Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkiye'de merkez sağ, uzun süreler boyunca iktidarda kalan ve önemli bir siyasi düşünce olarak kabul edilir. 2007 tarihine kadar Türkiye'de merkez sağ kabul edilen partiler Anavatan Partisi ve Doğru Yol Partisiydi. 27 Mayıs 2007 tarihinde DYP kendini kapatarak Demokrat Parti ismini aldı. ANAP ile DP'nin birleşerek genel seçimlere girecekleri düşünülürken, parti liderlerinin görüşleri yüzünden gerçekleşmedi. 22 Temmuz 2007 seçimlerine Demokrat Parti tek başına katıldı ve %5,42 oy ile merkez sağın en düşük oy oranını elde etti. 22 Temmuz 2007 seçimlerinden sonra iktidarda bulunan Adalet ve Kalkınma Partisi yeni "merkez sağ" parti olarak gösterilmeye başlandı. 2009 yılında kurulan ve faaliyetlerine devam eden Merkez Sağ Hareketi ise bu siyasi ekolün felsefesini yeniden tanımlamak üzere çalışmaktaydı.
- Adnan Menderes, Demokrat Parti (1946)
- Süleyman Demirel, Adalet Partisi (1961-1981)
- Turgut Özal, Anavatan Partisi
- Mesut Yılmaz, Anavatan Partisi
- Tansu Çiller, Doğru Yol Partisi
- Recep Tayyip Erdoğan, Adalet ve Kalkınma Partisi
- Meral Akşener, İYİ Parti
- Müsavat Dervişoğlu, İYİ Parti
- Ali Babacan, Demokrasi ve Atılım Partisi
- Ahmet Davutoğlu, Gelecek Partisi
Oluşum
Türkiye'de merkez sağ siyasi hareketi, uzun süreler boyunca iktidarda kalan ve önemli bir siyasi düşünce olarak kabul edilir. Merkez sağ partilerin aktif siyasette ve halkın gündeminde yer alması, özellikle 90'lı yıllardan itibaren akademik çalışmaların da odak noktası olmuştur. Ancak merkez sağ konusunda ortak bir analize varılamaması nedeniyle tartışmalar devam etmektedir.
Türkiye'de merkez sağ siyasi hayatına 1946 yılında kurulan Demokrat Parti (DP) ile başlamıştır. DP'nin 10 yıllık iktidarı sonrasında Adalet Partisi (AP) 1961 yılında DP'nin yerini almış ve merkez sağı temellendirmiştir. 1980 darbesi sonrasında ise merkez sağ, Anavatan Partisi (ANAP) ve Doğru Yol Partisi (DYP) ile devam etmiştir. Bu nedenle, DP'den DYP'ye uzanan bir siyasi hareketten bahsetmek mümkündür. 1960'lı yıllarda Ülkücü Hareket ve Milli Görüş siyasi hareketlerinin ortaya çıkması, merkez sağı ılımlılık ve merkeziyetçilik bakımından farklılaştırmıştır.
Günümüzde Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) ülkenin en uzun süre iktidarda kalan sağ partisi olmuştur. AK Parti'nin popülerliği, kitle partisi olması ve ideolojik içeriği (2002-2013) nedeniyle merkez sağ partisi olarak nitelendirilebilir. Günümüzde AK Parti'nin tam olarak merkez sağ içinde yer alıp almadığı tartışmalıdır.
Merkez sağın siyasi hareket olarak incelenmesinin yanı sıra, bir siyasi düşünce olarak ele alınması akademik açıdan önemlidir. Merkez sağın siyasi düşüncesi, demokrasi ve sivil toplum, milliyetçilik, (dini) muhafazakârlık ve laiklik gibi unsurlardan oluşmaktadır. Bu unsurlar, merkez sağın siyasi fikrini oluşturur.
Merkez sağ siyasi düşüncesinin anlaşılması için sağ, Türk sağı ve merkez sağ kavramlarına kısaca değinilmiş ve merkez sağın ideolojik özellikleri üzerinde durulmuştur. Bu ideoloji, demokrasi, milliyetçilik ve muhafazakârlık, dini muhafazakârlık ve Atatürkçülük olmak üzere dört temel başlık altında incelenebilir.
Tarihçe
Dünyada merkez sağ
Sağ-sol ayrımı, siyasi düşünceleri sınıflandırmada en yaygın kullanılan yöntemlerden biridir. Bu ayrım, Fransız Kurucu Meclisinin ilk toplantısındaki oturma düzeninden bu yana sağ ve sol kavramlarının kullanımına dayanır. Sağ kavramı genellikle kraliyet yanlılığı ve gericilikle ilişkilendirilirken, sol kavramı ise radikallik, devrim ve eşitlikle ilişkilendirilir. Ancak günümüz dünyasında sağ ve sol ayrımı, basit bir şekilde gericilik ve devrim arasındaki ayrımı yansıtmamaktadır.
Siyasi düşünür Anthony Giddens, sağ ve sol kavramlarına felsefi bir yaklaşımla yaklaşarak, sağın var olanı koruma eğilimiyle ilişkilendirilirken, solun ise var olan eşitsizliklere karşı çıkma ve değişimci bir yaklaşımı temsil ettiğini ifade eder. ise sağ ve sol ayrımında gelenekleri referans alır; sağcıyı gelenekleri koruyan, solcuyu ise geleneklerden öteye geçerek tüm ayrımcılıklara karşı duran olarak tanımlar. Ancak sağ ve sol değerlerini belirlemek ve bazı değerlerin hangi tarafa ait olduğunu belirlemek zor olabilir. Özgürlük ve demokrasi gibi değerler bu ayrımı karmaşık hale getiren değerlerdir.
Siyasi ideolojilerin sağ ve sol olarak sınıflandırılması ise daha mümkündür. Genel kabul göre, sol ile sağ arasında doğrusal bir çizgiye yerleştirildiğinde, komünizm sol ucu, faşizm ise sağ ucu oluşturur. Sosyalizm sol tarafta yer aldıktan sonra sağa doğru liberalizm, muhafazakârlık ve milliyetçilik gelir. Marksizm ise sosyalizmin içinde yer alırken, sosyal demokrasi ondan sonra gelir.
Bu bağlamda, merkez sağ siyasi düşüncesinde gelenekçilik, bireyselcilik ve (liberal) demokrasi gibi değerlerin önemli olduğu ve liberalizm, muhafazakârlık ve milliyetçilik gibi ideolojileri içeren bir siyaset anlaşılmalıdır.
Türkiye'de merkez sağ
Türkiye'de merkez sağ terimi, genellikle bir siyasi hareketi ifade etmektedir. Bu hareketin temsil ettiği merkez sağ düşüncesi, Demokrat Parti (DP) tarafından partileşme süreciyle birlikte başlatılmıştır. Türk siyasetini inceleyen önemli akademisyenlere göre, DP'nin kuruluşu kitlesel bir muhalefeti tetiklemiştir. Bu muhalefet, Cumhuriyet sonrası dönemde yoğunlaşan radikal değişikliklere ve tek parti yönetiminin otoriter yapısına karşı kültürel bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. DP'nin kapatılmasından sonra, bu kesim Adalet Partisi'nde (AP) bir araya gelmiş ve AP yöneticileri DP'nin devamı olduğunu beyan etmiştir. AP, DP'nin temel programını yeni anayasanın gerekliliklerine uyarlayarak kurulmuş bir parti olarak tanımlanabilir. AP sadece merkez sağı devam ettirmekle kalmamış, aynı zamanda 1960'lar ve 1970'lerde ideolojilerin sağda ayrıştığı dönemde merkez sağın temelini atmıştır. Bu süreçte Ülkücü Hareket ve Milli Görüş'ten ayrılması da önemli bir rol oynamıştır. 12 Eylül 1980 sonrasında siyasi hayatın yeniden başlamasıyla birlikte merkez sağ kitlesi öncelikle Anavatan Partisi'nde (ANAP) toplanmış, ancak daha sonra büyük ölçüde AP kadrolarını barındıran Doğru Yol Partisi (DYP) merkez sağın ana partisi haline gelmiştir.
Merkez sağ siyasi akımını veya düşüncesini, belirli bir dünya görüşüne dayanan sistemli bir düşünce topluluğu olarak tanımlayabiliriz. Yani, merkez sağ ideolojisi kavramından bahsedilebilir ve bir kişi kendisini merkez sağcı olarak tanımlayabilir. Ancak merkez sağ, milliyetçilik ve muhafazakârlık gibi net fikirleri ifade eden klasik ideolojilerden farklıdır. Burada önemli olan, merkez sağın belirli siyasi düşüncelerle açıklanabilen, sistemli ve bütüncül bir düşünce olduğudur. Türkiye'de akademik alanda, merkez sağın bütüncül bir siyasi düşünceye veya ideolojiye sahip olmadığı şeklinde ciddi iddialar bulunmaktadır. Bu iddialar genellikle merkez sağa atfedilir. Ancak merkez sağın bütüncül bir ideolojiye veya net tezlere sahip olması zorunlu değildir. Ayrıca, kültürel muhalefet ve çevreyi temsil etme gibi birçok tezi sağa atfetmek mümkündür. Başka bir iddia ise merkez sağ partilerinin ve liderlerinin genellikle pragmatik ve popülist davrandıkları için ortak bir siyasi düşünceden bahsetmenin mümkün olmadığı yönündedir. Ancak merkez sağı bir pragmatizm alanı olarak gören bir bakış açısı, onun siyasi konumunu karmaşıklaştırmaktadır. Türkiye'de pragmatizm sadece sağa ve merkez sağına atfedilemez, benzer genellemeler 1970'lerde popülist CHP için de yapılabilir. Ayrıca, siyasi devlet anlayışı gereği merkez sağ partileri ve liderleri çoğu zaman pragmatik amaçlardan uzak olarak devlet politikalarını yürütmüşlerdir. Örneğin, merkez sağ hükûmetler güvenlik politikalarını bu şekilde yürütmüşlerdir. Dolayısıyla, Türkiye'de iktidara gelen her siyasi akım veya hareketin pragmatizmi ve siyasi patronajı kullandığı iddia edilebilir.
Popülist demokrasi
Türkiye'de merkez sağın tarihi, demokratikleşmenin de tarihini yansıtmaktadır. 1946 yılında Demokrat Parti'nin kurulmasıyla birlikte çok partili sistem ve serbest seçimler başlamıştır. Türkiye'deki demokratikleşme süreci, toplumsal ve siyasi yapıdan kaynaklanan bir zorunluluk olarak gerçekleşmiştir. Bu süreç, Kemalist inkılaplara ve otoriter yönetimlere karşı kitlesel muhalefetin artık siyasete ve partileşmeye dönüşmesinin kaçınılmazlığı ile açıklanmaktadır. Merkez sağ partileri, kendilerini Türkiye'de demokrasinin öncüsü olarak sunmaktadırlar. DP'nin var olma mücadelesi verdiği dönemde, demokrasi temel bir söylem olmuştur. Hem parti programlarında hem de seçim kampanyalarında, her sorunun çözüm yolunun demokrasi olduğu vurgulanmıştır. DP'nin demokrasi söylemi, iktidar döneminde Adnan Menderes'in konuşmalarında ve parti programlarında devam etmiştir. DP'nin son yıllarında ise milli iradeye dayalı demokrasi söylemi, CHP'nin DP'ye yönelik otoriterleşme iddialarına karşı bir muhalefet olarak ortaya çıkmıştır. Demokrat Parti'nin ardılı olan Adalet Partisinin (AP) parti tüzüğünde de demokratik ilkeler önemli bir yer tutmaktadır. AP'nin temel söylemlerinden biri de demokrasidir ve Süleyman Demirel AP döneminden itibaren bir demokrasi savunucusu olarak tanınmaktadır. Demirel, demokrasi savunuculuğu açısından net, tutarlı ve uygulanabilir görüşlere sahiptir. Demirel'in demokrasi anlayışı, Batı'da kullanılan kavramı yerli değerlerle uyumlu hale getirerek o dönemdeki siyasi şartlara uygun bir şekilde şekillenmiştir.
Merkez sağda demokrasi anlayışıyla ortaya çıkan milli irade vurgusu, temel bir öneme sahiptir. Merkez sağ partileri, kendilerini milletin tek temsilcisi olarak sunmaktadırlar. Demokrasi anlayışı çoğunlukçu ve sınırlanabilir bir şekilde şekillenmektedir. Demokratik kurumlarla sağlanan meşruiyet çoğunluğa dayanmaktadır, ancak tüm millet adına kullanılmaktadır. Demokrasi, kutsal ve sınırlanamaz bir kavram değil, yasalar ve hukuk kuralları içinde sınırlanabilen bir sistem olarak görülmektedir. Ayrıca, merkez sağda demokrasi anlayışında yasalara bağlılık ve eşitlik de önemli bir yer tutmaktadır. Demokrasi, güvenlik, eşitlik ve adaletin ancak yasalar ve Anayasa ile sağlanabileceği düşüncesi hakimdir. Merkez sağ partilerinin öncelikli hedefi, askeri müdahaleleri engellemek olmuştur. Sivilleşmeye yönelik adımlardan ziyade askerin siyasete müdahalesini reddetmek ön planda tutulmuştur.
Özetle, Türkiye'deki merkez sağ partileri demokrasiyi ve milli iradeyi ön plana çıkarmışlardır. Demokrasi, çok partili sistem ve serbest seçimlerin başlamasıyla birlikte merkez sağın temel söylemi haline gelmiştir. Yasalara bağlılık, eşitlik ve adalet gibi demokratik ilkeler de merkez sağın anlayışında önemli bir yer tutmaktadır. Ayrıca, askeri müdahalelere karşı duruşları ve sivilleşmeyi teşvik etmeleriyle bilinmektedirler.
Milliyetçilik ve muhafazakârlık
Merkez sağ partileri, milli ve millet kavramlarına büyük önem veren bir söylem benimsemektedir. Bu söylem, popülist milli irade vurgusuyla Jean-Jacques Rousseau'nun sivil milliyetçilik anlayışına benzerlik gösterir. Merkez sağ liderleri olan Menderes ve Demirel, sıklıkla milliyetçi söylemlere başvurmuşlardır. Menderes, milliyetçi söylemleri 1957 seçimleri öncesinde din ve milliyetçilik motiflerini öne çıkararak Vatan Cephesi kurma çağrısı yaparak kullanmıştır.
Merkez sağ, etnik milliyetçilik yerine kapsayıcı bir sivil milliyetçilik anlayışını benimser. Milli irade anlayışları, ülkede yaşayan herkesi bir bütün olarak ve Türk milletinin bir parçası olarak görmeyi gerektirir. Menderes'in parti programına göre, milliyetçilik anlayışında ırkçılık bulunmaz. Onlar için önemli olan, kişinin kendini Türk hissetmesidir. Demirel'in millet vurgusu da sınıfsız ve bütünsel bir topluluğu ifade eder. Demirel'e göre, bölünmez bütünlük, ülkedeki tüm vatandaşların eşit olduğunu ve hiçbir ırkın üstün olmadığını anlatır.
Merkez sağda, dinin milliyetçilikle uyumlu olduğu bir muhafazakar milliyetçilik görüşü benimsenir. DP ve AP tabanları, genellikle milliyetçi ve muhafazakar kesimlerle örtüşebilmiştir. Türk sağında hissedilen milli aidiyetin önemli bir yönü de devletle ilgilidir. Merkez sağın milli iradeye dayalı iktidar söylemi, devleti milletle özdeşleştirme anlamına gelir. Devlete olan sadakat, milleti temsil etmenin bir sonucu olarak kabul edilir.
Merkez sağ milliyetçiliğinin önemli bir özelliği de antikomünizmdir. 1940'lı yıllardan itibaren Türk sağında güçlenen anti-komünizm, DP döneminde parti içinde ve icraatlarında devam etmiştir. Soğuk Savaş döneminde Türkiye'nin NATO'ya üye olması ve ABD ile işbirliği yaparak komünizme karşı duruş sergilemesi, DP hükûmetinin anti-komünist politikalarının önemli bir göstergesidir. AP döneminde ise Demirel, popülist milliyetçilik söylemini özellikle 1970'lerin sonlarında milliyetçi muhafazakâr kesimlerin giderek hakim bir ideoloji haline geldiği bir dönemde kullanmıştır.
Atatürkçülük ve Kemalizm eleştirisi
Merkez sağ, Kemalizm ile Atatürkçülük arasındaki ayrımı dikkate alarak, Kemalist değil, ancak Atatürkçü olduğunu ifade edebiliriz. Merkez sağ partileri, Kemalizm'i muhafazakâr bir yaklaşımla ve salt ideoloji olarak değil, farklı bir şekilde benimser. Yani, Kemalizm tam anlamıyla kabul edilmez, ancak Atatürkçülüğü ya da Atatürk'ün reformlarını hedef alan bir anlayışı da kabul etmezler. Parti programlarında Atatürk ve Cumhuriyet değerlerine aykırı hiçbir ifade yer almaz. Ayrıca, parti liderleri Cumhuriyet değerlerini ve Atatürk'ü benimsediklerini sıklıkla vurgulamışlardır.
Merkez sağda, geleneklere ve geçmişe önemli referanslar yapılmaktadır, ancak Cumhuriyet rejiminden eski rejime dönüş arzulanmaz. DP lideri Menderes, devrimleri halkın benimsemesine göre değerlendirmiş ve olumsuz reformları korumayacaklarını belirtmiştir. Muhafazakâr modernleşme anlayışında, toplumun dini ve geleneksel değerlerin dışarıda bırakılmadan batılı bir hayatın örnek alınması gerektiği savunulur. İlerleme, girişimcilik, demokrasi, özgürlük ve teknik-bilimsel gelişmişlik gibi batı değerleri örnek alınarak gerçekleşmelidir. Karşı çıkılan inkılaplar ise tek parti döneminin baskıcı yönetim anlayışında dini özgürlükleri kısıtlayan ve özellikle dini eğitim alanında yoğunlaşan reformlardır.
Benzer şekilde, Demirel'in modernleşme anlayışı da muhafazakâr ve Kemalizm'den birçok noktada ayrılır. Demirel, geleneklere bağlı, ıslahatçı ve batılı bir modernleşmeyi savunur.Batılılaşma, kültürel dönüşümden ziyade ekonomik kalkınma, altyapı geliştirmesi ve köylerde su sağlanması gibi unsurları içerir. Demirel'in söylemi, Cumhuriyetçi modernleşmeye veya inkılaplara tepkiyi popülerleştirmiştir ve halkla iyi iletişim kurmasına yardımcı olmuştur. Ayrıca, Demirel, Cumhuriyet değerlerini korumak amacıyla askeri müdahalelere karşı çıkmıştır, çünkü millet demokrasiye sahip çıktığı gibi Atatürk'e ve Cumhuriyete de sahip çıkacaktır.
2020'ler Türkiyesi'nde merkez sağ
2023 Türkiye'sinde merkez sağın karakteristiği konusunda Ali Tirali, 1990'ların merkez sağ partilerinin artık güncelliğini yitirdiğini, AK Parti'nin uzun süreli iktidarının ve kimlik politikalarının siyasi peyzajı değiştirdiğini belirtir. Tirali'ye göre, Türkiye'de yeni bir merkez sağ modeli düşünülmelidir; bu model, sosyal muhafazakarlığı ve progresif unsurları birleştirmeli, sağdan çok merkezi temsil etmelidir.
Tirali, Fransa'daki Emmanuel Macron'un benimsediği muhafazakâr ve ilerlemeci politika karışımının Türkiye'de henüz net bir temsilcisi olmadığını ifade eder. DEVA Partisi'nin kuruluş aşamasında bu tarz bir pozisyon benimsemesine rağmen, bu tarz bir merkez sağ siyasetin Türkiye'de henüz geniş kitlelere ulaşmadığını savunur. Tirali, İYİ Parti ve DEVA Partisi arasındaki rekabeti, her iki partinin benzer siyasi pozisyonu paylaşma çabalarına bağlar. İYİ Parti'nin parlamenter temsil açısından önde olduğunu ve eşitsiz rekabetin devam ettiğini dile getirir.
Tanju Tosun ise merkez ve merkez sağ partilerin sosyolojik temelleri ve ideolojik izleri arasında önemli farklılıklar olduğunu söylemektedir:
İdeolojik izler: Tosun, modern merkez sağ partiler arasında önemli ideolojik farklılıklar olmamasına rağmen, geçmişte merkez sağ partiler arasında önemli farklılıklar olduğunu söylüyor. Ekonomik politikalar ve demokrasi anlayışları açısından benzerlikler olsa da, İYİ Parti daha milliyetçi-demokrat, DEVA Partisi ise daha ılımlı yenilikçi liberal-muhafazakar demokrat ve Demokrat Parti daha gelenekçi demokrat.
Sosyal temeller: Tosun'a göre partilerin sosyolojik temellerine bakıldığında, İYİ Parti MHP kökenli, milliyetçi, seküler, kentli ve liberal bir kitleye hitap ederken, DEVA Partisi genç ve orta kuşak liberal, yenilikçi ve ılımlı muhafazakarlardan oluşur. Demokrat Parti'nin sosyolojisi, AP'den DYP'ye uzanan sosyolojik tortunun dikkat çektiği ve büyüme potansiyelinin merkez sağda birleşmelerle mümkün olduğunu belirtiyor.
Merkez sağ ve siyasi partiler
1983-günümüz
Anavatan Partisi (ANAP)
1983 Seçimleri, Türkiye'nin siyasal partilerin de yer aldığı ancak 12 Eylül darbesinin sıkı kontrolü altında olan demokratik parlamenter rejime dönüş yaptığı bir döneme denk gelir. Bu seçimlere sadece Turgut Özal liderliğindeki Anavatan Partisi (ANAP), Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) ve Halkçı Parti (HP) katılabilmiştir. Büyük Türkiye Partisi (BTP) ise Süleyman Demirel'in bir sloganından esinlenerek kurulan bir parti olarak kapatılmıştır. Bu durumda ANAP'ı Merkez sağ bir parti olarak değerlendirmek, DP-AP geleneğinin tam bir uzantısı olduğunu söylemek doğru değildir. DYP, BTP'nin yerine kurulmuş olmasına rağmen ancak 1987 genel seçimlerinde meclise girebilmiştir. Bu bağlamda, DP-AP çizgisinin devamı niteliğinde olan merkez sağ parti DYP olmuşken, ANAP ise 12 Eylül'ün getirdiği özel koşullarda kendine bir varlık sahası açmış bir parti olarak değerlendirilmektedir.
ANAP için, parçalanmış diğer partilerin devamı olmamasının yanı sıra, bu partilerde bulunan iyi unsurları ve fikirleri bir araya getirebilmiş bir parti olduğu ifade edilebilir. ANAP, Adalet Partisi kadar muhafazakar, gelenekçiler kadar İslamcı, ülkücüler kadar milliyetçi ve CHP kadar ortanın solu olarak kendini nitelendirmiştir. Temelde ANAP, muhafazakarlığa, serbest piyasa ve küresel değerlere bağlı bir parti olarak konumlanmıştır.
Doğru Yol Partisi (DYP)
DYP, "demokratikleşme" ve "sivilleşme" kavramlarıyla 12 Eylül'e sert eleştiriler getirmiştir. DYP, DP-AP çizgisinin devamı olduğunu vurgularken ve 1946 ruhuna atıfta bulunurken, ANAP lideri Turgut Özal ise ANAP'ın 1980 sonrasının yeni bir partisi olduğunu belirtmiştir.
Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti)
Refah Partisinin Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmasıyla Milli Görüş geleneğinden gelen siyasiler Fazilet Partisi altında tekrar birleşti. Ancak değişmeyen politikalar ve değişmeyen yaşlı lider kadro sebebiyle partinin halk tabanında karşılık bulamadığını düşünen Abdullah Gül liderliğindeki Yenilikçiler, Gelenekçiler ile Fazilet Partisi kongresinde başkanlık yarışına girdi. Kongreyi kıl payı bir farkla kaybeden Yenilikçiler artık partide toplum tabanlı bir siyaset yapılamayacağını düşünmeye başladılar. Bu ortam içinde Fazilet Partisi de Refah Partisi ile aynı akıbete uğrayarak kapatıldı. Recep Tayyip Erdoğan'ın da aralarına katılması ile Yenilikçiler yeni parti çalışmalarına başladı. 14 Ağustos 2001 tarihinde kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi'nin kurucuları arasında Recep Tayyip Erdoğan, Abdullah Gül, Ali Babacan, Abdüllatif Şener, İdris Naim Şahin, Binali Yıldırım ve Bülent Arınç partinin önde gelen isimleriydi. Bünyesinde Millî Selamet Partisi-Refah Partisi-Fazilet Partisi (Millî Görüş), Anavatan Partisi (Turgut Özal'a yakın isimler) ve Adalet Partisi-Doğru Yol Partisi (merkez sağ) kökenli isimleri barındırmaktaydı.
15 aylık bir parti olarak 3 Kasım 2002 tarihinde yapılan seçimlerde en yüksek oy oranını alarak Abdullah Gül başkanlığında 58. Cumhuriyet Hükümeti'ni kurdu. Aldığı siyaset yasağı nedeniyle kabine ve TBMM'de yer alamayan genel başkan Erdoğan'ın bu yasağı, Cumhuriyet Halk Partisinin de desteklediği bir anayasa değişikliği ile kaldırıldı. Erdoğan, 8 Mart 2003 tarihinde Siirt'te yapılan yenileme seçimlerinde milletvekili seçilerek meclise girdi. Bunun üzerine Gül başkanlığındaki 58. Hükûmetin 11 Mart 2003 tarihindeki istifasının ardından Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'den hükûmeti kurma görevini alan Erdoğan, 15 Mart 2003'te 59. Cumhuriyet Hükümeti'ni kurdu.
