Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası veya resmî olmayan kullanımıyla 1982 Anayasası, Türkiye'nin 9 Kasım 1982'den bu yana geçerli olan anayasasıdır. 12 Eylül Darbesi sonrasında askerî yönetimin emriyle Danışma Meclisi tarafından hazırlanmış, 23 Eylül 1982 tarihinde Danışma Meclisi tarafından ve 18 Ekim 1982 tarihinde Millî Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilmiştir. Devlet Başkanı Kenan Evren, Anayasa'nın ilk üç maddesinin "değiştirilemeyeceğini ve değiştirilmesinin teklif edilemeyeceğini" dördüncü madde olarak taslağa ekletmiştir. 7 Kasım 1982 Pazar günü yapılan halk oylaması sonucu yüzde 91,37 oranında kabul oyu ile kabul edilmiştir.
| Türkiye Cumhuriyeti Anayasası | |
|---|---|
 18 Ekim 1982'de yürürlüğe giren Türkiye Cumhuriyeti Anayasası | |
| Genel bakış | |
| Orjinal ad | Türkçe: 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası |
| Yetki alanı |  Türkiye |
| Kapsam | Türkiye |
| Oluşturulma | 18 Ekim 1982 |
| Kabul tarihi | 20 Ekim 1982 |
| Yayımlanma tarihi | 7 Kasım 1982 |
| Yürürlük tarihi | 9 Kasım 1982 |
| Hükûmet biçimi | Üniter parlamenter anayasal cumhuriyet (1982-2018) Üniter cumhurbaşkanlığı sistemli anayasal cumhuriyet (2018-günümüz) |
| Devlet yapısı | |
| Yönetim organları | Yasama, yürütme ve yargı |
| Devlet başkanı | Cumhurbaşkanı |
| Yasama | Türkiye Büyük Millet Meclisi |
| Yürütme | 9 Kasım 1982 (Bakanlar Kurulu) 9 Temmuz 2018 (Cumhurbaşkanlığı Kabinesi) |
| Yargı | Bağımsız mahkemeler |
| İdari bölünüş | Üniter devlet |
| Korunan madde | Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez. |
| İlk Yasama | 6 Kasım 1983 |
| Kurduğu ilk hükûmet | 13 Aralık 1983 |
| Mülga | 21 madde |
| 21 | |
| Son değişiklik | 16 Nisan 2017 |
| Kapsam alanı | Türkiye Cumhuriyeti'nin idaresi altındaki tüm iller; ilçeler ve bucaklar |
| Yazmak için görevlendiren | Millî Güvenlik Konseyi |
| Yazan | Danışma Meclisi |
| 1982 Türkiye anayasa referandumu | |
| İlga ettiği kanun(lar) | 1961 Anayasası |
| Tam metin | |
 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982) Vikikaynak'ta | |
| Vikikaynak | |
| |
Anayasa, bugüne kadar yirmi bir kez değişikliğe uğramıştır. Anayasa'da 7 kısım, 177 madde ve 16 geçici madde bulunmaktadır.
Tarihçe
12 Eylül Askeri Müdahalesi
12 Eylül Askeri Müdahalesi, Türkiye'de 12 Eylül 1980 tarihinde gerçekleşen bir askeri darbedir. Bu olay, ülkede devam eden kriz ortamı sırasında Türk Silahlı Kuvvetleri'nin yönetime el koymasıyla gerçekleşmiştir. Müdahale, 27 Mayıs 1960'ta gerçekleşen askeri müdahaleden farklı bir şekilde, "emir ve komuta zinciri içinde ve emirle" gerçekleştirilmiştir.
27 Mayıs 1960'ta gerçekleşen askeri müdahalede, küçük ve orta rütbeli subaylardan oluşan bir grup, yönetimi ele geçirmişti. Ancak 12 Eylül 1980'de Türk Silahlı Kuvvetleri, genelkurmay başkanı ve kuvvet komutanlarının liderliğinde, kendi hiyerarşisi içinde bir bütün olarak yönetime el koymuştur.
Bu askeri müdahale, Türkiye'nin siyasi ve sosyal yapısında derin etkiler bırakmıştır. Müdahale sonrasında birçok siyasi parti kapatılmış, siyasi faaliyetler askıya alınmış ve binlerce kişi gözaltına alınmış veya tutuklanmıştır. Anayasa'nın askıya alınmasıyla birlikte askeri yönetim tarafından hazırlanan "1982 Anayasası" kabul edilmiştir.
12 Eylül Askeri Müdahalesi, Türkiye'nin tarihinde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Olayın nedenleri, süreci ve sonuçları, ulusal ve uluslararası düzeyde birçok akademik çalışma ve tartışma konusu olmuştur.
Yönetime el koyanlar “Millî Güvenlik Konseyi” adlı organı oluşturmuştur. Bu Konsey, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun’dan oluşmuştur.
12 Eylül 1980 gecesi Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından saat 03.00'te TRT, PTT ve diğer iletişim dairelerine el konularak başlayan askerî müdahale; İçişleri Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Başbakan Süleyman Demirel'in konutu ve diğer hedeflerin de sorunsuz olarak ele geçirilmesiyle saat 04.00'te radyolardan tüm ülkeye duyuruldu. İlk bildiride, "Girişilen harekâtın amacı; ülke bütünlüğünü korumak, millî birlik ve beraberliği sağlamak, muhtemel bir iç savaşı ve kardeş kavgasını önlemek, devlet otoritesini ve varlığını yeniden tesis etmek ve demokratik düzenin işlemesine mâni olan sebepleri ortadan kaldırmaktır." ifadeleri yer aldı.
Müdahale sonucu Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Süleyman Demirel'in başbakan olduğu hükûmetin faaliyetine son verildi, parlamento üyelerinin dokunulmazlığı kaldırıldı, ülkenin her yerinde sıkıyönetim ilan edildi, yurt dışına çıkışlar yasaklandı. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren devlet başkanı oldu. Yasama yetkisini kullanmak üzere Kenan Evren başkanlığında Kuvvet Komutanları ve Jandarma Genel Komutanı'ndan oluşan Millî Güvenlik Konseyi kuruldu. Siyasi partiler lağvedildi, parti liderleri önce askerî üslerde gözetim altında tutuldu, sonra serbest bırakıldı, bir süre sonra ise bazıları yargılandı. 12 Mart 1971 Muhtırası sonrasında değiştirilen 1961 Anayasası uygulamadan kaldırıldı ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı bir askerî dönem başladı. Anayasa hazırlandı, 7 Kasım 1982 günü halkoyuna sunuldu, %91,37 oy oranı ile 1982 Anayasası ve Kenan Evren'in cumhurbaşkanlığı kabul edildi.
Anayasa düzeni hakkında kanun
Yasama: 12 Eylül Askeri Müdahalesi sonucunda ortaya çıkan yeni rejimin hukuki çerçevesi, Milli Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilen 27 Ekim 1980 tarihli ve 2324 sayılı "Anayasa Düzeni Hakkında Kanun" ile belirlenmiştir. Anayasa Düzeni Hakkında Kanun'un 2. maddesi, yasama yetkisini Milli Güvenlik Konseyi'ne vermiştir. Bu maddeye göre, 1961 Anayasası'na göre Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne ait olduğu belirtilen görev ve yetkiler 12 Eylül 1980 tarihinden itibaren Milli Güvenlik Konseyi tarafından kullanılacaktır.
Yürütme: Anayasa Düzeni Hakkında Kanun'un 2. maddesi, Cumhurbaşkanlığına ait yetkileri aynı zamanda devlet başkanlığı görevini üstlenmiş olan Milli Güvenlik Konseyi Başkanı'na vermiştir. Anayasa Düzeni Hakkında Kanun, yürütmenin diğer kanadı olan Bakanlar Kurulu hakkında bir hüküm içermemektedir. Ancak bu dönemde, Bülent Ulusu başbakanlığında sivillerden oluşan bir Bakanlar Kurulu kurulmuştur. Bakanlar Kurulunun programı Milli Güvenlik Konseyi tarafından görüşülerek 30 Eylül 1980 tarihinde Hükûmete güven verilmiştir.
Yargı: Anayasa Düzeni Hakkında Kanun, yargı organına dokunmamıştır. Bu dönemde normal mahkemeler, Danıştay ve Anayasa Mahkemesi faaliyetlerine devam etmiştir. Ancak Anayasa Düzeni Hakkında Kanun, yargısal denetimi önemli ölçüde sınırlamıştır. Kanuna göre, Milli Güvenlik Konseyi tarafından yayımlanacak kanunların Anayasaya aykırılığı iddiası ileri sürülememektedir. Bu durumda, Anayasa Mahkemesi sadece bu kapsam dışında kalan konularda çalışabilmektedir. Ayrıca, Danıştay'ın denetim yetkisi de büyük ölçüde kısıtlanmıştır. Milli Güvenlik Konseyi bildiri ve kararlarına, Bakanlar Kurulu kararnamelerinin ve üçlü kararnamelerin yürütülmesinin durdurulması ve iptali istemiyle dava açılamamaktadır (madde.5). Benzer şekilde, Kanunun 5. maddesi de "12 Eylül 1980 tarihinden sonra, Bakanlarca ve Bakanların yetki verdiği görevlilerce kamu personeli hakkında uygulanan ve uygulanacak olan işlemlerin ve alınan kararların yürütülmesinin durdurulması istemi ileri sürülemez" hükmünü içermektedir.
Bu düzenlemeler, 12 Eylül Askeri Müdahalesi sonucunda ortaya çıkan yeni rejimin hukuki temellerini oluşturmuştur. Bu dönemde Türkiye'deki siyasi, yasal ve idari süreçlerde önemli değişiklikler yaşanmıştır.
1961 Anayasasının durumu
"Anayasa Düzeni Hakkında Kanun"un 1. maddesi şu şekildedir: "9 Temmuz 1961 tarihli ve 334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile değişiklikleri, aşağıdaki maddelerde belirtilen istisnalar saklı kalmak üzere, yeni bir Anayasa kabul edilip yürürlüğe girinceye kadar yürürlüktedir."
Milli Güvenlik Konseyi, 1961 Anayasası'nı tamamen ortadan kaldırmamıştır. Sadece bazı yasama ve yürütme yetkileri üzerinde değişiklikler yapmıştır. 1961 Anayasasının diğer hükümlerinin yürürlükte kaldığı sonucuna ulaşılabilir. Ancak, yürürlükte kalan bu hükümlerin "anayasal değerlerini" yitirdiği kabul edilmelidir. Bu durum, anayasa hukukunun genel teorisinde "devrimlerin etkisiyle anayasasızlaştırma" olarak adlandırılmaktadır. Bu teoriye göre, anayasanın siyasi nitelikte olmayan, hukuki, cezai, idari, mali nitelikteki hükümleri devrimlerden etkilenmez. Diğer bir deyişle, bu hükümler, devrimden sonra açık veya kapalı bir şekilde kaldırılmadıkça yürürlükte kalır. Ancak devrimle birlikte bu hükümler, anayasal değerlerini yitirir ve olağan bir yasa hükmüne dönüşür. Yani, artık bu hükümler için "anayasanın üstünlüğü" ilkesi geçerli değildir ve olağan yasa koyucu bu hükümleri istediği gibi değiştirebilir. Özet olarak, devrim bu hükümleri tamamen kaldırmamış, ancak teknik olarak anayasa hükmü olmaktan çıkarmış ve anayasasızlaştırmıştır.
Bu durumu doğrulayan 2324 sayılı Kanun'un 3. maddesi ise şu şekildedir: "Milli Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilen ve yayımlanan bildiri ve karar hükümleri ile yayımlanacak kanunların Anayasaya aykırılığı iddiası ileri sürülemez."
Aynı Kanunun 6. maddesi ise daha da açık bir şekilde ifade etmektedir: "Milli Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilen ve yayımlanan bildiri ve kararlar ile Konseyce kabul edilen ve yayımlanacak kanunların, 9 Temmuz 1961 tarihli ve 334 sayılı Anayasa hükümlerine uymayanları Anayasa değişikliği olarak, kanunlara uymayanları da kanun değişikliği olarak yayımlandıkları tarihte yürürlüğe girer."
Bu da göstermektedir ki, Milli Güvenlik Konseyi sadece bu konuda değil, sonraki işlemlerinde de 1961 Anayasasının yürürlükte kalan hükümlerini değiştirebileceğini kabul etmiştir. Bu hüküm, Milli Güvenlik Konseyi'nin asli kurucu iktidar yetkilerini üstlenmiş bir organ olduğunu göstermektedir.
Kurucu Meclis hakkında kanun
29 Haziran 1981 tarih ve 2485 sayılı “Kurucu Meclis Hakkında Kanun” ile yeni bir anayasa hazırlamakla görevli bir Kurucu Meclis kurulmuştur.
Kurucu Meclisin görevleri, 29 Haziran 1981 tarihli ve 2485 sayılı Kurucu Meclis Hakkında Kanun'un 2. maddesinde belirtilmiştir. En önemli görevi yeni anayasa taslağını hazırlamaktır. Ayrıca, Siyasi Partiler Kanunu ve Seçim Kanunu gibi yasaların hazırlanması da Kurucu Meclisin sorumluluğundadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi kurulana kadar yasa yapma, değiştirme ve kaldırma yetkilerini kullanmak da Kurucu Meclisin görevidir.
Kurucu Meclis, Milli Güvenlik Konseyi ve Danışma Meclisi olmak üzere iki bölümden oluşur (madde 1). Milli Güvenlik Konseyi'nin kimlerden oluştuğu yukarıda belirtilmiştir.
Danışma Meclisi, 160 üyeden oluşmaktadır. Bu üyelerin 40'ı doğrudan Milli Güvenlik Konseyi tarafından seçilirken, 120'si ise her ilin valisi tarafından belirlenen adaylar arasından Milli Güvenlik Konseyi tarafından seçilir (madde 3). Danışma Meclisi üyeleri halk tarafından seçilmez, doğrudan veya dolaylı olarak Milli Güvenlik Konseyi tarafından "atanmış" kişilerdir. Danışma Meclisine üye olabilmek için 30 yaşını doldurmuş olmak, yükseköğrenim yapmış olmak ve 11 Eylül 1980 tarihinde herhangi bir siyasi partiye üye olmamış olmak gibi şartlar aranmıştır (madde 4).
Bu iki bölüm arasında asıl yetkiye sahip olan Milli Güvenlik Konseyi'dir. Kurucu Meclis Hakkında Kanun'un 25. maddesine göre, Milli Güvenlik Konseyi, Danışma Meclisinden gelen kanun tasarılarını aynen veya değiştirerek kabul veya reddedebilir. Milli Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilen metin, Resmi Gazete'de yayımlanarak yasalaşır. Anayasa metninin hazırlanması sürecinde de son söz Milli Güvenlik Konseyi'ne aittir. Kanunun 26. maddesine göre, Danışma Meclisi tarafından kabul edilen Anayasa metni, Milli Güvenlik Konseyi tarafından aynen veya değiştirilerek kabul edilebilir.
| 1982 Türkiye anayasa referandumu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Türkiye Cumhuriyeti Anayasası kabul edilmeli mi? | ||||||||||
| Yer |  Türkiye | |||||||||
| Tarih | 7 Kasım 1982) Pazar | |||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Anayasa'nın hazırlanması ve kabul edilmesi süreci
Danışma Meclisi (DM), öncelikle kendi üyeleri arasından 15 üyeden oluşan bir Anayasa Komisyonu seçti.23 Ekim 1981'de açılan Danışma Meclisi, yeni anayasayı hazırlamaya başladı. Kenan Evren, Anayasa'nın ilk üç maddesinin "değiştirilemeyeceğini ve değiştirilmesinin teklif edilemeyeceğini" dördüncü madde olarak taslağa ekletti. Cumhurbaşkanlarının iki dönem görevde kalmalarını sağlayan maddeyi "bir dönem" olarak değiştirtti. Anayasa'daki cumhurbaşkanı yetkilerinin "az olmasını" ise ileride, Anıları'nın dördüncü cildinde şöyle açıklayacaktı:
"Anayasa'yı düzenlerken cumhurbaşkanına verilen yetkilerin kısıtlı olmasına ben sebep oldum. İleride bu makama gelecek olanlar bu yetkileri suistimal eder diye düşündüm, onun için fazla yetki ile donatılmasını uygun görmedim."
Hazırlanan ve son şeklini alan 1982 Anayasası, 18 Ekim 1982 tarihinde Millî Güvenlik Konseyi tarafından kabul edildi. Anayasa'nın halkın onayına sunulmasından önce Evren bazı illere gidip konuşmalar yaptı. Anayasa'nın çeşitli başlıklarını halka anlattı. Oy kullanırken iki renk olacaktı: Mavi renk, "hayır"; beyaz renk, "evet" demekti. Evren yaptığı konuşmalarla halkı mavi oy vermemesi konusunda telkin etti, verilecek beyaz oylarla Anayasa'nın kabul edilmesini istedi. Evren, referandumdan iki gün önce de radyo ve televizyondan bir konuşma yaparak Anayasa'ya destek istedi. Anayasa, 7 Kasım 1982 Pazar günü yapılan halk oylamasında %8,63 "RED" oyuna karşılık %91,37 "KABUL" oyuyla kabul edildi. Evren, yürürlüğe giren Anayasa'nın 1. geçici maddesi uyarınca yedi yıllık bir süre için Türkiye'nin 7. Cumhurbaşkanı sıfatını kazandı ve 9 Kasım 1982 günü göreve başladı. Hemen sonra 21 Kasım 1982'de Ordu'ya giden Evren, oylama sonuçlarını şöyle değerlendirdi:
"Verilen oylardan biz pay çıkarmadık. Oylar Orgeneral Kenan Evren'e MGK'ne verilmedi. Anayasayı kabul eden oyları vatandaş, hergün kavga eden, birbirlerinin kirli çamaşırlarını ortaya döken, değil selamlaşmayı, el sıkışmayı bile yapamayan kişilerden memnun olmadığı için verdi."
Anayasa'nın kabulünün önemli sebebi olarak ihtilal öncesi iç savaş ortamı nedeni ile vatandaşların kendi hayatlarından endişe etmeleri ifade edilir.
Danışma Meclisi (DM) hazırladığı Anayasa taslağını 17 Temmuz 1982 tarihinde Danışma Meclisine sundu. Danışma Meclisinin görüşmelerinin ardından taslak, 23 Eylül 1982 tarihinde kabul edildi. Tasarı, 18 Ekim 1982 tarihinde Milli Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilerek, halkoylamasına sunulmak üzere 20 Ekim 1982 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlandı. 7 Kasım 1982 Pazar günü yapılan halkoylaması sonucunda tasarı, %91.37 oranında "evet" oyu alarak kabul edildi. Halk tarafından kabul edilen Anayasa, 9 Kasım 1982 tarihinde 2709 sayılı Kanun olarak Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Bu oran 1961 Anayasasının yüzde 61,5 olan "evet" oylarına göre çok yüksek bir kabul düzeyini yansıtmaktadır. Bu yüksek kabul oranının sebepleri arasında MGK'nin partilerüstü görünümü, medyanın sıkı denetim altında tutulması, siyasi partilerin kapatılmış olması, 12 Eylül 1980 öncesinin halkta derin izler bırakması, şiddet olaylarına tepki, eski siyasi iktidarlara güvensizlik ve referandum sonucunun "hayır" çıkması hâlinde olacakların belirsizliği sayılabilir.
6 Kasım 1983'te milletvekili genel seçimleri yapıldı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı da 6 Aralık 1983'te oluştu. Bu tarihte, Anayasanın 177. maddesi gereği, Milli Güvenlik Konseyi'nin ve Danışma Meclisi'nin hukuki varlıkları sona ermiştir.
Kabul edilen Anayasa'da bulunan; Askerî Yönetim döneminde Millî Güvenlik Konseyi, Hükûmet ve Kurucu Meclis üyelerinin ömür boyu yargılanmasını engelleyen geçici 15. madde, 2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumuna kadar kaldırılmadı.
Geçiş süreci
Zincirbozan
1983'te siyasi partilerin yeniden kurulmasına izin verildi. Ancak Millî Güvenlik Konseyinin yayımladığı 31 Mayıs 1983 tarih ve 79 sayılı kararla Adalet Partisinden Süleyman Demirel, Ali Naili Erdem, Ekrem Ceyhun, Saadettin Bilgiç, Nahit Menteşe, Yiğit Köker, İhsan Sabri Çağlayangil; Cumhuriyet Halk Partisinden Sırrı Atalay, Metin Tüzün, Celal Doğan, Deniz Baykal, Ferhat Aslantaş, Süleyman Genç, Yüksel Çakmur; Büyük Türkiye Partisinden Hüsamettin Cindoruk ve Mehmet Gölhan olmak üzere 16 eski siyasetçi 121 gün süreyle Çanakkale'nin Lapseki ilçesindeki Zincirbozan askerî üssünde zorunlu ikamete tabi tutuldu.
Millî Güvenlik Konseyinin yeni kurulan partilerin kurucularını veto etmesi ve bazı partilerin ülke genelindeki gerekli teşkilatlanmayı seçim dönemine yetiştirememeleri nedeniyle 6 Kasım 1983 genel seçimlerine katılmasına izin verilmeyen Büyük Türkiye Partisinin devamı niteliğinde olan Doğru Yol Partisi, Sosyal Demokrasi Partisi ve Refah Partisine "Yasaklılar"; Konsey tarafından genel seçimlere katılmaları uygun bulunan Emekli Orgeneral Turgut Sunalp'ın liderliğindeki Milliyetçi Demokrasi Partisi, eski Başbakanlık Müsteşarı Necdet Calp'ın liderliğindeki Halkçı Parti ve 24 Ocak kararlarını hazırlayan Turgut Özal'ın liderliğindeki Anavatan Partisine "İcazetliler" veya "6 Kasım Partileri" denildi.
1983 genel seçimleri
6 Kasım 1983 genel seçimlerini Anavatan Partisi kazandı, Halkçı Parti ikinci ve Milliyetçi Demokrasi Partisi de sürpriz bir şekilde üçüncü oldu. Seçimlerden sonra milletvekillerinin parti değiştirmeleri sonucunda Doğru Yol Partisi ve Sosyal Demokrasi Partisi de Meclise girdi. Daha sonra alınan başarısız seçim sonuçları nedeniyle Milliyetçi Demokrasi Partisi kendisini feshetti, Halkçı Parti ise Sosyal Demokrasi Partisi ile birleşerek Sosyaldemokrat Halkçı Partiyi kurdu.
| 1987 Türkiye anayasa değişikliği referandumu | |
|---|---|
| 1982 Anayasası'nın geçici 4. maddesi ile getirilen 10 ve 5 yıllık siyasal yasaklar kalkmalı mı? | |
| Yer | Türkiye |
| Tarih | Pazar, 6 Eylül 1987) |
1987 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
1982 Anayasası'nın geçici 4. maddesi ile getirilen 10 ve 5 yıllık siyasal yasakların kalkıp kalkmaması konusunda 6 Eylül 1987'de düzenlendi. Seçmen kütüklerinin belirlenmesi amacıyla 12 Temmuz 1987'de tüm yurtta sokağa çıkma yasağı uygulandı. Yüksek Seçim Kurulu, halk oylaması sonuçlarını 12 Eylül 1987'de açıkladı. Halk oylamasına 24.436.821 seçmen katıldı. Geçerli 23.347.856 oydan 11.711.461'i 'evet' (% 50.16), 11.636.395'i 'hayır' (% 49.84) çıktı. Böylece, Geçici 4. madde yürürlükten kalktı.
Bu referandumda Evet oyları ile Hayır oyları arasında sadece 75.066 oy çıkmıştır. Sonuçların açıklanmasından önce dönemin Başbakanı Turgut Özal erken genel seçim kararı almış ve aynı yıl 29 Kasım'da 1987 Türkiye genel seçimleri yapılmıştır.
| 2007 Türkiye anayasa değişikliği referandumu | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bu referandum şu konularda yapılmaktadır:
| |||||||||||||
| Tarih | 21 Ekim 2007) | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| Resmî site: | |||||||||||||
2007 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
2000 yılında seçilen 10. cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in görev süresi 16 Mayıs 2007'de dolmaktaydı. TBMM, cumhurbaşkanlığı adaylığı son başvuru tarihini 25 Nisan gecesi ve ilk tur oylama gününü 27 Nisan olarak belirlemişti. Seçim dönemine, başörtüsü ve laiklik tartışmalarıyla gelinmişti. Ülkenin çeşitli yerlerinde "Cumhuriyet Mitingleri" adıyla geniş katılımlı gösteriler düzenlendi ve iktidar partisinin, kendi siyasal çizgisinden bir ismi cumhurbaşkanlığına seçmesi engellenmek istendi. Seçimin kaderini ise, dört ay önce ortaya atılan 367 tartışmaları belirledi. Anayasa'nın 102. maddesine göre cumhurbaşkanı seçilebilmek için, ilk iki turda nitelikli çoğunluk (367 oy), sonraki iki turda ise salt çoğunluk (276 oy) aranıyordu. Eski Yargıtay Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, 26 Aralık 2006'da Cumhuriyet'te yayımlanan yazısında, Anayasa'da belirtilen 367'nin sadece karar yeter sayısı değil, aynı zamanda toplantı yeter sayısı olduğunu ortaya attı. Bu görüşe göre oylamalara en az 367 kişinin katılması gerektiği, aksi halde sonucun geçersiz olacağı iddia edildi. Böylece meclisteki sandalye sayısı 354 olan iktidar partisi, tek başına kendi oylarıyla cumhurbaşkanı seçemeyecekti. Aynı dönemde ana muhalefet partisi lideri Deniz Baykal, iktidar partisinin uzlaşma olmadan kendi adayını çıkarması durumunda oylamalara katılmayacaklarını ve 367 tartışmalarının ciddiye alınması gerektiğini söyledi.İktidar partisi dönemin dışişleri bakanı olan Kayseri milletvekili Abdullah Gül'ü aday gösterdi. Bu arada yine iktidar kanadından Ankara milletvekili Ersönmez Yarbay adaylık başvurusu yapmıştı ancak Yarbay ilk tur oylaması öncesi adaylıktan çekildi. İlk tur oylama 27 Nisan'da yapıldı. Toplam 361 oy kullanılırken, Abdullah Gül 357 oy aldı. Oylamanın hemen sonrasında, CHP 367 iddiasıyla seçimi Anayasa Mahkemesine taşıdı. Aynı günün akşamı Genelkurmay Başkanlığı internet sitesine, daha sonra e-muhtıra olarak anılacak, bir basın açıklaması konuldu. Açıklamada seçimlerde laikliğin tartışma konusu yapıldığı ve Genelkurmay'ın bu konuda taraf olduğu söylendi. Anayasa Mahkemesi 1 Mayıs'ta verdiği kararla, 367 iddiasını kabul ederek yapılan birinci tur oylamayı iptal etti. Bunun üzerine 6 Mayıs'ta yapılan iki yoklamada da toplantı yeter sayısının (367) bulunamayışı yüzünden 11. Cumhurbaşkanı seçilemedi.
Vikikaynak'ta Anayasa Mahkemesi'nin 2007/54 nolu kararı ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Vikikaynak'ta Türk Genelkurmay Başkanlığı 27 Nisan 2007 tarihli basın açıklaması ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Anayasa Mahkemesinin oylama iptali kararı üzerine, cumhurbaşkanlığı seçimi henüz tekrarlanmadan, AK Parti'den erken genel seçim kararı çıktı; 24 Haziran'da seçimlere gidilmesi için meclise teklif sunuldu. Daha sonra, Yüksek Seçim Kurulunun seçim takviminin işleyebilmesi için 22 Temmuz tarihi önerisine uyularak, tüm partilerin desteğiyle seçim kararı alındı.
Mecliste seçim kararı alınmasının yanında, Anayasa'da bazı değişikliklere gidildi. Buna göre, genel seçimlerin yapılma süresi beş yılda birden, dört yılda bire düşürüldü. Cumhurbaşkanlığı seçiminin iptaline yol açan toplantı yeter sayısı konusu, meclisin tüm işlemlerinde üçte bir çoğunluk olarak netleştirildi. Cumhurbaşkanının meclis tarafından değil, halk tarafından iki turlu oylamayla seçilmesi kararlaştırıldı; yedi yıl olan görev süresi beş yıla düşürülerek, iki kez seçilebilmenin önü açıldı. Değişiklik paketi mecliste 376 oyla kabul edilmişti. Ancak yeni cumhurbaşkanı seçilemediğinden, görev süresi dolmasına rağmen görevini sürdüren Ahmet Necdet Sezer, yapılan değişiklikleri "rejimi sıkıntıya sokar" eleştirisiyle veto etti. Değişiklik paketi tekrar geldiği mecliste, bu kez 370 oyla aynen kabul edildi. Aynı metinle ikinci kez önüne gelen paketi veto yetkisi bulunmayan Sezer, 15 Haziran'da paketi halk oylamasına sunma kararı aldığını; ayrıca Anayasa Mahkemesine iptal davası açacağını duyurdu. Yüksek mahkeme 5 Temmuz'da verdiği kararla Cumhurbaşkanlığının iptal taleplerini reddetti. Değişiklik paketi 21 Ekim'de yapılan halk oylamasında, %68 oyla kabul edilerek yürürlüğe girdi.
Alınan karar sonucu 22 Temmuz'da erken seçime gidildi. Seçimde %46,6 oy alan Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki AK Parti, 341 milletvekilliği ile yeniden tek başına iktidar oldu. Ancak partinin oy oranı yaklaşık %12 artmasına rağmen, Devlet Bahçeli başkanlığındaki MHP'nin de %14,3'le barajı geçmesi ve meclisteki üçüncü parti olması dolayısıyla, iktidar partisinin meclisteki sandalye sayısında düşüş oldu. %20,85 oy alan Deniz Baykal yönetimindeki CHP ana muhalefet partisi konumunu korudu. Oyları az da olsa artan partinin sandalye sayısı, yine meclise MHP'nin de girmiş olmasıyla, 178'den 112'ye kadar geriledi.
2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
| 2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Referandumda Anayasa'nın yirmi altı maddesi var. | |||||||||||||
| Tarih | 12 Eylül 2010) | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Mayıs 2010'da Meclisten geçen ve Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından halkoyuna sunulan 26 maddelik anayasa değişikliği paketindeki maddelerden biri de "geçici 15. madde"nin kaldırılmasıyla ilgiliydi. Bu maddenin kaldırılmasıyla 12 Eylül Darbesi ile ilgili iddia edilen suçların zaman aşımına uğrayıp uğramayacağı konusunda farklı görüşler ortaya atıldı.
Referandum sonucu değişikliklerin kabul edilmesiyle (%57,88 "evet") 13 Eylül 2010 tarihinde çeşitli sivil toplum kuruluşları, sendikalar, dernekler ve bazı kişiler 12 Eylül'ü yapanlar hakkında suç duyurusunda bulundu. Bütün suç duyurularını toplayan Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, "Millî Güvenlik Konseyi (MGK) adı altında 12 Eylül 1980'de ülke yönetimine el koyan ve 7 Aralık 1983 tarihine kadar bu statüsünü sürdüren askerî cunta yönetiminin hayatta kalan üyeleri Kenan Evren, Nejat Tümer ve Tahsin Şahinkaya'nın işlediği (A) Nürnberg Şartı ile kabul edilmiş ve tüm devletlerin kendi kanunlarında yer almasa dahi suçun oluşumu hâlinde takip etmek zorunda oldukları uluslararası hukukun buyruk kuralı niteliğine sahip insanlığa karşı suçlar (B) 765 Sayılı Ceza Kanunu'nun 146, 147, 153, 174, 179, 180, 181. maddeleri kapsamında, insanlığa karşı suçlar ve resen takdir edilecek suçlar nedeniyle haklarında başsavcılık tarafından ceza dava açılması ve haklarında gerekli önlemlerin alınması istemi..." ile 7 Nisan 2011 tarihinde ilk soruşturmayı başlattı. 4 Nisan 2012 tarihinde darbenin yargılanmasına başlandı. Davaların sonucunda, 2014 yılında, Evren ve Şahinkaya mahkeme tarafından müebbet hapis cezası aldı. Karar sonrası temyize gidildi, bu süreçte hem Evren hem Şahinkaya öldü. Bunun üzerine Yargıtay 16. Ceza Dairesi, kamu davasını ortadan kaldırdı ve sanıkların ölümünden dolayı davanın düşürülmesine karar verdi. Kararlar kesinleşmedi. Ayrıca Yargıtay, Evren ve Şahinkaya'nın rütbelerinin sökülmesine ve mal varlıklarına el konulmasına yer olmadığını hükmetti. Davanın müdahillerinden olan Devrimci 78'liler Federasyonu, davadan vazgeçmeyeceklerini ve 57 ilde "işkence" iddiasıyla açılan davaları yakın takipte tutacaklarını belirtti.
| 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu | ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Türkiye, parlamenter sistemi kaldırıp başkanlık sistemini benimseyerek partili cumhurbaşkanına yürütme yetkisi vermeli mi? Başbakanlığa son vererek cumhurbaşkanı ile onun atayacağı cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlardan oluşan bir hükûmet sistemi benimsemeli mi? Hem cumhurbaşkanına hem meclise seçimleri yenileme yetkisi verip ikisinin seçimlerinin birlikte yapılmasını kabul etmeli mi? Seçilme yaşını 25'ten 18'e düşürmeli ve milletvekili sayısını 550'den 600'e yükseltmeli mi? Mahkemelerin tarafsızlığına anayasada yer vermeli ve HSYK'nın yapısını değiştirmeli mi? | ||||||||||||||||||||||
| Yer | Türkiye ve yurt dışı temsilcilikleri | |||||||||||||||||||||
| Tarih | 16 Nisan 2017) | |||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
Başkanlık sistemi, 2005'te Adalet Bakanı Cemil Çiçek tarafından önerildi ve Başbakan Erdoğan tarafından desteklendi. Bu süre zarfından sonra başkanlık sistemine geçiş Adalet ve Kalkınma Partisi liderleri tarafından "yeni anayasa" ile birlikte birçok kez açık bir şekilde dile getirildi. Ekim 2016'da partinin Genel Başkan Yardımcısı Hayati Yazıcı, Nisan 2017'nin değişiklik için referandum tarihi olacağını açıkladı. Kasım 2016'da AK Parti, getirmeyi istediği sistemin adının başkanlık sistemi değil cumhurbaşkanlığı sistemi adıyla anılacağını duyurdu. 10 Aralık 2016'da AK Parti ile MHP, 21 maddelik anayasa değişikliği önerisi üzerinde görüşmek için bir araya geldi ve referanduma gidilmesi için gerekli olan meclis onayı sürecine geçmek için milletvekillerinden imza toplamaya başladı. Bunun üzerine değişiklik teklifinin destekçisi olan (hükûmete yakın medya), kullanmakta olduğu başkanlık sistemi adını terk ederek cumhurbaşkanlığı sistemi adını kullanmaya başladı.
Nisan 2017'de seçmenler, mevcut Türkiye Anayasası'nın 18 maddesi üzerindeki değişikliklerini oyladı. Hükûmetteki Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) ve kurucularından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından desteklenen madde değişiklikleriyle ilgili tartışmalar uzun süre devam ettikten sonra muhalefetteki Milliyetçi Hareket Partisi'nin (MHP) desteğiyle birlikte meclisten geçerek halk oylaması kararı alındı. Değişiklik paketi, yürürlükteki parlamenter sistemin kaldırılarak yerine başkanlık sisteminin getirilmesini, başbakanlık makamının ortadan kaldırılmasını, meclisteki vekil sayısının 550'den 600'e çıkarılmasını ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun (HSYK) yapısında değişiklikler yapılmasını içermektedir.
Anayasa değişikliği teklifi ilk olarak AK Parti tarafından 2011 genel seçimlerinin hemen peşine duyuruldu ancak meclisteki tüm partilerden oluşan anayasa komisyonunun fikir birliğine ulaşamaması üzerine geri çekildi. 2014 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan'ın cumhurbaşkanı koltuğuna oturmasıyla birlikte başkanlık sistemine geçiş tartışmaları hız kazanarak daha çok gündeme geldi ve hem Haziran 2015 genel seçimlerinde hem de Kasım 2015 genel seçimlerinde AK Parti'nin en önemli seçim politikalarından biri oldu. Mayıs 2016'da başbakanlığı ortadan kaldıracak anayasal değişiklik konusunda Erdoğan'la anlaşmazlıklar yaşayan Ahmet Davutoğlu görevden istifa ederek yerine en önemli gündeminin anayasa değişikliği olduğunu söyleyen Binali Yıldırım geldi. Geçmişte birçok kez başkanlık sistemine karşı olduğunu dile getiren MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, Ekim 2016'da değişiklik teklifini meclise getirmesi için hükûmete çağrı yaptı ve süreçte iş birliği içinde olabileceklerini duyurdu. Bir aylık görüşmelerin ardından Aralık'ta teklif üzerinde anlaşmaya varan AK Parti ve MHP, böylece önerinin referanduma sunulması için gerekli olan meclis onayı sürecini başlattı.
20 Ocak 2017'de beşte üç oy sayısı 330'u aşarak 339 oy toplayan anayasa değişikliği teklifi meclisten geçerek referandum kararı verildi. Ana muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), oylamalar sırasında gizli oy kullanılması gerekirken açık oy kullanılması gibi çeşitli usulsüzlükler yaşandığını belirtti.
Toplam koltuk sayısı 550 olan Türkiye Büyük Millet Meclisinde 537 milletvekili oylamaya katıldı. Halkların Demokratik Partisi'nin (HDP) 11 milletvekili henüz kanıtlanmamış terörizm suçlamalarından dolayı tutuklu olduğu için oylamalarda yer alamadı, tutuklu milletvekilleri anayasa görüşmelerinin iç tüzüğe aykırı olduğunu bildirerek durdurulmasını isterken geriye kalan 48 HDP'li milletvekili ise oylamaları boykot etti. Meclis Başkanı İsmail Kahraman ise hastaneye kaldırıldığı için oy kullanamadı, yerine geçici başkanlık eden Ahmet Aydın ise meclis başkanlarının oylamaları katılmaması kuralı nedeniyle oy veremedi.
Toplamda 537 milletvekili oylamaya katılabilecekti ve bunlardan 315'i AK Parti'den, 133'ü CHP'den, 48'i HDP'den ve 39'u MHP'dendi; bunlara ek olarak iki bağımsız vekil bulunmaktaydı. MHP milletvekillerinden 6 kişi değişiklik teklifine karşı olduklarını belirterek 'Hayır' diyeceklerini açık bir şekilde duyurunca 'Evet' oyunun fire olmaksızın 348 olması tahmin edildi. CHP'nin 133 milletvekili ile iki bağımsız vekil Aylin Nazlıaka ve Ümit Özdağ da oylamada 'Hayır' diyeceğini açıkladı. HDP ise oylamayı boykot etti.
Meclis oylaması 9 Ocak'ta başladı ve oylamanın ilk turu 15 Ocak'ta tamamlandı. Değişikliğe karşı olan milletvekilleri, ara verilmeksizin aynı gün içinde birden çok maddenin oylandığına dikkat çekerek acelecilik olarak nitelendirdikleri bu durumu eleştirdi. Oylamalara usulsüzlük tartışmaları gölge düşürdü; CHP milletvekilleri, AK Parti yönetiminin hangi oyu kullanacağı belirsiz olan kendi milletvekillerini 'Evet' oyuna zorlamak için yasalar tarafından izin verilmediği hâlde açık oy kullanımını şart koştuğunu ifade ederek oylama sırasında açık oy kullanan AK Parti milletvekillerinin fotoğraf ve videolarını çekti. AK Parti milletvekilleri, kendilerini açık oy kullanırken görüntüleyen kişilere tepki gösterdi ve bu yüzden hükûmet ile muhalefet vekilleri arasında zaten yaşanan sözlü tartışmalar zaman zaman fiziki kavgaya dönüştü. CHP'li vekil Fatma Kaplan Hürriyet, AK Parti Grup Başkanvekili Mustafa Elitaş ile Başbakan Binali Yıldırım'ı açık oy kullanırken görüntülediği için AK Parti milletvekilleri tarafından darp edildi. Bazı milletvekilleri fiziki kavgalar sonucunda hastaneye kaldırılırken tartışmalar sırasında meclis kürsüsünde yer alan €15.000 değerindeki bir mikrofon kayboldu. Oylamanın ikinci turu ise 20 Ocak'ta tamamlandı ve teklifin tüm maddeleri meclisten geçti. Onaylanan değişikliği yürürlüğü koymak için yapılan nihai oylama referandum sınırı olan 330'u geçerek 339 oyla kabul edildi ancak doğrudan yürürlüğe girmesi için gerek olan 367 barajının altında kaldı.
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan anayasa değişikliği referandumu %51.41 oranla kabul edildi. Resmi olmayan sonuçların açıklanmasının ardından, Yüksek Seçim Kurulunun mühürsüz oyların geçerli sayılmasına yönelik kararını protesto etmek için Türkiye'nin birçok şehrinde gösteriler düzenlendi. Başta İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere Muğla, Aydın, Mersin, Kocaeli, Adana, Çanakkale ve Konya illerinde toplanan eylemciler referandumun iptali talebinde bulundu ve YSK'nın kararı protesto edildi.
İçerik
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası sekiz kısımdan oluşur. Bunlar şu şekildedir: Başlangıç, Genel Esaslar, Temel Haklar ve Ödevler, Cumhuriyetin Temel Organları, Malî ve Ekonomik Hükümler, Çeşitli Hükümler, Geçici Hükümler ve Son Hükümler. Başlangıç Anayasa metnine dahildir.
- Başlangıç kısmı Anayasanın dayandığı temel görüş ve ilkeleri belirtir ve Anayasa metnine dahildir. Anayasa'nın nasıl yorumlanacağını ve yurttaşların vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunduğunu ifade eden bölümüdür.
- Genel Esaslar ise devlet ile ilgili tanımları içerir ve "Türk Milleti" olarak tanımlanan vatandaşların egemenlik haklarından anayasal devlet organlarına verdiği yetkileri tanımlar. İlk üç madde 4. maddede belirtildiği üzere değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez.
- Temel Haklar ve Ödevler
- Cumhuriyetin Temel Organları olarak belirlenmiş ve kuvvetler ayrılığı prensibi ile hareket etme zorunluluğu olan Yasama, Yürütme ve Yargı organlarına verilen yetkileri ve bunların görevlerini tanımlar.
- Malî ve Ekonomik Hükümler devletin hareket edeceği temel mali ekonomik politikaları ve kuralları belirler.
- Çeşitli Hükümler kısmında Başlangıç'ta da belirtilen İnkılâp kanunlarının korunması ile ilgili durum daha önceki anayasalarda yer alan kanunlar sıralanarak detaylı biçimde açıklanır.
- Geçici Hükümler kısmında anayasa değişiklikleri sırasında ortaya çıkan geçici durumlar yer alır.
- Son Hükümler Anayasa değişikliğinin nasıl yapılabileceğini ve bu anayasa metni içeriği ile ilgili teknik bilgileri içerir.
Genel bakış
Birinci bölüm: Kuruluş ilkeleri
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Türkiye'nin laik (2.1) ve demokratik (2.1) bir cumhuriyet (1.1) olduğunu ve egemenliğini (6.1) kayıtsız şartsız milletten aldığını belirtmektedir. Egemenlik, Türk Milleti'nden gelir ve bu egemenlik Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne yetki verir.
4. Madde, Cumhuriyet'in ilk üç maddesinde tanımlanan kurucu ilkelerin değiştirilmesine ilişkin herhangi bir önerinin kabul edilemez olduğunu ve bu ilkeleri değiştirmeyi teklif dahi edememe durumunu tanımlar. Aynı zamanda önsöz, Atatürk'ün milliyetçilik ilkesini de anarak Cumhuriyet'in "maddi ve manevi refahını" hedeflemektedir. Türkiye devletinin temel niteliği laiklik (2), sosyal devlet (2), hukukun üstünlüğü (10), Cumhuriyet yönetimi (1), Cumhuriyet ve Türk Milleti'nin bölünmezliği (3.1) olarak tanımlanmıştır. Bu şekilde, seküler demokrasi ilkelerine dayanan bir bütünleşik ulus-devletin kurulması amaçlanmaktadır.
Devletin Temel Amaç ve Görevleri Madde 5'te tanımlanmıştır. Anayasa, devletin Yasama Yetkisi (7.1), Yürütme Yetkisi (8.1) ve Yargı Yetkisi (9.1) arasında güçler ayrılığını kurmaktadır. Hukukçulara göre yasama ve yürütme organları arasındaki güçler ayrılığı gevşek bir şekilde tanımlanırken, yürütme organı ile yargı organı arasındaki ayrılık daha katı bir şekildedir.
İkinci bölüm: Hak ve hürriyetler
Anayasa'nın İkinci Kısmı, temel hak ve hürriyetleri içeren "hak ve hürriyetlerin güvence altına alınması"nı düzenlemektedir. Bu kapsamda aşağıdaki haklar ve özgürlüklerin güvence altına alındığı belirtilmektedir:
Madde 17: Kişisel dokunulmazlık, bireyin maddi ve manevi varlığı
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, her bireyin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahip olduğunu belirtir. Anayasaya göre tıbbi gereklilikler ve yasal düzenlemeler dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz ve rızası olmadan bilimsel veya tıbbi deneylere tabi tutulamaz. İşkence ve kötü muamele kesinlikle yasaktır; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye maruz bırakılamaz.
Ayrıca, meşru müdafaa, yakalama ve tutuklama emirlerinin yerine getirilmesi, kaçma girişimlerinin önlenmesi, ayaklanma veya isyanın bastırılması veya olağanüstü durumlar sırasında yetkili makamların verdiği emirlerin uygulanması gibi zorunlu durumlarda silah kullanılmasına dair yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Bu hükümler, kanunun izin verdiği bu tür zorunlu durumlar dışında kalan öldürme eylemlerini kapsamaz.
Madde 18: Zorla çalıştırmanın yasaklanması
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, kişilerin zorla çalıştırılamayacağını ve angaryanın yasak olduğunu belirtir. Ancak, belirli şartlar altında çalıştırmalara izin verilebilir. Bu şartlar, yasal düzenlemelerle belirlenir ve hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmaları, olağanüstü durumlarda vatandaşlardan istenecek hizmetleri, ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık görevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmalarını kapsar. Bu durumlar, zorla çalıştırma olarak kabul edilmez.
Madde 19: Kişisel hürriyet ve güvenlik
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, kişilerin hürriyeti ve güvenliğine saygı gösterilmesini öngörür. Bu maddeye göre:
- Mahkemelerce verilen hürriyeti kısıtlayıcı cezalar ve güvenlik tedbirlerinin uygulanması, mahkeme kararının veya yasal yükümlülüğün yerine getirilmesi, çocukların gözetim altına alınması veya yargı önüne çıkarılması için verilen kararların uygulanması, toplum için tehlike arz eden akıl hastaları, uyuşturucu madde veya alkol bağımlıları, serseriler veya hastalık yayabilecek kişilerin tedavi, eğitim veya ıslah edilmesi amacıyla alınan tedbirler, bu hükmenin dışındadır.
- Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçma, delillerin yok edilmesi veya değiştirilmesini önleme veya benzeri durumları engelleme amacıyla veya yasada belirtilen diğer hallerde hakim kararıyla tutuklanabilir. Hakim kararı olmadan yapılan yakalamalar, ancak suçüstü hali veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde gerçekleştirilebilir.
- Yakalanan veya tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklama nedenleri ile hakları hemen bildirilir. Kişiler, en geç kırksekiz saat içinde veya toplu suçlar için en çok dört gün içinde hakim önüne çıkarılır. Bu süreler olağanüstü hallerde uzatılabilir.
- Tutuklanan kişiler, makul süre içinde yargılanma hakkına sahiptir ve serbest bırakılma talep edebilirler. Serbest bırakılma, ilgili kişinin yargılama sürecinde mahkemede hazır bulunmasını veya mahkemeye uymasını sağlamak için bir güvenceye bağlanabilir.
- Hürriyeti kısıtlanan kişiler, durumlarının hemen değerlendirilmesi ve kanuna aykırı ise serbest bırakılması için yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptirler.
- Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilere uğratılan zarar, Devlet tarafından tazmin edilir.
Madde 20: Bireysel hayatın gizliliği
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, bireylerin özel hayatlarına ve aile hayatlarına saygı gösterilmesini önemseyen temel bir hakkı güvence altına almaktadır. Bu hakkın altında, özel hayatın ve aile hayatının gizliliği kesin bir şekilde korunmaktadır. Buna ek olarak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç önleme, genel sağlık ve genel ahlâk gibi belirli sebeplere dayalı olarak, özel kâğıtların, eşyaların ve kişisel verilerin gizliliği sadece hâkim kararı veya kanunla yetkilendirilmiş merciin yazılı emri ile ihlal edilebilir. Ancak bu tür müdahalelerin süresi ve sebepleri sıkı bir şekilde düzenlenmiştir ve hâkim denetimi gerekmektedir.
Madde 21: Konut dokunulmazlığı
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, bireylerin konutlarına saygı gösterilmesini ve bu konutların dokunulmazlığını kesin bir şekilde korumaktadır. Bu hükme göre, millî güvenlik, kamu düzeni, suç önleme, genel sağlık ve genel ahlâk gibi belirli sebeplere dayalı olarak, kişinin konutuna girme, arama yapma veya konutta bulunan eşyalara el koyma ancak hâkim kararı veya kanunla yetkilendirilmiş merciin yazılı emri ile mümkün olabilir. Ancak bu tür müdahalelerin süresi ve sebepleri yine sıkı bir şekilde düzenlenmiş ve hâkim denetimi gerekmektedir.
Madde 22: Haberleşme hürriyeti
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, bireylerin haberleşme hürriyetini ve haberleşmenin gizliliğini koruma altına almaktadır. Bu hükme göre, herkes haberleşme hürriyetine sahiptir ve haberleşme gizliliği esastır. Ancak millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması gibi belirli sebeplere dayalı olarak, haberleşmenin engellenmesi veya gizliliğine dokunulması ancak hâkim kararı veya kanunla yetkilendirilmiş merciin yazılı emri ile mümkün olabilir. Ayrıca, bu tür müdahalelerin süresi ve sebepleri sıkı bir şekilde düzenlenmiş ve hâkim denetimi gerekmektedir.
Anayasa, istisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşlarını kanunla belirlemiştir. Bu da demokratik denetim altında ve şeffaf bir şekilde haberleşme hürriyetinin sınırlanmasını sağlar. Bu hüküm, bireylerin özel iletişimlerinin gizliliğini korurken, kamusal güvenliği ve düzeni sağlama ihtiyacını dengelemeye yardımcı olur.
Madde 23: Yerleşme ve seyahat hürriyeti
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, herkesin yerleşme ve seyahat hürriyetine sahip olduğunu belirtir. Yerleşme hürriyeti, suç işlenmesini önleme, sosyal ve ekonomik gelişmeyi teşvik etme, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirme ve kamu mallarını koruma gibi amaçlarla sınırlanabilir. Seyahat hürriyeti ise suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle veya suç işlenmesini önlemek amacıyla kısıtlanabilir. Ancak bu sınırlamalar yasalara ve hâkim kararına dayandırılmalıdır.
Vatandaşların yurt dışına çıkma hürriyeti, sadece suç soruşturması veya kovuşturması nedeniyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir. Bu düzenleme, vatandaşların yurtdışına seyahat etme hakkını korurken, yasal süreçlerin gerektiği şekilde yürütülmesine olanak tanır. Vatandaşlar sınır dışı edilemez ve yurda giriş hakları ellerinden alınamaz.
Seküler/Laik devletler Resmî dini olan devletler Belirsiz veya veri yok Dünyada anayasasında lâikliği deklare eden beş devlet vardır:* Fransa (1958 Anayasası'nın 1. Maddesi) * Japonya (1946 Anayasası'nın 20. Maddesi) * Meksika (1917 Anayasası'nın 3. Maddesi) * Portekiz (1976 Anayasası'nın 41. Maddesi) * Türkiye (1982 Anayasası'nın 2. Maddesi) |
Madde 24: Din ve vicdan hürriyeti
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, her bireyin vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahip olduğunu vurgular. Bu hürriyet, 14. madde hükümlerine uygun olduğu sürece ibadet, dini ayinler ve törenler için serbesttir. Kimse, ibadete katılmaya, dini ayin ve törenlere zorlanamaz veya dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz. Ayrıca, dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz veya suçlanamaz. Din ve ahlak eğitim ve öğretimi Devletin denetimi ve gözetimi altında yapılır. İlk ve ortaöğretim kurumlarında din kültürü ve ahlak öğretimi zorunlu bir ders olarak okutulur. Diğer din eğitim ve öğretimi ise kişilerin kendi isteğine bağlıdır, ancak küçükler için kanuni temsilcilerinin talebine tabidir.
Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki düzenini dini kurallara dayandırma veya dini veya dini duyguları istismar etme amacıyla kötüye kullanamaz veya siyasi veya kişisel çıkar sağlayamaz. Bu hükümler, din özgürlüğünü ve toplumun dini inançlarını korurken, devletin laik yapısını sürdürmeyi amaçlar.
Madde 25: Düşünce ve kanaat hürriyeti
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, her bireyin düşünce ve kanaat hürriyetine sahip olduğunu belirtir. Bu hürriyet, herhangi bir sebep veya amaçla kimseye düşünce ve kanaatlerini açıklama zorunluluğu getirilemeyeceğini, ayrıca düşünce ve kanaatler sebebiyle kınanamayacağını ve suçlanamayacağını vurgular. Bu hüküm, bireylerin düşünce özgürlüğünü korur ve ifade özgürlüğünün temel bir ilkesini oluşturur.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda yer alan bu hüküm, düşünce ve ifade özgürlüğünün temel prensiplerini yansıtırken, bireylerin farklı düşünce ve kanaatlere sahip olma hakkını güvence altına alır.
Madde 26: Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetini düzenleyen önemli bir madde içerir. Madde 26, her bireye düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya diğer yöntemlerle tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkını tanır. Bu özgürlük, resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak veya vermek serbestliğini de içerir. Ayrıca, radyo, televizyon, sinema gibi iletişim araçlarının izin sistemine bağlanmasına engel değildir. Ancak bu hürriyetler, belirli koşullar altında sınırlanabilir. Milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri, Devletin bölünmez bütünlüğü gibi amaçlarla sınırlamalar getirilebilir. Suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, devlet sırlarının korunması, başkalarının hakları ve özel hayatlarının gizliliği gibi nedenlerle de sınırlamalar yapılabilir. Ancak bu sınırlamalar, yasalara ve belirli prosedürlere uygun olarak gerçekleştirilmelidir.
Madde 27: Bilim ve sanat hürriyeti
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkını herkese tanır. Bu hüküm, bilimsel ve sanatsal özgürlüğü korurken, Anayasanın 1. madde (devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü koruma), 2. madde (Türkiye Cumhuriyeti'nin karakterinin değiştirilemezliği) ve 3. madde (Türkiye devletinin dini, dili, bayrağı, milli marşı, ulusal marşı, başkenti, arması ve resmi dili) hükümlerinin değiştirilmesi amacıyla kullanılamaz. Ayrıca, bu madde hükmü yabancı yayınların ülkeye girmesi ve dağıtılmasının kanunla düzenlenmesine engel değildir. Bu, ülkenin ulusal çıkarlarını koruma ve yabancı yayınların denetlenmesi için bir yasal düzenleme yapılmasına olanak tanır.
Madde 28: Basın hürriyeti
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, basın hürriyetini ve sansürün yasak olduğunu vurgular. Basımevi kurmanın izin alma veya mali teminat yatırma şartlarına bağlanamayacağını belirtir. Aynı zamanda, devletin basın ve haber alma hürriyetlerini korumak için tedbirler alacağını ifade eder. Ancak, basın hürriyetinin sınırlanmasında, Anayasanın 26. ve 27. maddelerinde belirtilen hükümlerin uygulanacağını belirtir. Devletin iç ve dış güvenliğini, ülkenin bölünmez bütünlüğünü tehdit eden veya suç işlenmesine veya isyana teşvik eden nitelikte olan haber veya yazılarla ilgili olarak yazanlar, bastıranlar veya dağıtanlar, bu suçlara ait kanun hükümlerine tabi olurlar. Bu tür haberlerin dağıtımı, hakim kararı veya kanunun yetkilendirdiği merci emriyle engellenebilir. Ayrıca, olaylar hakkında yayım yasağı konması, kanunla belirlenen sınırlar içinde ve hakim tarafından verilen kararlar saklı kalmak kaydıyla mümkün değildir. Süreli veya süresiz yayınlar, belirli suçlarla ilgili olarak mahkeme kararıyla toplatılabilir veya zapt edilebilir. Türkiye'de yayımlanan süreli yayınlar, ülkenin bölünmez bütünlüğüne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, milli güvenliğe ve genel ahlaka aykırı olduğunda mahkeme kararıyla geçici olarak kapatılabilir.
Madde 33: Dernek kurma hürriyeti
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, herkesin önceden izin almadan dernek kurma ve bu derneklere üye olma veya üyelikten çıkma hürriyetine sahip olduğunu belirtir. Aynı zamanda, hiç kimseyi bir derneğe üye olmaya veya üyelikten çıkmaya zorlamanın yasak olduğunu vurgular. Dernek kurma hürriyeti, belirli şartlar altında millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir. Derneklerin kurulması ve faaliyet göstermesiyle ilgili usul ve şartlar kanunla belirlenir. Dernekler, kanunun öngördüğü hallerde hâkim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak, millî güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin veya suçluları yakalamanın gerektirdiği hallerde, kanunla yetkilendirilmiş bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmi dört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idarî karar kendiliğinden geçersiz olur.
Madde 34: Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na göre, herkes önceden izin almadan silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Ancak bu hak, belirli şartlar altında millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller ise kanunda belirtilir.
Madde 35: Mülkiyet Hakkı
Anayasa'nın Beşinci Maddesi, Türkiye Cumhuriyeti devletinin varoluş nedeninin, "bireyin maddi ve manevi varlığının gelişimi için gerekli koşulları sağlamak" olduğunu belirtmektedir. Bu hakların birçoğu, Türkiye'nin Aralık 1948'de onaylayan ilk uluslararası insan hakları beyannamelerinden biri olan Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi gibi uluslararası insan hakları beyannamelerine dayanmaktadır.
Hukukun önünde eşitlik
Türkiye laik bir devlet olarak kuruluştan yanı sıra, Anayasanın 10. Maddesinde, vatandaşlarının eşitliği konusunda kesin sınırlar çizmektedir. Bu madde, "dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inançlar veya dini inançlar" temelinde herhangi bir ayrımcılığı yasaklamakta ve vatandaşların yasalar önünde eşitliklerini garanti etmektedir. Fransız Devrimi'nin ulus ve cumhuriyet ideallerine dayanarak, Madde 3, "Türk Devleti, toprakları ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir" ifadelerini tanımlar. Madde 66 ise Türk vatandaşlığı bağıyla Türk devletine bağlı olan herkesin Türk olduğunu tanımlamaktadır.[]
İfade özgürlüğü
Madde 26 ifade özgürlüğünü, Madde 27 ve 28 basın özgürlüğünü, Madde 33 ve 34 dernek kurma özgürlüğünü ve toplantı, protesto ve gösteri özgürlüğünü sağlar.
Sınıfsal ayrım
Hukuki açıdan sınıflar önemsiz kabul edilir (A10). Anayasa, işçilerin "izin almadan" sendika kurma hakkını ve "sendikaya üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme hakkını" teyit eder (A51). Madde 53 ve 54, işçilerin toplu sözleşme yapma ve grev hakkını teyit eder.
Üçüncü bölüm: Temel organlar
Yasama gücü
Yedinci madde, egemen halkın tek ifade organı olarak bir tek meclisli parlamentonun kurulmasını sağlar. Anayasanın Altıncı maddesi, "egemenliğin tamamen ve kayıtız şartsız olarak millette olduğunu" ve "Türk Milleti'nin, Anayasa'da belirlenen prensiplere uygun olarak yetkili organlar aracılığıyla egemenliğini kullanacağını" teyit eder. Aynı madde, egemenliğin "hiçbir bireye, gruba veya sınıfa" devredilemeyeceğini ve "Anayasa'dan kaynaklanmayan herhangi bir devlet yetkisinin hiçbir kişi veya kurum tarafından kullanılamayacağını" belirtir. 80. madde (A80), ulusal egemenlik prensibini teyit eder: "Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, yalnızca kendi seçim bölgelerini veya temsilcilerini değil, bütün Milleti temsil ederler".
Üçüncü Bölüm, Birinci Kısım (75-100. maddeler), Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin yasama organı olarak seçim ve işleyiş kurallarını, seçilme koşullarını (A76), milletvekillerinin dokunulmazlığını (A83) ve izlenmesi gereken genel yasama prosedürlerini belirler. 87 ve 88. maddelere göre, hem hükûmet hem de meclis kararname çıkarabilir, ancak yasaları yalnızca meclis çıkarabilir (A87) ve Türkiye Cumhuriyeti'nin diğer egemen devletlerle yaptığı anlaşmaları onaylayabilir (A90). Cumhurbaşkanı, 2007 yılına kadar parlamento tarafından seçilen, 2007 yılında yapılan anayasa değişikliğindene ardından halkoylaması ile seçilen ve "Türkiye Cumhuriyeti'ni ve Türk Milleti'nin birliğini" temsil eden ve 2017 yılına kadar törensel, 2017 yılından sonra yürütme yetkisinde etkin bir rol olan Devlet Başkanıdır (A104).
Yargı
Dokuzuncu madde, "yargı yetkisinin Türk Milleti adına bağımsız mahkemeler tarafından kullanılacağını" teyit eder. Dördüncü Bölüm, mahkemelerin işleyişiyle ilgili kuralları sağlar ve tam bağımsızlıklarını garanti altına alır (A137-140). Yargı, sadece yürütme ve yasama organlarından bağımsız olmasıyla değil, aynı zamanda İdari Yargı ve Adli Yargı olarak iki kuruluşa ayrılarak, kuvvetler ayrılığı prensibine uygun olarak faaliyet gösterir. İdari Yargı için en yüksek mahkeme Danıştay'dır (A155), Adli Yargı için ise Yargıtay en yüksek mahkemedir (A154).
Dördüncü Bölüm, İkinci Kısım, Anayasa Mahkemesi'nin yasaların ve hükûmet kararnamelerinin Anayasa'ya uygunluğunu inceleyen bir mahkeme olarak var olmasına izin verir. Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanı, hükümet, milletvekilleri (A150), bir sanık veya davacı tarafından bir anayasa sorunu gündeme getirilen herhangi bir yargıç tarafından başvurulan davaları inceler (A152). Anayasa Mahkemesi, hem yasa yürürlüğe girmeden önce hem de girdikten sonra inceleme hakkına sahiptir ve tüm yasaları veya kararnameleri tamamen iptal edebilir ve gelecekteki tüm durumlar için uygulanmalarını yasaklayabilir (A153).
Yürütme organı
Sekizinci maddeye göre, yürütme yetkisi 2017 yılına kadar Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna aitti, 2017 yılından sonra yetki tamamen Cumhurbaşkanlığına verildi. Üçüncü Bölüm, Birinci Kısım, İkinci Bölüm (Madde 109-116), eskiden Başbakan ve Bakanlar Kurulunun onaylanması ve işleyişi için kuralları belirlemekteydi (A109).
Üçüncü Bölüm, İkinci Kısım, Dördüncü Bölüm, merkezi idarenin ve cumhuriyetin önemli bazı kurumlarının, örneğin üniversitelerin (A130-132), yerel yönetimlerin (A127), temel kamu hizmetlerinin (A128) ve ulusal güvenliğin (A117-118) işleyişini düzenler. 123. madde, "idarenin teşkilat ve işleyişinin merkezileşme ve yerel yönetim ilkelerine dayandığını" belirtmektedir.
Ulusal güvenlik
Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK), Cumhurbaşkanı'nın Başkomutanlık sıfatıyla emrine tabidir. TSK Genelkurmay Başkanı, görevlerini yerine getirirken eskiden Başbakan'a karşı sorumluydu, 2017 yılından sonra Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Başbakan da diğer Bakanlar Kurulu üyeleriyle birlikte parlamentoya karşı sorumluydu, fakat bu durum 2017 anayasa değişiklikleri ile kaldırıldı ve tamamen Cumhurbaşkanlığı makamına bağlandı (A117).
Milli Güvenlik Kurulu, TSK'nın Genelkurmay Başkanı ve dört ana komutanı ile Bakanlar Kurulunun seçkin üyelerinden oluşan bir danışma kurulu olup "devletin ulusal güvenlik politikasını" geliştirmekle görevlidir (A118).
Anayasa değişiklikleri
Madde 175'te, Anayasa'nın kendi değiştirilme ve düzeltilme süreci de belirtilmiştir. Değişikliklerin yapılabilmesi için ya halk oylaması ya da Mecliste 2/3 çoğunluğun oyu gerekmektedir.
Anayasa'nın bir revizyonu, 13 Eylül 2010 tarihinde oylamaya katılan 39 milyon kişiden yüzde 58 onay alarak kabul edildi. Bu değişiklik, Meclisin bir dizi yüksek mahkeme hakimini atama yetkisine sahip olmasını sağlamakta, askeri mahkeme sisteminin sivil nüfus üzerindeki gücünü azaltmakta ve insan haklarını iyileştirmektedir. Değişiklikler ayrıca, 1980'lerin başında gerçekleşen askeri darbenin eski liderlerine kendilerine bağışladıkları dokunulmazlığı kaldırmaktaydı. Türkiye'nin Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçmesini sağlayan 2017 anayasa değişikliği referandumunun %51'e yakın bir oy oranıyla kabulü sonucu anayasada köklü bir revizyona gidilmiştir.
Başlangıçtaki metin toplamda yirmi bir kez değişikliğe uğramıştır. Değişikliklerin tarihi ve ilgili kanunlar/kararlar şunlardır:
| # | Kanun | Gerçekleştiren |
|---|---|---|
| 1 | 17 Mayıs 1987 tarih ve 3361 sayılı Kanun | Anayasa Değişikliği Halkoylaması |
| 2 | 8 Temmuz 1993 tarih ve 3913 sayılı Kanun | Türkiye Büyük Millet Meclisi |
| 3 | 23 Temmuz 1995 tarih ve 4121 sayılı Kanun | |
| 4 | 18 Haziran 1999 tarih ve 4388 sayılı Kanun | |
| 5 | 13 Ağustos 1999 tarih ve 4446 sayılı Kanun | |
| 6 | 3 Ekim 2001 tarih ve 4709 sayılı Kanun | |
| 7 | 21 Kasım 2001 tarih ve 4720 sayılı Kanun | |
| 8 | 27 Aralık 2002 tarih ve 4777 sayılı Kanun | |
| 9 | 7 Mayıs 2004 tarih ve 5170 sayılı Kanun | |
| 10 | 21 Haziran 2005 tarih ve 5370 sayılı Kanun | |
| 11 | 29 Ekim 2005 tarih ve 5428 sayılı Kanun | |
| 12 | 13 Ekim 2006 tarih ve 5551 sayılı Kanun | |
| 13 | 10 Mayıs 2007 tarih ve 5659 sayılı Kanun | |
| 14 | 31 Mayıs 2007 tarih ve 5678 sayılı Kanun | Anayasa Değişikliği Halkoylaması |
| 15 | 9 Şubat 2008 tarih ve 5735 sayılı Kanun | Türkiye Büyük Millet Meclisi |
| 16 | Anayasa Mahkemesi'nin 5 Mayıs 2008 tarih ve 2008/16 Esas, 2008/116 Karar sayılı sayılı kararı | Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi |
| 17 | 7 Mayıs 2010 tarihli ve 5982 sayılı Kanun | Anayasa Değişikliği Halkoylaması |
| 18 | Anayasa Mahkemesi'nin 7 Temmuz 2010 tarih ve 2010/49 Esas, 2010/87 Karar sayılı kararı | Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi |
| 19 | Anayasa Mahkemesi'nin 7 Temmuz 2010 tarih ve 2010/49 Esas, 2010/87 Karar sayılı kararı | |
| 20 | 20 Mayıs 2016 tarih ve 6718 sayılı Kanun | Türkiye Büyük Millet Meclisi |
| 21 | 21 Ocak 2017 tarih ve 6771 sayılı Kanun | Anayasa Değişikliği Halkoylaması |
Anayasanın başlıca yapısı
Devletin idari bölümleri
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 3’üncü maddesine göre, “Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür”. Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütün olması onun “üniter devlet” olması demektir.Türkiye Devleti, üniter bir devlettir; yani kendi bünyesinde farklı kanunların geçerli olduğu farklı yönetim bölgeleri yoktur. "Federatif" yapılar yoktur. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin yetkisi tüm Türkiye topraklarını kapsar ve her Türk vatandaşı bu topraklar üzerinde eşit muamele görür. Söz konusu üniter devlet yapısı, Türkiye'nin bölünmez bütünlüğünün ve iç huzurunun en büyük teminatıdır.
Ülkenin bölünmez butünlüğü
- Ülkenin herhangi bir parçası yabancı bir devlete verilemez.
- Ülkeyi oluşturan toprak parçaları bundan ayrılamaz.
- Ülke parçalanıp üzerinde birden fazla devlet kurulamaz.
- Ülke parçalanmamış olmakla birlikte bir başka devletin parçası haline getirilemez.
- Ülke kendi içinde bölünmek suretiyle federal bir devlet oluşturulamaz. Buna federalizm yasağı adı verilir.
Milletin bölünmez bütünlüğü
- Ülke, sadece coğrafi anlamda değil aynı zamanda milletiyle bölünemez bir bütündür. Yani etnik grup, dinsel cemaatler veya diğer toplumsal unsurlar arasında paylaştırılamaz.
Büyükşehir belediyeleri
Anayasasının 127. maddesindeki "büyük yerleşim yerlerinde özel yönetim biçimleri oluşturulabilir" hükmüne dayanılarak 1984 yılında kurulmaya başlanmıştır. O tarihe kadar, Türkiye’de belediyelerin hizmet alanları iç içe geçmezdi. Büyükşehir belediyeciliğinde ise, büyükşehir hizmet alanı içinde birden çok ilçe veya birinci kademe belediyesi vardı. 2014'ten sonra ise büyükşehir belediyelerinin sorumluluk alanı il sınırlarına genişletildi ve belde belediyelerinin kapatılmasıyla yalnızca ildeki tüm ilçe belediyelerini kapsar hâle geldi. Dolayısıyla belediye hizmeti aynı zamanda hem büyükşehir, hem de ilçe belediyesi eliyle yürütülür. Ancak, yasa büyükşehir ve ilçe belediyelerinin yürüttükleri hizmet türlerini birbirinden ayırmıştır. Ayrıca büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri birbirinden bağımsız kuruluşlardır. Bunlar arasında astlık ve üstlük ilişkisi yoktur.
Kazuistik Yöntem
1982 Anayasası, devletin temel kuruluşunu ve temel hakları ana hatlarıyla belirleyen bir "çerçeve anayasa" değil, ayrıntılı düzenlemeler içeren bir "düzenleyici anayasa" olarak tanımlanır. Bu anayasa, her konuyu ayrıntılarıyla düzenlemek amacı taşır ve "kazuistik yöntem" ile hazırlanmıştır. Benzer şekilde, 1961 Anayasası da 1982 Anayasası'na göre daha kısa ve daha az kazuistik özellik gösterir. Bu durum, Türk siyasal kültürünün "kanuncu" niteliğine sahip olmasından kaynaklanır. Aşırı düzenleyici bir anayasanın dezavantajları olduğu düşünülür, çünkü değişen ihtiyaçlara uyum sağlamada zorluk yaşayabilir. Bu durumda anayasa değişikliği gerekebilir, ancak anayasa değişikliği zor ve nitelikli çoğunluk gerektiren bir süreç olduğundan zorluklar ortaya çıkabilir. Bu durumda, anayasa tartışmaları gündemi işgal eder ve siyasal sistemin istikrarını bozabilir.
Katı uygulamalar
1982 Anayasası, diğer kanunlara göre daha zor değiştirilebilen, "katı" veya "sert" bir anayasadır. 1982 Anayasası, 1961 Anayasası'na kıyasla daha katı bir yapıya sahiptir. İlk olarak, 1982 Anayasasında değiştirilmesi yasak olan hükümlerin sayısı artırılmıştır. İkinci olarak, anayasa değişikliği sürecine 1961 Anayasası'nda olmayan bir "onay" aşaması eklenmiştir. Cumhurbaşkanı, onaylamadığı Anayasa değişikliklerini halkoylamasına sunabilme yetkisine sahiptir.
Geçiş sürecinin özellikleri
1982 Anayasası, bir geçiş dönemini öngörmüştür ve bu dönem, Anayasanın altıncı kısmında yer alan geçici hükümlerle düzenlenmiştir. Bu hükümler, genel anayasa sistemiyle ayrı bir yapıya sahiptir ve aşağıda özetlenmiştir:
- İlk Cumhurbaşkanının, Anayasanın halkoylaması sonucu kabul edilmesiyle birlikte seçilmesi (geçici madde 1).
- Millî Güvenlik Konseyinin altı yıllık bir süre için Cumhurbaşkanlığı Konseyi haline dönüşmesi (geçici madde 2).
- Altı yıllık bir süre için Cumhurbaşkanının, anayasa değişikliklerini bir defa daha görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri göndermesi durumunda, aynı değişikliğin kabul edilebilmesi için dörtte üç çoğunluğunun oyunun gerekliliği (geçici madde 9).
- 12 Eylül öncesi siyasal partilerin bazı yöneticileri ve parlamentoları hakkında beş veya on yıl süreyle siyasal faaliyet yasağı getirilmesi (geçici madde 4). Bu madde, 6 Eylül 1987 tarihli halkoylamasıyla kaldırılmıştır.
Güçlü yürütme erki
Dünyadaki genel eğilime uygun olarak 1982 Anayasası devlet yapısı içinde yürütme organını güçlendirmiştir. 1982 Anayasası bu güçlendirmeyi, bir yandan Cumhurbaşkanının yetkilerini artırarak, diğer yandan da, Bakanlar Kurulu içinde de Başbakana üstün konum vererek sağlamaya çalışmıştır.
Organlar arasındaki tıkanıklıkları giderici çözüm yolları
1982 Anayasası siyasal sitemde ortaya çıkan tıkanıklıkları giderici çözüm yolları öngörmüştür. Bu yollardan bazıları şunlardır:
- 1982 Anayasası, Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenebilmesi yetkisini belirli şartlarda Cumhurbaşkanına vermiştir (madde 116). Bu sayede, hükûmetin belirli bir süre içinde kurulamaması nedeniyle ortaya çıkan krizler çözülebilmektedir. Benzer bir hüküm 1961 Anayasasında olsaydı, 1970'li yıllarda meydana gelen birçok hükûmet krizi çözülebilirdi.
- 1961 Anayasası döneminde Cumhurbaşkanı seçiminde tıkanıklıklar ortaya çıkmıştır. 1980'de Cumhurbaşkanı altı ay boyunca seçilememişti. Bu tıkanıklığı önlemek için 102. maddeye şu hüküm eklenmiştir: "Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile gizli oyla seçilir... Üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu sağlanamazsa üçüncü oylamaya geçilir, üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğunu sağlayan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur. Üye tamsayısının salt çoğunluğu sağlanamazsa dördüncü oylama yapılır. Bu oylamada en çok oy alan iki aday arasında seçim yapılır. Üye tamsayısının salt çoğunluğu sağlanamazsa Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri yenilenir." Bu hüküm sayesinde, 1961 Anayasası döneminde Cumhurbaşkanının seçilememesi gibi bir tıkanıklık oluşması mümkün değildir.
- 1961 Anayasası döneminde Meclis Başkanlığı seçimlerinde üye tam sayısının salt çoğunluğu şartı nedeniyle tıkanıklıklar yaşanmıştır. 1982 Anayasası, bu sorunu çözmek amacıyla 94. maddeye şu çözümü getirmiştir: "Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan üye Başkan seçilmiş olur. Başkan seçimi aday gösterme süresinin bitiminden itibaren on gün içinde tamamlanır."
- 1982 Anayasası, Cumhuriyet Senatosunu kaldırarak tek meclis sistemi benimsemiştir. Bu değişiklik, kanun yapma sürecini kısaltmıştır.
- 1961 Anayasası'na göre Meclislerin toplantı yeter sayısı, üye tam sayısının salt çoğunluğuydu. Bu hüküm nedeniyle 1961 Anayasası döneminde Meclis çalışmaları zaman zaman mümkün olmamıştır. Bu tıkanıklığın önüne geçmek için 1982 Anayasası, toplantı yeter sayısını üye tam sayısının üçte birine düşürmüştür.
- 1982 Anayasası, siyasi partilerin Mecliste grup kurabilmeleri için gereken milletvekili sayısını 10'dan 20'ye çıkarmıştır. Bu değişiklik, grupların Meclis çalışmalarını engelleyici şekilde kullanma olasılığını azaltmıştır.
- Bu tür kurum ve kurallar, parlamentodaki tıkanıklıkları önleme amacını güden ve Anayasa hukuku literatüründe "rasyonelleştirilmiş parlamentarizm" olarak adlandırılan bir yaklaşımı yansıtmaktadır. Ergun Özbudun tarafından belirtildiği gibi, 1982 Anayasası bu açıdan "rasyonelleştirilmiş parlamentarizm" eğilimini göstermektedir.
Daha az katılımcı demokrasi modeli
1982 Anayasası, 1961 Anayasası'na göre daha az "katılımcı" bir demokrasi modelini benimsemiştir. Aynı zamanda, siyasetten uzaklaşmayı amaçlayan bir depolitizasyonu bir ölçüde hedeflemiştir. Ergun Özbudun'un tespitlerine göre, "siyasal faaliyetin sadece siyasal partiler ve seçilmiş devlet organları eliyle yürütülmesi suretiyle, ülke düzeyinde belli ölçüde bir depolitizasyon sağlanması isteği, Anayasa'nın ilk şeklinde mevcut çeşitli hükümlere yansımıştır. Bunlar şu şekilde özetlenebilir":
- "Siyasî partiler yurt dışında teşkilâtlanıp faaliyette bulunamaz, kadın kolu, gençlik kolu ve benzeri şekilde ayrıcalık yaratan yan kuruluşlar meydana getiremez, vakıf kuramazlar" (m.68/6). Bu hüküm, 23 Temmuz 1995 tarihinde kabul edilen 4121 sayılı Kanun ile değiştirilen 68'inci maddeye ait yeni şekilde bulunmamaktadır.
- "Siyasî partiler, kendi siyasetlerini yürütmek ve güçlendirmek amacıyla dernekler, sendikalar, vakıflar, kooperatifler ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları ile siyasî ilişki ve işbirliği içinde bulunamazlar. Bunlardan maddî yardım alamazlar" (m.69/2). Bu hüküm, 23 Temmuz 1995 tarihinde kabul edilen 4121 sayılı Kanun ile değiştirilen 69'uncu maddeye ait yeni şekilde bulunmamaktadır.
- "Siyasî amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, verim düşürme ve diğer direnişler yapılamaz" (m.54/7).
- "Dernekler..., siyasî amaç güdemezler, siyasî faaliyette bulunamazlar, siyasî partilerden destek göremez ve onlara destek olamazlar, sendikalarla, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve vakıflarla bu amaçla ortak hareket edemezler". Bu hüküm, 23 Temmuz 1995 tarihinde kabul edilen 4121 sayılı Kanun ile değiştirilen 33'üncü maddeye ait yeni şekilde bulunmamaktadır.
- "Dernekler, vakıflar, sendikalar ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları kendi konu ve amaçları dışında toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleyemezler" (m.34/son).
- "Meslek kuruluşları, kuruluş amaçları dışında faaliyet gösteremezler; siyasetle uğraşamazlar, siyasî partiler, sendikalar ve derneklerle ortak hareket edemezler. Siyasî partiler, sendikalar ve sendika üst kuruluşları; meslek kuruluşları ve üst kuruluşları organlarının seçimlerinde aday gösteremezler ve belirli adayların leh veya aleyhlerinde faaliyette bulunamazlar ve propaganda yapamazlar" (m.135/3,4). Bu hüküm, 23 Temmuz 1995 tarihinde kabul edilen 4121 sayılı Kanun ile değiştirilen 135'inci maddeye ait yeni şekilde bulunmamaktadır.
Kaynakça
- ^ Kenan Evren, Kenan Evren'in Anıları 1, 1990: BAYRAK HAREKÂTININ BAŞLAMASI. 11 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mart 2022.
- ^ Düstur, Tertip 5, Cilt 19, s.106; Resmî Gazete, 28 Ekim 1980, Sayı 17145; Kili ve Gözübüyük, op. cit., s.233-234.
- ^ Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000, s.93-103.
- ^ Kemal Gözler, Kurucu İktidar, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 1998, s.70.
- ^ Düstur, Tertip 5, Cilt 20, s.316; Resmî Gazete, 30 Haziran 1981, Sayı 17386 Mükerrer; Kili ve Gözübüyük, op. cit., s.237-245.
- ^ . 20 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 18 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Devlet Başkanı Org. Kenan Evren'in İzmir Konuşması (01.11.1982)". 20 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2021.
- ^ "Devlet Başkanı Org. Kenan Evren'in Radyo ve TV Konuşması (05.11.1982)". 20 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2021.
- ^ "8 Kasım 1982 tarihli Cumhuriyet gazetesi: Yeni Anayasa ile yeni bir dönem Evren Cumhurbaşkanı". 20 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ . 20 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "22 Kasım 1982 tarihli Cumhuriyet gazetesi: Evren: İnsanları kazanmalıyız". 6 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ . 26 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2006.
- ^ . T24. 5 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2021.
- ^ Uğur Mumcu (1985). Devrimci ve Demokrat. um:ag. s. 113.
- ^ . Türkiye'de Halkoylamaları. BELGEnet. 18 Ekim 2001. 2 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2012.
...1982 Anayasası, 1.626.431 "red" (yüzde 8.63) oyuna karşılık, 17.215.559 "kabul" (yüzde 91.37) oyuyla kabul edildi.
- ^ . 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Hasan Cemal, Özal Hikâyesi, Bilgi Yayınevi, Eylül 1989.
- ^ . Yüksek Seçim Kurulu. 12 Eylül 2010. 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (Website) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2017.
- ^ "Sezer'in 7 yıllık sicili". Yeni Şafak. 28 Ağustos 2007. 22 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mart 2014.
- ^ 25 Nisan 2007. . Sabah. 14 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2014.
- ^ . aktifhaber.com. 26 Aralık 2006. 22 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2014.
- ^ "Baykal: Erdoğan aday olursa oylamaya katılmayız". Milliyet. 27 Aralık 2006. 22 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mart 2014.
- ^ "Erdoğan grup toplantısında Gül'ün ismini açıkladı". Milliyet. 24 Nisan 2007. 22 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mart 2014.
- ^ "İlk cumhurbaşkanı adayı AK Parti'li Ersönmez Yarbay". Mynet.com. 21 Nisan 2007. 10 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ 27 Nisan 2007. "Meclis'te 368 kişi var iddiası". Hürriyet. 6 Nisan 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ "Genelkurmay geceyarısı açıklama yaptı". Yeni Şafak. 27 Nisan 2007. 10 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ "Cumhurbaşkanlığı seçiminin ilk turu iptal". NTV.com. 1 Mayıs 2007. 8 Şubat 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ağustos 2007.
- ^ "367 bulunamadı". NTV.com. 7 Mayıs 2007. 10 Şubat 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ağustos 2007.
- ^ "AK Parti 'Erken Seçim' Kararı Aldı". haberler.com. 1 Mayıs 2007. 10 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ "Erken Seçim Çanı Çaldı..." bianet.org. 2 Mayıs 2007. 10 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ "Seçim tarihi 22 Temmuz". Mynet.com. 3 Mayıs 2007. 10 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ "Anayasa değişiklik paketi bugün yayımlandı, referandum süreci başladı". memurlar.net. 16 Haziran 2007. 26 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ . Sabah. 27 Mayıs 2007. 11 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ "Sezer'den veto". Milliyet. 26 Mayıs 2007. 26 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ "5+5 yasası aynen kabul". internethaber.com. 31 Mayıs 2007. 26 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ "5678 sayılı Kanun". Türkiye Cumhurbaşkanlığı. 15 Haziran 2007. 20 Haziran 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ . Anayasa Mahkemesi. 5 Temmuz 2007. 16 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2014.
- ^ . Sabah. 21 Ekim 2007. 3 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2014.
- ^ . Sabah. 22 Temmuz 2007. 26 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2014.
- ^ Darbeciler hakkında suç duyurusu 16 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Star.
- ^ [1] 6 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 12 Eylül'ün ilk soruşturması
- ^ "12 Eylül darbesi yargı önüne çıktı, millet ayağa kalktı". Zaman. 5 Nisan 2012. Erişim tarihi: 5 Nisan 2012.[]
- ^ "Darbe yapmak da teşebbüs de suçtur". Yeni Şafak. 5 Nisan 2012. 13 Mart 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2012.
- ^ "Karar: Darbe suçundan müebbet hapis". Türkiye’de darbe suçu ilk kez mahkûm edildi. 12 Eylül 1980 darbesini yaptıkları gerekçesiyle Evren ve Şahinkaya hakkında müebbet hapis cezası verildi. Karar Yargıtay tarafından onanırsa iki eski generalin tüm askeri rütbeleri alınacak.Kenan Evren'in damadı ve avukatı karar sonrası Evren'in ne yaptığını anlattı... Avukatı, "Dediklerimi anlamadı ve 'Konferansa mı katıldınız' diye sordu" dedi. Milliyet. 19 Haziran 2014. 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Eylül 2020.
- ^ "12 Eylül darbesinin mimarı Evren, hangi suçlardan mahkum edilmişti?". T24. 11 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Eylül 2020.
- ^ "Yargıtay 12 Eylül davasında kararını açıkladı". Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren ve eski Hava Kuvvetleri Komutanı Tahsin Şahinkaya'nın 12 Eylül askeri darbesine ilişkin yargılandığı davanın temyiz incelemesini tamamladı. Anadolu Ajansı. 23 Haziran 2016. 5 Ekim 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Eylül 2020.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;:02isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ . 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
- ^ "Gündem başkanlık tartışması". NTV.com.tr. 3 Ocak 2005. 28 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2016.
- ^ . BirGün. 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016.
- ^ Yalçın, Zübeyde (16 Kasım 2016). . Sabah. 9 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2017.
- ^ . Diken. 10 Aralık 2016. 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017.
- ^ . Evrensel. 10 Ocak 2017. 24 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017.
- ^ AK Parti'nin "başkanlık sistemi" adı yerine "cumhurbaşkanlığı sistemi" adını kullanmaya başlamasına dair kaynaklar:
- "Başkanlık sistemi nasıl olacak?". Sabah. 28 Ekim 2016. 6 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2017.
- "Cumhurbaşkanlığı Sistemi madde madde bilgilendirilecek". Sabah. 23 Aralık 2016. 6 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2017.
- "Sistem tam başkanlık, ismi cumhurbaşkanlığı". Cumhuriyet. 19 Ekim 2016. 23 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mart 2017.
- ^ "Tutuklu HDP vekillerinden itiraz: Anayasa görüşmeleri iç tüzüğe aykırı, durdurun". Diken. 7 Ocak 2017. 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017.
- ^ "TBMM Başkanı İsmail Kahraman, yeniden yoğun bakımda". Akşam. 9 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017.
- ^ Köse, Türey (10 Ocak 2017). "Anayasa görüşmeleri nasıl başladı, hangi mesajlar verildi?". Ankara: BBC Türkçe. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017.
- ^ "MHP'li Yusuf Halaçoğlu'ndan 'istifa' açıklaması". Hürriyet. AA. 20 Ocak 2017. 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017.
- ^ Kaya, Başak. "Deniz Baykal'dan TBMM'de tarihi konuşma". Sözcü. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017.
- ^ "Tuncay Özkan: Beni AKP'li zanneden bir milletvekili açık oy vermemi istedi". BirGün. 11 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017.
- ^ "AK Partili Deligöz: 'Ulan alın açık oy kullanıyorum, ne yapacaksınız?' dedim". Sputnik. 10 Ocak 2017. 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2017.
- ^ "Sağlık Bakanı açık oy kullandı uyarılara sert tepki gösterdi". Sözcü. 10 Ocak 2017. 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2017.
- ^ "Fatma Kaplan Hürriyet bu görüntüleri çektiği için darbedildi". Evrensel. 12 Ocak 2017. 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017.
- ^ "Meclis kürsüsündeki 15 bin Euro'luk mikrofon kayıp". 13 Ocak 2017. 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2017.
- ^ "Anayasa değişikliği teklifi 339 oyla Meclis'ten geçti". BBC Türkçe. 21 Ocak 2017. 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017.
- ^ "Referandum protestolarında gözaltılar". BBC Türkçe. 18 Nisan 2017. 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Nisan 2017.
- ^ (PDF). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. 7 Kasım 1982. 14 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.
- ^ . The Universal Declaration of Human Rights. Collège universitaire Henry Dunant[]. 11 Mart 2008. 15 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2008.
- ^ . The Globe and Mail. Toronto. 16 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2013.
- ^ "TC. Devletinin nitelikleri, Devletin üniter yapısı". 2 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Kasım 2013.
- ^ Acar, Abdurrahman. (PDF). Sayıştay. s. 54. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2014.
- ^ . biruni.tuik.gov.tr. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022.
- ^ "Karar Sayısı: KHK/593" (PDF). 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2014.
- ^ . 15 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2012.
- ^ "Türkiye'de Toplam Kaç İlçe Var? 2020 İlçe Belediyesi Sayısı". Milliyet. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Aralık 2020.
- ^ Gözübüyük, Anayasa Hukuku, op. cit., s.147; Rumpf, op. cit., s.44.
- ^ Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, op. cit., s.35; Kuzu, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri, op. cit., s.32; Gören, op. cit., s.68;.
- ^ Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, op.cit., s.36.
- ^ Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, op. cit., s.36-37; Kuzu, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri, op. cit., s.39-41.
- ^ Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, op. cit., s.37-38; Kuzu, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri, op. cit., s.33-37.
- ^ Yürütme organının güçlendirilmesi eğilimi hakkında bkz. Burhan Kuzu, Anayasa Hukukumuzda Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi ve Güçlendirilmesi Eğilimi, İstanbul, Filiz Kitabevi, 1987, s.84-139.
- ^ Kuzu, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri, op. cit., s.41; Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, op. cit., s.39.
- ^ Kuzu, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri, op. cit., s.41-42.
- ^ Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, op. cit., s.42; Kuzu, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri, op. cit., s.42.
- ^ a b Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, op. cit., s.41; Kuzu, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri, op. cit., s.42.
- ^ Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, op. cit., s.43; Kuzu, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri, op. cit., s.37.
- ^ Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, op. cit., s.43.
Dış bağlantılar
Vikikaynak'ta Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982) ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
- TBMM'de Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 4 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 1982 ANAYASASININ HAZIRLANMASI - Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000, s.93-103 5 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- K. Gözler, Türk Anayasa Hukuku sitesi, www.anayasa.gen.tr 1 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi 2709 Sayili Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi veya resmi olmayan kullanimiyla 1982 Anayasasi Turkiye nin 9 Kasim 1982 den bu yana gecerli olan anayasasidir 12 Eylul Darbesi sonrasinda askeri yonetimin emriyle Danisma Meclisi tarafindan hazirlanmis 23 Eylul 1982 tarihinde Danisma Meclisi tarafindan ve 18 Ekim 1982 tarihinde Milli Guvenlik Konseyi tarafindan kabul edilmistir Devlet Baskani Kenan Evren Anayasa nin ilk uc maddesinin degistirilemeyecegini ve degistirilmesinin teklif edilemeyecegini dorduncu madde olarak taslaga ekletmistir 7 Kasim 1982 Pazar gunu yapilan halk oylamasi sonucu yuzde 91 37 oraninda kabul oyu ile kabul edilmistir Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi18 Ekim 1982 de yururluge giren Turkiye Cumhuriyeti AnayasasiGenel bakisOrjinal adTurkce 2709 Sayili Turkiye Cumhuriyeti AnayasasiYetki alani TurkiyeKapsam TurkiyeOlusturulma18 Ekim 1982Kabul tarihi20 Ekim 1982Yayimlanma tarihi7 Kasim 1982Yururluk tarihi9 Kasim 1982Hukumet bicimiUniter parlamenter anayasal cumhuriyet 1982 2018 Uniter cumhurbaskanligi sistemli anayasal cumhuriyet 2018 gunumuz Devlet yapisiYonetim organlariYasama yurutme ve yargiDevlet baskaniCumhurbaskaniYasamaTurkiye Buyuk Millet MeclisiYurutme9 Kasim 1982 Bakanlar Kurulu 9 Temmuz 2018 Cumhurbaskanligi Kabinesi YargiBagimsiz mahkemelerIdari bolunusUniter devletKorunan maddeAnayasanin 1 inci maddesindeki Devletin seklinin Cumhuriyet oldugu hakkindaki hukum ile 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 uncu maddesi hukumleri degistirilemez ve degistirilmesi teklif edilemez Ilk Yasama6 Kasim 1983Kurdugu ilk hukumet13 Aralik 1983Mulga21 madde21Son degisiklik16 Nisan 2017Kapsam alaniTurkiye Cumhuriyeti nin idaresi altindaki tum iller ilceler ve bucaklarYazmak icin gorevlendirenMilli Guvenlik KonseyiYazanDanisma Meclisi1982 Turkiye anayasa referandumuIlga ettigi kanun lar 1961 AnayasasiTam metinTurkiye Cumhuriyeti Anayasasi 1982 Vikikaynak taVikikaynakAnayasa Referandum Paketi 2007 Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi nda Degisiklik Yapilmasina Dair Kanun Anayasa bugune kadar yirmi bir kez degisiklige ugramistir Anayasa da 7 kisim 177 madde ve 16 gecici madde bulunmaktadir Tarihce12 Eylul Askeri Mudahalesi 12 Eylul Askeri Mudahalesi Turkiye de 12 Eylul 1980 tarihinde gerceklesen bir askeri darbedir Bu olay ulkede devam eden kriz ortami sirasinda Turk Silahli Kuvvetleri nin yonetime el koymasiyla gerceklesmistir Mudahale 27 Mayis 1960 ta gerceklesen askeri mudahaleden farkli bir sekilde emir ve komuta zinciri icinde ve emirle gerceklestirilmistir 27 Mayis 1960 ta gerceklesen askeri mudahalede kucuk ve orta rutbeli subaylardan olusan bir grup yonetimi ele gecirmisti Ancak 12 Eylul 1980 de Turk Silahli Kuvvetleri genelkurmay baskani ve kuvvet komutanlarinin liderliginde kendi hiyerarsisi icinde bir butun olarak yonetime el koymustur Bu askeri mudahale Turkiye nin siyasi ve sosyal yapisinda derin etkiler birakmistir Mudahale sonrasinda bircok siyasi parti kapatilmis siyasi faaliyetler askiya alinmis ve binlerce kisi gozaltina alinmis veya tutuklanmistir Anayasa nin askiya alinmasiyla birlikte askeri yonetim tarafindan hazirlanan 1982 Anayasasi kabul edilmistir 12 Eylul Askeri Mudahalesi Turkiye nin tarihinde onemli bir donum noktasi olarak kabul edilir Olayin nedenleri sureci ve sonuclari ulusal ve uluslararasi duzeyde bircok akademik calisma ve tartisma konusu olmustur Yonetime el koyanlar Milli Guvenlik Konseyi adli organi olusturmustur Bu Konsey Genelkurmay Baskani Orgeneral Kenan Evren Kara Kuvvetleri Komutani Orgeneral Nurettin Ersin Hava Kuvvetleri Komutani Orgeneral Tahsin Sahinkaya Deniz Kuvvetleri Komutani Nejat Tumer ve Jandarma Genel Komutani Orgeneral Sedat Celasun dan olusmustur 12 Eylul 1980 gecesi Turk Silahli Kuvvetleri tarafindan saat 03 00 te TRT PTT ve diger iletisim dairelerine el konularak baslayan askeri mudahale Icisleri Bakanligi Emniyet Genel Mudurlugu Basbakan Suleyman Demirel in konutu ve diger hedeflerin de sorunsuz olarak ele gecirilmesiyle saat 04 00 te radyolardan tum ulkeye duyuruldu Ilk bildiride Girisilen harekatin amaci ulke butunlugunu korumak milli birlik ve beraberligi saglamak muhtemel bir ic savasi ve kardes kavgasini onlemek devlet otoritesini ve varligini yeniden tesis etmek ve demokratik duzenin islemesine mani olan sebepleri ortadan kaldirmaktir ifadeleri yer aldi Mudahale sonucu Turkiye Buyuk Millet Meclisi ve Suleyman Demirel in basbakan oldugu hukumetin faaliyetine son verildi parlamento uyelerinin dokunulmazligi kaldirildi ulkenin her yerinde sikiyonetim ilan edildi yurt disina cikislar yasaklandi Genelkurmay Baskani Orgeneral Kenan Evren devlet baskani oldu Yasama yetkisini kullanmak uzere Kenan Evren baskanliginda Kuvvet Komutanlari ve Jandarma Genel Komutani ndan olusan Milli Guvenlik Konseyi kuruldu Siyasi partiler lagvedildi parti liderleri once askeri uslerde gozetim altinda tutuldu sonra serbest birakildi bir sure sonra ise bazilari yargilandi 12 Mart 1971 Muhtirasi sonrasinda degistirilen 1961 Anayasasi uygulamadan kaldirildi ve Turkiye siyasetinin yeniden tasarlandigi bir askeri donem basladi Anayasa hazirlandi 7 Kasim 1982 gunu halkoyuna sunuldu 91 37 oy orani ile 1982 Anayasasi ve Kenan Evren in cumhurbaskanligi kabul edildi Anayasa duzeni hakkinda kanun Yasama 12 Eylul Askeri Mudahalesi sonucunda ortaya cikan yeni rejimin hukuki cercevesi Milli Guvenlik Konseyi tarafindan kabul edilen 27 Ekim 1980 tarihli ve 2324 sayili Anayasa Duzeni Hakkinda Kanun ile belirlenmistir Anayasa Duzeni Hakkinda Kanun un 2 maddesi yasama yetkisini Milli Guvenlik Konseyi ne vermistir Bu maddeye gore 1961 Anayasasi na gore Turkiye Buyuk Millet Meclisi ne ait oldugu belirtilen gorev ve yetkiler 12 Eylul 1980 tarihinden itibaren Milli Guvenlik Konseyi tarafindan kullanilacaktir Yurutme Anayasa Duzeni Hakkinda Kanun un 2 maddesi Cumhurbaskanligina ait yetkileri ayni zamanda devlet baskanligi gorevini ustlenmis olan Milli Guvenlik Konseyi Baskani na vermistir Anayasa Duzeni Hakkinda Kanun yurutmenin diger kanadi olan Bakanlar Kurulu hakkinda bir hukum icermemektedir Ancak bu donemde Bulent Ulusu basbakanliginda sivillerden olusan bir Bakanlar Kurulu kurulmustur Bakanlar Kurulunun programi Milli Guvenlik Konseyi tarafindan gorusulerek 30 Eylul 1980 tarihinde Hukumete guven verilmistir Yargi Anayasa Duzeni Hakkinda Kanun yargi organina dokunmamistir Bu donemde normal mahkemeler Danistay ve Anayasa Mahkemesi faaliyetlerine devam etmistir Ancak Anayasa Duzeni Hakkinda Kanun yargisal denetimi onemli olcude sinirlamistir Kanuna gore Milli Guvenlik Konseyi tarafindan yayimlanacak kanunlarin Anayasaya aykiriligi iddiasi ileri surulememektedir Bu durumda Anayasa Mahkemesi sadece bu kapsam disinda kalan konularda calisabilmektedir Ayrica Danistay in denetim yetkisi de buyuk olcude kisitlanmistir Milli Guvenlik Konseyi bildiri ve kararlarina Bakanlar Kurulu kararnamelerinin ve uclu kararnamelerin yurutulmesinin durdurulmasi ve iptali istemiyle dava acilamamaktadir madde 5 Benzer sekilde Kanunun 5 maddesi de 12 Eylul 1980 tarihinden sonra Bakanlarca ve Bakanlarin yetki verdigi gorevlilerce kamu personeli hakkinda uygulanan ve uygulanacak olan islemlerin ve alinan kararlarin yurutulmesinin durdurulmasi istemi ileri surulemez hukmunu icermektedir Bu duzenlemeler 12 Eylul Askeri Mudahalesi sonucunda ortaya cikan yeni rejimin hukuki temellerini olusturmustur Bu donemde Turkiye deki siyasi yasal ve idari sureclerde onemli degisiklikler yasanmistir 1961 Anayasasinin durumu Anayasa Duzeni Hakkinda Kanun un 1 maddesi su sekildedir 9 Temmuz 1961 tarihli ve 334 sayili Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi ile degisiklikleri asagidaki maddelerde belirtilen istisnalar sakli kalmak uzere yeni bir Anayasa kabul edilip yururluge girinceye kadar yururluktedir Milli Guvenlik Konseyi 1961 Anayasasi ni tamamen ortadan kaldirmamistir Sadece bazi yasama ve yurutme yetkileri uzerinde degisiklikler yapmistir 1961 Anayasasinin diger hukumlerinin yururlukte kaldigi sonucuna ulasilabilir Ancak yururlukte kalan bu hukumlerin anayasal degerlerini yitirdigi kabul edilmelidir Bu durum anayasa hukukunun genel teorisinde devrimlerin etkisiyle anayasasizlastirma olarak adlandirilmaktadir Bu teoriye gore anayasanin siyasi nitelikte olmayan hukuki cezai idari mali nitelikteki hukumleri devrimlerden etkilenmez Diger bir deyisle bu hukumler devrimden sonra acik veya kapali bir sekilde kaldirilmadikca yururlukte kalir Ancak devrimle birlikte bu hukumler anayasal degerlerini yitirir ve olagan bir yasa hukmune donusur Yani artik bu hukumler icin anayasanin ustunlugu ilkesi gecerli degildir ve olagan yasa koyucu bu hukumleri istedigi gibi degistirebilir Ozet olarak devrim bu hukumleri tamamen kaldirmamis ancak teknik olarak anayasa hukmu olmaktan cikarmis ve anayasasizlastirmistir Bu durumu dogrulayan 2324 sayili Kanun un 3 maddesi ise su sekildedir Milli Guvenlik Konseyi tarafindan kabul edilen ve yayimlanan bildiri ve karar hukumleri ile yayimlanacak kanunlarin Anayasaya aykiriligi iddiasi ileri surulemez Ayni Kanunun 6 maddesi ise daha da acik bir sekilde ifade etmektedir Milli Guvenlik Konseyi tarafindan kabul edilen ve yayimlanan bildiri ve kararlar ile Konseyce kabul edilen ve yayimlanacak kanunlarin 9 Temmuz 1961 tarihli ve 334 sayili Anayasa hukumlerine uymayanlari Anayasa degisikligi olarak kanunlara uymayanlari da kanun degisikligi olarak yayimlandiklari tarihte yururluge girer Bu da gostermektedir ki Milli Guvenlik Konseyi sadece bu konuda degil sonraki islemlerinde de 1961 Anayasasinin yururlukte kalan hukumlerini degistirebilecegini kabul etmistir Bu hukum Milli Guvenlik Konseyi nin asli kurucu iktidar yetkilerini ustlenmis bir organ oldugunu gostermektedir Kurucu Meclis hakkinda kanun 1982 Anayasasi nin kurucu meclis i olan Turkiye Cumhuriyeti Danisma Meclisi nin amblemi 29 Haziran 1981 tarih ve 2485 sayili Kurucu Meclis Hakkinda Kanun ile yeni bir anayasa hazirlamakla gorevli bir Kurucu Meclis kurulmustur Kurucu Meclisin gorevleri 29 Haziran 1981 tarihli ve 2485 sayili Kurucu Meclis Hakkinda Kanun un 2 maddesinde belirtilmistir En onemli gorevi yeni anayasa taslagini hazirlamaktir Ayrica Siyasi Partiler Kanunu ve Secim Kanunu gibi yasalarin hazirlanmasi da Kurucu Meclisin sorumlulugundadir Turkiye Buyuk Millet Meclisi kurulana kadar yasa yapma degistirme ve kaldirma yetkilerini kullanmak da Kurucu Meclisin gorevidir Kurucu Meclis Milli Guvenlik Konseyi ve Danisma Meclisi olmak uzere iki bolumden olusur madde 1 Milli Guvenlik Konseyi nin kimlerden olustugu yukarida belirtilmistir Danisma Meclisi 160 uyeden olusmaktadir Bu uyelerin 40 i dogrudan Milli Guvenlik Konseyi tarafindan secilirken 120 si ise her ilin valisi tarafindan belirlenen adaylar arasindan Milli Guvenlik Konseyi tarafindan secilir madde 3 Danisma Meclisi uyeleri halk tarafindan secilmez dogrudan veya dolayli olarak Milli Guvenlik Konseyi tarafindan atanmis kisilerdir Danisma Meclisine uye olabilmek icin 30 yasini doldurmus olmak yuksekogrenim yapmis olmak ve 11 Eylul 1980 tarihinde herhangi bir siyasi partiye uye olmamis olmak gibi sartlar aranmistir madde 4 Bu iki bolum arasinda asil yetkiye sahip olan Milli Guvenlik Konseyi dir Kurucu Meclis Hakkinda Kanun un 25 maddesine gore Milli Guvenlik Konseyi Danisma Meclisinden gelen kanun tasarilarini aynen veya degistirerek kabul veya reddedebilir Milli Guvenlik Konseyi tarafindan kabul edilen metin Resmi Gazete de yayimlanarak yasalasir Anayasa metninin hazirlanmasi surecinde de son soz Milli Guvenlik Konseyi ne aittir Kanunun 26 maddesine gore Danisma Meclisi tarafindan kabul edilen Anayasa metni Milli Guvenlik Konseyi tarafindan aynen veya degistirilerek kabul edilebilir 1982 Turkiye anayasa referandumuTurkiye Cumhuriyeti Anayasasi kabul edilmeli mi YerTurkiyeTarih7 Kasim 1982 41 yil once 1982 11 07 PazarSonuclar Oylar Evet 17 215 559 amp 0000000000000091 370000 91 37Hayir 1 626 431 amp 0000000000000008 630000 8 63Il bazinda sonuclar Evet HayirAnayasa nin hazirlanmasi ve kabul edilmesi sureci Danisma Meclisi DM oncelikle kendi uyeleri arasindan 15 uyeden olusan bir Anayasa Komisyonu secti 23 Ekim 1981 de acilan Danisma Meclisi yeni anayasayi hazirlamaya basladi Kenan Evren Anayasa nin ilk uc maddesinin degistirilemeyecegini ve degistirilmesinin teklif edilemeyecegini dorduncu madde olarak taslaga ekletti Cumhurbaskanlarinin iki donem gorevde kalmalarini saglayan maddeyi bir donem olarak degistirtti Anayasa daki cumhurbaskani yetkilerinin az olmasini ise ileride Anilari nin dorduncu cildinde soyle aciklayacakti Anayasa yi duzenlerken cumhurbaskanina verilen yetkilerin kisitli olmasina ben sebep oldum Ileride bu makama gelecek olanlar bu yetkileri suistimal eder diye dusundum onun icin fazla yetki ile donatilmasini uygun gormedim Hurriyet gazetesinin 12 Eylul 1980 tarihli manseti Ordu yonetime el koydu Hazirlanan ve son seklini alan 1982 Anayasasi 18 Ekim 1982 tarihinde Milli Guvenlik Konseyi tarafindan kabul edildi Anayasa nin halkin onayina sunulmasindan once Evren bazi illere gidip konusmalar yapti Anayasa nin cesitli basliklarini halka anlatti Oy kullanirken iki renk olacakti Mavi renk hayir beyaz renk evet demekti Evren yaptigi konusmalarla halki mavi oy vermemesi konusunda telkin etti verilecek beyaz oylarla Anayasa nin kabul edilmesini istedi Evren referandumdan iki gun once de radyo ve televizyondan bir konusma yaparak Anayasa ya destek istedi Anayasa 7 Kasim 1982 Pazar gunu yapilan halk oylamasinda 8 63 RED oyuna karsilik 91 37 KABUL oyuyla kabul edildi Evren yururluge giren Anayasa nin 1 gecici maddesi uyarinca yedi yillik bir sure icin Turkiye nin 7 Cumhurbaskani sifatini kazandi ve 9 Kasim 1982 gunu goreve basladi Hemen sonra 21 Kasim 1982 de Ordu ya giden Evren oylama sonuclarini soyle degerlendirdi Verilen oylardan biz pay cikarmadik Oylar Orgeneral Kenan Evren e MGK ne verilmedi Anayasayi kabul eden oylari vatandas hergun kavga eden birbirlerinin kirli camasirlarini ortaya doken degil selamlasmayi el sikismayi bile yapamayan kisilerden memnun olmadigi icin verdi Anayasa nin kabulunun onemli sebebi olarak ihtilal oncesi ic savas ortami nedeni ile vatandaslarin kendi hayatlarindan endise etmeleri ifade edilir Danisma Meclisi DM hazirladigi Anayasa taslagini 17 Temmuz 1982 tarihinde Danisma Meclisine sundu Danisma Meclisinin gorusmelerinin ardindan taslak 23 Eylul 1982 tarihinde kabul edildi Tasari 18 Ekim 1982 tarihinde Milli Guvenlik Konseyi tarafindan kabul edilerek halkoylamasina sunulmak uzere 20 Ekim 1982 tarihinde Resmi Gazete de yayimlandi 7 Kasim 1982 Pazar gunu yapilan halkoylamasi sonucunda tasari 91 37 oraninda evet oyu alarak kabul edildi Halk tarafindan kabul edilen Anayasa 9 Kasim 1982 tarihinde 2709 sayili Kanun olarak Resmi Gazete de yayimlanmistir Bu oran 1961 Anayasasinin yuzde 61 5 olan evet oylarina gore cok yuksek bir kabul duzeyini yansitmaktadir Bu yuksek kabul oraninin sebepleri arasinda MGK nin partilerustu gorunumu medyanin siki denetim altinda tutulmasi siyasi partilerin kapatilmis olmasi 12 Eylul 1980 oncesinin halkta derin izler birakmasi siddet olaylarina tepki eski siyasi iktidarlara guvensizlik ve referandum sonucunun hayir cikmasi halinde olacaklarin belirsizligi sayilabilir 6 Kasim 1983 te milletvekili genel secimleri yapildi ve Turkiye Buyuk Millet Meclisi Baskanlik Divani da 6 Aralik 1983 te olustu Bu tarihte Anayasanin 177 maddesi geregi Milli Guvenlik Konseyi nin ve Danisma Meclisi nin hukuki varliklari sona ermistir Kabul edilen Anayasa da bulunan Askeri Yonetim doneminde Milli Guvenlik Konseyi Hukumet ve Kurucu Meclis uyelerinin omur boyu yargilanmasini engelleyen gecici 15 madde 2010 Turkiye anayasa degisikligi referandumuna kadar kaldirilmadi Gecis sureci Zincirbozan 1983 te siyasi partilerin yeniden kurulmasina izin verildi Ancak Milli Guvenlik Konseyinin yayimladigi 31 Mayis 1983 tarih ve 79 sayili kararla Adalet Partisinden Suleyman Demirel Ali Naili Erdem Ekrem Ceyhun Saadettin Bilgic Nahit Mentese Yigit Koker Ihsan Sabri Caglayangil Cumhuriyet Halk Partisinden Sirri Atalay Metin Tuzun Celal Dogan Deniz Baykal Ferhat Aslantas Suleyman Genc Yuksel Cakmur Buyuk Turkiye Partisinden Husamettin Cindoruk ve Mehmet Golhan olmak uzere 16 eski siyasetci 121 gun sureyle Canakkale nin Lapseki ilcesindeki Zincirbozan askeri ussunde zorunlu ikamete tabi tutuldu Cumhurbaskani Kenan Evren secimlerden iki gun once 4 Kasim 1983 te ANAP i ve genel baskani Turgut Ozal i ad belirtmeden hedef alan bir televizyon konusmasi yapti ve halki bu partiye oy vermemesi konusunda uyardi Milli Guvenlik Konseyinin yeni kurulan partilerin kurucularini veto etmesi ve bazi partilerin ulke genelindeki gerekli teskilatlanmayi secim donemine yetistirememeleri nedeniyle 6 Kasim 1983 genel secimlerine katilmasina izin verilmeyen Buyuk Turkiye Partisinin devami niteliginde olan Dogru Yol Partisi Sosyal Demokrasi Partisi ve Refah Partisine Yasaklilar Konsey tarafindan genel secimlere katilmalari uygun bulunan Emekli Orgeneral Turgut Sunalp in liderligindeki Milliyetci Demokrasi Partisi eski Basbakanlik Mustesari Necdet Calp in liderligindeki Halkci Parti ve 24 Ocak kararlarini hazirlayan Turgut Ozal in liderligindeki Anavatan Partisine Icazetliler veya 6 Kasim Partileri denildi 1983 genel secimleri 6 Kasim 1983 genel secimlerini Anavatan Partisi kazandi Halkci Parti ikinci ve Milliyetci Demokrasi Partisi de surpriz bir sekilde ucuncu oldu Secimlerden sonra milletvekillerinin parti degistirmeleri sonucunda Dogru Yol Partisi ve Sosyal Demokrasi Partisi de Meclise girdi Daha sonra alinan basarisiz secim sonuclari nedeniyle Milliyetci Demokrasi Partisi kendisini feshetti Halkci Parti ise Sosyal Demokrasi Partisi ile birleserek Sosyaldemokrat Halkci Partiyi kurdu 1987 Turkiye anayasa degisikligi referandumu1982 Anayasasi nin gecici 4 maddesi ile getirilen 10 ve 5 yillik siyasal yasaklar kalkmali mi YerTurkiyeTarihPazar 6 Eylul 1987 36 yil once 1987 09 06 1987 Turkiye anayasa degisikligi referandumu 1982 Anayasasi nin gecici 4 maddesi ile getirilen 10 ve 5 yillik siyasal yasaklarin kalkip kalkmamasi konusunda 6 Eylul 1987 de duzenlendi Secmen kutuklerinin belirlenmesi amaciyla 12 Temmuz 1987 de tum yurtta sokaga cikma yasagi uygulandi Yuksek Secim Kurulu halk oylamasi sonuclarini 12 Eylul 1987 de acikladi Halk oylamasina 24 436 821 secmen katildi Gecerli 23 347 856 oydan 11 711 461 i evet 50 16 11 636 395 i hayir 49 84 cikti Boylece Gecici 4 madde yururlukten kalkti Bu referandumda Evet oylari ile Hayir oylari arasinda sadece 75 066 oy cikmistir Sonuclarin aciklanmasindan once donemin Basbakani Turgut Ozal erken genel secim karari almis ve ayni yil 29 Kasim da 1987 Turkiye genel secimleri yapilmistir 2007 Turkiye anayasa degisikligi referandumuBu referandum su konularda yapilmaktadir Cumhurbaskaninin meclis yerine halk tarafindan secilmesi Cumhurbaskanligi suresinin yedi yildan bes yila indirilmesi Cumhurbaskaninin ikinci bir donem icin yeniden secilmesi Genel secimlerin bes yerine dort yilda bir duzenlenmesi Milletvekillerinin parlamento kararlari icin yeterli cogunlugunun 67 den 34 e dusurulmesi Tarih21 Ekim 2007 16 yil once 2007 10 21 Sonuclar Oylar Evet 19 422 714 amp 0000000000000068 950000 68 95Hayir 8 744 947 amp 0000000000000031 050000 31 05Kayitli secmen katilim 67 49 Il bazinda sonuclar Evet HayirResmi site 2007 Turkiye anayasa degisikligi referandumu 2000 yilinda secilen 10 cumhurbaskani Ahmet Necdet Sezer in gorev suresi 16 Mayis 2007 de dolmaktaydi TBMM cumhurbaskanligi adayligi son basvuru tarihini 25 Nisan gecesi ve ilk tur oylama gununu 27 Nisan olarak belirlemisti Secim donemine basortusu ve laiklik tartismalariyla gelinmisti Ulkenin cesitli yerlerinde Cumhuriyet Mitingleri adiyla genis katilimli gosteriler duzenlendi ve iktidar partisinin kendi siyasal cizgisinden bir ismi cumhurbaskanligina secmesi engellenmek istendi Secimin kaderini ise dort ay once ortaya atilan 367 tartismalari belirledi Anayasa nin 102 maddesine gore cumhurbaskani secilebilmek icin ilk iki turda nitelikli cogunluk 367 oy sonraki iki turda ise salt cogunluk 276 oy araniyordu Eski Yargitay Bassavcisi Sabih Kanadoglu 26 Aralik 2006 da Cumhuriyet te yayimlanan yazisinda Anayasa da belirtilen 367 nin sadece karar yeter sayisi degil ayni zamanda toplanti yeter sayisi oldugunu ortaya atti Bu goruse gore oylamalara en az 367 kisinin katilmasi gerektigi aksi halde sonucun gecersiz olacagi iddia edildi Boylece meclisteki sandalye sayisi 354 olan iktidar partisi tek basina kendi oylariyla cumhurbaskani secemeyecekti Ayni donemde ana muhalefet partisi lideri Deniz Baykal iktidar partisinin uzlasma olmadan kendi adayini cikarmasi durumunda oylamalara katilmayacaklarini ve 367 tartismalarinin ciddiye alinmasi gerektigini soyledi Iktidar partisi donemin disisleri bakani olan Kayseri milletvekili Abdullah Gul u aday gosterdi Bu arada yine iktidar kanadindan Ankara milletvekili Ersonmez Yarbay adaylik basvurusu yapmisti ancak Yarbay ilk tur oylamasi oncesi adayliktan cekildi Ilk tur oylama 27 Nisan da yapildi Toplam 361 oy kullanilirken Abdullah Gul 357 oy aldi Oylamanin hemen sonrasinda CHP 367 iddiasiyla secimi Anayasa Mahkemesine tasidi Ayni gunun aksami Genelkurmay Baskanligi internet sitesine daha sonra e muhtira olarak anilacak bir basin aciklamasi konuldu Aciklamada secimlerde laikligin tartisma konusu yapildigi ve Genelkurmay in bu konuda taraf oldugu soylendi Anayasa Mahkemesi 1 Mayis ta verdigi kararla 367 iddiasini kabul ederek yapilan birinci tur oylamayi iptal etti Bunun uzerine 6 Mayis ta yapilan iki yoklamada da toplanti yeter sayisinin 367 bulunamayisi yuzunden 11 Cumhurbaskani secilemedi Vikikaynak ta Anayasa Mahkemesi nin 2007 54 nolu karari ile ilgili metin bulabilirsiniz Vikikaynak ta Turk Genelkurmay Baskanligi 27 Nisan 2007 tarihli basin aciklamasi ile ilgili metin bulabilirsiniz Anayasa Mahkemesinin oylama iptali karari uzerine cumhurbaskanligi secimi henuz tekrarlanmadan AK Parti den erken genel secim karari cikti 24 Haziran da secimlere gidilmesi icin meclise teklif sunuldu Daha sonra Yuksek Secim Kurulunun secim takviminin isleyebilmesi icin 22 Temmuz tarihi onerisine uyularak tum partilerin destegiyle secim karari alindi Disisleri Bakanligi gorevini yuruttugu yillarda Abdullah Gul 2005 Cumhurbaskanligi gorevini yuruttugu yillarda Ahmet Necdet Sezer 2006 Mecliste secim karari alinmasinin yaninda Anayasa da bazi degisikliklere gidildi Buna gore genel secimlerin yapilma suresi bes yilda birden dort yilda bire dusuruldu Cumhurbaskanligi seciminin iptaline yol acan toplanti yeter sayisi konusu meclisin tum islemlerinde ucte bir cogunluk olarak netlestirildi Cumhurbaskaninin meclis tarafindan degil halk tarafindan iki turlu oylamayla secilmesi kararlastirildi yedi yil olan gorev suresi bes yila dusurulerek iki kez secilebilmenin onu acildi Degisiklik paketi mecliste 376 oyla kabul edilmisti Ancak yeni cumhurbaskani secilemediginden gorev suresi dolmasina ragmen gorevini surduren Ahmet Necdet Sezer yapilan degisiklikleri rejimi sikintiya sokar elestirisiyle veto etti Degisiklik paketi tekrar geldigi mecliste bu kez 370 oyla aynen kabul edildi Ayni metinle ikinci kez onune gelen paketi veto yetkisi bulunmayan Sezer 15 Haziran da paketi halk oylamasina sunma karari aldigini ayrica Anayasa Mahkemesine iptal davasi acacagini duyurdu Yuksek mahkeme 5 Temmuz da verdigi kararla Cumhurbaskanliginin iptal taleplerini reddetti Degisiklik paketi 21 Ekim de yapilan halk oylamasinda 68 oyla kabul edilerek yururluge girdi Alinan karar sonucu 22 Temmuz da erken secime gidildi Secimde 46 6 oy alan Recep Tayyip Erdogan liderligindeki AK Parti 341 milletvekilligi ile yeniden tek basina iktidar oldu Ancak partinin oy orani yaklasik 12 artmasina ragmen Devlet Bahceli baskanligindaki MHP nin de 14 3 le baraji gecmesi ve meclisteki ucuncu parti olmasi dolayisiyla iktidar partisinin meclisteki sandalye sayisinda dusus oldu 20 85 oy alan Deniz Baykal yonetimindeki CHP ana muhalefet partisi konumunu korudu Oylari az da olsa artan partinin sandalye sayisi yine meclise MHP nin de girmis olmasiyla 178 den 112 ye kadar geriledi 2010 Turkiye anayasa degisikligi referandumu 2010 Turkiye anayasa degisikligi referandumuReferandumda Anayasa nin yirmi alti maddesi var Tarih12 Eylul 2010 13 yil once 2010 09 12 Sonuclar Oylar Evet 21 789 180 amp 0000000000000057 880000 57 88Hayir 15 854 113 amp 0000000000000042 120000 42 12Kayitli secmen katilim 73 71 Il bazinda sonuclar Evet Hayir Mayis 2010 da Meclisten gecen ve Cumhurbaskani Abdullah Gul tarafindan halkoyuna sunulan 26 maddelik anayasa degisikligi paketindeki maddelerden biri de gecici 15 madde nin kaldirilmasiyla ilgiliydi Bu maddenin kaldirilmasiyla 12 Eylul Darbesi ile ilgili iddia edilen suclarin zaman asimina ugrayip ugramayacagi konusunda farkli gorusler ortaya atildi Referandum sonucu degisikliklerin kabul edilmesiyle 57 88 evet 13 Eylul 2010 tarihinde cesitli sivil toplum kuruluslari sendikalar dernekler ve bazi kisiler 12 Eylul u yapanlar hakkinda suc duyurusunda bulundu Butun suc duyurularini toplayan Ankara Cumhuriyet Bassavciligi Milli Guvenlik Konseyi MGK adi altinda 12 Eylul 1980 de ulke yonetimine el koyan ve 7 Aralik 1983 tarihine kadar bu statusunu surduren askeri cunta yonetiminin hayatta kalan uyeleri Kenan Evren Nejat Tumer ve Tahsin Sahinkaya nin isledigi A Nurnberg Sarti ile kabul edilmis ve tum devletlerin kendi kanunlarinda yer almasa dahi sucun olusumu halinde takip etmek zorunda olduklari uluslararasi hukukun buyruk kurali niteligine sahip insanliga karsi suclar B 765 Sayili Ceza Kanunu nun 146 147 153 174 179 180 181 maddeleri kapsaminda insanliga karsi suclar ve resen takdir edilecek suclar nedeniyle haklarinda bassavcilik tarafindan ceza dava acilmasi ve haklarinda gerekli onlemlerin alinmasi istemi ile 7 Nisan 2011 tarihinde ilk sorusturmayi baslatti 4 Nisan 2012 tarihinde darbenin yargilanmasina baslandi Davalarin sonucunda 2014 yilinda Evren ve Sahinkaya mahkeme tarafindan muebbet hapis cezasi aldi Karar sonrasi temyize gidildi bu surecte hem Evren hem Sahinkaya oldu Bunun uzerine Yargitay 16 Ceza Dairesi kamu davasini ortadan kaldirdi ve saniklarin olumunden dolayi davanin dusurulmesine karar verdi Kararlar kesinlesmedi Ayrica Yargitay Evren ve Sahinkaya nin rutbelerinin sokulmesine ve mal varliklarina el konulmasina yer olmadigini hukmetti Davanin mudahillerinden olan Devrimci 78 liler Federasyonu davadan vazgecmeyeceklerini ve 57 ilde iskence iddiasiyla acilan davalari yakin takipte tutacaklarini belirtti 2017 Turkiye anayasa degisikligi referandumuTurkiye parlamenter sistemi kaldirip baskanlik sistemini benimseyerek partili cumhurbaskanina yurutme yetkisi vermeli mi Basbakanliga son vererek cumhurbaskani ile onun atayacagi cumhurbaskani yardimcilari ve bakanlardan olusan bir hukumet sistemi benimsemeli mi Hem cumhurbaskanina hem meclise secimleri yenileme yetkisi verip ikisinin secimlerinin birlikte yapilmasini kabul etmeli mi Secilme yasini 25 ten 18 e dusurmeli ve milletvekili sayisini 550 den 600 e yukseltmeli mi Mahkemelerin tarafsizligina anayasada yer vermeli ve HSYK nin yapisini degistirmeli mi YerTurkiye ve yurt disi temsilcilikleriTarih16 Nisan 2017 7 yil once 2017 04 16 Sonuclar Oylar Evet 25 157 463 amp 0000000000000051 410000 51 41Hayir 23 779 141 amp 0000000000000048 590000 48 59Gecerli oylar 48 936 604 amp 0000000000000098 270000 98 27Gecersiz ve bos oylar 862 251 amp 0000000000000001 730000 1 73Toplam oy 49 798 855 100 00Kayitli secmen katilim 58 291 898 amp 0000000000000085 430000 85 43Il bazinda sonuclar Evet HayirResmi Sonuclar dd dd dd dd 2017 Turkiye anayasa degisikligi referandumu Baskanlik sistemi 2005 te Adalet Bakani Cemil Cicek tarafindan onerildi ve Basbakan Erdogan tarafindan desteklendi Bu sure zarfindan sonra baskanlik sistemine gecis Adalet ve Kalkinma Partisi liderleri tarafindan yeni anayasa ile birlikte bircok kez acik bir sekilde dile getirildi Ekim 2016 da partinin Genel Baskan Yardimcisi Hayati Yazici Nisan 2017 nin degisiklik icin referandum tarihi olacagini acikladi Kasim 2016 da AK Parti getirmeyi istedigi sistemin adinin baskanlik sistemi degil cumhurbaskanligi sistemi adiyla anilacagini duyurdu 10 Aralik 2016 da AK Parti ile MHP 21 maddelik anayasa degisikligi onerisi uzerinde gorusmek icin bir araya geldi ve referanduma gidilmesi icin gerekli olan meclis onayi surecine gecmek icin milletvekillerinden imza toplamaya basladi Bunun uzerine degisiklik teklifinin destekcisi olan hukumete yakin medya kullanmakta oldugu baskanlik sistemi adini terk ederek cumhurbaskanligi sistemi adini kullanmaya basladi Nisan 2017 de secmenler mevcut Turkiye Anayasasi nin 18 maddesi uzerindeki degisikliklerini oyladi Hukumetteki Adalet ve Kalkinma Partisi AK Parti ve kurucularindan Cumhurbaskani Recep Tayyip Erdogan tarafindan desteklenen madde degisiklikleriyle ilgili tartismalar uzun sure devam ettikten sonra muhalefetteki Milliyetci Hareket Partisi nin MHP destegiyle birlikte meclisten gecerek halk oylamasi karari alindi Degisiklik paketi yururlukteki parlamenter sistemin kaldirilarak yerine baskanlik sisteminin getirilmesini basbakanlik makaminin ortadan kaldirilmasini meclisteki vekil sayisinin 550 den 600 e cikarilmasini ve Hakimler ve Savcilar Yuksek Kurulunun HSYK yapisinda degisiklikler yapilmasini icermektedir Anayasa degisikligi teklifi ilk olarak AK Parti tarafindan 2011 genel secimlerinin hemen pesine duyuruldu ancak meclisteki tum partilerden olusan anayasa komisyonunun fikir birligine ulasamamasi uzerine geri cekildi 2014 cumhurbaskanligi secimlerinde Recep Tayyip Erdogan in cumhurbaskani koltuguna oturmasiyla birlikte baskanlik sistemine gecis tartismalari hiz kazanarak daha cok gundeme geldi ve hem Haziran 2015 genel secimlerinde hem de Kasim 2015 genel secimlerinde AK Parti nin en onemli secim politikalarindan biri oldu Mayis 2016 da basbakanligi ortadan kaldiracak anayasal degisiklik konusunda Erdogan la anlasmazliklar yasayan Ahmet Davutoglu gorevden istifa ederek yerine en onemli gundeminin anayasa degisikligi oldugunu soyleyen Binali Yildirim geldi Gecmiste bircok kez baskanlik sistemine karsi oldugunu dile getiren MHP Genel Baskani Devlet Bahceli Ekim 2016 da degisiklik teklifini meclise getirmesi icin hukumete cagri yapti ve surecte is birligi icinde olabileceklerini duyurdu Bir aylik gorusmelerin ardindan Aralik ta teklif uzerinde anlasmaya varan AK Parti ve MHP boylece onerinin referanduma sunulmasi icin gerekli olan meclis onayi surecini baslatti Milletvekilleri anayasa degisikligi teklifini oyluyor Ocak 2017 20 Ocak 2017 de beste uc oy sayisi 330 u asarak 339 oy toplayan anayasa degisikligi teklifi meclisten gecerek referandum karari verildi Ana muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi CHP oylamalar sirasinda gizli oy kullanilmasi gerekirken acik oy kullanilmasi gibi cesitli usulsuzlukler yasandigini belirtti Toplam koltuk sayisi 550 olan Turkiye Buyuk Millet Meclisinde 537 milletvekili oylamaya katildi Halklarin Demokratik Partisi nin HDP 11 milletvekili henuz kanitlanmamis terorizm suclamalarindan dolayi tutuklu oldugu icin oylamalarda yer alamadi tutuklu milletvekilleri anayasa gorusmelerinin ic tuzuge aykiri oldugunu bildirerek durdurulmasini isterken geriye kalan 48 HDP li milletvekili ise oylamalari boykot etti Meclis Baskani Ismail Kahraman ise hastaneye kaldirildigi icin oy kullanamadi yerine gecici baskanlik eden Ahmet Aydin ise meclis baskanlarinin oylamalari katilmamasi kurali nedeniyle oy veremedi Toplamda 537 milletvekili oylamaya katilabilecekti ve bunlardan 315 i AK Parti den 133 u CHP den 48 i HDP den ve 39 u MHP dendi bunlara ek olarak iki bagimsiz vekil bulunmaktaydi MHP milletvekillerinden 6 kisi degisiklik teklifine karsi olduklarini belirterek Hayir diyeceklerini acik bir sekilde duyurunca Evet oyunun fire olmaksizin 348 olmasi tahmin edildi CHP nin 133 milletvekili ile iki bagimsiz vekil Aylin Nazliaka ve Umit Ozdag da oylamada Hayir diyecegini acikladi HDP ise oylamayi boykot etti 2017 yilinda Turkiye Buyuk Millet Meclisi nin yapisi Meclis oylamasi 9 Ocak ta basladi ve oylamanin ilk turu 15 Ocak ta tamamlandi Degisiklige karsi olan milletvekilleri ara verilmeksizin ayni gun icinde birden cok maddenin oylandigina dikkat cekerek acelecilik olarak nitelendirdikleri bu durumu elestirdi Oylamalara usulsuzluk tartismalari golge dusurdu CHP milletvekilleri AK Parti yonetiminin hangi oyu kullanacagi belirsiz olan kendi milletvekillerini Evet oyuna zorlamak icin yasalar tarafindan izin verilmedigi halde acik oy kullanimini sart kostugunu ifade ederek oylama sirasinda acik oy kullanan AK Parti milletvekillerinin fotograf ve videolarini cekti AK Parti milletvekilleri kendilerini acik oy kullanirken goruntuleyen kisilere tepki gosterdi ve bu yuzden hukumet ile muhalefet vekilleri arasinda zaten yasanan sozlu tartismalar zaman zaman fiziki kavgaya donustu CHP li vekil Fatma Kaplan Hurriyet AK Parti Grup Baskanvekili Mustafa Elitas ile Basbakan Binali Yildirim i acik oy kullanirken goruntuledigi icin AK Parti milletvekilleri tarafindan darp edildi Bazi milletvekilleri fiziki kavgalar sonucunda hastaneye kaldirilirken tartismalar sirasinda meclis kursusunde yer alan 15 000 degerindeki bir mikrofon kayboldu Oylamanin ikinci turu ise 20 Ocak ta tamamlandi ve teklifin tum maddeleri meclisten gecti Onaylanan degisikligi yururlugu koymak icin yapilan nihai oylama referandum siniri olan 330 u gecerek 339 oyla kabul edildi ancak dogrudan yururluge girmesi icin gerek olan 367 barajinin altinda kaldi 16 Nisan 2017 tarihinde yapilan anayasa degisikligi referandumu 51 41 oranla kabul edildi Resmi olmayan sonuclarin aciklanmasinin ardindan Yuksek Secim Kurulunun muhursuz oylarin gecerli sayilmasina yonelik kararini protesto etmek icin Turkiye nin bircok sehrinde gosteriler duzenlendi Basta Istanbul Ankara ve Izmir olmak uzere Mugla Aydin Mersin Kocaeli Adana Canakkale ve Konya illerinde toplanan eylemciler referandumun iptali talebinde bulundu ve YSK nin karari protesto edildi IcerikTurkiye Cumhuriyeti Anayasasi sekiz kisimdan olusur Bunlar su sekildedir Baslangic Genel Esaslar Temel Haklar ve Odevler Cumhuriyetin Temel Organlari Mali ve Ekonomik Hukumler Cesitli Hukumler Gecici Hukumler ve Son Hukumler Baslangic Anayasa metnine dahildir Baslangic kismi Anayasanin dayandigi temel gorus ve ilkeleri belirtir ve Anayasa metnine dahildir Anayasa nin nasil yorumlanacagini ve yurttaslarin vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olundugunu ifade eden bolumudur Genel Esaslar ise devlet ile ilgili tanimlari icerir ve Turk Milleti olarak tanimlanan vatandaslarin egemenlik haklarindan anayasal devlet organlarina verdigi yetkileri tanimlar Ilk uc madde 4 maddede belirtildigi uzere degistirilemez degistirilmesi teklif dahi edilemez Temel Haklar ve Odevler Cumhuriyetin Temel Organlari olarak belirlenmis ve kuvvetler ayriligi prensibi ile hareket etme zorunlulugu olan Yasama Yurutme ve Yargi organlarina verilen yetkileri ve bunlarin gorevlerini tanimlar Mali ve Ekonomik Hukumler devletin hareket edecegi temel mali ekonomik politikalari ve kurallari belirler Cesitli Hukumler kisminda Baslangic ta da belirtilen Inkilap kanunlarinin korunmasi ile ilgili durum daha onceki anayasalarda yer alan kanunlar siralanarak detayli bicimde aciklanir Gecici Hukumler kisminda anayasa degisiklikleri sirasinda ortaya cikan gecici durumlar yer alir Son Hukumler Anayasa degisikliginin nasil yapilabilecegini ve bu anayasa metni icerigi ile ilgili teknik bilgileri icerir Genel bakisBirinci bolum Kurulus ilkeleri Turkiye Cumhuriyeti nin kurucusu ve ilk cumhurbaskani Mustafa Kemal Ataturk Ankara 29 Ekim 1925 Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi Turkiye nin laik 2 1 ve demokratik 2 1 bir cumhuriyet 1 1 oldugunu ve egemenligini 6 1 kayitsiz sartsiz milletten aldigini belirtmektedir Egemenlik Turk Milleti nden gelir ve bu egemenlik Turkiye Buyuk Millet Meclisi ne yetki verir 4 Madde Cumhuriyet in ilk uc maddesinde tanimlanan kurucu ilkelerin degistirilmesine iliskin herhangi bir onerinin kabul edilemez oldugunu ve bu ilkeleri degistirmeyi teklif dahi edememe durumunu tanimlar Ayni zamanda onsoz Ataturk un milliyetcilik ilkesini de anarak Cumhuriyet in maddi ve manevi refahini hedeflemektedir Turkiye devletinin temel niteligi laiklik 2 sosyal devlet 2 hukukun ustunlugu 10 Cumhuriyet yonetimi 1 Cumhuriyet ve Turk Milleti nin bolunmezligi 3 1 olarak tanimlanmistir Bu sekilde sekuler demokrasi ilkelerine dayanan bir butunlesik ulus devletin kurulmasi amaclanmaktadir Devletin Temel Amac ve Gorevleri Madde 5 te tanimlanmistir Anayasa devletin Yasama Yetkisi 7 1 Yurutme Yetkisi 8 1 ve Yargi Yetkisi 9 1 arasinda gucler ayriligini kurmaktadir Hukukculara gore yasama ve yurutme organlari arasindaki gucler ayriligi gevsek bir sekilde tanimlanirken yurutme organi ile yargi organi arasindaki ayrilik daha kati bir sekildedir Insan Haklari Aniti Izmir ilinin Karsiyaka ilcesinde yer almaktadir Temeli 1989 yilinda Insan Haklari Gunu olan 10 Aralik ta atilmis 16 Aralik 1990 da torenle acilmistir Ikinci bolum Hak ve hurriyetler Anayasa nin Ikinci Kismi temel hak ve hurriyetleri iceren hak ve hurriyetlerin guvence altina alinmasi ni duzenlemektedir Bu kapsamda asagidaki haklar ve ozgurluklerin guvence altina alindigi belirtilmektedir Madde 17 Kisisel dokunulmazlik bireyin maddi ve manevi varligi Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi her bireyin yasama hakkina maddi ve manevi varligini koruma ve gelistirme hakkina sahip oldugunu belirtir Anayasaya gore tibbi gereklilikler ve yasal duzenlemeler disinda kisinin vucut butunlugune dokunulamaz ve rizasi olmadan bilimsel veya tibbi deneylere tabi tutulamaz Iskence ve kotu muamele kesinlikle yasaktir kimse insan haysiyetiyle bagdasmayan bir cezaya veya muameleye maruz birakilamaz Ayrica mesru mudafaa yakalama ve tutuklama emirlerinin yerine getirilmesi kacma girisimlerinin onlenmesi ayaklanma veya isyanin bastirilmasi veya olaganustu durumlar sirasinda yetkili makamlarin verdigi emirlerin uygulanmasi gibi zorunlu durumlarda silah kullanilmasina dair yasal duzenlemeler bulunmaktadir Bu hukumler kanunun izin verdigi bu tur zorunlu durumlar disinda kalan oldurme eylemlerini kapsamaz Madde 18 Zorla calistirmanin yasaklanmasi Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi kisilerin zorla calistirilamayacagini ve angaryanin yasak oldugunu belirtir Ancak belirli sartlar altinda calistirmalara izin verilebilir Bu sartlar yasal duzenlemelerle belirlenir ve hukumluluk veya tutukluluk sureleri icindeki calistirmalari olaganustu durumlarda vatandaslardan istenecek hizmetleri ulke ihtiyaclarinin zorunlu kildigi alanlarda ongorulen vatandaslik gorevi niteligindeki beden ve fikir calismalarini kapsar Bu durumlar zorla calistirma olarak kabul edilmez Abide i Hurriyet aniti Istanbulda yapilmis ilk milli anittir Kagithane vadisine hakimdir Bu nedenle Hurriyet i Ebediyye Tepesi denilen yerdedir Ittihat ve Terakki Cemiyeti nin iktidar oldugu donemde yapilmistir Madde 19 Kisisel hurriyet ve guvenlik Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi kisilerin hurriyeti ve guvenligine saygi gosterilmesini ongorur Bu maddeye gore Mahkemelerce verilen hurriyeti kisitlayici cezalar ve guvenlik tedbirlerinin uygulanmasi mahkeme kararinin veya yasal yukumlulugun yerine getirilmesi cocuklarin gozetim altina alinmasi veya yargi onune cikarilmasi icin verilen kararlarin uygulanmasi toplum icin tehlike arz eden akil hastalari uyusturucu madde veya alkol bagimlilari serseriler veya hastalik yayabilecek kisilerin tedavi egitim veya islah edilmesi amaciyla alinan tedbirler bu hukmenin disindadir Suclulugu hakkinda kuvvetli belirti bulunan kisiler ancak kacma delillerin yok edilmesi veya degistirilmesini onleme veya benzeri durumlari engelleme amaciyla veya yasada belirtilen diger hallerde hakim karariyla tutuklanabilir Hakim karari olmadan yapilan yakalamalar ancak sucustu hali veya gecikmesinde sakinca bulunan hallerde gerceklestirilebilir Yakalanan veya tutuklanan kisilere yakalama veya tutuklama nedenleri ile haklari hemen bildirilir Kisiler en gec kirksekiz saat icinde veya toplu suclar icin en cok dort gun icinde hakim onune cikarilir Bu sureler olaganustu hallerde uzatilabilir Tutuklanan kisiler makul sure icinde yargilanma hakkina sahiptir ve serbest birakilma talep edebilirler Serbest birakilma ilgili kisinin yargilama surecinde mahkemede hazir bulunmasini veya mahkemeye uymasini saglamak icin bir guvenceye baglanabilir Hurriyeti kisitlanan kisiler durumlarinin hemen degerlendirilmesi ve kanuna aykiri ise serbest birakilmasi icin yetkili bir yargi merciine basvurma hakkina sahiptirler Bu esaslar disinda bir isleme tabi tutulan kisilere ugratilan zarar Devlet tarafindan tazmin edilir Metin Yurdanur a ait Insan Haklari Heykeli Ankara da bulunmaktadir Madde 20 Bireysel hayatin gizliligi Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi bireylerin ozel hayatlarina ve aile hayatlarina saygi gosterilmesini onemseyen temel bir hakki guvence altina almaktadir Bu hakkin altinda ozel hayatin ve aile hayatinin gizliligi kesin bir sekilde korunmaktadir Buna ek olarak milli guvenlik kamu duzeni suc onleme genel saglik ve genel ahlak gibi belirli sebeplere dayali olarak ozel kagitlarin esyalarin ve kisisel verilerin gizliligi sadece hakim karari veya kanunla yetkilendirilmis merciin yazili emri ile ihlal edilebilir Ancak bu tur mudahalelerin suresi ve sebepleri siki bir sekilde duzenlenmistir ve hakim denetimi gerekmektedir Madde 21 Konut dokunulmazligi Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi bireylerin konutlarina saygi gosterilmesini ve bu konutlarin dokunulmazligini kesin bir sekilde korumaktadir Bu hukme gore milli guvenlik kamu duzeni suc onleme genel saglik ve genel ahlak gibi belirli sebeplere dayali olarak kisinin konutuna girme arama yapma veya konutta bulunan esyalara el koyma ancak hakim karari veya kanunla yetkilendirilmis merciin yazili emri ile mumkun olabilir Ancak bu tur mudahalelerin suresi ve sebepleri yine siki bir sekilde duzenlenmis ve hakim denetimi gerekmektedir Madde 22 Haberlesme hurriyeti Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi bireylerin haberlesme hurriyetini ve haberlesmenin gizliligini koruma altina almaktadir Bu hukme gore herkes haberlesme hurriyetine sahiptir ve haberlesme gizliligi esastir Ancak milli guvenlik kamu duzeni suc islenmesinin onlenmesi genel saglik ve genel ahlakin korunmasi veya baskalarinin hak ve ozgurluklerinin korunmasi gibi belirli sebeplere dayali olarak haberlesmenin engellenmesi veya gizliligine dokunulmasi ancak hakim karari veya kanunla yetkilendirilmis merciin yazili emri ile mumkun olabilir Ayrica bu tur mudahalelerin suresi ve sebepleri siki bir sekilde duzenlenmis ve hakim denetimi gerekmektedir Anayasa istisnalarin uygulanacagi kamu kurum ve kuruluslarini kanunla belirlemistir Bu da demokratik denetim altinda ve seffaf bir sekilde haberlesme hurriyetinin sinirlanmasini saglar Bu hukum bireylerin ozel iletisimlerinin gizliligini korurken kamusal guvenligi ve duzeni saglama ihtiyacini dengelemeye yardimci olur Madde 23 Yerlesme ve seyahat hurriyeti Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi herkesin yerlesme ve seyahat hurriyetine sahip oldugunu belirtir Yerlesme hurriyeti suc islenmesini onleme sosyal ve ekonomik gelismeyi tesvik etme saglikli ve duzenli kentlesmeyi gerceklestirme ve kamu mallarini koruma gibi amaclarla sinirlanabilir Seyahat hurriyeti ise suc sorusturma ve kovusturmasi sebebiyle veya suc islenmesini onlemek amaciyla kisitlanabilir Ancak bu sinirlamalar yasalara ve hakim kararina dayandirilmalidir Vatandaslarin yurt disina cikma hurriyeti sadece suc sorusturmasi veya kovusturmasi nedeniyle hakim kararina bagli olarak sinirlanabilir Bu duzenleme vatandaslarin yurtdisina seyahat etme hakkini korurken yasal sureclerin gerektigi sekilde yurutulmesine olanak tanir Vatandaslar sinir disi edilemez ve yurda giris haklari ellerinden alinamaz Sekuler Laik devletler Resmi dini olan devletler Belirsiz veya veri yokDunyada anayasasinda laikligi deklare eden bes devlet vardir Fransa 1958 Anayasasi nin 1 Maddesi Japonya 1946 Anayasasi nin 20 Maddesi Meksika 1917 Anayasasi nin 3 Maddesi Portekiz 1976 Anayasasi nin 41 Maddesi Turkiye 1982 Anayasasi nin 2 Maddesi Madde 24 Din ve vicdan hurriyeti Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi her bireyin vicdan dini inanc ve kanaat hurriyetine sahip oldugunu vurgular Bu hurriyet 14 madde hukumlerine uygun oldugu surece ibadet dini ayinler ve torenler icin serbesttir Kimse ibadete katilmaya dini ayin ve torenlere zorlanamaz veya dini inanc ve kanaatlerini aciklamaya zorlanamaz Ayrica dini inanc ve kanaatlerinden dolayi kinanamaz veya suclanamaz Din ve ahlak egitim ve ogretimi Devletin denetimi ve gozetimi altinda yapilir Ilk ve ortaogretim kurumlarinda din kulturu ve ahlak ogretimi zorunlu bir ders olarak okutulur Diger din egitim ve ogretimi ise kisilerin kendi istegine baglidir ancak kucukler icin kanuni temsilcilerinin talebine tabidir Kimse Devletin sosyal ekonomik siyasi veya hukuki duzenini dini kurallara dayandirma veya dini veya dini duygulari istismar etme amaciyla kotuye kullanamaz veya siyasi veya kisisel cikar saglayamaz Bu hukumler din ozgurlugunu ve toplumun dini inanclarini korurken devletin laik yapisini surdurmeyi amaclar Madde 25 Dusunce ve kanaat hurriyeti Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi her bireyin dusunce ve kanaat hurriyetine sahip oldugunu belirtir Bu hurriyet herhangi bir sebep veya amacla kimseye dusunce ve kanaatlerini aciklama zorunlulugu getirilemeyecegini ayrica dusunce ve kanaatler sebebiyle kinanamayacagini ve suclanamayacagini vurgular Bu hukum bireylerin dusunce ozgurlugunu korur ve ifade ozgurlugunun temel bir ilkesini olusturur Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi nda yer alan bu hukum dusunce ve ifade ozgurlugunun temel prensiplerini yansitirken bireylerin farkli dusunce ve kanaatlere sahip olma hakkini guvence altina alir Madde 26 Dusunceyi aciklama ve yayma hurriyeti Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi dusunceyi aciklama ve yayma hurriyetini duzenleyen onemli bir madde icerir Madde 26 her bireye dusunce ve kanaatlerini soz yazi resim veya diger yontemlerle tek basina veya toplu olarak aciklama ve yayma hakkini tanir Bu ozgurluk resmi makamlarin mudahalesi olmaksizin haber veya fikir almak veya vermek serbestligini de icerir Ayrica radyo televizyon sinema gibi iletisim araclarinin izin sistemine baglanmasina engel degildir Ancak bu hurriyetler belirli kosullar altinda sinirlanabilir Milli guvenlik kamu duzeni kamu guvenligi Cumhuriyetin temel nitelikleri Devletin bolunmez butunlugu gibi amaclarla sinirlamalar getirilebilir Suclarin onlenmesi suclularin cezalandirilmasi devlet sirlarinin korunmasi baskalarinin haklari ve ozel hayatlarinin gizliligi gibi nedenlerle de sinirlamalar yapilabilir Ancak bu sinirlamalar yasalara ve belirli prosedurlere uygun olarak gerceklestirilmelidir Madde 27 Bilim ve sanat hurriyeti Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi bilim ve sanati serbestce ogrenme ve ogretme aciklama yayma ve bu alanlarda her turlu arastirma hakkini herkese tanir Bu hukum bilimsel ve sanatsal ozgurlugu korurken Anayasanin 1 madde devletin ulkesi ve milletiyle bolunmez butunlugunu koruma 2 madde Turkiye Cumhuriyeti nin karakterinin degistirilemezligi ve 3 madde Turkiye devletinin dini dili bayragi milli marsi ulusal marsi baskenti armasi ve resmi dili hukumlerinin degistirilmesi amaciyla kullanilamaz Ayrica bu madde hukmu yabanci yayinlarin ulkeye girmesi ve dagitilmasinin kanunla duzenlenmesine engel degildir Bu ulkenin ulusal cikarlarini koruma ve yabanci yayinlarin denetlenmesi icin bir yasal duzenleme yapilmasina olanak tanir Madde 28 Basin hurriyeti Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi basin hurriyetini ve sansurun yasak oldugunu vurgular Basimevi kurmanin izin alma veya mali teminat yatirma sartlarina baglanamayacagini belirtir Ayni zamanda devletin basin ve haber alma hurriyetlerini korumak icin tedbirler alacagini ifade eder Ancak basin hurriyetinin sinirlanmasinda Anayasanin 26 ve 27 maddelerinde belirtilen hukumlerin uygulanacagini belirtir Devletin ic ve dis guvenligini ulkenin bolunmez butunlugunu tehdit eden veya suc islenmesine veya isyana tesvik eden nitelikte olan haber veya yazilarla ilgili olarak yazanlar bastiranlar veya dagitanlar bu suclara ait kanun hukumlerine tabi olurlar Bu tur haberlerin dagitimi hakim karari veya kanunun yetkilendirdigi merci emriyle engellenebilir Ayrica olaylar hakkinda yayim yasagi konmasi kanunla belirlenen sinirlar icinde ve hakim tarafindan verilen kararlar sakli kalmak kaydiyla mumkun degildir Sureli veya suresiz yayinlar belirli suclarla ilgili olarak mahkeme karariyla toplatilabilir veya zapt edilebilir Turkiye de yayimlanan sureli yayinlar ulkenin bolunmez butunlugune Cumhuriyetin temel ilkelerine milli guvenlige ve genel ahlaka aykiri oldugunda mahkeme karariyla gecici olarak kapatilabilir Madde 33 Dernek kurma hurriyeti Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi herkesin onceden izin almadan dernek kurma ve bu derneklere uye olma veya uyelikten cikma hurriyetine sahip oldugunu belirtir Ayni zamanda hic kimseyi bir dernege uye olmaya veya uyelikten cikmaya zorlamanin yasak oldugunu vurgular Dernek kurma hurriyeti belirli sartlar altinda milli guvenlik kamu duzeni suc islenmesinin onlenmesi genel saglik ve genel ahlak ile baskalarinin hurriyetlerinin korunmasi sebepleriyle ve kanunla sinirlanabilir Derneklerin kurulmasi ve faaliyet gostermesiyle ilgili usul ve sartlar kanunla belirlenir Dernekler kanunun ongordugu hallerde hakim karariyla kapatilabilir veya faaliyetten alikonulabilir Ancak milli guvenligin kamu duzeninin suc islenmesini veya sucun devamini onlemenin veya suclulari yakalamanin gerektirdigi hallerde kanunla yetkilendirilmis bir merci dernegi faaliyetten men ile yetkilendirilebilir Bu merciin karari yirmi dort saat icinde gorevli hakimin onayina sunulur Hakim kararini kirksekiz saat icinde aciklar aksi halde bu idari karar kendiliginden gecersiz olur Madde 34 Toplanti ve gosteri yuruyusu duzenleme hakki Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi na gore herkes onceden izin almadan silahsiz ve saldirisiz toplanti ve gosteri yuruyusu duzenleme hakkina sahiptir Ancak bu hak belirli sartlar altinda milli guvenlik kamu duzeni suc islenmesinin onlenmesi genel saglik ve genel ahlakin veya baskalarinin hak ve ozgurluklerinin korunmasi amaciyla ve kanunla sinirlanabilir Toplanti ve gosteri yuruyusu duzenleme hakkinin kullanilmasinda uygulanacak sekil sart ve usuller ise kanunda belirtilir Madde 35 Mulkiyet Hakki Anayasa nin Besinci Maddesi Turkiye Cumhuriyeti devletinin varolus nedeninin bireyin maddi ve manevi varliginin gelisimi icin gerekli kosullari saglamak oldugunu belirtmektedir Bu haklarin bircogu Turkiye nin Aralik 1948 de onaylayan ilk uluslararasi insan haklari beyannamelerinden biri olan Evrensel Insan Haklari Beyannamesi gibi uluslararasi insan haklari beyannamelerine dayanmaktadir Danistay yerleskesi 1868 yilinda kurulan Danistay Turkiye nin idari yargi organidir Idari davalarin bakildigi mercidir Aldigi kararlara yurutme uymak zorundadir Hukukun onunde esitlik Turkiye laik bir devlet olarak kurulustan yani sira Anayasanin 10 Maddesinde vatandaslarinin esitligi konusunda kesin sinirlar cizmektedir Bu madde dil irk renk cinsiyet siyasi dusunce felsefi inanclar veya dini inanclar temelinde herhangi bir ayrimciligi yasaklamakta ve vatandaslarin yasalar onunde esitliklerini garanti etmektedir Fransiz Devrimi nin ulus ve cumhuriyet ideallerine dayanarak Madde 3 Turk Devleti topraklari ve milletiyle bolunmez bir butundur Dili Turkcedir ifadelerini tanimlar Madde 66 ise Turk vatandasligi bagiyla Turk devletine bagli olan herkesin Turk oldugunu tanimlamaktadir kaynak belirtilmeli Ifade ozgurlugu Madde 26 ifade ozgurlugunu Madde 27 ve 28 basin ozgurlugunu Madde 33 ve 34 dernek kurma ozgurlugunu ve toplanti protesto ve gosteri ozgurlugunu saglar Sinifsal ayrim Hukuki acidan siniflar onemsiz kabul edilir A10 Anayasa iscilerin izin almadan sendika kurma hakkini ve sendikaya uye olma ve uyelikten serbestce cekilme hakkini teyit eder A51 Madde 53 ve 54 iscilerin toplu sozlesme yapma ve grev hakkini teyit eder Ucuncu bolum Temel organlar Turkiye Buyuk Millet Meclisi nin armasi1982 Anayasasi ndan once 1961 1982 yillari arasinda resmi olarak var olan Cumhuriyet Senatosu Turkiye Buyuk Millet Meclisi nin ust kamarasi kanadi gorevini ustlenmekteydi Yasama gucu Yedinci madde egemen halkin tek ifade organi olarak bir tek meclisli parlamentonun kurulmasini saglar Anayasanin Altinci maddesi egemenligin tamamen ve kayitiz sartsiz olarak millette oldugunu ve Turk Milleti nin Anayasa da belirlenen prensiplere uygun olarak yetkili organlar araciligiyla egemenligini kullanacagini teyit eder Ayni madde egemenligin hicbir bireye gruba veya sinifa devredilemeyecegini ve Anayasa dan kaynaklanmayan herhangi bir devlet yetkisinin hicbir kisi veya kurum tarafindan kullanilamayacagini belirtir 80 madde A80 ulusal egemenlik prensibini teyit eder Turkiye Buyuk Millet Meclisi uyeleri yalnizca kendi secim bolgelerini veya temsilcilerini degil butun Milleti temsil ederler Ucuncu Bolum Birinci Kisim 75 100 maddeler Turkiye Buyuk Millet Meclisi nin yasama organi olarak secim ve isleyis kurallarini secilme kosullarini A76 milletvekillerinin dokunulmazligini A83 ve izlenmesi gereken genel yasama prosedurlerini belirler 87 ve 88 maddelere gore hem hukumet hem de meclis kararname cikarabilir ancak yasalari yalnizca meclis cikarabilir A87 ve Turkiye Cumhuriyeti nin diger egemen devletlerle yaptigi anlasmalari onaylayabilir A90 Cumhurbaskani 2007 yilina kadar parlamento tarafindan secilen 2007 yilinda yapilan anayasa degisikligindene ardindan halkoylamasi ile secilen ve Turkiye Cumhuriyeti ni ve Turk Milleti nin birligini temsil eden ve 2017 yilina kadar torensel 2017 yilindan sonra yurutme yetkisinde etkin bir rol olan Devlet Baskanidir A104 Yargi Temel anayasal organ olan ve 1961 yilinda kurulan Turkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi nin amblemi1868 yilinda kurulan Yargitay Turkiye de ceza ve hukuk mahkemelerinin verdigi kararlari inceleyen son mercidir 2018 yilindan bu yana yurutme gucunu ustlenen makam olan Turkiye Cumhurbaskani amblemi2018 yilindan once yurutme gucunu ustlenen makam olan Turkiye Cumhuriyeti Basbakani amblemi Dokuzuncu madde yargi yetkisinin Turk Milleti adina bagimsiz mahkemeler tarafindan kullanilacagini teyit eder Dorduncu Bolum mahkemelerin isleyisiyle ilgili kurallari saglar ve tam bagimsizliklarini garanti altina alir A137 140 Yargi sadece yurutme ve yasama organlarindan bagimsiz olmasiyla degil ayni zamanda Idari Yargi ve Adli Yargi olarak iki kurulusa ayrilarak kuvvetler ayriligi prensibine uygun olarak faaliyet gosterir Idari Yargi icin en yuksek mahkeme Danistay dir A155 Adli Yargi icin ise Yargitay en yuksek mahkemedir A154 Dorduncu Bolum Ikinci Kisim Anayasa Mahkemesi nin yasalarin ve hukumet kararnamelerinin Anayasa ya uygunlugunu inceleyen bir mahkeme olarak var olmasina izin verir Anayasa Mahkemesi Cumhurbaskani hukumet milletvekilleri A150 bir sanik veya davaci tarafindan bir anayasa sorunu gundeme getirilen herhangi bir yargic tarafindan basvurulan davalari inceler A152 Anayasa Mahkemesi hem yasa yururluge girmeden once hem de girdikten sonra inceleme hakkina sahiptir ve tum yasalari veya kararnameleri tamamen iptal edebilir ve gelecekteki tum durumlar icin uygulanmalarini yasaklayabilir A153 Yurutme organi Sekizinci maddeye gore yurutme yetkisi 2017 yilina kadar Cumhurbaskani ve Bakanlar Kuruluna aitti 2017 yilindan sonra yetki tamamen Cumhurbaskanligina verildi Ucuncu Bolum Birinci Kisim Ikinci Bolum Madde 109 116 eskiden Basbakan ve Bakanlar Kurulunun onaylanmasi ve isleyisi icin kurallari belirlemekteydi A109 Ucuncu Bolum Ikinci Kisim Dorduncu Bolum merkezi idarenin ve cumhuriyetin onemli bazi kurumlarinin ornegin universitelerin A130 132 yerel yonetimlerin A127 temel kamu hizmetlerinin A128 ve ulusal guvenligin A117 118 isleyisini duzenler 123 madde idarenin teskilat ve isleyisinin merkezilesme ve yerel yonetim ilkelerine dayandigini belirtmektedir Ulusal guvenlik Turk Silahli Kuvvetleri TSK Cumhurbaskani nin Baskomutanlik sifatiyla emrine tabidir TSK Genelkurmay Baskani gorevlerini yerine getirirken eskiden Basbakan a karsi sorumluydu 2017 yilindan sonra Cumhurbaskanina karsi sorumludur Basbakan da diger Bakanlar Kurulu uyeleriyle birlikte parlamentoya karsi sorumluydu fakat bu durum 2017 anayasa degisiklikleri ile kaldirildi ve tamamen Cumhurbaskanligi makamina baglandi A117 Milli Guvenlik Kurulu TSK nin Genelkurmay Baskani ve dort ana komutani ile Bakanlar Kurulunun seckin uyelerinden olusan bir danisma kurulu olup devletin ulusal guvenlik politikasini gelistirmekle gorevlidir A118 Anayasa degisiklikleri Madde 175 te Anayasa nin kendi degistirilme ve duzeltilme sureci de belirtilmistir Degisikliklerin yapilabilmesi icin ya halk oylamasi ya da Mecliste 2 3 cogunlugun oyu gerekmektedir Anayasa nin bir revizyonu 13 Eylul 2010 tarihinde oylamaya katilan 39 milyon kisiden yuzde 58 onay alarak kabul edildi Bu degisiklik Meclisin bir dizi yuksek mahkeme hakimini atama yetkisine sahip olmasini saglamakta askeri mahkeme sisteminin sivil nufus uzerindeki gucunu azaltmakta ve insan haklarini iyilestirmektedir Degisiklikler ayrica 1980 lerin basinda gerceklesen askeri darbenin eski liderlerine kendilerine bagisladiklari dokunulmazligi kaldirmaktaydi Turkiye nin Cumhurbaskanligi Hukumet Sistemi ne gecmesini saglayan 2017 anayasa degisikligi referandumunun 51 e yakin bir oy oraniyla kabulu sonucu anayasada koklu bir revizyona gidilmistir Baslangictaki metin toplamda yirmi bir kez degisiklige ugramistir Degisikliklerin tarihi ve ilgili kanunlar kararlar sunlardir Kanun Gerceklestiren1 17 Mayis 1987 tarih ve 3361 sayili Kanun Anayasa Degisikligi Halkoylamasi2 8 Temmuz 1993 tarih ve 3913 sayili Kanun Turkiye Buyuk Millet Meclisi3 23 Temmuz 1995 tarih ve 4121 sayili Kanun4 18 Haziran 1999 tarih ve 4388 sayili Kanun5 13 Agustos 1999 tarih ve 4446 sayili Kanun6 3 Ekim 2001 tarih ve 4709 sayili Kanun7 21 Kasim 2001 tarih ve 4720 sayili Kanun8 27 Aralik 2002 tarih ve 4777 sayili Kanun9 7 Mayis 2004 tarih ve 5170 sayili Kanun10 21 Haziran 2005 tarih ve 5370 sayili Kanun11 29 Ekim 2005 tarih ve 5428 sayili Kanun12 13 Ekim 2006 tarih ve 5551 sayili Kanun13 10 Mayis 2007 tarih ve 5659 sayili Kanun14 31 Mayis 2007 tarih ve 5678 sayili Kanun Anayasa Degisikligi Halkoylamasi15 9 Subat 2008 tarih ve 5735 sayili Kanun Turkiye Buyuk Millet Meclisi16 Anayasa Mahkemesi nin 5 Mayis 2008 tarih ve 2008 16 Esas 2008 116 Karar sayili sayili karari Turkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi17 7 Mayis 2010 tarihli ve 5982 sayili Kanun Anayasa Degisikligi Halkoylamasi18 Anayasa Mahkemesi nin 7 Temmuz 2010 tarih ve 2010 49 Esas 2010 87 Karar sayili karari Turkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi19 Anayasa Mahkemesi nin 7 Temmuz 2010 tarih ve 2010 49 Esas 2010 87 Karar sayili karari20 20 Mayis 2016 tarih ve 6718 sayili Kanun Turkiye Buyuk Millet Meclisi21 21 Ocak 2017 tarih ve 6771 sayili Kanun Anayasa Degisikligi HalkoylamasiAnayasanin baslica yapisiDevletin idari bolumleri Ankara Kirklareli Edirne Tekirdag Canakkale Balikesir Bursa Yalova Istanbul Kocaeli Sakarya Duzce Zonguldak Bolu Bilecik Eskisehir Kutahya Manisa Izmir Aydin Mugla Denizli Burdur Usak Afyonkarahisar Isparta Antalya Konya Mersin Karaman Aksaray Kirsehir Kirikkale Cankiri Karabuk Bartin Kastamonu Sinop Corum Yozgat Nevsehir Nigde Adana Hatay Osmaniye Kahramanmaras Kayseri Sivas Tokat Amasya Samsun Ordu Giresun Erzincan Malatya Gaziantep Kilis Sanliurfa Adiyaman Gumushane Trabzon Rize Bayburt Erzurum Artvin Ardahan Kars Agri Igdir Tunceli Elazig Diyarbakir Mardin Batman Siirt Sirnak Bitlis Bingol Mus Van HakkariTurkiye Cumhuriyeti nin idari bolumleri Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi nin 3 uncu maddesine gore Turkiye Devleti ulkesi ve milletiyle bolunmez bir butundur Devletin ulkesi ve milletiyle bolunmez bir butun olmasi onun uniter devlet olmasi demektir Turkiye Devleti uniter bir devlettir yani kendi bunyesinde farkli kanunlarin gecerli oldugu farkli yonetim bolgeleri yoktur Federatif yapilar yoktur Turkiye Buyuk Millet Meclisi nin yetkisi tum Turkiye topraklarini kapsar ve her Turk vatandasi bu topraklar uzerinde esit muamele gorur Soz konusu uniter devlet yapisi Turkiye nin bolunmez butunlugunun ve ic huzurunun en buyuk teminatidir Turkiye Cumhuriyeti nde 1927 yilinda bulunan idari bolumleri gosteren bir harita Ulkenin bolunmez butunluguUlkenin herhangi bir parcasi yabanci bir devlete verilemez Ulkeyi olusturan toprak parcalari bundan ayrilamaz Ulke parcalanip uzerinde birden fazla devlet kurulamaz Ulke parcalanmamis olmakla birlikte bir baska devletin parcasi haline getirilemez Ulke kendi icinde bolunmek suretiyle federal bir devlet olusturulamaz Buna federalizm yasagi adi verilir Milletin bolunmez butunlugu Ulke sadece cografi anlamda degil ayni zamanda milletiyle bolunemez bir butundur Yani etnik grup dinsel cemaatler veya diger toplumsal unsurlar arasinda paylastirilamaz Turkiye Cumhuriyeti nin Buyuksehir belediyeleriBuyuksehir belediyeleri Anayasasinin 127 maddesindeki buyuk yerlesim yerlerinde ozel yonetim bicimleri olusturulabilir hukmune dayanilarak 1984 yilinda kurulmaya baslanmistir O tarihe kadar Turkiye de belediyelerin hizmet alanlari ic ice gecmezdi Buyuksehir belediyeciliginde ise buyuksehir hizmet alani icinde birden cok ilce veya birinci kademe belediyesi vardi 2014 ten sonra ise buyuksehir belediyelerinin sorumluluk alani il sinirlarina genisletildi ve belde belediyelerinin kapatilmasiyla yalnizca ildeki tum ilce belediyelerini kapsar hale geldi Dolayisiyla belediye hizmeti ayni zamanda hem buyuksehir hem de ilce belediyesi eliyle yurutulur Ancak yasa buyuksehir ve ilce belediyelerinin yuruttukleri hizmet turlerini birbirinden ayirmistir Ayrica buyuksehir belediyesi ile ilce belediyeleri birbirinden bagimsiz kuruluslardir Bunlar arasinda astlik ve ustluk iliskisi yoktur Buyuksehir belediyeleri Kurulus tarihi Nufus 2021 Ilce sayisiAdana Buyuksehir Belediyesi 5 Haziran 1986 2 263 373 15Ankara Buyuksehir Belediyesi 23 Mart 1984 5 747 325 25Antalya Buyuksehir Belediyesi 9 Eylul 1993 2 619 832 19Aydin Buyuksehir Belediyesi 6 Aralik 2012 1 134 031 17Balikesir Buyuksehir Belediyesi 1 250 610 20Bursa Buyuksehir Belediyesi 18 Haziran 1986 3 147 818 17Denizli Buyuksehir Belediyesi 6 Aralik 2012 1 051 056 19Diyarbakir Buyuksehir Belediyesi 9 Eylul 1993 1 791 373 17Erzurum Buyuksehir Belediyesi 756 893 20Eskisehir Buyuksehir Belediyesi 898 369 14Gaziantep Buyuksehir Belediyesi 20 Haziran 1986 2 130 432 9Hatay Buyuksehir Belediyesi 6 Aralik 2012 1 670 712 15Mersin Buyuksehir Belediyesi 9 Eylul 1993 1 891 145 13Istanbul Buyuksehir Belediyesi 23 Mart 1984 15 840 000 39Izmir Buyuksehir Belediyesi 4 425 789 30Kayseri Buyuksehir Belediyesi 7 Aralik 1988 1 434 357 16Kocaeli Buyuksehir Belediyesi 9 Eylul 1993 2 033 441 12Konya Buyuksehir Belediyesi 20 Haziran 1986 2 277 017 31Malatya Buyuksehir Belediyesi 6 Aralik 2012 808 692 13Manisa Buyuksehir Belediyesi 1 456 626 17Kahramanmaras Buyuksehir Belediyesi 1 171 298 11Mardin Buyuksehir Belediyesi 862 757 10Mugla Buyuksehir Belediyesi 1 021 141 13Ordu Buyuksehir Belediyesi 14 Mart 2013 760 872 19Sakarya Buyuksehir Belediyesi 6 Mart 2000 1 060 876 16Samsun Buyuksehir Belediyesi 9 Eylul 1993 1 371 274 17Tekirdag Buyuksehir Belediyesi 6 Aralik 2012 1 113 400 11Trabzon Buyuksehir Belediyesi 816 686 18Sanliurfa Buyuksehir Belediyesi 2 143 020 13Van Buyuksehir Belediyesi 1 141 015 13Toplam 66 092 128 519Kazuistik Yontem 1982 Anayasasi devletin temel kurulusunu ve temel haklari ana hatlariyla belirleyen bir cerceve anayasa degil ayrintili duzenlemeler iceren bir duzenleyici anayasa olarak tanimlanir Bu anayasa her konuyu ayrintilariyla duzenlemek amaci tasir ve kazuistik yontem ile hazirlanmistir Benzer sekilde 1961 Anayasasi da 1982 Anayasasi na gore daha kisa ve daha az kazuistik ozellik gosterir Bu durum Turk siyasal kulturunun kanuncu niteligine sahip olmasindan kaynaklanir Asiri duzenleyici bir anayasanin dezavantajlari oldugu dusunulur cunku degisen ihtiyaclara uyum saglamada zorluk yasayabilir Bu durumda anayasa degisikligi gerekebilir ancak anayasa degisikligi zor ve nitelikli cogunluk gerektiren bir surec oldugundan zorluklar ortaya cikabilir Bu durumda anayasa tartismalari gundemi isgal eder ve siyasal sistemin istikrarini bozabilir Kati uygulamalar 1982 Anayasasi diger kanunlara gore daha zor degistirilebilen kati veya sert bir anayasadir 1982 Anayasasi 1961 Anayasasi na kiyasla daha kati bir yapiya sahiptir Ilk olarak 1982 Anayasasinda degistirilmesi yasak olan hukumlerin sayisi artirilmistir Ikinci olarak anayasa degisikligi surecine 1961 Anayasasi nda olmayan bir onay asamasi eklenmistir Cumhurbaskani onaylamadigi Anayasa degisikliklerini halkoylamasina sunabilme yetkisine sahiptir Gecis surecinin ozellikleri 1982 Anayasasi bir gecis donemini ongormustur ve bu donem Anayasanin altinci kisminda yer alan gecici hukumlerle duzenlenmistir Bu hukumler genel anayasa sistemiyle ayri bir yapiya sahiptir ve asagida ozetlenmistir Ilk Cumhurbaskaninin Anayasanin halkoylamasi sonucu kabul edilmesiyle birlikte secilmesi gecici madde 1 Milli Guvenlik Konseyinin alti yillik bir sure icin Cumhurbaskanligi Konseyi haline donusmesi gecici madde 2 Alti yillik bir sure icin Cumhurbaskaninin anayasa degisikliklerini bir defa daha gorusulmek uzere Turkiye Buyuk Millet Meclisine geri gondermesi durumunda ayni degisikligin kabul edilebilmesi icin dortte uc cogunlugunun oyunun gerekliligi gecici madde 9 12 Eylul oncesi siyasal partilerin bazi yoneticileri ve parlamentolari hakkinda bes veya on yil sureyle siyasal faaliyet yasagi getirilmesi gecici madde 4 Bu madde 6 Eylul 1987 tarihli halkoylamasiyla kaldirilmistir Guclu yurutme erki Dunyadaki genel egilime uygun olarak 1982 Anayasasi devlet yapisi icinde yurutme organini guclendirmistir 1982 Anayasasi bu guclendirmeyi bir yandan Cumhurbaskaninin yetkilerini artirarak diger yandan da Bakanlar Kurulu icinde de Basbakana ustun konum vererek saglamaya calismistir Organlar arasindaki tikanikliklari giderici cozum yollari 1982 Anayasasi siyasal sitemde ortaya cikan tikanikliklari giderici cozum yollari ongormustur Bu yollardan bazilari sunlardir 1982 Anayasasi Turkiye Buyuk Millet Meclisi secimlerinin yenilenebilmesi yetkisini belirli sartlarda Cumhurbaskanina vermistir madde 116 Bu sayede hukumetin belirli bir sure icinde kurulamamasi nedeniyle ortaya cikan krizler cozulebilmektedir Benzer bir hukum 1961 Anayasasinda olsaydi 1970 li yillarda meydana gelen bircok hukumet krizi cozulebilirdi 1961 Anayasasi doneminde Cumhurbaskani seciminde tikanikliklar ortaya cikmistir 1980 de Cumhurbaskani alti ay boyunca secilememisti Bu tikanikligi onlemek icin 102 maddeye su hukum eklenmistir Cumhurbaskani Turkiye Buyuk Millet Meclisi uye tamsayisinin ucte iki cogunlugu ile gizli oyla secilir Uye tamsayisinin ucte iki cogunlugu saglanamazsa ucuncu oylamaya gecilir ucuncu oylamada uye tamsayisinin salt cogunlugunu saglayan aday Cumhurbaskani secilmis olur Uye tamsayisinin salt cogunlugu saglanamazsa dorduncu oylama yapilir Bu oylamada en cok oy alan iki aday arasinda secim yapilir Uye tamsayisinin salt cogunlugu saglanamazsa Turkiye Buyuk Millet Meclisi secimleri yenilenir Bu hukum sayesinde 1961 Anayasasi doneminde Cumhurbaskaninin secilememesi gibi bir tikaniklik olusmasi mumkun degildir 1961 Anayasasi doneminde Meclis Baskanligi secimlerinde uye tam sayisinin salt cogunlugu sarti nedeniyle tikanikliklar yasanmistir 1982 Anayasasi bu sorunu cozmek amaciyla 94 maddeye su cozumu getirmistir Baskan secimi gizli oyla yapilir Ilk iki oylamada uye tamsayisinin ucte iki ve ucuncu oylamada uye tamsayisinin salt cogunlugu aranir Ucuncu oylamada salt cogunluk saglanamazsa bu oylamada en cok oy alan iki aday icin dorduncu oylama yapilir dorduncu oylamada en fazla oy alan uye Baskan secilmis olur Baskan secimi aday gosterme suresinin bitiminden itibaren on gun icinde tamamlanir 1982 Anayasasi Cumhuriyet Senatosunu kaldirarak tek meclis sistemi benimsemistir Bu degisiklik kanun yapma surecini kisaltmistir 1961 Anayasasi na gore Meclislerin toplanti yeter sayisi uye tam sayisinin salt cogunluguydu Bu hukum nedeniyle 1961 Anayasasi doneminde Meclis calismalari zaman zaman mumkun olmamistir Bu tikanikligin onune gecmek icin 1982 Anayasasi toplanti yeter sayisini uye tam sayisinin ucte birine dusurmustur 1982 Anayasasi siyasi partilerin Mecliste grup kurabilmeleri icin gereken milletvekili sayisini 10 dan 20 ye cikarmistir Bu degisiklik gruplarin Meclis calismalarini engelleyici sekilde kullanma olasiligini azaltmistir Bu tur kurum ve kurallar parlamentodaki tikanikliklari onleme amacini guden ve Anayasa hukuku literaturunde rasyonellestirilmis parlamentarizm olarak adlandirilan bir yaklasimi yansitmaktadir Ergun Ozbudun tarafindan belirtildigi gibi 1982 Anayasasi bu acidan rasyonellestirilmis parlamentarizm egilimini gostermektedir Daha az katilimci demokrasi modeli 1982 Anayasasi 1961 Anayasasi na gore daha az katilimci bir demokrasi modelini benimsemistir Ayni zamanda siyasetten uzaklasmayi amaclayan bir depolitizasyonu bir olcude hedeflemistir Ergun Ozbudun un tespitlerine gore siyasal faaliyetin sadece siyasal partiler ve secilmis devlet organlari eliyle yurutulmesi suretiyle ulke duzeyinde belli olcude bir depolitizasyon saglanmasi istegi Anayasa nin ilk seklinde mevcut cesitli hukumlere yansimistir Bunlar su sekilde ozetlenebilir Siyasi partiler yurt disinda teskilatlanip faaliyette bulunamaz kadin kolu genclik kolu ve benzeri sekilde ayricalik yaratan yan kuruluslar meydana getiremez vakif kuramazlar m 68 6 Bu hukum 23 Temmuz 1995 tarihinde kabul edilen 4121 sayili Kanun ile degistirilen 68 inci maddeye ait yeni sekilde bulunmamaktadir Siyasi partiler kendi siyasetlerini yurutmek ve guclendirmek amaciyla dernekler sendikalar vakiflar kooperatifler ve kamu kurumu niteligindeki meslek kuruluslari ve bunlarin ust kuruluslari ile siyasi iliski ve isbirligi icinde bulunamazlar Bunlardan maddi yardim alamazlar m 69 2 Bu hukum 23 Temmuz 1995 tarihinde kabul edilen 4121 sayili Kanun ile degistirilen 69 uncu maddeye ait yeni sekilde bulunmamaktadir Siyasi amacli grev ve lokavt dayanisma grev ve lokavti genel grev ve lokavt isyeri isgali verim dusurme ve diger direnisler yapilamaz m 54 7 Dernekler siyasi amac gudemezler siyasi faaliyette bulunamazlar siyasi partilerden destek goremez ve onlara destek olamazlar sendikalarla kamu kurumu niteligindeki meslek kuruluslari ve vakiflarla bu amacla ortak hareket edemezler Bu hukum 23 Temmuz 1995 tarihinde kabul edilen 4121 sayili Kanun ile degistirilen 33 uncu maddeye ait yeni sekilde bulunmamaktadir Dernekler vakiflar sendikalar ve kamu kurumu niteligindeki meslek kuruluslari kendi konu ve amaclari disinda toplanti ve gosteri yuruyusu duzenleyemezler m 34 son Meslek kuruluslari kurulus amaclari disinda faaliyet gosteremezler siyasetle ugrasamazlar siyasi partiler sendikalar ve derneklerle ortak hareket edemezler Siyasi partiler sendikalar ve sendika ust kuruluslari meslek kuruluslari ve ust kuruluslari organlarinin secimlerinde aday gosteremezler ve belirli adaylarin leh veya aleyhlerinde faaliyette bulunamazlar ve propaganda yapamazlar m 135 3 4 Bu hukum 23 Temmuz 1995 tarihinde kabul edilen 4121 sayili Kanun ile degistirilen 135 inci maddeye ait yeni sekilde bulunmamaktadir Kaynakca Kenan Evren Kenan Evren in Anilari 1 1990 BAYRAK HAREKATININ BASLAMASI 11 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mart 2022 Dustur Tertip 5 Cilt 19 s 106 Resmi Gazete 28 Ekim 1980 Sayi 17145 Kili ve Gozubuyuk op cit s 233 234 Kemal Gozler Turk Anayasa Hukuku Bursa Ekin Kitabevi Yayinlari 2000 s 93 103 Kemal Gozler Kurucu Iktidar Bursa Ekin Kitabevi Yayinlari 1998 s 70 Dustur Tertip 5 Cilt 20 s 316 Resmi Gazete 30 Haziran 1981 Sayi 17386 Mukerrer Kili ve Gozubuyuk op cit s 237 245 20 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi 18 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Devlet Baskani Org Kenan Evren in Izmir Konusmasi 01 11 1982 20 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Subat 2021 Devlet Baskani Org Kenan Evren in Radyo ve TV Konusmasi 05 11 1982 20 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Subat 2021 8 Kasim 1982 tarihli Cumhuriyet gazetesi Yeni Anayasa ile yeni bir donem Evren Cumhurbaskani 20 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2023 20 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi 22 Kasim 1982 tarihli Cumhuriyet gazetesi Evren Insanlari kazanmaliyiz 6 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2023 26 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Kasim 2006 T24 5 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2021 Ugur Mumcu 1985 Devrimci ve Demokrat um ag s 113 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Turkiye de Halkoylamalari BELGEnet 18 Ekim 2001 2 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Temmuz 2012 1982 Anayasasi 1 626 431 red yuzde 8 63 oyuna karsilik 17 215 559 kabul yuzde 91 37 oyuyla kabul edildi 21 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Hasan Cemal Ozal Hikayesi Bilgi Yayinevi Eylul 1989 ISBN 975 494 113 0 Yuksek Secim Kurulu 12 Eylul 2010 27 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Website arsivlendi Erisim tarihi 26 Subat 2017 Sezer in 7 yillik sicili Yeni Safak 28 Agustos 2007 22 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mart 2014 25 Nisan 2007 Sabah 14 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mart 2014 aktifhaber com 26 Aralik 2006 22 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mart 2014 Baykal Erdogan aday olursa oylamaya katilmayiz Milliyet 27 Aralik 2006 22 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mart 2014 Erdogan grup toplantisinda Gul un ismini acikladi Milliyet 24 Nisan 2007 22 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mart 2014 Ilk cumhurbaskani adayi AK Parti li Ersonmez Yarbay Mynet com 21 Nisan 2007 10 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2014 27 Nisan 2007 Meclis te 368 kisi var iddiasi Hurriyet 6 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2014 Genelkurmay geceyarisi aciklama yapti Yeni Safak 27 Nisan 2007 10 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2014 Cumhurbaskanligi seciminin ilk turu iptal NTV com 1 Mayis 2007 8 Subat 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Agustos 2007 367 bulunamadi NTV com 7 Mayis 2007 10 Subat 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Agustos 2007 AK Parti Erken Secim Karari Aldi haberler com 1 Mayis 2007 10 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2014 Erken Secim Cani Caldi bianet org 2 Mayis 2007 10 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2014 Secim tarihi 22 Temmuz Mynet com 3 Mayis 2007 10 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2014 Anayasa degisiklik paketi bugun yayimlandi referandum sureci basladi memurlar net 16 Haziran 2007 26 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2014 Sabah 27 Mayis 2007 11 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Mart 2014 Sezer den veto Milliyet 26 Mayis 2007 26 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2014 5 5 yasasi aynen kabul internethaber com 31 Mayis 2007 26 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2014 5678 sayili Kanun Turkiye Cumhurbaskanligi 15 Haziran 2007 20 Haziran 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2014 Anayasa Mahkemesi 5 Temmuz 2007 16 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Mart 2014 Sabah 21 Ekim 2007 3 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mart 2014 Sabah 22 Temmuz 2007 26 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mart 2014 Darbeciler hakkinda suc duyurusu 16 Eylul 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Star 1 6 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde 12 Eylul un ilk sorusturmasi 12 Eylul darbesi yargi onune cikti millet ayaga kalkti Zaman 5 Nisan 2012 Erisim tarihi 5 Nisan 2012 olu kirik baglanti Darbe yapmak da tesebbus de suctur Yeni Safak 5 Nisan 2012 13 Mart 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Nisan 2012 Karar Darbe sucundan muebbet hapis Turkiye de darbe sucu ilk kez mahkum edildi 12 Eylul 1980 darbesini yaptiklari gerekcesiyle Evren ve Sahinkaya hakkinda muebbet hapis cezasi verildi Karar Yargitay tarafindan onanirsa iki eski generalin tum askeri rutbeleri alinacak Kenan Evren in damadi ve avukati karar sonrasi Evren in ne yaptigini anlatti Avukati Dediklerimi anlamadi ve Konferansa mi katildiniz diye sordu dedi Milliyet 19 Haziran 2014 20 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Eylul 2020 12 Eylul darbesinin mimari Evren hangi suclardan mahkum edilmisti T24 11 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Eylul 2020 Yargitay 12 Eylul davasinda kararini acikladi Yargitay 16 Ceza Dairesi 7 Cumhurbaskani Kenan Evren ve eski Hava Kuvvetleri Komutani Tahsin Sahinkaya nin 12 Eylul askeri darbesine iliskin yargilandigi davanin temyiz incelemesini tamamladi Anadolu Ajansi 23 Haziran 2016 5 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Eylul 2020 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 02 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Mart 2020 Gundem baskanlik tartismasi NTV com tr 3 Ocak 2005 28 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ekim 2016 BirGun 29 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Ekim 2016 Yalcin Zubeyde 16 Kasim 2016 Sabah 9 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2017 Diken 10 Aralik 2016 29 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2017 Evrensel 10 Ocak 2017 24 Subat 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2017 AK Parti nin baskanlik sistemi adi yerine cumhurbaskanligi sistemi adini kullanmaya baslamasina dair kaynaklar Baskanlik sistemi nasil olacak Sabah 28 Ekim 2016 6 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2017 Cumhurbaskanligi Sistemi madde madde bilgilendirilecek Sabah 23 Aralik 2016 6 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2017 Sistem tam baskanlik ismi cumhurbaskanligi Cumhuriyet 19 Ekim 2016 23 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mart 2017 Tutuklu HDP vekillerinden itiraz Anayasa gorusmeleri ic tuzuge aykiri durdurun Diken 7 Ocak 2017 14 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2017 TBMM Baskani Ismail Kahraman yeniden yogun bakimda Aksam 9 Ocak 2017 2 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2017 Kose Turey 10 Ocak 2017 Anayasa gorusmeleri nasil basladi hangi mesajlar verildi Ankara BBC Turkce 2 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2017 MHP li Yusuf Halacoglu ndan istifa aciklamasi Hurriyet AA 20 Ocak 2017 22 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2017 Kaya Basak Deniz Baykal dan TBMM de tarihi konusma Sozcu 3 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2017 Tuncay Ozkan Beni AKP li zanneden bir milletvekili acik oy vermemi istedi BirGun 11 Ocak 2017 2 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2017 AK Partili Deligoz Ulan alin acik oy kullaniyorum ne yapacaksiniz dedim Sputnik 10 Ocak 2017 15 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2017 Saglik Bakani acik oy kullandi uyarilara sert tepki gosterdi Sozcu 10 Ocak 2017 15 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2017 Fatma Kaplan Hurriyet bu goruntuleri cektigi icin darbedildi Evrensel 12 Ocak 2017 13 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2017 Meclis kursusundeki 15 bin Euro luk mikrofon kayip 13 Ocak 2017 15 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2017 Anayasa degisikligi teklifi 339 oyla Meclis ten gecti BBC Turkce 21 Ocak 2017 29 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2017 Referandum protestolarinda gozaltilar BBC Turkce 18 Nisan 2017 20 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Nisan 2017 PDF Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi 7 Kasim 1982 14 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 14 Eylul 2016 The Universal Declaration of Human Rights College universitaire Henry Dunant kaynak belirtilmeli 11 Mart 2008 15 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Eylul 2008 The Globe and Mail Toronto 16 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Kasim 2013 TC Devletinin nitelikleri Devletin uniter yapisi 2 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Kasim 2013 Acar Abdurrahman PDF Sayistay s 54 10 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2014 biruni tuik gov tr 17 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2022 Karar Sayisi KHK 593 PDF 15 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 6 Agustos 2014 15 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Aralik 2012 Turkiye de Toplam Kac Ilce Var 2020 Ilce Belediyesi Sayisi Milliyet 1 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Aralik 2020 Gozubuyuk Anayasa Hukuku op cit s 147 Rumpf op cit s 44 Ozbudun Turk Anayasa Hukuku op cit s 35 Kuzu 1982 Anayasasinin Temel Nitelikleri op cit s 32 Goren op cit s 68 Ozbudun Turk Anayasa Hukuku op cit s 36 Ozbudun Turk Anayasa Hukuku op cit s 36 37 Kuzu 1982 Anayasasinin Temel Nitelikleri op cit s 39 41 Ozbudun Turk Anayasa Hukuku op cit s 37 38 Kuzu 1982 Anayasasinin Temel Nitelikleri op cit s 33 37 Yurutme organinin guclendirilmesi egilimi hakkinda bkz Burhan Kuzu Anayasa Hukukumuzda Duzenleyici Islem Yapma Yetkisi ve Guclendirilmesi Egilimi Istanbul Filiz Kitabevi 1987 s 84 139 Kuzu 1982 Anayasasinin Temel Nitelikleri op cit s 41 Ozbudun Turk Anayasa Hukuku op cit s 39 Kuzu 1982 Anayasasinin Temel Nitelikleri op cit s 41 42 Ozbudun Turk Anayasa Hukuku op cit s 42 Kuzu 1982 Anayasasinin Temel Nitelikleri op cit s 42 a b Ozbudun Turk Anayasa Hukuku op cit s 41 Kuzu 1982 Anayasasinin Temel Nitelikleri op cit s 42 Ozbudun Turk Anayasa Hukuku op cit s 43 Kuzu 1982 Anayasasinin Temel Nitelikleri op cit s 37 Ozbudun Turk Anayasa Hukuku op cit s 43 Dis baglantilarVikikaynak ta Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi 1982 ile ilgili metin bulabilirsiniz TBMM de Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi 4 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1982 ANAYASASININ HAZIRLANMASI Kemal Gozler Turk Anayasa Hukuku Bursa Ekin Kitabevi Yayinlari 2000 s 93 103 5 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde K Gozler Turk Anayasa Hukuku sitesi www anayasa gen tr 1 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde