Mısır (Ülke)

Mısır (Arapça: مصر, romanize: Mısr), resmî adıyla Mısır Arap Cumhuriyeti, Afrika'nın kuzeydoğu köşesi ile Asya'nın güneybatı köşesinde Sina Yarımadası'nı kapsayan kıtalararası bir ülkedir. Kuzeyinde Akdeniz, kuzeydoğusunda Filistin'in Gazze Şeridi ve İsrail, doğusunda Kızıldeniz, güneyinde Sudan ve batısında Libya ile komşudur. Kuzeydoğudaki Akabe Körfezi, Mısır'ı Ürdün ve Suudi Arabistan'dan ayırmaktadır. Kahire, Mısır'ın başkenti ve en büyük şehridir. İkinci büyük şehri olan İskenderiye ise Akdeniz kıyısında önemli bir sanayi ve turizm merkezidir. Yaklaşık 100 milyon nüfusuyla Mısır, dünyanın en kalabalık 14'üncü, Afrika'nın ise en kalabalık üçüncü ülkesidir.

Mısır جمهورية مصر العربية (Arapça) Cumhûriyyetü Mısr el-Arabiyye Mısır Arap Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Millî marş بلادي، بلادي، بلادي Biladi, Biladi, Biladi Benim ülkem, benim ülkem, benim ülkem
Yerküre üzerindeki konumu
Başkent ve en büyük şehir	Kahire 30°2′K 31°13′D / 30.033°K 31.217°D / 30.033; 31.217
Resmî dil(ler)	Arapça
Ulusal dil	Mısır Arapçası
Resmî din	bkz.
Demonim	Mısırlı (Arap)
Hükûmet	Otoriter rejim altında yarı başkanlık sistemli üniter cumhuriyet
• Cumhurbaşkanı Abdülfettah el Sisi • Başbakan Mustafa Madbuli
Yasama organı	Parlamento
• Üst meclis
• Alt meclis	Temsilciler Meclisi
Tarihçe
• 'ın Birleşmesi y. MÖ 3150 • Kavalalılar Hanedanı'nın kuruluşu 9 Temmuz 1805 • Birleşik Krallık'tan bağımsızlık 28 Şubat 1922 • 1952 Mısır Devrimi 23 Temmuz 1952 • Cumhuriyetin ilanı 18 Haziran 1953 •  18 Ocak 2014
Yüzölçümü
• Toplam	1.010.408 km^2 (29.)
• Su (%)	0,632
Nüfus
• 2023 tahminî	111.247.248 (15..)
• 2017 sayımı	94.798.827
• Yoğunluk	103,56/km^2 (118..)
GSYİH (SAGP)	2021 tahminî
• Toplam	$1,809 trilyon (18.)
• Kişi başına	$17,123 (93..)
GSYİH (nominal)	2023 tahminî
• Toplam	$398,397 milyar (38.)
• Kişi başına	$3.770 (127.)
Gini (2019)	▼ 31.9 orta · 46.
İGE (2021)	0.731 yüksek · 97.
Para birimi	Mısır lirası (EGP)
Zaman dilimi	UTC+2 (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+3 (DAYS)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	20
İnternet alan adı	.eg

Nil Deltası boyunca uzanan Mısır, MÖ 6 ile 4 bininci yıllara kadar dayanan mirası ile en uzun tarihî geçmişe sahip ülkelerden biridir. Medeniyetin beşiği olarak kabul edilen Antik Mısır; yazı, tarım, kentleşme, organize din ve merkezî hükûmet alanlarındaki ilk gelişmelerden bazılarına sahne olmuştur. Yedinci yüzyılda büyük ölçüde Mısır . Kahire, 10. yüzyılda Fâtımîler'in, 13. yüzyılda ise Memlûk Devleti'ne başkentlik yapmıştır. Mısır daha sonra, 1517 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası oldu ve Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın 1867'de özerk bir Hidivlik kurmasına kadar Osmanlı hâkimiyeti altında kaldı. Ülke daha sonra Britanya İmparatorluğu tarafından işgal edildi ve 1922'de monarşi olarak bağımsızlığını kazandı. 1952 devriminin ardından Mısır'da ve 1958'de ülke Suriye ile birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyet 1961'de dağılmıştır. Mısır 1948, 1956, 1967 ve 1973'te İsrail'le birçok silahlı çatışmaya girmiş ve 1967'ye kadar Gazze Şeridi'ni . 1978'de Mısır, Sina'dan çekilmesi karşılığında Camp David Sözleşmesi'ni imzalayarak İsrail'i resmî olarak tanımış oldu. 2011 Mısır Devrimi'ne ve Hüsnü Mübarek'in devrilmesine neden olan Arap Baharı'nın ardından ülke karşı karşıya kaldı. Buna 2012'de Muhammed Mursi'nin öncülük ettiği Müslüman Kardeşler bağlantılı kısa ömürlü İslamcı hükûmetin seçilmesi ve bu hükûmetin ardından devrilmesi de dahil idi.

2014 yılında seçilen ve o zamandan beri Abdülfettah es-Sisi tarafından yönetilen Mısır'ın yarı başkanlık sistemine dayalı mevcut hükûmeti, bazı gözlemci kurumlar tarafından otoriter olarak değerlendirilirken zayıf kalmasından sorumlu tutulmaktadır. Mısır'ın resmî dini İslam, resmî dili ise Arapça'dır. Nüfusun büyük bir çoğunluğu, ekilebilir tek arazinin bulunduğu, yaklaşık 40.000 kilometrekarelik Nil Nehri kıyılarına yakın alanlarda yaşamaktadır. Mısır topraklarının çoğunu Sahra Çölü oluşturur ve buradaki geniş alanlarda seyrek yerleşimler gözlemlenir. Mısır'da yaşayanların yaklaşık %43'ü ülkenin kentsel alanlarında yaşamaktadır. Bunların çoğu Kahire, İskenderiye ve Nil Deltası'ndaki diğer büyük şehirlerin yoğun nüfuslu merkezlerine yayılmış durumdadır. Mısır'ın yerleşimi için enlem ve boylam dereceleri 24°20' Doğu, 37°30' Doğu, 32° 10' Kuzey, 21°30' Kuzey olarak tanımlanmıştır.

Mısır Kuzey Afrika, Orta Doğu ve İslam dünyasında bölgesel bir güç, dünya çapında ise orta bir güç olarak değerlendirilmektedir. Afrika'nın üçüncü büyük ekonomisi, dünyanın nominal GSYİH açısından 38. ve kişi başına nominal GSYİH açısından 127. en büyük ekonomisi olan, çeşitlendirilmiş bir ekonomiye sahip, gelişmekte olan bir ülkedir. Mısır; Birleşmiş Milletler, Bağlantısızlar Hareketi, Arap Birliği, Afrika Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı, 'nun kurucu üyesi olmakla beraber ve bir BRICS üyesidir.

Etimoloji

Mısır ismi Türkçeye, ülkenin günümüzde de kendi dilindeki adı olan "Mısr" (Arapça: مِصر) kelimesinden geçmiştir. "Maṣr" (Mısır Arapçası: مَصر) ise ülkenin Mısır Arapçasındaki telaffuz şeklidir. Nuh'un torunu Mizraim bin Ham'a atfedilen bu isimSami kökenli olup, İbranice "מִצְרַיִם‎" ("") gibi Mısır için kullanılan diğer Semitik kelimelerle de doğrudan ilişkilidir. Ülkenin tam resmî adı Standart Arapçada Cumhûriyyetü Mısr el-Arabiyye, Mısır Arapçasında ise Gomhoreyyet Masr el-Arabeyya'dır. Mısr isminin kökenine dair en eski kanıt,miṣru/miṣirru/miṣaru ile aynı kökten gelen ve "sınır" anlamına gelen Akadcadaki "mi-iṣ-ru" ("miṣru") kelimesidir.Yeni Asur İmparatorluğu da bu kelimeden türeyen ("Mu-sur") ismini kullanmıştır. Ülkenin İngilizce ismi olan "Egypt", Fransızca "Egypte" ve Latince "Aegyptus" kelimelerinden türemiştir. Bu dillerdeki kelimelerin kökeni ise Antik Yunancadaki "Aígyptos" ("Αἴγυπτος") kelimesidir. Linear B tabletlerinde "a-ku-pi-ti-yo" olarak belirtilir. Bazı bilim adamları, Yunanca biçimin Eski Mısırcadaki () Hikuptah veya "Memfis" ifadesinden bu dile geçtiğini öne sürmektedirler. Bu ifade, Memfis'teki tanrı Ptah'a ait bir tapınağın adı olan "Ptah'ın ka'sının (ruhunun) evi" anlamına gelen Antik Mısır ismi (⟨ḥwt-kȝ-ptḥ⟩ 𓉗 𓏏𓉐𓂓𓏤𓊪 𓏏 𓎛'ın bozulmuş bir halidir. Antik Mısır'da ülke için kara toprak anlamına gelen(𓆎 𓅓 𓏏𓊖) km.t ismi kullanılmaktaydı. İsim muhtemelen çölün kırmızı topraklarından farklı olan Nil taşkın ovalarının verimli kara topraklarına atıfta bulunmakta idi. Bu isim genellikle Kemet olarak seslendirilse de muhtemelen Antik Mısır dilinde [kuːmat] olarak telaffuz ediliyordu. İsim, Kıptî diline K(h)ēmə (Bohairik Kıptîce: ⲭⲏⲙⲓ, Sahidik Kıptîce: ⲕⲏⲙⲉ) olarak geçmiştir ve Erken Yunanca eserlerde Χημία (Khēmía) olarak ortaya çıkmıştır. Kullanılan diğer bir isim ise "nehir kıyısı ülkesi" anlamına gelen ⟨tꜣ-mry⟩ idi. Yukarı Mısır için "sazlık diyarı" anlamına gelen Ta-Sheme'aw (⟨tꜣ-šmꜥw⟩) ismi kullanılırken Aşağı Mısır için "kuzey bölgesi" anlamına gelen "Ta-Mehew" (⟨tꜣ mḥw⟩) ismi kullanılmaktaydı.

Tarihçe

Tarih öncesi dönem ve Antik Mısır

kalıntıları, 1960

Nil kıyıları boyunca ve çöl vahalarında kaya oymalarına dair kanıtlar bulunmaktadır. MÖ 10. binyılda avcı-toplayıcı ve balıkçı kültürünün yerini tahıl öğütme kültürü almıştır. MÖ 8000 civarında iklim değişiklikleri veya aşırı otlatma, Mısır'ın pastoral topraklarını kurutarak Sahra'yı oluşturmaya başladı. İlk kabile halkları, yerleşik bir tarım ekonomisi ve daha merkezi bir toplum geliştirdikleri Nil Nehri civarlarına doğru göç etmiştir.

Milattan önce yaklaşık 6000'li yıllara gelindiğinde, Nil Vadisi'nde Neolitik bir kültür kök salmaya başladı. Neolitik çağda, 'da birbirinden bağımsız olarak birkaç hanedan öncesi kültür gelişti. Badâri kültürü ve onun devamı olan Nakada, genel olarak Mısır hanedanlığının öncüleri olarak kabul edilmektedir. Bilinen en eski Aşağı Mısır bölgesi olan Merimda, Badâri'den yaklaşık yedi yüz yıl öncesine dayanmaktadır. Çağdaş Aşağı Mısır toplulukları güneydeki benzerleriyle iki bin yıldan fazla bir süre bir arada yaşamış ve ticaret yoluyla sık sık etkileşim kurmuşlarsa da kültürel olarak birbirlerinden farklı kalmışlardır. Mısır hiyeroglif yazıtlarının bilinen en eski kanıtı hanedan öncesi dönemde, yaklaşık MÖ 3200'e tarihlenen Nakada III çömlek kaplarında görülmüştür.

Kral Menes tarafından MÖ 3150 dolaylarında birleşik bir krallık kuruldu ve bu, sonraki üç bin yıl boyunca Mısır'ı yöneten bir dizi hanedanlığın ortaya çıkmasına zemin hazırladı. Mısır kültürü bu uzun dönemde gelişti ve dini, sanatı, dili ve gelenekleri bakımından Mısırlılara özgü olarak kaldı. Birleşik bir Mısır'ın ilk iki yönetici hanedanı, MÖ 2700-2200 dolaylarında birçok piramit inşa edilen Eski Krallık dönemine zemin hazırladı. Bu piramitlerden en önemlisi, Zoser'in Üçüncü Hanedan piramidi ve Dördüncü Hanedan'a ait Gize piramitleridir.

Birinci Ara Dönem, yaklaşık 150 yıl süren bir siyasi çalkantı dönemini başlattı. Bununla birlikte, daha güçlü Nil taşkınları ve hükûmetin istikrara kavuşması, Orta Krallık'taki ülkeye refahı geri getirdi. MÖ 2040'ta ise Firavun III. Amenemhat döneminde zirveye ulaşıldı. İkinci Ara Dönem, Mısır topraklarındaki ilk yabancı yöneticili bir hanedan olan Sami Hiksos'un gelişinin habercisiydi. Hiksos istilacıları, MÖ 1650 civarında Aşağı Mısır'ın çoğunu ele geçirdiler ve 'te yeni bir başkent kurdular. İstilacılar Mısır'daki on sekizinci hanedanı kuran ve başkenti Memfis'ten Teb'e taşıyan I. Ahmose liderliğindeki Yukarı Mısır kuvvetleri tarafından kovuldular.

MÖ 1550-1070 dolaylarındaki Yeni Krallık, on sekizinci hanedan dönemi ile başladı ve Mısır'ın, Nübye'deki 'a kadar güneydeki bir imparatorluğa kadar genişleyen ve doğuda Levant'ın bazı kısımlarını da kapsayan uluslararası bir güç olarak yükselişini temsil ediyordu. Bu dönem Hatşepsut, III. Thutmose, Akhenaton ve eşi Nefertiti, Tutankhamun ve II. Ramses gibi en tanınmış Firavunlardan bazılarını içermektedir. Monoteizm, bu dönemde "Atenizm" olarak ortaya çıktı. Ülke daha sonra , Nübyeliler ve Asurlular tarafından işgal edildi ve bu işgal, yerli Mısırlılar'ın işgalcileri kovmasına ve ülkelerinin kontrolünü yeniden ele geçirmesine kadar devam etti.

Antik Mısır'dan kalma piramitler, firavunların mezarı olarak inşa edilmiştir.

MÖ 525'te II. Kambises liderliğindeki Ahameniş İmparatorluğu Mısır akınlarına başladı ve sonunda Pelusium savaşında firavun esir düştü. II. Kambises daha sonra resmî olarak firavun unvanını aldı ancak Mısır'ı günümüzde İran sınırları içinde yer alan Susa'daki evinden yöneterek Mısır'ı bir satraplığın kontrolü altına bıraktı. Ahamenişlere karşı geçici olarak başarılı olan birkaç isyan MÖ 5. yüzyıla damgasını vursa da Mısır hiçbir zaman Ahamenişleri kalıcı olarak devirmeyi başaramadı.

, Firavunlar döneminde hüküm süren son yerli hanedan olma özelliğini taşımaktadır. Mısır, son yerli Firavun Kral II. Nektanebo'nun savaşta yenilmesinden sonra MÖ 343'te yeniden . Mısır'daki bu hanedanlık uzun ömürlü değildi çünkü Ahamenişler birkaç on yıl sonra Büyük İskender tarafından devrildi. İskender'in Makedon generali I. Ptolemaios burada Ptolemaios Hanedanı'nı kurdu.

Ani Papirüsü'nde kalbin tartılışının tasviri

Ptolemaios ve Roma Mısırı

Ptolemaios Kraliçesi VII. Kleopatra ve Jül Sezar'ın oğlu Kaisarion, Dendarah Tapınağı

Ptolemaios Krallığı doğuda Güney Suriye'den batıda Kirene'ye ve güneyde Nübye sınırına kadar uzanan güçlü bir Helenistik devletti. Başkent ve ülke merkezi İskenderiye oldu. Bu süre içinde Mısır'da ekonomik ve mimari gelişmeler yaşandı. Bunun yanında Roma-Mısır kültürü kaynaşması da oldu. mimarisi ve kültürü, Mısır'a ulaştı. Ptolemaioslar Yerli Mısır halkı tarafından benimsenmek amacıyla kendilerini Firavunların vârisleri olarak adlandırdılar. Mısır geleneklerini benimsediler, kendilerini Mısır tarzı ve kıyafetiyle halka açık anıtlarda resmettirdiler ve Mısırlıların dinî yaşamına katıldılar.

Ptolemaios soyunun son hükümdarı, Octavianus'un İskenderiye'yi ele geçirmesi ve paralı askerlerinin kaçması ile birlikte sevgilisi Marcus Antonius'un ölümünün ardından intihar eden VII. Kleopatra'ydı. Ptolemaioslar sık sık yerli Mısırlıların isyanlarıyla karşı karşıya kaldılar ve krallığın gerilemesine ve Roma tarafından ilhak edilmesine yol açan dış ve iç savaşlara karıştılar.

Hristiyanlık, 1. yüzyılda Evanjelist Markos ile birlikte Mısır'a geldi.Diocletianus'un hükümdarlığı (MS 284-305), Mısır'da çok sayıda Mısırlı Hristiyan'ın zulme uğradığı Roma döneminden Bizans dönemine geçişi işaret ediyordu. O zamana kadar Yeni Ahit Mısır diline tercüme edilmişti. MS 451'deki Kalkedon Konsili'nden sonra, ayrı bir Mısır Kıptî Kilisesi kuruldu.

Orta Çağ (7. yüzyıl-1517)

Kahire'deki Amr bin Âs Camii

Bizanslılar, 602-628 Bizans-Sasani Savaşı'nın ortasında, 7. yüzyılın başlarında kısa bir Sasani istilasının ardından ülkenin kontrolünü yeniden ele geçirmeyi başardılar ve bu sırada on yıl boyunca olarak bilinen kısa ömürlü yeni bir eyalet kurdular. Bu eyalet Mısır'ın Araplar tarafından fethine kadar sürdü. Araplar Mısır'da Bizans ordularını mağlup edince İslam Mısır'da yayılmaya başladı. Bu dönemde bir süre Mısırlılar yeni inançlarını yerli inanç ve uygulamalarla harmanlamaya başladılar ve bu da bugüne kadar gelişen çeşitli Sufi tarikatlarının oluşmasına yol açtı. Bu dönemde bir süre Mısırlılar yeni inançlarını yerli inanç ve uygulamalarla harmanlamaya başladılar ve bu da bugüne kadar gelişen çeşitli Sûfî tarikatlarının oluşmasına yol açtı.

Mısır üzerine 639'da yürüyen Amr bin Âs komutasındaki Arap kuvvetleri delta bölgesinin doğusundaki direnişi kırarak 641'de Doğu Roma İmparatorluğu'nu (Bizans) barış yapmaya zorladı. Bizans kuvvetlerinin geri çekilmesinden sonra 8 Kasım 641'de İskenderiye de Arapların eline geçti. İskenderiye 645'te Bizans İmparatorluğu kuvvetleri tarafından geri alındı ancak 646'da Amr tarafından tekrar Arapların eline geçti. 654 yılında II. Konstans'ın gönderdiği istila filosu geri püskürtüldü.

İlk Arap yerleşimi olarak Nil'in doğu kıyısında kurulan el-Fustat uzun süre tek Müslüman merkezi olarak kaldı. Şehir daha sonra Haçlı Seferleri sırasında yakıldı. Kahire daha sonra 986 yılında Arap halifeliğinin Bağdat'tan sonra ikinci en büyük ve en zengin şehri olması amacıyla inşa edildi.

Abbâsîler dönemi

Kahire'deki Tolunoğlu Camii

Abbâsîler döneminde yeni vergiler getirildi ve Kıptîler, Abbâsî yönetiminin dördüncü yılında isyan çıkardı. 9. yüzyılın başlarında Mısır'ı bir vali aracılığıyla yönetme uygulaması, Bağdat'ta ikamet etmeye karar veren ve kendisi adına yönetmesi için Mısır'a bir vekil gönderen döneminde yeniden başladı. 828'de Mısır'da başka bir isyan daha patlak verdi ve 831'de Kıptîler hükûmete karşı yerli Müslümanlarla birlik kurdu.

Bağdat'taki halifelik merkezinden Mısır'ı yönetme güçlüğü sonraki yıllarda sık sık vali değişikliğine başvurmaya yol açtı. IX. Yüzyılın ortalarından itibaren Bağdat tarafından gönderilen valilerin yerini valiliklerini Bağdat'a tasdik ettiren Türk komutanlar aldı. Itah (Aytah) Türkî (847-848), Hakan oğlu el-Fethi't-Türkî (856-861), Dinar oğlu Yezidi't-Türkî (856-867), Müzahimü't-Türkî (867-868), Ahmedü' Türkî (868) ve Uluğ Tarhan oğlu Uzcur Türkî (868) Sudan ile birlikte Mısır'a valilik yapan ilk altı Türk komutandır. 15 Eylül 868'de bir başka Türk vali Ahmed bin Tolun Mısır'a gelerek Mısır'da ilk Türk hanedanını kurmuştur.

Fâtımîler, Eyyûbîler ve Memlûkler

Sonraki altı yüzyıl boyunca Mısır'ın kontrolü Müslüman yöneticilerde kaldı. Kahire, Fâtımîler'in merkeziydi. Eyyûbîler hanedanının sona ermesiyle birlikte, Türk-Çerkes askerî kastı olan Memlûkler 1250 yılı civarında kontrolü ele geçirdi. 13. yüzyılın sonlarında Mısır, Kızıldeniz, Hindistan, Malaya ve Doğu Hint Adaları'nı birbirine bağladı. 14. yüzyılın ortalarında Kara Ölüm, ülke nüfusunun yaklaşık %40'ını öldürdü.

I. Selim (Yavuz) (1470-1520), Mısır'ı Ridaniye Muharebesi'nden sonra Osmanlılar adına fethetti

Erken modern dönem: Osmanlı dönemi (1517-1867)

Napolyon'un, 21 Temmuz 1798'de Piramitler Muharebesi'nde Memlûk birliklerine karşı galibiyetinin tarafından resmedilişi

1517 yılında Yavuz Sultan Selim'in Ridaniye Muharebesi'yle Memlûk Sultanlığı'nı yıkarak Mısır'ı Osmanlı topraklarına katması sonucunda Mısır Eyaleti kuruldu, halifelik de Türklere geçti.

Savunma amaçlı militarizasyon sivil toplum yapısına ve ekonomik kurumlara zarar verdi. Ekonomik sistemin zayıflaması vebanın etkileriyle birleşerek Mısır'ı yabancı işgaline karşı savunmasız bıraktı. Portekizli tüccarlar ticareti devraldı. 1687 ile 1731 yılları arasında Mısır'da altı adet kıtlık yaşandı. 1784'teki kıtlık, nüfusunun yaklaşık altıda birine mal oldu.

Mısır, ülkeyi yüzyıllardır yöneten Memlûklerin devam eden gücü ve etkisi nedeniyle, Osmanlı padişahları için çoğu zaman kontrol edilmesi zor bir eyalet olmuştur.

Mısır, 1798'de Napolyon Bonapart'ın Fransız kuvvetleri tarafından işgal edilene kadar Memlûk yönetimi altında yarı özerk olarak kaldı. Fransızların İngilizlere yenilmesinin ardından Osmanlı Türkleri, yüzyıllarca Mısır'ı yöneten Mısırlı Memlûkler ve Osmanlı'nın hizmetinde olan arasında üçlü bir iktidar mücadelesi yaşandı.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa (1769-1849), Mehmet Ali Paşa hanedanı kurucusu olan Osmanlı'ya bağlı paşa

Kavalalılar Hanedanı dönemi

Mehmed Ali hanedanı yönetimindeki Mısır'ın sınırları

Fransızların sınır dışı edilmesinin ardından, 1805 yılında Mısır'daki Osmanlı ordusunun kökenli askerî komutanı Mehmed Ali Paşa tarafından iktidara el konuldu. Muhammed Ali, Memlûkleri katletti ve 1952 devrimine kadar Mısır'ı yönetecek bir hanedan kurdu.

Mehmed Ali Paşa, Kuzey Sudan'ı (1820-1824), Suriye'yi (1833) ve Arabistan ile Anadolu'nun bazı kısımlarını ilhak etti. 1841'de Avrupalı güçler, Osmanlı İmparatorluğu'nu devirme ihtimalinden çekinerek Kavalalı'yı fethettiği yerlerin çoğunu Osmanlılara iade etmeye zorladı. Askeriyeye olan tutkusu onu ülkeyi modernleştirmeye zorladı. Sanayiler inşa etti, sulama ve ulaşım için bir kanal sistemi kurdu ve kamu hizmetinde reform yaptı.

Mısır'ı Osmanlı İmparatorluğu'nda güçlü bir konuma yükseltmek için, 20. yüzyılda yürütülen komünizm harici Sovyet stratejileriyle çeşitli benzerlikler gösterecek şekilde, halkın yaklaşık yüzde 4'ünün orduya hizmet ettiği bir askerî devlet inşa etti.

Mehmed Ali Paşa, orduyu angarya geleneği altında toplanan bir ordudan büyük, modern bir orduya dönüştürdü. 19. yüzyıl Mısır'ında erkek köylülerin zorunlu askerliğini başlattı ve büyük ordusunu desteklemek için yeni bir yaklaşım benimseyerek onu sayı ve beceri açısından güçlendirdi. Yeni askerlerin eğitim ve öğretimi zorunlu hale getirildi. Erkekler, olası aksi bir durumun önüne geçebilinmesi amacıyla kışlalarda tutuldu. Erkeklerde askerî yaşam tarzına yönelik karşıtlık zamanla azaldı ve milliyetçiliğe dayalı yeni bir ideoloji benimsendi. Mehmed Ali Paşa, bu yeni doğan askerî birliğin yardımıyla Mısır'daki hakimiyetini güçlendirdi.

Mehmed Ali Paşa'nın hükümdarlığı sırasında izlediği bu politika, ileri eğitime yatırımın yalnızca askerî ve sanayi alanında gerçekleşmesi nedeniyle Mısır'daki sayısal becerinin diğer Kuzey Afrika ve Orta Doğu ülkeleriyle karşılaştırıldığında neden dikkate değer derecede küçük bir oranda arttığını kısmen açıklamaktadır.

Muhammed Ali'nin yerine kısa süreliğine oğlu İbrahim (Eylül 1848'de), ardından torunu I. Abbas (Kasım 1848'de), ardından Said (1854'te) ve Mısır'da bilimi ve tarımı teşvik eden ve köleliği yasaklayan İsmail (1863'te) geçti.

Mısır Hidivliği (1867-1914)

, bir Osmanlı vilayeti olarak kaldı. 1867'de özerk bir vasal devlet veya Hidivlik statüsü verildi. 1867'de özerk bir vasal devlet (Hidivlik) statüsü verildi.

Fransızlarla ortaklaşa inşa edilen Süveyş Kanalı 1869'da tamamlandı. İnşaatı Avrupalı bankalar tarafından finanse edildi. Himaye ve yolsuzluğa da büyük meblağlar gitmiştir. Yeni vergiler halkın hoşnutsuzluğuna neden oldu. 1875'te İsmail Paşa, Mısır'ın kanaldaki tüm hisselerini İngiliz hükûmetine satarak iflastan kurtuldu. Üç yıl içinde bu, Mısır kabinesinde yer alan ve "tahvil sahiplerinin mali gücünün arkalarında olmasıyla hükümetteki gerçek güç olan" İngiliz ve Fransız kontrolörlerin göreve getirilmesine yol açtı.

Salgın hastalıklar (1880'lerdeki sığır hastalığı), su baskınları ve savaşlar gibi diğer koşullar ekonomik gerilemeyi tetikledi ve Mısır'ın dış borca bağımlılığını daha da artırdı.

Hidiv'den ve Avrupa'nın müdahalesinden duyulan memnuniyetsizlik, 1879'da ilk milliyetçi grupların oluşmasına yol açtı. Ahmed Urabi öne çıkan isimlerden biri idi. Artan gerginlikler ve milliyetçi isyanların ardından Birleşik Krallık, 1882'de Mısır'ı işgal etti. 'nde Mısır ordusunu ezdi ve ülkeyi askerî olarak fiilen işgal etti. Bunu takiben Hidivlik, sözde Osmanlı egemenliği altında fiili bir İngiliz himayesi haline geldi.

1899'da İngiliz-Mısır Kat Mülkiyeti Anlaşması imzalandı. Anlaşma, Sudan'ın Mısır Hidivliği ve Birleşik Krallık tarafından ortaklaşa yönetileceğini belirtiyordu. Ancak Sudan'ın fiili kontrolü yalnızca İngilizlerin elindeydi.

1906'da Denişvay Olayı birçok tarafsız Mısırlının milliyetçi harekete katılmasına neden oldu.

esnasında (1882)

Mısır Sultanlığı (1914-1922)

Kahire'de gösterye katılan kadın milliyetçiler (1919)

1914'te Osmanlı İmparatorluğu, merkezi imparatorluklarla ittifak halinde Birinci Dünya Savaşı'na resmen girdi. Önceki yıllarda İngilizlere giderek daha fazla düşmanlık geliştiren Hidiv II. Abbas savaşta anavatana destek olmaya karar verdi. Bu kararın ardından İngilizler zorla iktidarına son verdi ve yerine kardeşi Hüseyin Kâmil'i getirdi.

Hüseyin Kâmil, Mısır Sultanı unvanını alarak Mısır'ın Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını ilan etti. Bağımsızlığın hemen ardından Mısır, Birleşik Krallık'ın himayesi altına alındı.

Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Sad Zağlûl ve Vefd Partisi, Mısır milliyetçi hareketini yerel Yasama Meclisi'nde çoğunluğa kavuşturdu. İngilizler 8 Mart 1919'da Zağlûl ve arkadaşlarını Malta'ya sürgün ettiğinde ülke ilk modern devrimini yaşadı. İsyan, 22 Şubat 1922'de yol açtı.

Mısır Krallığı (1922-1953)

I. Fuad, Galler Prensi Edward ile birlikte (1932)

Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazandıktan sonra Sultan I. Fuad, Mısır Kralı unvanını aldı. Sözde bağımsız olmasına rağmen, krallık fiilen hâlâ İngiliz işgali altındaydı ve Birleşik Krallık'ın hâlâ devlet üzerinde büyük etkisi vardı.

Yeni hükûmet 1923 yılında parlamenter sisteme dayalı bir anayasa hazırlayıp uygulamaya koydu. Milliyetçi Vefd Partisi ezici bir çoğunlukla zafer kazandı ve Sad Zağlûl yeni başbakan olarak atandı.

1936'da imzalandı ve İngiliz birlikleri Süveyş Kanalı hariç Mısır'dan çekildi. Anlaşma, mevcut 1899 İngiliz-Mısır Kat Mülkiyeti Anlaşması hükümlerine göre Sudan'ın Mısır ve İngiltere tarafından ortaklaşa yönetilmesi gerektiğini ancak gerçek gücün İngilizlerin elinde kalması gerektiğini belirten Sudan sorununa çözüm bulmadı.

Britanya, Mısır'ı bölgedeki Müttefik operasyonları için, özellikle de Kuzey Afrika'da İtalya ve Almanya'ya karşı yapılan savaşlar için bir üs olarak kullandı. En büyük öncelikleri Doğu Akdeniz'in kontrolü ve özellikle Süveyş Kanalı'nın ticari gemilere ve Hindistan ve Avustralya ile askerî bağlantılara açık tutulmasıydı. Eylül 1939'da savaş başladığında Mısır sıkıyönetim ilan etti ve Almanya ile diplomatik ilişkilerini kesti. 1940 yılında İtalya ile diplomatik ilişkilerini kesti ancak İtalyan ordusu Mısır'ı işgal ettiğinde bile asla savaş ilan etmedi. Mısır ordusu savaşmadı. Haziran 1940'ta Kral, İngilizlerle arası iyi olmayan Başbakan Ali Mahir'i görevden aldı. Bağımsız Hasan Paşa Sabri'nin başbakanlığında yeni bir koalisyon hükûmeti kuruldu.

El-Alameyn yakınlarındaki İngiliz piyadeleri, 17 Temmuz 1942

Şubat 1942'deki bakanlık krizinin ardından, Büyükelçi , Faruk'a, hükûmetinin yerine bir Vefd veya Vefd koalisyon hükûmeti kurması için baskı yaptı. 4 Şubat 1942 gecesi ve Lampson, Faruk'a bir ültimatom sundu. Faruk teslim oldu ve Nehhas kısa süre sonra hükûmeti kurdu.

İngiliz ordusunun bölgede bir askerî üssü olmasına rağmen İngiliz birliklerinin çoğu 1947'de Süveyş Kanalı bölgesine çekildi. Ülkedeki milliyetçi, İngiliz karşıtı duygular savaştan sonra büyümeye devam etti. Krallığın Birinci Arap-İsrail Savaşı'ndaki talihsiz performansının ardından monarşi karşıtı duygular daha da arttı. 1950 seçimleri milliyetçi Vefd Partisi'nin ezici bir zaferine tanık oldu ve Kral, Mustafa Nehhas Paşa'yı yeni başbakan olarak atamak zorunda kaldı. 1951'de Mısır, 'ndan tek taraflı olarak çekildi ve geri kalan tüm İngiliz birliklerinin Süveyş Kanalı'nı terk etmesini emretti.

İngilizlerin Süveyş Kanalı çevresindeki üslerini terk etmeyi reddetmesi üzerine Mısır hükûmeti suyu kesti ve Süveyş Kanalı üssüne yiyecek tedarikine izin vermedi, İngiliz mallarına boykot ilan etti, Mısırlı işçilerin üsse girmesini yasakladı ve gerilla saldırılarına destek oldu. 24 Ocak 1952'de Mısır gerillaları Süveyş Kanalı çevresinde İngiliz kuvvetlerine şiddetli bir saldırı düzenlerken Mısır polisinin gerillalara yardım ettiği görüldü. Buna cevaben 25 Ocak'ta General , İsmailiye'deki polis karakolunun çevrelenmesi için İngiliz tanklarını ve piyadelerini gönderdi. Polis komutanı, Nehhas'ın sağ kolu olan İçişleri Bakanı 'i arayarak teslim mi olması yoksa savaşması mı gerektiğini sordu. Serageddin polise "son adama ve son kurşuna kadar" savaşma emri verdi. Ortaya çıkan çatışmada polis karakolu yerle bir edildi ve 43 Mısırlı polis memuru ile 3 İngiliz askeri öldürüldü. İsmailiye olayı Mısır'ı öfkelendirdi. Ertesi gün, 26 Ocak 1952, İngiliz karşıtı isyan olarak bilinen "" olarak tarihe geçti Kanuni Hidiv İsmail'in Paris tarzında yeniden inşa ettiği Kahire şehir merkezinin büyük bir kısmının yanmasına neden oldu. Faruk, Kara Cumartesi isyanından Vefd'i sorumlu tuttu ve ertesi gün Nehhas'ı başbakanlıktan uzaklaştırdı. Yerine getirildi.

22-23 Temmuz 1952'de Muhammed Necib ve Cemal Abdülnasır liderliğindeki Hür Subaylar Hareketi, krala karşı bir darbe (1952 Mısır Devrimi) başlattı. I. Faruk, tahtını o sırada yedi aylık bir bebek olan oğlu II. Fuad'a bıraktı. Kraliyet Ailesi birkaç gün sonra Mısır'ı terk etti ve Prens Muhammed Abdülmünim liderliğindeki Vekillik Konseyi kuruldu. Ancak konsey yalnızca nominal yetkiye sahipti ve gerçek güç aslında Necib ve Abdülnasır liderliğindeki 'nin elindeydi.

Acil reformlara yönelik popüler beklentiler, 12 Ağustos 1952'de Kafr ed-Davvar'da işçi ayaklanmalarına yol açtı. Sivil yönetimle ilgili kısa bir deneyin ardından Hür Subaylar, monarşiyi ve 1923 anayasasını kaldırdı ve 18 Haziran 1953'te Mısır'da cumhuriyeti ilan etti. Necib cumhurbaşkanı ilan edilirken Abdülnasır yeni başbakan olarak atandı.

Cumhuriyet

Milliyetçi dalgayı etkileyen önemli bir öğe de Arap dünyasındaki genel sorunlara karşı artan ilgiydi. Geçmişte Mısır milliyetçiliği kendi yerel koşulları içinde orataya çıkmıştı. 1936'dan sonra Filistin sorunuyla ilgilenmeye başlayan Mısır, Arap Birliği'nin (1943-1944) oluşmasında öncü bir rol oynadı. I. Arap-İsrail Savaşı'nda (1948-1949) alınan ağır yenilgi Arap davasına bağlılığı güçlendirirken, siyasî istikrarsızlığı da derinleştirdi. Müslüman Kardeşler'in şiddet eylemleri yoğunlaştı.^[] Örgütü sindirmeye çalışan Nukraşi bir suikast sonucunda öldü.

Vafd'ın Ocak 1950 seçimlerini kazanmasından sonra başbakan olan Nahhas, İngilizlerle bir uzlaşmaya varamayınca Ekim 1951'de tek yanlı olarak savunma antlaşmasını ve Sudan'la ilgili antlaşmayı bozdu. İngiliz karşıtı gösterileri kanal bölgesindeki birliklere yönelik gerilla saldırıları izledi. İngilizlerin Ocak 1952'de İsmailiye'de giriştiği askerî harekât Kahire'deki gösterileri daha da tırmandırdı. Art arda gelen hükûmet değişiklikleri de ülkeyi tam bir siyasî bunalım içine soktu.

Mısır'da giderek belirginleşen iktidar boşluğunu, Temmuz 1952'de bir darbeyle krallığı devirerek yönetime el koyan Hür Subaylar Hareketi doldurdu. 18 Haziran 1953'te cumhuriyet ilan edildi. 1953'te ilan edilen 1958 yılında, II. Dünya Savaşı sonrası 1946'da Fransızların Suriye'den resmen çekilmesiyle kurulmuş olan ile birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyetini kurdular.

Birleşik Arap Cumhuriyeti

ve arasında 1 Şubat 1958'de ilan edilen ve her iki ülkedeki plebisitlerle (referandum) onaylanan siyasî birleşme. Bir askerî darbenin ardından Suriye'nin Mısır'dan bağımsızlığını ilan etmesiyle, 28 Eylül 1961'de son buldu. Birliğin dağılmasına karşın Mısır, Birleşik Arap Cumhuriyeti adını 2 Eylül 1971'e değin korudu. O tarihte bugünkü resmî adı olan Mısır Arap Cumhuriyeti ismini aldı.

Devrim

Yasemin Devrimi'nin öncülüğünde, 25 Ocak 2011'den beri Mısır'da devam eden, halkı mevcut yönetime karşı seferber olmaya çağıran sokak gösterileri, protestolar ve sivil itaatsizliklerin bütünüdür. Gösteriler ve isyanların polis şiddeti, olağanüstü hâl, işsizlik, asgari ücretleri azaltma isteği, barınma eksikliği, , yolsuzluklar, ifade özgürlüğünün kısıtlanması ve kötü hayat koşulları üzerine başladığı rapor edildi. 11 Şubat 2011 tarihinde Mısır cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek gösteriler nedeniyle istifa etti.

2013 Mısır Askerî Müdahalesi

2013 yılında Mısır Genelkurmay Başkanı Abdülfettah el Sisi komutasındaki Mısır Silahlı Kuvvetlerinin ülkede devam eden protestolar sırasında hükûmet ve eylemcilere verdiği 48 saatlik uzlaşma süresinin ardından devlet yönetimine el koymuştur.

2013 Mısır askerî darbesi ile ordu yönetime el koymuş ve seçimle Hüsnü Mübarek'in yerine Müslüman Kardeşler örgütüne bağlılığıyla bilinen Mursi %51.73 oy alarak 5. cumhurbaşkanı olmuştu. Mursi'nin yönetimi döneminde ülkenin ekonomik gidişatı toparlanamamış ve ülke içerisindeki radikal İslami örgütlenmeler güç kazanmıştı. Bütün bunların etkisiyle ordu yönetime el koymuştu. Bunun üzerine ülkenin dört bir yanında protestolar başlamış ve Müslüman Kardeşlere mensup kişiler 'nda eylemlere giriştiler. Ordu, meydandaki halka ateş açmış ve 120'nin üzerinde ölü, 4.000'in üzerinde de yaralı olduğu iddia edilmiştir. Uluslararası ajansların muhabirleri gözaltına alınmış veya sınır dışı edilmiştir.

Yönetim

İller

Matruh

İskenderiye

Buheyre

Kafrü'ş
Şeyh

Dekahliye

Dimyat

Garbiya

Şarkiye

Minufiye

Kalyubiye

Kahire

Gize

Port
Said

İsmailiye

Süveyş

Kuzey Sina

Güney Sina

Feyyum

Beni Suveyf

Minye

Asyut

Sevhac

Kina

El-Uksur

♦

Asvan

Kızıldeniz

Yeni Vadi

Mısır, idari bakımdan "muhafaza" adı verilen 29 valiliğe ayrılır.

İlin adı Merkezi İskenderiye İskenderiye Asuan Asyut Asyut Demenhur Beni Suef Kahire Kahire Dekahliye Mansura Dimyat Dimyat Fayyum Tanta Gize Gize Hilvan Hilvan İsmailiye İsmailiye El Uksur

İlin adı Merkezi Matruh Mersa Matruh Minye Minye Minufiye Yeni Vadi Harga Kuzey Sina Ariş Port Said Port Said Kalyubiye Benha Kina Kina Hurgada Şarkiye Zagazig Sevhac Sevhac Güney Sina Tur Süveyş Süveyş 6 Ekim

Bayrak

Mısır'ın tarih boyunca birçok kez bayrağı değişmiştir.

• 1517-1867
• 1867-1914
• 1914-1922
• 1922-1953
• 1953-1958
• 1958-1971

Ekonomi

İskenderiye'de bulunan (solda) ve Kahire'den görünümü.

Coğrafî olarak, Aşağı ve Yukarı şeklinde tanımlanan Mısır'da ekonomi; turizm, Nil Nehri kıyılarında ve alüvyonlu mümbit topraklarda yetişen Dünya'nın en kaliteli uzun elyaflı pamuğu Gize ile tekstil ürünleri ihracatına dayanmaktadır. Kahire Dünya'nın en büyük zincirlerinin beş yıldızlı otelleriyle yoğun konaklama imkânına sahiptir.

Nil boyunca Dünya'nın en önemli üç medeniyetinden biri olarak tanımlanan Eski Mısır'ın tapınaklarını görerek Asvan'a kadar gerçekleştirilen gemi turları ilgi çekicidir. Asvan Müzesi'nde Yukarı Mısır medeniyetinin örnekleri ve günlük yaşamın sergilenmesi, Sudan ile etkileşimin yerli figürlerle desteklenen sergilenişi enteresan gelebilir. Dünyanın en büyük barajlarından biri olarak Cemal Abdünnasır tarafından inşa ettirilen Asvan Barajı'nın yapımı esnasında yerinden taşınan Büyük Tapınak, firavunların inşa ettirdikleri ile Nil boyunca göreceğiniz Roma etkisini taşıyan tapınaklar o günün mimari bilgisini değerlendirmek adına Gize piramitleri kadar değerlidir. Nil'in iki kıyısında kurulmuş şehirlerde yerel geleneksel ürünleri temin edebilecek pazarlarda özellikle Dünya'ca ünlü papirüs ürünlerinde hem kalite hem de fiyat pazarlığı konusunda son derece dikkatli olunmalıdır. Kendilerini papirüs enstitüsü olarak isimlendiren Gize bölgesindeki dükkânlarda yüksek fiyatlardan büyük indirim yapılarak satılan papirüslerin Hanü'l-Halil gibi çarşılarda son fiyatın dörtte bir fiyatına alınması mümkündür.

Kendisine yetecek kadar olan petrolünü halkına ucuz olarak sunan Mısır'da ücretler oldukça düşüktür. Ancak hayatın sürdürülmesi için gereken zorunlu ihtiyaçlar da son derece ucuzdur. Son yıllarda gerçekleştirilen özelleştirme işsizliği arttırdığı için sosyal patlama yaşanmaması amacıyla yavaş ilerlemektedir. Genelde istihdam devlet tarafından sağlanmaktadır. Çalışma saatleri; iklimsel özellikler nedeniyle genel olarak sabah sekiz ile 15 arasındadır. Özel sektörde çalışma saatleri uzundur. Yeni yetişen üniversite mezunu nesil için iş olanakları kısıtlıdır. Doğrudan yabancı yatırımı özendiren indirim ve vergi ayrıcalıkları ile önemli bir girdi sağlanmışsa da nitelikli çalışan temininde yaşanan güçlükler yatırımcı yönünden olumsuz etki yaratmaktadır. Son zamanlarda Türkiye'nin önemli tekstil gruplarının da Mısır'daki nitelikli serbest bölgelerde yatırım konusunda çalışmalar yaptığı gözlenmektedir.

Her biri ayrı mimari özellikler taşıyan camilerin yanında inşa edilmiş kilise ve sinagoglar ilginç bir dinsel doku görüntüsü vermektedir. Müslümanlar için hafta tatili Cuma günü olup Hristiyan ve Yahudi Mısır vatandaşları Cumartesi ve Pazar günleri tatil yapmaktadırlar. Bankalar Cuma/Cumartesi kapalıdır.

Demografi

Mısır'ın nüfus yoğunluğu

Mısır, Arap dünyasının en kalabalık ülkesi ve Afrika kıtasının en kalabalık üçüncü ülkesi olup, 2017 itibarıyla yaklaşık 95 milyon nüfusa sahiptir. Nüfusu, tıbbi gelişmeler ve Yeşil Devrimin sağladığı tarımsal verimlilikteki artışlar nedeniyle 1970'ten 2010'a hızla büyümüştür. Napolyon 1798'de ülkeyi işgal ettiğinde Mısır'ın nüfusu tahminî olarak üç milyon civarında idi.

Mısır halkı, Nil boyunca (özellikle Kahire ve İskenderiye), Deltada ve Süveyş Kanalı yakınında yoğunlaşarak oldukça kentleşmiştir. Mısırlılar demografik olarak büyük kent merkezlerinde yaşayanlara, fellahinlere ya da kırsal köylerde yaşayan çiftçilere ayrılırlar. Toplam yerleşim alanı sadece 77.041 km²'dir ve fizyolojik yoğunluğu Bangladeş'e benzer şekildekm² başına 1.200'den fazla kişi düşmektedir.

Etnik Gruplar

Etnik Mısırlılar, toplam nüfusun % 99,7'sini oluşturan ülkedeki en büyük etnik gruptur. Etnik azınlıklar arasında doğu çöllerinde ve Sina Yarımadası'nda yaşayan Abazalar, Türkler, Yunanlar, Bedevi Arap kabileleri, Siwa Vahasının Berberî konuşan Siwileri ve Nil boyunca kümelenmiş Nubian toplulukları sayılabilir.

Din

Mısırda halkın %90 gibi ezici çoğunluğu Sünni İslama inanmaktadır. %9-%10'luk kesim ise Hristiyanlık mensubudur. Müslüman halk arasında şâfiîlik ve mâlikîlik yaygın olan alt mezheplerdir. İskenderiye ve çevresi ise çoğunlukla Hanefidir. Hristiyan kesimde ise Ortodoksluk yaygındır.

Dış bağlantılar

• Ekonomi Bakanlığı Mısır Ülke Masası13 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

Ayrıca bakınız

• Antik Mısır
• Mısır tanrıları

Not listesi

1. ^ Edebi Arapça ülkedeki tek resmî dildir.Mısır Arapçası ise konuşulan dildir. Diğer lehçeler ve azınlık dilleri bölgesel olarak konuşulmaktadır
2. ^ Ülkenin resmî dini çoğunluğun mensup olduğu İslam olsa da, ülkedeki büyüklüğü oldukça tartışmalı bir konudur ve çeşitli kurum ve gruplar tarafından farklı görüşler öne sürülmektedir. Tahminler %5'ten başlayıp %20'e kadar yükselebilmektedir. 2006 yılından bu yana rakamların çarpıtıldığı yönündeki yaygın iddiaların ardından din nüfus sayımlarından çıkarılmıştır..

Kaynakça

1. ^ "Constitutional Declaration: A New Stage in the History of the Great Egyptian People". Egypt State Information Service. 30 Mart 2011. 27 Nisan 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
2. ^ "How many Christians are there in Egypt?". Pew Research Center. 16 Şubat 2011. 2 October 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 March 2018. 
3. ^ "Egypt's Sisi meets world Evangelical churches delegation in Cairo". english.ahram.org.eg. 4 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 April 2024. 
4. ^ "Egyptian Copts reject population estimate – Politics". english.ahram.org.eg. 29 October 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 April 2024. 
5. ^ Truex, Rory; Tavana, Daniel L. (July 2019). "Implicit Attitudes toward an Authoritarian Regime". The Journal of Politics. 81 (3). ss. 1014-1027. doi:10.1086/703209. 
6. ^ Cambanis, Thanassis (22 Mayıs 2015). "Egypt's Sisi Is Getting Pretty Good … at Being a Dictator". Foreign Policy. 10 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
7. ^ "Egypt: A Move to Enhance Authoritarian Rule". Human Rights Watch. 2019. 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
8. ^ Raghavan, Sudarsan (9 Temmuz 2020). "Egypt tries to silence its critics in the United States by jailing their relatives". The Washington Post. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
9. ^ Al-Arian, Abdullah (27 Şubat 2020). "Hosni Mubarak's legacy is Abdel Fattah el-Sisi". Al Jazeera (İngilizce). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
10. ^ Goldschmidt, Arthur (1988). Modern Egypt: The Formation of a Nation-State. Boulder, CO: Westview Press. s. 5. ISBN . 17 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. Among the peoples of the ancient Near East, only the Egyptians have stayed where they were and remained what they were, although they have changed their language once and their religion twice. In a sense, they constitute the world's oldest nation. For most of their history, Egypt has been a state, but only in recent years has it been truly a nation-state, with a government claiming the allegiance of its subjects on the basis of a common identity. 
11. ^ "Background Note: Egypt". United States Department of State . 10 Kasım 2010. 4 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
12. ^ Pierre Crabitès (1935). Ibrahim of Egypt. Routledge. s. 1. ISBN . 9 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. ... on July 9, 1805, Constantinople conferred upon Muhammad Ali the pashalik of Cairo ... 
13. ^ "Density By Governorate 1/7/2020 – Area km2 (Theme: Population – pg.14)". Capmas.gov.eg. 2 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
14. ^ (PDF). Capmas.Gov – Arab Republic of Egypt. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
15. ^ "The World Factbook". The World Factbook (2024 bas.). CIA. Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
16. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Egypt)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 15 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
17. ^ "GINI index (World Bank estimate)". World Bank. 27 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mart 2020. 
18. ^ "Gini Index coefficient - distribution of family income - The World Factbook". www.cia.gov. 30 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
19. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
20. ^ Midant-Reynes, Béatrix (2000). The Prehistory of Egypt: From the First Egyptians to the First Kings. Oxford: Blackwell Publishers. 
21. ^ "Constitution of The Arab Republic of Egypt 2014" (PDF). sis.gov.eg. 18 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
22. ^ "Urban population (% of total population) - Egypt, Arab Rep". World Bank. 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
23. ^ "Lessons from/for BRICSAM about south–north Relations at the Start of the 21st Century: Economic Size Trumps All Else?". International Studies Review. Cilt 9. 
24. ^ "Arab Republic of Egypt and the IMF". IMF (İngilizce). 10 Nisan 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2024. 
25. ^ . Nişanyan Sözlük. 24 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024. 
26. ^ Z., T. (1928). (PDF). Il-Malti. 2 (Maltaca). 2 (1). Il-Ghaqda tal-Kittieba tal-Malti. s. 35. 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
27. ^ "مصرايم". St-Takla.org. 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2024. 
28. ^ Izre&#39, Shlomo. "On the So-Called Ventive Morpheme in the Akkadian Texts of Amurru". www.academia.edu. s. 84. 18 January 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 April 2024. 
29. ^ Black, Jeremy A.; George, Andrew; Postgate, J.N. (2000). A Concise Dictionary of Akkadian. Otto Harrassowitz Verlag. ISBN . 
30. ^ "RINAP 5/1 Ashurbanipal 011, ex. 001 (P421807)". CDLI (İngilizce). 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2024. 
31. ^ Breyer, Fr. A. K. "Morgenländische Wörter im Deutschen: Die ägyptischen Lehnwörter 9 Nisan 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde .". In: W. Raunig/St. Wenig. Afrikas Horn: Akten der Ersten Internatio-nalen Littmann-Konferenz 2. bis 5. Mai 2002 in München. Meroitica 22. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag, 2005. s. 381. .
32. ^ Rosalie, David (1997). Pyramid Builders of Ancient Egypt: A Modern Investigation of Pharaoh's Workforce. Routledge. s. 18. 
33. ^ Muḥammad Jamāl al-Dīn Mukhtār (1990). Ancient Civilizations of Africa. Currey. s. 43. ISBN . 31 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
34. ^ Antonio Loprieno, "Egyptian and Coptic Phonology", in Phonologies of Asia and Africa (including the Caucasus). Vol 1 of 2. Ed: Alan S Kaye. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, 1997: s. 449
35. ^ "Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, Χ χ, χεσι^φωνέω, Χημία". www.perseus.tufts.edu. 19 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
36. ^ "A Brief History of Alchemy". University of Bristol School of Chemistry. 5 Ekim 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
37. ^ Breasted, James Henry; Peter A. Piccione (2001). Ancient Records of Egypt. University of Illinois Press. ss. 76, 40. ISBN . 
38. ^ Midant-Reynes, Béatrix. The Prehistory of Egypt: From the First Egyptians to the First Kings. Oxford: Blackwell Publishers.
39. ^ . The British Museum. 2005. 14 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
40. ^ Shaw, Ian, (Ed.) (2003). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford: Oxford University Press. s. 69. ISBN . 
41. ^ "The Fall of the Egyptian Old Kingdom". BBC. 17 Şubat 2011. 17 Kasım 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
42. ^ . Ancientsudan.org. 1 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024. 
43. ^ Shaw, Ian, (Ed.) (2003). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford: Oxford University Press. s. 383. ISBN . 
44. ^ Jones, Prudence J. (2006). Cleopatra: A Sourcebook. Norman: University of Oklahoma Press. s. 14. ISBN . They were members of the Ptolemaic dynasty of Macedonian Greeks, who ruled Egypt after the death of its conqueror, Alexander the Great. [Onlar, Mısır'ı fetheden Büyük İskender'in ölümünden sonra (Mısır'ı) yöneten Makedon Yunanların Ptolemaios Hanedanı'nın üyeleriydi.] 
45. ^ Bowman, Alan K (1996). Egypt after the Pharaohs 332 BC – AD 642. 2nd. Berkeley: University of California Press. ss. 25-26. ISBN . 
46. ^ Stanwick, Paul Edmond (2003). Portraits of the Ptolemies: Greek kings as Egyptian pharaohs. Austin: University of Texas Press. ISBN . 
47. ^ ^{a b} . . 20 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
48. ^ Kamil, Jill. Coptic Egypt: History and Guide. Cairo: American University in Cairo, 1997. s. 39
49. ^ ^{a b c} (1991) [1989]. "The Mideast Heartland". Before European Hegemony: The World System A.D. 1250–1350. New York: Oxford University Press. ss. 243-244. ISBN . 
50. ^ "Egypt – Major Cities". Countrystudies.us. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
51. ^ Bilinmeyen Osmanlı, Ahmet Akgündüz ve Sait Öztürk, OSAV Yayınları, 1999
52. ^ Donald Quataert (2005). The Ottoman Empire, 1700–1922. Cambridge University Press. s. 115. ISBN . 13 Şubat 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
53. ^ "Icelandic Volcano Caused Historic Famine In Egypt, Study Shows". ScienceDaily. 22 Kasım 2006. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
54. ^ Resimli Osmanlı Tarihi, Yavuz Bahadıroğlu, Nesil Yayınları
55. ^ Izzeddin, Nejla M. Abu (1981). Nasser of the Arabs: an Arab assessment. Third World Centre for Research and Publishing. s. 2. ISBN . 
56. ^ ^{a b} Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. s. 217. ISBN . 
57. ^ Fahmy, Khaled (1997). All the Pasha's Men: Mehmed Ali, his army and the making of modern Egypt. Cambridge Middle East Studies. 8. Cambridge University Press. ss. 119-147. ISBN . 24 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
58. ^ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. s. 220, Figure 7.4 "Numeracy in selected Middle Eastern countries", based on Prayon and Baten (2013). ISBN . 
59. ^ Nejla M. Abu Izzeddin, Nasser of the Arabs, s. 2.
60. ^ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. ss. 217, 224 Figure 7.6: "Height development in the Middle East and the world (male)" and 225. ISBN . 
61. ^ Anglo French motivation: Derek Hopwood, Egypt: Politics and Society 1945–1981. London, 1982, George Allen & Unwin. s. 11.
62. ^ De facto protectorate: Joan Wucher King, Historical Dictionary of Egypt. Metuchen, NJ; 1984; Scarecrow. s. 17.
63. ^ Jankowski, James. Egypt, A Short History. s. 111. 
64. ^ "Treaty of Lausanne – World War I Document Archive". wwi.lib.byu.edu. 23 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
65. ^ Jankowski, James. Egypt, A Short History. s. 112. 
66. ^ Collins, Robert O.; Collins, Professor of History Robert O. (29 Mayıs 2008). A History of Modern Sudan (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN . 
67. ^ "Egypt". The World Factbook. CIA. 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2024. 
68. ^ Jailan Zayan (25 Ocak 2011). "AFP – Egypt braces for nationwide protests". AFP. 18 Şubat 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ocak 2011. 
69. ^ Mısır'da Ordu Halka Ateş Aaçtı 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Milliyet
70. ^ "Mısır'da ordu Mursi yanlılarına ateş açtı". Radikal. 8 Temmuz 2013. 5 Aralık 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ocak 2014. 
71. ^ "The limits of a Green Revolution?" (İngilizce). 29 Mart 2007. 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2022. 
72. ^ . 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
73. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Şubat 2023. 

Dış bağlantılar

• Mısır Devlet Hizmetleri Sitesi20 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Arapça, İngilizce)