Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sovyetler Birliği'nde latinizasyon veya latinleştirme (Rusça: латиниза́ция; latinizatsiya) 1920'ler ve 1930'larda, Sovyetler Birliği'nde konuşulan tüm diller için geleneksel yazı sistemlerini Latin alfabesini kullanan sistemlerle değiştirmeyi veya o sırada bir yazı sistemi olmayan diller için Latin alfabesine dayanan bir tanesini oluşturma çabasıydı.
Bu alfabelerin çoğu zaman içinde kullanımdan düştü ve birçoğu (özellikle Kafkasya'daki diller), 2023 itibarıyla Unicode desteğine sahip olmayan birden çok harf içerir.
Tarihçe
Arka plan
1700'den başlayarak, bazı Rus entelektüelleri Batı ile yakın ilişkiler kurma arzusuyla Rusçayı Latin alfabesine uydurmaya çalıştılar.
20. yüzyılın başlarında Bolşeviklerin dört hedefi vardı: Çarlıktan kopmak, sosyalizmi tüm dünyaya yaymak, Sovyetler Birliği'nin Müslüman sakinlerini Arap-İslam dünyasından, dininden izole etmek ve basitleştirme yoluyla herkesi okuryazar yapmak. Bolşevikler, Latin alfabesinin dördüncü hedefi gerçekleştirmek için doğru araç olduğu sonucuna vardılar ve 1917 Rus Devrimi sırasında iktidarı ele geçirdikten sonra bu idealleri gerçekleştirmek için planlar yaptılar.
İlk başta ilerleme yavaş olsa da, 1926'da Sovyetler Birliği'nin Türk çoğunluklu cumhuriyetleri Latin alfabesini benimseyerek Türkiye'deki reformculara büyük bir destek sağladı.Mustafa Kemal Atatürk 1928'de yeni Türk Latin alfabesini tanıttığında, bu da Sovyet liderlerini bu konuda ilerlemeye teşvik etti. 1933'e gelindiğinde, Arapça temelli bir alfabeden Latinceye geçen bazı dil gruplarında okuryazarlık oranlarının %2'den %60'a çıktığı tahmin ediliyordu.
Latinizasyon süreci
Rus Devrimi'nden sonra Sovyetler, Rus İmparatorluğu'nu oluşturan çeşitli ulusal grupları daha iyi barındıran bir devlet kurmaya çalışırken okuryazarlık ve ulusal dil desteği önemli bir siyasi proje haline geldi. Sovyet milliyetler politikası, dil reformu ihtiyacını teşvik eden eğitim ve hükûmet çalışmalarının ulusal dillerde yürütülmesi çağrısında bulundu. Orta Asya'nın İslam ve Türk halkları arasında konuşulan diller için en yaygın yazı sistemleri Arap veya Fars alfabesine dayanıyordu; ancak bunlar, özellikle Türk dilleri için oldukça uyumsuz olması nedeniyle okuryazarlığın önünde bir engel olarak görülüyordu. 1920'lerde Arap alfabesini (Tatarca için geliştirilen Yaña imlâ gibi) değiştirmek için çaba gösterildi, ancak bazı kesimler bunun yerine Latin temelli alfabeleri benimsedi. Çarlık misyonerleriyle geçmişte yaşanan çatışmalar nedeniyle Latince tabanlı bir alfabe, Kiril alfabesinden "daha az iğrenç" olarak görülüyordu. On yılın sonunda, Latinleşme çabaları tüm hızıyla devam ediyordu. 8 Ağustos 1929'da SSCB Merkez Yürütme Komitesi ve Halk Komiserleri Konseyi'nin "SSCB'nin Arap Yazı Dili Kullanan Halklarının Yeni Latinleştirilmiş Alfabeleri Üzerine" kararnamesiyle Sovyetler Birliği'ndeki tüm Türk-Tatar dilleri için Latin alfabesine geçişe resmi bir statü verildi.
Bunun ardından, Türk dilleri için Arap alfabesini değiştirmenin ötesine geçmek ve Sovyetler Birliği'ndeki tüm ulusal diller için Latince tabanlı alfabeler geliştirmek için ciddi çabalar başladı. 1929'da, RSFSC Halk Komiserliği, Rus alfabesinin latinizasyonu sorusunu ortaya çıkarmak için Profesör ve dilbilimcilerin, bibliyografların, matbaacıların ve mühendislerin katılımıyla 'ni (ВЦК НА; VTsK NA) kurdu. 1932'ye gelindiğinde, SSCB'deki 72 yazılı dilden 66'sı olmak üzere, neredeyse tüm Türk, İran, Moğol, Tunguz ve Ural dilleri için Latince tabanlı alfabeler geliştirilmişti. Diğer Slav dilleriyle birlikte , ve Korece için de Latinizasyon planları vardı.
VTsK NA, çalışmalarını Ocak 1930'un ortalarında tamamladı; ancak 25 Ocak 1930'da Genel Sekreter Josef Stalin, Rusçanın latinleştirmesi çalışmalarının durdurulmasını emretti.Belarusça ve Ukraynaca da benzer şekilde latinleştirme çabalarının dışında bırakıldı. 1933'e gelindiğinde, latinleştirmeye yönelik tutumlar önemli ölçüde değişti ve yeni Latinize edilen tüm diller, Kiril alfabesine geçirildi. SSCB'deki tüm diller arasında latinleştirme girişimi olmayan tek dil Gürcüce idi.
Toplamda, 1923 ile 1939 arasında, SSCB'nin 72 yazılı dilinden 50'si için Latin alfabeleri kullanıma konuldu ve daha önce yalnızca sözlü olarak var olan diller için Latin alfabeleri geliştirildi. Marice, Mordvince ve Udmurtçada Kiril alfabesinin kullanımı, kısmen bu dillerde Kiril alfabesi ile yazılan eserlerin artması nedeniyle latinleşmenin had safhada olduğu dönemde bile devam etti.
1936'da, SSCB halklarının tüm dillerini Kiril alfabesine geçirmek için başladı ve 1940'ta büyük ölçüde tamamlandı (SSCB'de yaygın olan dillerden Almanca, Gürcüce, Ermenice ve Yidiş kirilize edilmedi; bu dillerin Almanca dışındaki hepsi asla latinize edilmedi). Daha sonra SSCB'de kullanılmaya başlayan Lehçe, Fince, Letonca, Estonca ve Litvanca dilleri de kirilize edilmedi.
Aşağıdaki diller, 1920'ler ve 1930'larda latinleştirildi veya yeni Latin tabanlı alfabelere uyarlandı:
- Abazaca (1932)
- Abhazca (Abhaz alfabesi) (1924)
- Adigece (1926)
- Altayca (1929)
- (1930)
- Avarca (1928)
- Azerice (Azeri alfabesi) (1922)
- Beluçça (Beluç Latin alfabesi) (1933)
- Başkurtça (1927)
- (1929)
- Buryatça (1929)
- Çeçence (1925)
- Çince () (1931)
- Çukçice (Çukçi Latin alfabesi) (1931)
- Kırım Tatarcası (1927)
- Dargince (1928)
- Dunganca (1928)
- Eskimoca (1931)
- Evence (1931)
- Evenkice ((Evenki Latin alfabesi)) (1931)
- İngrice ((İngri alfabesi)) (1932)
- İnguşça (1923)
- İtelmence (1931)
- Cuhuri (1929)
- Kabardey-Çerkezce (1923)
- Kalmukça (1930)
- Karaçay-Balkarca (1924)
- Karaimce (1928)
- Karakalpakça (1928)
- Karelce () (1931)
- Kazakça (Kazak alfabesi) (1928)
- Ketçe (1931)
- Hakasça (1929)
- Hantıca (1931)
- Komice (1932)
- Permyakça (1932)
- Koryakça (1931)
- Kırımçakça (1928)
- Kumandıca (1932)
- Kumukça (1927)
- Kürtçe (Kürt alfabeleri) (1929)
- Kırgızca (Kırgız alfabesi) (1928)
- Lakça (1928)
- Lazca (1930)
- Lezgince () (1928)
- Mansice (1931)
- Moldovaca (Rumence için SSCB'de kullanılan terim; ) (1928)
- Nanayca (1931)
- Nenetsçe (1931)
- Gilyakça (1931)
- Nogayca (1928)
- Osetçe (1923)
- Fars alfabesi (1930)
- Laponca (Kildin & Ter) (1931)
- Selkupça (1931)
- Şorca (1931)
- Şugnanca (1932)
- Yakutça (1920/1929)
- Tabasaranca (1932)
- Tacik alfabesi (1928)
- Talışça (1929)
- Tatça (1933)
- Tatarca (Yañalif) (1928)
- Sahurca (1934)
- Türkmen alfabesi (1929)
- Udegeyce (1931)
- Udince (1934)
- Uygurca (1928)
- Özbekçe (1927)
- Vepsçe (1932)
Aşağıdaki diller için latinizasyon projeleri oluşturulmuş ve onaylanmıştır, ancak uygulanmamıştır:
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e Languages in the World: How History, Culture, and Politics Shape Language. Chichester, West Sussex, England: John Wiley & Sons. 2016. s. 110. ISBN . OCLC 913573164. Erişim tarihi: 7 Haziran 2017.
- ^ Zürcher, Erik Jan (2004). Turkey: A Modern History. 3rd. Londra: I.B. Tauris. s. 188. ISBN . OCLC 56987767.
- ^ Wells, Linton (10 Ağustos 1933). "Soviets Attempt to Latinize the Alphabet". The Bristol Daily Corier. XXVIII (58). Bristol, Pennsylvania. s. 1. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023 – Newspapers.com vasıtasıyla.
- ^ Martin, Terry (2001). "The Latinization Campaign and the Symbolic Polities of National Identity". The Affirmative Action Empire: Nations and Nationalism in the Soviet Union, 1923–1939. Ithica, New York: Cornell University Press. ss. 183-184. doi:10.7591/9781501713323-009. ISBN .
- ^ a b c d e f g h Martin (2001).
- ^ Алпатов, В. М. (2000). 150 языков и политика. 1917—2000. Социолингвистические проблемы СССР и постсоветского пространства. Moskova. s. 70.
- ^ Алфавит Октября. Итоги введения нового алфавита среди народов РСФСР (Rusça). Moskova. 1934. ss. 156-160. 9 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Nisan 2020.
Alakalı kitaplar
- Eva Toulouze (2016). Vasili Lytkin and the latinisation of Komi (İngilizce). s. 12. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sovyetler Birligi nde latinizasyon veya latinlestirme Rusca latiniza ciya latinizatsiya 1920 ler ve 1930 larda Sovyetler Birligi nde konusulan tum diller icin geleneksel yazi sistemlerini Latin alfabesini kullanan sistemlerle degistirmeyi veya o sirada bir yazi sistemi olmayan diller icin Latin alfabesine dayanan bir tanesini olusturma cabasiydi Latin harfleriyle yazilmis Almati da yayimlanan 1937 tarihli Kazakca bir gazete Bu alfabelerin cogu zaman icinde kullanimdan dustu ve bircogu ozellikle Kafkasya daki diller 2023 itibariyla Unicode destegine sahip olmayan birden cok harf icerir TarihceTacik SSC nde yayimlanan Latin harfleriyle yazilmis 1936 tarihli Tacikce bir gazeteArka plan 1700 den baslayarak bazi Rus entelektuelleri Bati ile yakin iliskiler kurma arzusuyla Ruscayi Latin alfabesine uydurmaya calistilar 20 yuzyilin baslarinda Bolseviklerin dort hedefi vardi Carliktan kopmak sosyalizmi tum dunyaya yaymak Sovyetler Birligi nin Musluman sakinlerini Arap Islam dunyasindan dininden izole etmek ve basitlestirme yoluyla herkesi okuryazar yapmak Bolsevikler Latin alfabesinin dorduncu hedefi gerceklestirmek icin dogru arac oldugu sonucuna vardilar ve 1917 Rus Devrimi sirasinda iktidari ele gecirdikten sonra bu idealleri gerceklestirmek icin planlar yaptilar Ilk basta ilerleme yavas olsa da 1926 da Sovyetler Birligi nin Turk cogunluklu cumhuriyetleri Latin alfabesini benimseyerek Turkiye deki reformculara buyuk bir destek sagladi Mustafa Kemal Ataturk 1928 de yeni Turk Latin alfabesini tanittiginda bu da Sovyet liderlerini bu konuda ilerlemeye tesvik etti 1933 e gelindiginde Arapca temelli bir alfabeden Latinceye gecen bazi dil gruplarinda okuryazarlik oranlarinin 2 den 60 a ciktigi tahmin ediliyordu Latinizasyon sureci Rus Devrimi nden sonra Sovyetler Rus Imparatorlugu nu olusturan cesitli ulusal gruplari daha iyi barindiran bir devlet kurmaya calisirken okuryazarlik ve ulusal dil destegi onemli bir siyasi proje haline geldi Sovyet milliyetler politikasi dil reformu ihtiyacini tesvik eden egitim ve hukumet calismalarinin ulusal dillerde yurutulmesi cagrisinda bulundu Orta Asya nin Islam ve Turk halklari arasinda konusulan diller icin en yaygin yazi sistemleri Arap veya Fars alfabesine dayaniyordu ancak bunlar ozellikle Turk dilleri icin oldukca uyumsuz olmasi nedeniyle okuryazarligin onunde bir engel olarak goruluyordu 1920 lerde Arap alfabesini Tatarca icin gelistirilen Yana imla gibi degistirmek icin caba gosterildi ancak bazi kesimler bunun yerine Latin temelli alfabeleri benimsedi Carlik misyonerleriyle gecmiste yasanan catismalar nedeniyle Latince tabanli bir alfabe Kiril alfabesinden daha az igrenc olarak goruluyordu On yilin sonunda Latinlesme cabalari tum hiziyla devam ediyordu 8 Agustos 1929 da SSCB Merkez Yurutme Komitesi ve Halk Komiserleri Konseyi nin SSCB nin Arap Yazi Dili Kullanan Halklarinin Yeni Latinlestirilmis Alfabeleri Uzerine kararnamesiyle Sovyetler Birligi ndeki tum Turk Tatar dilleri icin Latin alfabesine gecise resmi bir statu verildi Bunun ardindan Turk dilleri icin Arap alfabesini degistirmenin otesine gecmek ve Sovyetler Birligi ndeki tum ulusal diller icin Latince tabanli alfabeler gelistirmek icin ciddi cabalar basladi 1929 da RSFSC Halk Komiserligi Rus alfabesinin latinizasyonu sorusunu ortaya cikarmak icin Profesor ru ve dilbilimcilerin bibliyograflarin matbaacilarin ve muhendislerin katilimiyla ru ni VCK NA VTsK NA kurdu 1932 ye gelindiginde SSCB deki 72 yazili dilden 66 si olmak uzere neredeyse tum Turk Iran Mogol Tunguz ve Ural dilleri icin Latince tabanli alfabeler gelistirilmisti Diger Slav dilleriyle birlikte ve Korece icin de Latinizasyon planlari vardi VTsK NA calismalarini Ocak 1930 un ortalarinda tamamladi ancak 25 Ocak 1930 da Genel Sekreter Josef Stalin Ruscanin latinlestirmesi calismalarinin durdurulmasini emretti Belarusca ve Ukraynaca da benzer sekilde latinlestirme cabalarinin disinda birakildi 1933 e gelindiginde latinlestirmeye yonelik tutumlar onemli olcude degisti ve yeni Latinize edilen tum diller Kiril alfabesine gecirildi SSCB deki tum diller arasinda latinlestirme girisimi olmayan tek dil Gurcuce idi Toplamda 1923 ile 1939 arasinda SSCB nin 72 yazili dilinden 50 si icin Latin alfabeleri kullanima konuldu ve daha once yalnizca sozlu olarak var olan diller icin Latin alfabeleri gelistirildi Marice Mordvince ve Udmurtcada Kiril alfabesinin kullanimi kismen bu dillerde Kiril alfabesi ile yazilan eserlerin artmasi nedeniyle latinlesmenin had safhada oldugu donemde bile devam etti 1936 da SSCB halklarinin tum dillerini Kiril alfabesine gecirmek icin basladi ve 1940 ta buyuk olcude tamamlandi SSCB de yaygin olan dillerden Almanca Gurcuce Ermenice ve Yidis kirilize edilmedi bu dillerin Almanca disindaki hepsi asla latinize edilmedi Daha sonra SSCB de kullanilmaya baslayan Lehce Fince Letonca Estonca ve Litvanca dilleri de kirilize edilmedi Asagidaki diller 1920 ler ve 1930 larda latinlestirildi veya yeni Latin tabanli alfabelere uyarlandi Abazaca 1932 Abhazca Abhaz alfabesi 1924 Adigece 1926 Altayca 1929 1930 Avarca 1928 Azerice Azeri alfabesi 1922 Belucca Beluc Latin alfabesi 1933 Baskurtca 1927 1929 Buryatca 1929 Cecence 1925 Cince 1931 Cukcice Cukci Latin alfabesi 1931 Kirim Tatarcasi 1927 Dargince 1928 Dunganca 1928 Eskimoca 1931 Evence 1931 Evenkice Evenki Latin alfabesi 1931 Ingrice Ingri alfabesi 1932 Ingusca 1923 Itelmence 1931 Cuhuri 1929 Kabardey Cerkezce 1923 Kalmukca 1930 Karacay Balkarca 1924 Karaimce 1928 Karakalpakca 1928 Karelce 1931 Kazakca Kazak alfabesi 1928 Ketce 1931 Hakasca 1929 Hantica 1931 Komice 1932 Permyakca 1932 Koryakca 1931 Kirimcakca 1928 Kumandica 1932 Kumukca 1927 Kurtce Kurt alfabeleri 1929 Kirgizca Kirgiz alfabesi 1928 Lakca 1928 Lazca 1930 Lezgince 1928 Mansice 1931 Moldovaca Rumence icin SSCB de kullanilan terim 1928 Nanayca 1931 Nenetsce 1931 Gilyakca 1931 Nogayca 1928 Osetce 1923 Fars alfabesi 1930 Laponca Kildin amp Ter 1931 Selkupca 1931 Sorca 1931 Sugnanca 1932 Yakutca 1920 1929 Tabasaranca 1932 Tacik alfabesi 1928 Talisca 1929 Tatca 1933 Tatarca Yanalif 1928 Sahurca 1934 Turkmen alfabesi 1929 Udegeyce 1931 Udince 1934 Uygurca 1928 Ozbekce 1927 Vepsce 1932 Asagidaki diller icin latinizasyon projeleri olusturulmus ve onaylanmistir ancak uygulanmamistir Aleutca Arapca Korece UdmurtcaAyrica bakinizYanalifKaynakca a b c d e Languages in the World How History Culture and Politics Shape Language Chichester West Sussex England John Wiley amp Sons 2016 s 110 ISBN 978 1 118 53115 0 OCLC 913573164 Erisim tarihi 7 Haziran 2017 Zurcher Erik Jan 2004 Turkey A Modern History 3rd Londra I B Tauris s 188 ISBN 1 4175 5697 8 OCLC 56987767 Wells Linton 10 Agustos 1933 Soviets Attempt to Latinize the Alphabet The Bristol Daily Corier XXVIII 58 Bristol Pennsylvania s 1 2 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Agustos 2023 Newspapers com vasitasiyla Martin Terry 2001 The Latinization Campaign and the Symbolic Polities of National Identity The Affirmative Action Empire Nations and Nationalism in the Soviet Union 1923 1939 Ithica New York Cornell University Press ss 183 184 doi 10 7591 9781501713323 009 ISBN 978 1 5017 1332 3 a b c d e f g h Martin 2001 Alpatov V M 2000 150 yazykov i politika 1917 2000 Sociolingvisticheskie problemy SSSR i postsovetskogo prostranstva Moskova s 70 Alfavit Oktyabrya Itogi vvedeniya novogo alfavita sredi narodov RSFSR Rusca Moskova 1934 ss 156 160 9 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Nisan 2020 Alakali kitaplarEva Toulouze 2016 Vasili Lytkin and the latinisation of Komi Ingilizce s 12 4 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Agustos 2023