Halide Adıvar Osmanlıca خالده اديب 1884 istanbul 9 Ocak 1964 istanbul Türk yazar siyasetçi akademisyen ve �

Halide Adıvar, (Osmanlıca: خالده اديب; 1884, İstanbul - 9 Ocak 1964, İstanbul), Türk yazar, siyasetçi, akademisyen ve öğretmen. Halide Onbaşı olarak da bilinir.

Halide Edib Adıvar

Doğum	1884 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	9 Ocak 1964 (80 yaşında) İstanbul, Türkiye
Meslek	Yazar, akademisyen, siyasetçi
Milliyet	Türk
Dönem	Servet-i Fünûn, Milli Edebiyat, Cumhuriyet dönemi
Tür	Roman, hikâye, anı, tiyatro
Edebî akım	Romantizm · Realizm
Önemli ödülleri
Evlilik	Salih Zeki (e. 1901; b. 1911) Abdülhak Adnan Adıvar (e. 1917; ö. 1955)

Türkiye’de II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinin önemli bir tanığı, kadın meselesi ve Milli Mücadele'yi ele alan romanları ile Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının gerçekçi roman geleneğinin öncüleri arasında yer almış bir yazardır.

1919 yılında İstanbul halkını ülkenin işgaline karşı harekete geçirmek için yaptığı konuşmaları ile zihinlerde yer eden Halide Edib, Kurtuluş Savaşı’nda katılmış; Mustafa Kemal’in yanında sivil görev yapmasına rağmen rütbe alarak savaş kahramanı sayılmıştır. Savaş yıllarında Anadolu Ajansının kurulmasında rol alarak gazetecilik de yapmıştır.

II. Meşrutiyet’in ilanından itibaren yayımladığı yirmi bir roman, dört hikâye kitabı, iki tiyatro eseri ve çeşitli incelemeleriyle Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemleri Türk edebiyatının en çok eser veren yazarlarındandır. Sinekli Bakkal adlı romanı, en bilinen eseridir. Eserlerinde kadının eğitilmesine ve toplum içindeki konumuna özellikle yer vermiş, yazıları ile kadın hakları savunuculuğu yapmıştır. Birçok kitabı sinemaya ve televizyon dizilerine uyarlanmıştır.

1926 yılından itibaren yurt dışında yaşadığı 14 sene boyunca verdiği konferanslar ve İngilizce olarak kaleme aldığı eserler sayesinde zamanının dış ülkelerde en çok tanınan Türk yazarı olmuştur.

İstanbul Üniversitesinde edebiyat profesörü olan Halide Edib, İngiliz Filoloji Kürsüsü Başkanlığı yapmış bir akademisyen; 1950’de girdiği TBMM’de ise milletvekilliği yapmış bir siyasetçidir. I. TBMM Hükûmetinde sağlık bakanı olan Adnan Adıvar’ın eşidir.

Hayatı

Çocukluk ve öğrencilik yılları

1884 yılında Beşiktaş, İstanbul'da doğdu. Babası, II. Abdülhamit devrinde Ceyb-i Hümayun (Padişah Hazinesi) kâtipliği, Yanya ve Bursa Reji Müdürlüğü yapan Mehmet Edip Bey, annesi Bedirfem Hanım'dır. Annesini küçük yaşta veremden kaybetti. Evde özel dersler alarak ilköğrenimini tamamladı. Yedi yaşında iken yaşını büyüterek girdiği Üsküdar Amerikan Kız Koleji'nden bir öğrencinin jurnali üzerine bir sene sonra padişah II. Abdülhamit'in iradesi ile uzaklaştırıldı ve evde özel ders görmeye başladı. İngilizce öğrenirken çevirdiği kitap 1897’de basıldı. Bu, Amerikalı çocuk kitapları yazarı Jacob Abbott'un "Ana" adlı eseri idi. 1899 yılında bu çeviri nedeniyle II. Abdülhamit tarafından Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi. Daha sonra kolejin yüksek sınıfına geri dönerek İngilizce ve Fransızca öğrenmeye başlayan Halide Edib, Üsküdar Amerikan Kız Koleji'nden lisans derecesi alan ilk Müslüman kadın olmuştur.

