Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Kasım 2020) () |
Moğolistan (Moğolca: Монгол Улс, Mongol Uls; Moğol alfabesi: ᠮᠤᠩᠭᠤᠯᠤᠯᠤᠰ, Mongγol ulus), Doğu ve Orta Asya'da bulunan denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke toprakları tarihî Dış Moğolistan bölgesine denk düşer. Kuzeyde Rusya; güney, doğu ve batısında Çin'e bağlı İç Moğolistan ile Sincan Uygur Özerk Bölgesi vardır. Moğolistan'ın Kazakistan'a sınırı olmamasına rağmen ülkenin en batısı Kazakistan'ın doğu ucuna 37 kilometre uzaklıktadır. Ayrıca Kazakistan'dan sonra denize kıyısı olmayan en büyük ikinci ülkedir. Yüzölçümü 1.564.116 kilometre kare, nüfusu 3,3 milyon civarı olan Moğolistan, en geniş on dokuzuncu ülke ve en seyrek nüfuslu ülkedir. Ülke çok az ekilebilir toprağa sahiptir. Topraklarının çoğu bozkırdır. Kuzey ve batıda dağlar ve güneyde Gobi Çölü bulunur. Ulan Batur, ülkenin başkentidir ve yaklaşık olarak ülke nüfusun %38'ine ev sahipliği yapar. Ayrıca dünyanın en soğuk başkentlerinden biridir. Moğolistan yarı başkanlık sistemi ile yönetilen cumhuriyettir.
Moğolistan | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan Masmavi gökler ülkesi | |||||||
 | |||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Ulan Batur 47°55′K 106°53′D / 47.917°K 106.883°D | ||||||
| Resmî dil(ler) | Moğolca | ||||||
| Etnik gruplar (2010) | |||||||
| Hükûmet | Yarı başkanlık sistemi cumhuriyet | ||||||
| |||||||
| |||||||
| Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 1.564.115,75 km2 (19.) | ||||||
• Su (%) | 0,43 | ||||||
| Nüfus | |||||||
• 2020 tahminî | 3.353.470 (134..) | ||||||
• 2015 sayımı | 3.057.778 | ||||||
• Yoğunluk | 2,07/km2 (194.) | ||||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||||
• Toplam | 47 milyar $ (112.) | ||||||
• Kişi başına | 14.270 $ (93..) | ||||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||
• Toplam | 13,700 milyar $ (116.) | ||||||
• Kişi başına | 4.151 $ (109.) | ||||||
| Gini (2018) | 32.7 orta | ||||||
| İGE (2019) |  0.737yüksek · 99. | ||||||
| Para birimi | Tögrög (MNT) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC+7 (UTC) | ||||||
• Yaz (YSU) | UTC+8 (UTC) | ||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||
| Telefon kodu | |||||||
| İnternet alan adı | .mn, .мон | ||||||
Yaklaşık olarak 3.1 milyonluk nüfusun %30'u göçebe veya yarı göçebedir. At kültürü halen ülke yaşamının ayrılmaz bir parçasıdır. Nüfusunun çoğunluğu Moğol olup halkın dini Tibet Budizmi'dir. Moğollar dışında Müslüman Kazaklar ve Tuvalar ülkede yaşamaktadır. Bu halklar genellikle batı kesimlerdedir.
Bugünkü Moğolistan toprakları geçmişte Hiung-nular, Siyenpiler (Sien-pi), Cücenler ve daha sonra Göktürkler gibi imparatorluklar tarafından yönetilmiştir. Moğol İmparatorluğu ise 1206 yılında Cengiz Han tarafından kurulmuştur. 16. ve 17. yüzyıllarda Moğollar Tibet Budizmi'nden etkilenmişlerdir. 17. yüzyılın sonlarında, Moğolistan'nın büyük bir kısmı Çing Hanedanı'nın yönetimi altına girmiştir. 1911 yılında Çing Hanedanı'nın yıkılışı sırasında, Moğolistan bağımsızlığını ilan etmiş, fakat 1921 yılına kadar de facto bağımsızlığını kabul ettirmekle ve 1945 yılına kadar uluslararası tanınmayı kazanmakla uğraşmak zorunda kalmıştır. Sonuç olarak güçlü Rus ve Sovyet kuvvetlerine maruz kalmıştır. 1924 yılında Moğol Halk Cumhuriyeti ilan edilmiş ve Moğol politikası aynı dönemdeki Sovyet politikasını takip etmiştir. 1989 yılının sonlarında Doğu Avrupa'daki komünist rejimlerinin çökmesinin ardından 1990 yılının başlarında Moğolistan'da Demokratik Devrim gerçekleşmiştir. Böylece Moğolistan'da çok partili sistem başlamış, 1992'de yeni bir anayasa kabul edilmiş ve serbest piyasa ekonomisine geçilmiştir.
Moğolistan Birleşmiş Milletler, Asya İşbirliği Diyaloğu, G77, Asya Altyapı Yatrırım Bankası ve Bağlantısızlar Hareketi üyesidir. ve NATO'nun küresel partnerlerinden biridir. Dünya Ticaret Örgütü'ne 1997'de üye olmuştur ve halen bölgesel ekonomik ve ticaret örgütlerine katılmak için uğraş vermektedir.
Etimoloji
Türkçede kullanılan Moğolistan sözündeki -istan eki ülke, yer anlamında Farsça olup Moğol ülkesi demektir. Moğol adının ilk nasıl ve ne zaman ortaya çıktığı konusunda araştırmacılar tarafından kesin olarak teyit edilmiş bir açıklama yoktur. Moğ ve Moğuç sözü Eski Türkçe kaynaklarda ateşperest anlamına gelir. «Moğol» adı Çinçe kaynaklarda Men-Gü, Man-Gu-Zı, Mon-Gu-Lun, Man-Tu, Men-Gü-Lün şekillerinde geçer. Ayrıca Eski Türkçede mengü ve bengü kelimesi sonsuz, ebedi anlamındadır.
Tarih
Önemli tarih öncesi mevkiler Hovd İli'nde bulunan Kuzey Mavi Mağarası'ndaki ve Bayanhongor İli'nde bulunan Beyaz Mağara'daki eski taş çağından kalma mağara resimleridir. Dornod İli'nde cilalı taş devriden kalma tarım yerleşimleri bulunmuştur.
Moğolistan bölgesinde 12. yüzyılın başına kadar, Hiung-nu, Apar (Avar, Cücen), Göktürk, Uygur ve Karahitay gibi devletler hâkim olmuştur. Cengiz Han'ın birleştirip örgütlediği kabilelerle, 1206’te Moğolistan’da ilk Moğol Devleti kuruldu. Cengiz Han, 1227’de öldü.
On yedinci yüzyılda Çarlık Rusyası, bölgeyi kontrolüne almak için girişimlere başladı. On sekizinci yüzyılda Moğolistan’da Rus ve Çin yanlılarının mücâdelesi başladı. Moğol prenseslerinin Çinliler gibi yaşaması Moğolistan’da milliyetçilik akımının başlamasına neden oldu. Katolik misyonerlerinin faaliyetleriyle Moğolistan’da Hristiyanlaşma başladı. Misyonerler Uzak Doğu’da dayanak noktası elde etmek ümidiyle Moğolistan’ın bağımsızlığını desteklediler. Bağımsızlık düşüncesi yayıldı. 1912’de Çin’de Mançu Hânedanı'nın yıkılmasıyla Moğol prensleri Rusların da yardımıyla Moğolistan’ın bağımsızlığını ilân ettiler. Çinlilerle mücâdeleye girişen Moğollar, 1915’te Çin’e de bağımsızlıklarını tanıttılar.
Çin-Japon Savaşında Moğolistan’da yeraltı faaliyetiyle komünist hareket başlatıldı. Japonya’nın Kuzey Çin’e girmesiyle 1935-1937’de Moğolistan da işgâle uğrayarak, mahallî muhtar bölgeler kuruldu. 1945’te II. Dünya Savaşı'nın bitmesiyle ülkedeki bağımsızlık yanlısı örgütler faaliyetlerini komünizm paralelinde devam ettirdiler. Komünizme karşı mücâdele eden örgütlerin zayıflatılmasıyla İç Moğolistan, Çin’in hâkimiyetinde muhtar hâle getirildi. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Dış Moğolistan’da, ABD ve İngiltere’nin tavsiyesiyle, Moğolistan Halk Cumhuriyeti kuruldu. 20 Ekim 1945’te referandumla bağımsızlığını ilân eden Moğolistan, önce Milliyetçi Çin tarafından tanındı. 1946’da Moğolistan Halk Cumhuriyeti ile Sovyetler Birliği aralarında ittifak imzalandı. 1961’de Birleşmiş Milletler'e kabul edildi. Sovyetler Birliği'ndeki ve Doğu Avrupa’daki komünist yönetimlerinin çöküşü komünizmle yönetilen Moğolistan’ı da etkiledi. 1990’da çok partili sisteme geçilerek; ekonomik, sosyal ve siyasal reformlar yapıldı. Temmuz 1990 ilk çok partili seçimler yapıldı. Moğolistan’da bulunan Rus birlikleri yapılan anlaşma sonucu geri çekildi.
Coğrafya ve iklim
Moğolistan’ın yüzölçümü yaklaşık 1,6 milyon kilometrekare olup, devletin doğudan batıya uzunluğu 2367 km, kuzeyden güneye ise 1258 kilometredir. Ülke dağlar, ormanlar, bozkırlar ve ve çöllerden oluşmaktadır. Moğolistan arazisinin büyük bölümü yayla görünümündedir. Ülkenin güneydoğusunda Gobi Çölü yer alır. Ortalama yüksekliği 1580 metre olan ülkenin kuzey batısı güneydoğuya nazaran daha yüksektir.
Ülkenin içinde ve sınırlarında birçok dağ silsilesi yer alır. Rusya ile kuzeybatı sınırı boyunca yükselir. Kuzeydoğuda vardır. Ülkenin batı iç kısmında Hangay Dağları yer alır. Moğolistan ve Gobi Altayları batıdan güneydoğuya doğru Çin sınırı yakınlarına kadar uzanır. Altayların en yüksek zirvesi olan Tavan Bogd, kuzeybatıda ilk silsile üzerindedir.
Moğolistan'ın coğrafyası çeşitlidir; güneyde Gobi Çölü ve kuzeyde ve batıda soğuk, dağlık bölgeler bulunur. Moğolistan'ın büyük bir kısmı Moğol-Mançurya çayırlarından oluşur ve ormanlık alanlar toplam kara alanının %11,2'sini oluşturur, bu da İrlanda'dan (%10) daha çok bir yüzdedir.
Moğolistan'ın tamamı Moğol Platosu'nun bir parçası olarak kabul edilir. Moğolistan'ın en yüksek noktası, en batıdaki Tavan Bogd masifindeki 4.374 m (14.350 ft) yükseklikteki Hüyten Zirvesi'dir. Rusya'daki Tuva Cumhuriyeti ile paylaşılan Ubsa Gölü'nün havzası, doğal Dünya Mirası Alanıdır.
Kuzeydeki nehir vadileri, bilhassa Selenga ve Orkun verimlidir. , ’a doğru geniş bir anayol meydana getirir. Çok sayıda tuz gölleri ve denize çıkışı olmayan nehirleriyle ülke topraklarının üçte ikisi, İç Asya’da suyunu dışarı akıtmayan havzadadır. Sâdece Kerulen ve Onon nehirleri Büyük Okyanus'a dökülür.
Ülkenin belli başlı gölleri arasında , , , ve yer alır.
İklim
Köppen iklim sınıflandırmasına göre Moğolistan’ın yükseltisi fazla olan kuzey kesimlerinde baskın olarak soğuk ve kuru kışların ve soğuk yazların gözlemlendiği subarktik iklim (Dwc) hâkimdir. Bu bölgelerde yükseltinin daha az olduğu yerlerde soğuk ve kuru kışlar ile ılıman yazların görüldüğü de (Dwb) yer yer gözlemlenir. Ülkenin güney kısımlarında soğuk ve kurak çöl iklimi (BWk) hakimdir. Bu iki iklim bölgesi arasında soğuk ve yarı kurak bozkır/step iklimi (BSk) yer almaktadır. Ülkenin en yüksek bölgelerinde tundra/alpin (ET) iklimi hâkimdir.
Ekseriya yaz yağmurları şeklinde olan yağış, ülkenin değişik kısımlarında yılda 100 ilâ 300 mm arasında değişir. Aşırı soğukla gelen hafif kar, ülkenin kuzey kısmında devamlı donmuş olarak kalan, önemli bir kuşağı meydana getirir. Sıcaklık farkı oldukça büyüktür. Ulan Bator’da ocak ayındaki sıcaklık ortalaması -28 °C, temmuz ayındaki ise 18 °C’dir. En yüksek ve en düşük sıcaklıklar daha da büyüktür. Kışın ırmaklar ve göller donar. Kuvvetli toz ve kum fırtınaları görülür.
Doğal hayat
Gobi hâriç, Moğolistan’ın büyük bölümü hayvancılığa imkân veren çimenlik ve çayır halindedir. Dağlar, kuzey batıdaki hâriç, genellikle çıplaktır (ağaçsızdır).
Ülkenin çoğu bölgelerinde vahşi hayvanlar bulunur. Bunlardan bol miktarda bulunan büyük memeli hayvanlar arasında koyun, geyik, ren geyiği (bilhassa Hubsugul Gölü çevresinde) bazı vahşi deve ve atlar sayılabilir. Her yerde bulunan dağ sıçanı (marmota) sistemli olarak kürkü için avlanır. Moğol paleontologların yaptığı keşifler, ülkede bol miktarda dinozor fosilleri bulunduğunu göstermektedir.
Nüfus ve sosyal hayat
Amerika Birleşik Devletleri Sayım Bürosu'nun 2015 tahminine göre Moğolistan'da 3.000.251 kişilik bir nüfus bulunmaktadır.Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Departmanı ise ülke nüfusunun 2007'de 2.629.000 kişi olduğunu tahmin etmiştir.
Hızla şehirleşmekte olan Moğolistan’ın nüfusunun günümüzde[] %61,2’si şehirlerde yaşar. Ülkede okuma-yazma oranı %98’dir. Geri kalanın çoğunluğu mevsimden mevsime göç eden göçebeler hâlindedirler. Göçebelerin "ger" adı verilen çadırları bulunur. Moğollar arasında en yaygın spor güreştir.
Okçuluk ve at yarışlarının da yaygın olduğu ülkede, çocuklara küçük yaşta ata binmesini öğretirler.
Etnik gruplar
Moğolistan nüfusunun %80’ini , %8’ini diğer Moğol halkları, %5’ini Kazaklar, kalanını Tuvalar gibi diğer Türk halkları, Ruslar ve Çinliler meydana getirir.
En kalabalık Moğol azınlık grupları, batı eyaletlerinde yaşayan Moğolî halklar olan Oyratlar ve Ulan Bator’un kuzeyinden îtibâren Rus sınırına kadar, esas olarak Selenge Vâdisinde oturan Buryatlardır. Güneydoğuda Moğolları, kuzeybatıda yakınında Moğolları vardır. Kazak Türkleri, Moğol olmayan en kalabalık azınlık grubu olup halk ülkenin batı kesiminde yer alan Bayan Ölgii ilinde yoğunlaşmıştır. Sınırlı sayıdaki Ruslar, Ulaanbaatar ve diğer yerleşim merkezlerinde bulunur. 10.000 civârındaki Çinli nüfus, ülkenin inşaat sektöründe önemli rol oynar.
Din
Moğolistan'da din olarak Budizm %53 oranı ile en yaygın dindir. İslam (%3), (%2.9) ve Hristiyanlık (%2.2) da halkın bir kısmı tarafından inanılmaktadır. Türklerin çoğunluğu Müslümandır. Halkın %40'a yakını dinsizdir.
Dil
Moğolistan'da çeşitli diller konuşulur. En önemlisi Halhaların konuştuğu ve diğer bütün Moğollar tarafından anlaşılan Moğolcadır. Moğolca resmî lisan olarak kullanılır ve toplumun %95'i tarafından konuşulur. Dil, Kiril veya Moğol alfabesi ile yazılabilir.
Oyratça ve Buryatça, ülkede konuşulan diğer Moğol değişkeleridir. Batıdaki azınlıklar tarafından Kazakça ve Tuvaca da konuşulur. Okullarda Rusça ve İngilizce başlıca yabancı dil olarak öğretilir.
Siyaset ve yönetim
Moğolistan Halk Cumhuriyeti döneminde sosyalizm hâkim ise de Sovyetler Birliği'nde başlayan Glasnost hareketi bu ülkeye de yansıdı. Tek partili rejime son verilmesi için Aralık 1988’de başlayan mitingler Ocak 1990’a kadar sürdü. Birçok siyasi parti kuruldu. Şimdiye kadar iktidarda olan , kendi bünyesinde büyük değişiklikler yaptı. Anayasa değiştirilerek Parlamenter sistemi kabul edildi ve bir bölümü nispî temsille seçilen 50 üyeli sürekli yasama organı niteliğindeki Küçük Hural kuruldu. Büyük Hural ise 430 sandalyeden meydana geliyordu. Temmuz 1990’da yapılan seçimleri iç bünyesinde büyük değişiklik yapan MDHP, büyük çoğunlukla kazandı. Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir.
Moğolistan 21 eyalete ayrılır. Seçimler 4 senede bir yapılır. Seçmen yaşı 18’dir. Adlî işler, üyeleri dört yıllık süreyle Büyük Halk Meclisince seçilen, Anayasa Mahkemesince yürütülür. Meclisi 76 üyelidir.
Bütün erkek vatandaşlar, günümüzde 290.000 kişilik kuvvete ulaşan İhtilalci Halk Ordusunda askerlik yapmaya mecburdur.
İdari yapı
Moğolistan 21 tane aymaga (Moğolca: Аймаг) bölünmüş durumdadır. Aymag, Türkçe bir söz olan "ayırmak" sözünden gelir.[]Aymaglar ise sum denilen yönetim birimlerine ayrılmıştır. Ülkede 315 tane sum vardır. Ülkenin başkenti Ulan Batur hot denilen yönetim birimi ile yönetilmektedir. Modern iller 1921 yılında kurulmaya başlanmıştır ve başkent Ulan Batur özel bir statüye sahip olup, bağımsız bir il belediyesi olarak yönetilmektedir.
| Numara | İl (aymag) | Merkez | İlin nüfusu (2004) | Alan | Yoğunluk | Haritalar |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Arhangay (Архангай) | 94,900 | 55,300 | 1.7 |   | |
| 2 | Bayanhongor (Баянхонгор) | Bayanhongor | 83,800 | 116,000 | 0.7 | |
| 3 | Bayan Ölgii (Баян-Өлгий) | Ölgii | 101,200 | 45,700 | 2.2 | |
| 4 | Bulgan (Булган) | Bulgan | 60,800 | 48,700 | 1.2 | |
| 5 | Darhan-Ul (Дархан-Уул) | Darhan | 87,800 | 3,280 | 26.8 | |
| 6 | Dornod (Дорнод) | Çoybalsan | 73,700 | 123,600 | 0.6 | |
| 7 | Dornogobi (Дорноговь) | Saynşand | 52,500 | 109,500 | 0.5 | |
| 8 | Dundgobi (Дундговь) | Mandalgobi | 49,900 | 74,700 | 0.7 | |
| 9 | Gobi-Altay (Говь-Алтай) | Altay | 60,900 | 141,400 | 0.4 | |
| 10 | Gobi-Sümber (Говь-Сүмбэр) | Çoyr | 12,300 | 5,540 | 2.2 | |
| 11 | Hentii (Хэнтий) | 71,200 | 80,300 | 0.9 | ||
| 12 | Hovd (Ховд) | 87,800 | 76,100 | 1.2 | ||
| 13 | Hövsgöl (Хөвсгөл) | Mörön | 121,400 | 100,600 | 1.2 | |
| 14 | (Орхон) | Erdenet | 78,400 | 840 | 93.3 | |
| 15 | (Өвөрхангай) | 113,200 | 62,900 | 1.8 | ||
| 16 | (Өмнөговь) | Dalanzadgad | 46,800 | 165,400 | 0.3 | |
| 17 | Selenge (Сэлэнгэ) | Sühbatur | 100,800 | 41,200 | 2.4 | |
| 18 | (Сүхбаатар) | 56,600 | 82,300 | 0.7 | ||
| 19 | (Төв) | Zuunmod | 88,900 | 74,000 | 1.2 | |
| 20 | Uvs (Увс) | Ulaangom | 81,000 | 69,600 | 1.2 | |
| 21 | Zavhan (Завхан) | Ulyastay | 80,700 | 82,500 | 1.0 |
Ekonomi
Eski Sovyetler Birliğine bağlı bir ekonomik yapı gösteren Moğolistan’da 1990’dan sonra ekonomik yapıda büyük değişiklik yapılan Moğolistan’da devlet işletmeleri aşamalı olarak özelleştirilmeye başlandı ve serbest pazar ekonomisine geçildi. 1931’de başarısız olarak kolektivizasyona girişilmiş ancak, 1950’de tamamlanmıştır. Bununla berâber çiftlik hayvanlarının % 20’si hâlâ özel teşebbüsün elindedir. Buğdayın çoğu kolhoz adı verilen devlet çiftliklerinde yetiştirilmekte, fakat hayvan yemi, şimdi solhoz adı verilen kolektif çiftliklerde üretilmektedir.
Sanayi ve madencilik
Moğolistan’da hafif sanayi, ülkenin her tarafında mevcuttur. Sanayisi esas itibarıyla gıda, tekstil, kimyâ ve çimentoya dayanır. Yeni kurulan Darhan şehri, un fabrikası, depolama ve önemli ölçüde hafif sanayiye sahiptir. Ulan Batur’da, et paketleme ve hafif îmâlât sanâyi mevcuttur.
Moğolistan içinde petrolün ve diğer maden cevherlerinin de bulunduğu mineraller bakımından zengindir. Maden kömürü, tungsten, bakır, molibden, altın, kalay ülkenin yeraltı zenginliklerini teşkil eder. Moğolistan bakır bakımından Asya’da birinci, dünyada ilk on sırada yer alır. Erdenet şehrinde bakır madenleri işletilmektedir. Maden kömürü ülke ihtiyaçlarını karşılamada kullanılmaktadır.
Et ürünleri ve yün, esas itibarıyla Rusya’ya giden önemli ihraç ürünleridir. Erdenet şehrindeki bütün bakır ve molibden üretimi Moğol-Rus ticâretini dengelemeyi amaçlamıştır. Moğolistan Rusya’ya ayrıca Kalsiyum klorür satmaktadır. İhraç ürünlerinin % 75’i de Rusya’ya gitmektedir.
Maden endüstrisi
Mineraller Moğolistan'ın ihracatının %80'inden fazlasını temsil eder ve bu oranın sonunda %95'e çıkması bekleniyor. Madencilikten elde edilen mali gelirler 2010 yılında hükümet gelirinin %21'ini temsil ediyordu ve 2018'de %24'e yükseldi. Yaklaşık 3 bin maden ruhsatı verildi. Madencilik, Moğolistan'da önemli bir sektör olarak yükselişini sürdürüyor; bu durum, Çinli, Rus ve Kanadalı firmaların Moğolistan'da madencilik faaliyetlerine başlamalarından da anlaşılıyor.
Tarım ve hayvancılık
Gobi hâriç, Moğolistan’ın büyük bölümü hayvancılığa imkân veren çimenlik ve çayır halindedir. Toplam alanın %81’i develerin, atların, sığırların, koyunların ve keçilerin beslendiği otlaklardan oluşmaktadır. Moğolistan’da 2019 yılsonunda yapılan hayvan sayımları sonucunda hayvan sayısı, 70 milyon 949,9 bin başa yükselmiştir. Ülkede, 32,2 milyon baş koyun, 29,2 milyon baş keçi, 4,7 milyon baş sığır, 4,2 milyon baş at ve 472,4 bin deve bulunmaktadır.
Turizm
Turizm, eskiden ülkedeki Sosyalist Hükûmet tarafından sınırlandırılmış, ancak Sovyetler Birliği'nin dağılması ve 1989 Devrimleri'nin ve 1990'daki Moğolistan Demokratik Devrimi'nin ardından büyüme göstermiştir. Moğolistan'daki seyahat organizasyonlarının geçmişi 50 seneliktir, ancak özel sektör tabanlı turizm neredeyse yirmi yaşındadır. Günümüzde Moğolistan'da 403 seyahat şirketi, 320 otel ve 647 tatil köyü ve turizm kampı yer alır. Moğolistan, üyesi olduğu Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü'nde aktif rol almaktadır.[]
Altyapı
Ulaşım
1956’da açılan ve Moğolistan ötesine giden demiryolu, ülkenin modern nakliyat anayoludur. Ulan Batur’u Sibirya ötesine giden anahatta bağlayan kuzey kısmı, yükün büyük kısmını taşır. Doğu Moğolistan’da 1930’larda askerî maksatlarla inşâ edilmiş kısa demiryolları vardır. Fakat Moğolistan arazisi ulaşıma imkân vermemektedir.
Aeroflot, Moskova ile Ulan Batur arasında direkt uçuşlar yapmaktadır. Ülkenin iç havayolları başkentle bütün eyaletler arasında bağlantı sağlar. Selenga Nehri ile gemi ve mavnalar işlemektedir.
Enerji
2015 yılında Moğolistan ürettiği enerjinin yaklaşık %95'ini kömür enerjisi ile sağlamıştır.
Moğolistan, rüzgâr ve güneş enerjisi bakımından elverişli bir ortama sahiptir. Ülkenin çoğu bölgesinde güneşli gün sayısı, 270 ila 300 gün arasındadır. Rüzgâr enerjisi için ise toplam ülke alanının %10’unun çok elverişli olduğu belirtilmektedir.
| Kömür | Petrol | Hidroelektrik | Rüzgar | |
|---|---|---|---|---|
| 2015 | 4670 | 10 | 70 | 150 |
| 2014 | 4510 | 10 | 60 | 120 |
| 2013 | 4280 | 10 | 60 | 50 |
Kaynakça
- ^ a b c "Mongolia". World Factbook. CIA. 18 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ağustos 2015.
- ^ Official landuse balanse data (2007)[]
- ^ "Renewed 2015-2045 population projection". www.1212.mn. . 1 Ocak 2017. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Mayıs 2020.
- ^ "2015 population and housing by census of mongolia". www.1212.mn. . 1 Ocak 2016. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Mayıs 2020.
- ^ a b c d . IMF.org. International Monetary Fund. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2019.
- ^ . data.worldbank.org. World Bank. 10 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ . www.macrotrends.net. 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2021.
- ^ Dec 28, CBC News · Posted; December 28, 2017 10:24 AM ET | Last Updated; 2017. . CBC (İngilizce). 28 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2018.
- ^ . WorldAtlas (İngilizce). 30 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2018.
- ^ geography, Matt Rosenberg Matt Rosenberg has a masters in; Writer, Is an Award-Winning Freelance; Subject, Author of Two Books on the. . ThoughtCo. 9 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2018.
- ^ Radloff, W. (1938). uigurische Sprachdenkmaler. Leningrad. s. 286.
- ^ Borovkov, A.K. (2002). Orta Asya'da Bulunmuş Kuran Tefsirinin Söz Varlığı. Ankara. s. 191.
- ^ Eleanora Novgorodova "Archäologische Funde, Ausgrabungsstätten und Skulpturen, in Mongolen (catalogue)" sf.14-20.
- ^ "Mongolian Forestry Sector". Food and Agriculture Organization of the United Nations. 1 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Mayıs 2013.
- ^ "Ireland now has the 'second-smallest' forest area in Europe". thejournal.ie. 30 Ağustos 2012. January 10, 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Mayıs 2013.
- ^ "U.S. Census Bureau International Data Base". 11 Aralık 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2013.
- ^ "WPP2006_Highlights_0823.doc" (PDF). July 21, 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: June 28, 2013.
- ^ 2010 Population and Housing Census of Mongolia. Data recorded in Brian J. Grim et al. Yearbook of International Religious Demography 2014. BRILL, 2014. p. 152
- ^ "Oyu Tolgoi". Rio Tinto. Rio Tinto. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2024.
- ^ Lkhagva, Davaajargal; Wang, Zheng; Liu, Changxin (29 Mayıs 2019). "Mining Booms and Sustainable Economic Growth in Mongolia—Empirical Result from Recursive Dynamic CGE Model". Economies. 7 (2). s. 51. doi:10.3390/economies7020051. hdl:10419/256983. ISSN 2227-7099.
- ^ Mongolian Statistical Yearbook 2018. Ulan Bator: National Statistics Office of Mongolia. 2018.
- ^ "Booming Mongolia: Mine, all mine". The Economist. January 21, 2012. January 21, 2012 tarihinde kaynağından .
- ^ a b . T.C. Ticaret Bakanlığı. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2020.
- ^ "Mongolia". www.iea.org. International Energy Agency (IEA). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2015.
- ^ "Installation of Solar PV System (annex)" 26 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., The Joint Crediting Mechanism, 29 September 2016.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Mogolistan haber gazete kitap akademik JSTOR Kasim 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Mogolistan Mogolca Mongol Uls Mongol Uls Mogol alfabesi ᠮᠤᠩᠭᠤᠯ ᠤᠯᠤᠰ Monggol ulus Dogu ve Orta Asya da bulunan denize kiyisi olmayan bir ulkedir Ulke topraklari tarihi Dis Mogolistan bolgesine denk duser Kuzeyde Rusya guney dogu ve batisinda Cin e bagli Ic Mogolistan ile Sincan Uygur Ozerk Bolgesi vardir Mogolistan in Kazakistan a siniri olmamasina ragmen ulkenin en batisi Kazakistan in dogu ucuna 37 kilometre uzakliktadir Ayrica Kazakistan dan sonra denize kiyisi olmayan en buyuk ikinci ulkedir Yuzolcumu 1 564 116 kilometre kare nufusu 3 3 milyon civari olan Mogolistan en genis on dokuzuncu ulke ve en seyrek nufuslu ulkedir Ulke cok az ekilebilir topraga sahiptir Topraklarinin cogu bozkirdir Kuzey ve batida daglar ve guneyde Gobi Colu bulunur Ulan Batur ulkenin baskentidir ve yaklasik olarak ulke nufusun 38 ine ev sahipligi yapar Ayrica dunyanin en soguk baskentlerinden biridir Mogolistan yari baskanlik sistemi ile yonetilen cumhuriyettir Mogolistan Mogolca Mongyol ulus Mongol Uls Mogolca Mongol UlsBayrak ArmaSlogan Masmavi gokler ulkesiMilli mars Mongol ulsin toriyn duulal Mogolistan Ulusal MarsiBaskent ve en buyuk sehirUlan Batur 47 55 K 106 53 D 47 917 K 106 883 D 47 917 106 883Resmi dil ler MogolcaEtnik gruplar 2010 95 Mogol4 Kazak1 digerHukumetYari baskanlik sistemi cumhuriyet CumhurbaskaniUhnaagiyn Hurelsuh BasbakanLuvsannamsrai Oyun Erdene Meclis Baskani Bagimsizlik ilani Qing Hanedani tarafindan 26 Aralik 1911Yuzolcumu Toplam1 564 115 75 km2 19 Su 0 43Nufus 2020 tahmini3 353 470 134 2015 sayimi3 057 778 Yogunluk2 07 km2 194 GSYIH SAGP 2020 tahmini Toplam47 milyar 112 Kisi basina14 270 93 GSYIH nominal 2020 tahmini Toplam13 700 milyar 116 Kisi basina4 151 109 Gini 2018 32 7 ortaIGE 2019 0 737 yuksek 99 Para birimiTogrog MNT Zaman dilimiUTC 7 UTC Yaz YSU UTC 8 UTC Trafik akisisagTelefon koduInternet alan adi mn mon Yaklasik olarak 3 1 milyonluk nufusun 30 u gocebe veya yari gocebedir At kulturu halen ulke yasaminin ayrilmaz bir parcasidir Nufusunun cogunlugu Mogol olup halkin dini Tibet Budizmi dir Mogollar disinda Musluman Kazaklar ve Tuvalar ulkede yasamaktadir Bu halklar genellikle bati kesimlerdedir Bugunku Mogolistan topraklari gecmiste Hiung nular Siyenpiler Sien pi Cucenler ve daha sonra Gokturkler gibi imparatorluklar tarafindan yonetilmistir Mogol Imparatorlugu ise 1206 yilinda Cengiz Han tarafindan kurulmustur 16 ve 17 yuzyillarda Mogollar Tibet Budizmi nden etkilenmislerdir 17 yuzyilin sonlarinda Mogolistan nin buyuk bir kismi Cing Hanedani nin yonetimi altina girmistir 1911 yilinda Cing Hanedani nin yikilisi sirasinda Mogolistan bagimsizligini ilan etmis fakat 1921 yilina kadar de facto bagimsizligini kabul ettirmekle ve 1945 yilina kadar uluslararasi taninmayi kazanmakla ugrasmak zorunda kalmistir Sonuc olarak guclu Rus ve Sovyet kuvvetlerine maruz kalmistir 1924 yilinda Mogol Halk Cumhuriyeti ilan edilmis ve Mogol politikasi ayni donemdeki Sovyet politikasini takip etmistir 1989 yilinin sonlarinda Dogu Avrupa daki komunist rejimlerinin cokmesinin ardindan 1990 yilinin baslarinda Mogolistan da Demokratik Devrim gerceklesmistir Boylece Mogolistan da cok partili sistem baslamis 1992 de yeni bir anayasa kabul edilmis ve serbest piyasa ekonomisine gecilmistir Mogolistan Birlesmis Milletler Asya Isbirligi Diyalogu G77 Asya Altyapi Yatririm Bankasi ve Baglantisizlar Hareketi uyesidir ve NATO nun kuresel partnerlerinden biridir Dunya Ticaret Orgutu ne 1997 de uye olmustur ve halen bolgesel ekonomik ve ticaret orgutlerine katilmak icin ugras vermektedir EtimolojiTurkcede kullanilan Mogolistan sozundeki istan eki ulke yer anlaminda Farsca olup Mogol ulkesi demektir Mogol adinin ilk nasil ve ne zaman ortaya ciktigi konusunda arastirmacilar tarafindan kesin olarak teyit edilmis bir aciklama yoktur Mog ve Moguc sozu Eski Turkce kaynaklarda atesperest anlamina gelir Mogol adi Cince kaynaklarda Men Gu Man Gu Zi Mon Gu Lun Man Tu Men Gu Lun sekillerinde gecer Ayrica Eski Turkcede mengu ve bengu kelimesi sonsuz ebedi anlamindadir TarihOnemli tarih oncesi mevkiler Hovd Ili nde bulunan Kuzey Mavi Magarasi ndaki ve Bayanhongor Ili nde bulunan Beyaz Magara daki eski tas cagindan kalma magara resimleridir Dornod Ili nde cilali tas devriden kalma tarim yerlesimleri bulunmustur Mogol Imparatorlugu nun 1206 1294 arasindaki genislemesi Mogolistan bolgesinde 12 yuzyilin basina kadar Hiung nu Apar Avar Cucen Gokturk Uygur ve Karahitay gibi devletler hakim olmustur Cengiz Han in birlestirip orgutledigi kabilelerle 1206 te Mogolistan da ilk Mogol Devleti kuruldu Cengiz Han 1227 de oldu On yedinci yuzyilda Carlik Rusyasi bolgeyi kontrolune almak icin girisimlere basladi On sekizinci yuzyilda Mogolistan da Rus ve Cin yanlilarinin mucadelesi basladi Mogol prenseslerinin Cinliler gibi yasamasi Mogolistan da milliyetcilik akiminin baslamasina neden oldu Katolik misyonerlerinin faaliyetleriyle Mogolistan da Hristiyanlasma basladi Misyonerler Uzak Dogu da dayanak noktasi elde etmek umidiyle Mogolistan in bagimsizligini desteklediler Bagimsizlik dusuncesi yayildi 1912 de Cin de Mancu Hanedani nin yikilmasiyla Mogol prensleri Ruslarin da yardimiyla Mogolistan in bagimsizligini ilan ettiler Cinlilerle mucadeleye girisen Mogollar 1915 te Cin e de bagimsizliklarini tanittilar Cin Japon Savasinda Mogolistan da yeralti faaliyetiyle komunist hareket baslatildi Japonya nin Kuzey Cin e girmesiyle 1935 1937 de Mogolistan da isgale ugrayarak mahalli muhtar bolgeler kuruldu 1945 te II Dunya Savasi nin bitmesiyle ulkedeki bagimsizlik yanlisi orgutler faaliyetlerini komunizm paralelinde devam ettirdiler Komunizme karsi mucadele eden orgutlerin zayiflatilmasiyla Ic Mogolistan Cin in hakimiyetinde muhtar hale getirildi II Dunya Savasi ndan sonra Dis Mogolistan da ABD ve Ingiltere nin tavsiyesiyle Mogolistan Halk Cumhuriyeti kuruldu 20 Ekim 1945 te referandumla bagimsizligini ilan eden Mogolistan once Milliyetci Cin tarafindan tanindi 1946 da Mogolistan Halk Cumhuriyeti ile Sovyetler Birligi aralarinda ittifak imzalandi 1961 de Birlesmis Milletler e kabul edildi Sovyetler Birligi ndeki ve Dogu Avrupa daki komunist yonetimlerinin cokusu komunizmle yonetilen Mogolistan i da etkiledi 1990 da cok partili sisteme gecilerek ekonomik sosyal ve siyasal reformlar yapildi Temmuz 1990 ilk cok partili secimler yapildi Mogolistan da bulunan Rus birlikleri yapilan anlasma sonucu geri cekildi Cografya ve iklimMogolistan ve sehirleri Mogolistan in fiziki yapisiMogolistan in guney kismi Gobi Colu ile kaplidir kuzey ve bati kisimlari ise dagliktir Mogolistan in yuzolcumu yaklasik 1 6 milyon kilometrekare olup devletin dogudan batiya uzunlugu 2367 km kuzeyden guneye ise 1258 kilometredir Ulke daglar ormanlar bozkirlar ve ve collerden olusmaktadir Mogolistan arazisinin buyuk bolumu yayla gorunumundedir Ulkenin guneydogusunda Gobi Colu yer alir Ortalama yuksekligi 1580 metre olan ulkenin kuzey batisi guneydoguya nazaran daha yuksektir Ulkenin icinde ve sinirlarinda bircok dag silsilesi yer alir Rusya ile kuzeybati siniri boyunca yukselir Kuzeydoguda vardir Ulkenin bati ic kisminda Hangay Daglari yer alir Mogolistan ve Gobi Altaylari batidan guneydoguya dogru Cin siniri yakinlarina kadar uzanir Altaylarin en yuksek zirvesi olan Tavan Bogd kuzeybatida ilk silsile uzerindedir Mogolistan in cografyasi cesitlidir guneyde Gobi Colu ve kuzeyde ve batida soguk daglik bolgeler bulunur Mogolistan in buyuk bir kismi Mogol Mancurya cayirlarindan olusur ve ormanlik alanlar toplam kara alaninin 11 2 sini olusturur bu da Irlanda dan 10 daha cok bir yuzdedir Mogolistan in tamami Mogol Platosu nun bir parcasi olarak kabul edilir Mogolistan in en yuksek noktasi en batidaki Tavan Bogd masifindeki 4 374 m 14 350 ft yukseklikteki Huyten Zirvesi dir Rusya daki Tuva Cumhuriyeti ile paylasilan Ubsa Golu nun havzasi dogal Dunya Mirasi Alanidir Kuzeydeki nehir vadileri bilhassa Selenga ve Orkun verimlidir a dogru genis bir anayol meydana getirir Cok sayida tuz golleri ve denize cikisi olmayan nehirleriyle ulke topraklarinin ucte ikisi Ic Asya da suyunu disari akitmayan havzadadir Sadece Kerulen ve Onon nehirleri Buyuk Okyanus a dokulur Ulkenin belli basli golleri arasinda ve yer alir Iklim Koppen iklim siniflandirmasina gore Mogolistan iklimi Koppen iklim siniflandirmasina gore Mogolistan in yukseltisi fazla olan kuzey kesimlerinde baskin olarak soguk ve kuru kislarin ve soguk yazlarin gozlemlendigi subarktik iklim Dwc hakimdir Bu bolgelerde yukseltinin daha az oldugu yerlerde soguk ve kuru kislar ile iliman yazlarin goruldugu de Dwb yer yer gozlemlenir Ulkenin guney kisimlarinda soguk ve kurak col iklimi BWk hakimdir Bu iki iklim bolgesi arasinda soguk ve yari kurak bozkir step iklimi BSk yer almaktadir Ulkenin en yuksek bolgelerinde tundra alpin ET iklimi hakimdir Ekseriya yaz yagmurlari seklinde olan yagis ulkenin degisik kisimlarinda yilda 100 ila 300 mm arasinda degisir Asiri sogukla gelen hafif kar ulkenin kuzey kisminda devamli donmus olarak kalan onemli bir kusagi meydana getirir Sicaklik farki oldukca buyuktur Ulan Bator da ocak ayindaki sicaklik ortalamasi 28 C temmuz ayindaki ise 18 C dir En yuksek ve en dusuk sicakliklar daha da buyuktur Kisin irmaklar ve goller donar Kuvvetli toz ve kum firtinalari gorulur Dogal hayat Mogolistan cayirlari Gobi haric Mogolistan in buyuk bolumu hayvanciliga imkan veren cimenlik ve cayir halindedir Daglar kuzey batidaki haric genellikle ciplaktir agacsizdir Ulkenin cogu bolgelerinde vahsi hayvanlar bulunur Bunlardan bol miktarda bulunan buyuk memeli hayvanlar arasinda koyun geyik ren geyigi bilhassa Hubsugul Golu cevresinde bazi vahsi deve ve atlar sayilabilir Her yerde bulunan dag sicani marmota sistemli olarak kurku icin avlanir Mogol paleontologlarin yaptigi kesifler ulkede bol miktarda dinozor fosilleri bulundugunu gostermektedir Nufus ve sosyal hayatAmerika Birlesik Devletleri Sayim Burosu nun 2015 tahminine gore Mogolistan da 3 000 251 kisilik bir nufus bulunmaktadir Birlesmis Milletler Ekonomik ve Sosyal Isler Departmani ise ulke nufusunun 2007 de 2 629 000 kisi oldugunu tahmin etmistir Mogolistan steplerindeki gerler Hizla sehirlesmekte olan Mogolistan in nufusunun gunumuzde ne zaman 61 2 si sehirlerde yasar Ulkede okuma yazma orani 98 dir Geri kalanin cogunlugu mevsimden mevsime goc eden gocebeler halindedirler Gocebelerin ger adi verilen cadirlari bulunur Mogollar arasinda en yaygin spor gurestir Okculuk ve at yarislarinin da yaygin oldugu ulkede cocuklara kucuk yasta ata binmesini ogretirler Etnik gruplar Mogolistan nufusunun 80 ini 8 ini diger Mogol halklari 5 ini Kazaklar kalanini Tuvalar gibi diger Turk halklari Ruslar ve Cinliler meydana getirir En kalabalik Mogol azinlik gruplari bati eyaletlerinde yasayan Mogoli halklar olan Oyratlar ve Ulan Bator un kuzeyinden itibaren Rus sinirina kadar esas olarak Selenge Vadisinde oturan Buryatlardir Guneydoguda Mogollari kuzeybatida yakininda Mogollari vardir Kazak Turkleri Mogol olmayan en kalabalik azinlik grubu olup halk ulkenin bati kesiminde yer alan Bayan Olgii ilinde yogunlasmistir Sinirli sayidaki Ruslar Ulaanbaatar ve diger yerlesim merkezlerinde bulunur 10 000 civarindaki Cinli nufus ulkenin insaat sektorunde onemli rol oynar Din Mogolistan da din olarak Budizm 53 orani ile en yaygin dindir Islam 3 2 9 ve Hristiyanlik 2 2 da halkin bir kismi tarafindan inanilmaktadir Turklerin cogunlugu Muslumandir Halkin 40 a yakini dinsizdir Amarbayasgalant ManastiriDil Avrasya da Mogol dillerinin dagilimi Mogolistan da cesitli diller konusulur En onemlisi Halhalarin konustugu ve diger butun Mogollar tarafindan anlasilan Mogolcadir Mogolca resmi lisan olarak kullanilir ve toplumun 95 i tarafindan konusulur Dil Kiril veya Mogol alfabesi ile yazilabilir Oyratca ve Buryatca ulkede konusulan diger Mogol degiskeleridir Batidaki azinliklar tarafindan Kazakca ve Tuvaca da konusulur Okullarda Rusca ve Ingilizce baslica yabanci dil olarak ogretilir Siyaset ve yonetimBuyuk Devlet Khural meclisi oturumda Mogolistan Halk Cumhuriyeti doneminde sosyalizm hakim ise de Sovyetler Birligi nde baslayan Glasnost hareketi bu ulkeye de yansidi Tek partili rejime son verilmesi icin Aralik 1988 de baslayan mitingler Ocak 1990 a kadar surdu Bircok siyasi parti kuruldu Simdiye kadar iktidarda olan kendi bunyesinde buyuk degisiklikler yapti Anayasa degistirilerek Parlamenter sistemi kabul edildi ve bir bolumu nispi temsille secilen 50 uyeli surekli yasama organi niteligindeki Kucuk Hural kuruldu Buyuk Hural ise 430 sandalyeden meydana geliyordu Temmuz 1990 da yapilan secimleri ic bunyesinde buyuk degisiklik yapan MDHP buyuk cogunlukla kazandi Cumhurbaskani halk tarafindan secilir Mogolistan 21 eyalete ayrilir Secimler 4 senede bir yapilir Secmen yasi 18 dir Adli isler uyeleri dort yillik sureyle Buyuk Halk Meclisince secilen Anayasa Mahkemesince yurutulur Meclisi 76 uyelidir Butun erkek vatandaslar gunumuzde 290 000 kisilik kuvvete ulasan Ihtilalci Halk Ordusunda askerlik yapmaya mecburdur Idari yapi Mogolistan 21 tane aymaga Mogolca Ajmag bolunmus durumdadir Aymag Turkce bir soz olan ayirmak sozunden gelir kaynak belirtilmeli Aymaglar ise sum denilen yonetim birimlerine ayrilmistir Ulkede 315 tane sum vardir Ulkenin baskenti Ulan Batur hot denilen yonetim birimi ile yonetilmektedir Modern iller 1921 yilinda kurulmaya baslanmistir ve baskent Ulan Batur ozel bir statuye sahip olup bagimsiz bir il belediyesi olarak yonetilmektedir Numara Il aymag Merkez Ilin nufusu 2004 Alan Yogunluk Haritalar1 Arhangay Arhangaj 94 900 55 300 1 72 Bayanhongor Bayanhongor Bayanhongor 83 800 116 000 0 73 Bayan Olgii Bayan Өlgij Olgii 101 200 45 700 2 24 Bulgan Bulgan Bulgan 60 800 48 700 1 25 Darhan Ul Darhan Uul Darhan 87 800 3 280 26 86 Dornod Dornod Coybalsan 73 700 123 600 0 67 Dornogobi Dornogov Saynsand 52 500 109 500 0 58 Dundgobi Dundgov Mandalgobi 49 900 74 700 0 79 Gobi Altay Gov Altaj Altay 60 900 141 400 0 410 Gobi Sumber Gov Sүmber Coyr 12 300 5 540 2 211 Hentii Hentij 71 200 80 300 0 912 Hovd Hovd 87 800 76 100 1 213 Hovsgol Hovsgol Moron 121 400 100 600 1 214 Orhon Erdenet 78 400 840 93 315 Өvorhangaj 113 200 62 900 1 816 Өmnogov Dalanzadgad 46 800 165 400 0 317 Selenge Selenge Suhbatur 100 800 41 200 2 418 Sүhbaatar 56 600 82 300 0 719 Tov Zuunmod 88 900 74 000 1 220 Uvs Uvs Ulaangom 81 000 69 600 1 221 Zavhan Zavhan Ulyastay 80 700 82 500 1 0EkonomiMogolistan da kisi basina dusen reel GSYIH nin tarihsel gelisimiMavi Gokyuzu Kulesi ile Ulan Batur manzarasiUlan Bator Cengiz Han meydani Eski Sovyetler Birligine bagli bir ekonomik yapi gosteren Mogolistan da 1990 dan sonra ekonomik yapida buyuk degisiklik yapilan Mogolistan da devlet isletmeleri asamali olarak ozellestirilmeye baslandi ve serbest pazar ekonomisine gecildi 1931 de basarisiz olarak kolektivizasyona girisilmis ancak 1950 de tamamlanmistir Bununla beraber ciftlik hayvanlarinin 20 si hala ozel tesebbusun elindedir Bugdayin cogu kolhoz adi verilen devlet ciftliklerinde yetistirilmekte fakat hayvan yemi simdi solhoz adi verilen kolektif ciftliklerde uretilmektedir Sanayi ve madencilik Mogolistan da hafif sanayi ulkenin her tarafinda mevcuttur Sanayisi esas itibariyla gida tekstil kimya ve cimentoya dayanir Yeni kurulan Darhan sehri un fabrikasi depolama ve onemli olcude hafif sanayiye sahiptir Ulan Batur da et paketleme ve hafif imalat sanayi mevcuttur Mogolistan icinde petrolun ve diger maden cevherlerinin de bulundugu mineraller bakimindan zengindir Maden komuru tungsten bakir molibden altin kalay ulkenin yeralti zenginliklerini teskil eder Mogolistan bakir bakimindan Asya da birinci dunyada ilk on sirada yer alir Erdenet sehrinde bakir madenleri isletilmektedir Maden komuru ulke ihtiyaclarini karsilamada kullanilmaktadir Et urunleri ve yun esas itibariyla Rusya ya giden onemli ihrac urunleridir Erdenet sehrindeki butun bakir ve molibden uretimi Mogol Rus ticaretini dengelemeyi amaclamistir Mogolistan Rusya ya ayrica Kalsiyum klorur satmaktadir Ihrac urunlerinin 75 i de Rusya ya gitmektedir Maden endustrisi Oyu Tolgoi 2023 yilinda 21 000 calisani istihdam etti ve 168 000 ton bakir uretti Mineraller Mogolistan in ihracatinin 80 inden fazlasini temsil eder ve bu oranin sonunda 95 e cikmasi bekleniyor Madencilikten elde edilen mali gelirler 2010 yilinda hukumet gelirinin 21 ini temsil ediyordu ve 2018 de 24 e yukseldi Yaklasik 3 bin maden ruhsati verildi Madencilik Mogolistan da onemli bir sektor olarak yukselisini surduruyor bu durum Cinli Rus ve Kanadali firmalarin Mogolistan da madencilik faaliyetlerine baslamalarindan da anlasiliyor Tarim ve hayvancilik Gobi haric Mogolistan in buyuk bolumu hayvanciliga imkan veren cimenlik ve cayir halindedir Toplam alanin 81 i develerin atlarin sigirlarin koyunlarin ve kecilerin beslendigi otlaklardan olusmaktadir Mogolistan da 2019 yilsonunda yapilan hayvan sayimlari sonucunda hayvan sayisi 70 milyon 949 9 bin basa yukselmistir Ulkede 32 2 milyon bas koyun 29 2 milyon bas keci 4 7 milyon bas sigir 4 2 milyon bas at ve 472 4 bin deve bulunmaktadir Turizm Turizm eskiden ulkedeki Sosyalist Hukumet tarafindan sinirlandirilmis ancak Sovyetler Birligi nin dagilmasi ve 1989 Devrimleri nin ve 1990 daki Mogolistan Demokratik Devrimi nin ardindan buyume gostermistir Mogolistan daki seyahat organizasyonlarinin gecmisi 50 seneliktir ancak ozel sektor tabanli turizm neredeyse yirmi yasindadir Gunumuzde Mogolistan da 403 seyahat sirketi 320 otel ve 647 tatil koyu ve turizm kampi yer alir Mogolistan uyesi oldugu Birlesmis Milletler Dunya Turizm Orgutu nde aktif rol almaktadir kaynak belirtilmeli AltyapiUlasim Dornogobi aimag daki Zamin Uud istasyonundaki trenMogol atlari ulusal sembol olarak saygi gormeye devam etse de bunlarin yerini hizla motorlu tasitlar aliyor Hovsgol Ili ndeki Hovsgol Golu nde Mogol feribotu Sukhbaatar 1956 da acilan ve Mogolistan otesine giden demiryolu ulkenin modern nakliyat anayoludur Ulan Batur u Sibirya otesine giden anahatta baglayan kuzey kismi yukun buyuk kismini tasir Dogu Mogolistan da 1930 larda askeri maksatlarla insa edilmis kisa demiryollari vardir Fakat Mogolistan arazisi ulasima imkan vermemektedir Aeroflot Moskova ile Ulan Batur arasinda direkt ucuslar yapmaktadir Ulkenin ic havayollari baskentle butun eyaletler arasinda baglanti saglar Selenga Nehri ile gemi ve mavnalar islemektedir Enerji Ulan Batur da bir enerji santrali 2015 yilinda Mogolistan urettigi enerjinin yaklasik 95 ini komur enerjisi ile saglamistir Mogolistan ruzgar ve gunes enerjisi bakimindan elverisli bir ortama sahiptir Ulkenin cogu bolgesinde gunesli gun sayisi 270 ila 300 gun arasindadir Ruzgar enerjisi icin ise toplam ulke alaninin 10 unun cok elverisli oldugu belirtilmektedir Yil Komur Petrol Hidroelektrik Ruzgar2015 4670 10 70 1502014 4510 10 60 1202013 4280 10 60 50Kaynakca a b c Mongolia World Factbook CIA 18 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Agustos 2015 Official landuse balanse data 2007 olu kirik baglanti Renewed 2015 2045 population projection www 1212 mn 1 Ocak 2017 12 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Mayis 2020 2015 population and housing by census of mongolia www 1212 mn 1 Ocak 2016 12 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Mayis 2020 a b c d IMF org International Monetary Fund 18 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2019 data worldbank org World Bank 10 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Mart 2020 Human Development Report 2020 The Next Frontier Human Development and the Anthropocene PDF United Nations Development Programme 15 Aralik 2020 ss 343 346 ISBN 978 92 1 126442 5 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Aralik 2020 www macrotrends net 25 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Haziran 2021 Dec 28 CBC News Posted December 28 2017 10 24 AM ET Last Updated 2017 CBC Ingilizce 28 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Aralik 2018 WorldAtlas Ingilizce 30 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Aralik 2018 geography Matt Rosenberg Matt Rosenberg has a masters in Writer Is an Award Winning Freelance Subject Author of Two Books on the ThoughtCo 9 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Aralik 2018 Radloff W 1938 uigurische Sprachdenkmaler Leningrad s 286 Borovkov A K 2002 Orta Asya da Bulunmus Kuran Tefsirinin Soz Varligi Ankara s 191 Eleanora Novgorodova Archaologische Funde Ausgrabungsstatten und Skulpturen in Mongolen catalogue sf 14 20 Mongolian Forestry Sector Food and Agriculture Organization of the United Nations 1 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Mayis 2013 Ireland now has the second smallest forest area in Europe thejournal ie 30 Agustos 2012 January 10 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Mayis 2013 U S Census Bureau International Data Base 11 Aralik 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Haziran 2013 WPP2006 Highlights 0823 doc PDF July 21 2013 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi June 28 2013 2010 Population and Housing Census of Mongolia Data recorded in Brian J Grim et al Yearbook of International Religious Demography 2014 BRILL 2014 p 152 Oyu Tolgoi Rio Tinto Rio Tinto Erisim tarihi 3 Temmuz 2024 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Lkhagva Davaajargal Wang Zheng Liu Changxin 29 Mayis 2019 Mining Booms and Sustainable Economic Growth in Mongolia Empirical Result from Recursive Dynamic CGE Model Economies 7 2 s 51 doi 10 3390 economies7020051 hdl 10419 256983 ISSN 2227 7099 Mongolian Statistical Yearbook 2018 Ulan Bator National Statistics Office of Mongolia 2018 Booming Mongolia Mine all mine The Economist January 21 2012 January 21 2012 tarihinde kaynagindan a b T C Ticaret Bakanligi 9 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Agustos 2020 Mongolia www iea org International Energy Agency IEA 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Ekim 2015 Installation of Solar PV System annex 26 Aralik 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Joint Crediting Mechanism 29 September 2016