980)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 12 Aralık 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Temmuz 2022.
- ^ "Celal Bayar Vakfı ve Müzesi". kulturvarliklari.gov.tr. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 20 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017.
- ^ . www.tccb.gov.tr. 7 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2021.
- ^ "Cumhurbaşkanlarımız". www.tccb.gov.tr. TC Cumhurbaşkanlığı. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017.
- ^ . www.altay.org.tr. Altay SK. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017.
- ^ "Akhisar'ın Kurtuluş Yıldönümü". www.akhisarhaber.com. 30 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017.
- ^ Celal Bayar, Kayseri Cezaevi Günlüğü, Yapı Kredi Yayınları, 1999. .
- ^ . www.tbmm.gov.tr. TBMM. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017.
- ^ Kuruç, Bilsay (2011). Mustafa Kemal döneminde ekonomi: büyük devletler ve Türkiye. 1. baskı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. s. 322. ISBN .
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Eylül 2014.
- ^ Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition
- ^ Ahmet Emin Yalman (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim. 4 (2 bas.). İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. ss. 1527 - 1528.
- ^ "İstanbul Heyecanlı Mitinge Sahne Oldu". Milliyet Arşiv. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017.
- ^ "Uğur Mumcu, Cumhuriyet Gazetesi, Gözlem, 'Demokratlık...', 6 Ağustos 1991". 19 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Kasım 2021.
- ^ a b Soner Yalçın, Efendi: Beyaz Türklerin Büyük Sırrı, Doğan Kitap, Nisan 2005. .
- ^ Bülent Çaplı, Can Dündar, Mehmet Ali Birand, Demirkırat: Bir Demokrasinin Doğuşu, Doğan Kitap, 1993. .
- ^ a b (PDF). www.turkishstudies.net. 9 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017.
- ^ "Sunay Bayar'ı dün affetti". 21 Eylül 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017.
- ^ . 7 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Celâl Bayar ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Vikisöz'de Celal Bayar ile ilgili sözleri bulabilirsiniz. |
- Celal Bayar 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., T.C. Cumhurbaşkanlığı
- BBC Türkçe ile 1982 yılında yapılan röportaj 8 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Siyasi görevi | ||
---|---|---|
Önce gelen: İsmet İnönü | 3. Türkiye cumhurbaşkanı 22 Mayıs 1950 - 27 Mayıs 1960 | Sonra gelen: Cemal Gürsel |
Önce gelen: Fethi Okyar | TBMM Ana Muhalefet Partisi Lideri 21 Temmuz 1946 - 14 Mayıs 1950 | Sonra gelen: İsmet İnönü |
Önce gelen: İsmet İnönü | 3. Türkiye başbakanı 1 Kasım 1937 - 25 Ocak 1939 | Sonra gelen: Refik Saydam |
Önce gelen: Mustafa Şeref Özkan | Türkiye Ekonomi Bakanı 10 Kasım 1932 - 1 Kasım 1937 | Sonra gelen: Şakir Kesebir |
Önce gelen: Mustafa Necati Uğural | Mübadele, İmar ve İskan Vekili Mart 1924-7 Temmuz 1924 | Sonra gelen: Refet Canıtez |
Parti siyasi görevi | ||
Önce gelen: Önce gelen yoktur. | Demokrat Parti Genel Başkanı 7 Ocak 1946 - 22 Mayıs 1950 | Sonra gelen: Adnan Menderes |
Önce gelen: Mustafa Kemal Atatürk | Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı (vekil) 11 Kasım 1938 - 26 Aralık 1938 | Sonra gelen: İsmet İnönü |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mahmut Celalettin Bayar 16 Mayis 1883 Umurbey Gemlik Bursa 22 Agustos 1986 Istanbul Turk ekonomist siyasetci ve eski cumhurbaskani Cagdas Turkiye nin siyasi yasaminin cesitli donemlerinde onemli roller oynamis olan Bayar Meclis i Mebusan uyesi cumhuriyet doneminde iktisat vekili Mustafa Kemal Ataturk un son basbakani ve 1950 1960 arasinda Turkiye nin ucuncu ve asker kokenli olmayan ilk cumhurbaskani olarak gorev yapti Celal Bayar1950 lerin basinda Celal Bayar3 Turkiye cumhurbaskaniGorev suresi 22 Mayis 1950 27 Mayis 1960 10 yil ve 5 gun Basbakan Adnan MenderesYerine geldigi Ismet InonuYerine gelen Cemal Gursel3 Turkiye basbakaniGorev suresi 1 Kasim 1937 25 Ocak 1939Cumhurbaskani Mustafa Kemal Ataturk 1923 1938 Ismet Inonu 1938 1939 Yerine geldigi Ismet InonuYerine gelen Refik SaydamDemokrat Parti Genel BaskaniGorev suresi 7 Ocak 1946 22 Mayis 1950Yerine geldigi Makam olusturulduYerine gelen Adnan MenderesAna Muhalefet Partisi Genel BaskaniGorev suresi 7 Ocak 1946 14 Mayis 1950Basbakan Sukru Saracoglu 1942 1946 Recep Peker 1946 1947 Hasan Saka 1947 1949 Semsettin Gunaltay 1949 1950 Yerine geldigi Fethi OkyarYerine gelen Ismet InonuCumhuriyet Halk Partisi Genel Baskani vekil Gorev suresi 11 Kasim 1938 26 Aralik 1938Yerine geldigi Mustafa Kemal AtaturkYerine gelen Ismet InonuTurkiye Iktisat VekiliGorev suresi 10 Kasim 1932 1 Kasim 1937Basbakan Ismet InonuYerine geldigi Mustafa Seref Bey Ozkan Yerine gelen Sakir KesebirTurkiye Buyuk Millet Meclisi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ve 11 Donem MilletvekiliGorev suresi 23 Nisan 1920 27 Mayis 1960Secim bolgesi 1920 Manisa 1923 46 Izmir 1923 Izmir1927 Izmir1931 Izmir1935 Izmir1939 Izmir1943 Izmir1946 Izmir 1950 57 Istanbul 1950 Istanbul1954 Istanbul1957 IstanbulKisisel bilgilerDogum Mahmud Celaleddin 16 Mayis 1883 1883 05 16 Bursa Osmanli ImparatorluguOlum 22 Agustos 1986 103 yasinda Dr Siyami Ersek Gogus Kalp ve Damar Cerrahisi Egitim ve Arastirma Hastanesi Istanbul TurkiyeMilliyeti TurkPartisi Ittihat ve Terakki 1907 1918 Turkiye Komunist Firkasi 1920 1921 Cumhuriyet Halk Partisi 1923 1945 Demokrat Parti 1946 1961 Evlilik ler Reside Bayar e 1903 o 1962 Cocuk lar Refi Bayar 1904 1940 Turgut Bayar 1911 1983 Nilufer Gursoy 1921 2024 Bitirdigi okul Ipek Meslek Yuksek Okulu College Francais de l AssomptionMeslegi Siyasetci EkonomistOdulleriImzasiYasamiGencligi 16 Mayis 1883 tarihinde Bursa nin Gemlik ilcesinin Umurbey koyunde dogdu Ilmiye sinifina mensup bir fikih bilgini olan babasi Abdullah Fehmi Efendi 93 Harbi nden sonra bugun Bulgaristan sinirlari icindeki Plevne sehrinden Gemlik yakinlarindaki Umurbey koyune goc etmisti Bu koydeki rustiyede mudurluk ve bir ara da Gemlik te muftuluk yapmisti Bayar Abdullah Fehmi Efendi nin Behzat ve Asim dan sonraki ucuncu ogludur Ilk ve ortaogrenimini babasinin yaninda goren Bayar in cocuklugu ve ilk genclik donemi ailesinin yerlestigi Bursa da gecti Gemlik Mahkeme Kalemi ve Reji Idaresinde stajyer memur olarak calisti Bursa da acilan Ziraat Bankasi veznedarligi sinavini kazandi Bankada veznedar olarak calisirken Fransiz papazlar yonetimindeki College Francais de l Assomption da Fransizca okuluna devam etti Ipekbocekciligi egitimi veren Darullalim i Harir Ipek Meslek Okulu de egitim gordu 1905 yilinda Deutsche Orient Bank in imtihanini kazanarak burada kisa zamanda imza sahibi oldu 1903 te Inegol un yerlilerinden ve esrafindan Refet Bey in kizi Reside Bayar ile evlendi bu evlilikten Refii 1904 1940 Turgut 1911 1983 Nilufer Gursoy 1921 2024 adlarinda uc cocugu olmustur Genc Celaleddin Celal Bayar Siyasi kariyeri 31 Mart Vakasi na mudahale icin Bursa da olusturulan gonullu Hareket Ordusu emrine giren mufrezedeki arkadaslariyla birlikte Celal Bayar soldan ikinci 1909 Bu yillarda ozellikle dayisinin etkisiyle siyasetle ilgilenmeye basladi 1907 de Ittihat ve Terakki Cemiyeti nin Bursa daki gizli kolu olan Kume adli orgute girdi II Mesrutiyet in ilanindan 1908 sonra Ittihat ve Terakki yi Anadolu da orgutlendirme politikasi cercevesinde Bursa da bir sube acildi Bu cemiyetin Bursa subesinin once rehber muavini sonra da rehberi oldu 31 Mart Olayi 1909 baslayinca Hareket Ordusu na katilmak uzere Bursali Ittihatcilardan bir gonullu birligi olusturdu Mudanya ya kadar gittiyse de ayaklanma bastirildigindan Istanbul a gitmesine gerek kalmadi Ittihat ve Terakki Cemiyeti nin firka parti konumunu almasi uzerine Bursa sorumlu yazmanligina katib i mesul atandi Ardindan ayni gorevle 1911 de Izmir e gonderildi Orada Ittihat ve Terakki politikalarinin baslica uygulayicilarindan oldu Partinin propaganda ve orgutlenme calismalarini yuruttu Halka Dogru cemiyetini kuran ve parti goruslerini yansitan yine ayni adli bir dergi cikaran Bayar bu dergide Turgut Alp takma adiyla yazilar yazdi Milli Iktisat politikasinin uygulamaya gecirilmesi icin calisti Yorenin ekonomisine egemen olan gayrimuslim azinliklarin yani sira Turk halkinin da ekonomik etkinliginin artirilmasi cabalarina giristi Partisinin onculugunde Izmir Kiz Lisesinin acilmasina onayak oldu 1912 Basmahane de Simendifer Meslek Okulunun acilmasina yardim etti Kooperatifciligi yayginlastirmaya calisti Izmir de bir milli kutuphane kurdurdu Celal Bayar in spor yapan Altayli gencleri Ittihat ve Terakki Cemiyeti ne katmak icin gosterdigi cabanin sonucunda 1914 yilinin 16 Ocak tarihinde Altay fiilen kuruldu O donem Sark Idadisinde faaliyet gosteren Altay in kurulusu icin para yardiminda da bulunarak Altay in guclenmesini sagladi Kurtulus Savasi I Dunya Savasi Osmanli Imparatorlugu nun yenilgisiyle son bulup Ittihat ve Terakki iktidardan uzaklastirilarak bu partinin yoneticilerine karsi sorusturma ve suclamalar baslayinca savas suclusu olarak Izmir Sikiyonetim Mahkemesi nde yargilandi ve aklandi Mutareke doneminde Izmir Redd i Ilhak Cemiyeti ve Izmir Mudafaa i Hukuku Osmaniye Cemiyeti nin kurulusuna katildi 1918 Istanbul da Itilafci hukumetler is basina gectiginde adi bir kez daha tutuklanacaklar listesine girince ve Izmir in isgali tehlikesi belirince arkadasi Jandarma Yuzbasisi Sari Efe Edip ile birlikte Izmir den kacip daglara cekilerek Gokcen Efe ye sigindi Galip Hoca takma adiyla zeybek ve koy hocasi kiliginda koy koy dolasarak isgale karsi propaganda yapti Izmir in isgalinden sonra Soke yoresindeki ulusal direniscilerle is birligi yapti Direniscilerin safinda Yunan isgaline karsi Aydin in geri alinmasi mucadelesine katildi Denizli cephesinde Demirci Mehmet Efe ye danisman oldu Balikesir Kongresi karariyla Akhisar cephesi alay komutanligina getirildi Koylu kiyafetinde eseklerle odun komuru satin almak icin koy koy dolasan Celal Bayar Akhisarlilara onderlik yapabilecek kabiliyette olan kisilerle irtibat kurmustur Ozellikle kendi bolgelerinde nufuz sahibi olan Komurcu koyunden Ussaki Seyhi Sadik Erenbas Efendi Arabacibozkoy den Kadiri seyhi Ibrahim Yilmaz Efendi ve Beyoba koyunden Ziya Bey ile cok siki bir diyalog kurmustur Hemen hemen Akhisar in butun koylerini dolasan Celal Bayar halki orgutlemis ve milli bilincin olusmasinda gereken her seyi yapmistir 1920 de Osmanli Meclis i Mebusani na Saruhan Sancagi Manisa mebusu secildi Mecliste Kuva yi Milliye yi oven ve Saray in Kurtulus Savasi konusundaki ilgisizligini yeren konusmalar yapti Istanbul isgal edilince 16 Mart 1920 gizlice Bursa ya gecti Ankara ya gecmeyi planlarken isyanci Anzavur kuvvetleri Bursa ya dogru harekete gecince Mustafa Kemal Pasa Celal Bayar dan bir sure Bursa da kalarak buradaki Kuva yi Milliye orgutuyle is birligi yapmasini istedi Bu gorevi nedeniyle Ankara da 23 Nisan 1920 de toplanan TBMM nin acilis toplantisinda hazir bulunamadi 8 Mayis 1920 de Ankara ya gecerek I donem TBMM ye Bursa mebusu olarak katildi Mecliste eski Ittihatcilarla is birligi yapmayarak Mustafa Kemal Pasa nin yakin cevresine girdi Iktisat encumeni raportorlugu yapti 1920 de bir ara iktisat vekilligine vekalet etti Cerkez Ethem ile TBMM arasinda arabuluculuk yapmakla gorevlendirilen kurula uye secildi Ethem ile gorusmeler yapti Mustafa Kemal Pasa nin direktifleriyle Yesil Ordu Cemiyeti ve resmi Turkiye Komunist Firkasi nin yoneticileri arasinda yer aldi 1921 1922 yillari arasinda iktisat vekili olarak gorev yapti 1922 de Lozan Konferansi na gonderilen ilk kurula danisman olarak katildi Ayni yil bir sure hariciye vekilligine vekalet etti 1923 secimlerinde Anadolu ve Rumeli Mudafaa i Hukuk Grubu adayi olarak 2 TBMM ye Izmir Milletvekili olarak girdi Turk Kurtulus Savasi nda gostermis oldugu ustun hizmetler dolayisiyla Kirmizi Yesil seritli Istiklal Madalyasi ile taltif edildi Tek parti donemi Cumhuriyet in ilanindan sonra Mart 1924 te Mubadele Imar ve Iskan vekilligine atandi Temmuz 1924 te bu gorevden istifa etti Ayni yil Mustafa Kemal tarafindan yeni bir ulusal banka kurmakla gorevlendirildi 26 Agustos 1924 te ulusal ekonomi politikasinin temel taslarindan olan ve Turkiye nin ekonomik yasaminda belirleyici bir rol oynayan Turkiye Is Bankasi ni kurdu ve 1932 ye degin genel mudurlugune yapti Ataturk ve Celal Bayar 12 Kasim 1937 Hukumetin etkin desteginden yararlanan Is Bankasi hizli bir gelisme gosterdi Bayar bu donemde Mustafa Kemal in yakin cevresinde bulunmasinin sonucu olarak rejimin ekonomi politikasinin belirlenmesinde etkili oldu Asarin kaldirildigi toprak dagitimina gidildigi Tesvik i Sanayi Kanunu nun cikarildigi demiryolu yapiminin hizlandirildigi ve T C Merkez Bankasi nin kuruldugu bu donemde ekonomi politikasinin temel ozelligi devlet destegiyle bir tur kapitalizm yaratma kaygisiydi 1929 Buyuk Bunalimi nin etkileri liberal denen bu politikanin yerini devletcilige birakmasina yol acti 23 Nisan 1938 de Tevfik Rustu Aras ile Istanbul da Fotograf Tan gazetesi muhabiri tarafindan cekilmis 20 Eylul 1928 tarihli Servet i Funun dergisinin kapaginda Is Bankasi Genel Muduru Celal Bayar 1932 de iktisat vekilligine getirilen ve 1937 ye degin bu gorevde kalan Bayar devletciligin de onde gelen uygulayicilarindan oldu Ama Is Bankasi Cevresi nin bas temsilcisi olarak daha kati bir devletcilikten yana olan Ismet Pasa cevresiyle tam olarak anlasamadi Bayar in devletcilik anlayisi devletciligi bir sistem olarak degil ulusal kapitalist bir ekonominin yaratilmasinda etkin bir yontem olarak gormede odaklasiyordu Bayar in iktisat vekilligi doneminin ayirici ozelligi devletin ekonomiye duzenleyici mudahalelerinin artmasinin yani sira bizzat devlet eliyle sanayilesme girisiminin buyuk boyutlara ulasmasiydi Bu amacla 1 Bes Yillik Sanayi Plani hazirlandi Sanayilesmenin yurutulmesi ve finansmaniyla gorevli Sumerbank Etibank gibi kuruluslar olusturuldu Bircok alanda devlet tekeli getirildi Sanayilesmeyi desteklemek amaciyla dis iliskilerde korumaci bir siyaset izlendi ic ticaret hadleri tarim aleyhine bozuldu Bircok alanda millilestirmeye gidildi Haziran 1936 da Celal Bayar milli iktisat anlayisini ozetlerken su sozleri kullandi Liberalizmi dilim dahi donmuyor bu kelime bana o kadar yabanci geliyor yikaraktan memleketimizde gudumlu bir ekonominin esaslarini kurmak istiyoruz Bu istihale degisme devresinde bizim samiamiza duyma aliskanligimiza isitmemize hos gelmeyecek birtakim seyler olacaktir Fakat bu tecrube mutlak surette musbet olumlu bir netice verecektir Dogdugu yer olan Umurbey de yore toplumunun artik giyilmeyecegini soyleyerek kendisine 1959 da armagan ettigi carsaf Gunumuzde ayni bolgede bulunan Celal Bayar Muzesi nde sergilenmektedir Ismet Inonu bazi konularda Ataturk le anlasmazliga duserek basbakanliktan istifa edince 1 Kasim 1937 de Bayar bu goreve getirildi Ama yeni hukumet genel politikada koklu bir donusum gerceklestiremedi Hukumetin bilesiminde de onemli bir degisiklik yapilmadi ekonomi politikasi degistirilmedi Bayar hukumeti doneminde devletci yaklasimi surduren Denizbank Kanunu cikarildi birkac devletlestirme yapildiysa da bu alanda onemli bir girisim olmadi Ataturk un olumunden 10 Kasim 1938 sonra cumhurbaskani secilen Inonu nun yeniden basbakanliga atadigi Bayar in bu gorevi kisa surdu Ocak 1939 da istifa ederek basbakanliktan ayrildi Demokrat Parti Cumhurbaskani Ismet Inonu ve Basbakan Celal Bayar 11 Kasim 1938 II Dunya Savasi yillarinda Bayar in siyasal etkinligi sinirli kaldi yeniden milletvekili secildiyse de onemli bir goreve getirilmedi 1943 ten sonra hukumete karsi ilimli muhalif bir tutum takindi Cumhuriyet Halk Partisi CHP yonetimine karsi muhalefet 1945 yili Butce Kanunu nun oylanmasi sirasinda su yuzune cikti 29 Mayis 1945 gunu Sukru Saracoglu Hukumetinin 1945 yilinin yedi aylik butcesi icin yapilan oylamada Bayar Adnan Menderes Fuat Koprulu Refik Koraltan ve Emin Sazak la birlikte butceye red oyu verdi ardindan ayni gun icinde yapilan guven oylamasinda hukumete guvensizlik oyu verenler arasinda yer aldi Parti ici muhalefet 7 Haziran 1945 te Bayar Menderes Koraltan ve Koprulu nun CHP Meclis Grubu baskanligina Dortlu Takrir diye bilinen Parti tuzugu ve bazi kanunlarda tadilat isteyen bir onerge vermesiyle iyice belirginlesti Ulkede ve partide siyasal liberallesme isteyen bu onerge CHP grubunda imza sahiplerinin disindaki uyelerce oybirligiyle reddedildi Ardindan once 21 Eylul 1945 gunu CHP Divani oybirligiyle Dortlu Takrir i verenlerden Koprulu ve Menderes i kisa sure sonra da Koraltan i partiden ihrac etti Bayar Eylul 1945 te milletvekilliginden Aralik 1945 te de CHP den istifa etti 7 Ocak 1946 da bu uc arkadasiyla birlikte Demokrat Parti yi DP kurdu ve partinin genel baskanligina secildi Tek parti donemindeki ozellikle II Dunya Savasi yillarindaki sikintilarin halkta yarattigi hosnutsuzluk ve savas ertesinde dunya capindaki demokratik gelisme baglaminda kurulan ayni zamanda tek parti ust kademesindeki ozellikle Inonu Bayar cekismesinde odaklasan iktidar mucadelesini ve Inonu nun saf devletciligi ile Bayar in ozel girisime yonelik devletciligi gibi farkli ekonomi politikasi yaklasimlarini yansitan Demokrat Parti nin programinda siyasal demokratiklesme burokrasinin gucunun kirilmasi devletcilik ilkesi korunmakla birlikte ozel girisimin ozendirilmesi gibi temalar isleniyordu Bayar partiyi tanitmak icin ciktigi gezilerde artik halkin iktidara gelmesi gerektiginden halk iradesinden soz ediyordu DP 1946 secimlerinde CHP ye karsi gorece bir basari elde ederek 62 milletvekili cikardi Bayar da Istanbul dan milletvekili secildi 1946 1950 yillari arasinda ana muhalefet partisi lideri olarak eski partisi CHP ye karsi zaman zaman sertlesen bir muhalefet yuruttu DP nin Ocak 1947 deki ilk kongresinde Bayar Secim Kanunu nun degistirilmesini ayni kisinin hem cumhurbaskani hem parti baskani olamamasini antidemokratik yasalarin kaldirilmasini istedi Ama CHP ye karsi muhalefetin dozu konusunda DP icindeki ilimlilar arasinda yer aldi Asirilar daha sonra partiden ayrilarak Millet Partisi ni kurdular DP tek parti doneminin etkin laiklik politikasindan hosnutsuzluk duyan dinci cevrelerce desteklenmekle birlikte Bayar in Ataturkcu kisiligi bu partinin laiklige bagliligi konusunda guvence olarak goruluyordu Cumhurbaskanligi 1950 1960 Bayar 1958 deki Bati Almanya ziyareti sirasinda 1950 secimlerinde oylarin yuzde 53 unu alan DP buyuk bir secim basarisi elde ederek tek basina iktidara geldi ve Cumhuriyet doneminde iktidar ilk kez el degistirdi Muhalefet gunlerinde Celal Bayar cumhurbaskani olmak yerine kabine basinda olmayi tercih ettigini kesin surette soylemisti Parti liderinin cumhurbaskani olmamasi ve bu makamin politika disinda kalmasi hakkinda muhalefet devrinde yapilan israrlarinda samimi oldugu Bayar in cumhurbaskanligini reddetmesi suretiyle belirtilmis olacakti Fakat secimlerin ardindan karari degisince Celal Bayar 22 Mayis 1950 de cumhurbaskani secildi ve DP genel baskanligindan cekildi 18 Haziran 1950 tarihli Yeni Sabah gazetesinde Celal Bayar Fenerbahceli futbolcu ve idarecilerle bir arada 1954 ve 1957 secimleri sonunda da yeniden cumhurbaskani oldu ve 27 Mayis Darbesi ne 1960 kadar bu gorevde kaldi Turkiye nin ucuncu cumhurbaskani olan Bayar Cumhuriyet in asker kokenli olmayan ilk cumhurbaskanidir Bayar gorevden uzaklastirildiktan sonra da 29 yil boyunca cumhurbaskanligi makaminda asker kokenliler yer aldi DP genel baskanligindan ayrilmasina karsin DP iktidari doneminde DP politikalarinin belirlenmesinde Adnan Menderes le birlikte birinci derecede soz sahibi oldu Partiler ustu bir gorev anlayisi izlemedi tasidigi DP amblemli bastonda simgelesen davranislariyla surekli olarak DP nin onderi oldugu gorunumunu verdi Secimlerde etkin bicimde propaganda gezilerine katildi Bu nedenle muhalefet tarafindan sik sik elestirildi Celal Bayar Amerikan Kongresi ndeki konusmasindan sonra ayakta alkislaniyor Arkasinda baskan yardimcisi Nixon ve meclis baskani Sam Rayburn 1954 DP doneminde Bati blokuyla iliskiler siklastirildi Turkiye Kore Savasi na ve NATO ya katildi Bu temelde bircok dis gezi de yapan Bayar 1954 te ABD ye resmi bir ziyarette bulunan ilk Turkiye Cumhurbaskani oldu 1957 secimleri oncesi 20 Ekim 1957 de DP nin Istanbul daki mitingindeki konusmasinda Turkiye nin 30 yil icinde bir Kucuk Amerika olacagini acikladi On yillik DP iktidari doneminde Turk toplumu derin donusumler yasadi Ozel girisimi ozendiren enflasyonist bir ekonomi politikasi izlendi ama devletin ekonomik agirligi azaltilmadi Halkin siyasal katilimi artti siyasal ust kademenin yapisi degisti Laiklik yonelimi terk edilmemekle birlikte tek bir partinin etkin laiklik politikasindan vazgecildi Ama 1950 lerin ikinci yarisinda ekonomik bunalimin da etkisiyle DP gittikce artan otoriter bir politika izledi muhalefete karsi baski uyguladi Bu otoriter yonetimde Bayar in da belirleyici bir etkisi oldu Etem Menderes 14 Kasim 1957 gunu not defterine Bayar in Icap ederse Ismet Pasa yi da sehpaya goturmekte tereddut etmem dedigini yazdi ve bunu korkunc ihtiras olarak tanimladi 27 Mayis Darbesi Yassiada da bir durusma sirasinda Celal Bayar Adnan Menderes ve diger DP liler DP nin artan baskisina karsi artan hosnutsuzluktan yararlanan 27 Mayis 1960 askeri mudahalesi DP iktidarini devirdi Bayar darbe sabahi Cankaya Kosku nde kendisini teslim almaya gelen subaylara karsi once direnmeye calisti sonra da ceketinin cebindeki tabancayi sakagina dayayarak intihar girisiminde bulundu Ancak 77 yasindaki Bayar dan daha atik davranan askerler tabancayi elinden almayi basardilar Bayar obur DP yoneticileriyle birlikte tutuklandi vatana ihanet ve anayasayi ihlal suclamasiyla Yassiada da Yuksek Adalet Divani nda yargilandi Yassiada da tutuklu oldugu sirada 25 Eylul 1960 ta Dusukler Yassiada da filmine tepki gostererek bel kemeriyle intihara tesebbus etti ancak kurtarildi 15 Eylul 1961 de idama mahkum edildi Hukum verildigi zaman 78 yasinda olan Bayar in cezasi Milli Birlik Komitesi tarafindan yasam boyu hapse cevrildi ve Yassiada dan Kayseri Cezaevi ne nakledildi Hastaliginin ilerlemesi uzerine 14 Subat 1962 de tedavi icin Ankara ya getirildi ve 5 gun sonra yeniden Kayseri ye goturuldu 1963 yilinin ilk aylarinda Celal Bayar in saglik nedenleriyle Cumhurbaskani tarafindan affi gundeme geldi Bayar in cezasi saglik nedenleriyle hukumet tarafindan 6 aylik bir sure icin ertelendi ve 22 Mart 1963 te tahliye edildi 23 Mart ta Kayseri den Ankara ya gelen Bayar i buyuk bir konvoy ve kalabalik karsiladi Bu coskulu karsilama tepkilere neden oldu aleyhte gosteriler Adalet Partisi AP Binasinin Bayar in yerlestigi evin ve Yeni Istanbul gazetesinin taslanmasina kadar gitti AP nin kapatilacagi endisesi ortaya cikti Bu gelismelerden sonra 28 Mart ta Bayar in cezasinin ertelenmesi ile ilgili karar kaldirildi Bu tarihten itibaren 6 ay Ankara Hastanesinde gozetim altinda kaldiktan sonra saglik durumunda herhangi bir degisiklik olmamasina ragmen tekrar Kayseri Cezaevi ne gonderildi 5 Ekim 1963 Saglik nedeniyle serbest birakildigi 8 Kasim 1964 e degin Kayseri Cezaevi nde kaldi 8 Temmuz 1966 da da hakkinda verilen adli tip raporuyla donemin cumhurbaskani Cevdet Sunay tarafindan Anayasa nin 97 maddesinde yazili sebeplere dayanilarak affedildi Adalet Partisi hukumetinin 8 Agustos 1966 da cikardigi yeni bir af yasasiyla omur boyu hapis cezasina carptirilanlar da dahil olmak uzere eski DP lilerin tumu ozgurluklerine kavustular Sonraki yillar ve olumu Bundan sonra eski DP lilerin siyasal haklarinin geri verilmesi icin calisti 1968 de kendisi gibi siyasal haklarini yitirmis eski DP lileri haklarini geri alabilmeleri icin bir araya getirmeyi amaclayan Bizim Ev adli bir kulup kurdu 14 Mayis 1969 da siyasal hasmi Ismet Inonu ile tarihi bulusma gerceklestirerek eski DP lilerin siyasi haklarinin geri almalari icin gereken anayasa degisikligi konusunda CHP nin destegini sagladi Inonu nun yardimlariyla Anayasa degisikligi TBMM de onaylandi Ancak degisikligin Cumhuriyet Senatosu nda oylanmasindan once Turk Silahli Kuvvetleri ve Cumhurbaskani Cevdet Sunay in tavir almasi nedeniyle iktidardaki Adalet Partisi nin lideri Suleyman Demirel yaklasan 1969 secimleri oncesinde TSK ile gerginlik cikmamasi icin Senatodaki oylamanin secimlerden sonraya birakilmasini istedi AP nin af konusundaki tutumu ile parlamentonun itibarini zedeledigini ileri suren Bayar in kizi Nilufer Gursoy ve eski DP li bakanlardan Samet Agaoglu nun esi AP Manisa Milletvekili Neriman Agaoglu 31 Temmuz 1969 gunu partilerinden ve milletvekilliklerinden istifa ettiler Bu gelisme eski DP lilerin AP lilerle ihtilaflarinin su yuzune cikmasi seklinde yorumlandi Bununla birlikte secimlerin ardindan anayasa degisikligi Cumhuriyet Senatosu nda gorusuldu ve 6 Kasim 1969 da kabul edildi Ancak 14 Kasim 1969 gunu Turkiye Isci Partisi kanun degisikliginin usul yonunden iptali icin Anayasa Mahkemesi ne basvurdu Mahkeme basvuruyu hakli bularak 16 Haziran 1970 te anayasa degisikligini iptal etti Bu iptal kanunun Millet Meclisi nde kabulu sirasinda AP li Meclis Baskani Ferruh Bozbeyli nin yaptigi hatanin sonucu olarak nitelendirildi Bozbeyli nin itirazina ragmen bilerek usul hatasi yaptigina dair iddialar surdu Siyasi affin bu sekilde Anayasa Mahkemesi nce iptali AP nde parti ici bolunmelerin artmasina neden oldu Bu surecte AP den istifa ve ihrac edilenler Aralik 1970 te Demokratik Parti yi kurdular Bayar kuruculari arasinda kizinin da yer aldigi Demokratik Parti yi destekledi Bu partinin secim kampanyalarina katildi 1973 secimlerinden sonra olusan CHP MSP Koalisyonu zamaninda 2 Nisan 1974 te Meclis eski DP lilerin siyasi haklarinin iadesini ongoren kanun teklifini kabul etti Ancak eski DP lilerin siyasi partilere uye olabilmesi ve milletvekili secilebilmeleri icin siyasi partiler ve secim kanunlarinda da yapilmasi gereken degisiklikler vardi bu degisiklikler ayni yilin aralik ayinda gerceklestirilebildi Cezalari bagislanan Bayar 1961 Anayasasi na gore eski cumhurbaskani olarak Cumhuriyet Senatosu nun dogal uyesi sayiliyordu AP li senato baskani Tekin Ariburun un Senatoya katilmasi yolundaki cagrisini dogal uyelige karsi oldugu saviyla geri cevirdi 28 Nisan 1974 Affin gerceklesmesinden sonra Demokratik Partililerden buyukce bir grubun AP ye donmesi uzerine Bayar da 1975 Senato kismi secimlerinde yeniden Adalet Partisi ni destekledi Bursa da yapilan AP mitinginde Suleyman Demirel ile birlikte kursuye cikarak konustu Bu donemde sag siyasal gucler acisindan birlestirici bir simge sayildi 12 Eylul Darbe yonetimini ve 1982 Anayasasi ni destekledi OlumuUzunca sure yasadigi konjestif kalp yetmezligi nedeniyle kaldirildigi Istanbul Gogus Kalp ve Damar Cerrahisi Merkezinde gunumuzde Dr Siyami Ersek Gogus Kalp ve Damar Cerrahisi Egitim ve Arastirma Hastanesi 22 Agustos 1986 da 103 yasinda oldu Oldugunde dunyanin en yasli politikacisiydi Olumunun ardindan Anitkabir e defnedilmesi gundeme geldi Bazi basin organlari ve siyasi partiler konuyu gundeme getirdi Basbakan Turgut Ozal ve SHP lideri Erdal Inonu de Anitkabir e gomulmesine destek verdiler Cumhurbaskani Kenan Evren ise buna karsi cikti teklifi reddetti Cenazesi 28 Agustos 1986 da Ankara da Cumhurbaskani Kenan Evren in de katilimiyla gerceklesen devlet toreninin ertesi gunu dogum yeri olan Umurbey de topraga verildi Anisi1965 ile 1972 arasinda Ben de Yazdim basligiyla 8 cilt halinde anilarini yayimladi 1969 da Basvekilim Adnan Menderes derleyen Ismet Bozdag adli bir kitabi yayimlandi 1961 ile 1964 arasinda yaklasik uc yil kaldigi Kayseri Cezaevi ndeki anilari Kayseri Cezaevi Gunlugu hazirlayan adiyla 1999 yilinda kitaplastirildi Dogdugu ev Yapi Kredi Bankasi nin sahibi Kazim Taskent in katkilariyla restore edilmistir 1992 yilinda kurulan Manisa daki Celal Bayar Universitesi ne adi verildi Kaynakca Gercek Nufus tezkiresinde kayitli adi Mahmud Celaleddin dir Daha sonra Mahmud adini da nadiren kullanan Bayar a sonralari sadece Celal olarak hitap edilecektir Cemal Kutay Uc Devirden Hakikatler Alioglu Yayinevi Istanbul 1982 s 38 a b PDF 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Temmuz 2021 TBMM Albumu 2 Cilt 1950 1980 PDF TBMM Basin ve Halkla Iliskiler Mudurlugu 12 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Temmuz 2022 Celal Bayar Vakfi ve Muzesi kulturvarliklari gov tr Kultur ve Turizm Bakanligi 20 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2017 www tccb gov tr 7 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Nisan 2021 Cumhurbaskanlarimiz www tccb gov tr TC Cumhurbaskanligi 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2017 www altay org tr Altay SK 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mayis 2017 Akhisar in Kurtulus Yildonumu www akhisarhaber com 30 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2017 Celal Bayar Kayseri Cezaevi Gunlugu Yapi Kredi Yayinlari 1999 ISBN 975 363 952 X www tbmm gov tr TBMM 27 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mayis 2017 Kuruc Bilsay 2011 Mustafa Kemal doneminde ekonomi buyuk devletler ve Turkiye 1 baski Istanbul Istanbul Bilgi Universitesi Yayinlari s 322 ISBN 978 605 399 218 9 Arsivlenmis kopya 10 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Eylul 2014 Encyclopaedia Britannica Fifteenth Edition Ahmet Emin Yalman 1997 Yakin Tarihte Gorduklerim ve Gecirdiklerim 4 2 bas Istanbul Pera Turizm ve Ticaret A S ss 1527 1528 Istanbul Heyecanli Mitinge Sahne Oldu Milliyet Arsiv 7 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2017 Ugur Mumcu Cumhuriyet Gazetesi Gozlem Demokratlik 6 Agustos 1991 19 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Kasim 2021 a b Soner Yalcin Efendi Beyaz Turklerin Buyuk Sirri Dogan Kitap Nisan 2005 ISBN 975 293 203 7 Bulent Capli Can Dundar Mehmet Ali Birand Demirkirat Bir Demokrasinin Dogusu Dogan Kitap 1993 ISBN 975 293 403 0 a b PDF www turkishstudies net 9 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 1 Mayis 2017 Sunay Bayar i dun affetti 21 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2017 7 Subat 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dis baglantilarWikimedia Commons ta Celal Bayar ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Vikisoz de Celal Bayar ile ilgili sozleri bulabilirsiniz Celal Bayar 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde T C Cumhurbaskanligi BBC Turkce ile 1982 yilinda yapilan roportaj 8 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Siyasi goreviOnce gelen Ismet Inonu 3 Turkiye cumhurbaskani 22 Mayis 1950 27 Mayis 1960 Sonra gelen Cemal GurselOnce gelen Fethi Okyar TBMM Ana Muhalefet Partisi Lideri 21 Temmuz 1946 14 Mayis 1950 Sonra gelen Ismet InonuOnce gelen Ismet Inonu 3 Turkiye basbakani 1 Kasim 1937 25 Ocak 1939 Sonra gelen Refik SaydamOnce gelen Mustafa Seref Ozkan Turkiye Ekonomi Bakani 10 Kasim 1932 1 Kasim 1937 Sonra gelen Sakir KesebirOnce gelen Mustafa Necati Ugural Mubadele Imar ve Iskan Vekili Mart 1924 7 Temmuz 1924 Sonra gelen Refet CanitezParti siyasi goreviOnce gelen Once gelen yoktur Demokrat Parti Genel Baskani 7 Ocak 1946 22 Mayis 1950 Sonra gelen Adnan MenderesOnce gelen Mustafa Kemal Ataturk Cumhuriyet Halk Partisi Genel Baskani vekil 11 Kasim 1938 26 Aralik 1938 Sonra gelen Ismet Inonu