İlk evliliği ve çocukları

Halide Edib, kolejin son sınıfında iken matematik öğretmeni olan Salih Zeki Bey ile okuldan mezun olduğu yıl evlendi. Eşi rasathane müdürü olduğu için evleri hep rasathane içinde oldu ve bu yaşam ona sıkıcı geldi. Evliliğinin ilk yıllarında eşine Kamus-ı Riyaziyat adlı eserini yazmada yardımcı oldu, ünlü İngiliz matematikçilerin yaşam öykülerini Türkçeye çevirdi. Birkaç Sherlock Holmes hikâyesinin de çevirisini yaptı. Fransız yazar Emile Zola’nın yapıtlarına büyük ilgi duymaya başladı. Daha sonra ilgisi Shakespeare’e yöneldi ve Hamlet adlı yapıtının çevirisini yaptı. 1903 yılında ilk oğlu Ayetullah, bundan on altı ay sonra da ikinci oğlu Hasan Hikmetullah dünyaya geldi.

Yazım alanına girişi

El yazısı ve Halide Salih ismini kullanırken attığı imza

Halide Edib'in Dağa Çıkan Kurt eserinde yazarın bir çobandan dinlediği efsane 28 Şubat 1921'de Vakit Gazetesinde yayınlanan "Cehennem Dağı, Cennet Dağı" yazısı

II. Meşrutiyet'in ilan edildiği 1908 yılı Halide Edib’in hayatında bir dönüm noktası oldu. 1908'de gazetelerde kadın haklarıyla ilgili yazılar yazmaya başladı. İlk yazısı Tevfik Fikret'in çıkardığı Tanin'de yayımlandı. Başlangıçta, -eşinin isminden ötürü- yazılarında Halide Salih imzasını kullandı. Yazıları, Osmanlı içerisindeki muhafazakâr çevrelerin tepkisini çekti. 31 Mart Ayaklanması sırasında öldürülme endişesiyle kısa süre için iki oğluyla Mısır'a gitti. Oradan İngiltere’ye giderek kadın hakları konusundaki yazıları nedeniyle kendisini tanıyan İngiliz gazeteci Isabelle Fry’ın evinde konuk oldu. İngiltere’ye gidişi o dönemde kadın-erkek eşitliği konusunda sürüp giden tartışmalara tanık olmasına, Bertrand Russell gibi fikir adamlarıyla tanışmasına vesile oldu.

1909'da İstanbul'a geri döndü, siyasi içerikli yazıların yanı sıra edebi yazılar da yayınlamaya başladı. Heyyula ve Raik'in Annesi adlı romanları basıldı. Bu arada kız öğretmen okullarında öğretmenlik ile vakıf okullarında müfettişlik görevlerinde bulundu. İleride yazacağı Sinekli Bakkal adlı ünlü romanı, bu görevler gereği İstanbul’un eski ve arka mahallelerini tanıması sayesinde ortaya çıkmıştı.

Eşi Salih Zeki Bey'in ikinci bir kadınla evlenmek istemesi üzerine ondan 1910 yılında boşandı ve artık yazılarında Halide Salih yerine Halide Edib adını kullanmaya başladı. Aynı yıl Seviyye Talip romanını yayımladı. Bu roman, bir kadının kocasını terk ederek sevdiği erkekle yaşayışını anlatır ve feminist bir eser olarak değerlendirilir. Basıldığı dönemde birçok eleştiriye maruz kalmıştır. Halide Edib, 1911 yılında ikinci kez İngiltere'ye gidip kısa bir süre orada bulundu. Yurda döndüğünde Balkan Savaşı başlamıştı.

Balkan Savaşı yılları

Balkan Savaşı yıllarında kadınlar toplum yaşamında daha aktif rol almaya başlamışlardı. Halide Edib de bu yıllarda Teali-i Nisvan Cemiyeti’nin (Kadınları Yükseltme Derneği) kurucuları arasında yer aldı ve yardım işlerinde çalıştı. Bu dönemde genç yaşta ölen arkadaşı ressam Müfide Kadri'nin hayatından esinlenerek Son Eseri adlı aşk romanını kaleme aldı. Öğretmenlik mesleğinin içinde olduğundan eğitim ile ilgili bir kitap yazmaya yöneldi ve Amerikalı düşünür ve eğitimci 'un "The Psychological Principle of Education" (Eğitimin Psikolojik Temeli) adlı eserinden yararlanarak Talim ve Edebiyat adlı kitabı yazdı. Aynı dönemde Türk Ocağı içinde Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu, Hamdullah Suphi gibi yazarlarla tanıştı. Bu kişilerle dostluğu sonucu Turancılık fikrini benimseyen Halide Edib, bu düşüncenin etkisiyle Yeni Turan adlı eserini yazdı. 1911'de Harap Mabetler ve Handan isimli romanları yayımlandı.

I. Dünya Savaşı yılları

Balkan Savaşları 1913’te sona ermişti. Öğretmenlikten istifa eden Halide Edib, Kız Mektepleri Umumi Müfettişliği görevine getirildi. I. Dünya Savaşı başladığında bu görevdeydi. 1916'da Cemal Paşa'nın daveti üzerine okul açmak üzere Lübnan ve Suriye'ye gitti. Arap eyaletlerinde iki kız okulu ve bir yetimhane açtı. Orada bulunduğu sırada babasına verdiği vekâlet ile Bursa’da, aile doktorları Adnan Adıvar ile nikâhları kıyıldı. Lübnan’da iken Kenan Çobanları adlı 3 perdelik operanın librettosunu yayımladı, eseri Vedi Sebra besteledi. Yusuf Peygamber ve kardeşlerini konu alan bu eser, o yıllarda savaş koşullarına rağmen yetimhane öğrencileri tarafından 13 defa sahneye kondu. Türk ordularının Lübnan ve Suriye'yi boşaltması üzerine 4 Mart 1918’de İstanbul'a döndü. Yazar, hayatının buraya kadar olan bölümünü Mor Salkımlı Ev adlı kitabında anlatmıştır.

Millî Mücadele yılları ve ABD mandası tezi

Halide Edib, İstanbul'a döndükten sonra Darülfünun'da Batı edebiyatı okutmaya başladı. Türk Ocakları'nda çalıştı. Rusya'daki Narodnikler (Halka Doğru) hareketinden esinlendi ve Türk Ocakları içindeki küçük bir grubun Anadolu'ya uygarlık götürmek amacıyla kurduğu Köycüler Cemiyeti'nin reisi oldu. İzmir'in işgalinden sonra "millî mücadele" en önemli işi hâline geldi. Karakol adlı gizli örgüte girerek Anadolu’ya silah kaçırma işinde rol aldı. Vakit Gazetesi'nin sürekli yazarı, M. Zekeriya ve eşi Sabiha Hanım'ın çıkarttıkları Büyük Mecmua'nın başyazarı oldu.

Millî Mücadele taraftarı aydınların bir kısmı işgalcilere karşı ABD ile işbirliği yapma düşüncesindeydi. Halide Edib bu düşüncedeki Refik Halit, Ahmet Emin, Yunus Nadi, Ali Kemal, Celal Nuri gibi aydınlarla 14 Ocak 1919'da Wilson Prensipleri Cemiyeti'nin kurucuları arasında yer aldı. Cemiyet, iki ay sonra kapandı. Halide Hanım, Amerikan mandası tezini Sivas Kongresi hazırlıklarını sürdürmekte olan Millî Mücadele'nin önderi Mustafa Kemal'e yazdığı 10 Ağustos 1919 tarihli bir mektupla açıkladı. Ancak bu tez kongrede uzun uzun tartışılacak ve reddedilecekti. Yıllar sonra Mustafa Kemal Nutuk adlı eserinde "Amerikan Mandası için Propagandalar" başlığı altında Arif Bey, Selahattin Bey, Ali Fuat Paşa ile telgraf görüşmeleri yanında Halide Edib'in mektubuna da yer vermiş ve mandacılığı eleştirmiştir.

Yıllar sonra Halide Edib'in Türkiye'ye geri döndüğünde Millî Mücadele için "Mustafa Kemal Paşa haklıymış!" dediğini Prof. Dr. Yıldız Sertel aktarır.

İstanbul mitingleri ve idam kararı

15 Mayıs 1919 günü İzmir’i Yunanların işgal etmesi üzerine İstanbul’da ardı ardına protesto mitingleri düzenlenmekteydi. İyi bir hatip olan Halide Edib, 19 Mayıs 1919 günü Asri Kadınlar Birliği’nin düzenlediği ve kadın hatiplerin de konuşmacı olduğu ilk açık hava mitingi olan Fatih Mitinginde kürsüye çıkan ilk konuşmacıydı, attığı nutuk ile belleklerde büyük iz bıraktı. 20 Mayıs’ta Üsküdar mitingi, 22 Mayıs’ta Kadıköy mitingine katıldı. Bunları Halide Edib’in başkahramanı haline geldiği Sultanahmet mitingi izledi. Önceden hazırlanmadan ve yazmadan yaptığı konuşmada sarf ettiği “Milletler dostumuz, hükûmetler düşmanımızdır.” cümlesi bir vecize halini aldı.

İngilizler İstanbul’u 16 Mart 1920’de işgal ettiler. Hakkında idam emri çıkardıkları ilk kişiler arasında Halide Edib ve eşi Dr. Adnan da vardı. 24 Mayıs’ta padişah tarafından onaylanan kararda idama mahkûm edilen ilk 6 kişi Mustafa Kemal, Kara Vasıf, Ali Fuat Paşa, Ahmet Rüstem, Dr. Adnan ve Halide Edib idi.

Anadolu'da mücadele

Mustafa Kemal Paşa ile Gebze İstasyonu’nda

Haklarında idam kararı çıkmadan önce Halide Edib, eşi ile birlikte İstanbul’dan ayrılıp Ankara’daki Millî Mücadele’ye katılmıştı. Çocuklarını İstanbul’da yatılı okulda bırakarak 19 Mart 1920 günü Adnan Bey ile at sırtında yola çıkan Halide Hanım, Geyve’ye ulaştıktan sonra buluştukları Yunus Nadi Bey ile birlikte trene binip Ankara’ya gitmiş ve 2 Nisan 1920 günü Ankara’ya varmıştı.

Halide Edib, Ankara’da Kalaba'daki (Keçiören) karargâhta görev aldı. Ankara yolunda iken Akhisar İstasyonu’nda Yunus Nadi Bey ile birlikte kararlaştırdıkları gibi Anadolu Ajansı isimli bir haber ajansının kurulması Mustafa Kemal Paşa'dan onay görünce ajans için çalışmaya başladı. Ajansın muhabiri, yazarı, yöneticisi, ayak işlerine bakanı olarak çalışıyordu. Haber derleyip Millî Mücadele’ye ilişkin bilgileri telgrafı olan yerlere telgrafla iletmek, olmayan yerlerde cami avlusuna afiş olarak yapıştırılmalarını sağlamak, Avrupa basınını takip edip Batılı gazetecilerle iletişim kurmak, Mustafa Kemal'in yabancı gazetecilerle görüşmesini sağlamak, bu görüşmelerde tercümanlık yapmak, Yunus Nadi Bey'in çıkardığı Hâkimiyet-i Milliye gazetesine yardımcı olmak ve Mustafa Kemal'in diğer yazı işleri ile ilgilenmek Halide Edib'in yürüttüğü işlerdi.

1921’de Ankara Kızılay başkanı oldu. Aynı yılın Haziran ayında Eskişehir Kızılay’da hasta bakıcılık yaptı. Ağustos’ta orduya katılma isteğini Mustafa Kemal’e telgrafla iletti ve cephe karargâhında görevlendirildi. Sakarya Savaşı sırasında onbaşı oldu. Yunanların halka verdiği zararları incelemek ve raporlamakla sorumlu Tetkik-i Mezalim Komisyonu’nda görevlendirildi. Vurun Kahpeye adlı romanının konusu bu dönemde oluştu.

Konusu Kurtuluş Savaşı sırasında geçen Ateşten Gömlek romanı, 1922'de savaş henüz devam ederken İkdam gazetesinde tefrika edildi ve "Kurtuluş Savaşı anlatıları" türünün kurucu metni kabul edildi. 1923'te kitap olarak yayımlanan Ateşten Gömlek'te ve (1924), Zeyno'nun Oğlu (1928) adlı romanlarında Kurtuluş Savaşı'nın değişik yönlerini gerçekçi biçimde dile getirebilmesini savaştaki deneyimlerine borçludur.

Savaş boyunca cephe karargâhında görev yapan Halide Edib, Dumlupınar Meydan Muharebesi’nden sonra ordu ile İzmir’e gitti. İzmir’e yürüyüş sırasında rütbesi başçavuşluğa yükseldi. Savaştaki yararlılıklarından ötürü İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi.

Kurtuluş Savaşı sonrası

Kurtuluş Savaşı, Türk ordusunun zaferiyle sonuçlandıktan sonra Ankara'ya döndü. Eşi, Dışişleri Bakanlığı'nın İstanbul temsilciliği ile görevlendirilince birlikte İstanbul'a gittiler. Anılarının buraya kadar olan kısmını Türk'ün Ateşle İmtihanı adlı eserinde anlatmıştır.

Halide Edib, cumhuriyetin ilanından sonra Akşam, Vakit ve İkdam gazetelerinde yazdı. Bu arada Cumhuriyet Halk Fırkası ve Mustafa Kemal Paşa ile siyasi fikir ayrılıkları yaşadı. Eşi Adnan Adıvar'ın Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kuruluşunda yer alması sonucu iktidar çevresinden uzaklaştılar. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılıp Takrir-i Sükun kanununun kabul edilmesiyle tek parti dönemi başlayınca, kocası Adnan Adıvar ile birlikte Türkiye'den ayrılmak zorunda kalarak İngiltere'ye gitti. 1939 yılına kadar 14 yıl boyunca yurt dışında yaşadı. Bu sürenin 4 yılı İngiltere'de, 10 yılı da Fransa'da geçti.

Halide Edib, yurt dışında yaşadığı dönemde kitap yazmayı sürdürdüğü gibi Türk kültürünü dünya kamuoyuna tanıtmak amacıyla pek çok yerde konferanslar verdi. İngiltere'de Cambridge, Oxford; Fransa'da Sorbonne üniversitelerinde konuşmacı oldu. İki defa Amerika Birleşik Devletleri'ne, bir defa da Hindistan'a davet edilerek gitti. 1928 yılında ABD'ye ilk gidişinde Williamstown Siyaset Enstitüsü'nde yuvarlak masa konferansına başkanlık yapan ilk kadın olarak büyük ilgi çekti. Artık ABD'de yaşamakta olan oğullarını, Anadolu'da Millî Mücadele'ye katılmak için onlardan ayrılışından 9 yıl sonra ilk defa bu gezi sırasında tekrar görebildi. 1932 yılında Columbia Üniversitesi College Of Barnard'dan gelen çağrı üzerine ikinci kez ABD'ye gitti ve ilk gidişindeki gibi seri konferanslarla ülkeyi dolaştı. Yale, Illinois, Michigan üniversitelerinde konferanslar verdi. Bu konferansların sonucu olarak Türkiye Batıya Bakıyor adlı eseri ortaya çıktı. 1935 yılında İslam üniversitesi Jamia Milia'yı kurmak için açılan kampanyaya katılmak üzere Hindistan'a çağrıldığında Delhi, Kalküta, Benares, Haydarabad, Aligarh, Lahor ve Peşaver üniversitelerinde dersler verdi. Konferanslarını bir kitapta topladı, ayrıca Hindistan izlenimlerini içeren bir kitap yazdı.

1936 yılında en ünlü eseri olan Sinekli Bakkal’ın İngilizce orijinali "The Daughter of the Clown" yayımlandı. Roman aynı yıl Türkçe olarak Haber gazetesinde tefrika edildi. Bu eser 1943 yılında CHP Ödülü’nü aldı ve Türkiye’de en çok baskı yapan roman oldu.

1939'da İstanbul'a döndü ve 1940 yılında İstanbul Üniversitesi'nde İngiliz Filolojisi kürsüsünü kurmakla görevlendirildi, kürsünün 10 yıl başkanlığını yürüttü. Shakespeare hakkında verdiği açılış dersi büyük yankı uyandırdı.

1950 yılında Demokrat Parti listesinden İzmir milletvekili olarak TBMM'ye girdi ve bağımsız milletvekili olarak görev aldı. 5 Ocak 1954 günü Cumhuriyet Gazetesi'nde Siyasi Vedaname başlıklı bir yazı yayımlayarak bu görevinden ayrıldı ve tekrar üniversitede görev aldı. 1955'te eşi Adnan Bey'in kaybı ile sarsıldı.

Halide Edib Adıvar'ın eşi Abdülhak Adnan Adıvar ile birlikte Merkezefendi Mezarlığı'nda bulunan kabri, İstanbul

Ölümü

Halide Edib Adıvar, 9 Ocak 1964 tarihinde İstanbul'da 80 yaşındayken böbrek yetmezliği sebebiyle öldü. Merkezefendi Mezarlığı’na, eşi Adnan Adıvar'ın yanına defnedildi.

Sanatı

Hemen her eserinde anlatı türünü benimseyen Halide Edib Adıvar, en çok Ateşten Gömlek (1922), Vurun Kahpeye (1923-1924) ve Sinekli Bakkal (1936) adlı romanlarıyla tanınır ve Cumhuriyet dönemi edebiyatında gerçekçi roman geleneğinin öncülerinden biri olarak kabul edilir. Eserleri genellikle içerik bakımından üç grupta incelenmiştir: Kadın meselelerini ele alan ve eğitilmiş kadının toplumdaki yerini arayan eserleri, Millî Mücadele dönemini anlatan eserleri ve şahsiyetleri, içinde bulundukları geniş toplumla birlikte ele alan romanları.

İngiliz romanı geleneklerine uygun yapıtlarında Türk toplumunun geçirdiği evrimi, bu evrim sürecindeki çatışmaları, kendi deneyim ve gözlemlerine dayanarak sergilemiştir. Olaylar ve kişiler çoğunlukla birbirinin devamı özelliği taşıdığı için ırmak roman olarak nitelendirilebilir. Kadın psikolojisini derinliğine işlediği romanlarında, ideal kadın tipleri yaratmaya çalışan Halide Edib, romanlarını sade bir dil ve üslupla kaleme almıştır.

Eserleri

Roman

1909: Heyulâ
1909: Raik’in Annesi
1910: Seviyye Talip
1912: Handan
1912: Yeni Turan
1913: Son Eseri
1918:
1923: Ateşten Gömlek
1923: Vurun Kahpeye
1924: Kalp Ağrısı
1928: Zeyno'nun Oğlu
1936: Sinekli Bakkal
1937: Yolpalas Cinayeti
1939: Tatarcık
1946: Sonsuz Panayır
1954:
1958: Akile Hanım Sokağı
1958: Kerim Usta'nın Oğlu
1959:
1961: Çaresaz
1963:

Hikâye

1911:
1922: Dağa Çıkan Kurt
1963:
1974:

Anı

1962: Türkün Ateşle İmtihanı
1963: Mor Salkımlı Ev

Oyun

1916:
1945: Maske ve Ruh

Popüler kültürdeki yeri

1993'te Amerikan TV dizisi The Young Indiana Jones Chronicles'ın "Istanbul, September 1918" adıyla yayınlanan 25. bölümünde Halide Edib'i Zuhal Olcay canlandırdı. 1994 yılında TRT 1'de yayınlanan Kurtuluş dizisinde Ayda Aksel, 2017'de Kanal D'de yayınlanan Vatanım Sensin dizisinde Selma Ergeç ve 2020 yılında yine TRT 1'de yayınlanan Ya İstiklal Ya Ölüm dizisinde Dolunay Soysert tarafından canlandırılmıştır. Yüz Yıllık Mucize dizisinin bir bölümünde yer almıştır

Ayrıca bakınız

MEB 100 Türk Edebiyatçısı

Kaynakça

^ ^a ^b "TBMM Albümü 1. Cilt (1920-1950)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF).
^ ^a ^b ^c Süvari, Serdar. . serdarsuvari.com. 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2009.
^ Kâzım Öztürk. TÜRK PARLAMENTO TARİHİ TBMM - IX. DÖNEM 1950 - 1954 VII. CİLT (PDF). s. 555. ^[]
^ . edebiyet.tc. 28 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2009.
^ ^a ^b Erdoğdu, Teyfur. (PDF). ktp.isam.org.tr. Üsküdar Belediyesi Üsküdar Sempozyumu (23-25 Mayıs 2003) Bildiri Kitapçığı. 30 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2016.
^ "Halide Edip Adivar". absoluteastronomy.com (İngilizce). 7 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Kasım 2010.
^ "Halide Edib Hayatı ve Resimleri". tarihduragi.com. 30 Aralık 2016. 30 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Aralık 2016.
^ Aytemiz, Beyhan Uygun. "Halide Edib-Adıvar ve Feminist Yazın" (PDF). Bilkent Üniversitesi. 28 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 2 Kasım 2010.
^ Yalçın Çelik, Dilek (2016). "Halide Edip Adıvar'ın Son Eseri'nde Müfide Kadri'nin Adını Yaşatmak". 1 (1). Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
^ . edebiyatekibi.com. 30 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2010.
^ Derindusunce.org, 08 Eylül 2008, Tuncay Yılmazer, Bir Milliyetçinin Otobiyografisi - Mor salkimli Ev
^ "Ayşe Hür, Türkiye yerine Anadolu Cumhuriyeti Olsaydı Ne Olurdu, Radikal gazetesi, 13.01.2013". 10 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ekim 2013.
^ . 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2014.
^ "Bir Amerikan Mandacısı: Halide Edib Adıvar, Kurtuluş Cephesi, Sayı 73, Mayıs-Haziran 2003". 29 Nisan 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ekim 2013.
^ . 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2013.
^ ""Sabiha, Mustafa Kemal Haklıymış!"". Cumhurıyet Gazetesi. 4 Şubat 1997. 11 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Kasım 2023.
^ "İhanetin Belgesi: "Atatürk ve Arkadaşlarının İdam Kararları"". 11 Mayıs 2020. 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Kasım 2010.
^ "Edebiyat". edebiyat.k12.org.tr. 8 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2024.
^ . www.turkedebiyati.org. 25 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2022.
^ . TDV İslam Ansiklopedisi. 23 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2022.
^ (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015.
^ . 12 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015.

[albüm-1] "TBMM Albümü 1. Cilt (1920-1950)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF).

[suvari-2] Süvari, Serdar. . serdarsuvari.com. 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2009.

[Öztürk-3] Kâzım Öztürk. TÜRK PARLAMENTO TARİHİ TBMM - IX. DÖNEM 1950 - 1954 VII. CİLT (PDF). s. 555. ^[]

[4] . edebiyet.tc. 28 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2009.

[teyfur-5] Erdoğdu, Teyfur. (PDF). ktp.isam.org.tr. Üsküdar Belediyesi Üsküdar Sempozyumu (23-25 Mayıs 2003) Bildiri Kitapçığı. 30 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2016.

[6] "Halide Edip Adivar". absoluteastronomy.com (İngilizce). 7 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Kasım 2010.

[tarihduragi-7] "Halide Edib Hayatı ve Resimleri". tarihduragi.com. 30 Aralık 2016. 30 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Aralık 2016.

[8] Aytemiz, Beyhan Uygun. "Halide Edib-Adıvar ve Feminist Yazın" (PDF). Bilkent Üniversitesi. 28 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 2 Kasım 2010.

[dilek-9] Yalçın Çelik, Dilek (2016). "Halide Edip Adıvar'ın Son Eseri'nde Müfide Kadri'nin Adını Yaşatmak". 1 (1). Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.

[10] . edebiyatekibi.com. 30 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2010.

[11] Derindusunce.org, 08 Eylül 2008, Tuncay Yılmazer, Bir Milliyetçinin Otobiyografisi - Mor salkimli Ev

[aysehur-12] "Ayşe Hür, Türkiye yerine Anadolu Cumhuriyeti Olsaydı Ne Olurdu, Radikal gazetesi, 13.01.2013". 10 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ekim 2013.

[ismail-13] . 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2014.

[14] "Bir Amerikan Mandacısı: Halide Edib Adıvar, Kurtuluş Cephesi, Sayı 73, Mayıs-Haziran 2003". 29 Nisan 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ekim 2013.

[nutuk-15] . 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2013.

[16] ""Sabiha, Mustafa Kemal Haklıymış!"". Cumhurıyet Gazetesi. 4 Şubat 1997. 11 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Kasım 2023.

[17] "İhanetin Belgesi: "Atatürk ve Arkadaşlarının İdam Kararları"". 11 Mayıs 2020. 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.

[18] "Arşivlenmiş kopya". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Kasım 2010.

[19] "Edebiyat". edebiyat.k12.org.tr. 8 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2024.

[20] . www.turkedebiyati.org. 25 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2022.

[21] . TDV İslam Ansiklopedisi. 23 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2022.

[damla-22] (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015.

[inci-23] . 12 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015.