Parti, bazı karşıtları tarafından "millî görüş" hareketinin bir parçası olmakla suçlansa da, partinin önde gelen isimleri bu yakıştırmayı şiddetle reddetmektedir. Bunun basın-yayına yansıyan en belirgin örneği, partinin kurucusu Erdoğan'ın bir konuşmasında "Milli görüş gömleğini çıkardık" şeklindeki açıklamasıdır. Geçmiş dönemde partinin, Türkiye'nin ABD ile müttefiklik ilişkilerini koruma siyaseti ve AB üyeliği yönünde attığı adımlar, milliyetçi ve sol kesimlerce "ulusal çıkarlardan ödün verildiği" iddiasıyla eleştirildi. Erdoğan, partinin siyasi yelpazedeki yerinin muhafazakâr demokratlık olduğunu belirtmiştir. Kurucuları ve önde gelen isimlerinden bir bölümü, eski Fazilet Partisine yakın ya da Fazilet Partisi kadrosundan olup, bu partinin kapatılmasından sonra kurulan ve devam niteliğine sahip olduğu kabul edilen Saadet Partisine katılmayanlardır. Gerek kuruluştaki, gerekse sonraki dönemlerdeki kadroları değişik parti ve siyasi görüşlerden pek çok adı barındırmıştır. Fazilet Partisinin veya ilgili siyasi geleneğin bir uzantısı olarak gösterilmesine şiddetle karşı çıkılmıştır. Ayrıca Anavatan Partisinin devamı olduğu da iddia edilmiştir.
Günümüzde ise üçüncü taraf kaynaklar genellikle partiyi milli muhafazakâr, sosyal muhafazakâr ve Yeni Osmanlıcılık ideolojilerini benimseyen bir parti olarak tanımlamaktadır. Partinin genellikle siyasi yelpazede sağ kanatta yer aldığı kabul edilir, ancak bazı kaynaklar 2021'den bu yana partiyi aşırı sağ olarak tanımlamıştır. Parti, 2002 yılından bu yana hükûmette bulunmaktadır. Siyaset bilimcilere göre cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Adalet ve Kalkınma Partisi, 2013 yılından bu yana giderek otoriterleşmiştir.
Adalet ve Kalkınma Partisi, günümüzde merkez sağ bir hareket olarak kategorize edilmemektedir.
İYİ Parti
Meral Akşener, Koray Aydın; Milliyetçi Hareket Partisi'nden ihraç edilen dört milletvekili Yusuf Halaçoğlu, Nuri Okutan, Ümit Özdağ, İsmail Ok; Cumhuriyet Halk Partisi'nden istifa eden Doğru Yol Partisi kökenli İzmir milletvekili Aytun Çıray ve 200 kişilik kurucu üye ile 25 Ekim 2017 tarihinde, Ankara Yenimahalle'de bulunan Nâzım Hikmet Kongre ve Sanat Merkezi'nde yapılan kongrede İYİ Parti kuruldu; partinin ismi, logosu ve sloganı açıklandı ve Meral Akşener oy birliğiyle partinin ilk genel başkanı seçildi. Kurucu üye listesinde ağırlıklı olarak Milliyetçi Hareket Partisi ve ülkücü kökenli kimseler bulunsa da Refah Partisi, Anavatan Partisi, Doğru Yol Partisi ve Demokratik Sol Parti’de görev yapmış kişiler de bulundu. Parti 2018 yılından bu yana merkez sağ bir hareket olarak çeşitli kaynaklarda nitelendirildi.[]
Meral Akşener'e göre; İYİ Parti milliyetçi, kalkınmacı, demokrat ve siyasi yelpazenin tam merkezinde olan bir siyasi partidir.Merkez ve merkez sağ siyasete uygun olarak İyi Parti; radikal olmayan ve Türk vatandaşlarının haklarını öncelikle savunan, direkt sağ siyasete kıyasla daha ılımlı bir milliyetçiliği benimser. Parti programında özelleştirmeye yer veren İyi Parti,bireysel özgürlüklerin genişletilmesini savunarak liberal değerleri benimser. Modern çizgide bir muhafazakârlığı savunur. İYİ Parti, liberal ve Avrupa bütünleşmesini savunan partilerin bir araya geldiği Avrupa için Liberaller ve Demokratlar İttifakı üyesidir. Ancak tartışmalı olarak olarak, bazı siyasi analist ve gazeteciler de partinin merkez olma çabasını teyit etmektedir. İYİ Parti STK İlişkileri Başkanı Burak Akburak da partinin merkez bir parti olduğunu belirtmektedir. Daha sonraki zamanlarda partinin merkezden ziyade merkez sağ çizgide yer almayı hedeflediğine dair görüş ve tespitler vardır.
Tanju Tosun'a göre İYİ Parti, MHP sosyolojisinden devralınan milliyetçi, sınırlı ölçüde merkez sağa geçmişte oy veren, seküler, kentli, liberal, Atatürkçü ve değişime açık bir kitleye hitap etmektedir.
Prof. Dr. Tosun ve Prof. Dr. Balta'ya göre, İYİ Parti'nin merkez sağ boşluğu dolduramaması, parti kimliğinin belirsizliği ve kadronun seçmeninden daha milliyetçi olmasının iki ana nedenidir. İYİ Parti'nin MHP ile mücadelesinin zor olduğu vurgulanmaktadır. Bunun nedeni, parti içindeki anlaşmazlıklar, seçim stratejisi ve CHP ile işbirliği konusundaki memnuniyetsizliklerdir. Ek olarak, 2024 yerel seçimlerinde İYİ Parti'nin başarılı olacağı algısı düşüktür.
Demokrasi ve Atılım Partisi (DEVA Partisi)
Ali Babacan'ın ekonomi yaklaşımı, AK Parti ile ayrışmasıyla 2010 yılında belirgin hale geldi. Hazine'den Sorumlu Başbakan Yardımcısı olarak görev yaptığı dönemde, uzun vadeli öngörülebilirlik ve mali kuralların önemini vurguladı. Kamu maliyesini kontrol altına almak için "milli bir çıpa"ya ihtiyaç duyduğunu savundu. Erdoğan, Mali Kural uygulamasından vazgeçerek büyümeyi önceliklendirdi. 2011'deki genel seçimler bu süreci etkiledi. 2015'te Cumhurbaşkanı Erdoğan, faiz konusunda ters bir görüşü savunan Babacan ve Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı'yı eleştirmeye başladı. Mart 2015'in başında Erdoğan, Başçı'nın kendisiyle görüşmek istediğini belirttikten sonra, "Görüşmek için çağıracağım" dedi. Babacan ile birlikte bu konuyu ele aldığını ifade etti. Erdoğan'ın danışmanları, düşük faiz ve kamu harcamalarıyla desteklenen yüksek büyüme senaryosunu savunuyordu. 11 Mart 2015'te yapılan bir toplantıda iddiaya göre Babacan ve Başçı, sıkı para politikasının gerekliliğini Erdoğan'a anlatmaya çalıştı. İddiaya göre Babacan, Erdoğan'ın toplantıya katılmayacağını düşünerek Brifingi dinlemelerini istedi ve Saray'dan ayrılmaya çalıştı. Ancak Erdoğan'ın katılacağını belirtmesiyle toplantı devam etti. Bazı yorumculara göre eğer o gün Saray'ı terk etseydi, 2001 Anayasa kitapçığı krizine benzer bir durum yaşanabilirdi.[]
Ali Babacan, 8 Temmuz 2019 itibarıyla 18 yıllık Adalet ve Kalkınma Partisi üyeliğini sonlandırdığını açıkladı. 10 Eylül 2019 tarihinde Ali Babacan, verdiği röportajında ilk defa bir parti kuracağına dair ortaya çıkan haberleri kamuoyuna doğrulayarak yıl sonuna yeni partinin tüzel kişiliğini oluşturmayı amaçladıklarını açıkladı. İdeolojik olarak AK Parti'nin ilk yıllarındaki liberal muhafazakâr ve Avrupa Birliği yanlısı görüşleri destekliyordu. Eski cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Bülent Arınç ve AK Parti'den ayrılan Demokrasi ve Atılım Partisi kurucusu Ali Babacan'ın bu grubun başını çektiği söylenmektedir.
Demokrasi ve Atılım Partisi, Ali Babacan liderliğinde 9 Mart 2020 tarihinde kuruldu. Partinin kurucuları arasında ayrıca, uzun yıllar Erdoğan kabinelerinde görev yapan eski Adalet Bakanı Sadullah Ergin, eski Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün, eski Devlet Bakanı Selma Aliye Kavaf ve Adalet ve Kalkınma Partisi'nden eski Balıkesir Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Edip Uğur da yer aldı. DEVA Partisi kurucular kurulu, ilk toplantısını 10 Mart 2020 tarihinde gerçekleştirdi. Toplantıda Ali Babacan oy birliğiyle genel başkan seçildi. Ali Babacan, 11 Mart 2020 tarihinde partisinin tanıtım toplantısını Ankara'da Bilkent Otel'de yaptı.Demokrasi ve Atılım Partisi'nin resmi kimlik tanımıyla büyük ölçüde örtüşen yorumlar mevcuttur. Bu yorumlar, DEVA Partisi'ni sağın içerisinde, ancak sağın aşırı uçlarının keskin söylemlerinden uzak duran, liberal demokrasiye önem veren ve ideolojik bir bagaja sahip olmayan tipik bir merkez sağ parti olarak değerlendirmektedir. Parti, uluslararası sözleşmeler ve evrensel değerler aracılığıyla Batılılaşma fikrini benimsemekte ve bu değerlerle ilişki kurmaktadır. Ayrıca, DEVA Partisi'nin Avrupa Birliği (AB) ile olumsuz bir ilişkisi olmadığı, aksine olumlu bir yaklaşım sergilediği belirtilmektedir. Parti programında, AB müktesebatında yer alan hesap verilebilirlik, şeffaflık, katılımcılık ve verimlilik gibi prensipler ön plana çıkmaktadır.
Tanju Tosun'a göre DEVA Partisi'nin sosyolojik temeli ağırlıklı olarak liberal, genç ve orta kuşak, teknokratik yenilikçi, ılımlı muhafazakar kesimlerden oluşmaktadır. Parti lideri Ali Babacan'ın siyasi kariyeri bu sosyolojik temeli güçlendirmiştir. DEVA Partisi, siyasetle teknolojiyi birleştirme iddiasında olan, yenilikçi genç kuşak siyasal parti kimliği algısı yaratmada diğer partilerden ayrılmaktadır.
Merkez sağ siyasi partiler ve genel seçimler
| Seçim | Genel başkan | Oy | Sandalye | Meclis | Sıra | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| # | % | ± | # | ± | ||||
| 1946 |  Celâl Bayar | — | — | — | 62 / 503 |  62 | Ana Muhalefet | 2. |
| 1950 | 4,241,393 | %52.67 | — | 415 / 492 | 353 | İktidar | 1. | |
| 1954 |  Adnan Menderes | 5,151,550 | %57.61 | 4.94 | 502 / 541 | 87 | İktidar | 1. |
| 1957 | 4.372.621 | %47.87 |  9.74 | 424 / 610 | 79 | İktidar | 1. | |
| 1961 | Ragıp Gümüşpala | 3.527.435 | %34,80 | — | 158 / 450 |  | Koalisyon | 2. |
| 1965 |  Süleyman Demirel | 4.921.235 | %52,87 | 18.07 | 240 / 450 | 82 | İktidar | 1. |
| 1969 | 4.229.712 | %46,55 | 6.32 | 256 / 450 | 16 | İktidar | 1. | |
| 1973 | 3.197.897 | %29,82 | 16,73 | 149 / 450 | 107 | Ana Muhalefet | 2. | |
| 1977 | 5.468.202 | %36,89 | 7.07 | 189 / 450 | 40 | Ana Muhalefet | 2. | |
| 1983 |  Turgut Özal | 7.833.148 | %45,14 | — | 211 / 400 | 212 | İktidar | 1. |
| 1987 | 8.704.335 | %36,31 | 8.83 | 292 / 450 | 80 | İktidar | 1. | |
 Süleyman Demirel | 4,587,062 | %19.14 | — | 59 / 450 | | Muhalefet | 3. | |
| 1991 | 6,600,726 | %27.03 | 7.81 | 178 / 450 | 119 | Koalisyon | 1. | |
 Mesut Yılmaz | 5.862.623 | %24,01 | 12.30 | 115 / 450 | 177 | Muhalefet | 2. | |
| 1995 | 5.527.288 | %19,65 | 4.36 | 132 / 550 | 17 | Koalisyon | 2. | |
 Tansu Çiller | 5,396,009 | %19.18 | 7.85 | 135 / 550 | 43 | Koalisyon | 3. | |
| 1999 | Mesut Yılmaz | 4.122.929 | %13,22 | 6.43 | 86 / 550 | 46 | Koalisyon | 4. |
Tansu Çiller | 3,745,417 | %12.01 | 7.17 | 85 / 550 | 50 | Muhalefet | 5. | |
| 2002 |  Recep Tayyip Erdoğan | 10.808.229 | %34,28 | 34,28 | 363 / 550 | 363 | İktidar | 1. |
Tansu Çiller | 2,997,065 | %9.54 | 2.47 | 0 / 550 | 85 | Baraj Altında Kaldı | 3. | |
Mesut Yılmaz | 1.601.322 | %5,12 | 8.10 | 0 / 550 | 86 | Baraj Altında Kaldı | 7. | |
| 2007 | Recep Tayyip Erdoğan | 16.327.291 | %46,58 | 12,9 | 341 / 550 | 22 | İktidar | 1. |
 Mehmet Ağar | 1,898,873 | %5,41 | — | 0 / 550 | | Baraj Altında Kaldı | 4. | |
| 2011 | Recep Tayyip Erdoğan | 21.399.082 | %49,83 | 3,25 | 327 / 550 | 14 | İktidar | 1. |
| Namık Kemal Zeybek | 279,480 | %0,65 | 4,77 | 0 / 550 | | Baraj Altında Kaldı | 7. | |
| 2015 Haziran |  Gültekin Uysal | 75,217 | %0,17 | 0,49 | 0 / 550 | | Baraj Altında Kaldı | 9. |
| 2015 Kasım | 69,319 | %0,14 | 0,02 | 0 / 550 | | Baraj Altında Kaldı | 10. | |
| 2018 |  Meral Akşener | 4.955.994 | %9,96 | — | 43 / 600 | | Muhalefet | 5. |
Gültekin Uysal | 1 / 600 | 1 | — | |||||
| 2023 | Meral Akşener | 5.275.981 | %9,69 | 0,27 | 43 / 600 | | 4. | |
Gültekin Uysal | — | %— | | 3 / 600 | 2 | — | ||
 Ali Babacan | 15 / 600 | 15 | — | |||||
|
Ahmet Davutoğlu | 10 / 600 | 10 | — | |||||
Merkez sağ ve seçimler
Zaman çizelgesi
EasyTimeline girişi derlenemiyor:
Timeline generation failed: 2 errors found
Line 41: fontsize:10
- Invalid statement. No '=' found.
Line 42: from: 12/12/2019 till: end color:akpdevam text:"Gelecek Partisi"
- New command expected instead of data line (= line starting with spaces). Data line(s) ignored.
Notlar
- ^ Millet İttifakının 7 Nisan 2023'te YSK'ye sunduğu ek protokol gereği genel seçimlere CHP ve İYİ Parti listelerinden katıldı.
- ^ Seçilen vekiller Sadullah Kısacık, Sadullah Ergin, İdris Şahin,Burak Dalgın, Ertuğrul Kaya, Elif Esen, Hasan Karal, Evrim Rızvanoğlu,Mustafa Yeneroğlu, Medeni Yılmaz, Seda Kaya Ösen, İrfan Karatutlu, Selma Aliye Kavaf, Mehmet Emin Ekmen ve Cem Avşar'dır.
- ^ Millet İttifakının 7 Nisan 2023'te YSK'ye sunduğu ek protokol gereği genel seçimlere CHP listelerinden katıldı.
- ^ Seçilen vekiller Mustafa Nedim Yamalı, Serap Yazıcı Özbudun, Cemalettin Kani Torun, Sema Silkin Ün, Selim Temurci, İsa Mesih Şahin, Doğan Demir, Mustafa Bilici, Hasan Ekici ve Selçuk Özdağ'dır.
Kaynakça
- ^ Bekaroğlu, Mehmet (5 Ağustos 2007). "Merkez sağ tamam, ya sol?". Radikal. 10 Ocak 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2008.
- ^ "Doğru Yol Partisi (DYP), resmen Demokrat Parti (DP) oldu". Milliyet. 27 Mayıs 2007. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2008.
- ^ Bozkurt, Hasan (21 Mayıs 2008). . Zaman. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2008.
- ^ . Haber3.com. 23 Temmuz 2007. 10 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2008.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t "Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi – Cilt: 14, Sayı: 2, Haziran 2016". BAKİ ERKEN. 24 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2023.
- ^ a b c Anthony Giddens, Sağ ve Solun Ötesinde, Çev. Müge Sözen, Metis Yayınları, İstanbul, 2009, s.9-10.
- ^ Nuray Mert, Merkez Sağın Kısa Tarihi, Selis Kitaplar, İstanbul, 2007.
- ^ a b Norberto Bobbio, Bir Politik Ayrımın Anlamı Sağ ve Sol, çev. Zafer Yılmaz, Ankara, 1994, s.30.
- ^ Bobbio, a.g.e., s.89-90.
- ^ Andrew Heywood, Siyasi İdeolojiler, çev. Ahmet Kemal Bayram vd., Adres Yayınları, Ankara, 2010, s.33-34.
- ^ Metin Heper, Türkiye’de Devlet Geleneği, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2010, s.175, İlkay Sunar, “Demokrat Parti ve Popülizm”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s.2076, Ergun Özbudun, Challenges to Democratic Consalidat.
- ^ Tevfik Çavdar, “Adalet Partisi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul, İletişim Yayınları, 1985, s.2090.
- ^ Batı’da merkez ve merkez sağ partileri için bknz. Giovanni Sartori, Parties and Party Systems: A Framework for Analysis, Cambridge University Press, Cambridge, 1976.
- ^ Taşkın, a.g.e., s.460-461.
- ^ Menderes’in demokrasi anlayışı için bknz. Sabri Sayarı, “Adnan Menderes: Between Democratic and Authoritarian Populism”, Political Leaders and Democracy in Turkey, ed. Metin Heper ve Sabri Sayarı, Lexington Books, Lanham, 2002, s.66 ve Demirel’in demokrasi anlayışı için bknz. Cüneyt Arcayürek, Demokrasi Dönemecinde Üç Adam, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1986, s.461- 466.
- ^ AP ve DYP’nin sivilleşme politikaları konusunda bknz. Cizre, a.g.e., s.44-45.
- ^ Murat Belge, “Mustafa Kemal ve Kemalizm”, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce 2 Kemalizm, ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002, s.34.
- ^ Menderes’in Atatürkçü konuşmaları için bknz. Menderes, a.g.e., s.345-349 ve Demirel’in Atatürkçü konuşmaları için bknz. Özgüven, a.g.e., s.3.
- ^ Tanel Demirel, Adalet Partisi: İdeoloji ve Politika, s.165-170.
- ^ a b c "İYİ Parti ve merkez sağ". PolitikYol.com | Yorum, Analiz, Haber Sitesi. 27 Haziran 2023. 27 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Aralık 2023.
- ^ a b c d e "Merkez sağın yeniden inşası (3): Tuz buz olmak mı buzdağı yaratmak mı?". PolitikYol.com | Yorum, Analiz, Haber Sitesi. 8 Ocak 2022. 17 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Aralık 2023.
- ^ Ahmad, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, s.181. Şu sözler yazara aittir: “24 Ocak Kararları ancak muhalefet edilemeyen istikrarlı bir rejim tarafından gerçekleştirilebilirdi.” Faroz Ahmad, “Türkiye’nin Cumhuriyet Dönemi Siyasal Gelişmeleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C.7, s.1998.
- ^ a b "TÜRKİYE'DE MERKEZ SAĞ PARTİLERİN GELİŞİMİ". ALİ ULVİ ÖZDEMİR. 24 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2023.
- ^ "TÜRK SİYASİ HAYATINDA MERKEZ SAĞ ÇİZGİNİN TARİHİ" (PDF). HÜSEYİN ÇAVUŞOĞLU. 24 Haziran 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Haziran 2023.
- ^ Muhtar bile olamayacak 12 Eylül 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi, Radikal Gazetesi, 24 Eylül 1998, URL son erişim tarihi: 20 Nisan 2008.
- ^ " AKP'nin yeni zarfı 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Radikal, 26 Aralık 2003, URL son erişim tarihi: 15 Mart 2008
- ^ [1] 18 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . www.turksolu.org Ordu düşmanları: ABD-AB-Ak Parti
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Nisan 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Aralık 2023.
- ^ "Akp'nin Kapatılmaması Uygun Olur!" 17 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . YeniAktüel.com. Erişim: 27 Nisan 2009
- ^ Osman Rifat Ibrahim (23 Mayıs 2014). . Al Jazeera. 24 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2015.
- ^ Yavuz, M. Hakan (1998). "Turkish identity and foreign policy in flux: The rise of Neo‐Ottomanism". Critique: Critical Middle Eastern Studies. 7 (12): 19-41. doi:10.1080/10669929808720119.
- ^ Kardaş, Şaban (2010). "Turkey: Redrawing the Middle East Map or Building Sandcastles?". Middle East Policy. 17: 115-136. doi:10.1111/j.1475-4967.2010.00430.x.
- ^ Jongerden, Joost; Gunes, Cengiz; Day, Bahar Simsek (18 Aralık 2021). The Commentaries – Volume 1, 2021 (İngilizce). Transnational Press London. ISBN . 15 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023.
- ^ . The Jerusalem Post | JPost.com (İngilizce). 12 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2023.
- ^ . www.vice.com (İngilizce). 24 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2023.
- ^ Çınar, Alev (2011). "The Justice and Development Party: Turkey's Experience with Islam, Democracy, Liberalism, and Secularism". International Journal of Middle East Studies. 43 (3): 529-541. doi:10.1017/S0020743811000651. hdl:11693/38147. JSTOR 23017316. 4 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021.
- ^ . Freedom House (İngilizce). 28 Haziran 2023. 21 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023.
- ^ İşte Meral Akşener’in kurduğu İYİ PARTİ’nin logosu, 24 Ekim 2017( 25 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .).
- ^ Meral Akşener’in kurduğu İYİ PARTİ’nin kurucu üyelerinin listesi, 24 Ekim 2017( 25 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .).
- ^ ""Türkiye bu sistemi, bırakın 2023'ü, bu hafta sonuna kadar bile taşıyamaz"". 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Nisan 2022.
- ^ "İyi Parti Programı" (PDF). iyiparti.org.tr. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Kasım 2022.
- ^ a b "What's in a Name? IYI Party – Good for Turkey?". blog.prif.org. 9 Nisan 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ağustos 2022."In other words, the IYI party represents the – typical – modern face of Turkish conservatism... Moreover, Akşener also emphasized the crucial importance of democracy by defining this new party is “a march of democracy” and stated that “…individual freedoms will be extended”."
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- ^ "Seçim Kanunu teklifinden o maddenin çıkma nedeni". 21 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Nisan 2022.
- ^ Mehmet S. PÖSTEKİ [@mehmetsposteki] (21 Nisan 2022). "Sağ iktidarın yaklaşık 13 puan kaybı var. Bu kayıpların çok büyük kısmını İyi Parti alıyor. Bu da İyi Parti'nin merkez siyasete yönelmesinin hem meyvesi hem de ana sebebidir... t.co/T8HiKXUuCV" (X gönderisi). Erişim tarihi: 25 Nisan 2022 – X vasıtasıyla.
- ^ Burak Akburak [@Akburak] (21 Nisan 2022). "İYİ Parti merkezdir, Merkez İYİ Parti'dir … t.co/FOu1fZbO7w" (X gönderisi). Erişim tarihi: 25 Nisan 2022 – X vasıtasıyla.
- ^ "İYİ Parti doğru yolda". halktv.com.tr. 25 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.
- ^ "Muhalefet cephesindeki İYİ Parti merkez sağda nerede duruyor?". VOA Türkçe. 28 Kasım 2023. Erişim tarihi: 13 Aralık 2023.
- ^ "Ali Babacan: Ekonomi yönetiminden yeni partiye". BBC News Türkçe. 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023.
- ^ "Eski bakan Ali Babacan yeni bir parti kuracağını açıkladı: "Biz de susmadık, susamadık"". BBC News Türkçe. 29 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Eylül 2021.
- ^ "AK Parti küskünleri kimlerdir? Parti mi kuracaklar?". SuperHaber. 22 Nisan 2019. 22 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ a b . Amerika'nin Sesi | Voice of America - Turkish. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2021.
- ^ . Amerika'nin Sesi | Voice of America - Turkish. 1 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2021.
- ^ . Cumhuriyet. 10 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2021.
- ^ "Demokrasi ve Atılım Partisi'nde Ali Babacan oy birliği ile genel başkan seçildi". Haber Türk. 10 Mart 2020. 11 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Temmuz 2020.
- ^ "DEVA Partisi'nin yol haritasında ne var, Ali Babacan hangi vaatlerde bulundu?". BBC News Türkçe. 16 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Eylül 2021.
- ^ (PDF). 7 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turkiye de merkez sag uzun sureler boyunca iktidarda kalan ve onemli bir siyasi dusunce olarak kabul edilir 2007 tarihine kadar Turkiye de merkez sag kabul edilen partiler Anavatan Partisi ve Dogru Yol Partisiydi 27 Mayis 2007 tarihinde DYP kendini kapatarak Demokrat Parti ismini aldi ANAP ile DP nin birleserek genel secimlere girecekleri dusunulurken parti liderlerinin gorusleri yuzunden gerceklesmedi 22 Temmuz 2007 secimlerine Demokrat Parti tek basina katildi ve 5 42 oy ile merkez sagin en dusuk oy oranini elde etti 22 Temmuz 2007 secimlerinden sonra iktidarda bulunan Adalet ve Kalkinma Partisi yeni merkez sag parti olarak gosterilmeye baslandi 2009 yilinda kurulan ve faaliyetlerine devam eden Merkez Sag Hareketi ise bu siyasi ekolun felsefesini yeniden tanimlamak uzere calismaktaydi Gecmisten gunumuze merkez sag liderlerKronolojik siralama soldan saga Adnan Menderes Demokrat Parti 1946 Suleyman Demirel Adalet Partisi 1961 1981 Turgut Ozal Anavatan Partisi Mesut Yilmaz Anavatan Partisi Tansu Ciller Dogru Yol Partisi Recep Tayyip Erdogan Adalet ve Kalkinma Partisi Meral Aksener IYI Parti Musavat Dervisoglu IYI Parti Ali Babacan Demokrasi ve Atilim Partisi Ahmet Davutoglu Gelecek PartisiOlusumTurkiye de merkez sag siyasi hareketi uzun sureler boyunca iktidarda kalan ve onemli bir siyasi dusunce olarak kabul edilir Merkez sag partilerin aktif siyasette ve halkin gundeminde yer almasi ozellikle 90 li yillardan itibaren akademik calismalarin da odak noktasi olmustur Ancak merkez sag konusunda ortak bir analize varilamamasi nedeniyle tartismalar devam etmektedir Turkiye de merkez sag siyasi hayatina 1946 yilinda kurulan Demokrat Parti DP ile baslamistir DP nin 10 yillik iktidari sonrasinda Adalet Partisi AP 1961 yilinda DP nin yerini almis ve merkez sagi temellendirmistir 1980 darbesi sonrasinda ise merkez sag Anavatan Partisi ANAP ve Dogru Yol Partisi DYP ile devam etmistir Bu nedenle DP den DYP ye uzanan bir siyasi hareketten bahsetmek mumkundur 1960 li yillarda Ulkucu Hareket ve Milli Gorus siyasi hareketlerinin ortaya cikmasi merkez sagi ilimlilik ve merkeziyetcilik bakimindan farklilastirmistir Gunumuzde Adalet ve Kalkinma Partisi AK Parti ulkenin en uzun sure iktidarda kalan sag partisi olmustur AK Parti nin populerligi kitle partisi olmasi ve ideolojik icerigi 2002 2013 nedeniyle merkez sag partisi olarak nitelendirilebilir Gunumuzde AK Parti nin tam olarak merkez sag icinde yer alip almadigi tartismalidir Merkez sagin siyasi hareket olarak incelenmesinin yani sira bir siyasi dusunce olarak ele alinmasi akademik acidan onemlidir Merkez sagin siyasi dusuncesi demokrasi ve sivil toplum milliyetcilik dini muhafazakarlik ve laiklik gibi unsurlardan olusmaktadir Bu unsurlar merkez sagin siyasi fikrini olusturur Merkez sag siyasi dusuncesinin anlasilmasi icin sag Turk sagi ve merkez sag kavramlarina kisaca deginilmis ve merkez sagin ideolojik ozellikleri uzerinde durulmustur Bu ideoloji demokrasi milliyetcilik ve muhafazakarlik dini muhafazakarlik ve Ataturkculuk olmak uzere dort temel baslik altinda incelenebilir TarihceDunyada merkez sag Sag sol ayrimi siyasi dusunceleri siniflandirmada en yaygin kullanilan yontemlerden biridir Bu ayrim Fransiz Kurucu Meclisinin ilk toplantisindaki oturma duzeninden bu yana sag ve sol kavramlarinin kullanimina dayanir Sag kavrami genellikle kraliyet yanliligi ve gericilikle iliskilendirilirken sol kavrami ise radikallik devrim ve esitlikle iliskilendirilir Ancak gunumuz dunyasinda sag ve sol ayrimi basit bir sekilde gericilik ve devrim arasindaki ayrimi yansitmamaktadir Siyasi dusunur Anthony Giddens sag ve sol kavramlarina felsefi bir yaklasimla yaklasarak sagin var olani koruma egilimiyle iliskilendirilirken solun ise var olan esitsizliklere karsi cikma ve degisimci bir yaklasimi temsil ettigini ifade eder ise sag ve sol ayriminda gelenekleri referans alir sagciyi gelenekleri koruyan solcuyu ise geleneklerden oteye gecerek tum ayrimciliklara karsi duran olarak tanimlar Ancak sag ve sol degerlerini belirlemek ve bazi degerlerin hangi tarafa ait oldugunu belirlemek zor olabilir Ozgurluk ve demokrasi gibi degerler bu ayrimi karmasik hale getiren degerlerdir Siyasi ideolojilerin sag ve sol olarak siniflandirilmasi ise daha mumkundur Genel kabul gore sol ile sag arasinda dogrusal bir cizgiye yerlestirildiginde komunizm sol ucu fasizm ise sag ucu olusturur Sosyalizm sol tarafta yer aldiktan sonra saga dogru liberalizm muhafazakarlik ve milliyetcilik gelir Marksizm ise sosyalizmin icinde yer alirken sosyal demokrasi ondan sonra gelir Bu baglamda merkez sag siyasi dusuncesinde gelenekcilik bireyselcilik ve liberal demokrasi gibi degerlerin onemli oldugu ve liberalizm muhafazakarlik ve milliyetcilik gibi ideolojileri iceren bir siyaset anlasilmalidir Dwight D Eisenhower Cankaya Kosku nde Cumhurbaskani Celal Bayar ve Basbakan Adnan Menderes ile gorusuyor Aralik 1959 Turkiye de merkez sag Turkiye de merkez sag terimi genellikle bir siyasi hareketi ifade etmektedir Bu hareketin temsil ettigi merkez sag dusuncesi Demokrat Parti DP tarafindan partilesme sureciyle birlikte baslatilmistir Turk siyasetini inceleyen onemli akademisyenlere gore DP nin kurulusu kitlesel bir muhalefeti tetiklemistir Bu muhalefet Cumhuriyet sonrasi donemde yogunlasan radikal degisikliklere ve tek parti yonetiminin otoriter yapisina karsi kulturel bir tepki olarak ortaya cikmistir DP nin kapatilmasindan sonra bu kesim Adalet Partisi nde AP bir araya gelmis ve AP yoneticileri DP nin devami oldugunu beyan etmistir AP DP nin temel programini yeni anayasanin gerekliliklerine uyarlayarak kurulmus bir parti olarak tanimlanabilir AP sadece merkez sagi devam ettirmekle kalmamis ayni zamanda 1960 lar ve 1970 lerde ideolojilerin sagda ayristigi donemde merkez sagin temelini atmistir Bu surecte Ulkucu Hareket ve Milli Gorus ten ayrilmasi da onemli bir rol oynamistir 12 Eylul 1980 sonrasinda siyasi hayatin yeniden baslamasiyla birlikte merkez sag kitlesi oncelikle Anavatan Partisi nde ANAP toplanmis ancak daha sonra buyuk olcude AP kadrolarini barindiran Dogru Yol Partisi DYP merkez sagin ana partisi haline gelmistir Merkez sag siyasi akimini veya dusuncesini belirli bir dunya gorusune dayanan sistemli bir dusunce toplulugu olarak tanimlayabiliriz Yani merkez sag ideolojisi kavramindan bahsedilebilir ve bir kisi kendisini merkez sagci olarak tanimlayabilir Ancak merkez sag milliyetcilik ve muhafazakarlik gibi net fikirleri ifade eden klasik ideolojilerden farklidir Burada onemli olan merkez sagin belirli siyasi dusuncelerle aciklanabilen sistemli ve butuncul bir dusunce oldugudur Turkiye de akademik alanda merkez sagin butuncul bir siyasi dusunceye veya ideolojiye sahip olmadigi seklinde ciddi iddialar bulunmaktadir Bu iddialar genellikle merkez saga atfedilir Ancak merkez sagin butuncul bir ideolojiye veya net tezlere sahip olmasi zorunlu degildir Ayrica kulturel muhalefet ve cevreyi temsil etme gibi bircok tezi saga atfetmek mumkundur Baska bir iddia ise merkez sag partilerinin ve liderlerinin genellikle pragmatik ve populist davrandiklari icin ortak bir siyasi dusunceden bahsetmenin mumkun olmadigi yonundedir Ancak merkez sagi bir pragmatizm alani olarak goren bir bakis acisi onun siyasi konumunu karmasiklastirmaktadir Turkiye de pragmatizm sadece saga ve merkez sagina atfedilemez benzer genellemeler 1970 lerde populist CHP icin de yapilabilir Ayrica siyasi devlet anlayisi geregi merkez sag partileri ve liderleri cogu zaman pragmatik amaclardan uzak olarak devlet politikalarini yurutmuslerdir Ornegin merkez sag hukumetler guvenlik politikalarini bu sekilde yurutmuslerdir Dolayisiyla Turkiye de iktidara gelen her siyasi akim veya hareketin pragmatizmi ve siyasi patronaji kullandigi iddia edilebilir Suleyman Demirel i tasvir eden bir heykel Populist demokrasi Turkiye de merkez sagin tarihi demokratiklesmenin de tarihini yansitmaktadir 1946 yilinda Demokrat Parti nin kurulmasiyla birlikte cok partili sistem ve serbest secimler baslamistir Turkiye deki demokratiklesme sureci toplumsal ve siyasi yapidan kaynaklanan bir zorunluluk olarak gerceklesmistir Bu surec Kemalist inkilaplara ve otoriter yonetimlere karsi kitlesel muhalefetin artik siyasete ve partilesmeye donusmesinin kacinilmazligi ile aciklanmaktadir Merkez sag partileri kendilerini Turkiye de demokrasinin oncusu olarak sunmaktadirlar DP nin var olma mucadelesi verdigi donemde demokrasi temel bir soylem olmustur Hem parti programlarinda hem de secim kampanyalarinda her sorunun cozum yolunun demokrasi oldugu vurgulanmistir DP nin demokrasi soylemi iktidar doneminde Adnan Menderes in konusmalarinda ve parti programlarinda devam etmistir DP nin son yillarinda ise milli iradeye dayali demokrasi soylemi CHP nin DP ye yonelik otoriterlesme iddialarina karsi bir muhalefet olarak ortaya cikmistir Demokrat Parti nin ardili olan Adalet Partisinin AP parti tuzugunde de demokratik ilkeler onemli bir yer tutmaktadir AP nin temel soylemlerinden biri de demokrasidir ve Suleyman Demirel AP doneminden itibaren bir demokrasi savunucusu olarak taninmaktadir Demirel demokrasi savunuculugu acisindan net tutarli ve uygulanabilir goruslere sahiptir Demirel in demokrasi anlayisi Bati da kullanilan kavrami yerli degerlerle uyumlu hale getirerek o donemdeki siyasi sartlara uygun bir sekilde sekillenmistir Merkez sagda demokrasi anlayisiyla ortaya cikan milli irade vurgusu temel bir oneme sahiptir Merkez sag partileri kendilerini milletin tek temsilcisi olarak sunmaktadirlar Demokrasi anlayisi cogunlukcu ve sinirlanabilir bir sekilde sekillenmektedir Demokratik kurumlarla saglanan mesruiyet cogunluga dayanmaktadir ancak tum millet adina kullanilmaktadir Demokrasi kutsal ve sinirlanamaz bir kavram degil yasalar ve hukuk kurallari icinde sinirlanabilen bir sistem olarak gorulmektedir Ayrica merkez sagda demokrasi anlayisinda yasalara baglilik ve esitlik de onemli bir yer tutmaktadir Demokrasi guvenlik esitlik ve adaletin ancak yasalar ve Anayasa ile saglanabilecegi dusuncesi hakimdir Merkez sag partilerinin oncelikli hedefi askeri mudahaleleri engellemek olmustur Sivillesmeye yonelik adimlardan ziyade askerin siyasete mudahalesini reddetmek on planda tutulmustur Ozetle Turkiye deki merkez sag partileri demokrasiyi ve milli iradeyi on plana cikarmislardir Demokrasi cok partili sistem ve serbest secimlerin baslamasiyla birlikte merkez sagin temel soylemi haline gelmistir Yasalara baglilik esitlik ve adalet gibi demokratik ilkeler de merkez sagin anlayisinda onemli bir yer tutmaktadir Ayrica askeri mudahalelere karsi duruslari ve sivillesmeyi tesvik etmeleriyle bilinmektedirler Milliyetcilik ve muhafazakarlik Merkez sag partileri milli ve millet kavramlarina buyuk onem veren bir soylem benimsemektedir Bu soylem populist milli irade vurgusuyla Jean Jacques Rousseau nun sivil milliyetcilik anlayisina benzerlik gosterir Merkez sag liderleri olan Menderes ve Demirel siklikla milliyetci soylemlere basvurmuslardir Menderes milliyetci soylemleri 1957 secimleri oncesinde din ve milliyetcilik motiflerini one cikararak Vatan Cephesi kurma cagrisi yaparak kullanmistir Merkez sag etnik milliyetcilik yerine kapsayici bir sivil milliyetcilik anlayisini benimser Milli irade anlayislari ulkede yasayan herkesi bir butun olarak ve Turk milletinin bir parcasi olarak gormeyi gerektirir Menderes in parti programina gore milliyetcilik anlayisinda irkcilik bulunmaz Onlar icin onemli olan kisinin kendini Turk hissetmesidir Demirel in millet vurgusu da sinifsiz ve butunsel bir toplulugu ifade eder Demirel e gore bolunmez butunluk ulkedeki tum vatandaslarin esit oldugunu ve hicbir irkin ustun olmadigini anlatir Turkiye deki NATO Usleri Merkez sagda dinin milliyetcilikle uyumlu oldugu bir muhafazakar milliyetcilik gorusu benimsenir DP ve AP tabanlari genellikle milliyetci ve muhafazakar kesimlerle ortusebilmistir Turk saginda hissedilen milli aidiyetin onemli bir yonu de devletle ilgilidir Merkez sagin milli iradeye dayali iktidar soylemi devleti milletle ozdeslestirme anlamina gelir Devlete olan sadakat milleti temsil etmenin bir sonucu olarak kabul edilir Merkez sag milliyetciliginin onemli bir ozelligi de antikomunizmdir 1940 li yillardan itibaren Turk saginda guclenen anti komunizm DP doneminde parti icinde ve icraatlarinda devam etmistir Soguk Savas doneminde Turkiye nin NATO ya uye olmasi ve ABD ile isbirligi yaparak komunizme karsi durus sergilemesi DP hukumetinin anti komunist politikalarinin onemli bir gostergesidir AP doneminde ise Demirel populist milliyetcilik soylemini ozellikle 1970 lerin sonlarinda milliyetci muhafazakar kesimlerin giderek hakim bir ideoloji haline geldigi bir donemde kullanmistir Ataturkculuk ve Kemalizm elestirisi Merkez sag Kemalizm ile Ataturkculuk arasindaki ayrimi dikkate alarak Kemalist degil ancak Ataturkcu oldugunu ifade edebiliriz Merkez sag partileri Kemalizm i muhafazakar bir yaklasimla ve salt ideoloji olarak degil farkli bir sekilde benimser Yani Kemalizm tam anlamiyla kabul edilmez ancak Ataturkculugu ya da Ataturk un reformlarini hedef alan bir anlayisi da kabul etmezler Parti programlarinda Ataturk ve Cumhuriyet degerlerine aykiri hicbir ifade yer almaz Ayrica parti liderleri Cumhuriyet degerlerini ve Ataturk u benimsediklerini siklikla vurgulamislardir Mustafa Kemal Ataturk Ismet Inonu Celal Bayar ve Fevzi Cakmak Merkez sagda geleneklere ve gecmise onemli referanslar yapilmaktadir ancak Cumhuriyet rejiminden eski rejime donus arzulanmaz DP lideri Menderes devrimleri halkin benimsemesine gore degerlendirmis ve olumsuz reformlari korumayacaklarini belirtmistir Muhafazakar modernlesme anlayisinda toplumun dini ve geleneksel degerlerin disarida birakilmadan batili bir hayatin ornek alinmasi gerektigi savunulur Ilerleme girisimcilik demokrasi ozgurluk ve teknik bilimsel gelismislik gibi bati degerleri ornek alinarak gerceklesmelidir Karsi cikilan inkilaplar ise tek parti doneminin baskici yonetim anlayisinda dini ozgurlukleri kisitlayan ve ozellikle dini egitim alaninda yogunlasan reformlardir Benzer sekilde Demirel in modernlesme anlayisi da muhafazakar ve Kemalizm den bircok noktada ayrilir Demirel geleneklere bagli islahatci ve batili bir modernlesmeyi savunur Batililasma kulturel donusumden ziyade ekonomik kalkinma altyapi gelistirmesi ve koylerde su saglanmasi gibi unsurlari icerir Demirel in soylemi Cumhuriyetci modernlesmeye veya inkilaplara tepkiyi populerlestirmistir ve halkla iyi iletisim kurmasina yardimci olmustur Ayrica Demirel Cumhuriyet degerlerini korumak amaciyla askeri mudahalelere karsi cikmistir cunku millet demokrasiye sahip ciktigi gibi Ataturk e ve Cumhuriyete de sahip cikacaktir 2020 ler Turkiyesi nde merkez sag 2023 Turkiye sinde merkez sagin karakteristigi konusunda Ali Tirali 1990 larin merkez sag partilerinin artik guncelligini yitirdigini AK Parti nin uzun sureli iktidarinin ve kimlik politikalarinin siyasi peyzaji degistirdigini belirtir Tirali ye gore Turkiye de yeni bir merkez sag modeli dusunulmelidir bu model sosyal muhafazakarligi ve progresif unsurlari birlestirmeli sagdan cok merkezi temsil etmelidir Tirali Fransa daki Emmanuel Macron un benimsedigi muhafazakar ve ilerlemeci politika karisiminin Turkiye de henuz net bir temsilcisi olmadigini ifade eder DEVA Partisi nin kurulus asamasinda bu tarz bir pozisyon benimsemesine ragmen bu tarz bir merkez sag siyasetin Turkiye de henuz genis kitlelere ulasmadigini savunur Tirali IYI Parti ve DEVA Partisi arasindaki rekabeti her iki partinin benzer siyasi pozisyonu paylasma cabalarina baglar IYI Parti nin parlamenter temsil acisindan onde oldugunu ve esitsiz rekabetin devam ettigini dile getirir Tanju Tosun ise merkez ve merkez sag partilerin sosyolojik temelleri ve ideolojik izleri arasinda onemli farkliliklar oldugunu soylemektedir Ideolojik izler Tosun modern merkez sag partiler arasinda onemli ideolojik farkliliklar olmamasina ragmen gecmiste merkez sag partiler arasinda onemli farkliliklar oldugunu soyluyor Ekonomik politikalar ve demokrasi anlayislari acisindan benzerlikler olsa da IYI Parti daha milliyetci demokrat DEVA Partisi ise daha ilimli yenilikci liberal muhafazakar demokrat ve Demokrat Parti daha gelenekci demokrat Sosyal temeller Tosun a gore partilerin sosyolojik temellerine bakildiginda IYI Parti MHP kokenli milliyetci sekuler kentli ve liberal bir kitleye hitap ederken DEVA Partisi genc ve orta kusak liberal yenilikci ve ilimli muhafazakarlardan olusur Demokrat Parti nin sosyolojisi AP den DYP ye uzanan sosyolojik tortunun dikkat cektigi ve buyume potansiyelinin merkez sagda birlesmelerle mumkun oldugunu belirtiyor Merkez sag ve siyasi partiler1983 gunumuz Turkiye Basbakani Turgut Ozal ve Disisleri Bakani Mesut Yilmaz 1989Anavatan Partisi ANAP 1983 Secimleri Turkiye nin siyasal partilerin de yer aldigi ancak 12 Eylul darbesinin siki kontrolu altinda olan demokratik parlamenter rejime donus yaptigi bir doneme denk gelir Bu secimlere sadece Turgut Ozal liderligindeki Anavatan Partisi ANAP Milliyetci Demokrasi Partisi MDP ve Halkci Parti HP katilabilmistir Buyuk Turkiye Partisi BTP ise Suleyman Demirel in bir sloganindan esinlenerek kurulan bir parti olarak kapatilmistir Bu durumda ANAP i Merkez sag bir parti olarak degerlendirmek DP AP geleneginin tam bir uzantisi oldugunu soylemek dogru degildir DYP BTP nin yerine kurulmus olmasina ragmen ancak 1987 genel secimlerinde meclise girebilmistir Bu baglamda DP AP cizgisinin devami niteliginde olan merkez sag parti DYP olmusken ANAP ise 12 Eylul un getirdigi ozel kosullarda kendine bir varlik sahasi acmis bir parti olarak degerlendirilmektedir Tansu Ciller 1994 Kutahya yerel secim kampanyasi ANAP icin parcalanmis diger partilerin devami olmamasinin yani sira bu partilerde bulunan iyi unsurlari ve fikirleri bir araya getirebilmis bir parti oldugu ifade edilebilir ANAP Adalet Partisi kadar muhafazakar gelenekciler kadar Islamci ulkuculer kadar milliyetci ve CHP kadar ortanin solu olarak kendini nitelendirmistir Temelde ANAP muhafazakarliga serbest piyasa ve kuresel degerlere bagli bir parti olarak konumlanmistir Dogru Yol Partisi DYP DYP demokratiklesme ve sivillesme kavramlariyla 12 Eylul e sert elestiriler getirmistir DYP DP AP cizgisinin devami oldugunu vurgularken ve 1946 ruhuna atifta bulunurken ANAP lideri Turgut Ozal ise ANAP in 1980 sonrasinin yeni bir partisi oldugunu belirtmistir Recep Tayyip Erdogan 26 Kasim 2002 Adalet ve Kalkinma Partisi AK Parti Refah Partisinin Anayasa Mahkemesi tarafindan kapatilmasiyla Milli Gorus geleneginden gelen siyasiler Fazilet Partisi altinda tekrar birlesti Ancak degismeyen politikalar ve degismeyen yasli lider kadro sebebiyle partinin halk tabaninda karsilik bulamadigini dusunen Abdullah Gul liderligindeki Yenilikciler Gelenekciler ile Fazilet Partisi kongresinde baskanlik yarisina girdi Kongreyi kil payi bir farkla kaybeden Yenilikciler artik partide toplum tabanli bir siyaset yapilamayacagini dusunmeye basladilar Bu ortam icinde Fazilet Partisi de Refah Partisi ile ayni akibete ugrayarak kapatildi Recep Tayyip Erdogan in da aralarina katilmasi ile Yenilikciler yeni parti calismalarina basladi 14 Agustos 2001 tarihinde kurulan Adalet ve Kalkinma Partisi nin kuruculari arasinda Recep Tayyip Erdogan Abdullah Gul Ali Babacan Abdullatif Sener Idris Naim Sahin Binali Yildirim ve Bulent Arinc partinin onde gelen isimleriydi Bunyesinde Milli Selamet Partisi Refah Partisi Fazilet Partisi Milli Gorus Anavatan Partisi Turgut Ozal a yakin isimler ve Adalet Partisi Dogru Yol Partisi merkez sag kokenli isimleri barindirmaktaydi 15 aylik bir parti olarak 3 Kasim 2002 tarihinde yapilan secimlerde en yuksek oy oranini alarak Abdullah Gul baskanliginda 58 Cumhuriyet Hukumeti ni kurdu Aldigi siyaset yasagi nedeniyle kabine ve TBMM de yer alamayan genel baskan Erdogan in bu yasagi Cumhuriyet Halk Partisinin de destekledigi bir anayasa degisikligi ile kaldirildi Erdogan 8 Mart 2003 tarihinde Siirt te yapilan yenileme secimlerinde milletvekili secilerek meclise girdi Bunun uzerine Gul baskanligindaki 58 Hukumetin 11 Mart 2003 tarihindeki istifasinin ardindan Cumhurbaskani Ahmet Necdet Sezer den hukumeti kurma gorevini alan Erdogan 15 Mart 2003 te 59 Cumhuriyet Hukumeti ni kurdu Parti bazi karsitlari tarafindan milli gorus hareketinin bir parcasi olmakla suclansa da partinin onde gelen isimleri bu yakistirmayi siddetle reddetmektedir Bunun basin yayina yansiyan en belirgin ornegi partinin kurucusu Erdogan in bir konusmasinda Milli gorus gomlegini cikardik seklindeki aciklamasidir Gecmis donemde partinin Turkiye nin ABD ile muttefiklik iliskilerini koruma siyaseti ve AB uyeligi yonunde attigi adimlar milliyetci ve sol kesimlerce ulusal cikarlardan odun verildigi iddiasiyla elestirildi Erdogan partinin siyasi yelpazedeki yerinin muhafazakar demokratlik oldugunu belirtmistir Kuruculari ve onde gelen isimlerinden bir bolumu eski Fazilet Partisine yakin ya da Fazilet Partisi kadrosundan olup bu partinin kapatilmasindan sonra kurulan ve devam niteligine sahip oldugu kabul edilen Saadet Partisine katilmayanlardir Gerek kurulustaki gerekse sonraki donemlerdeki kadrolari degisik parti ve siyasi goruslerden pek cok adi barindirmistir Fazilet Partisinin veya ilgili siyasi gelenegin bir uzantisi olarak gosterilmesine siddetle karsi cikilmistir Ayrica Anavatan Partisinin devami oldugu da iddia edilmistir Gunumuzde ise ucuncu taraf kaynaklar genellikle partiyi milli muhafazakar sosyal muhafazakar ve Yeni Osmanlicilik ideolojilerini benimseyen bir parti olarak tanimlamaktadir Partinin genellikle siyasi yelpazede sag kanatta yer aldigi kabul edilir ancak bazi kaynaklar 2021 den bu yana partiyi asiri sag olarak tanimlamistir Parti 2002 yilindan bu yana hukumette bulunmaktadir Siyaset bilimcilere gore cumhurbaskani Recep Tayyip Erdogan ve Adalet ve Kalkinma Partisi 2013 yilindan bu yana giderek otoriterlesmistir Adalet ve Kalkinma Partisi gunumuzde merkez sag bir hareket olarak kategorize edilmemektedir IYI Parti Meral Aksener ve Gultekin Uysal bir basin toplantisinda 2018 Meral Aksener Koray Aydin Milliyetci Hareket Partisi nden ihrac edilen dort milletvekili Yusuf Halacoglu Nuri Okutan Umit Ozdag Ismail Ok Cumhuriyet Halk Partisi nden istifa eden Dogru Yol Partisi kokenli Izmir milletvekili Aytun Ciray ve 200 kisilik kurucu uye ile 25 Ekim 2017 tarihinde Ankara Yenimahalle de bulunan Nazim Hikmet Kongre ve Sanat Merkezi nde yapilan kongrede IYI Parti kuruldu partinin ismi logosu ve slogani aciklandi ve Meral Aksener oy birligiyle partinin ilk genel baskani secildi Kurucu uye listesinde agirlikli olarak Milliyetci Hareket Partisi ve ulkucu kokenli kimseler bulunsa da Refah Partisi Anavatan Partisi Dogru Yol Partisi ve Demokratik Sol Parti de gorev yapmis kisiler de bulundu Parti 2018 yilindan bu yana merkez sag bir hareket olarak cesitli kaynaklarda nitelendirildi kaynak belirtilmeli Meral Aksener e gore IYI Parti milliyetci kalkinmaci demokrat ve siyasi yelpazenin tam merkezinde olan bir siyasi partidir Merkez ve merkez sag siyasete uygun olarak Iyi Parti radikal olmayan ve Turk vatandaslarinin haklarini oncelikle savunan direkt sag siyasete kiyasla daha ilimli bir milliyetciligi benimser Parti programinda ozellestirmeye yer veren Iyi Parti bireysel ozgurluklerin genisletilmesini savunarak liberal degerleri benimser Modern cizgide bir muhafazakarligi savunur IYI Parti liberal ve Avrupa butunlesmesini savunan partilerin bir araya geldigi Avrupa icin Liberaller ve Demokratlar Ittifaki uyesidir Ancak tartismali olarak olarak bazi siyasi analist ve gazeteciler de partinin merkez olma cabasini teyit etmektedir IYI Parti STK Iliskileri Baskani Burak Akburak da partinin merkez bir parti oldugunu belirtmektedir Daha sonraki zamanlarda partinin merkezden ziyade merkez sag cizgide yer almayi hedefledigine dair gorus ve tespitler vardir Tanju Tosun a gore IYI Parti MHP sosyolojisinden devralinan milliyetci sinirli olcude merkez saga gecmiste oy veren sekuler kentli liberal Ataturkcu ve degisime acik bir kitleye hitap etmektedir Prof Dr Tosun ve Prof Dr Balta ya gore IYI Parti nin merkez sag boslugu dolduramamasi parti kimliginin belirsizligi ve kadronun secmeninden daha milliyetci olmasinin iki ana nedenidir IYI Parti nin MHP ile mucadelesinin zor oldugu vurgulanmaktadir Bunun nedeni parti icindeki anlasmazliklar secim stratejisi ve CHP ile isbirligi konusundaki memnuniyetsizliklerdir Ek olarak 2024 yerel secimlerinde IYI Parti nin basarili olacagi algisi dusuktur Demokrasi ve Atilim Partisi DEVA Partisi Ali Babacan deprem sonrasi Gaziantep te 2023 Ali Babacan in ekonomi yaklasimi AK Parti ile ayrismasiyla 2010 yilinda belirgin hale geldi Hazine den Sorumlu Basbakan Yardimcisi olarak gorev yaptigi donemde uzun vadeli ongorulebilirlik ve mali kurallarin onemini vurguladi Kamu maliyesini kontrol altina almak icin milli bir cipa ya ihtiyac duydugunu savundu Erdogan Mali Kural uygulamasindan vazgecerek buyumeyi onceliklendirdi 2011 deki genel secimler bu sureci etkiledi 2015 te Cumhurbaskani Erdogan faiz konusunda ters bir gorusu savunan Babacan ve Merkez Bankasi Baskani Erdem Basci yi elestirmeye basladi Mart 2015 in basinda Erdogan Basci nin kendisiyle gorusmek istedigini belirttikten sonra Gorusmek icin cagiracagim dedi Babacan ile birlikte bu konuyu ele aldigini ifade etti Erdogan in danismanlari dusuk faiz ve kamu harcamalariyla desteklenen yuksek buyume senaryosunu savunuyordu 11 Mart 2015 te yapilan bir toplantida iddiaya gore Babacan ve Basci siki para politikasinin gerekliligini Erdogan a anlatmaya calisti Iddiaya gore Babacan Erdogan in toplantiya katilmayacagini dusunerek Brifingi dinlemelerini istedi ve Saray dan ayrilmaya calisti Ancak Erdogan in katilacagini belirtmesiyle toplanti devam etti Bazi yorumculara gore eger o gun Saray i terk etseydi 2001 Anayasa kitapcigi krizine benzer bir durum yasanabilirdi kaynak belirtilmeli Ali Babacan ve esi Zeynep Babacan DEVA Partisi 1 Olagan Kongresi nde 2020 Ali Babacan 8 Temmuz 2019 itibariyla 18 yillik Adalet ve Kalkinma Partisi uyeligini sonlandirdigini acikladi 10 Eylul 2019 tarihinde Ali Babacan verdigi roportajinda ilk defa bir parti kuracagina dair ortaya cikan haberleri kamuoyuna dogrulayarak yil sonuna yeni partinin tuzel kisiligini olusturmayi amacladiklarini acikladi Ideolojik olarak AK Parti nin ilk yillarindaki liberal muhafazakar ve Avrupa Birligi yanlisi gorusleri destekliyordu Eski cumhurbaskani Abdullah Gul Bulent Arinc ve AK Parti den ayrilan Demokrasi ve Atilim Partisi kurucusu Ali Babacan in bu grubun basini cektigi soylenmektedir Demokrasi ve Atilim Partisi Ali Babacan liderliginde 9 Mart 2020 tarihinde kuruldu Partinin kuruculari arasinda ayrica uzun yillar Erdogan kabinelerinde gorev yapan eski Adalet Bakani Sadullah Ergin eski Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakani Nihat Ergun eski Devlet Bakani Selma Aliye Kavaf ve Adalet ve Kalkinma Partisi nden eski Balikesir Buyuksehir Belediye Baskani Ahmet Edip Ugur da yer aldi DEVA Partisi kurucular kurulu ilk toplantisini 10 Mart 2020 tarihinde gerceklestirdi Toplantida Ali Babacan oy birligiyle genel baskan secildi Ali Babacan 11 Mart 2020 tarihinde partisinin tanitim toplantisini Ankara da Bilkent Otel de yapti Demokrasi ve Atilim Partisi nin resmi kimlik tanimiyla buyuk olcude ortusen yorumlar mevcuttur Bu yorumlar DEVA Partisi ni sagin icerisinde ancak sagin asiri uclarinin keskin soylemlerinden uzak duran liberal demokrasiye onem veren ve ideolojik bir bagaja sahip olmayan tipik bir merkez sag parti olarak degerlendirmektedir Parti uluslararasi sozlesmeler ve evrensel degerler araciligiyla Batililasma fikrini benimsemekte ve bu degerlerle iliski kurmaktadir Ayrica DEVA Partisi nin Avrupa Birligi AB ile olumsuz bir iliskisi olmadigi aksine olumlu bir yaklasim sergiledigi belirtilmektedir Parti programinda AB muktesebatinda yer alan hesap verilebilirlik seffaflik katilimcilik ve verimlilik gibi prensipler on plana cikmaktadir Tanju Tosun a gore DEVA Partisi nin sosyolojik temeli agirlikli olarak liberal genc ve orta kusak teknokratik yenilikci ilimli muhafazakar kesimlerden olusmaktadir Parti lideri Ali Babacan in siyasi kariyeri bu sosyolojik temeli guclendirmistir DEVA Partisi siyasetle teknolojiyi birlestirme iddiasinda olan yenilikci genc kusak siyasal parti kimligi algisi yaratmada diger partilerden ayrilmaktadir Merkez sag siyasi partiler ve genel secimlerSecim Genel baskan Oy Sandalye Meclis Sira 1946 Celal Bayar 62 503 62 Ana Muhalefet 2 1950 4 241 393 52 67 415 492 353 Iktidar 1 1954 Adnan Menderes 5 151 550 57 61 4 94 502 541 87 Iktidar 1 1957 4 372 621 47 87 9 74 424 610 79 Iktidar 1 1961 Ragip Gumuspala 3 527 435 34 80 158 450 Koalisyon 2 1965 Suleyman Demirel 4 921 235 52 87 18 07 240 450 82 Iktidar 1 1969 4 229 712 46 55 6 32 256 450 16 Iktidar 1 1973 3 197 897 29 82 16 73 149 450 107 Ana Muhalefet 2 1977 5 468 202 36 89 7 07 189 450 40 Ana Muhalefet 2 1983 Turgut Ozal 7 833 148 45 14 211 400 212 Iktidar 1 1987 8 704 335 36 31 8 83 292 450 80 Iktidar 1 Suleyman Demirel 4 587 062 19 14 59 450 Muhalefet 3 1991 6 600 726 27 03 7 81 178 450 119 Koalisyon 1 Mesut Yilmaz 5 862 623 24 01 12 30 115 450 177 Muhalefet 2 1995 5 527 288 19 65 4 36 132 550 17 Koalisyon 2 Tansu Ciller 5 396 009 19 18 7 85 135 550 43 Koalisyon 3 1999 Mesut Yilmaz 4 122 929 13 22 6 43 86 550 46 Koalisyon 4 Tansu Ciller 3 745 417 12 01 7 17 85 550 50 Muhalefet 5 2002 Recep Tayyip Erdogan 10 808 229 34 28 34 28 363 550 363 Iktidar 1 Tansu Ciller 2 997 065 9 54 2 47 0 550 85 Baraj Altinda Kaldi 3 Mesut Yilmaz 1 601 322 5 12 8 10 0 550 86 Baraj Altinda Kaldi 7 2007 Recep Tayyip Erdogan 16 327 291 46 58 12 9 341 550 22 Iktidar 1 Mehmet Agar 1 898 873 5 41 0 550 Baraj Altinda Kaldi 4 2011 Recep Tayyip Erdogan 21 399 082 49 83 3 25 327 550 14 Iktidar 1 Namik Kemal Zeybek 279 480 0 65 4 77 0 550 Baraj Altinda Kaldi 7 2015 Haziran Gultekin Uysal 75 217 0 17 0 49 0 550 Baraj Altinda Kaldi 9 2015 Kasim 69 319 0 14 0 02 0 550 Baraj Altinda Kaldi 10 2018 Meral Aksener 4 955 994 9 96 43 600 Muhalefet 5 Gultekin Uysal 1 600 1 2023 Meral Aksener 5 275 981 9 69 0 27 43 600 4 Gultekin Uysal 3 600 2 Ali Babacan 15 600 15 Ahmet Davutoglu 10 600 10 Merkez sag ve secimlerSecim Genel baskanlar Siyasi partiler Oy Sandalye Y 1946 Celal Bayar Demokrat Parti 1946 Bilinmiyor 13 1 13 1 62 503 621950 Demokrat Parti 1946 4 391 694 55 2 42 1 416 492 3521954 Adnan Menderes Remzi Oguz Arik Demokrat Parti 1946 Turkiye Koylu Partisi 5 208 561 58 2 4 94 502 541 871957 Adnan Menderes Fevzi Lutfi Karaosmanoglu Demokrat Parti 1946 Hurriyet Partisi 4 819 282 51 3 6 9 428 610 741961 Ragip Gumuspala Ekrem Alican Adalet Partisi 1961 1981 Yeni Turkiye Partisi 1961 4 919 359 48 5 2 8 223 450 2051965 Suleyman Demirel Ekrem Alican Adalet Partisi 1961 1981 Yeni Turkiye Partisi 1961 5 267 749 56 6 8 1 259 450 361969 Suleyman Demirel Turhan Feyzioglu Yusuf Azizoglu Adalet Partisi 1961 1981 Guven Partisi Yeni Turkiye Partisi 1961 5 025 459 55 4 1 2 277 450 181973 Suleyman Demirel Ferruh Bozbeyli Turhan Feyzioglu Adalet Partisi 1961 1981 Demokratik Parti Cumhuriyetci Guven Partisi 5 037 742 47 8 4 207 450 701977 Suleyman Demirel Ferruh Bozbeyli Turhan Feyzioglu Adalet Partisi 1961 1981 Demokratik Parti Cumhuriyetci Guven Partisi 6 020 399 40 7 6 3 194 450 131983 Turgut Ozal Anavatan Partisi 7 833 148 45 1 4 4 211 400 171987 Turgut Ozal Suleyman Demirel Anavatan Partisi Dogru Yol Partisi 13 291 397 55 7 10 6 351 450 1401991 Suleyman Demirel Mesut Yilmaz Dogru Yol Partisi Anavatan Partisi 12 463 349 51 4 7 293 450 581995 Tansu Ciller Mesut Yilmaz Dogru Yol Partisi Anavatan Partisi 10 923 297 38 8 12 2 267 550 261999 Tansu Ciller Mesut Yilmaz Dogru Yol Partisi Anavatan Partisi 7 868 346 25 2 13 6 171 550 962002 Recep Tayyip Erdogan Tansu Ciller Mesut Yilmaz Adalet ve Kalkinma Partisi Dogru Yol Partisi Anavatan Partisi 15 435 636 48 8 23 6 363 550 962007 Recep Tayyip Erdogan Mehmet Agar Adalet ve Kalkinma Partisi Demokrat Parti 2007 18 226 164 51 9 3 1 341 550 222011 Recep Tayyip Erdogan Namik Kemal Zeybek Cetin Ozacikgoz Adalet ve Kalkinma Partisi Demokrat Parti 2007 Dogru Yol Partisi 2007 21 743 169 50 6 1 3 327 550 14Haziran 2015 Gultekin Uysal Cetin Ozacikgoz Demokrat Parti 2007 Dogru Yol Partisi 2007 104 636 0 2 50 4 0 550 327Kasim 2015 Gultekin Uysal Cetin Ozacikgoz Demokrat Parti 2007 Dogru Yol Partisi 2007 83 450 0 17 0 03 0 550 02018 Meral Aksener IYI Parti 4 932 510 10 9 8 43 600 432023 Meral Aksener Ahmet Davutoglu Ali Babacan Gultekin Uysal Vecdet Oz Ibrahim Celebi IYI Parti Gelecek Partisi Demokrasi ve Atilim Partisi Demokrat Parti Adalet Partisi Anavatan Partisi 5 451 319 10 04 0 04 72 600 29Zaman cizelgesiEasyTimeline girisi derlenemiyor EasyTimeline 1 90 Timeline generation failed 2 errors found Line 41 fontsize 10 Invalid statement No found Line 42 from 12 12 2019 till end color akpdevam text Gelecek Partisi New command expected instead of data line line starting with spaces Data line s ignored Notlar Millet Ittifakinin 7 Nisan 2023 te YSK ye sundugu ek protokol geregi genel secimlere CHP ve IYI Parti listelerinden katildi Secilen vekiller Sadullah Kisacik Sadullah Ergin Idris Sahin Burak Dalgin Ertugrul Kaya Elif Esen Hasan Karal Evrim Rizvanoglu Mustafa Yeneroglu Medeni Yilmaz Seda Kaya Osen Irfan Karatutlu Selma Aliye Kavaf Mehmet Emin Ekmen ve Cem Avsar dir Millet Ittifakinin 7 Nisan 2023 te YSK ye sundugu ek protokol geregi genel secimlere CHP listelerinden katildi Secilen vekiller Mustafa Nedim Yamali Serap Yazici Ozbudun Cemalettin Kani Torun Sema Silkin Un Selim Temurci Isa Mesih Sahin Dogan Demir Mustafa Bilici Hasan Ekici ve Selcuk Ozdag dir Kaynakca Bekaroglu Mehmet 5 Agustos 2007 Merkez sag tamam ya sol Radikal 10 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2008 Dogru Yol Partisi DYP resmen Demokrat Parti DP oldu Milliyet 27 Mayis 2007 6 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2008 Bozkurt Hasan 21 Mayis 2008 Zaman 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2008 Haber3 com 23 Temmuz 2007 10 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2008 a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Celal Bayar Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt 14 Sayi 2 Haziran 2016 BAKI ERKEN 24 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2023 a b c Anthony Giddens Sag ve Solun Otesinde Cev Muge Sozen Metis Yayinlari Istanbul 2009 s 9 10 Nuray Mert Merkez Sagin Kisa Tarihi Selis Kitaplar Istanbul 2007 a b Norberto Bobbio Bir Politik Ayrimin Anlami Sag ve Sol cev Zafer Yilmaz Ankara 1994 s 30 Bobbio a g e s 89 90 Andrew Heywood Siyasi Ideolojiler cev Ahmet Kemal Bayram vd Adres Yayinlari Ankara 2010 s 33 34 Metin Heper Turkiye de Devlet Gelenegi Dogu Bati Yayinlari Ankara 2010 s 175 Ilkay Sunar Demokrat Parti ve Populizm Cumhuriyet Donemi Turkiye Ansiklopedisi Iletisim Yayinlari Istanbul 1985 s 2076 Ergun Ozbudun Challenges to Democratic Consalidat Tevfik Cavdar Adalet Partisi Cumhuriyet Donemi Turkiye Ansiklopedisi Istanbul Iletisim Yayinlari 1985 s 2090 Bati da merkez ve merkez sag partileri icin bknz Giovanni Sartori Parties and Party Systems A Framework for Analysis Cambridge University Press Cambridge 1976 Taskin a g e s 460 461 Menderes in demokrasi anlayisi icin bknz Sabri Sayari Adnan Menderes Between Democratic and Authoritarian Populism Political Leaders and Democracy in Turkey ed Metin Heper ve Sabri Sayari Lexington Books Lanham 2002 s 66 ve Demirel in demokrasi anlayisi icin bknz Cuneyt Arcayurek Demokrasi Donemecinde Uc Adam Bilgi Yayinevi Ankara 1986 s 461 466 AP ve DYP nin sivillesme politikalari konusunda bknz Cizre a g e s 44 45 Murat Belge Mustafa Kemal ve Kemalizm Modern Turkiye de Siyasi Dusunce 2 Kemalizm ed Tanil Bora ve Murat Gultekingil Iletisim Yayinlari Istanbul 2002 s 34 Menderes in Ataturkcu konusmalari icin bknz Menderes a g e s 345 349 ve Demirel in Ataturkcu konusmalari icin bknz Ozguven a g e s 3 Tanel Demirel Adalet Partisi Ideoloji ve Politika s 165 170 a b c IYI Parti ve merkez sag PolitikYol com Yorum Analiz Haber Sitesi 27 Haziran 2023 27 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Aralik 2023 a b c d e Merkez sagin yeniden insasi 3 Tuz buz olmak mi buzdagi yaratmak mi PolitikYol com Yorum Analiz Haber Sitesi 8 Ocak 2022 17 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Aralik 2023 Ahmad Bir Kimlik Pesinde Turkiye s 181 Su sozler yazara aittir 24 Ocak Kararlari ancak muhalefet edilemeyen istikrarli bir rejim tarafindan gerceklestirilebilirdi Faroz Ahmad Turkiye nin Cumhuriyet Donemi Siyasal Gelismeleri Cumhuriyet Donemi Turkiye Ansiklopedisi Iletisim Yayinlari C 7 s 1998 a b TURKIYE DE MERKEZ SAG PARTILERIN GELISIMI ALI ULVI OZDEMIR 24 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2023 TURK SIYASI HAYATINDA MERKEZ SAG CIZGININ TARIHI PDF HUSEYIN CAVUSOGLU 24 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Haziran 2023 Muhtar bile olamayacak 12 Eylul 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Radikal Gazetesi 24 Eylul 1998 URL son erisim tarihi 20 Nisan 2008 AKP nin yeni zarfi 30 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Radikal 26 Aralik 2003 URL son erisim tarihi 15 Mart 2008 1 18 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde www turksolu org Ordu dusmanlari ABD AB Ak Parti Arsivlenmis kopya 11 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Aralik 2023 Arsivlenmis kopya 8 Nisan 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Aralik 2023 Akp nin Kapatilmamasi Uygun Olur 17 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde YeniAktuel com Erisim 27 Nisan 2009 Osman Rifat Ibrahim 23 Mayis 2014 Al Jazeera 24 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2015 Yavuz M Hakan 1998 Turkish identity and foreign policy in flux The rise of Neo Ottomanism Critique Critical Middle Eastern Studies 7 12 19 41 doi 10 1080 10669929808720119 Kardas Saban 2010 Turkey Redrawing the Middle East Map or Building Sandcastles Middle East Policy 17 115 136 doi 10 1111 j 1475 4967 2010 00430 x Jongerden Joost Gunes Cengiz Day Bahar Simsek 18 Aralik 2021 The Commentaries Volume 1 2021 Ingilizce Transnational Press London ISBN 978 1 80135 107 2 15 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mayis 2023 The Jerusalem Post JPost com Ingilizce 12 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Nisan 2023 www vice com Ingilizce 24 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Nisan 2023 Cinar Alev 2011 The Justice and Development Party Turkey s Experience with Islam Democracy Liberalism and Secularism International Journal of Middle East Studies 43 3 529 541 doi 10 1017 S0020743811000651 hdl 11693 38147 JSTOR 23017316 4 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2021 Freedom House Ingilizce 28 Haziran 2023 21 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2023 Iste Meral Aksener in kurdugu IYI PARTI nin logosu 24 Ekim 2017 25 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Meral Aksener in kurdugu IYI PARTI nin kurucu uyelerinin listesi 24 Ekim 2017 25 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkiye bu sistemi birakin 2023 u bu hafta sonuna kadar bile tasiyamaz 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Nisan 2022 Iyi Parti Programi PDF iyiparti org tr 13 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Kasim 2022 a b What s in a Name IYI Party Good for Turkey blog prif org 9 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Agustos 2022 In other words the IYI party represents the typical modern face of Turkish conservatism Moreover Aksener also emphasized the crucial importance of democracy by defining this new party is a march of democracy and stated that individual freedoms will be extended Arsivlenmis kopya 13 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Ocak 2021 Secim Kanunu teklifinden o maddenin cikma nedeni 21 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Nisan 2022 Mehmet S POSTEKI mehmetsposteki 21 Nisan 2022 Sag iktidarin yaklasik 13 puan kaybi var Bu kayiplarin cok buyuk kismini Iyi Parti aliyor Bu da Iyi Parti nin merkez siyasete yonelmesinin hem meyvesi hem de ana sebebidir t co T8HiKXUuCV X gonderisi Erisim tarihi 25 Nisan 2022 X vasitasiyla Burak Akburak Akburak 21 Nisan 2022 IYI Parti merkezdir Merkez IYI Parti dir t co FOu1fZbO7w X gonderisi Erisim tarihi 25 Nisan 2022 X vasitasiyla IYI Parti dogru yolda halktv com tr 25 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Kasim 2022 Muhalefet cephesindeki IYI Parti merkez sagda nerede duruyor VOA Turkce 28 Kasim 2023 Erisim tarihi 13 Aralik 2023 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Ali Babacan Ekonomi yonetiminden yeni partiye BBC News Turkce 20 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Temmuz 2023 Eski bakan Ali Babacan yeni bir parti kuracagini acikladi Biz de susmadik susamadik BBC News Turkce 29 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Eylul 2021 AK Parti kuskunleri kimlerdir Parti mi kuracaklar SuperHaber 22 Nisan 2019 22 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Ocak 2021 a b Amerika nin Sesi Voice of America Turkish 29 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Subat 2021 Amerika nin Sesi Voice of America Turkish 1 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Subat 2021 Cumhuriyet 10 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Eylul 2021 Demokrasi ve Atilim Partisi nde Ali Babacan oy birligi ile genel baskan secildi Haber Turk 10 Mart 2020 11 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Temmuz 2020 DEVA Partisi nin yol haritasinda ne var Ali Babacan hangi vaatlerde bulundu BBC News Turkce 16 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Eylul 2021 PDF 7 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi