Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mozambik (Portekizce: Moçambique), resmî adıyla Mozambik Cumhuriyeti, Afrika'nın güneydoğusunda yer alan bir ülkedir. Mozambik kuzeyde Tanzanya, Malavi, kuzeybatıda Zambiya, batıda Zimbabve, güneybatıda ise Güney Afrika Cumhuriyeti ve Esvatini ile komşudur. Doğudaki Mozambik Kanalı ülkeyi Madagaskar, Mayotte ve Komorlar'dan ayırır. Başkenti ve en büyük şehri (1876-1976 yılları arasında Lourenço Marques ismiyle bilinen) Maputo'dur.
Mozambik | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
 | |||||
| Başkent ve en büyük şehir | Maputo | ||||
| Resmî dil(ler) | Portekizce (Mozambik Portekizcesi) | ||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Svahili Tsongaca Çevaca | ||||
| Hükûmet | Cumhuriyet | ||||
| |||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 799.380 km2 (36.) | ||||
• Su (%) | 2,2 | ||||
| Nüfus | |||||
• 2020 tahminî | 30.066.648 (48..) | ||||
• 2017 sayımı | 27.909.798 | ||||
• Yoğunluk | 28,7/km2 (178.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 40,923 milyar $ (113.) | ||||
• Kişi başına | 1.279 $ (182..) | ||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 14,557 milyar $ (124.) | ||||
• Kişi başına | 455 $ (184.) | ||||
| Gini (2008) | ▲ 45.7 orta | ||||
| İGE (2019) |  0.456düşük · 181. | ||||
| Para birimi | Metical (MZN) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+2 (CAT) | ||||
| Trafik akışı | sol | ||||
| Telefon kodu | +258 | ||||
| ISO 3166 kodu | |||||
| İnternet alan adı | .mz | ||||
1. ve 5. yüzyıllar arasında Bantu toplulukları kuzeyden ve batıdan bugünkü Mozambik topraklarına göçtüler. Kuzey Mozambik Hint Okyanusu'ndan gelen ve denizaşırı seferleri mümkün kılan alizelerin etkisi altında olduğundan 7-11. yüzyıllarda Svahililer bölgede bir dizi liman şehri kurdular. Bu durum sebebiyle bölgede kendine özgü bir Svahili kültürü ve dili oluştu. Liman kentleri Geç Orta Çağ'da Somali, Etiyopya, Mısır, Arabistan, İran ve Hindistan'dan gelen tüccarların uğrak noktası oldu.
Vasco de Gama'nın 1498 yılındaki seyahatinin ardından Portekizliler 1505'te bölgeyi sömürgeleştirme sürecini başlattılar. Mozambik dört asırdan uzun süren Portekiz hakimiyetinin ardından 1975'te bağımsızlığını kazandı ve Mozambik Halk Cumhuriyeti'ne dönüştü. Daha bağımsızlığın üzerinden iki yıl geçmemişken 1992'ye kadar sürecek olan uzun ve kanlı bir iç savaş başladı. 1994'te ülkede ilk çok partili seçim yapıldı ve göreceli bir istikrar sağlandı. Ancak halen düşük yoğunluklu çatışmalar sürmektedir. Mozambik başkanlık sistemiyle yönetilmektedir.
Mozambik doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülkedir. Ülke ekonomisi büyük oranda tarıma dayalıdır, ancak başlıcaları gıda, içecek, kimya endüstrisi, alüminyum ve petrol üretimi olmak üzere sanayi kolları da gelişmektedir. Turizm gelişmekte olan bir başka sektördür. Güney Afrika, Mozambik'in ana ticaret ortağı ve yabancı yatırım kaynağı olup Belçika, Brezilya, Portekiz ve İspanya diğer önemli ekonomik ortaklardır. Mozambik 2001'den bu yana yıllık GSYİH büyüme hızında en üst sıralardadır. Buna karşın ülke halen dünyanın en fakir ve az gelişmiş ülkelerinden biridir,kişi başına düşen GSYİH, insani gelişme, eşitsizlik ve beklenen yaşam süresinde alt sıralarda yer alır.
Mozambik'in resmi dili Portekizce'dir ve nüfusun yaklaşık yarısı tarafından ikinci dil olarak konuşulur. Yaygın ana diller Makua, Sena ve Svahili'dir. Ülkenin nüfusu çoğunluğu Bantular olmak üzere yaklaşık 29 milyondur. En yaygın din Hristiyanlıktır, İslam ve geleneksel Afrika dinlerinin inananları da bulunur. Mozambik; Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği, İngiliz Milletler Topluluğu, İslam İşbirliği Teşkilatı, Portekizce Konuşan Ülkeler Topluluğu, Bağlantısızlar Hareketi ve Güney Afrika Kalkınma Topluluğu üyesidir. Uluslararası Frankofoni Örgütü'ne ise gözlemci üyedir.
İsim
Ülke isminin günümüzde de Mozambik'e bağlı olan Mozambik Adası'na ilk gelen ve daha sonra yöneticisi olan ve buraya adını veren Arap şeyhi Musa bin Bik'ten geldiği düşünülmektedir. 1498 yılında bu adaya ayak basan ilk Avrupalılar'dan biri Vasco da Gama olmuş ve Musa bin Bik ile de bir görüşme gerçekleştirmiştir. Buradan yola çıkarak ilerleyen dönemlerde Afrika anakarasında yer alan bölge için Mozambik adı kullanılmaya başlanmış, adanın adı da Ilha de Moçambique (Mozambik Adası) olarak değiştirilmiştir.
Tarih
Erken tarih
Avrupalıların gerçekleştirdiği keşif yolculuklarından önce Afrika'nın bu kıyı bölgelerinde Arap tüccarlar bulunmaktaydı. Bu tüccarlar Afrika, Arap Yarımadası ve Hindistan arasında altın, fildişi ve Afrikalı köle ticaretini yapmaktaydılar.
Avrupa hâkimiyeti
İlk Avrupalı olarak Portekiz kralının emri ile Arabistan ile Doğu Afrika arasındaki güzergâhı hakkında bilgi edinilmesi istenen bu bölgeye ayak basmıştır. Pedro da Covilhao'nun 1497 yılında 'ya ayak basmasından tam bir yıl sonra, 1498 yılında, Vasco da Gama, Hindistan seferi esnasında Mozambik'e uğramıştır. Aynı zamanda şehir de olan ve ülkenin sömürge bölgesi olmasından sonra da 1898 yılına kadar Mozambik'in başkenti olan Mozambik Adası'nda dönemin şeyhi olan ve ülkeye daha sonraları da ismini veren Musa bin Bik ile de görüşme gerçekleştirmiştir. Bu yıldan sonra buraya olan ilgisi artan Portekizliler altın bulma umudu ile de Zambezi Nehri boyunca ilerleyerek iç kesimlere girmişler ve buraları hakimiyeti altına almışlardır. 20. yüzyılın ortalarına kadar buradaki hakimiyetini sürdüren Portekiz, Mozambik'in koloni olarak ilanından sonra burada yerleşik halkı zorla çalıştırmış, köle olarak satmış ve kötü muameleye[] maruz bırakmıştır.
1890 yılına iki sömürgesi olan Angola ve Mozambik'i birleştirme girişimleri Birleşik Krallık'ın baskısı sonucu gerçekleşmeyen Portekiz, bu tarihten sonra "Birleşik Güney Afrika Koloni İmparatorluğu" hayalinden vazgeçmek durumunda kalmıştır. Bu tarihten sonra bu bölgede Britanya'nın hakimiyeti artmaya başlamış, Almanya ve Birleşik Krallık buradaki Portekiz hakimiyetine karşı birleşerek 'nı imzalamışlardır. Bu anlaşmaya göre her iki ülke Portekiz'in olası bir maddî kaynak talebinde bu talebi ortaklaşa karşılamayı kararlaştırmış, Portekiz'in de olası talebi ilerleyen dönemlerde geri ödeyememesi durumunda da güvence olarak talep edilecek olan Portekiz bölgelerinin kendi aralarında paylaşımını öngörmüşlerdir. Bu anlaşma her ne kadar 30 Ağustos 1898 yılında imzalanmış olsa da, Britanya'nın 1899 yılında Portekiz ile daha önceden imzaladığı ve her iki ülkenin de karşılıklı olarak sömürge topraklarına saygı göstermesini içeren ve Britanya'ya Portekiz Denizaşırı topraklarını savunmasına karşılık Britanya'ya Portekiz'in Afrika'da bulunan sömürge topraklarında izinsiz dolaşım hakkın veren 'nı uzatması ile gerçeğe dönüşmemiştir.
İlerleyen yıllarda Angola Antlaşması'nın yürürlüğe girmesi adına özellikle Britanya tarafından adımlar atılmaya çalışılmışsa da I. Dünya Savaşı'nın başlaması ile bu antlaşma bir daha açılmamak üzere kapatılmıştır. Savaşın sürdüğü dönemde Güney Afrika Cumhuriyeti (1914-1915) Mozambik'i fethetme hedefini açıklamış, 1917 yılından itibaren de Alman birlikleri Alman Doğu Afrikası (günümüzde Tanzanya) koloni ülkesinden ilerleyerek Mozambik'in kuzey bölgelerinin büyük çoğunluğunu elde etmiştir. Portekiz Doğu Afrikası (günümüzde Mozambik) yaşanan bu gelişmelerin ardından savaşın sona ermesi ile birlikte imzalanan Versay Barış Antlaşması ile Almanların sömürgeleri için oluşturduğu ileri karakolun yer aldığı 'ni tazminat olarak elde etmiştir.
1962 yılında Darüsselam'da UDENAMO (Türkçe: Mozambik Ulusal Demokratik Birliği) başta olmak üzere birkaç milliyetçi grubun bir araya gelmesiyle oluşan FRELIMO, Mozambik'teki sömürge yönetimini sonlandırmak için yöntemler aramaya başlamıştır. Başlangıçta silahlı mücadeleyi benimsemeyen grup, Mueda'da özgürlük yanlısı gösterilere sömürge yönetimi tarafından ateş açılması sonucunda, ülkenin kuzeyinde harekete geçerek Mozambik Bağımsızlık Savaşı'nı başlatmıştır.
FRELIMO zaman içerisinde halkın da desteğini almış ve kurtarılmış bölgeler ilan ederek kontrolü altında tuttuğu alanı genişletmiştir. 1974 yılında Portekiz'de gerçekleşen Karanfil Devrimi'nin ardından kurulan demokratik yönetim, sorunu müzakere yoluyla çözme kararı almış ve bu tarihten itibaren çatışmaların şiddeti oldukça azalmıştır.
Bağımsızlık
Yeni Portekiz Hükûmeti, derhal sömürgesi olan topraklardan çekilme sürecini başlatmış ve Mozambik, 1498'den beri süregelen Portekiz sömürgesini sona erdirerek 25 Haziran 1975 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Bağımsızlık ilanı, Mozambik Halk Cumhuriyeti adı altında yapılmış ve devlet başkanı olarak FRELIMO lideri Samora Machel ülkenin yönetimine gelmiştir.
1986 yılında sebebi çözülemeyen bir uçak kazasında devlet başkanının hayatını kaybetmesi neticesinde FRELIMO'nun Marksist kanadı yönetimde güçlü bir konuma gelmiş ve devleti kontrol altına almışlardır. Ülkedeki tüm endüstri kamusallaştırılmış, tarımsal üretim kooperatifleri oluşturmuşlardır.
Marksizm'in hakim olduğu ülke, Doğu Bloku'ndaki ülkelerle iyi diplomatik ilişkiler sürdürmüştür. Sovyetler Birliği, Doğu Almanya, Küba, Angola ve Cezayir gibi ideolojik yakınlık gösterdiği ülkelerle iş birliği içerisinde bulunan Mozambik, Birleşik Krallık'la da diğer Batı Bloku ülkelerine göre daha iyi diplomatik ilişkiler kurmuştur. Soğuk Savaş dönemi boyunca ABD ve İsrail gibi ülkelerle kurulan uluslararası ilişkiler, gergin bir yapıya sahip olmuştur. Uganda-Tanzanya Savaşı içerisinde yer alan Mozambik, Uganda'daki isyancı gruplar ve Tanzanya'ya yoğun bir destek vererek, savaşın sonucunu belirleyen ülkelerden biri olmuştur.
Avrupalı kalifiye personelin ülkeyi terk etmesi nedeniyle, ülke ekonomisi ciddi zararlar görmüştür.
İç savaş ve demokratikleşme sonrası dönem
1970'li yılların ortasından itibaren Güney Afrika Cumhuriyeti ve Rodezya tarafından desteklenen yeni bir direniş hareketi başlamış, bu hareket neticesinde (Türkçe: Mozambik Ulusal Direnişi) oluşmuştur. 1976 yılında başlayan Mozambik İç Savaşı, 16 yıl boyunca sürmüştür. Bu süreç içerisinde askerî kuvvet olarak 1980 yılından itibaren diğer ülkelerden askerî güç takviyesi edinmiştir. Bu doğrultuda Zimbabve ülkeye 10.000 askerî güç sevk etmiştir. 1 Aralık 1990 tarihinde gerçekleştirilen anayasa değişikliği ile günümüzde de adı olan Mozambik Cumhuriyeti adını alan ülke, komünist ve tek partili düzenden çok partili ve demokratik bir anayasal yapıya geçiş gerçekleştirmiştir.
1992 yılında da taraflar arasında Roma'da varılan anlaşma ile de iç savaşa son verilmiştir. 1994 yılında gerçekleştirilen ilk demokratik seçimler neticesinde FRELIMO iktidarını perçinlemiş, RENAMO ise komşu ülkelerin baskısı neticesinde muhalefet partisi olmayı kabul ederek mecliste yerini almıştır.
Şubat 2000 yılında yaşanan şiddetli yağmurlar neticesinde oluşan selde birçok Mozambik vatandaşı ölmüştür.
Ekim 2013 tarihinde Gorongosa'da bulunan RENAMO merkezinin hükûmet kuvvetleri tarafından ele geçirilmesi sonucu, RENAMO yetkilileri 1992 yapılan anlaşmanın hükûmet tarafından geçersiz kılınması için adımlar atıldığı ve her iki taraf arasında da çatışmaların yaşandığı bilgileri dile getirilmiştir.
Coğrafya
Ülkenin sahip olduğu 4.571 km sınırın 1.569 km'si Malavi, 491 km'si Güney Afrika Cumhuriyeti, 105 km'si Esvatini, 756 km'si Tanzanya, 419 km'si Zambiya ve 1.231 km'si Zimbabve ile oluşmaktadır. Mozambik sahip olduğu 799,380 km² ile dünyada en büyük 36. ülke konumunda olup, bu alanların %2,2'sini sulak alanlar oluşturmaktadır.
Mozambik'in 2.800 km'lik kıyı şeridinde düz ovalar yer almaktadır. Bu düz ve alçak ovalar ülkenin güney bölgelerini neredeyse tamamen kaplamaktadır. Kıyılardan uzaklaşıp iç kesimlere doğru ilerledikçe kademeli olarak artan ve 1000 m'yi bulan yükseltiler ve yükseltilerde yer alan ovalar gözlemlenebilmektedir. Ülkenin en yüksek noktasını Zimbabve sınırına yakın bir konumda bulunan 2.436 m ile oluşturmaktadır.
Ülke genelinde yer alan akarsuların birçoğu yüksek noktalardan doğuya doğru ilerleyerek Mozambik Kanalı'na akmaktadır. Ülkenin en büyük nehrini ülke içerisinden geçtiği 2.574 km ile Zambezi Nehri oluşturmaktadır. Mozambik'in batısında yer alan ve dünya üzerinde vadi üzerine kurulu en büyük barajlardan biri konumunda olan ile Zambezi Nehri'nin suları biriktirilmektedir. Ayrıca Tanzanya ile sınırı oluşturan , ve Limpopo Nehri ülkenin diğer büyük akarsularını oluşturmaktadır. Malavi Gölü'nün dörtte bir alanı da Mozambik egemenliği altında yer almakta olup, bu alan içerisinde Malavi'ye ait olan iki ada ( ve ) bulunmaktadır.
Mozambik topraklarının %18'i ormanlık ve çalılık alanlardan oluşurken, %4'ü tarımsal alan olarak kullanılmakta, %55'i de çayır ve meralardan meydana gelmektedir.
İklim
Ülke genel olarak nemli ve kurak mevsimlerin hakim olduğu savan iklimi etkisi altında yer almaktadır. Yıllık yağışların %80'i Kasım-Nisan dönemlerinde gerçekleşen yağmur sezonunda yağmaktadır. Ülke genelinde de yıllık yağış ortalamaları bölgeye göre 700 mm ile 1500 mm arasında değişkenlik göstermektedir. Yağmur dönemlerinde sıcaklıklar tropikal boğucu sıcaklık etkisi altındayken, kurak dönemlerde özellikle geceleri daha soğuk dereceler ölçülmektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması gündüz 25 °C - 30 °C arasındayken, ki iç bölgelerde bu değerler 35 °C kadar çıkabilmektedir, gece sıcaklığı ortalaması 15 °C ile 25 °C arasındadır.
Son olarak 2007/2008 döneminde gözlemlendiği gibi belli dönemlerde gerçekleşen aşırı yağışlar ölümlere sebep olabilmekte ve tarımsal ürünlere zarar verebilmektedir.
Ülkenin kalkınmasına ve gelişmesine engel olarak görülen kuraklık ülkenin her üç ya da dört yılda bir karşılaştığı bir durumdur.
Bitki örtüsü
Ülke genelinde hakim olan bitki örtüsü kurak çayırlar ve birkaç kurak ormanlık alanlardır. Savana bölgesinde yer alan ağaçlar yer yer yapraklarını kurak dönemde dökerken, yağmur dönemi boyunca yeniden yeşermektedirler. Baobab ağaçları çok sık olarak görülmektedir. Kuraklık döneminde kurumuş ve kahverengi bir görünüme sahip olan çimenler, yağmur dönemlerinde yeşererek iki metre yüksekliğe ulaşabilmektedir.
Nüfus
Ülke nüfusunun 2022 tahmini verilere göre 31,693,239 olarak ifade edildiği Mozambik'te, toplam nüfusun büyük bir oranı Bantu etnik grubuna mensuptur.
Mozambik genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre %65,48'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %2,93'ü 65 yaş ve üzerindedir.
0-14 yaş: %45.57 (erkek 6,950,800/kadın 6,766,373)
15-24 yaş: %19.91 (erkek 2,997,529/kadın 2,994,927)
25-54 yaş: %28.28 (erkek 3,949,085/kadın 4,564,031)
55-64 yaş: %3.31 (erkek 485,454/kadın 509,430)
65 yaş ve üzeri: %2.93 (erkek 430,797/kadın 449,771)
Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %38,2 olan ülkede nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %2,56 düzeyindedir.
Etnik gruplar
Bantu etnik grubun çoğunluğu oluşturduğu ülkede, bu grup içerisindeki en büyük etnik grubu %40 ile Makua etnik grubu almaktadır. Makua halkından sonra en etkin etnik grup Tsongo grubudur. Malavi'de de yaşayan Yao etnik grubu %12'lik bir nüfusa sahip olup, ülkenin özellikle kuzeydoğusunda yaşayan Makonde etnik grubu ise nüfusun %11'ini oluşturmaktadırlar.
Ülkede yerel etnik grupların dışında çoğunluğunu Portekizlilerin oluşturduğu Avrupalılar ile birlikte Çinliler ve Hintler de yaşamaktadır.
| Etnik Grup | Oran |
|---|---|
| %40 | |
| %21 | |
| Yao | %12 |
| %11 | |
| Swahili | %7 |
| %4 | |
| Shona | %3 |
Dil
Ülkenin resmî dili Portekizce'dir. Portekizcenin yanı sıra ülkede 40 farklı dil/lehçe konuşulmaktadır. Yerel dillerin hepsi Bantu dilleri arasında yer almaktadır. 2007 yılında gerçekleştirilen nüfus sayımında, nüfusun sadece %12'sinin Portekizceyi anadili olarak kullandığı tespit edilmiştir. Her ne kadar Mozambikliler'in yarısı Portekizceyi ikinci bir dil olarak konuşsa da, ilk dil olarak kendi yerel dillerin tercih edildiği görülmüştür. Mozambik nüfusunun büyük bir bölümü birçok yerel dili aynı anda konuşabilmektedir.
| Portekizce dil bilgisine sahip nüfus (2007) | ||
|---|---|---|
| Portekizce konuşan | %50,37 | |
| Portekizce konuşmayan | %48,72 | |
| Bilgi yok | %0,9 | |
| Evde en çok konuşullan diller (2007) | ||
|---|---|---|
| Portekizce | 2.088.798 | %12,78 |
| Makuaca | 4.153.811 | %25,42 |
| Tsongaca | 1.710.801 | %10,47 |
| Chilomwece | 1.132.755 | %6,93 |
| Senaca | 1.171.673 | %7,17 |
| Chuwaboca | 733.926 | %4,49 |
| Diğer Mozambik dilleri | 4.718.907 | %28,87 |
| Diğer yabancı diller | 30.969 | %0,19 |
| Bilgi yok | 5.118 | %0,03 |
| Bilinmeyen | 596.735 | %3,65 |
| Toplam | 16.343.493 | %100,00 |
Din
Ülke nüfusunun yarısından fazlası Hristiyan inancını benimsemektedir. Bu dine inanan nüfusun %28'inden fazlası da Katolik mezhebine göre yaşamını sürdürmektedir. İslamiyet'e inanan ve bu inanca göre yaşayan Müslümanlar'ın oranı %18 düzeyindedir.
| Din | 1997 sonucu | 2007 sonucu |
|---|---|---|
| Hristiyan | %49,1 | %56,1 |
| Katolik | %23,8 | %28,4 |
| %17,5 | %15,5 | |
| Evangelizm | %7,8 | %10,9 |
| Anglikanizm | - | %1,3 |
| İslam | %17,8 | %17,9 |
| Dinsiz | %23,1 | %18,7 |
| Diğer | %10 | %7,3 |
| Not | ||
Sosyal durum
UNICEF verilerine göre ülkede 1,5 milyon yetim bulunmaktadır. Bu yetimlerin 470.000'i AIDS nedeniyle yetim kalanları kapsamaktadır. Ülkede fakirlik nedeniyle çocuk işçiliği sık gözlenen bir durumdadır. Ailelerin birçoğu çocuklarından gelecek olan paraya göre yaşamlarını sürdürmektedir. Mozambik'te 5 yaşın altındaki çocukların sadece %6'sının doğum belgesi bulunmaktadır. Doğum belgesi olmadan elde edilemeyen devlet korumasından yoksun olan çocuklar zorla evlilik, taciz, çocuk işçisi ya da silahlı kuvvetlerde kullanım gibi sorunlarla karşılaşmaktadır. Ülkedeki çocuk nüfusunun %32'si tarlada ya da pazarda çalışmakta, ayakkabı boyacılığı ya da dilencilik yapmaktadır. Çocukların yanında yaşlı nüfusun da yaşama şartları sınırda yer almakta olup, devletten alınan emekli maaşı 5 dolar düzeyindedir.
Eğitim
Ülke nüfusunun neredeyse yarısına yakın kısmı okuma ve yazma bilmemektedir. 1992 yılında sona eren iç savaşın ardından ilköğretimde eğitim hizmetini daha sağlıklı verebilmek adına adımlar atmıştır. Güncel olarak çocukların %80'i beş yıllık ilkokul eğitimini almak için okullara gitmektedir. Çocukların sadece %30'u 6. ve 7. sınıfları ziyaret edebilmektedir. Sınıflarda öğrenci mevcudiyeti çok yüksek olup, sınıf ortalaması 74 olarak ifade edilmektedir. Her ne kadar eğitim şartlarını düzeltmeye ve geliştirmeye dair adımlar atılmaya çalışılsa da, mevcutta olan az sayıdaki derslik, mobilya, kitap-defter gibi nedenlerle ilerleme istenilen düzeyde sağlanamamaktadır.
Ülkede hizmet veren devlet üniversiteleri ise şu şekildedir:
- - Merkez yerleşkesi Maputo'da
- - Merkez yerleşkesi Maputo'da
- Uni-Zambezi - Merkez yerleşkesi Beira'da
- Uni-Lurio - Merkez yerleşkesi Nampula'da
Sağlık
AIDS ülkenin en büyük sorunlarından birini teşkil etmektedir. Mozambik'te 2012 verilerine göre resmî olarak yetişkin nüfusun %11,1'i bu virüsü taşımaktadır. Ülke genelinde gıda ve tıbbi ihtiyaç sıkıntısı yaşanmakta olup, temel sağlık hizmetlerine erişim sağlayabilen nüfusun oranı düşüktür. Her iki kişiden birinin temiz suya ulaşamadığı Mozambik'te, doğumların sadece %48 tıbbi olarak desteklenebilmektedir.
2013 tahmini verilerine göre ülke genelinde ortalama yaşam 52.29 düzeyinde gözlemlenmekte olup, bu oran erkeklerde 51.54, kadınlarda ise 53.06 seviyesindedir.
Siyaset
Ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1975 yılından bu yana iktidarı elinde bulunduran FRELIMO, bağımsızlık sonrası benimsenen Marksist düşünceden 1989 yılında vazgeçerek, 1990 yılında liberal yapıya geçiş sağlanmıştır. 1990 yılındaki bu geçiş ile birlikte oluşturulan yeni anayasa bağımsız ve özgür seçimleri, çok partili bir sistemi ve serbest piyasa koşullarını garanti altına almaktaydı. Bu yıldan sonra yapılan ve FRELIMO'nun zaferi ile sonuçlanan tüm seçimler bağımsız dış kaynaklar tarafından genel olarak adil olarak adlandırılmış olsa da, iktidardaki bir parti olarak FRELIMO seçimi etkilemek adına tüm imkanları kullandığı ifade edilmiştir. O yıldan sonra FRELIMO ve RENAMO'nun etkili olduğu iki partili bir Mozambik siyaseti gelişmiş, bu iki parti dışında kalan diğer partilerin hiçbir şekilde ağırlığı hissedilememiştir. Son olarak 2009 yılında gerçekleştirilen genel seçimlerde RENAMO'dan ayrılanlar tarafından kurulan MDM (Portekizce: Movimento Democrático de Moçambique, Türkçe: Mozambik Demokratik Hareketi) beklenmedik bir başarı göstererek meclise girmeyi başarmıştır.
2009 yılı gerçekleştirilen ve 2005 ile 2015 yılları arasında devlet başkanı olarak ülkeyi yöneten Armando Guebuza'nun bir kez daha seçildiği ve partisi FRELIMO'nun da ezici çoğunluk ile kazandığı 2004 genel ve devlet başkanı seçimlerinde oy dağılımı şu şekilde gerçekleştirilmiştir:
| Parti | Toplam oy | Oran | Milletvekili |
|---|---|---|---|
| FRELIMO | 2.907.335 | %74,66 | 191 |
| 688.782 | %17,68 | 51 | |
| (MDM) | 152.836 | %3,93 | 8 |
| Partido de Liberdade Democrática (PLD) | 26.929 | %0,69 | 0 |
| (PDD) | 22.410 | %0,58 | 0 |
| Partido os Verdes de Moçambique (PVM) | 19.577 | %0,50 | 0 |
| Aliança Democrática de Antigos Combatentes para o Desenvolvimento (ADACD) | 17.275 | %0,44 | 0 |
| Partido de Solidariedade e Liberdade (PAZS) | 16.626 | %0,43 | 0 |
| Aliança Independente de Moçambique (ALIMO) | 14.959 | %0,38 | 0 |
| Coligação União Eleitoral (UE) | 6.786 | %0,17 | 0 |
| Partido de Reconcilliação Nacional (PARENA) | 5.610 | %0,14 | 0 |
| Partido Ecologista - Movimento da Terra (ECOLOGISTA-MT) | 5.267 | %0,14 | 0 |
| Movimento Patriótico para Democracia (MPD) | 2.433 | %0,06 | 0 |
| União dos Democratas de Moçambique - Partido Popular (UDM-PT) | 2.190 | %0,06 | 0 |
| União para a Mudança (UM) | 1.641 | %0,04 | 0 |
| Partido Trabalhista (PT) | 1.239 | %0,03 | 0 |
| Partido Nacional dos Operários e Camponeses (PANAOC) | 852 | %0,02 | 0 |
| Partido Popular Democrático (PPD) | 712 | %0,02 | 0 |
| Partido De Reconciliação Democrática Social (PRDS) | 399 | %0,01 | 0 |
| geçerli oy: 3.893.858 | geçersiz oy: 493.392 | Katılım Oranı: %44,44 | 250 |
2014 yılında gerçekleştirilen seçimlerde oyların çoğunluğunu elde eden Filipe Nyusi Mozambik'in 29 Mart 2015 yılı itibarıyla yeni devlet başkanı olmuştur. 2014 seçimlerde devlet başkanlığına aday olan adayların aldığı oy oranları şu şekildeydi:
| Aday | Parti | Aldığı oy | % | |
|---|---|---|---|---|
| Filipe Nyusi | FRELIMO | 2,778,497 | 57.03 | |
| Afonso Dhlakama | 1,783,382 | 36.61 | ||
| 309,925 | 6.36 | |||
| Geçersiz/boş oy | 461,861 | - | ||
| Toplam | 5,333,665 | 100 | ||
| Kayıtlı seçmen | 10,964,978 | 48.64 | ||
| Kaynak: Mozambique News Agency31 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . | ||||
İdari yapılanma
Mozambik, idari olarak 10 yönetim bölgesine (províncias) ve 1 başkent bölgesine (cidade) ayrılmış olup, bu bölgeler şu şekilde sıralanmaktadır:
- Cabo Delgado Bölgesi
- Gaza Bölgesi
- Inhambane Bölgesi
- Manica Bölgesi
- Başkent Bölgesi
- Maputo Bölgesi
- Nampula Bölgesi
- Niassa Bölgesi
- Sofala Bölgesi
- Tete Bölgesi
- Zambezia Bölgesi
Şehir
Mozambik'in en çok nüfusa sahip şehri başkent Maputo'dur. Başkentte 2007 rakamlarına göre 1.096.628 kişi şehir merkezinde olmak üzere tüm Maputo bölgesinde 1.810.641 kişi yaşamaktadır. Bu nüfus sayısı ile başkent çevresinde ülke nüfusunun %10'u yaşamaktadır. Ülkenin en büyük beş şehrin nüfus bilgileri şu şekildedir: Maputo (1.094.628), (671.556), Nampula (471.717), Beira (431.583) ve (237.497)
Ekonomi
Ülke ekonomisi genel olarak tarımsal ürünlere bağlı bir konumdadır. 1980'li yıllarda yaşanan iç savaş ve buna bağlı olarak Avrupalı kalifiye personelin ülkeyi terk etmesi ve sık sık yaşanan kuraklık nedeniyle ülke ekonomisi ciddi zararlar görmüştür. O dönem devletin kontrolünde olan tarlalar ve işletmeler, 1990 yılında serbest piyasa ekonomisine geçiş ile devlet kontrolünden çıkarılmıştır.
Ülkenin para birimi olup, 2006 yılında para biriminden üç sıfır atılmıştır.
Tarım
Mozambik'te yetişkin nüfusun %80'ini tarımsal faaliyetlerde bulunuyor olmasına rağmen, bu kesimin Gayrısafî yurt içi hâsıla olarak üretime katkısı %24 düzeyindedir. Ülke genelinde kaju, şeker kamışı, pamuk ve çay elde edilen en önemli tarımsal ürünler olarak ön plana çıkmaktadır. Bunların haricinde muz, tütün, palmiye yağı gibi ürünlerinde ekimi yapılmaktadır.
Maden
Mozambik birkaç maden hammadde yataklarına sahiptir. Ülkede elmas, altın ve bakır gibi madenlerin çıkartılma işlemi gerçekleştirilmektedir. Ayrıca belli oranlarda mermer, granit, boksit, korendon, mika ve grafit gibi yeraltı madenleri de elde edilmektedir.
Dış ticaret
Mozambik'in dış ticaret dengesi negatif bir görünümdedir. İhracatı yapılan ürünlerde kaju, kabuklular, pamuk ve şeker en önde yer almaktadır. Ülkenin en önemli ithalat kalemlerini ise makine, elektronik ürünler, petrol, gıda ve tüketim ürünleri oluşturmaktadır.
Ulaşım
Demiryolu
Ülke genelinde var olan 3.123 km'lik demiryolu hattı sadece komşu ülkeler üzerinden birbiri ile bağlantı sağlamakta olup, ülke içerisinde birbirinden bağımsız bir şekilde yer almaktadır. Mozambik genelinde var olan üç ana hat kıyı kesimindeki şehirler olan Maputo, Beira ve Nacala'yı iç kesim ile birbirine bağlayıp buradan komşu ülke sınırlarına kadar gidilebilmektedir.
Ağustos 2010'da Botsvana ile Mozambik arasında yapılan anlaşma ile iki ülke arasında Zimbabve'den de geçeçek şekilde bir demiryolu hattının yapılmasına karar verilmiştir. Bu hat ile Botsvana'da bulunan 'de çıkartılacak olan kömürün Mozambik'te bulunan limanlara taşınması gerçekleştirilerek açık denizlere indirilmesi planlanmaktadır.
Karayolu
Tüm ülke genelinde 1996 tahmini verilerine göre var olan toplam 30.400 km karayolundan sadece 5.685 km'si asfaltlanmış konumdadır. Mozambik'te yaşanan iç savaşın etkileri karayollarında da gözlemlenmekte olup, özellikle iç kesimlerde kalan bölümlerin bir kısmı güvenli bir sürüşe uygunluk arz etmektedir.
Denizyolu
Mozambik gemilerin geçiş yapabileceği ve insan taşımacılığına uygun 3.750 km'lik karasularına sahiptir.
Havayolu
Ülke genelinde var olan irili ufaklı 158 havaalanından sadece 22 tanesinin pisti asfaltlanmış konumdadır. Başkent Maputo'da bulunan ve aynı zamanda ülkenin en büyük havaalanı konumunda olan Maputo Uluslararası Havalimanı havaalanı ile Beira'da konumlandırılan ülkenin uluslararası standartlara uygun iki havaalanını oluşturmaktadır.
Ülke, merkezi başkent Maputo'da bulunan ismi ile bir adet ulusal havayolu şirketine sahiptir.
29 Kasım 2013 tarihinde LAM Mozambique Airlines havayollarına ait bir yolcu uçağı 27 yolcu ve 6 mürettebat ile Maputo - Luanda seferini yapmak için havalandıktan ve son olarak Namibya'ya bağlı Rundu'da radarda görülmesinden kısa bir süre sonra radardan kaybolmuştur. İlk önce aşırı yağış nedeniyle Namibya'da bulunan 'na acil iniş yaptığı söylenen uçağın daha sonra Angola / Botsvana sınırına yakın bir konumda Kavango bölgesinde düştüğü tespit edilmiştir ve uçağın tümüyle yanmış parçalarına ulaşılmıştır. Tüm yolcular ve mürettebat bu kaza sonucunda ölmüştür. Aralık 2013'te yapılan haberlerde uçağın kasıtlı olarak düşürüldüğü haberleri yapılmıştır. Buna göre uçağın birinci kaptanının kokpiti terk etmesi sonrası kapıyı kilitleyen ikinci pilotun otomatik pilot ayarlarını manipule ederek ve daha sonra geri gelen birinci pilotu kokpite almayarak uçağın düşmesine neden olmuştur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Projecções da População — Instituto Nacional de Estatistica". www.ine.gov.mz. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-04-18.
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ "Gini Index". World Bank. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mart 2011.
- ^ (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
- ^ Newitt, M.D.D. "A Short History of Mozambique." Oxford University Press, 2017
- ^ Schenoni, Natália Bueno. "Provincial Autonomy: The Territorial Dimension of Peace in Mozambique". GIGA Focus. 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mart 2021.
- ^ Investing in rural people in Mozambique 27 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. ifad.org
- ^ . web.archive.org. 4 Şubat 2021. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2021.
- ^ "Mozambik adı nereden gelmektedir". 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ "Mozambik'te iç savaş yeniden mi başlıyor?". 23 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ a b c d e Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;CIAisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ "Afrika'nın güneyinde gerçekleşen aşırı yağışlar". 8 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ Quadro 25. opulação de 5 anos e mais por condição de conhecimento da língua portuguesa e sexo segundo área de residência e idade.[]
- ^ "QUADRO 23. POPULAÇÃO DE 5 ANOS E MAIS POR IDADE, SEGUNDO ÁREA DE RESIDÊNCIA, SEXO E LÍNGUA QUE FALA COM MAIS FREQUÊNCIA EM CASA". 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ "1997 Census of Mozambique". 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ "2007 Census of Mozambique". 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ "The World Factbook - Mozambique". 3 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ "Mozambik'te çocukların sorunları". 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ . 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ "Mozambik'te sağlık hizmetleri". 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ . 20 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014.
- ^ "Mozambik nüfus bilgileri". 23 Mart 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2014.
- ^ . 8 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014.
- ^ . 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014.
- ^ "Lam uçağı kasıtlı düşürüldü - 2". 25 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mart 2014.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mozambik Portekizce Mocambique resmi adiyla Mozambik Cumhuriyeti Afrika nin guneydogusunda yer alan bir ulkedir Mozambik kuzeyde Tanzanya Malavi kuzeybatida Zambiya batida Zimbabve guneybatida ise Guney Afrika Cumhuriyeti ve Esvatini ile komsudur Dogudaki Mozambik Kanali ulkeyi Madagaskar Mayotte ve Komorlar dan ayirir Baskenti ve en buyuk sehri 1876 1976 yillari arasinda Lourenco Marques ismiyle bilinen Maputo dur MozambikRepublica de Mocambique Portekizce Mozambik CumhuriyetiBayrak ArmaMilli mars Patria Amada gecmiste Viva Viva a FRELIMO Baskent ve en buyuk sehirMaputoResmi dil ler Portekizce Mozambik Portekizcesi Taninan bolgesel dil ler Svahili Tsongaca CevacaHukumetCumhuriyet Devlet BaskaniFilipe Nyusi BasbakanAdriano MaleianeTarihce Bagimsizlik25 Haziran 1975Yuzolcumu Toplam799 380 km2 36 Su 2 2Nufus 2020 tahmini30 066 648 48 2017 sayimi27 909 798 Yogunluk28 7 km2 178 GSYIH SAGP 2020 tahmini Toplam40 923 milyar 113 Kisi basina1 279 182 GSYIH nominal 2020 tahmini Toplam14 557 milyar 124 Kisi basina455 184 Gini 2008 45 7 ortaIGE 2019 0 456 dusuk 181 Para birimiMetical MZN Zaman dilimiUTC 2 CAT Trafik akisisolTelefon kodu 258ISO 3166 koduInternet alan adi mz 1 ve 5 yuzyillar arasinda Bantu topluluklari kuzeyden ve batidan bugunku Mozambik topraklarina goctuler Kuzey Mozambik Hint Okyanusu ndan gelen ve denizasiri seferleri mumkun kilan alizelerin etkisi altinda oldugundan 7 11 yuzyillarda Svahililer bolgede bir dizi liman sehri kurdular Bu durum sebebiyle bolgede kendine ozgu bir Svahili kulturu ve dili olustu Liman kentleri Gec Orta Cag da Somali Etiyopya Misir Arabistan Iran ve Hindistan dan gelen tuccarlarin ugrak noktasi oldu Vasco de Gama nin 1498 yilindaki seyahatinin ardindan Portekizliler 1505 te bolgeyi somurgelestirme surecini baslattilar Mozambik dort asirdan uzun suren Portekiz hakimiyetinin ardindan 1975 te bagimsizligini kazandi ve Mozambik Halk Cumhuriyeti ne donustu Daha bagimsizligin uzerinden iki yil gecmemisken 1992 ye kadar surecek olan uzun ve kanli bir ic savas basladi 1994 te ulkede ilk cok partili secim yapildi ve goreceli bir istikrar saglandi Ancak halen dusuk yogunluklu catismalar surmektedir Mozambik baskanlik sistemiyle yonetilmektedir Mozambik dogal kaynaklar bakimindan zengin bir ulkedir Ulke ekonomisi buyuk oranda tarima dayalidir ancak baslicalari gida icecek kimya endustrisi aluminyum ve petrol uretimi olmak uzere sanayi kollari da gelismektedir Turizm gelismekte olan bir baska sektordur Guney Afrika Mozambik in ana ticaret ortagi ve yabanci yatirim kaynagi olup Belcika Brezilya Portekiz ve Ispanya diger onemli ekonomik ortaklardir Mozambik 2001 den bu yana yillik GSYIH buyume hizinda en ust siralardadir Buna karsin ulke halen dunyanin en fakir ve az gelismis ulkelerinden biridir kisi basina dusen GSYIH insani gelisme esitsizlik ve beklenen yasam suresinde alt siralarda yer alir Mozambik in resmi dili Portekizce dir ve nufusun yaklasik yarisi tarafindan ikinci dil olarak konusulur Yaygin ana diller Makua Sena ve Svahili dir Ulkenin nufusu cogunlugu Bantular olmak uzere yaklasik 29 milyondur En yaygin din Hristiyanliktir Islam ve geleneksel Afrika dinlerinin inananlari da bulunur Mozambik Birlesmis Milletler Afrika Birligi Ingiliz Milletler Toplulugu Islam Isbirligi Teskilati Portekizce Konusan Ulkeler Toplulugu Baglantisizlar Hareketi ve Guney Afrika Kalkinma Toplulugu uyesidir Uluslararasi Frankofoni Orgutu ne ise gozlemci uyedir IsimUlke isminin gunumuzde de Mozambik e bagli olan Mozambik Adasi na ilk gelen ve daha sonra yoneticisi olan ve buraya adini veren Arap seyhi Musa bin Bik ten geldigi dusunulmektedir 1498 yilinda bu adaya ayak basan ilk Avrupalilar dan biri Vasco da Gama olmus ve Musa bin Bik ile de bir gorusme gerceklestirmistir Buradan yola cikarak ilerleyen donemlerde Afrika anakarasinda yer alan bolge icin Mozambik adi kullanilmaya baslanmis adanin adi da Ilha de Mocambique Mozambik Adasi olarak degistirilmistir TarihErken tarih Mozambik Halk Cumhuriyeti nin ilk devlet baskani Samora Machel Avrupalilarin gerceklestirdigi kesif yolculuklarindan once Afrika nin bu kiyi bolgelerinde Arap tuccarlar bulunmaktaydi Bu tuccarlar Afrika Arap Yarimadasi ve Hindistan arasinda altin fildisi ve Afrikali kole ticaretini yapmaktaydilar Avrupa hakimiyeti Ilk Avrupali olarak Portekiz kralinin emri ile Arabistan ile Dogu Afrika arasindaki guzergahi hakkinda bilgi edinilmesi istenen bu bolgeye ayak basmistir Pedro da Covilhao nun 1497 yilinda ya ayak basmasindan tam bir yil sonra 1498 yilinda Vasco da Gama Hindistan seferi esnasinda Mozambik e ugramistir Ayni zamanda sehir de olan ve ulkenin somurge bolgesi olmasindan sonra da 1898 yilina kadar Mozambik in baskenti olan Mozambik Adasi nda donemin seyhi olan ve ulkeye daha sonralari da ismini veren Musa bin Bik ile de gorusme gerceklestirmistir Bu yildan sonra buraya olan ilgisi artan Portekizliler altin bulma umudu ile de Zambezi Nehri boyunca ilerleyerek ic kesimlere girmisler ve buralari hakimiyeti altina almislardir 20 yuzyilin ortalarina kadar buradaki hakimiyetini surduren Portekiz Mozambik in koloni olarak ilanindan sonra burada yerlesik halki zorla calistirmis kole olarak satmis ve kotu muameleye kime gore maruz birakmistir 1890 yilina iki somurgesi olan Angola ve Mozambik i birlestirme girisimleri Birlesik Krallik in baskisi sonucu gerceklesmeyen Portekiz bu tarihten sonra Birlesik Guney Afrika Koloni Imparatorlugu hayalinden vazgecmek durumunda kalmistir Bu tarihten sonra bu bolgede Britanya nin hakimiyeti artmaya baslamis Almanya ve Birlesik Krallik buradaki Portekiz hakimiyetine karsi birleserek ni imzalamislardir Bu anlasmaya gore her iki ulke Portekiz in olasi bir maddi kaynak talebinde bu talebi ortaklasa karsilamayi kararlastirmis Portekiz in de olasi talebi ilerleyen donemlerde geri odeyememesi durumunda da guvence olarak talep edilecek olan Portekiz bolgelerinin kendi aralarinda paylasimini ongormuslerdir Bu anlasma her ne kadar 30 Agustos 1898 yilinda imzalanmis olsa da Britanya nin 1899 yilinda Portekiz ile daha onceden imzaladigi ve her iki ulkenin de karsilikli olarak somurge topraklarina saygi gostermesini iceren ve Britanya ya Portekiz Denizasiri topraklarini savunmasina karsilik Britanya ya Portekiz in Afrika da bulunan somurge topraklarinda izinsiz dolasim hakkin veren ni uzatmasi ile gercege donusmemistir Ilerleyen yillarda Angola Antlasmasi nin yururluge girmesi adina ozellikle Britanya tarafindan adimlar atilmaya calisilmissa da I Dunya Savasi nin baslamasi ile bu antlasma bir daha acilmamak uzere kapatilmistir Savasin surdugu donemde Guney Afrika Cumhuriyeti 1914 1915 Mozambik i fethetme hedefini aciklamis 1917 yilindan itibaren de Alman birlikleri Alman Dogu Afrikasi gunumuzde Tanzanya koloni ulkesinden ilerleyerek Mozambik in kuzey bolgelerinin buyuk cogunlugunu elde etmistir Portekiz Dogu Afrikasi gunumuzde Mozambik yasanan bu gelismelerin ardindan savasin sona ermesi ile birlikte imzalanan Versay Baris Antlasmasi ile Almanlarin somurgeleri icin olusturdugu ileri karakolun yer aldigi ni tazminat olarak elde etmistir Koloni savasinda Portekiz propaganda posteri FRELIMO kandiriyor acisini siz cekiyorsunuz 1962 yilinda Darusselam da UDENAMO Turkce Mozambik Ulusal Demokratik Birligi basta olmak uzere birkac milliyetci grubun bir araya gelmesiyle olusan FRELIMO Mozambik teki somurge yonetimini sonlandirmak icin yontemler aramaya baslamistir Baslangicta silahli mucadeleyi benimsemeyen grup Mueda da ozgurluk yanlisi gosterilere somurge yonetimi tarafindan ates acilmasi sonucunda ulkenin kuzeyinde harekete gecerek Mozambik Bagimsizlik Savasi ni baslatmistir FRELIMO zaman icerisinde halkin da destegini almis ve kurtarilmis bolgeler ilan ederek kontrolu altinda tuttugu alani genisletmistir 1974 yilinda Portekiz de gerceklesen Karanfil Devrimi nin ardindan kurulan demokratik yonetim sorunu muzakere yoluyla cozme karari almis ve bu tarihten itibaren catismalarin siddeti oldukca azalmistir Bagimsizlik Yeni Portekiz Hukumeti derhal somurgesi olan topraklardan cekilme surecini baslatmis ve Mozambik 1498 den beri suregelen Portekiz somurgesini sona erdirerek 25 Haziran 1975 tarihinde bagimsizligini ilan etmistir Bagimsizlik ilani Mozambik Halk Cumhuriyeti adi altinda yapilmis ve devlet baskani olarak FRELIMO lideri Samora Machel ulkenin yonetimine gelmistir 1986 yilinda sebebi cozulemeyen bir ucak kazasinda devlet baskaninin hayatini kaybetmesi neticesinde FRELIMO nun Marksist kanadi yonetimde guclu bir konuma gelmis ve devleti kontrol altina almislardir Ulkedeki tum endustri kamusallastirilmis tarimsal uretim kooperatifleri olusturmuslardir Marksizm in hakim oldugu ulke Dogu Bloku ndaki ulkelerle iyi diplomatik iliskiler surdurmustur Sovyetler Birligi Dogu Almanya Kuba Angola ve Cezayir gibi ideolojik yakinlik gosterdigi ulkelerle is birligi icerisinde bulunan Mozambik Birlesik Krallik la da diger Bati Bloku ulkelerine gore daha iyi diplomatik iliskiler kurmustur Soguk Savas donemi boyunca ABD ve Israil gibi ulkelerle kurulan uluslararasi iliskiler gergin bir yapiya sahip olmustur Uganda Tanzanya Savasi icerisinde yer alan Mozambik Uganda daki isyanci gruplar ve Tanzanya ya yogun bir destek vererek savasin sonucunu belirleyen ulkelerden biri olmustur Avrupali kalifiye personelin ulkeyi terk etmesi nedeniyle ulke ekonomisi ciddi zararlar gormustur Ic savas ve demokratiklesme sonrasi donem 1970 li yillarin ortasindan itibaren Guney Afrika Cumhuriyeti ve Rodezya tarafindan desteklenen yeni bir direnis hareketi baslamis bu hareket neticesinde Turkce Mozambik Ulusal Direnisi olusmustur 1976 yilinda baslayan Mozambik Ic Savasi 16 yil boyunca surmustur Bu surec icerisinde askeri kuvvet olarak 1980 yilindan itibaren diger ulkelerden askeri guc takviyesi edinmistir Bu dogrultuda Zimbabve ulkeye 10 000 askeri guc sevk etmistir 1 Aralik 1990 tarihinde gerceklestirilen anayasa degisikligi ile gunumuzde de adi olan Mozambik Cumhuriyeti adini alan ulke komunist ve tek partili duzenden cok partili ve demokratik bir anayasal yapiya gecis gerceklestirmistir 1992 yilinda da taraflar arasinda Roma da varilan anlasma ile de ic savasa son verilmistir 1994 yilinda gerceklestirilen ilk demokratik secimler neticesinde FRELIMO iktidarini percinlemis RENAMO ise komsu ulkelerin baskisi neticesinde muhalefet partisi olmayi kabul ederek mecliste yerini almistir Subat 2000 yilinda yasanan siddetli yagmurlar neticesinde olusan selde bircok Mozambik vatandasi olmustur Ekim 2013 tarihinde Gorongosa da bulunan RENAMO merkezinin hukumet kuvvetleri tarafindan ele gecirilmesi sonucu RENAMO yetkilileri 1992 yapilan anlasmanin hukumet tarafindan gecersiz kilinmasi icin adimlar atildigi ve her iki taraf arasinda da catismalarin yasandigi bilgileri dile getirilmistir CografyaUlkenin sahip oldugu 4 571 km sinirin 1 569 km si Malavi 491 km si Guney Afrika Cumhuriyeti 105 km si Esvatini 756 km si Tanzanya 419 km si Zambiya ve 1 231 km si Zimbabve ile olusmaktadir Mozambik sahip oldugu 799 380 km ile dunyada en buyuk 36 ulke konumunda olup bu alanlarin 2 2 sini sulak alanlar olusturmaktadir Mozambik in 2 800 km lik kiyi seridinde duz ovalar yer almaktadir Bu duz ve alcak ovalar ulkenin guney bolgelerini neredeyse tamamen kaplamaktadir Kiyilardan uzaklasip ic kesimlere dogru ilerledikce kademeli olarak artan ve 1000 m yi bulan yukseltiler ve yukseltilerde yer alan ovalar gozlemlenebilmektedir Ulkenin en yuksek noktasini Zimbabve sinirina yakin bir konumda bulunan 2 436 m ile olusturmaktadir Ulke genelinde yer alan akarsularin bircogu yuksek noktalardan doguya dogru ilerleyerek Mozambik Kanali na akmaktadir Ulkenin en buyuk nehrini ulke icerisinden gectigi 2 574 km ile Zambezi Nehri olusturmaktadir Mozambik in batisinda yer alan ve dunya uzerinde vadi uzerine kurulu en buyuk barajlardan biri konumunda olan ile Zambezi Nehri nin sulari biriktirilmektedir Ayrica Tanzanya ile siniri olusturan ve Limpopo Nehri ulkenin diger buyuk akarsularini olusturmaktadir Malavi Golu nun dortte bir alani da Mozambik egemenligi altinda yer almakta olup bu alan icerisinde Malavi ye ait olan iki ada ve bulunmaktadir Mozambik topraklarinin 18 i ormanlik ve calilik alanlardan olusurken 4 u tarimsal alan olarak kullanilmakta 55 i de cayir ve meralardan meydana gelmektedir Iklim Ulke genel olarak nemli ve kurak mevsimlerin hakim oldugu savan iklimi etkisi altinda yer almaktadir Yillik yagislarin 80 i Kasim Nisan donemlerinde gerceklesen yagmur sezonunda yagmaktadir Ulke genelinde de yillik yagis ortalamalari bolgeye gore 700 mm ile 1500 mm arasinda degiskenlik gostermektedir Yagmur donemlerinde sicakliklar tropikal bogucu sicaklik etkisi altindayken kurak donemlerde ozellikle geceleri daha soguk dereceler olculmektedir Yillik sicaklik ortalamasi gunduz 25 C 30 C arasindayken ki ic bolgelerde bu degerler 35 C kadar cikabilmektedir gece sicakligi ortalamasi 15 C ile 25 C arasindadir Son olarak 2007 2008 doneminde gozlemlendigi gibi belli donemlerde gerceklesen asiri yagislar olumlere sebep olabilmekte ve tarimsal urunlere zarar verebilmektedir Ulkenin kalkinmasina ve gelismesine engel olarak gorulen kuraklik ulkenin her uc ya da dort yilda bir karsilastigi bir durumdur Bitki ortusu Ulke genelinde hakim olan bitki ortusu kurak cayirlar ve birkac kurak ormanlik alanlardir Savana bolgesinde yer alan agaclar yer yer yapraklarini kurak donemde dokerken yagmur donemi boyunca yeniden yesermektedirler Baobab agaclari cok sik olarak gorulmektedir Kuraklik doneminde kurumus ve kahverengi bir gorunume sahip olan cimenler yagmur donemlerinde yesererek iki metre yukseklige ulasabilmektedir NufusUlke nufusunun 2022 tahmini verilere gore 31 693 239 olarak ifade edildigi Mozambik te toplam nufusun buyuk bir orani Bantu etnik grubuna mensuptur Mozambik genc bir nufusa sahip olup 2020 tahmini verilerine gore 65 48 i 0 24 yas araligindadir Ulkenin sadece 2 93 u 65 yas ve uzerindedir 0 14 yas 45 57 erkek 6 950 800 kadin 6 766 373 15 24 yas 19 91 erkek 2 997 529 kadin 2 994 927 25 54 yas 28 28 erkek 3 949 085 kadin 4 564 031 55 64 yas 3 31 erkek 485 454 kadin 509 430 65 yas ve uzeri 2 93 erkek 430 797 kadin 449 771 Sehirde yasayanlarin orani 2022 verilerine gore 38 2 olan ulkede nufusun yillik artis orani 2022 tahmini verilerine gore 2 56 duzeyindedir Etnik gruplar Misir toplayan Mozambikli bir kadin Bantu etnik grubun cogunlugu olusturdugu ulkede bu grup icerisindeki en buyuk etnik grubu 40 ile Makua etnik grubu almaktadir Makua halkindan sonra en etkin etnik grup Tsongo grubudur Malavi de de yasayan Yao etnik grubu 12 lik bir nufusa sahip olup ulkenin ozellikle kuzeydogusunda yasayan Makonde etnik grubu ise nufusun 11 ini olusturmaktadirlar Ulkede yerel etnik gruplarin disinda cogunlugunu Portekizlilerin olusturdugu Avrupalilar ile birlikte Cinliler ve Hintler de yasamaktadir Etnik Grup Oran 40 21Yao 12 11Swahili 7 4Shona 3Dil Ulkenin resmi dili Portekizce dir Portekizcenin yani sira ulkede 40 farkli dil lehce konusulmaktadir Yerel dillerin hepsi Bantu dilleri arasinda yer almaktadir 2007 yilinda gerceklestirilen nufus sayiminda nufusun sadece 12 sinin Portekizceyi anadili olarak kullandigi tespit edilmistir Her ne kadar Mozambikliler in yarisi Portekizceyi ikinci bir dil olarak konussa da ilk dil olarak kendi yerel dillerin tercih edildigi gorulmustur Mozambik nufusunun buyuk bir bolumu bircok yerel dili ayni anda konusabilmektedir Portekizce dil bilgisine sahip nufus 2007 Portekizce konusan 50 37Portekizce konusmayan 48 72Bilgi yok 0 9Evde en cok konusullan diller 2007 Portekizce 2 088 798 12 78Makuaca 4 153 811 25 42Tsongaca 1 710 801 10 47Chilomwece 1 132 755 6 93Senaca 1 171 673 7 17Chuwaboca 733 926 4 49Diger Mozambik dilleri 4 718 907 28 87Diger yabanci diller 30 969 0 19Bilgi yok 5 118 0 03Bilinmeyen 596 735 3 65Toplam 16 343 493 100 00Din Mozambik Adasi nda bulunan eski bir Portekiz kilisesi Ulke nufusunun yarisindan fazlasi Hristiyan inancini benimsemektedir Bu dine inanan nufusun 28 inden fazlasi da Katolik mezhebine gore yasamini surdurmektedir Islamiyet e inanan ve bu inanca gore yasayan Muslumanlar in orani 18 duzeyindedir Mozambik te din Din 1997 sonucu 2007 sonucuHristiyan 49 1 56 1Katolik 23 8 28 4 17 5 15 5Evangelizm 7 8 10 9Anglikanizm 1 3Islam 17 8 17 9Dinsiz 23 1 18 7Diger 10 7 3Not 1997 yilinda Evangelizm Protestan dini ile birlestirilmistir 1997 yilindaki sonuclarda Anglikanizim diye bir secenek bulunmamaktaydi Sosyal durumUNICEF verilerine gore ulkede 1 5 milyon yetim bulunmaktadir Bu yetimlerin 470 000 i AIDS nedeniyle yetim kalanlari kapsamaktadir Ulkede fakirlik nedeniyle cocuk isciligi sik gozlenen bir durumdadir Ailelerin bircogu cocuklarindan gelecek olan paraya gore yasamlarini surdurmektedir Mozambik te 5 yasin altindaki cocuklarin sadece 6 sinin dogum belgesi bulunmaktadir Dogum belgesi olmadan elde edilemeyen devlet korumasindan yoksun olan cocuklar zorla evlilik taciz cocuk iscisi ya da silahli kuvvetlerde kullanim gibi sorunlarla karsilasmaktadir Ulkedeki cocuk nufusunun 32 si tarlada ya da pazarda calismakta ayakkabi boyaciligi ya da dilencilik yapmaktadir Cocuklarin yaninda yasli nufusun da yasama sartlari sinirda yer almakta olup devletten alinan emekli maasi 5 dolar duzeyindedir Egitim Ulke nufusunun neredeyse yarisina yakin kismi okuma ve yazma bilmemektedir 1992 yilinda sona eren ic savasin ardindan ilkogretimde egitim hizmetini daha saglikli verebilmek adina adimlar atmistir Guncel olarak cocuklarin 80 i bes yillik ilkokul egitimini almak icin okullara gitmektedir Cocuklarin sadece 30 u 6 ve 7 siniflari ziyaret edebilmektedir Siniflarda ogrenci mevcudiyeti cok yuksek olup sinif ortalamasi 74 olarak ifade edilmektedir Her ne kadar egitim sartlarini duzeltmeye ve gelistirmeye dair adimlar atilmaya calisilsa da mevcutta olan az sayidaki derslik mobilya kitap defter gibi nedenlerle ilerleme istenilen duzeyde saglanamamaktadir Ulkede hizmet veren devlet universiteleri ise su sekildedir Merkez yerleskesi Maputo da Merkez yerleskesi Maputo da Uni Zambezi Merkez yerleskesi Beira da Uni Lurio Merkez yerleskesi Nampula daSaglik AIDS ulkenin en buyuk sorunlarindan birini teskil etmektedir Mozambik te 2012 verilerine gore resmi olarak yetiskin nufusun 11 1 i bu virusu tasimaktadir Ulke genelinde gida ve tibbi ihtiyac sikintisi yasanmakta olup temel saglik hizmetlerine erisim saglayabilen nufusun orani dusuktur Her iki kisiden birinin temiz suya ulasamadigi Mozambik te dogumlarin sadece 48 tibbi olarak desteklenebilmektedir 2013 tahmini verilerine gore ulke genelinde ortalama yasam 52 29 duzeyinde gozlemlenmekte olup bu oran erkeklerde 51 54 kadinlarda ise 53 06 seviyesindedir SiyasetMozambik devlet baskani 2005 2015 Armando Guebuza Ulkenin bagimsizligini kazandigi 1975 yilindan bu yana iktidari elinde bulunduran FRELIMO bagimsizlik sonrasi benimsenen Marksist dusunceden 1989 yilinda vazgecerek 1990 yilinda liberal yapiya gecis saglanmistir 1990 yilindaki bu gecis ile birlikte olusturulan yeni anayasa bagimsiz ve ozgur secimleri cok partili bir sistemi ve serbest piyasa kosullarini garanti altina almaktaydi Bu yildan sonra yapilan ve FRELIMO nun zaferi ile sonuclanan tum secimler bagimsiz dis kaynaklar tarafindan genel olarak adil olarak adlandirilmis olsa da iktidardaki bir parti olarak FRELIMO secimi etkilemek adina tum imkanlari kullandigi ifade edilmistir O yildan sonra FRELIMO ve RENAMO nun etkili oldugu iki partili bir Mozambik siyaseti gelismis bu iki parti disinda kalan diger partilerin hicbir sekilde agirligi hissedilememistir Son olarak 2009 yilinda gerceklestirilen genel secimlerde RENAMO dan ayrilanlar tarafindan kurulan MDM Portekizce Movimento Democratico de Mocambique Turkce Mozambik Demokratik Hareketi beklenmedik bir basari gostererek meclise girmeyi basarmistir 2009 yili gerceklestirilen ve 2005 ile 2015 yillari arasinda devlet baskani olarak ulkeyi yoneten Armando Guebuza nun bir kez daha secildigi ve partisi FRELIMO nun da ezici cogunluk ile kazandigi 2004 genel ve devlet baskani secimlerinde oy dagilimi su sekilde gerceklestirilmistir 2009 genel secim sonuclari Parti Toplam oy Oran MilletvekiliFRELIMO 2 907 335 74 66 191688 782 17 68 51 MDM 152 836 3 93 8Partido de Liberdade Democratica PLD 26 929 0 69 0 PDD 22 410 0 58 0Partido os Verdes de Mocambique PVM 19 577 0 50 0Alianca Democratica de Antigos Combatentes para o Desenvolvimento ADACD 17 275 0 44 0Partido de Solidariedade e Liberdade PAZS 16 626 0 43 0Alianca Independente de Mocambique ALIMO 14 959 0 38 0Coligacao Uniao Eleitoral UE 6 786 0 17 0Partido de Reconcilliacao Nacional PARENA 5 610 0 14 0Partido Ecologista Movimento da Terra ECOLOGISTA MT 5 267 0 14 0Movimento Patriotico para Democracia MPD 2 433 0 06 0Uniao dos Democratas de Mocambique Partido Popular UDM PT 2 190 0 06 0Uniao para a Mudanca UM 1 641 0 04 0Partido Trabalhista PT 1 239 0 03 0Partido Nacional dos Operarios e Camponeses PANAOC 852 0 02 0Partido Popular Democratico PPD 712 0 02 0Partido De Reconciliacao Democratica Social PRDS 399 0 01 0gecerli oy 3 893 858 gecersiz oy 493 392 Katilim Orani 44 44 250 2014 yilinda gerceklestirilen secimlerde oylarin cogunlugunu elde eden Filipe Nyusi Mozambik in 29 Mart 2015 yili itibariyla yeni devlet baskani olmustur 2014 secimlerde devlet baskanligina aday olan adaylarin aldigi oy oranlari su sekildeydi Aday Parti Aldigi oy Filipe Nyusi FRELIMO 2 778 497 57 03Afonso Dhlakama 1 783 382 36 61309 925 6 36Gecersiz bos oy 461 861 Toplam 5 333 665 100Kayitli secmen 10 964 978 48 64Kaynak Mozambique News Agency31 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Idari yapilanmaMozambik in bolgeleri Mozambik idari olarak 10 yonetim bolgesine provincias ve 1 baskent bolgesine cidade ayrilmis olup bu bolgeler su sekilde siralanmaktadir Cabo Delgado Bolgesi Gaza Bolgesi Inhambane Bolgesi Manica Bolgesi Baskent Bolgesi Maputo Bolgesi Nampula Bolgesi Niassa Bolgesi Sofala Bolgesi Tete Bolgesi Zambezia BolgesiSehir Mozambik in en cok nufusa sahip sehri baskent Maputo dur Baskentte 2007 rakamlarina gore 1 096 628 kisi sehir merkezinde olmak uzere tum Maputo bolgesinde 1 810 641 kisi yasamaktadir Bu nufus sayisi ile baskent cevresinde ulke nufusunun 10 u yasamaktadir Ulkenin en buyuk bes sehrin nufus bilgileri su sekildedir Maputo 1 094 628 671 556 Nampula 471 717 Beira 431 583 ve 237 497 EkonomiUlke ekonomisi genel olarak tarimsal urunlere bagli bir konumdadir 1980 li yillarda yasanan ic savas ve buna bagli olarak Avrupali kalifiye personelin ulkeyi terk etmesi ve sik sik yasanan kuraklik nedeniyle ulke ekonomisi ciddi zararlar gormustur O donem devletin kontrolunde olan tarlalar ve isletmeler 1990 yilinda serbest piyasa ekonomisine gecis ile devlet kontrolunden cikarilmistir Ulkenin para birimi olup 2006 yilinda para biriminden uc sifir atilmistir Tarim Mozambik te yetiskin nufusun 80 ini tarimsal faaliyetlerde bulunuyor olmasina ragmen bu kesimin Gayrisafi yurt ici hasila olarak uretime katkisi 24 duzeyindedir Ulke genelinde kaju seker kamisi pamuk ve cay elde edilen en onemli tarimsal urunler olarak on plana cikmaktadir Bunlarin haricinde muz tutun palmiye yagi gibi urunlerinde ekimi yapilmaktadir Maden Mozambik birkac maden hammadde yataklarina sahiptir Ulkede elmas altin ve bakir gibi madenlerin cikartilma islemi gerceklestirilmektedir Ayrica belli oranlarda mermer granit boksit korendon mika ve grafit gibi yeralti madenleri de elde edilmektedir Dis ticaret Mozambik in dis ticaret dengesi negatif bir gorunumdedir Ihracati yapilan urunlerde kaju kabuklular pamuk ve seker en onde yer almaktadir Ulkenin en onemli ithalat kalemlerini ise makine elektronik urunler petrol gida ve tuketim urunleri olusturmaktadir UlasimDemiryolu Mozambik demiryolu haritasi Ulke genelinde var olan 3 123 km lik demiryolu hatti sadece komsu ulkeler uzerinden birbiri ile baglanti saglamakta olup ulke icerisinde birbirinden bagimsiz bir sekilde yer almaktadir Mozambik genelinde var olan uc ana hat kiyi kesimindeki sehirler olan Maputo Beira ve Nacala yi ic kesim ile birbirine baglayip buradan komsu ulke sinirlarina kadar gidilebilmektedir Agustos 2010 da Botsvana ile Mozambik arasinda yapilan anlasma ile iki ulke arasinda Zimbabve den de gececek sekilde bir demiryolu hattinin yapilmasina karar verilmistir Bu hat ile Botsvana da bulunan de cikartilacak olan komurun Mozambik te bulunan limanlara tasinmasi gerceklestirilerek acik denizlere indirilmesi planlanmaktadir Karayolu Tum ulke genelinde 1996 tahmini verilerine gore var olan toplam 30 400 km karayolundan sadece 5 685 km si asfaltlanmis konumdadir Mozambik te yasanan ic savasin etkileri karayollarinda da gozlemlenmekte olup ozellikle ic kesimlerde kalan bolumlerin bir kismi guvenli bir suruse uygunluk arz etmektedir Denizyolu Mozambik gemilerin gecis yapabilecegi ve insan tasimaciligina uygun 3 750 km lik karasularina sahiptir Havayolu Ulke genelinde var olan irili ufakli 158 havaalanindan sadece 22 tanesinin pisti asfaltlanmis konumdadir Baskent Maputo da bulunan ve ayni zamanda ulkenin en buyuk havaalani konumunda olan Maputo Uluslararasi Havalimani havaalani ile Beira da konumlandirilan ulkenin uluslararasi standartlara uygun iki havaalanini olusturmaktadir Ulke merkezi baskent Maputo da bulunan ismi ile bir adet ulusal havayolu sirketine sahiptir 29 Kasim 2013 tarihinde LAM Mozambique Airlines havayollarina ait bir yolcu ucagi 27 yolcu ve 6 murettebat ile Maputo Luanda seferini yapmak icin havalandiktan ve son olarak Namibya ya bagli Rundu da radarda gorulmesinden kisa bir sure sonra radardan kaybolmustur Ilk once asiri yagis nedeniyle Namibya da bulunan na acil inis yaptigi soylenen ucagin daha sonra Angola Botsvana sinirina yakin bir konumda Kavango bolgesinde dustugu tespit edilmistir ve ucagin tumuyle yanmis parcalarina ulasilmistir Tum yolcular ve murettebat bu kaza sonucunda olmustur Aralik 2013 te yapilan haberlerde ucagin kasitli olarak dusuruldugu haberleri yapilmistir Buna gore ucagin birinci kaptaninin kokpiti terk etmesi sonrasi kapiyi kilitleyen ikinci pilotun otomatik pilot ayarlarini manipule ederek ve daha sonra geri gelen birinci pilotu kokpite almayarak ucagin dusmesine neden olmustur Ayrica bakinizMozambik Halk Cumhuriyeti Mozambik Bagimsizlik Savasi Mozambik Ic SavasiKaynakca Projeccoes da Populacao Instituto Nacional de Estatistica www ine gov mz Archived from the original on 2020 03 07 Retrieved 2020 04 18 a b Report for Selected Countries and Subjects www imf org 29 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ocak 2021 Gini Index World Bank 8 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Mart 2011 PDF Ingilizce United Nations Development Programme 10 Aralik 2019 22 Mart 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Aralik 2019 Newitt M D D A Short History of Mozambique Oxford University Press 2017 Schenoni Natalia Bueno Provincial Autonomy The Territorial Dimension of Peace in Mozambique GIGA Focus 13 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mart 2021 Investing in rural people in Mozambique 27 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ifad org web archive org 4 Subat 2021 4 Subat 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Mart 2021 Mozambik adi nereden gelmektedir 5 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2014 Mozambik te ic savas yeniden mi basliyor 23 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2014 a b c d e Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi CIA isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Afrika nin guneyinde gerceklesen asiri yagislar 8 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2014 Quadro 25 opulacao de 5 anos e mais por condicao de conhecimento da lingua portuguesa e sexo segundo area de residencia e idade olu kirik baglanti QUADRO 23 POPULACAO DE 5 ANOS E MAIS POR IDADE SEGUNDO AREA DE RESIDENCIA SEXO E LINGUA QUE FALA COM MAIS FREQUENCIA EM CASA 18 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2014 1997 Census of Mozambique 6 Mart 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2014 2007 Census of Mozambique 18 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2014 The World Factbook Mozambique 3 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2014 Mozambik te cocuklarin sorunlari 5 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2014 5 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Mart 2014 Mozambik te saglik hizmetleri 5 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2014 20 Kasim 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Mart 2014 Mozambik nufus bilgileri 23 Mart 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2014 8 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Mart 2014 5 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Mart 2014 Lam ucagi kasitli dusuruldu 2 25 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Mart 2014