Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Destek
www.wikipedia.tr-tr.nina.az
  • Vikipedi

Türkiye Kürtleri Türkiye sınırları içinde yaşayan ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan en büyük etnik azı

Türkiye Kürtleri

Türkiye Kürtleri
www.wikipedia.tr-tr.nina.azhttps://www.wikipedia.tr-tr.nina.az

Türkiye Kürtleri, Türkiye sınırları içinde yaşayan ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan en büyük etnik azınlıktır. Çeşitli tahminlere göre Kürtler, Türkiye nüfusunun %15 ila %20'sini oluşturmaktadırlar ve toplam sayıları 12,5 milyon ila 15 milyon arasındadır. Yoğun olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde olmakla birlikte, ülkenin çeşitli illerinde Kürtler yaşamaktadır. Bazı kürtler tarafından bu bölge Türkiye Kürdistanı olarak adlandırılsa da, bu adlandırma çeşitli tartışmalara sebep olmakta ve resmî olarak kabul edilmemektedir.

Türkiye Kürtleri
image
19. yüzyılın ikinci yarısında farklı bölgelerden geleneksel kıyafetleriyle Kürt erkekleri.
Toplam nüfus
12.445.000-16.654.212
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Diller
Çoğunluk
Kürtçe (Kurmançça), Türkçe
Azınlık
Kürtçe (Soranice), Arapça, Süryanice
Din
Çoğunluk
İslam (Çoğunluk Şafii Sünnilik, bir kısmı Alevilik, azınlık Hanefi Sünnilik)
Azınlık
Dinsizlik, Ezidilik

Kürtler, Osmanlı İmparatorluğu döneminde Konya, Ankara, Kırşehir, Nevşehir ve Aksaray gibi İç Anadolu'nun köylerine yerleştirildiler ve Cumhuriyet döneminde İstanbul, İzmir, Ankara, Adana, Mersin, Gaziantep, Samsun, Tokat, Amasya ve Bursa gibi Türkiye'nin diğer kentlerine göç ettiler. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulduğu 1923 yılından bu yana Şeyh Said İsyanı, Ağrı İsyanı ve Dersim İsyanı gibi çok sayıda Kürt isyanı gerçekleşti ve Zilan Katliamı gibi önemli bir olay da dahil olmak üzere, bu isyanların bastırılmasında kullanılan şiddet, uluslararası kamuoyunda tartışma konusu oldu.

Türkiye hükûmeti, 1991 yılına kadar Kürtleri, "Dağ Türkleri" olarak sınıflandırdı ve Kürtlerin varlığını inkâr etti. "Kürtler" veya "Kürdistan" kelimeleri, Türk hükûmeti tarafından herhangi bir dilde yasaklandı, ancak nüfus sayımı raporlarında "Kürt" kelimesine izin verildi.1980 askeri darbesinin ardından Kürt dilleri kamusal ve özel hayatta resmen yasaklandı. Kürtçe konuşan, yayın yapan veya şarkı söyleyen birçok kişi tutuklandı ve hapsedildi. Türkiye'de Kürtçenin hem devlet okullarında hem de özel okullarda eğitim dili olarak kullanılması yasadışıdır. Kürtçeye sadece bazı okullarda ders olarak izin verilmektedir.

1980'lerden bu yana Kürt hareketleri, Türkiye'deki Kürtlerin temel sivil hakları için siyasi faaliyetlerin yanı sıra, önce ayrı bir Kürt devleti, daha sonra da Kürtler için kendi kaderlerini tayin hakkı talep eden ve çoğunlukla Türk askeri üslerini hedef alan askeri saldırılar da dahil olmak üzere silahlı isyan ve gerilla savaşını da içermektedir. Devlet destekli bir kamuoyu araştırmasına göre, Türkiye'de kendini Kürt olarak tanımlayanların %59'u, kendini Türk olarak tanımlayanların %71,3'ü Türkiye'deki Kürtlerin ayrı bir devlet istemediğini düşünmektedir.

1990'lar boyunca ve 2000'lerin başında Kürtlerin çıkarlarını temsil eden siyasi partiler yasaklandı. 2013 yılında ilan edilen ateşkes, Türkiye'nin Suriye İç Savaşı'na katılımı nedeniyle PKK ile Türk hükûmeti arasında çatışmaların yeniden başladığı Haziran 2015'e kadar şiddeti etkili bir şekilde sona erdirdi. Kürt hakları yanlısı çeşitli partiler, Türk hükûmeti tarafından kapatıldı ve sonra farklı isimlerle yeniden kuruldular. Bu partilerden Halkların Demokratik Partisi'nin genel merkezi ve şubeleri, sıklıkla çeteler tarafından saldırıya uğramakta ve parti, siyasi olarak kapatılma tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Tarihçe

Orta çağ

Kürt kökenli Mervanî hanedanı, 984'ten 1083'e kadar Diyarbakır'dan Suriye ve Irak'ın bazı bölgelerini de içine alan bir bölgeyi yönetti. Yine Kürt kökenli ancak kendilerini öncelikle Müslüman olarak tanımlayan Eyyûbî hanedanı, 12. ve 13. yüzyıllarda Anadolu'nun bazı bölgelerini yönetti.

Ahmet Nezihî Turan'a göre, Orta Anadolu'daki ilk Kürt yerleşim yeri 1463'te, günümüzde Ankara yakınlarındaki Kızılcahamam ve Çamlıdere'yi kapsayan Yaban Âbâd'da kurulan Kürtler'dir. Mark Sykes'a göre, Kürtlerin Orta Anadolu'ya en erken nüfus transferi veya sürgünü, Yavuz Sultan Selim döneminde gerçekleşti.

Erken modern dönem

Mahmudi ya da "Pinyanişi", Evliya Çelebi'ye göre 60.000 savaşçıya sahip Van Gölü bölgesinde yaşayan bir Osmanlı-Kürt aşiretidir. Reisleri Sarı Süleyman Bey, 1643 yılında Van Gölü bölgesindeki Hoşap Kalesi'ni tahkim etti.

19. yüzyıl

image
Kürt Anadolu halısı, 19. yüzyıl başları.

Yaklaşık 1800'den sonra, Cihanbeyli, Reşwan ve Şêxbizin aşiretleri doğu ve güneydoğudan Orta Anadolu'ya göç ettiler. Türkiye'deki toplam Kürt nüfusu 1880'lerde 1,5 milyon olarak tahmin ediliyordu ve bunların çoğu göçebe ya da çobandı.

20. yüzyıl

image
Kürt anne ve çocuğu, Van, Türkiye. 1973
image
Körfez Savaşı sırasında Nisan 1991'de Türkiye'ye kaçan Iraklı Kürtler

Türkiye'nin kuruluşundan önce Kürtler, kendi başlarına bir ulus olarak tanınmışlardır. Türk lider Mustafa Kemal de o dönemde Kürtleri bir ulus olarak tanıdı ve Kürtlerin yaşadığı illere özerklik verileceğini belirtti. Türkiye'de halifelik ve saltanata son veren Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra, 1920'lerden bu yana birçok Kürt isyanı oldu. Bu isyanlardan başlıcaları Koçgiri İsyanı,Beytüşşebap İsyanı, Şeyh Said İsyanı,Dersim İsyanı,Ağrı İsyanı'dır. Kürtlere yönelik politika en belirgin şekilde 1924 yılında, yeni anayasanın Kürtlerin özerkliğini reddetmesiyle değişti. Kürt halkı ve dilleri kısa süre içinde Türk Hükûmeti tarafından baskı altına alındı. 1924 Türk Anayasası, Kürtçenin kamusal alanlarda kullanılmasını yasakladı ve Kürt toprak sahiplerinin topraklarının kamulaştırılmasına ve Türkçe konuşan insanlara teslim edilmesine olanak sağlayan bir yasa çıkarıldı.Türk Tarih Tezi ile Kürtler, 5000 yıl önce Orta Asya'dan göç eden Turan kökenli olarak sınıflandırıldı. Dolayısıyla, bir Kürt ulusu inkâr edildi ve Kürtler, "Dağ Türkleri" olarak adlandırıldı. 1927'den itibaren, olağanüstü hal kararnameleri ve sıkıyönetimin uygulanması yoluyla Birinci Umumi Müfettişliği yöneten bir Umumi Müfettiş vardı. Hakkari, Mardin, Siirt, Urfa, Van, Elazığ ve Diyarbakır civarındaki bölgeler, Demokrat Parti hükûmetinin Kürtlere yönelik yeni bir yaklaşım getirdiği ve Umumi Müfettişlikleri kapattığı 1952 yılına kadar onun yönetimi altındaydı.

Bu bağlamda temel politika belgesi olan 1934 tarihli İskân Kanunu, Dersim bölgesini ilk deneme alanlarından biri olarak hedef alan ve yerel halk için yıkıcı sonuçlar doğuran bir politikadır. Yasanın amacı, Türk kültürüne sahip olmayan nüfusu kökenlerinden farklı bölgelere yaymak ve Türk kültürüne bağlı kalmaya istekli insanları daha önce Türk olmayan bölgelere yerleştirmekti. Ocak 1936'da Dersim bölgesinde IV. Umumî Müfettişlik kuruldu ve Kürt dili ve kültürü yasaklandı. Dersimli yerel bir aşiret lideri olan Seyit Rıza, Tunceli Kanunu'nun yürürlükten kaldırılmasını talep etti ve bu talep reddedilince Dersim İsyanı'nı başlattı. İsyan bastırıldı ve liderleri idam edildi. 1937-38 yıllarında yaklaşık 10.000-15.000 Alevi ve Kürt öldürüldü ve binlercesi sürgüne gönderildi.Türkleştirme sürecinin önemli bir bileşeni kitlesel nüfus iskânı politikasıydı.

1960 darbesinden sonra, Kürt ayrılıkçılığı ve az gelişmişlik sorununu çözmek için Başbakanlığa bağlı Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) kuruldu. DPT, 1961 yılında "Devletin Doğu ve Güneydoğu Kalkınma Planının Esasları" başlıklı bir rapor hazırladı. Bu rapor, Güneydoğu'ya ve Güneydoğu'dan göç yoluyla etnik karışımı teşvik ederek ayrılıkçılığı azaltmayı öneriyordu. Bu, Osmanlı İmparatorluğu döneminde İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından izlenen politikalardan farklı değildi. Dönemin Çalışma Bakanı olan Bülent Ecevit, bu raporu eleştirdi. Umumi Müfettişliklerin kurulmasından 1965 yılına kadar Güneydoğu Türkiye, yabancılar için yasak bölgeydi.

1970'lerde ayrılıkçı hareket, Kürt-Türk çatışmasına dönüştü. 1984'ten 1999'a kadar Türk Ordusu ve PKK arasında çatışmalar oldu. Köy koruculuğu sistemi, Türk devleti tarafından PKK ile mücadele etmek amacıyla 1984 yılında kuruldu ve silahlandırıldı. Milisler yerel Kürtlerden oluşmaktadır ve yaklaşık 58.000 üyesi vardır. Bazı köy korucuları, Türk devletine şiddetle sadıktır ve bu da Kürt militanlar arasında çatışmalara yol açmaktadır. Türk Ordusu ve PKK arasındaki çatışmalar nedeniyle Güneydoğu'daki kırsal nüfus azaldı ve Kürt siviller, Diyarbakır, Van ve Şırnak gibi savunulabilir yerel merkezlerin yanı sıra Türkiye'nin batısındaki şehirlere ve hatta Batı Avrupa'ya göç etti. Nüfus kaybının nedenleri arasında Türk devletinin Kürt nüfusa karşı yürüttüğü askeri operasyonlar, PKK'nın kontrol edemediği Kürt aşiretlere karşı uyguladığı bazı zulümler ve Güneydoğu'daki yoksulluk yer almaktadır. 1990'larda, PKK'nın birkaç kez ateşkes ilan etmesi ve siyasi toplumun uzlaşmayı kolaylaştırmak için çeşitli kampanyalar düzenlemesiyle çatışmanın sona ermesi umudu ortaya çıktı.

