Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rodyum, periyodik tabloda Rh sembolüyle gösterilen atom numarası 45 olan elementtir. Az bulunan beyaz-gümüş renkte ve platin grubuna aittir. Alaşımlarda platinle birlikte katalizör olarak kullanılır. Kıymetli metaller arasında dünyada 3. en pahalı olanıdır.
Karakteristik özellikleri
Katı, gümüşümsü beyaz, dayanıklı ve yansıma oranı yüksektir. Yüksek ısıya maruz kaldığında bile oksitlenmez. Platinden daha yüksek bir erime noktasına sahip olmasına karşın yoğunluğu daha düşüktür. Nitrik asit tarafından çözülemez. Hidroklorik asit ve nitrik asit karışımı tarafından çok az miktarda çözülebilir. Pudra hâlindeki rodyumun çözülebilmesi sadece sülfürik asitle mümkündür.
Kullanılışı
Bu elementin başlıca kullanımı otomobil sektöründe katalizör dönüştürücüdür: motordan çıkan zehirli gazları daha az zehirli gazlara dönüştürür. Diğer kullanım alanları ise: platin ve paladyumun katılaşması ve korozyona karşı dirençli olmaları içindir.
- Düşük elektrik direnci, düşük ve sabit kontak direnci ve yüksek korozyon direnci sebebiyle elektrik kontaklarında kullanılır.
- Elektrolizle kaplanmış ya da buharlaşmayla elde edilen levha hâlindeki rodyum son derece sert olduğundan optik aletlerde kullanılır.
- Bu metalin mücevher yapımında dekor amacıyla kullanımı da mevcuttur. Beyaz altına ve platine yansıtıcı bir yüzey kazandırır. Bu da kuyumculukta "rodyum yansıması" olarak bilinir. Saf rodyum takılar, bu metalin yüksek fiyatı, yüksek erime noktası ve şekil verilebilmesi çok zor olması sebebiyle çok nadirdir.
- Endüstriyel oluşumlarda sıkça kullanılan bir katalizördür. Çoğunlukla arabaların katalitik sistemlerinde ve asetik asit üretmek üzere metil alkolün katalitik karbonlaşması için Monsanto süreci için kullanılır.
- Ürettiği karakteristik X-ray ışınları sebebiyle mamografi sistemlerinde kullanılır.
- Faber-Castell, Pelikan, Mont-Blanc, Monte Grappa, Pensan, Caran D'Ache gibi kaliteli kalem üreticileri tarafından çok dirençli bir metal olması sebebiyle de kullanımı mevcuttur.
Tarihçe
Rodyum, (Yunanca'da "rhodon", Türkçe ise "gül" anlamına gelmektedir) 1803 yılında William Hyde Wollaston tarafından keşfinin hemen ardından bulunmuştur. Wollaston bu keşfi İngiltere'de işlenmemiş ve muhtemelen Güney Amerika'dan aldığı platini kullanarak yapmıştır. Onun yöntemi maden cevherini hidroklorik asit ve nitrik asit karışımında çözmek ve asidi (NaOH) ile birlikte nötralize etmektir. Daha sonra amonyum kloroplatinat gibi platini de amonyum klorite ekleyerek çökeltti. Kalan metal kırmızı klorürdü. Rodyum metali hidrojen gazının azalmasıyla birlikte izole edilir.
Özellikleri
Paladyum, gümüş, platin ve altın gibi metallarle karıştığı için endüstriyel özü çok komplekstir. Platinin içinde erimesi çok zor olan beyaz atil bir metal olarak elde edilir. Bu elementin en önemli kaynağı Güney Afrika,Ural Dağları yakınları ve Kuzey Amerika'dır. Rodyumun en önemli ihracatçısı Güney Afrika olup (>%80) bunu Rusya takip eder. Dünyada yıllık rodyum üretimi 20 ton civarındadır ve rodyum mineralleri çok az bulunmaktadır. Bir kaya örneğinde platin grubu elementlerin bulunup bulunmadığını anlamak çok zordur. Bu sebeple rodyum altından 6 kat daha değerlidir. Rodyumun nükleer faaliyetlerde de kullanımı mümkündür. Ortalama olarak 1 tonda 400 gr kullanılır. Yüksek oranda radyoaktif izotoplar içerdiğinden en az 20 yıl (yarısı 2.9 yıl boyunca var olur) güvenli bir alanda tutulup durağan olması sağlanır. Her 2.9 yılda bir izolasyonu %50 oranında azalır. Fizyona uğramış rodyum 5 yıllık izolasyondan sonra 8.1 küri radyasyon içerir. Hangi izotop 1 ci radyasyon yayarsa o sağlık için zararlıdır. 8 yıldan sonra aktifliği 4 ci'ye, 11 yıldan sonra 2,2, 14 yıldan sonra 1,1, 17 yıldan sonra 0,55, 20 yıldan sonra 0,27 ci'ye düşer. 30 yıldan sonra ise 2,702E-4 ci'ye düşer ki bu da sağlık için önemli bir tehdit oluşturmaz. Rodyumdaki radyoaktivitenin bu kadar hızlı düşmesinin sebebi içindeki Rh-102 oranı iyileşmiş rodyumda çok küçük bir miktar olması ve metalin geri kalanı açığa çıkan enerjiyi emmesidir. "Rodyumun onsu Ocak 2007 itibarıyla 5.350 $, kilosu ise 172.025,7 $'dır."
