Mozambik Portekizce Moçambique resmî adıyla Mozambik Cumhuriyeti Afrika nın güneydoğusunda yer alan bir ülkedir M

Mozambik (Portekizce: Moçambique), resmî adıyla Mozambik Cumhuriyeti, Afrika'nın güneydoğusunda yer alan bir ülkedir. Mozambik kuzeyde Tanzanya, Malavi, kuzeybatıda Zambiya, batıda Zimbabve, güneybatıda ise Güney Afrika Cumhuriyeti ve Esvatini ile komşudur. Doğudaki Mozambik Kanalı ülkeyi Madagaskar, Mayotte ve Komorlar'dan ayırır. Başkenti ve en büyük şehri (1876-1976 yılları arasında Lourenço Marques ismiyle bilinen) Maputo'dur.

Mozambik

República de Moçambique (Portekizce)

Mozambik Cumhuriyeti

Bayrak

Arma

Millî marş
Pátria Amada
(geçmişte Viva, Viva a FRELIMO)

Başkent

ve en büyük şehir

Maputo

Resmî dil(ler)

Portekizce (Mozambik Portekizcesi)

Tanınan bölgesel dil(ler)

Svahili
Tsongaca
Çevaca

Hükûmet

Cumhuriyet

• Devlet Başkanı	Filipe Nyusi
• Başbakan	Adriano Maleiane

Tarihçe

• Bağımsızlık	25 Haziran 1975

Yüzölçümü

• Toplam

799.380 km² (36.)

• Su (%)

2,2

Nüfus

• 2020 tahminî

30.066.648 (48..)

• 2017 sayımı

27.909.798

• Yoğunluk

28,7/km² (178.)

GSYİH (SAGP)

2020 tahminî

• Toplam

40,923 milyar $ (113.)

• Kişi başına

1.279 $ (182..)

GSYİH (nominal)

2020 tahminî

• Toplam

14,557 milyar $ (124.)

• Kişi başına

455 $ (184.)

Gini (2008)

▲ 45.7
orta

İGE (2019)

0.456
düşük · 181.

Para birimi

Metical (MZN)

Zaman dilimi

UTC+2 (CAT)

Trafik akışı

sol

Telefon kodu

+258

ISO 3166 kodu

İnternet alan adı

.mz

1. ve 5. yüzyıllar arasında Bantu toplulukları kuzeyden ve batıdan bugünkü Mozambik topraklarına göçtüler. Kuzey Mozambik Hint Okyanusu'ndan gelen ve denizaşırı seferleri mümkün kılan alizelerin etkisi altında olduğundan 7-11. yüzyıllarda Svahililer bölgede bir dizi liman şehri kurdular. Bu durum sebebiyle bölgede kendine özgü bir Svahili kültürü ve dili oluştu. Liman kentleri Geç Orta Çağ'da Somali, Etiyopya, Mısır, Arabistan, İran ve Hindistan'dan gelen tüccarların uğrak noktası oldu.

Vasco de Gama'nın 1498 yılındaki seyahatinin ardından Portekizliler 1505'te bölgeyi sömürgeleştirme sürecini başlattılar. Mozambik dört asırdan uzun süren Portekiz hakimiyetinin ardından 1975'te bağımsızlığını kazandı ve Mozambik Halk Cumhuriyeti'ne dönüştü. Daha bağımsızlığın üzerinden iki yıl geçmemişken 1992'ye kadar sürecek olan uzun ve kanlı bir iç savaş başladı. 1994'te ülkede ilk çok partili seçim yapıldı ve göreceli bir istikrar sağlandı. Ancak halen düşük yoğunluklu çatışmalar sürmektedir. Mozambik başkanlık sistemiyle yönetilmektedir.

Mozambik doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülkedir. Ülke ekonomisi büyük oranda tarıma dayalıdır, ancak başlıcaları gıda, içecek, kimya endüstrisi, alüminyum ve petrol üretimi olmak üzere sanayi kolları da gelişmektedir. Turizm gelişmekte olan bir başka sektördür. Güney Afrika, Mozambik'in ana ticaret ortağı ve yabancı yatırım kaynağı olup Belçika, Brezilya, Portekiz ve İspanya diğer önemli ekonomik ortaklardır. Mozambik 2001'den bu yana yıllık GSYİH büyüme hızında en üst sıralardadır. Buna karşın ülke halen dünyanın en fakir ve az gelişmiş ülkelerinden biridir,kişi başına düşen GSYİH, insani gelişme, eşitsizlik ve beklenen yaşam süresinde alt sıralarda yer alır.

Mozambik'in resmi dili Portekizcedir ve nüfusun yaklaşık yarısı tarafından ikinci dil olarak konuşulur. Yaygın ana diller Makua, Sena ve Svahili'dir. Ülkenin nüfusu çoğunluğu Bantular olmak üzere yaklaşık 29 milyondur. En yaygın din Hristiyanlıktır, İslam ve geleneksel Afrika dinlerinin inananları da bulunur. Mozambik; Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği, İngiliz Milletler Topluluğu, İslam İşbirliği Teşkilatı, Portekizce Konuşan Ülkeler Topluluğu, Bağlantısızlar Hareketi ve Güney Afrika Kalkınma Topluluğu üyesidir. Uluslararası Frankofoni Örgütü'ne ise gözlemci üyedir.

İsim

Ülke isminin günümüzde de Mozambik'e bağlı olan Mozambik Adası'na ilk gelen ve daha sonra yöneticisi olan ve buraya adını veren Arap şeyhi Musa bin Bik'ten geldiği düşünülmektedir. 1498 yılında bu adaya ayak basan ilk Avrupalılar'dan biri Vasco da Gama olmuş ve Musa bin Bik ile de bir görüşme gerçekleştirmiştir. Buradan yola çıkarak ilerleyen dönemlerde Afrika anakarasında yer alan bölge için Mozambik adı kullanılmaya başlanmış, adanın adı da Ilha de Moçambique (Mozambik Adası) olarak değiştirilmiştir.

Tarih

Erken tarih

Mozambik Halk Cumhuriyeti'nin ilk devlet başkanı Samora Machel

Avrupalıların gerçekleştirdiği keşif yolculuklarından önce Afrika'nın bu kıyı bölgelerinde Arap tüccarlar bulunmaktaydı. Bu tüccarlar Afrika, Arap Yarımadası ve Hindistan arasında altın, fildişi ve Afrikalı köle ticaretini yapmaktaydılar.

Avrupa hâkimiyeti

İlk Avrupalı olarak Portekiz kralının emri ile Arabistan ile Doğu Afrika arasındaki güzergâhı hakkında bilgi edinilmesi istenen bu bölgeye ayak basmıştır. Pedro da Covilhao'nun 1497 yılında 'ya ayak basmasından tam bir yıl sonra, 1498 yılında, Vasco da Gama, Hindistan seferi esnasında Mozambik'e uğramıştır. Aynı zamanda şehir de olan ve ülkenin sömürge bölgesi olmasından sonra da 1898 yılına kadar Mozambik'in başkenti olan Mozambik Adası'nda dönemin şeyhi olan ve ülkeye daha sonraları da ismini veren Musa bin Bik ile de görüşme gerçekleştirmiştir. Bu yıldan sonra buraya olan ilgisi artan Portekizliler altın bulma umudu ile de Zambezi Nehri boyunca ilerleyerek iç kesimlere girmişler ve buraları hakimiyeti altına almışlardır. 20. yüzyılın ortalarına kadar buradaki hakimiyetini sürdüren Portekiz, Mozambik'in koloni olarak ilanından sonra burada yerleşik halkı zorla çalıştırmış, köle olarak satmış ve kötü muameleye^[] maruz bırakmıştır.

1890 yılına iki sömürgesi olan Angola ve Mozambik'i birleştirme girişimleri Birleşik Krallık'ın baskısı sonucu gerçekleşmeyen Portekiz, bu tarihten sonra "Birleşik Güney Afrika Koloni İmparatorluğu" hayalinden vazgeçmek durumunda kalmıştır. Bu tarihten sonra bu bölgede Britanya'nın hakimiyeti artmaya başlamış, Almanya ve Birleşik Krallık buradaki Portekiz hakimiyetine karşı birleşerek 'nı imzalamışlardır. Bu anlaşmaya göre her iki ülke Portekiz'in olası bir maddî kaynak talebinde bu talebi ortaklaşa karşılamayı kararlaştırmış, Portekiz'in de olası talebi ilerleyen dönemlerde geri ödeyememesi durumunda da güvence olarak talep edilecek olan Portekiz bölgelerinin kendi aralarında paylaşımını öngörmüşlerdir. Bu anlaşma her ne kadar 30 Ağustos 1898 yılında imzalanmış olsa da, Britanya'nın 1899 yılında Portekiz ile daha önceden imzaladığı ve her iki ülkenin de karşılıklı olarak sömürge topraklarına saygı göstermesini içeren ve Britanya'ya Portekiz Denizaşırı topraklarını savunmasına karşılık Britanya'ya Portekiz'in Afrika'da bulunan sömürge topraklarında izinsiz dolaşım hakkın veren 'nı uzatması ile gerçeğe dönüşmemiştir.

İlerleyen yıllarda Angola Antlaşması'nın yürürlüğe girmesi adına özellikle Britanya tarafından adımlar atılmaya çalışılmışsa da I. Dünya Savaşı'nın başlaması ile bu antlaşma bir daha açılmamak üzere kapatılmıştır. Savaşın sürdüğü dönemde Güney Afrika Cumhuriyeti (1914-1915) Mozambik'i fethetme hedefini açıklamış, 1917 yılından itibaren de Alman birlikleri Alman Doğu Afrikası (günümüzde Tanzanya) koloni ülkesinden ilerleyerek Mozambik'in kuzey bölgelerinin büyük çoğunluğunu elde etmiştir. Portekiz Doğu Afrikası (günümüzde Mozambik) yaşanan bu gelişmelerin ardından savaşın sona ermesi ile birlikte imzalanan Versay Barış Antlaşması ile Almanların sömürgeleri için oluşturduğu ileri karakolun yer aldığı 'ni tazminat olarak elde etmiştir.

Koloni savaşında Portekiz propaganda posteri - *FRELIMO kandırıyor, acısını siz çekiyorsunuz*

1962 yılında Darüsselam'da UDENAMO (Türkçe: Mozambik Ulusal Demokratik Birliği) başta olmak üzere birkaç milliyetçi grubun bir araya gelmesiyle oluşan FRELIMO, Mozambik'teki sömürge yönetimini sonlandırmak için yöntemler aramaya başlamıştır. Başlangıçta silahlı mücadeleyi benimsemeyen grup, Mueda'da özgürlük yanlısı gösterilere sömürge yönetimi tarafından ateş açılması sonucunda, ülkenin kuzeyinde harekete geçerek Mozambik Bağımsızlık Savaşı'nı başlatmıştır.

FRELIMO zaman içerisinde halkın da desteğini almış ve kurtarılmış bölgeler ilan ederek kontrolü altında tuttuğu alanı genişletmiştir. 1974 yılında Portekiz'de gerçekleşen Karanfil Devrimi'nin ardından kurulan demokratik yönetim, sorunu müzakere yoluyla çözme kararı almış ve bu tarihten itibaren çatışmaların şiddeti oldukça azalmıştır.

Bağımsızlık

Yeni Portekiz Hükûmeti, derhal sömürgesi olan topraklardan çekilme sürecini başlatmış ve Mozambik, 1498'den beri süregelen Portekiz sömürgesini sona erdirerek 25 Haziran 1975 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Bağımsızlık ilanı, Mozambik Halk Cumhuriyeti adı altında yapılmış ve devlet başkanı olarak FRELIMO lideri Samora Machel ülkenin yönetimine gelmiştir.

1986 yılında sebebi çözülemeyen bir uçak kazasında devlet başkanının hayatını kaybetmesi neticesinde FRELIMO'nun Marksist kanadı yönetimde güçlü bir konuma gelmiş ve devleti kontrol altına almışlardır. Ülkedeki tüm endüstri kamusallaştırılmış, tarımsal üretim kooperatifleri oluşturmuşlardır.

Marksizm'in hakim olduğu ülke, Doğu Bloku'ndaki ülkelerle iyi diplomatik ilişkiler sürdürmüştür. Sovyetler Birliği, Doğu Almanya, Küba, Angola ve Cezayir gibi ideolojik yakınlık gösterdiği ülkelerle iş birliği içerisinde bulunan Mozambik, Birleşik Krallık'la da diğer Batı Bloku ülkelerine göre daha iyi diplomatik ilişkiler kurmuştur. Soğuk Savaş dönemi boyunca ABD ve İsrail gibi ülkelerle kurulan uluslararası ilişkiler, gergin bir yapıya sahip olmuştur. Uganda-Tanzanya Savaşı içerisinde yer alan Mozambik, Uganda'daki isyancı gruplar ve Tanzanya'ya yoğun bir destek vererek, savaşın sonucunu belirleyen ülkelerden biri olmuştur.

Avrupalı kalifiye personelin ülkeyi terk etmesi nedeniyle, ülke ekonomisi ciddi zararlar görmüştür.

İç savaş ve demokratikleşme sonrası dönem

1970'li yılların ortasından itibaren Güney Afrika Cumhuriyeti ve Rodezya tarafından desteklenen yeni bir direniş hareketi başlamış, bu hareket neticesinde (Türkçe: Mozambik Ulusal Direnişi) oluşmuştur. 1976 yılında başlayan Mozambik İç Savaşı, 16 yıl boyunca sürmüştür. Bu süreç içerisinde askerî kuvvet olarak 1980 yılından itibaren diğer ülkelerden askerî güç takviyesi edinmiştir. Bu doğrultuda Zimbabve ülkeye 10.000 askerî güç sevk etmiştir. 1 Aralık 1990 tarihinde gerçekleştirilen anayasa değişikliği ile günümüzde de adı olan Mozambik Cumhuriyeti adını alan ülke, komünist ve tek partili düzenden çok partili ve demokratik bir anayasal yapıya geçiş gerçekleştirmiştir.

1992 yılında da taraflar arasında Roma'da varılan anlaşma ile de iç savaşa son verilmiştir. 1994 yılında gerçekleştirilen ilk demokratik seçimler neticesinde FRELIMO iktidarını perçinlemiş, RENAMO ise komşu ülkelerin baskısı neticesinde muhalefet partisi olmayı kabul ederek mecliste yerini almıştır.

Şubat 2000 yılında yaşanan şiddetli yağmurlar neticesinde oluşan selde birçok Mozambik vatandaşı ölmüştür.

Ekim 2013 tarihinde Gorongosa'da bulunan RENAMO merkezinin hükûmet kuvvetleri tarafından ele geçirilmesi sonucu, RENAMO yetkilileri 1992 yapılan anlaşmanın hükûmet tarafından geçersiz kılınması için adımlar atıldığı ve her iki taraf arasında da çatışmaların yaşandığı bilgileri dile getirilmiştir.

Coğrafya

Ülkenin sahip olduğu 4.571 km sınırın 1.569 km'si Malavi, 491 km'si Güney Afrika Cumhuriyeti, 105 km'si Esvatini, 756 km'si Tanzanya, 419 km'si Zambiya ve 1.231 km'si Zimbabve ile oluşmaktadır. Mozambik sahip olduğu 799,380 km² ile dünyada en büyük 36. ülke konumunda olup, bu alanların %2,2'sini sulak alanlar oluşturmaktadır.

Mozambik'in 2.800 km'lik kıyı şeridinde düz ovalar yer almaktadır. Bu düz ve alçak ovalar ülkenin güney bölgelerini neredeyse tamamen kaplamaktadır. Kıyılardan uzaklaşıp iç kesimlere doğru ilerledikçe kademeli olarak artan ve 1000 m'yi bulan yükseltiler ve yükseltilerde yer alan ovalar gözlemlenebilmektedir. Ülkenin en yüksek noktasını Zimbabve sınırına yakın bir konumda bulunan 2.436 m ile oluşturmaktadır.

Ülke genelinde yer alan akarsuların birçoğu yüksek noktalardan doğuya doğru ilerleyerek Mozambik Kanalı'na akmaktadır. Ülkenin en büyük nehrini ülke içerisinden geçtiği 2.574 km ile Zambezi Nehri oluşturmaktadır. Mozambik'in batısında yer alan ve dünya üzerinde vadi üzerine kurulu en büyük barajlardan biri konumunda olan ile Zambezi Nehri'nin suları biriktirilmektedir. Ayrıca Tanzanya ile sınırı oluşturan , ve Limpopo Nehri ülkenin diğer büyük akarsularını oluşturmaktadır. Malavi Gölü'nün dörtte bir alanı da Mozambik egemenliği altında yer almakta olup, bu alan içerisinde Malavi'ye ait olan iki ada ( ve ) bulunmaktadır.

Mozambik topraklarının %18'i ormanlık ve çalılık alanlardan oluşurken, %4'ü tarımsal alan olarak kullanılmakta, %55'i de çayır ve meralardan meydana gelmektedir.

İklim

Ülke genel olarak nemli ve kurak mevsimlerin hakim olduğu savan iklimi etkisi altında yer almaktadır. Yıllık yağışların %80'i Kasım-Nisan dönemlerinde gerçekleşen yağmur sezonunda yağmaktadır. Ülke genelinde de yıllık yağış ortalamaları bölgeye göre 700 mm ile 1500 mm arasında değişkenlik göstermektedir. Yağmur dönemlerinde sıcaklıklar tropikal boğucu sıcaklık etkisi altındayken, kurak dönemlerde özellikle geceleri daha soğuk dereceler ölçülmektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması gündüz 25 °C - 30 °C arasındayken, ki iç bölgelerde bu değerler 35 °C kadar çıkabilmektedir, gece sıcaklığı ortalaması 15 °C ile 25 °C arasındadır.

Son olarak 2007/2008 döneminde gözlemlendiği gibi belli dönemlerde gerçekleşen aşırı yağışlar ölümlere sebep olabilmekte ve tarımsal ürünlere zarar verebilmektedir.

Ülkenin kalkınmasına ve gelişmesine engel olarak görülen kuraklık ülkenin her üç ya da dört yılda bir karşılaştığı bir durumdur.

Bitki örtüsü

Ülke genelinde hakim olan bitki örtüsü kurak çayırlar ve birkaç kurak ormanlık alanlardır. Savana bölgesinde yer alan ağaçlar yer yer yapraklarını kurak dönemde dökerken, yağmur dönemi boyunca yeniden yeşermektedirler. Baobab ağaçları çok sık olarak görülmektedir. Kuraklık döneminde kurumuş ve kahverengi bir görünüme sahip olan çimenler, yağmur dönemlerinde yeşererek iki metre yüksekliğe ulaşabilmektedir.

Nüfus

Ülke nüfusunun 2022 tahmini verilere göre 31,693,239 olarak ifade edildiği Mozambik'te, toplam nüfusun büyük bir oranı Bantu etnik grubuna mensuptur.

Mozambik genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre %65,48'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %2,93'ü 65 yaş ve üzerindedir.

0-14 yaş: %45.57 (erkek 6,950,800/kadın 6,766,373)
15-24 yaş: %19.91 (erkek 2,997,529/kadın 2,994,927)
25-54 yaş: %28.28 (erkek 3,949,085/kadın 4,564,031)
55-64 yaş: %3.31 (erkek 485,454/kadın 509,430)
65 yaş ve üzeri: %2.93 (erkek 430,797/kadın 449,771)

Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %38,2 olan ülkede nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %2,56 düzeyindedir.

Etnik gruplar

Bantu etnik grubun çoğunluğu oluşturduğu ülkede, bu grup içerisindeki en büyük etnik grubu %40 ile Makua etnik grubu almaktadır. Makua halkından sonra en etkin etnik grup Tsongo grubudur. Malavi'de de yaşayan Yao etnik grubu %12'lik bir nüfusa sahip olup, ülkenin özellikle kuzeydoğusunda yaşayan Makonde etnik grubu ise nüfusun %11'ini oluşturmaktadırlar.

Ülkede yerel etnik grupların dışında çoğunluğunu Portekizlilerin oluşturduğu Avrupalılar ile birlikte Çinliler ve Hintler de yaşamaktadır.

Etnik Grup	Oran
	%40
	%21
Yao	%12
	%11
Swahili	%7
	%4
Shona	%3

Dil

Ülkenin resmî dili Portekizcedir. Portekizcenin yanı sıra ülkede 40 farklı dil/lehçe konuşulmaktadır. Yerel dillerin hepsi Bantu dilleri arasında yer almaktadır. 2007 yılında gerçekleştirilen nüfus sayımında, nüfusun sadece %12'sinin Portekizceyi anadili olarak kullandığı tespit edilmiştir. Her ne kadar Mozambikliler'in yarısı Portekizceyi ikinci bir dil olarak konuşsa da, ilk dil olarak kendi yerel dillerin tercih edildiği görülmüştür. Mozambik nüfusunun büyük bir bölümü birçok yerel dili aynı anda konuşabilmektedir.

Portekizce dil bilgisine sahip nüfus (2007)
Portekizce konuşan	%50,37
Portekizce konuşmayan	%48,72
Bilgi yok	%0,9

Evde en çok konuşullan diller (2007)
Portekizce	2.088.798	%12,78
Makuaca	4.153.811	%25,42
Tsongaca	1.710.801	%10,47
Chilomwece	1.132.755	%6,93
Senaca	1.171.673	%7,17
Chuwaboca	733.926	%4,49
Diğer Mozambik dilleri	4.718.907	%28,87
Diğer yabancı diller	30.969	%0,19
Bilgi yok	5.118	%0,03
Bilinmeyen	596.735	%3,65
Toplam	16.343.493	%100,00

Din

Mozambik Adası'nda bulunan eski bir Portekiz kilisesi

Ülke nüfusunun yarısından fazlası Hristiyan inancını benimsemektedir. Bu dine inanan nüfusun %28'inden fazlası da Katolik mezhebine göre yaşamını sürdürmektedir. İslamiyet'e inanan ve bu inanca göre yaşayan Müslümanlar'ın oranı %18 düzeyindedir.

Mozambik'te din
Din	1997 sonucu	2007 sonucu
Hristiyan	%49,1	%56,1
Katolik	%23,8	%28,4
	%17,5	%15,5
Evangelizm	%7,8	%10,9
Anglikanizm	-	%1,3
İslam	%17,8	%17,9
Dinsiz	%23,1	%18,7
Diğer	%10	%7,3
Not ^ 1997 yılında "Evangelizm", "Protestan" dini ile birleştirilmiştir. ^ 1997 yılındaki sonuçlarda Anglikanizim diye bir seçenek bulunmamaktaydı.

Sosyal durum

UNICEF verilerine göre ülkede 1,5 milyon yetim bulunmaktadır. Bu yetimlerin 470.000'i AIDS nedeniyle yetim kalanları kapsamaktadır. Ülkede fakirlik nedeniyle çocuk işçiliği sık gözlenen bir durumdadır. Ailelerin birçoğu çocuklarından gelecek olan paraya göre yaşamlarını sürdürmektedir. Mozambik'te 5 yaşın altındaki çocukların sadece %6'sının doğum belgesi bulunmaktadır. Doğum belgesi olmadan elde edilemeyen devlet korumasından yoksun olan çocuklar zorla evlilik, taciz, çocuk işçisi ya da silahlı kuvvetlerde kullanım gibi sorunlarla karşılaşmaktadır. Ülkedeki çocuk nüfusunun %32'si tarlada ya da pazarda çalışmakta, ayakkabı boyacılığı ya da dilencilik yapmaktadır. Çocukların yanında yaşlı nüfusun da yaşama şartları sınırda yer almakta olup, devletten alınan emekli maaşı 5 dolar düzeyindedir.

Eğitim

Ülke nüfusunun neredeyse yarısına yakın kısmı okuma ve yazma bilmemektedir. 1992 yılında sona eren iç savaşın ardından ilköğretimde eğitim hizmetini daha sağlıklı verebilmek adına adımlar atmıştır. Güncel olarak çocukların %80'i beş yıllık ilkokul eğitimini almak için okullara gitmektedir. Çocukların sadece %30'u 6. ve 7. sınıfları ziyaret edebilmektedir. Sınıflarda öğrenci mevcudiyeti çok yüksek olup, sınıf ortalaması 74 olarak ifade edilmektedir. Her ne kadar eğitim şartlarını düzeltmeye ve geliştirmeye dair adımlar atılmaya çalışılsa da, mevcutta olan az sayıdaki derslik, mobilya, kitap-defter gibi nedenlerle ilerleme istenilen düzeyde sağlanamamaktadır.

Ülkede hizmet veren devlet üniversiteleri ise şu şekildedir:

- Merkez yerleşkesi Maputo'da
- Merkez yerleşkesi Maputo'da
Uni-Zambezi - Merkez yerleşkesi Beira'da
Uni-Lurio - Merkez yerleşkesi Nampula'da

Sağlık

AIDS ülkenin en büyük sorunlarından birini teşkil etmektedir. Mozambik'te 2012 verilerine göre resmî olarak yetişkin nüfusun %11,1'i bu virüsü taşımaktadır. Ülke genelinde gıda ve tıbbi ihtiyaç sıkıntısı yaşanmakta olup, temel sağlık hizmetlerine erişim sağlayabilen nüfusun oranı düşüktür. Her iki kişiden birinin temiz suya ulaşamadığı Mozambik'te, doğumların sadece %48 tıbbi olarak desteklenebilmektedir.

2013 tahmini verilerine göre ülke genelinde ortalama yaşam 52.29 düzeyinde gözlemlenmekte olup, bu oran erkeklerde 51.54, kadınlarda ise 53.06 seviyesindedir.

Siyaset

Mozambik devlet başkanı (2005-2015) Armando Guebuza

Ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1975 yılından bu yana iktidarı elinde bulunduran FRELIMO, bağımsızlık sonrası benimsenen Marksist düşünceden 1989 yılında vazgeçerek, 1990 yılında liberal yapıya geçiş sağlanmıştır. 1990 yılındaki bu geçiş ile birlikte oluşturulan yeni anayasa bağımsız ve özgür seçimleri, çok partili bir sistemi ve serbest piyasa koşullarını garanti altına almaktaydı. Bu yıldan sonra yapılan ve FRELIMO'nun zaferi ile sonuçlanan tüm seçimler bağımsız dış kaynaklar tarafından genel olarak adil olarak adlandırılmış olsa da, iktidardaki bir parti olarak FRELIMO seçimi etkilemek adına tüm imkanları kullandığı ifade edilmiştir. O yıldan sonra FRELIMO ve RENAMO'nun etkili olduğu iki partili bir Mozambik siyaseti gelişmiş, bu iki parti dışında kalan diğer partilerin hiçbir şekilde ağırlığı hissedilememiştir. Son olarak 2009 yılında gerçekleştirilen genel seçimlerde RENAMO'dan ayrılanlar tarafından kurulan MDM (Portekizce: Movimento Democrático de Moçambique, Türkçe: Mozambik Demokratik Hareketi) beklenmedik bir başarı göstererek meclise girmeyi başarmıştır.

2009 yılı gerçekleştirilen ve 2005 ile 2015 yılları arasında devlet başkanı olarak ülkeyi yöneten Armando Guebuza'nun bir kez daha seçildiği ve partisi FRELIMO'nun da ezici çoğunluk ile kazandığı 2004 genel ve devlet başkanı seçimlerinde oy dağılımı şu şekilde gerçekleştirilmiştir:

2009 genel seçim sonuçları
Parti	Toplam oy	Oran	Milletvekili
FRELIMO	2.907.335	%74,66	191
	688.782	%17,68	51
(MDM)	152.836	%3,93	8
Partido de Liberdade Democrática (PLD)	26.929	%0,69	0
(PDD)	22.410	%0,58	0
Partido os Verdes de Moçambique (PVM)	19.577	%0,50	0
Aliança Democrática de Antigos Combatentes para o Desenvolvimento (ADACD)	17.275	%0,44	0
Partido de Solidariedade e Liberdade (PAZS)	16.626	%0,43	0
Aliança Independente de Moçambique (ALIMO)	14.959	%0,38	0
Coligação União Eleitoral (UE)	6.786	%0,17	0
Partido de Reconcilliação Nacional (PARENA)	5.610	%0,14	0
Partido Ecologista - Movimento da Terra (ECOLOGISTA-MT)	5.267	%0,14	0
Movimento Patriótico para Democracia (MPD)	2.433	%0,06	0
União dos Democratas de Moçambique - Partido Popular (UDM-PT)	2.190	%0,06	0
União para a Mudança (UM)	1.641	%0,04	0
Partido Trabalhista (PT)	1.239	%0,03	0
Partido Nacional dos Operários e Camponeses (PANAOC)	852	%0,02	0
Partido Popular Democrático (PPD)	712	%0,02	0
Partido De Reconciliação Democrática Social (PRDS)	399	%0,01	0
geçerli oy: 3.893.858	geçersiz oy: 493.392	Katılım Oranı: %44,44	250

2014 yılında gerçekleştirilen seçimlerde oyların çoğunluğunu elde eden Filipe Nyusi Mozambik'in 29 Mart 2015 yılı itibarıyla yeni devlet başkanı olmuştur. 2014 seçimlerde devlet başkanlığına aday olan adayların aldığı oy oranları şu şekildeydi:

Aday		Parti	Aldığı oy	%
	Filipe Nyusi	FRELIMO	2,778,497	57.03
	Afonso Dhlakama		1,783,382	36.61
			309,925	6.36
Geçersiz/boş oy			461,861	-
Toplam			5,333,665	100
Kayıtlı seçmen			10,964,978	48.64
Kaynak: Mozambique News Agency31 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

İdari yapılanma

Mozambik, idari olarak 10 yönetim bölgesine (províncias) ve 1 başkent bölgesine (cidade) ayrılmış olup, bu bölgeler şu şekilde sıralanmaktadır:

Şehir

Mozambik'in en çok nüfusa sahip şehri başkent Maputo'dur. Başkentte 2007 rakamlarına göre 1.096.628 kişi şehir merkezinde olmak üzere tüm Maputo bölgesinde 1.810.641 kişi yaşamaktadır. Bu nüfus sayısı ile başkent çevresinde ülke nüfusunun %10'u yaşamaktadır. Ülkenin en büyük beş şehrin nüfus bilgileri şu şekildedir: Maputo (1.094.628), (671.556), Nampula (471.717), Beira (431.583) ve (237.497)

Ekonomi

Ülke ekonomisi genel olarak tarımsal ürünlere bağlı bir konumdadır. 1980'li yıllarda yaşanan iç savaş ve buna bağlı olarak Avrupalı kalifiye personelin ülkeyi terk etmesi ve sık sık yaşanan kuraklık nedeniyle ülke ekonomisi ciddi zararlar görmüştür. O dönem devletin kontrolünde olan tarlalar ve işletmeler, 1990 yılında serbest piyasa ekonomisine geçiş ile devlet kontrolünden çıkarılmıştır.

Ülkenin para birimi olup, 2006 yılında para biriminden üç sıfır atılmıştır.

Tarım

Mozambik'te yetişkin nüfusun %80'ini tarımsal faaliyetlerde bulunuyor olmasına rağmen, bu kesimin Gayrısafî yurt içi hâsıla olarak üretime katkısı %24 düzeyindedir. Ülke genelinde kaju, şeker kamışı, pamuk ve çay elde edilen en önemli tarımsal ürünler olarak ön plana çıkmaktadır. Bunların haricinde muz, tütün, palmiye yağı gibi ürünlerinde ekimi yapılmaktadır.

Maden

Mozambik birkaç maden hammadde yataklarına sahiptir. Ülkede elmas, altın ve bakır gibi madenlerin çıkartılma işlemi gerçekleştirilmektedir. Ayrıca belli oranlarda mermer, granit, boksit, korendon, mika ve grafit gibi yeraltı madenleri de elde edilmektedir.

Dış ticaret

Mozambik'in dış ticaret dengesi negatif bir görünümdedir. İhracatı yapılan ürünlerde kaju, kabuklular, pamuk ve şeker en önde yer almaktadır. Ülkenin en önemli ithalat kalemlerini ise makine, elektronik ürünler, petrol, gıda ve tüketim ürünleri oluşturmaktadır.

Ulaşım

Demiryolu

Ülke genelinde var olan 3.123 km'lik demiryolu hattı sadece komşu ülkeler üzerinden birbiri ile bağlantı sağlamakta olup, ülke içerisinde birbirinden bağımsız bir şekilde yer almaktadır. Mozambik genelinde var olan üç ana hat kıyı kesimindeki şehirler olan Maputo, Beira ve Nacala'yı iç kesim ile birbirine bağlayıp buradan komşu ülke sınırlarına kadar gidilebilmektedir.

Ağustos 2010'da Botsvana ile Mozambik arasında yapılan anlaşma ile iki ülke arasında Zimbabve'den de geçeçek şekilde bir demiryolu hattının yapılmasına karar verilmiştir. Bu hat ile Botsvana'da bulunan 'de çıkartılacak olan kömürün Mozambik'te bulunan limanlara taşınması gerçekleştirilerek açık denizlere indirilmesi planlanmaktadır.

Karayolu

Tüm ülke genelinde 1996 tahmini verilerine göre var olan toplam 30.400 km karayolundan sadece 5.685 km'si asfaltlanmış konumdadır. Mozambik'te yaşanan iç savaşın etkileri karayollarında da gözlemlenmekte olup, özellikle iç kesimlerde kalan bölümlerin bir kısmı güvenli bir sürüşe uygunluk arz etmektedir.

Denizyolu

Mozambik gemilerin geçiş yapabileceği ve insan taşımacılığına uygun 3.750 km'lik karasularına sahiptir.

Havayolu

Ülke genelinde var olan irili ufaklı 158 havaalanından sadece 22 tanesinin pisti asfaltlanmış konumdadır. Başkent Maputo'da bulunan ve aynı zamanda ülkenin en büyük havaalanı konumunda olan Maputo Uluslararası Havalimanı havaalanı ile Beira'da konumlandırılan ülkenin uluslararası standartlara uygun iki havaalanını oluşturmaktadır.

Ülke, merkezi başkent Maputo'da bulunan ismi ile bir adet ulusal havayolu şirketine sahiptir.

29 Kasım 2013 tarihinde LAM Mozambique Airlines havayollarına ait bir yolcu uçağı 27 yolcu ve 6 mürettebat ile Maputo - Luanda seferini yapmak için havalandıktan ve son olarak Namibya'ya bağlı Rundu'da radarda görülmesinden kısa bir süre sonra radardan kaybolmuştur. İlk önce aşırı yağış nedeniyle Namibya'da bulunan 'na acil iniş yaptığı söylenen uçağın daha sonra Angola / Botsvana sınırına yakın bir konumda Kavango bölgesinde düştüğü tespit edilmiştir ve uçağın tümüyle yanmış parçalarına ulaşılmıştır. Tüm yolcular ve mürettebat bu kaza sonucunda ölmüştür. Aralık 2013'te yapılan haberlerde uçağın kasıtlı olarak düşürüldüğü haberleri yapılmıştır. Buna göre uçağın birinci kaptanının kokpiti terk etmesi sonrası kapıyı kilitleyen ikinci pilotun otomatik pilot ayarlarını manipule ederek ve daha sonra geri gelen birinci pilotu kokpite almayarak uçağın düşmesine neden olmuştur.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ "Projecções da População — Instituto Nacional de Estatistica". www.ine.gov.mz. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-04-18.
^ ^a ^b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
^ "Gini Index". World Bank. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mart 2011.
^ (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
^ Newitt, M.D.D. "A Short History of Mozambique." Oxford University Press, 2017
^ Schenoni, Natália Bueno. "Provincial Autonomy: The Territorial Dimension of Peace in Mozambique". GIGA Focus. 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mart 2021.
^ Investing in rural people in Mozambique 27 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. ifad.org
^ . web.archive.org. 4 Şubat 2021. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2021.
^ "Mozambik adı nereden gelmektedir". 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ "Mozambik'te iç savaş yeniden mi başlıyor?". 23 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; CIA isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
^ "Afrika'nın güneyinde gerçekleşen aşırı yağışlar". 8 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ Quadro 25. opulação de 5 anos e mais por condição de conhecimento da língua portuguesa e sexo segundo área de residência e idade.^[]
^ "QUADRO 23. POPULAÇÃO DE 5 ANOS E MAIS POR IDADE, SEGUNDO ÁREA DE RESIDÊNCIA, SEXO E LÍNGUA QUE FALA COM MAIS FREQUÊNCIA EM CASA". 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ "1997 Census of Mozambique". 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ "2007 Census of Mozambique". 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ "The World Factbook - Mozambique". 3 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ "Mozambik'te çocukların sorunları". 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ . 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ "Mozambik'te sağlık hizmetleri". 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ . 20 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014.
^ "Mozambik nüfus bilgileri". 23 Mart 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
^ . 8 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014.
^ . 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014.
^ "Lam uçağı kasıtlı düşürüldü - 2". 25 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mart 2014.

[1997Census-18] 1997 yılında "Evangelizm", "Protestan" dini ile birleştirilmiştir.

[19] 1997 yılındaki sonuçlarda Anglikanizim diye bir seçenek bulunmamaktaydı.

[1] "Projecções da População — Instituto Nacional de Estatistica". www.ine.gov.mz. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-04-18.

[auto-2] "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.

[wb-gini-3] "Gini Index". World Bank. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mart 2011.

[UNHDR-4] (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.

[5] Newitt, M.D.D. "A Short History of Mozambique." Oxford University Press, 2017

[:02-6] Schenoni, Natália Bueno. "Provincial Autonomy: The Territorial Dimension of Peace in Mozambique". GIGA Focus. 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mart 2021.

[7] Investing in rural people in Mozambique 27 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. ifad.org

[8] . web.archive.org. 4 Şubat 2021. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2021.

[9] "Mozambik adı nereden gelmektedir". 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[10] "Mozambik'te iç savaş yeniden mi başlıyor?". 23 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[CIA-11] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; CIA isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

[12] "Afrika'nın güneyinde gerçekleşen aşırı yağışlar". 8 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[13] Quadro 25. opulação de 5 anos e mais por condição de conhecimento da língua portuguesa e sexo segundo área de residência e idade.^[]

[14] "QUADRO 23. POPULAÇÃO DE 5 ANOS E MAIS POR IDADE, SEGUNDO ÁREA DE RESIDÊNCIA, SEXO E LÍNGUA QUE FALA COM MAIS FREQUÊNCIA EM CASA". 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[15] "1997 Census of Mozambique". 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[16] "2007 Census of Mozambique". 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[The_World_Factbook_-_Mozambique-17] "The World Factbook - Mozambique". 3 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[20] "Mozambik'te çocukların sorunları". 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[21] . 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[22] "Mozambik'te sağlık hizmetleri". 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[23] . 20 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014.

[24] "Mozambik nüfus bilgileri". 23 Mart 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.

[25] . 8 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014.

[26] . 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014.

[27] "Lam uçağı kasıtlı düşürüldü - 2". 25 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mart 2014.