21. yüzyıl

2009 yılında İçişleri Bakanı Beşir Atalay'ın öncülüğünde kısa ömürlü bir barış süreci başlatıldı, ancak Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) tarafından devletin etnik ve ulusal bütünlüğüne ilişkin endişeler nedeniyle desteklenmedi. Bu süreç, 7 Aralık'ta Kürdistan İşçi Partisi'nin (PKK) Türk askerlerine saldırması ve 11 Aralık 2009'da Demokratik Toplum Partisi'nin (DTP) kapatılmasının ardından Aralık 2009'da sona erdi. 2010 yılında, Türkiye'nin doğu ve güneydoğusunda PKK ile hükûmet güçleri arasındaki çatışmaların ardından, Haziran 2010'un başlarında Irak Kürdistanı'ndaki bazı noktalar Türk Hava Kuvvetleri tarafından saldırıya uğradı. Hava saldırısı, saldırıdan hemen sonra yayınlanan bir haberde 4 gün sonra bildirildi. Sınırdaki gergin durum 2007'den bu yana devam etmekte ve her iki taraf da birbirlerinin her saldırı hamlesine karşılık vermektedir.

Türkiye Seçim Kurulu'nun, haklarında yakalama kararı bulunan ya da PKK ile bağlantılı oldukları gerekçesiyle haklarında soruşturma yürütülen önde gelen Kürt adayların seçimlere katılmasını engelleme kararının ardından, 19 Nisan 2011 tarihinde en az bir kişinin ölümüyle sonuçlanan şiddetli Kürt protestoları patlak verdi.

28 Aralık 2012'de Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, hükûmetin hapisteki isyancı lider Abdullah Öcalan ile müzakereler yürüttüğünü söyledi. 21 Mart 2013 tarihinde, Türk Hükûmeti ile aylarca süren müzakerelerin ardından, Abdullah Öcalan'ın halka mektubu Diyarbakır'daki Nevruz kutlamaları sırasında hem Türkçe hem de Kürtçe olarak okundu. Mektupta silahsızlanma ve Türkiye topraklarından çekilmeyi içeren bir ateşkes çağrısı yapılıyor ve silahlı mücadeleye son verilmesi isteniyordu. PKK, 2013 yılının ya savaşla ya da barışla çözüm yılı olduğunu belirterek buna uyacaklarını açıkladı. 25 Nisan 2013 tarihinde PKK, Türkiye içindeki tüm güçlerini Kuzey Irak'a çekeceğini açıkladı.

image
Kürtler, Kobani Kuşatması'nı protesto ediyor, 29 Eylül 2014
image
İstanbul'da seçim sonuçlarını kutlayan HDP destekçileri, 8 Haziran 2015

6 ve 7 Ekim 2014 tarihlerinde Türkiye'nin çeşitli şehirlerinde Kobani Kuşatması'nı protesto etmek için ayaklanmalar patlak verdi. Protestoculara göz yaşartıcı gaz ve tazyikli su ile müdahale edildi; protestolarda 37 kişi öldü.Temmuz 2015 Krizi ve IŞİD'in 2015'te Suruç'ta Kürt aktivistlere yönelik bombalı saldırısının ardından Türkiye, PKK'nın tek taraflı olarak ateşkesi sona erdirme kararı alması (aylarca süren gerginliğin ardından) ve Ceylanpınar'da iki polisi öldürdüğünden şüphelenilmesi (grup bunu reddetti) üzerine Irak'ta PKK'ya ait olduğu iddia edilen üsleri bombaladı. Şiddet kısa sürede ülke geneline yayıldı. Birçok Kürt işyeri çeteler tarafından tahrip edildi. Kürt hakları yanlısı Halkların Demokratik Partisi'nin genel merkezi ve şubeleri de saldırıya uğradı. Kür t nüfusun yoğun olduğu bazı kasaba ve köylerde sivillerin öldürüldüğüne dair haberler geldi.Avrupa Konseyi, sivillere yönelik saldırılar ve Cizre'nin ablukaya alınması konusundaki endişelerini dile getirdi. 2008 yılında ve ayrıca Halkların Demokratik Partisi'nin kapatılma davası iddianamesinde, Kürtçe eğitim talebi veya Kürtçenin öğretilmesi, PKK'nın terör faaliyetlerini desteklemekle eş değer tutuldu. 2017 yılına gelindiğinde, Türkiye'de Kürt kültürünü tanıtma çabalarını engellemek için alınan tedbirler arasında Kürt figürlerini onurlandıran sokak isimlerinin değiştirilmesi, Kürt kahramanlarının heykellerinin kaldırılması ve Kürtçe yayın yapan televizyon kanallarının kapatılması yer aldı. Temmuz 2020'de Türkiye Yükseköğretim Kurulu, Türk üniversitelerinde Kürt dili ve edebiyatı dersi alan öğrencilerin tezlerini Kürtçe yazmalarını yasakladı.

Siyaset

image
Halkların Demokratik Partisi'nin Kasım 2015 Türkiye genel seçim sonuçları
image
Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Davos'taki Dünya Ekonomik Forumu'nda

Kürt siyasetçiler, Türkiye'nin ana akım siyasi partilerinin yanı sıra daha küçük partilerde de yer almaktadır. Tarım Bakanı Mehmet Mehdi Eker, Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ve Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ, 61. Türkiye Hükûmeti'nde bakanlık yapan Kürt kökenli bakanlara örnek olarak verilebilir.

Ülkenin doğusunda yaşayan ve Alevi olmayan Kürtler gözetildiğinde Kürtlerin ağırlıklı olarak Halkların Demokratik Partisi ile Adalet ve Kalkınma Partisi'ne oy verdikleri gözlemlenmektedir. 2014 seçimlerinde Kürt ve Zazaların yaklaşık %52'sinin HDP'ye, %42'sinin ise Adalet ve Kalkınma Partisi'ne oy verdiği tespit edilmiştir. Bölgedeki Aleviler ise ağırlıklı olarak CHP ile HDP'ye oy vermektedir. 2014 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde de Kürtlerden Selahattin Demirtaş y. %48, Recep Tayyip Erdoğan ise %41 oy almıştır.

Meclis'teki 600 sandalyeden 58'ine sahip olan Halkların Demokratik Partisi (HDP) gibi azınlık siyasetini, çok etnikli bir toplumu destekleyen siyasi partiler de vardır. Eleştirmenler partiyi, ağırlıklı olarak Türkiye'nin güneydoğusundaki Kürt azınlığın çıkarlarını temsil etmekle suçlamaktadır. Recep Tayyip Erdoğan yönetimindeki Türk Hükûmeti, HDP'yi silahlı milis örgütü PKK ile ilişki içinde olmakla suçladı ve 2016'dan bu yana onlarca seçilmiş belediye başkanını görevden aldı ve tutukladı.Mart 2019'daki yerel seçimlerden bu yana da partinin kazandığı 65 belediye başkanlığından 45'ini daha görevden aldı. Dönemin HDP eş başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ ve HDP'nin diğer bazı milletvekilleri de 2016'dan bu yana Türkiye'deki tasfiyelerin bir parçası olarak hapistedir.

Siyasi partiler

image
Kürt yanlısı HDP'li siyasetçiler Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ, 2016 yılında tutuklandılar.

Türkiye'de Kürt milliyetçiliğine veya azınlık siyasetine vurgu yapan partiler arasında Hak ve Özgürlükler Partisi, Kürdistan Komünist Partisi, Kürdistan İslam Partisi, Halkların Demokratik Partisi ve yasadışı olarak faaliyet gösteren (Kürdistan Demokrat Partisi/Kuzey) ve Kürdistan Devrim Partisi yer almaktadır. Feshedilen partiler arasında Demokrasi Partisi (DEP; 1991-94), Demokratik Halk Partisi (1997-2005), Demokratik Toplum Partisi (DTP; 2005-09), Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP; 1992-93), Kürdistan İslami Hareketi (1993-2004), Barış ve Demokrasi Partisi (2008-14), Halkın Demokrasi Partisi (HADEP; 1994-2003), Halkın Emek Partisi (HEP; 1990-93), Kürdistan İşçi Öncü Partisi (1975-92) bulunmaktadır. Yasaklı partiler arasında HEP, ÖZDEP (1993), DEP (1994), HADEP (2003) ve DTP (2009) bulunmaktadır.

Kamuoyu görüşü

Kadir Has Üniversitesi tarafından 2020 yılında yapılan bir ankete göre, kendisini Kürt olarak tanımlayan kişilerin %17,3'ü "Kürt halkı nasıl bir yönetim şekli istiyor?" sorusuna "bağımsız bir Kürt devleti" yanıtını verdi. Kürt olmayan katılımcıların yaklaşık %25'i de aynı cevabı verdi. Kürt katılımcıların yaklaşık %33'ü "daha demokratik bir Türkiye" cevabını verirken, "özerklik" diyenler ankete katılanların %24,5'ini oluşturmaktadır.

Ankete katılanların %12,3'ü hükûmetin Kürt meselesine ilişkin politikalarını "kesinlikle başarılı" bulurken, "kesinlikle başarısız" diyenlerin oranı %11,7'dir. Katılımcıların %31,5'i "Kürtler ve Türkleri birleştiren ana unsurun" İslam olduğunu, %24'ü ortak bir tarihi paylaştıklarını belirtirken, "demokratik toplum" diyenlerin oranı %4,5 oldu. "31 Mart yerel seçimlerinden sonra bazı il ve ilçe belediye başkanlıklarının görevden alınmasını ve kayyumların vekâleten atanmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?" sorusuna katılımcıların %26,5'i bu soruya olumlu, %38,2'si ise olumsuz yanıt verdi.

Kültür

image
Nevruz sırasında ateşten atlayan Kürt adam.

Müzik

1982 ve 1991 yılları arasında Türkiye'de Kürtçe şarkıların televizyon ve radyolarda çalınması ya da kaydedilmesi yasaklandı ve bu durum Şivan Perwer, Mahsun Kırmızıgül ve İbrahim Tatlıses gibi şarkıcıları etkiledi. Ancak karaborsa oluştu, korsan radyo istasyonları ve yeraltı kayıtları ortaya çıktı.

Şivan Perwer, besteci, vokalist ve tembûr sanatçısıdır. Klasik ve halk müziğinin yanı sıra, Kürt müziğinin kurucusu olarak kabul edildiği politik ve milliyetçi müzik üzerine yoğunlaşmaktadır. Türkiye'nin bir diğer önemli Kürt müzisyeni Nizamettin Ariç'tir. Türkçe şarkı söyleyerek başlayan Ariç, ilk yönetmenlik denemesini yaptı ve ilk Kürtçe filmlerden biri olan Klamek ji bo Beko'da (Beko İçin Bir Şarkı) başrol oynadı. Ariç, dilini ve kültürünü aşağılamak pahasına müzikal yıldızlığı reddetti. Kürtçe şarkı söylediği için hapse atıldı, ardından Suriye'ye ve nihayetinde Almanya'ya kaçmak zorunda kaldı.

Edebiyat

image
Bir Kürt kızı

Bazı kaynaklar Ali Hariri'yi (1425-1495) Kürtçe yazan ilk tanınmış şair olarak kabul eder. Kendisi Hakkari bölgesindendir. Diğer tanınmış şairler ise Şerefname'nin yazarı Şerafhan Bidlisi ve Kürt ulusal destanı Mem û Zin'i yazan Ahmed-i Hânî'dir. On yıllar boyunca Kürt alfabesinin bir parçası olan X, Q ve W harflerinin kullanımı yasaklandı ve ancak 2013 yılında bu yasak kaldırıldı.

Film

2011 yılında, Türkiye'nin en büyük televizyon kanallarından biri olan Kanal D, Ayrılık Olmasaydı: Ben-u Sen'in çekimlerine çoğunluğu Kürt olan Diyarbakır'da başladı. Kürt bir senarist tarafından kaleme alınan dizi, popüler türde Kürtleri olumlu bir şekilde tasvir eden ilk dizi olma iddiasını taşıyordu. Dizi, 2012'nin başlarında gösterime girecekti, ancak kimilerine göre tartışmalı konusu nedeniyle çok sayıda gecikme yaşandı.

Demografi

2007 KONDA 2008 MGK Raporu 2023
Kürtler 11.445.000 7.600.000 15.500.000
Zazalar – 3.000.000 1.500.000

Kürtlerin çoğunluğu Türkiye'de yaşamaktadır. Türkiye'deki Kürt nüfusuna ilişkin tahminler kaynaklara göre önemli farklılıklar göstermektedir. Siyaset bilimi profesörü Michael Gunter, Kürt kaynaklarının sayıları abartma eğiliminde olduğunu, Kürtlerin yaşadığı devletlerin ise Kürt nüfusunu genellikle olduğundan az gösterdiğini belirtmektedir.

CIA World Factbook, Türkiye Kürtlerinin, nüfusun %18'ini kapsadığını ve toplam sayılarının 14.000.000 kişi olarak tahmin etmektedir.Milli Güvenlik Kurulu tarafından 2000 yılında hazırlatılan bir raporda bu sayı 12.600.000 kişi, yani toplam nüfusun %15,7'si olarak belirtilmektedir. Batılı bir kaynak, Türk nüfusunun %25'inin Kürtlerin oluşturduğunu, yani toplam sayılarının 18-19 milyon olduklarını tahmin etmektedir. Kürt milliyetçileri ise bu rakamı 20.000.000 ila 25.000.000 olarak vermektedir. Yukarıdaki tüm rakamlar Kürtçe konuşanların değil, kendilerini Kürt olarak tanımlayanların sayısına ilişkin olup hem Kürtleri hem de Zazaları kapsamaktadır. Anadillere dayalı tahminler Kürt nüfusunu %6 ila %23 arasında göstermektedir. İbrahim Sirkeci, siyasi bağlamı ve anket ve nüfus sayımlarında kaydedilen yanıtlardaki olası yanlılıkları dikkate alarak en yakın rakamın %17,8'in üzerinde olması gerektiğini iddia etmektedir. Kürtlerin 1970'lerdeki nüfus artış oranı %3,27 olarak açıklandı. 2006 ve 2008 yıllarında yapılan iki KONDA araştırmasına göre, kendini Kürt veya Zaza olarak tanımlayan ve/veya anadili Kurmançça veya Zazaca olan kişiler nüfusun %13,4'üne karşılık gelmektedir. KONDA, Kürtler arasındaki yüksek doğum oranlarına dayanarak ve 2000 Nüfus Sayımı sonuçlarını kullanarak, 2007 yılı sonunda bu rakamın çocuklar da dahil edildiğinde %15,7'ye yükseldiğini öne sürdü.

image
Bölgelere göre Türkiye'deki Kürt nüfusun yüzdesi

Türkiye'nin batısındaki büyük şehirlere göçten bu yana, etnik gruplar arası evlilikler daha yaygın hale geldi. 2013 yılında yapılan bir araştırma, Türkler ve Kürtler/Zazalar arasında 2.708.000 evlilik olduğunu tahmin etmektedir.

Türk hükûmetinin istatistikleri, Türkiye'deki Kürt kadınların yaklaşık dört çocuk doğurduğunu ve bu oranın Türkiye nüfusunun geri kalanındaki oranın iki katından fazla olduğunu göstermektedir. Kürt nüfusu artarken, ülkenin geri kalanında doğum oranları, bu seviyenin altındadır. Kürtlerin çoğunlukta olduğu bazı illerde kadınlar ortalama 7,1 çocuk doğurmaktadır. Türkiye'nin doğusunda Kürtlerin çoğunlukta olduğu illerdeki kadınların okuma yazma bilmeme oranı erkeklerden yaklaşık üç kat daha yüksektir ve bu da daha yüksek doğum oranlarıyla ilişkilidir. 2000 yılında Şırnak ilinde 15 yaşındaki kızların %66'sı okuma yazma bilmiyordu.

Bölge Kod Kürt Nüfus% Kürt Nüfus
Ortadoğu Anadolu TRB 79.1% 3.125.467
Güneydoğu Anadolu TRC 64.1% 5.845.228
Kuzeydoğu Anadolu TRA 32.0% 701.585
İstanbul TR1 14.8% 2.288.443
Batı Anadolu TR5 7.7% 628.956
Ege TR3 6.1% 652.036
Akdeniz TR6 4.9% 527.202
Doğu Marmara TR4 4.9% 403.555
Orta Anadolu TR7 1.3% 53.147
Batı Marmara TR2 0.9% 32.692
Batı Karadeniz TR8 0.3% 13.916
Doğu Karadeniz TR9 0.1% 2.678
Toplam 17.0% 14.274.904

Dil

Kendilerini Kürt olarak tanımlayan insanların çoğunluğu Kurmançça konuşurken, azınlık bir kesim ise Türkçe veya Zazaca'yı anadili olarak konuşmaktadır. Türkiye'de Kürtlerin yaşadığı bölgeleri demografik açıdan inceleyen ve 2015 yılında yayınlanan bir araştırma, Kürt etnik kimliğine mensup kişilerin yaklaşık %92'sinin Kürtçe, %6,4'ünün Türkçe ve %1,4'ünün Zazaca dillerini ana dilleri olarak konuştuğu sonucuna varmıştır. Ankete katılan ve kendisini Kürt olarak değil de Zaza olarak tanımlayan kişilerin yaklaşık %2'si anadillerinin Kürtçe olduğunu belirtmiştir. Türklerin %3,1'i ve Arapların %4,6'sı da Kürtçe konuştuğunu belirtmiştir. Alevilerin ise yaklaşık %70'i Zazaca, %20'si Kürtçe ve %10'u Türkçe konuşmaktadır. Kürtlerin yaklaşık %75'i kendi anadillerinde "çok iyi" ya da "iyi" düzeyde yeterliliğe sahip olduklarını belirtmiştir. Anadillerini "çok iyi" veya "iyi" derecede bilenlerin %55'i çocuklarının da bildiğini belirtmiştir. Kürtlerin yaklaşık %75'i ve Zazaların %2'si (Zazaca için %58,4) evde Kürtçe konuştuklarını beyan etmiştir. Türkçe evde sırasıyla %22,4 ve %38,3 oranında konuşulmaktadır. Türkçe (%70) ise Alevi nüfus için baskın ev diliydi.

Din

Türkiye'de yaşayan Kürtlerin çoğu Sünni Müslümandır, ancak Alevilik yaklaşık %30'luk büyük bir azınlığı oluşturmaktadır. Kürtlerin %24,4'ü ve Zazaların %9,8'i Hanefi mezhebine mensup olduklarını beyan ederken, büyük çoğunluğu Şafi mezhebine mensuptur ve bu durum her ikisi de ezici bir çoğunlukla Hanefi olan yerel Türk ve Arap nüfusla tezat oluşturmaktadır. Türklerin %5,4'ü ve Arapların %1,1'i Alevi iken, Kürtlerin %3,1'i ve Zazaların %14,8'i Alevi'dir.

Türkiye'nin doğusundaki Kürtler ve Zazalar, hem Türkiye'nin genel nüfusuna hem de aynı bölgedeki Türk nüfusuna kıyasla daha dindardır. Ramazan ayında oruç tutmak, günde beş vakit namaz kılmak ya da düzenli olarak Cuma namazına gitmek gibi dini vecibeleri yerine getirme oranları benzer örüntüler göstermektedir. Öte yandan, Aleviler hem bölgesel hem de ulusal düzeyde en az dindarlık ve en düşük ibadet oranlarına sahiptir. Doğu Türkiye'de ankete katılan Kürt ve Zaza gruplarının yüzde 96 ila 97'sinin hanesinde başörtülü biri bulunmaktadır ve bu oran bölgedeki Türk nüfusuna kıyasla daha yüksektir. Alevilerin sadece yaklaşık %11'i hanelerinde başörtülü biri olduğunu beyan etmiştir. Hem Kürt hem de Zaza grupların %4,3'ü belirli bir dini mezhebe mensuptur ve bu oran bölgedeki Türk ve Alevi nüfusun yaklaşık iki katıdır.

Aşiretler

Türkiye'nin doğusundaki Kürtlerin %33,4'ü ve Zazaların %21,2'si aşiret (Kürtçe: eşîr) mensubu olduklarını beyan ederken, bu oran aynı bölgedeki Türklerde %3 civarındadır. Aşiret mensubiyeti en yüksek oranda (%73) Alevi olduğunu beyan edenler arasında görülmüştür. Bir aşirete mensup olanların %18,5'i aşiretlerinin siyasi kararlarında önemli bir etken olduğunu belirtmiştir. Ankete katılan aşiret üyelerinin yaklaşık %10'u bir aşirete mensup olmanın ekonomik açıdan önemli olduğunu belirtmiştir.

İnsan hakları

image
Leyla Zana; 1995 Sakharov Ödülü'ne layık görülen Kürt siyasetçi.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 1970'lerden bu yana Türkiye'yi binlerce insan hakları ihlalinden dolayı mahkûm etti. Bu kararlar Kürt sivillere yönelik infazlar, işkenceler, zorla yerinden etmeler, yıkılan köyler, keyfi tutuklamalar, öldürülen ve kaybolan Kürt gazetecilerle ilgilidir. Yakın tarihli bir davadan bahsetmek gerekirse, 2018 ve 2020 yıllarında AİHM, Selahattin Demirtaş'ın tutuklanmasının ve devam eden tutukluluğunun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin beş maddesine aykırı olduğuna ve "çoğulculuğu bastırmak ve siyasi tartışma özgürlüğünü sınırlamak gibi gizli bir amacı" olduğuna hükmetti ve Türkiye'nin kendisine 25.000 Euro tazminat ödemesine karar verdi. Türkiye onu serbest bırakmayı reddetti.

1998 yılında Leyla Zana hapis cezası aldı. Bu durum ABD Temsilciler Meclisi üyelerinden Elizabeth Furse'un Türkiye'yi ırkçı bir devlet olmakla ve Kürtleri devlet içinde söz sahibi olmaktan mahrum bırakmaya devam etmekle suçlamasına yol açtı. New Mexico Highlands Üniversitesi'nden Abbas Manafy ise "Kürtlerin kendi kültür, dil ve geleneklerinden mahrum bırakılması demokratik normlarla bağdaşmamaktadır. Bu durum Ermeniler, Kürtler ve Aleviler gibi azınlıkları mağdur eden bir apartheid sistemini yansıtmaktadır." dedi.

Ayrıca bakınız

  • Sykes-Picot Anlaşması
  • Kürt devletleri ve hanedanlıkları listesi
  • Kürt tarihi
  • Kürtlerin kökeni
  • Sovyetler Birliği'nde Kürtler
  • Türkleştirme

Not listesi

  1. ^ Kürt ve Zazalar toplamı
  2. ^ 6,376,000'ü Türkçe anadilli

Kaynakça

  1. ^ "The World Factbook". 20 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2009. 
  2. ^ "Over 22.5 million Kurds live in Turkey, new Turkish statistics reveal". 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015. 
  3. ^ a b Yildiz, Kerim; Fryer, Georgina (2004). The Kurds: Culture and Language Rights. Kurdish Human Rights Project.  Data: 18% of Turkey, 20% of Iraq, 8% of Iran, 9.6%+ of Syria; plus 1–2 million in neighboring countries and the diaspora
  4. ^ a b Ağirdir, Bekir (21 Aralık 2008). "Kürtlerin nüfusu 11 milyonda İstanbul"da 2 milyon Kürt yaşıyor – Radikal Dizi". Radikal.com.tr. 4 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Temmuz 2013. 
  5. ^ a b "Türkiye'deki Kürtlerin sayısı!". Milliyet. 6 Haziran 2008. 28 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2008. 
  6. ^ a b Sandra Mackey, "The reckoning: Iraq and the legacy of Saddam", W.W. Norton and Company, 2002.
  7. ^ Prof. Dr. Mesut YEĞEN, Uğraş Ulaş TOL, Mehmet Ali ÇALIŞKAN (Ocak 2015). (PDF). yada.org.tr. ss. 10-11. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  8. ^ . 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2014. 
  9. ^ Jongerden, Joost (1 Ocak 2007). The Settlement Issue in Turkey and the Kurds: An Analysis of Spatical Policies, Modernity and War (İngilizce). BRILL. s. 53. ISBN . 
  10. ^ "Kurdish Language Policy in Turkey | Kurdish Academy Of Languages" (İngilizce). 2 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Aralık 2019. 
  11. ^ Toumani, Meline.
  12. ^ Aslan, Senem (2014). Nation Building in Turkey and Morocco. Cambridge University Press. s. 134. ISBN . 
  13. ^ (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2016. 
  14. ^ "Kurdistan-Turkey". GlobalSecurity.org. 22 Mart 2007. 19 Eylül 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Mart 2007. 
  15. ^ (PDF). Public Perception of the Kurdish Question. Turkey: Foundation for Political, Economic and Social Research (SETA) ve Pollmark. 2009. s. 63. ISBN . 2 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2010. 
  16. ^ a b "'Lynching Campaign' Targets Kurds in Turkey, HDP Offices Attacked". Armenian Weekly. 9 Eylül 2015. 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024. 
  17. ^ Gunter, Michael M. (2018). Historical Dictionary of the Kurds (İngilizce). Rowman & Littlefield Publishers. s. 226. ISBN . 
  18. ^ Gunter 2018.
  19. ^ Ahmet Nezili Turan, Yaninâbâd Tarihini Ararken, Kızılcahamam Belediye Yayınları, 1999. (Türkçe)
  20. ^ Mark Sykes, "The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire", The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, Vol.
  21. ^ Evliya Çelebi; Robert Dankoff (1 Ocak 1991). The Intimate Life of an Ottoman Statesman, Melek Ahmed Pasha (1588-1662): As Portrayed in Evliya Celebi's Book of Travels (Seyahat-name). SUNY Press. ss. 150-. ISBN . 
  22. ^ Daniel Farson (1 Ocak 1985). A Traveller in Turkey. Routledge & Kegan Paul. s. 78. ISBN . 
  23. ^ David Nicolle (2010). Ottoman Fortifications 1300-1710. Osprey Publishing. ss. 18-. ISBN . 
  24. ^ Altan Çilingiroğlu (1988). The History of the Kingdom of Van, Urartu. Ofis Ticaret Matbaacilik Limited. s. 54. ISBN . 
  25. ^ a b Yegen, Mesut (2009). "'Prospective-Turks' or 'Pseudo-Citizens:' Kurds in Turkey". Middle East Journal (İngilizce). 63 (4): 598-599. doi:10.3751/63.4.14. 
  26. ^ Hans-Lukas Kieser, Iskalanmış barış: Doğu Vilayetleri'nde misyonerlik, etnik kimlik ve devlet 1839–1938, , (original: Der verpasste Friede: Mission, Ethnie und Staat in den Ostprovinzen der Türkei 1839–1938, Chronos, 2000, )
  27. ^ a b Olson, Robert (1989). The Emergence of Kurdish Nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880–1925 (İngilizce). University of Texas Press. s. 91. ISBN . 
  28. ^ . 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2014. 
  29. ^ a b Poulton, Hugh (1997). Top Hat, Grey Wolf and Crescent: Turkish Nationalism and the Turkish Republic (İngilizce). New York: Hurst. s. 121. ISBN . 
  30. ^ a b Jongerden, Joost (28 Mayıs 2007). The Settlement Issue in Turkey and the Kurds: An Analysis of Spatial Policies, Modernity and War (İngilizce). BRILL. s. 53. ISBN . 
  31. ^ a b Bozarslan, Hamit (17 Nisan 2008). Faroqhi, Suraiya (Ed.). The Cambridge History of Turkey (İngilizce). Cambridge University Press. s. 340. ISBN . 
  32. ^ Andreopoulos, George J. Genocide. s. 11. 
  33. ^ Cagaptay, Soner (2 Mayıs 2006). Islam, Secularism and Nationalism in Modern Turkey: Who is a Turk? (İngilizce). Routledge. ss. 108-110. ISBN . 
  34. ^ Yılmaz, Kamil (16 Nisan 2014). Disengaging from Terrorism - Lessons from the Turkish Penitents. Routledge. s. 26. ISBN . 
  35. ^ van Bruinessen, Martin (1994). "Genocide in Kurdistan? The Suppression of the Dersim Rebellion in Turkey (1937-38) and the Chemical War Against the Iraqi Kurds (1988)" (PDF). Genocide: Conceptual and Historical Dimensions. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ss. 141-170. 
  36. ^ . web.archive.org. 22 Ağustos 2008. 22 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2024. 
  37. ^ Mahmut Çetin, Çinli Hoca'nın torunu Ecevit, Emre Yayınları, 2006, p. 18.
  38. ^ Beattie, Meriel (4 Ağustos 2006). "Local guards divide Turkish Kurds". BBC News. 4 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Eylül 2007. 
  39. ^ Radu, Michael (2001). "The Rise and Fall of the PKK". Orbis. Philadelphia: Foreign Policy Research Institute. 45 (1): 47-63. doi:10.1016/S0030-4387(00)00057-0. OCLC 93642482. 
  40. ^ Gunes, Cengiz (11 Ocak 2013). The Kurdish National Movement in Turkey: From Protest to Resistance (İngilizce). Routledge. ss. 133-135. ISBN . 
  41. ^ Yeğen, Mesut (2015). "The Kurdish Peace Process in Turkey: Genesis, Evolution and Prospects" (PDF). www.files.ethz.ch. ss. 6-7. 18 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 29 Ocak 2021. 
  42. ^ "Kurdish War: The Ceasefire Is Over". 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015. 
  43. ^ "YSK ruling throws Ankara into tumultuous search for exit strategy". Hurriyet Daily News. 29 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ocak 2014. 
  44. ^ . France 24. 25 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2011. 
  45. ^ "Yes, we negotiate with Öcalan". Ntvmsnbc. Aralık 2012. 31 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mart 2013. 
  46. ^ "Kurdish Group to Pull Armed Units from Turkey". The Wall Street Journal. 25 Nisan 2013. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Nisan 2013. 
  47. ^ "Anatomy of Protests against the invasion of Kobani". DailySabah. 18 Ekim 2014. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2015. 
  48. ^ . 29 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  49. ^ "Turkish jets target Kurds in Iraq, Islamic State militants in Syria". Fox News. 29 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015. 
  50. ^ "We really can't succeed against ISIL without Turkey: US". Hurriyet Daily News. 21 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2015. 
  51. ^ "The hatred never went away". Economist. 12 Eylül 2015. 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024. 
  52. ^ "Turkey Kurds: Many dead in Cizre violence as MPs' march blocked". BBC. 10 Eylül 2015. 12 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024. 
  53. ^ Can, Osman (17 Haziran 2021). "The Motion before Turkey's Constitutional Court to Ban the Pro-Kurdish HDP". German Institute for International and Security Affairs. 22 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024. 
  54. ^ Skutnabb-Kangas, Tove; Fernandes, Desmond (2008). "Kurds in Turkey and in (Iraqi) Kurdistan: A Comparison of Kurdish Educational Language Policy in Two Situations of Occupation". Genocide Studies and Prevention. s. 46. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024. 
  55. ^ Kingsley, Patrick (29 Haziran 2017). "Amid Turkey's Purge, a Renewed Attack on Kurdish Culture". The New York Times (İngilizce). s. A10. ISSN 0362-4331. 23 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2017. 
  56. ^ "Turkey bans writing of university dissertations in Kurdish". Arab News. 31 Temmuz 2020. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024. 
  57. ^ Khalidi, Ari (5 Ağustos 2017). "Erdogan claims HDP not Kurds' representative". www.kurdistan24.net. 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Haziran 2020. 
  58. ^ a b c d e f g Yeğen, Mesut (Ocak 2015). [Voting Dynamics of Kurdish Voters: A Sociological Analysis of Voters' Political Preferences in Northeast-Middle East and Southeast Anatolia Sub-regions] (PDF). yada.org.tr. ss. 36-52. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  59. ^ Cansu Çamlibel. "Otoriter lidere alternatifim". HÜRRİYET - TÜRKİYE'NİN AÇILIŞ SAYFASI. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2015. 
  60. ^ "Turkey replaces four more Kurdish mayors over alleged terror links". Reuters (İngilizce). 16 Kasım 2019. 9 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 
  61. ^ a b "The Trustee Regime in Turkey" (PDF). Peoples' Democratic Party. 23 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 
  62. ^ (GABB), Union of Southeastern Anatolia Region Municipalities. "Imprisoned Co-Mayors from Kurdish Region by Turkish Government" (PDF). Initiative Kurdistan. 3 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 2 Aralık 2019. 
  63. ^ Aslan, Senem (2014). Nation-Building in Turkey and Morocco: Governing Kurdish and Berber Dissent. Cambridge University Press. ISBN . 17 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024. 
  64. ^ "Kürtler bağımsız devlet istiyor mu". odatv. 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Temmuz 2021. 
  65. ^ a b "Türkiye'deki Kürtler nasıl bir yönetim şekli istiyor?". www.rudaw.net. 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Temmuz 2021. 
  66. ^ Yurdatapan, Şanar.
  67. ^ . Creative Work Fund. 2 Ekim 2005. 5 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008. 
  68. ^ . 7 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2008. 
  69. ^ "Institut Kurde de Paris". 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Kasım 2014. 
  70. ^ "Mem u Zîn – A Classic Kurdish Epic from the 17th-Century". ifkurds.de (İngilizce). 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 
  71. ^ "Letters Q, W, And X Were Once Illegal in Turkey". www.amusingplanet.com (İngilizce). 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  72. ^ Silverman, Reuben (2015). Turkey's ever present past: Stories from Turkish Republican History. Libra. s. 140. ISBN . 
  73. ^ Krajeski, Jenna. . The Caravan. 11 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2012. 
  74. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Eylül 2013. 
  75. ^ . Habertürk. 14 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2023. 
  76. ^ "Turkey - Peoples". Joshua Project. 19 Ocak 2004 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Eylül 2013. 
  77. ^ a b . CIA. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2014. 
  78. ^ Gunter, Michael M. (4 Kasım 2010). Historical Dictionary of the Kurds. Scarecrow Press. s. 3. ISBN . 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Aralık 2022. 
  79. ^ "Kurdish PKK chief Murat Karayilan says will spread to Turkish cities if we were attacked by Turkey". 5 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Kasım 2014. 
  80. ^ "Kurdish political rights and its impact on the Middle East economy and Stability. By Hiwa Nezhadian". ekurd.net. 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ocak 2014. 
  81. ^ Sirkeci, Ibrahim (2006). The Environment of Insecurity in Turkey and the Emigration of Turkish Kurds to Germany. New York: Edwin Mellen Press. ss. 117-118. ISBN . 7 Şubat 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Ağustos 2006. 
  82. ^ , A.R. Ghassemlou, M. Pallis, A People Without A Country, ss. 256, Zed Books, 1992, , s.39
  83. ^ "Kürtlerin nüfusu 11 milyonda İstanbul"da 2 milyon Kürt yaşıyor - Dizi Haberleri". Radikal. 4 Ocak 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ocak 2014. 
  84. ^ (PDF). KONDA. Temmuz 2010. ss. 19-20. 22 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2013. 
  85. ^ Kurdish Life in Contemporary Turkey: Migration, Gender and Ethnic Identity, Anna Grabolle Celiker, s. 160, I.B.Tauris, 2013
  86. ^ Kálnoky, Boris (8 Kasım 2012). "Bevölkerung: Die Kurden und das Geburtenproblem in der Türkei". Die Welt. 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ekim 2016. 
  87. ^ Berman, Ilan. "Turkey's Kurdish Arithmetic". Forbes. 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ekim 2016. 
  88. ^ a b Martens, Michael (20 Ekim 2010). "Bevölkerungsentwicklung: Schafft auch die Türkei sich ab?". Frankfurter Allgemeine Zeitung. ISSN 0174-4909. 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ekim 2016. 
  89. ^ (PDF). Mayıs 2011. 9 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2021. 
  90. ^ TÜİK 2020, İBBS-Düzey1 Nüfusu
  91. ^ Houston, Christopher (2005). "Creating a Diaspora within a Country: Kurds in Turkey". Ember, Melvin; Ember, Carol R.; Skoggard, Ian (Ed.). Encyclopedia of Diasporas: Immigrant and Refugee Cultures Around the World (İngilizce). Boston, MA: Springer US. s. 405. doi:10.1007/978-0-387-29904-4_40. ISBN . 
  92. ^ "EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS: Turkey Ranks First in Violations in between 1959-2011". Bianet - Bagimsiz Iletisim Agi. 20 Ocak 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Aralık 2015. 
  93. ^ Annual Report 2014 (PDF). The European Court of Human Rights. Strasbourg. 2015. 16 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 29 Aralık 2015. 
  94. ^ The European Court of Human Rights: Case of Benzer and others v. Turkey (PDF). 24 Mart 2014. s. 57. 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 29 Aralık 2015. 
  95. ^ Aisling Reidy (2003). "The prohibition of torture: A guide to the implementation of Article 3 of the European Convention on Human Rights" (PDF). European Court of Human Rights. Human rights handbooks, No. 6. ss. 11, 13. 2 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 29 Aralık 2015. 
  96. ^ World Report 2002. Human Rights Watch. 2002. s. 7. 
  97. ^ Abdulla, Jamal Jalal (7 Şubat 2012). The Kurds: A Nation on the Way to Statehood. AuthorHouse. s. 36. ISBN . Erişim tarihi: 29 Aralık 2015. 
  98. ^ "Police arrest and assistance of a lawyer" (PDF). European Court of Human Rights. 2015. s. 1. 12 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 1 Mart 2024. 
  99. ^ "Justice Comes from European Court for a Kurdish Journalist". Kurdish Human Rights Project. 3 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Aralık 2015. 
  100. ^ Kucukgocmen, Ali (22 Aralık 2020). "European Court of Human Rights says Turkey must free Demirtas". Reuters (İngilizce). 12 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2021. 
  101. ^ "Turkey ordered to release opposition leader". BBC News (İngilizce). 30 Kasım 2018. 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 
  102. ^ "itemid":%5b"001-187961"%5d} "CASE OF SELAHATTİN DEMİRTAŞ v. TURKEY (No. 2)". European Court of Human Rights. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
  103. ^ "Turkish court keeps Selahattin Demirtas in jail despite ECHR". www.aljazeera.com. 21 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 
  104. ^ A. Manafy (1 Ocak 2005). The Kurdish Political Struggles in Iran, Iraq, and Turkey: A Critical Analysis. University Press of America. s. 99. ISBN . 

Genel kaynakça

  • Metin Heper, "Devlet ve Kürtler”
  • Cevdet Hergül,"Hamidiye Alayları"
  • Mustafa Akyol, "Türkler, Kürtler ve Osmanlılar"

Dış bağlantılar

image Wikimedia Commons'ta Kurdish people in Turkey ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

  • Mustafa Akyol, "Kürt Sorununu Çözmek İçin Osmanlı Tecrübesini Hatırlamak Gerek" 13 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Köprü dergisi: Güneydoğu'daki Etnik Problemler Ve Çözüm Arayışları, Bahar 2007, 98. Sayı.

wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar

Turkiye Kurtleri Turkiye sinirlari icinde yasayan ve Turkiye Cumhuriyeti vatandasi olan en buyuk etnik azinliktir Cesitli tahminlere gore Kurtler Turkiye nufusunun 15 ila 20 sini olusturmaktadirlar ve toplam sayilari 12 5 milyon ila 15 milyon arasindadir Yogun olarak Guneydogu Anadolu Bolgesi ve Dogu Anadolu Bolgesi nde olmakla birlikte ulkenin cesitli illerinde Kurtler yasamaktadir Bazi kurtler tarafindan bu bolge Turkiye Kurdistani olarak adlandirilsa da bu adlandirma cesitli tartismalara sebep olmakta ve resmi olarak kabul edilmemektedir Turkiye Kurtleri19 yuzyilin ikinci yarisinda farkli bolgelerden geleneksel kiyafetleriyle Kurt erkekleri Toplam nufus12 445 000 16 654 212Onemli nufusa sahip bolgelerDogu Anadolu Bolgesi Guneydogu Anadolu BolgesiDillerCogunluk Kurtce Kurmancca Turkce Azinlik Kurtce Soranice Arapca SuryaniceDinCogunluk Islam Cogunluk Safii Sunnilik bir kismi Alevilik azinlik Hanefi Sunnilik Azinlik Dinsizlik Ezidilik Kurtler Osmanli Imparatorlugu doneminde Konya Ankara Kirsehir Nevsehir ve Aksaray gibi Ic Anadolu nun koylerine yerlestirildiler ve Cumhuriyet doneminde Istanbul Izmir Ankara Adana Mersin Gaziantep Samsun Tokat Amasya ve Bursa gibi Turkiye nin diger kentlerine goc ettiler Turkiye Cumhuriyeti nin kuruldugu 1923 yilindan bu yana Seyh Said Isyani Agri Isyani ve Dersim Isyani gibi cok sayida Kurt isyani gerceklesti ve Zilan Katliami gibi onemli bir olay da dahil olmak uzere bu isyanlarin bastirilmasinda kullanilan siddet uluslararasi kamuoyunda tartisma konusu oldu Turkiye hukumeti 1991 yilina kadar Kurtleri Dag Turkleri olarak siniflandirdi ve Kurtlerin varligini inkar etti Kurtler veya Kurdistan kelimeleri Turk hukumeti tarafindan herhangi bir dilde yasaklandi ancak nufus sayimi raporlarinda Kurt kelimesine izin verildi 1980 askeri darbesinin ardindan Kurt dilleri kamusal ve ozel hayatta resmen yasaklandi Kurtce konusan yayin yapan veya sarki soyleyen bircok kisi tutuklandi ve hapsedildi Turkiye de Kurtcenin hem devlet okullarinda hem de ozel okullarda egitim dili olarak kullanilmasi yasadisidir Kurtceye sadece bazi okullarda ders olarak izin verilmektedir 1980 lerden bu yana Kurt hareketleri Turkiye deki Kurtlerin temel sivil haklari icin siyasi faaliyetlerin yani sira once ayri bir Kurt devleti daha sonra da Kurtler icin kendi kaderlerini tayin hakki talep eden ve cogunlukla Turk askeri uslerini hedef alan askeri saldirilar da dahil olmak uzere silahli isyan ve gerilla savasini da icermektedir Devlet destekli bir kamuoyu arastirmasina gore Turkiye de kendini Kurt olarak tanimlayanlarin 59 u kendini Turk olarak tanimlayanlarin 71 3 u Turkiye deki Kurtlerin ayri bir devlet istemedigini dusunmektedir 1990 lar boyunca ve 2000 lerin basinda Kurtlerin cikarlarini temsil eden siyasi partiler yasaklandi 2013 yilinda ilan edilen ateskes Turkiye nin Suriye Ic Savasi na katilimi nedeniyle PKK ile Turk hukumeti arasinda catismalarin yeniden basladigi Haziran 2015 e kadar siddeti etkili bir sekilde sona erdirdi Kurt haklari yanlisi cesitli partiler Turk hukumeti tarafindan kapatildi ve sonra farkli isimlerle yeniden kuruldular Bu partilerden Halklarin Demokratik Partisi nin genel merkezi ve subeleri siklikla ceteler tarafindan saldiriya ugramakta ve parti siyasi olarak kapatilma tehlikesiyle karsi karsiyadir TarihceOrta cag Kurt kokenli Mervani hanedani 984 ten 1083 e kadar Diyarbakir dan Suriye ve Irak in bazi bolgelerini de icine alan bir bolgeyi yonetti Yine Kurt kokenli ancak kendilerini oncelikle Musluman olarak tanimlayan Eyyubi hanedani 12 ve 13 yuzyillarda Anadolu nun bazi bolgelerini yonetti Ahmet Nezihi Turan a gore Orta Anadolu daki ilk Kurt yerlesim yeri 1463 te gunumuzde Ankara yakinlarindaki Kizilcahamam ve Camlidere yi kapsayan Yaban Abad da kurulan Kurtler dir Mark Sykes a gore Kurtlerin Orta Anadolu ya en erken nufus transferi veya surgunu Yavuz Sultan Selim doneminde gerceklesti Erken modern donem Mahmudi ya da Pinyanisi Evliya Celebi ye gore 60 000 savasciya sahip Van Golu bolgesinde yasayan bir Osmanli Kurt asiretidir Reisleri Sari Suleyman Bey 1643 yilinda Van Golu bolgesindeki Hosap Kalesi ni tahkim etti 19 yuzyil Kurt Anadolu halisi 19 yuzyil baslari Yaklasik 1800 den sonra Cihanbeyli Reswan ve Sexbizin asiretleri dogu ve guneydogudan Orta Anadolu ya goc ettiler Turkiye deki toplam Kurt nufusu 1880 lerde 1 5 milyon olarak tahmin ediliyordu ve bunlarin cogu gocebe ya da cobandi 20 yuzyil Kurt anne ve cocugu Van Turkiye 1973Korfez Savasi sirasinda Nisan 1991 de Turkiye ye kacan Irakli Kurtler Turkiye nin kurulusundan once Kurtler kendi baslarina bir ulus olarak taninmislardir Turk lider Mustafa Kemal de o donemde Kurtleri bir ulus olarak tanidi ve Kurtlerin yasadigi illere ozerklik verilecegini belirtti Turkiye de halifelik ve saltanata son veren Turkiye Cumhuriyeti nin kurulmasindan sonra 1920 lerden bu yana bircok Kurt isyani oldu Bu isyanlardan baslicalari Kocgiri Isyani Beytussebap Isyani Seyh Said Isyani Dersim Isyani Agri Isyani dir Kurtlere yonelik politika en belirgin sekilde 1924 yilinda yeni anayasanin Kurtlerin ozerkligini reddetmesiyle degisti Kurt halki ve dilleri kisa sure icinde Turk Hukumeti tarafindan baski altina alindi 1924 Turk Anayasasi Kurtcenin kamusal alanlarda kullanilmasini yasakladi ve Kurt toprak sahiplerinin topraklarinin kamulastirilmasina ve Turkce konusan insanlara teslim edilmesine olanak saglayan bir yasa cikarildi Turk Tarih Tezi ile Kurtler 5000 yil once Orta Asya dan goc eden Turan kokenli olarak siniflandirildi Dolayisiyla bir Kurt ulusu inkar edildi ve Kurtler Dag Turkleri olarak adlandirildi 1927 den itibaren olaganustu hal kararnameleri ve sikiyonetimin uygulanmasi yoluyla Birinci Umumi Mufettisligi yoneten bir Umumi Mufettis vardi Hakkari Mardin Siirt Urfa Van Elazig ve Diyarbakir civarindaki bolgeler Demokrat Parti hukumetinin Kurtlere yonelik yeni bir yaklasim getirdigi ve Umumi Mufettislikleri kapattigi 1952 yilina kadar onun yonetimi altindaydi Bu baglamda temel politika belgesi olan 1934 tarihli Iskan Kanunu Dersim bolgesini ilk deneme alanlarindan biri olarak hedef alan ve yerel halk icin yikici sonuclar doguran bir politikadir Yasanin amaci Turk kulturune sahip olmayan nufusu kokenlerinden farkli bolgelere yaymak ve Turk kulturune bagli kalmaya istekli insanlari daha once Turk olmayan bolgelere yerlestirmekti Ocak 1936 da Dersim bolgesinde IV Umumi Mufettislik kuruldu ve Kurt dili ve kulturu yasaklandi Dersimli yerel bir asiret lideri olan Seyit Riza Tunceli Kanunu nun yururlukten kaldirilmasini talep etti ve bu talep reddedilince Dersim Isyani ni baslatti Isyan bastirildi ve liderleri idam edildi 1937 38 yillarinda yaklasik 10 000 15 000 Alevi ve Kurt olduruldu ve binlercesi surgune gonderildi Turklestirme surecinin onemli bir bileseni kitlesel nufus iskani politikasiydi 1960 darbesinden sonra Kurt ayrilikciligi ve az gelismislik sorununu cozmek icin Basbakanliga bagli Devlet Planlama Teskilati DPT kuruldu DPT 1961 yilinda Devletin Dogu ve Guneydogu Kalkinma Planinin Esaslari baslikli bir rapor hazirladi Bu rapor Guneydogu ya ve Guneydogu dan goc yoluyla etnik karisimi tesvik ederek ayrilikciligi azaltmayi oneriyordu Bu Osmanli Imparatorlugu doneminde Ittihat ve Terakki Cemiyeti tarafindan izlenen politikalardan farkli degildi Donemin Calisma Bakani olan Bulent Ecevit bu raporu elestirdi Umumi Mufettisliklerin kurulmasindan 1965 yilina kadar Guneydogu Turkiye yabancilar icin yasak bolgeydi 1970 lerde ayrilikci hareket Kurt Turk catismasina donustu 1984 ten 1999 a kadar Turk Ordusu ve PKK arasinda catismalar oldu Koy koruculugu sistemi Turk devleti tarafindan PKK ile mucadele etmek amaciyla 1984 yilinda kuruldu ve silahlandirildi Milisler yerel Kurtlerden olusmaktadir ve yaklasik 58 000 uyesi vardir Bazi koy koruculari Turk devletine siddetle sadiktir ve bu da Kurt militanlar arasinda catismalara yol acmaktadir Turk Ordusu ve PKK arasindaki catismalar nedeniyle Guneydogu daki kirsal nufus azaldi ve Kurt siviller Diyarbakir Van ve Sirnak gibi savunulabilir yerel merkezlerin yani sira Turkiye nin batisindaki sehirlere ve hatta Bati Avrupa ya goc etti Nufus kaybinin nedenleri arasinda Turk devletinin Kurt nufusa karsi yuruttugu askeri operasyonlar PKK nin kontrol edemedigi Kurt asiretlere karsi uyguladigi bazi zulumler ve Guneydogu daki yoksulluk yer almaktadir 1990 larda PKK nin birkac kez ateskes ilan etmesi ve siyasi toplumun uzlasmayi kolaylastirmak icin cesitli kampanyalar duzenlemesiyle catismanin sona ermesi umudu ortaya cikti 21 yuzyil 2009 yilinda Icisleri Bakani Besir Atalay in onculugunde kisa omurlu bir baris sureci baslatildi ancak Cumhuriyet Halk Partisi CHP ve Milliyetci Hareket Partisi MHP tarafindan devletin etnik ve ulusal butunlugune iliskin endiseler nedeniyle desteklenmedi Bu surec 7 Aralik ta Kurdistan Isci Partisi nin PKK Turk askerlerine saldirmasi ve 11 Aralik 2009 da Demokratik Toplum Partisi nin DTP kapatilmasinin ardindan Aralik 2009 da sona erdi 2010 yilinda Turkiye nin dogu ve guneydogusunda PKK ile hukumet gucleri arasindaki catismalarin ardindan Haziran 2010 un baslarinda Irak Kurdistani ndaki bazi noktalar Turk Hava Kuvvetleri tarafindan saldiriya ugradi Hava saldirisi saldiridan hemen sonra yayinlanan bir haberde 4 gun sonra bildirildi Sinirdaki gergin durum 2007 den bu yana devam etmekte ve her iki taraf da birbirlerinin her saldiri hamlesine karsilik vermektedir Turkiye Secim Kurulu nun haklarinda yakalama karari bulunan ya da PKK ile baglantili olduklari gerekcesiyle haklarinda sorusturma yurutulen onde gelen Kurt adaylarin secimlere katilmasini engelleme kararinin ardindan 19 Nisan 2011 tarihinde en az bir kisinin olumuyle sonuclanan siddetli Kurt protestolari patlak verdi 28 Aralik 2012 de Turkiye Basbakani Recep Tayyip Erdogan hukumetin hapisteki isyanci lider Abdullah Ocalan ile muzakereler yuruttugunu soyledi 21 Mart 2013 tarihinde Turk Hukumeti ile aylarca suren muzakerelerin ardindan Abdullah Ocalan in halka mektubu Diyarbakir daki Nevruz kutlamalari sirasinda hem Turkce hem de Kurtce olarak okundu Mektupta silahsizlanma ve Turkiye topraklarindan cekilmeyi iceren bir ateskes cagrisi yapiliyor ve silahli mucadeleye son verilmesi isteniyordu PKK 2013 yilinin ya savasla ya da barisla cozum yili oldugunu belirterek buna uyacaklarini acikladi 25 Nisan 2013 tarihinde PKK Turkiye icindeki tum guclerini Kuzey Irak a cekecegini acikladi Kurtler Kobani Kusatmasi ni protesto ediyor 29 Eylul 2014Istanbul da secim sonuclarini kutlayan HDP destekcileri 8 Haziran 2015 6 ve 7 Ekim 2014 tarihlerinde Turkiye nin cesitli sehirlerinde Kobani Kusatmasi ni protesto etmek icin ayaklanmalar patlak verdi Protestoculara goz yasartici gaz ve tazyikli su ile mudahale edildi protestolarda 37 kisi oldu Temmuz 2015 Krizi ve ISID in 2015 te Suruc ta Kurt aktivistlere yonelik bombali saldirisinin ardindan Turkiye PKK nin tek tarafli olarak ateskesi sona erdirme karari almasi aylarca suren gerginligin ardindan ve Ceylanpinar da iki polisi oldurdugunden suphelenilmesi grup bunu reddetti uzerine Irak ta PKK ya ait oldugu iddia edilen usleri bombaladi Siddet kisa surede ulke geneline yayildi Bircok Kurt isyeri ceteler tarafindan tahrip edildi Kurt haklari yanlisi Halklarin Demokratik Partisi nin genel merkezi ve subeleri de saldiriya ugradi Kur t nufusun yogun oldugu bazi kasaba ve koylerde sivillerin olduruldugune dair haberler geldi Avrupa Konseyi sivillere yonelik saldirilar ve Cizre nin ablukaya alinmasi konusundaki endiselerini dile getirdi 2008 yilinda ve ayrica Halklarin Demokratik Partisi nin kapatilma davasi iddianamesinde Kurtce egitim talebi veya Kurtcenin ogretilmesi PKK nin teror faaliyetlerini desteklemekle es deger tutuldu 2017 yilina gelindiginde Turkiye de Kurt kulturunu tanitma cabalarini engellemek icin alinan tedbirler arasinda Kurt figurlerini onurlandiran sokak isimlerinin degistirilmesi Kurt kahramanlarinin heykellerinin kaldirilmasi ve Kurtce yayin yapan televizyon kanallarinin kapatilmasi yer aldi Temmuz 2020 de Turkiye Yuksekogretim Kurulu Turk universitelerinde Kurt dili ve edebiyati dersi alan ogrencilerin tezlerini Kurtce yazmalarini yasakladi SiyasetHalklarin Demokratik Partisi nin Kasim 2015 Turkiye genel secim sonuclariMaliye Bakani Mehmet Simsek Davos taki Dunya Ekonomik Forumu nda Kurt siyasetciler Turkiye nin ana akim siyasi partilerinin yani sira daha kucuk partilerde de yer almaktadir Tarim Bakani Mehmet Mehdi Eker Maliye Bakani Mehmet Simsek ve Basbakan Yardimcisi Bekir Bozdag 61 Turkiye Hukumeti nde bakanlik yapan Kurt kokenli bakanlara ornek olarak verilebilir Ulkenin dogusunda yasayan ve Alevi olmayan Kurtler gozetildiginde Kurtlerin agirlikli olarak Halklarin Demokratik Partisi ile Adalet ve Kalkinma Partisi ne oy verdikleri gozlemlenmektedir 2014 secimlerinde Kurt ve Zazalarin yaklasik 52 sinin HDP ye 42 sinin ise Adalet ve Kalkinma Partisi ne oy verdigi tespit edilmistir Bolgedeki Aleviler ise agirlikli olarak CHP ile HDP ye oy vermektedir 2014 Turkiye cumhurbaskanligi seciminde de Kurtlerden Selahattin Demirtas y 48 Recep Tayyip Erdogan ise 41 oy almistir Meclis teki 600 sandalyeden 58 ine sahip olan Halklarin Demokratik Partisi HDP gibi azinlik siyasetini cok etnikli bir toplumu destekleyen siyasi partiler de vardir Elestirmenler partiyi agirlikli olarak Turkiye nin guneydogusundaki Kurt azinligin cikarlarini temsil etmekle suclamaktadir Recep Tayyip Erdogan yonetimindeki Turk Hukumeti HDP yi silahli milis orgutu PKK ile iliski icinde olmakla sucladi ve 2016 dan bu yana onlarca secilmis belediye baskanini gorevden aldi ve tutukladi Mart 2019 daki yerel secimlerden bu yana da partinin kazandigi 65 belediye baskanligindan 45 ini daha gorevden aldi Donemin HDP es baskanlari Selahattin Demirtas ve Figen Yuksekdag ve HDP nin diger bazi milletvekilleri de 2016 dan bu yana Turkiye deki tasfiyelerin bir parcasi olarak hapistedir Siyasi partiler Kurt yanlisi HDP li siyasetciler Selahattin Demirtas ve Figen Yuksekdag 2016 yilinda tutuklandilar Turkiye de Kurt milliyetciligine veya azinlik siyasetine vurgu yapan partiler arasinda Hak ve Ozgurlukler Partisi Kurdistan Komunist Partisi Kurdistan Islam Partisi Halklarin Demokratik Partisi ve yasadisi olarak faaliyet gosteren Kurdistan Demokrat Partisi Kuzey ve Kurdistan Devrim Partisi yer almaktadir Feshedilen partiler arasinda Demokrasi Partisi DEP 1991 94 Demokratik Halk Partisi 1997 2005 Demokratik Toplum Partisi DTP 2005 09 Ozgurluk ve Demokrasi Partisi OZDEP 1992 93 Kurdistan Islami Hareketi 1993 2004 Baris ve Demokrasi Partisi 2008 14 Halkin Demokrasi Partisi HADEP 1994 2003 Halkin Emek Partisi HEP 1990 93 Kurdistan Isci Oncu Partisi 1975 92 bulunmaktadir Yasakli partiler arasinda HEP OZDEP 1993 DEP 1994 HADEP 2003 ve DTP 2009 bulunmaktadir Kamuoyu gorusu Kadir Has Universitesi tarafindan 2020 yilinda yapilan bir ankete gore kendisini Kurt olarak tanimlayan kisilerin 17 3 u Kurt halki nasil bir yonetim sekli istiyor sorusuna bagimsiz bir Kurt devleti yanitini verdi Kurt olmayan katilimcilarin yaklasik 25 i de ayni cevabi verdi Kurt katilimcilarin yaklasik 33 u daha demokratik bir Turkiye cevabini verirken ozerklik diyenler ankete katilanlarin 24 5 ini olusturmaktadir Ankete katilanlarin 12 3 u hukumetin Kurt meselesine iliskin politikalarini kesinlikle basarili bulurken kesinlikle basarisiz diyenlerin orani 11 7 dir Katilimcilarin 31 5 i Kurtler ve Turkleri birlestiren ana unsurun Islam oldugunu 24 u ortak bir tarihi paylastiklarini belirtirken demokratik toplum diyenlerin orani 4 5 oldu 31 Mart yerel secimlerinden sonra bazi il ve ilce belediye baskanliklarinin gorevden alinmasini ve kayyumlarin vekaleten atanmasini nasil degerlendiriyorsunuz sorusuna katilimcilarin 26 5 i bu soruya olumlu 38 2 si ise olumsuz yanit verdi KulturNevruz sirasinda atesten atlayan Kurt adam Muzik 1982 ve 1991 yillari arasinda Turkiye de Kurtce sarkilarin televizyon ve radyolarda calinmasi ya da kaydedilmesi yasaklandi ve bu durum Sivan Perwer Mahsun Kirmizigul ve Ibrahim Tatlises gibi sarkicilari etkiledi Ancak karaborsa olustu korsan radyo istasyonlari ve yeralti kayitlari ortaya cikti Sivan Perwer besteci vokalist ve tembur sanatcisidir Klasik ve halk muziginin yani sira Kurt muziginin kurucusu olarak kabul edildigi politik ve milliyetci muzik uzerine yogunlasmaktadir Turkiye nin bir diger onemli Kurt muzisyeni Nizamettin Aric tir Turkce sarki soyleyerek baslayan Aric ilk yonetmenlik denemesini yapti ve ilk Kurtce filmlerden biri olan Klamek ji bo Beko da Beko Icin Bir Sarki basrol oynadi Aric dilini ve kulturunu asagilamak pahasina muzikal yildizligi reddetti Kurtce sarki soyledigi icin hapse atildi ardindan Suriye ye ve nihayetinde Almanya ya kacmak zorunda kaldi Edebiyat Bir Kurt kizi Bazi kaynaklar Ali Hariri yi 1425 1495 Kurtce yazan ilk taninmis sair olarak kabul eder Kendisi Hakkari bolgesindendir Diger taninmis sairler ise Serefname nin yazari Serafhan Bidlisi ve Kurt ulusal destani Mem u Zin i yazan Ahmed i Hani dir On yillar boyunca Kurt alfabesinin bir parcasi olan X Q ve W harflerinin kullanimi yasaklandi ve ancak 2013 yilinda bu yasak kaldirildi Film 2011 yilinda Turkiye nin en buyuk televizyon kanallarindan biri olan Kanal D Ayrilik Olmasaydi Ben u Sen in cekimlerine cogunlugu Kurt olan Diyarbakir da basladi Kurt bir senarist tarafindan kaleme alinan dizi populer turde Kurtleri olumlu bir sekilde tasvir eden ilk dizi olma iddiasini tasiyordu Dizi 2012 nin baslarinda gosterime girecekti ancak kimilerine gore tartismali konusu nedeniyle cok sayida gecikme yasandi Demografi2007 KONDA 2008 MGK Raporu 2023Kurtler 11 445 000 7 600 000 15 500 000Zazalar 3 000 000 1 500 000 Kurtlerin cogunlugu Turkiye de yasamaktadir Turkiye deki Kurt nufusuna iliskin tahminler kaynaklara gore onemli farkliliklar gostermektedir Siyaset bilimi profesoru Michael Gunter Kurt kaynaklarinin sayilari abartma egiliminde oldugunu Kurtlerin yasadigi devletlerin ise Kurt nufusunu genellikle oldugundan az gosterdigini belirtmektedir CIA World Factbook Turkiye Kurtlerinin nufusun 18 ini kapsadigini ve toplam sayilarinin 14 000 000 kisi olarak tahmin etmektedir Milli Guvenlik Kurulu tarafindan 2000 yilinda hazirlatilan bir raporda bu sayi 12 600 000 kisi yani toplam nufusun 15 7 si olarak belirtilmektedir Batili bir kaynak Turk nufusunun 25 inin Kurtlerin olusturdugunu yani toplam sayilarinin 18 19 milyon olduklarini tahmin etmektedir Kurt milliyetcileri ise bu rakami 20 000 000 ila 25 000 000 olarak vermektedir Yukaridaki tum rakamlar Kurtce konusanlarin degil kendilerini Kurt olarak tanimlayanlarin sayisina iliskin olup hem Kurtleri hem de Zazalari kapsamaktadir Anadillere dayali tahminler Kurt nufusunu 6 ila 23 arasinda gostermektedir Ibrahim Sirkeci siyasi baglami ve anket ve nufus sayimlarinda kaydedilen yanitlardaki olasi yanliliklari dikkate alarak en yakin rakamin 17 8 in uzerinde olmasi gerektigini iddia etmektedir Kurtlerin 1970 lerdeki nufus artis orani 3 27 olarak aciklandi 2006 ve 2008 yillarinda yapilan iki KONDA arastirmasina gore kendini Kurt veya Zaza olarak tanimlayan ve veya anadili Kurmancca veya Zazaca olan kisiler nufusun 13 4 une karsilik gelmektedir KONDA Kurtler arasindaki yuksek dogum oranlarina dayanarak ve 2000 Nufus Sayimi sonuclarini kullanarak 2007 yili sonunda bu rakamin cocuklar da dahil edildiginde 15 7 ye yukseldigini one surdu Bolgelere gore Turkiye deki Kurt nufusun yuzdesi Turkiye nin batisindaki buyuk sehirlere gocten bu yana etnik gruplar arasi evlilikler daha yaygin hale geldi 2013 yilinda yapilan bir arastirma Turkler ve Kurtler Zazalar arasinda 2 708 000 evlilik oldugunu tahmin etmektedir Turk hukumetinin istatistikleri Turkiye deki Kurt kadinlarin yaklasik dort cocuk dogurdugunu ve bu oranin Turkiye nufusunun geri kalanindaki oranin iki katindan fazla oldugunu gostermektedir Kurt nufusu artarken ulkenin geri kalaninda dogum oranlari bu seviyenin altindadir Kurtlerin cogunlukta oldugu bazi illerde kadinlar ortalama 7 1 cocuk dogurmaktadir Turkiye nin dogusunda Kurtlerin cogunlukta oldugu illerdeki kadinlarin okuma yazma bilmeme orani erkeklerden yaklasik uc kat daha yuksektir ve bu da daha yuksek dogum oranlariyla iliskilidir 2000 yilinda Sirnak ilinde 15 yasindaki kizlarin 66 si okuma yazma bilmiyordu Bolge Kod Kurt Nufus Kurt NufusOrtadogu Anadolu TRB 79 1 3 125 467Guneydogu Anadolu TRC 64 1 5 845 228Kuzeydogu Anadolu TRA 32 0 701 585Istanbul TR1 14 8 2 288 443Bati Anadolu TR5 7 7 628 956Ege TR3 6 1 652 036Akdeniz TR6 4 9 527 202Dogu Marmara TR4 4 9 403 555Orta Anadolu TR7 1 3 53 147Bati Marmara TR2 0 9 32 692Bati Karadeniz TR8 0 3 13 916Dogu Karadeniz TR9 0 1 2 678Toplam 17 0 14 274 904Dil Kendilerini Kurt olarak tanimlayan insanlarin cogunlugu Kurmancca konusurken azinlik bir kesim ise Turkce veya Zazaca yi anadili olarak konusmaktadir Turkiye de Kurtlerin yasadigi bolgeleri demografik acidan inceleyen ve 2015 yilinda yayinlanan bir arastirma Kurt etnik kimligine mensup kisilerin yaklasik 92 sinin Kurtce 6 4 unun Turkce ve 1 4 unun Zazaca dillerini ana dilleri olarak konustugu sonucuna varmistir Ankete katilan ve kendisini Kurt olarak degil de Zaza olarak tanimlayan kisilerin yaklasik 2 si anadillerinin Kurtce oldugunu belirtmistir Turklerin 3 1 i ve Araplarin 4 6 si da Kurtce konustugunu belirtmistir Alevilerin ise yaklasik 70 i Zazaca 20 si Kurtce ve 10 u Turkce konusmaktadir Kurtlerin yaklasik 75 i kendi anadillerinde cok iyi ya da iyi duzeyde yeterlilige sahip olduklarini belirtmistir Anadillerini cok iyi veya iyi derecede bilenlerin 55 i cocuklarinin da bildigini belirtmistir Kurtlerin yaklasik 75 i ve Zazalarin 2 si Zazaca icin 58 4 evde Kurtce konustuklarini beyan etmistir Turkce evde sirasiyla 22 4 ve 38 3 oraninda konusulmaktadir Turkce 70 ise Alevi nufus icin baskin ev diliydi Din Turkiye de yasayan Kurtlerin cogu Sunni Muslumandir ancak Alevilik yaklasik 30 luk buyuk bir azinligi olusturmaktadir Kurtlerin 24 4 u ve Zazalarin 9 8 i Hanefi mezhebine mensup olduklarini beyan ederken buyuk cogunlugu Safi mezhebine mensuptur ve bu durum her ikisi de ezici bir cogunlukla Hanefi olan yerel Turk ve Arap nufusla tezat olusturmaktadir Turklerin 5 4 u ve Araplarin 1 1 i Alevi iken Kurtlerin 3 1 i ve Zazalarin 14 8 i Alevi dir Turkiye nin dogusundaki Kurtler ve Zazalar hem Turkiye nin genel nufusuna hem de ayni bolgedeki Turk nufusuna kiyasla daha dindardir Ramazan ayinda oruc tutmak gunde bes vakit namaz kilmak ya da duzenli olarak Cuma namazina gitmek gibi dini vecibeleri yerine getirme oranlari benzer oruntuler gostermektedir Ote yandan Aleviler hem bolgesel hem de ulusal duzeyde en az dindarlik ve en dusuk ibadet oranlarina sahiptir Dogu Turkiye de ankete katilan Kurt ve Zaza gruplarinin yuzde 96 ila 97 sinin hanesinde basortulu biri bulunmaktadir ve bu oran bolgedeki Turk nufusuna kiyasla daha yuksektir Alevilerin sadece yaklasik 11 i hanelerinde basortulu biri oldugunu beyan etmistir Hem Kurt hem de Zaza gruplarin 4 3 u belirli bir dini mezhebe mensuptur ve bu oran bolgedeki Turk ve Alevi nufusun yaklasik iki katidir Asiretler Turkiye nin dogusundaki Kurtlerin 33 4 u ve Zazalarin 21 2 si asiret Kurtce esir mensubu olduklarini beyan ederken bu oran ayni bolgedeki Turklerde 3 civarindadir Asiret mensubiyeti en yuksek oranda 73 Alevi oldugunu beyan edenler arasinda gorulmustur Bir asirete mensup olanlarin 18 5 i asiretlerinin siyasi kararlarinda onemli bir etken oldugunu belirtmistir Ankete katilan asiret uyelerinin yaklasik 10 u bir asirete mensup olmanin ekonomik acidan onemli oldugunu belirtmistir Insan haklariLeyla Zana 1995 Sakharov Odulu ne layik gorulen Kurt siyasetci Avrupa Insan Haklari Mahkemesi AIHM 1970 lerden bu yana Turkiye yi binlerce insan haklari ihlalinden dolayi mahkum etti Bu kararlar Kurt sivillere yonelik infazlar iskenceler zorla yerinden etmeler yikilan koyler keyfi tutuklamalar oldurulen ve kaybolan Kurt gazetecilerle ilgilidir Yakin tarihli bir davadan bahsetmek gerekirse 2018 ve 2020 yillarinda AIHM Selahattin Demirtas in tutuklanmasinin ve devam eden tutuklulugunun Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi nin bes maddesine aykiri olduguna ve cogulculugu bastirmak ve siyasi tartisma ozgurlugunu sinirlamak gibi gizli bir amaci olduguna hukmetti ve Turkiye nin kendisine 25 000 Euro tazminat odemesine karar verdi Turkiye onu serbest birakmayi reddetti 1998 yilinda Leyla Zana hapis cezasi aldi Bu durum ABD Temsilciler Meclisi uyelerinden Elizabeth Furse un Turkiye yi irkci bir devlet olmakla ve Kurtleri devlet icinde soz sahibi olmaktan mahrum birakmaya devam etmekle suclamasina yol acti New Mexico Highlands Universitesi nden Abbas Manafy ise Kurtlerin kendi kultur dil ve geleneklerinden mahrum birakilmasi demokratik normlarla bagdasmamaktadir Bu durum Ermeniler Kurtler ve Aleviler gibi azinliklari magdur eden bir apartheid sistemini yansitmaktadir dedi Ayrica bakinizSykes Picot Anlasmasi Kurt devletleri ve hanedanliklari listesi Kurt tarihi Kurtlerin kokeni Sovyetler Birligi nde Kurtler TurklestirmeNot listesi Kurt ve Zazalar toplami 6 376 000 u Turkce anadilliKaynakca The World Factbook 20 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2009 Over 22 5 million Kurds live in Turkey new Turkish statistics reveal 8 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Temmuz 2015 a b Yildiz Kerim Fryer Georgina 2004 The Kurds Culture and Language Rights Kurdish Human Rights Project Data 18 of Turkey 20 of Iraq 8 of Iran 9 6 of Syria plus 1 2 million in neighboring countries and the diaspora a b Agirdir Bekir 21 Aralik 2008 Kurtlerin nufusu 11 milyonda Istanbul da 2 milyon Kurt yasiyor Radikal Dizi Radikal com tr 4 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Temmuz 2013 a b Turkiye deki Kurtlerin sayisi Milliyet 6 Haziran 2008 28 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2008 a b Sandra Mackey The reckoning Iraq and the legacy of Saddam W W Norton and Company 2002 Prof Dr Mesut YEGEN Ugras Ulas TOL Mehmet Ali CALISKAN Ocak 2015 PDF yada org tr ss 10 11 24 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi 20 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Ekim 2014 Jongerden Joost 1 Ocak 2007 The Settlement Issue in Turkey and the Kurds An Analysis of Spatical Policies Modernity and War Ingilizce BRILL s 53 ISBN 978 90 04 15557 2 Kurdish Language Policy in Turkey Kurdish Academy Of Languages Ingilizce 2 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Aralik 2019 Toumani Meline Aslan Senem 2014 Nation Building in Turkey and Morocco Cambridge University Press s 134 ISBN 978 1 107 05460 8 PDF 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2016 Kurdistan Turkey GlobalSecurity org 22 Mart 2007 19 Eylul 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Mart 2007 PDF Public Perception of the Kurdish Question Turkey Foundation for Political Economic and Social Research SETA ve Pollmark 2009 s 63 ISBN 978 605 4023 06 6 2 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2010 a b Lynching Campaign Targets Kurds in Turkey HDP Offices Attacked Armenian Weekly 9 Eylul 2015 10 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 Gunter Michael M 2018 Historical Dictionary of the Kurds Ingilizce Rowman amp Littlefield Publishers s 226 ISBN 978 1 5381 1050 8 Gunter 2018 Ahmet Nezili Turan Yaninabad Tarihini Ararken Kizilcahamam Belediye Yayinlari 1999 Turkce Mark Sykes The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland Vol Evliya Celebi Robert Dankoff 1 Ocak 1991 The Intimate Life of an Ottoman Statesman Melek Ahmed Pasha 1588 1662 As Portrayed in Evliya Celebi s Book of Travels Seyahat name SUNY Press ss 150 ISBN 978 0 7914 0640 3 Daniel Farson 1 Ocak 1985 A Traveller in Turkey Routledge amp Kegan Paul s 78 ISBN 978 0 7102 0281 9 David Nicolle 2010 Ottoman Fortifications 1300 1710 Osprey Publishing ss 18 ISBN 978 1 84603 503 6 Altan Cilingiroglu 1988 The History of the Kingdom of Van Urartu Ofis Ticaret Matbaacilik Limited s 54 ISBN 978 975 95515 0 6 a b Yegen Mesut 2009 Prospective Turks or Pseudo Citizens Kurds in Turkey Middle East Journal Ingilizce 63 4 598 599 doi 10 3751 63 4 14 Hans Lukas Kieser Iskalanmis baris Dogu Vilayetleri nde misyonerlik etnik kimlik ve devlet 1839 1938 978 975 05 0300 9 original Der verpasste Friede Mission Ethnie und Staat in den Ostprovinzen der Turkei 1839 1938 Chronos 2000 3 905313 49 9 a b Olson Robert 1989 The Emergence of Kurdish Nationalism and the Sheikh Said Rebellion 1880 1925 Ingilizce University of Texas Press s 91 ISBN 0 292 77619 5 29 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Kasim 2014 a b Poulton Hugh 1997 Top Hat Grey Wolf and Crescent Turkish Nationalism and the Turkish Republic Ingilizce New York Hurst s 121 ISBN 0 8147 6648 X a b Jongerden Joost 28 Mayis 2007 The Settlement Issue in Turkey and the Kurds An Analysis of Spatial Policies Modernity and War Ingilizce BRILL s 53 ISBN 978 90 474 2011 8 a b Bozarslan Hamit 17 Nisan 2008 Faroqhi Suraiya Ed The Cambridge History of Turkey Ingilizce Cambridge University Press s 340 ISBN 978 0 521 62096 3 Andreopoulos George J Genocide s 11 Cagaptay Soner 2 Mayis 2006 Islam Secularism and Nationalism in Modern Turkey Who is a Turk Ingilizce Routledge ss 108 110 ISBN 978 1 134 17448 5 Yilmaz Kamil 16 Nisan 2014 Disengaging from Terrorism Lessons from the Turkish Penitents Routledge s 26 ISBN 978 1 317 96449 0 van Bruinessen Martin 1994 Genocide in Kurdistan The Suppression of the Dersim Rebellion in Turkey 1937 38 and the Chemical War Against the Iraqi Kurds 1988 PDF Genocide Conceptual and Historical Dimensions Philadelphia University of Pennsylvania Press ss 141 170 web archive org 22 Agustos 2008 22 Agustos 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mart 2024 Mahmut Cetin Cinli Hoca nin torunu Ecevit Emre Yayinlari 2006 p 18 Beattie Meriel 4 Agustos 2006 Local guards divide Turkish Kurds BBC News 4 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Eylul 2007 Radu Michael 2001 The Rise and Fall of the PKK Orbis Philadelphia Foreign Policy Research Institute 45 1 47 63 doi 10 1016 S0030 4387 00 00057 0 OCLC 93642482 Gunes Cengiz 11 Ocak 2013 The Kurdish National Movement in Turkey From Protest to Resistance Ingilizce Routledge ss 133 135 ISBN 978 1 136 58798 6 Yegen Mesut 2015 The Kurdish Peace Process in Turkey Genesis Evolution and Prospects PDF www files ethz ch ss 6 7 18 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 29 Ocak 2021 Kurdish War The Ceasefire Is Over 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Temmuz 2015 YSK ruling throws Ankara into tumultuous search for exit strategy Hurriyet Daily News 29 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ocak 2014 France 24 25 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Nisan 2011 Yes we negotiate with Ocalan Ntvmsnbc Aralik 2012 31 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mart 2013 Kurdish Group to Pull Armed Units from Turkey The Wall Street Journal 25 Nisan 2013 12 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Nisan 2013 Anatomy of Protests against the invasion of Kobani DailySabah 18 Ekim 2014 8 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2015 29 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Turkish jets target Kurds in Iraq Islamic State militants in Syria Fox News 29 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2015 We really can t succeed against ISIL without Turkey US Hurriyet Daily News 21 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2015 The hatred never went away Economist 12 Eylul 2015 26 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 Turkey Kurds Many dead in Cizre violence as MPs march blocked BBC 10 Eylul 2015 12 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 Can Osman 17 Haziran 2021 The Motion before Turkey s Constitutional Court to Ban the Pro Kurdish HDP German Institute for International and Security Affairs 22 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 Skutnabb Kangas Tove Fernandes Desmond 2008 Kurds in Turkey and in Iraqi Kurdistan A Comparison of Kurdish Educational Language Policy in Two Situations of Occupation Genocide Studies and Prevention s 46 2 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 Kingsley Patrick 29 Haziran 2017 Amid Turkey s Purge a Renewed Attack on Kurdish Culture The New York Times Ingilizce s A10 ISSN 0362 4331 23 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Haziran 2017 Turkey bans writing of university dissertations in Kurdish Arab News 31 Temmuz 2020 26 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 Khalidi Ari 5 Agustos 2017 Erdogan claims HDP not Kurds representative www kurdistan24 net 22 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Haziran 2020 a b c d e f g Yegen Mesut Ocak 2015 Voting Dynamics of Kurdish Voters A Sociological Analysis of Voters Political Preferences in Northeast Middle East and Southeast Anatolia Sub regions PDF yada org tr ss 36 52 24 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Cansu Camlibel Otoriter lidere alternatifim HURRIYET TURKIYE NIN ACILIS SAYFASI 18 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2015 Turkey replaces four more Kurdish mayors over alleged terror links Reuters Ingilizce 16 Kasim 2019 9 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mayis 2020 a b The Trustee Regime in Turkey PDF Peoples Democratic Party 23 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 26 Mayis 2020 GABB Union of Southeastern Anatolia Region Municipalities Imprisoned Co Mayors from Kurdish Region by Turkish Government PDF Initiative Kurdistan 3 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 2 Aralik 2019 Aslan Senem 2014 Nation Building in Turkey and Morocco Governing Kurdish and Berber Dissent Cambridge University Press ISBN 978 1 316 19490 4 17 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 Kurtler bagimsiz devlet istiyor mu odatv 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Temmuz 2021 a b Turkiye deki Kurtler nasil bir yonetim sekli istiyor www rudaw net 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Temmuz 2021 Yurdatapan Sanar Creative Work Fund 2 Ekim 2005 5 Subat 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Agustos 2008 7 Ekim 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2008 Institut Kurde de Paris 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Kasim 2014 Mem u Zin A Classic Kurdish Epic from the 17th Century ifkurds de Ingilizce 22 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mayis 2020 Letters Q W And X Were Once Illegal in Turkey www amusingplanet com Ingilizce 1 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Aralik 2020 Silverman Reuben 2015 Turkey s ever present past Stories from Turkish Republican History Libra s 140 ISBN 978 605 9022 47 7 Krajeski Jenna The Caravan 11 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Nisan 2012 Arsivlenmis kopya 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Eylul 2013 Haberturk 14 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2023 Turkey Peoples Joshua Project 19 Ocak 2004 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Eylul 2013 a b CIA 10 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Kasim 2014 Gunter Michael M 4 Kasim 2010 Historical Dictionary of the Kurds Scarecrow Press s 3 ISBN 978 0 8108 7507 4 28 Eylul 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Aralik 2022 Kurdish PKK chief Murat Karayilan says will spread to Turkish cities if we were attacked by Turkey 5 Temmuz 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Kasim 2014 Kurdish political rights and its impact on the Middle East economy and Stability By Hiwa Nezhadian ekurd net 10 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ocak 2014 Sirkeci Ibrahim 2006 The Environment of Insecurity in Turkey and the Emigration of Turkish Kurds to Germany New York Edwin Mellen Press ss 117 118 ISBN 978 0 7734 5739 3 7 Subat 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Agustos 2006 A R Ghassemlou M Pallis A People Without A Country ss 256 Zed Books 1992 978 1 85649 194 5 s 39 Kurtlerin nufusu 11 milyonda Istanbul da 2 milyon Kurt yasiyor Dizi Haberleri Radikal 4 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ocak 2014 PDF KONDA Temmuz 2010 ss 19 20 22 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 11 Haziran 2013 Kurdish Life in Contemporary Turkey Migration Gender and Ethnic Identity Anna Grabolle Celiker s 160 I B Tauris 2013 Kalnoky Boris 8 Kasim 2012 Bevolkerung Die Kurden und das Geburtenproblem in der Turkei Die Welt 27 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ekim 2016 Berman Ilan Turkey s Kurdish Arithmetic Forbes 27 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ekim 2016 a b Martens Michael 20 Ekim 2010 Bevolkerungsentwicklung Schafft auch die Turkei sich ab Frankfurter Allgemeine Zeitung ISSN 0174 4909 27 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ekim 2016 PDF Mayis 2011 9 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2021 TUIK 2020 IBBS Duzey1 Nufusu Houston Christopher 2005 Creating a Diaspora within a Country Kurds in Turkey Ember Melvin Ember Carol R Skoggard Ian Ed Encyclopedia of Diasporas Immigrant and Refugee Cultures Around the World Ingilizce Boston MA Springer US s 405 doi 10 1007 978 0 387 29904 4 40 ISBN 978 0 387 29904 4 EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS Turkey Ranks First in Violations in between 1959 2011 Bianet Bagimsiz Iletisim Agi 20 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Aralik 2015 Annual Report 2014 PDF The European Court of Human Rights Strasbourg 2015 16 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 29 Aralik 2015 The European Court of Human Rights Case of Benzer and others v Turkey PDF 24 Mart 2014 s 57 3 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 29 Aralik 2015 Aisling Reidy 2003 The prohibition of torture A guide to the implementation of Article 3 of the European Convention on Human Rights PDF European Court of Human Rights Human rights handbooks No 6 ss 11 13 2 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 29 Aralik 2015 World Report 2002 Human Rights Watch 2002 s 7 Abdulla Jamal Jalal 7 Subat 2012 The Kurds A Nation on the Way to Statehood AuthorHouse s 36 ISBN 978 1 4678 7972 9 Erisim tarihi 29 Aralik 2015 Police arrest and assistance of a lawyer PDF European Court of Human Rights 2015 s 1 12 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 1 Mart 2024 Justice Comes from European Court for a Kurdish Journalist Kurdish Human Rights Project 3 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Aralik 2015 Kucukgocmen Ali 22 Aralik 2020 European Court of Human Rights says Turkey must free Demirtas Reuters Ingilizce 12 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ocak 2021 Turkey ordered to release opposition leader BBC News Ingilizce 30 Kasim 2018 20 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mayis 2020 itemid 5b 001 187961 5d CASE OF SELAHATTIN DEMIRTAS v TURKEY No 2 European Court of Human Rights Erisim tarihi 26 Mayis 2020 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Turkish court keeps Selahattin Demirtas in jail despite ECHR www aljazeera com 21 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mayis 2020 A Manafy 1 Ocak 2005 The Kurdish Political Struggles in Iran Iraq and Turkey A Critical Analysis University Press of America s 99 ISBN 978 0 7618 3003 0 Genel kaynakca Metin Heper Devlet ve Kurtler Cevdet Hergul Hamidiye Alaylari Mustafa Akyol Turkler Kurtler ve Osmanlilar Dis baglantilarWikimedia Commons ta Kurdish people in Turkey ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Mustafa Akyol Kurt Sorununu Cozmek Icin Osmanli Tecrubesini Hatirlamak Gerek 13 Kasim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kopru dergisi Guneydogu daki Etnik Problemler Ve Cozum Arayislari Bahar 2007 98 Sayi

Yayın tarihi: Haziran 14, 2024, 19:55 pm
En çok okunan
  • Şubat 18, 2025

    Toslak

  • Şubat 07, 2025

    Torpacarus

  • Ocak 31, 2025

    Topobates

  • Şubat 18, 2025

    Topallı, Aksu

  • Şubat 18, 2025

    Tomalar

Günlük

  • Proton

  • Renk hapsi

  • Elektrik yükü

  • Deplasman (denizcilik)

  • Kasserine Geçidi Muharebesi

  • Japonya

  • Nicolaus Copernicus

  • Ursula (azize)

  • Vitoria Muharebesi

  • Ametist

NiNa.Az - Stüdyo

  • Vikipedi

Bültene üye ol

Mail listemize abone olarak bizden her zaman en son haberleri alacaksınız.
Temasta ol
Bize Ulaşın
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Her hakkı saklıdır.
Telif hakkı: Dadaş Mammedov
Üst