Önlemler
Rodyum yüksek derecede zehirli ve kansorejen bir yapıya sahiptir. İnsanın karşısına sıkça çıkan bir madde değildir fakat insan hayatı için çok tehlikeli olduğu dikkate alınmalıdır. 12.6 mg/kg rodyum klorür (RhCl13) bir insanı öldürür.
Sembolik Kullanımları
Rodyum zenginliği temsil etmek, itibar için altın platin gibi metallerin yeterli olmadığı yerlerde kullanılmıştır. 1979'da Guinness Rekorlar Kitabı Paul McCartney'e en çok satan şarkı yazarı olması sebebiyle rodyum kaplama bir disk vermiştir. Ayrıca Guinness Rekorlar Kitabı'nda "dünyanın en pahalı kalemi" ve "dünyanın en pahalı board oyunu" içeriğinde rodyum bulunması sebebiyle mevcuttur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . OpenMOPAC.net. 4 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2007.
- ^ Kıymetli metal
- ^ . 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020.
Kaynakça
- www.kitco.com4 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- İngilizce Vikipedi5 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- [1]3 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Rodyum Rh H Periyodik tablo HeLi Be B C N O F NeNa Mg Al Si P S Cl ArK Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br KrRb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I XeCs Ba Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At RnFr Ra Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Temel ozellikleriAtom numarasi 45Element serisi Gecis metalleriGrup periyot blok 5 dGorunus metalik grimsi beyazKutle numarasi 102 90550 g molElektron dizilimi Kr 5s1 4d8Enerji seviyesi basina Elektronlar 2 8 18 16 1CAS kayit numarasi 7440 16 6Fiziksel OzellikleriMaddenin hali katiYogunluk 12 41 g cm Sivi haldeki yogunlugu 10 7 g cm Ergime noktasi 2237 K 1964 CKaynama noktasi 3968 K 3695 CErgime isisi 26 59 kJ molBuharlasma isisi 494 kJ molIsi kapasitesi 24 98 J mol K Atom ozellikleriKristal yapisi Yuzey Merkezli Kubik KafesYukseltgenme seviyeleri 6 5 4 3 2 1 1Elektronegatifligi 2 28 Pauling olcegiIyonlasma enerjisi 719 7 kJ molAtom yaricapi 134 pmAtom yaricapi hes pmKovalent yaricapi 142 7 pmVan der Waals yaricapi pmDiger ozellikleriElektrik direnci 43 3 n nW m 20 C de Isil iletkenlik 150 W m K Isil genlesme 8 2 µm m K 25 C de Ses hizi 4700 m s 20 C de Mohs sertligi 6 0Vickers sertligi 1246 MPaBrinell sertligi 1100 MPa Rodyum periyodik tabloda Rh semboluyle gosterilen atom numarasi 45 olan elementtir Az bulunan beyaz gumus renkte ve platin grubuna aittir Alasimlarda platinle birlikte katalizor olarak kullanilir Kiymetli metaller arasinda dunyada 3 en pahali olanidir Karakteristik ozellikleriKati gumusumsu beyaz dayanikli ve yansima orani yuksektir Yuksek isiya maruz kaldiginda bile oksitlenmez Platinden daha yuksek bir erime noktasina sahip olmasina karsin yogunlugu daha dusuktur Nitrik asit tarafindan cozulemez Hidroklorik asit ve nitrik asit karisimi tarafindan cok az miktarda cozulebilir Pudra halindeki rodyumun cozulebilmesi sadece sulfurik asitle mumkundur KullanilisiRodyum Bu elementin baslica kullanimi otomobil sektorunde katalizor donusturucudur motordan cikan zehirli gazlari daha az zehirli gazlara donusturur Diger kullanim alanlari ise platin ve paladyumun katilasmasi ve korozyona karsi direncli olmalari icindir Dusuk elektrik direnci dusuk ve sabit kontak direnci ve yuksek korozyon direnci sebebiyle elektrik kontaklarinda kullanilir Elektrolizle kaplanmis ya da buharlasmayla elde edilen levha halindeki rodyum son derece sert oldugundan optik aletlerde kullanilir Bu metalin mucevher yapiminda dekor amaciyla kullanimi da mevcuttur Beyaz altina ve platine yansitici bir yuzey kazandirir Bu da kuyumculukta rodyum yansimasi olarak bilinir Saf rodyum takilar bu metalin yuksek fiyati yuksek erime noktasi ve sekil verilebilmesi cok zor olmasi sebebiyle cok nadirdir Endustriyel olusumlarda sikca kullanilan bir katalizordur Cogunlukla arabalarin katalitik sistemlerinde ve asetik asit uretmek uzere metil alkolun katalitik karbonlasmasi icin Monsanto sureci icin kullanilir Urettigi karakteristik X ray isinlari sebebiyle mamografi sistemlerinde kullanilir Faber Castell Pelikan Mont Blanc Monte Grappa Pensan Caran D Ache gibi kaliteli kalem ureticileri tarafindan cok direncli bir metal olmasi sebebiyle de kullanimi mevcuttur TarihceRodyum Yunanca da rhodon Turkce ise gul anlamina gelmektedir 1803 yilinda William Hyde Wollaston tarafindan kesfinin hemen ardindan bulunmustur Wollaston bu kesfi Ingiltere de islenmemis ve muhtemelen Guney Amerika dan aldigi platini kullanarak yapmistir Onun yontemi maden cevherini hidroklorik asit ve nitrik asit karisiminda cozmek ve asidi NaOH ile birlikte notralize etmektir Daha sonra amonyum kloroplatinat gibi platini de amonyum klorite ekleyerek cokeltti Kalan metal kirmizi klorurdu Rodyum metali hidrojen gazinin azalmasiyla birlikte izole edilir OzellikleriPaladyum gumus platin ve altin gibi metallarle karistigi icin endustriyel ozu cok komplekstir Platinin icinde erimesi cok zor olan beyaz atil bir metal olarak elde edilir Bu elementin en onemli kaynagi Guney Afrika Ural Daglari yakinlari ve Kuzey Amerika dir Rodyumun en onemli ihracatcisi Guney Afrika olup gt 80 bunu Rusya takip eder Dunyada yillik rodyum uretimi 20 ton civarindadir ve rodyum mineralleri cok az bulunmaktadir Bir kaya orneginde platin grubu elementlerin bulunup bulunmadigini anlamak cok zordur Bu sebeple rodyum altindan 6 kat daha degerlidir Rodyumun nukleer faaliyetlerde de kullanimi mumkundur Ortalama olarak 1 tonda 400 gr kullanilir Yuksek oranda radyoaktif izotoplar icerdiginden en az 20 yil yarisi 2 9 yil boyunca var olur guvenli bir alanda tutulup duragan olmasi saglanir Her 2 9 yilda bir izolasyonu 50 oraninda azalir Fizyona ugramis rodyum 5 yillik izolasyondan sonra 8 1 kuri radyasyon icerir Hangi izotop 1 ci radyasyon yayarsa o saglik icin zararlidir 8 yildan sonra aktifligi 4 ci ye 11 yildan sonra 2 2 14 yildan sonra 1 1 17 yildan sonra 0 55 20 yildan sonra 0 27 ci ye duser 30 yildan sonra ise 2 702E 4 ci ye duser ki bu da saglik icin onemli bir tehdit olusturmaz Rodyumdaki radyoaktivitenin bu kadar hizli dusmesinin sebebi icindeki Rh 102 orani iyilesmis rodyumda cok kucuk bir miktar olmasi ve metalin geri kalani aciga cikan enerjiyi emmesidir Rodyumun onsu Ocak 2007 itibariyla 5 350 kilosu ise 172 025 7 dir OnlemlerRodyum yuksek derecede zehirli ve kansorejen bir yapiya sahiptir Insanin karsisina sikca cikan bir madde degildir fakat insan hayati icin cok tehlikeli oldugu dikkate alinmalidir 12 6 mg kg rodyum klorur RhCl13 bir insani oldurur Sembolik KullanimlariRodyum zenginligi temsil etmek itibar icin altin platin gibi metallerin yeterli olmadigi yerlerde kullanilmistir 1979 da Guinness Rekorlar Kitabi Paul McCartney e en cok satan sarki yazari olmasi sebebiyle rodyum kaplama bir disk vermistir Ayrica Guinness Rekorlar Kitabi nda dunyanin en pahali kalemi ve dunyanin en pahali board oyunu iceriginde rodyum bulunmasi sebebiyle mevcuttur Ayrica bakinizPaladyum Gumus PlatinKaynakca OpenMOPAC net 4 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Aralik 2007 Kiymetli metal 4 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Ekim 2020 Kaynakcawww kitco com4 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Vikipedi5 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi 1 3 Subat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde