Bosna-Hersek Devleti

Bosna-Hersek, kısa haliyle B&H (BiH / БиХ), resmî adıyla Bosna ve Hersek (Boşnakça, Sırpça, Hırvatça: Bosna i Hercegovina, Sırp Kiril: Босна и Херцеговина), Balkanlar'da 51.197 km² yüz ölçümlü bir ülke. Kuzey, batı ve güneyden Hırvatistan; doğudan Sırbistan ve güneydoğusunda Karadağ ile çevrili olup Adriyatik Denizi'ne Neum şehrinin olduğu yerde yalnızca 20 km'lik limansız bir kıyısı bulunmaktadır. Ülkenin coğrafyası merkez ve güneyde dağlık, kuzeybatıda tepelik, kuzeydoğuda düzlük bir karakter sergiler. Başkent ve en büyük şehir olan Saraybosna, birçok yüksek dağla çevrelenmiştir. Ülkenin çoğunluğunu kaplayan Bosna bölgesinde karasal iklim görülür, bu bölgede yazları sıcak, kışları kar yağışlı ve soğuktur. Ülkenin güney kıyılarındaki daha küçük Hersek bölgesinde ise tipik Akdeniz iklimi görülür. Bosna-Hersek doğal kaynaklar açısından da zengin bir görünüm arz eder.

Bosna-Hersek Sırp-Hırvatça (Latin): Bosna i Hercegovina Sırp-Hırvatça Kiril: Босна и Херцеговина Bosna ve Hersek
(Bayrak) Arma
Millî marş Sırp-Hırvatça: Državna himna Bosne i Hercegovine Sırp-Hırvatça: Државна химна Босне и Херцеговине "Bosna-Hersek Devlet Marşı"
Başkent ve en büyük şehir	Saraybosna 43°52′K 18°25′D / 43.867°K 18.417°D / 43.867; 18.417
Resmî dil(ler)	Yok
Etnik gruplar (2013)	%50,1 Boşnak %30,8 Sırp %15,4 Hırvat %3,7
Demonim	Bosnalı (Hersekli)
Hükûmet	Federal parlamenter direktörlük cumhuriyeti
• Yüksek Temsilci Christian Schmidt^a • Cumhurbaşkanlığı Konseyi Başkanı Denis Bećirović^b • Cumhurbaşkanlığı Konseyi Üyeleri Željka Cvijanović^c Željko Komšić^d • Bakanlar Kurulu Başkanı Borjana Krišto
Yasama organı	Parlamenterler Meclisi
• Üst meclis	Halklar Meclisi
• Alt meclis	Temsilciler Meclisi
Kuruluş tarihi
• Bosna Banlığı 1154 • Bosna Krallığı 1377 • Osmanlı fethi 1463 • Avusturya-Macaristan yönetimi 1878 • Yugoslavya'nın oluşumu 1 Aralık 1918 • ZAVNOBiH 25 Kasım 1943 • Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulması 29 Kasım 1945 • Yugoslavya'dan bağımsızlığını ilan etmesi 3 Mart 1992 •  18 Mart 1994 • Dayton Anlaşması 14 Aralık 1995
Yüzölçümü
• Kara	51.209 km^2
• Su (%)	%1,4
Nüfus
• 2022 tahminî	3.434.000 (135.)
• 2013 sayımı	3.531.159
• Yoğunluk	69/km^2
GSYİH (SAGP)	2024 tahminî
• Toplam	$71,640 milyar (110.)
• Kişi başına	$20.734 (81.)
GSYİH (nominal)	2024 tahminî
• Toplam	$28,738 milyar (115.)
• Kişi başına	$8.317 (85.)
Gini (2015)	▼ 32.7 orta
İGE (2021)	0.780 yüksek · 74.
Para birimi	Değiştirilebilir mark (BAM)
Zaman dilimi	UTC+01 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02 (OAYS)
Tarih formatı	g. a. yyyy. (Milat)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu
İnternet alan adı	.ba
Yüksek Temsilci, Dayton Anlaşması'nın uluslararası sivil denetçisi olarak seçilmiş ve seçilmemiş yetkilileri görevden alma ve yasa çıkarma yetkisine sahiptir. Mevcut Cumhurbaşkanlığı Konseyi Başkanı (Boşnak) Mevcut Cumhurbaşkanlığı Konseyi Üyesi (Sırp) Mevcut Cumhurbaşkanlığı Konseyi Üyesi (Hırvat)

Bosna-Hersek'te insan yaşamı Üst Paleolitik çağında, kalıcı yerleşim ise Cilalı Taş Devri'ne ait Butmir, Kakanj ve Vučedol kültürleriyle başladı. Hint-Avrupa halklarının ulaşmasının ardından İlirya ve Kelt uygarlıkları bölgeye yerleşti. Kültürel, siyasi ve sosyal açılardan zengin ve karmaşık bir tarihe sahip olan ülkede bugün çoğunluğu oluşturan Güney Slavları'nın yerleşmesi 6 ile 9. yüzyıllar arasına rastlar. 12. yüzyılda kurulmuş Bosna Banlığı'nı takip eden 14. yüzyıl Bosna Krallığı, 1463'te Osmanlı İmparatorluğu tarafından yıkıldı. Bosna-Hersek 19. yüzyıl sonlarına dek Osmanlı hakimiyetinde kaldı. Osmanlılar bölgeye İslam'ı getirdiler ve ülkenin sosyokültürel yapısını büyük oranda değiştirdiler. 1878'deki Berlin Kongresi uyarınca Bosna Vilayeti fiilen Avusturya-Macaristan hakimiyetine girdi. İki savaş arası dönemde Yugoslavya Krallığı'na katılan Bosna-Hersek, II. Dünya Savaşı'nın ardından yeni kurulan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'ni oluşturan federe cumhuriyetlerden biri oldu. Yugoslavya'nın dağılmasını takiben 1992'de bağımsızlık ilan eden Bosna-Hersek, yeni kurulan devleti kabul etmeyen Sırp toplumu nedeniyle üç yıl sürecek Bosna Savaşı'na sürüklendi. Savaş 1995'te imzalanan Dayton Antlaşması ile sona erdi. Antlaşmaya göre ülkede barışı uygulayacak Barışı Uygulama Konseyi adı altında uluslararası bir konsey kuruldu. Konsey tarafından kurulan Bosna-Hersek Yüksek Temsilciliği cumhurbaşkanını görevden alma dahil birçok yetkiyle donatıldı. Ayrıca üçlü cumhurbaşkanlığı ile ülkedeki üç etnik grup temsil edilmesi sağlandı.

2013 sayımına 3,531,159 nüfusa sahip olan ülke anayasada kurucu halklar olarak belirtilen ve eşit haklara sahip olan üç etnik gruba ev sahipliği yapmaktadır. Bu gruplar nüfusun %50,11'ini oluşturan Boşnaklar, %30,78'ini oluşturan Sırplar ve %15,43'ünü oluşturan Hırvatlardır.İngilizcede ve daha birçok dilde etnik kimlik göz önünde tutulmadan tüm Bosna-Hersek halkına Bosnalı denir. Ancak Türkçede tarihten gelen yakınlıktan dkuruluş_olayıı Bosnalı denildiğinde Boşnaklar yani Bosnalı Müslümanlar kastedilir.^[] Ayrıca ülkede Bosnalı veya Hersekli olmak da ayrı etnik kimliği vurgulamak için kullanılır. Yahudiler, Çingeneler, Ukraynalılar ve Türkler gibi diğer azınlıklar, anayasada "diğerleri" kategorisinde sınıflandırılır.

Bosna-Hersek çift meclisli bir yasama organı ve üç üyeli Cumhurbaşkanlığı ile yönetilir, ancak merkezî hükûmetin gücü oldukça kısıtlıdır. Ülke iki özerk devletçiğe (entite) bölünmüş durumdadır. Bunlar, Bosna-Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti'dir. Brçko İlçesi Dayton Antlaşması'yla iki entitenin de dışında bırakılmıştır ve kendisine ait bir yerel yönetimi bulunmaktadır. Bosna-Hersek Federasyonu 10 kantona ayrılmıştır.

Bosna-Hersek gelişmekte olan bir ülkedir ve İnsani Gelişme Endeksi'nde 73. sırada yer almaktadır. Ülke ekonomisi büyük ölçüde sanayi ve tarıma dayalıdır, ancak turizm ve hizmet sektörü son yıllarda önemli ilerleme kaydetmiştir. Bosna-Hersek Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Avrupa Konseyi, Barış İçin Ortaklık, Orta Avrupa Serbest Ticaret Antlaşması ve Akdeniz İçin Birlik üyesidir. Ülke Avrupa Birliği'ne potansiyel aday statüsündedir, 15 Aralık 2022’de Avrupa Birliği Bosna Hersek’e adaylık statüsüne onay vermiştir. ve Nisan 2010'dan beri NATO'ya adaydır.

Bosna adı

"Bosna" adından ilk kez 958 yılında Bizans İmparatoru VII. Konstantinos'un kaleme aldığı jeopolitik bir kitap olan De Administrando Imperio'da bahsedilir. Bosna adını "Horion Bosona" dan alır. Eski dilde iyi insanların bölgesi anlamına gelir.

Etnik yapı

Dayton Antlaşması sonrasında entitelerin yüz ölçümleri şöyledir:

• Bosna-Hersek Federasyonu: 26.345 km² (%51,46)
• Sırp Cumhuriyeti (RS): 24.840 km² (%48,52)
• Brčko İlçesi: 12 km² (%0,02)

İklim

Bosna-Hersek'te karasal iklim hakimdir. Hava sıcaklıkları, en sıcak aylar olan Temmuz ve Ağustos’ta 30 dereceye kadar çıkarken, en soğuk günler ise, Aralık ve Ocak aylarında yaşanmakta ve sıcaklık -20 dereceye kadar düşmektedir. Genelde 4 mevsim bol yağış alan ülkede en yağışlı ay Haziran (110–115 mm), en kurak ay ise Aralık'tır (40–70 mm). Ülkenin güneybatı kesiminde ve Akdeniz iklimi görülür. Bu bölgelerde meyve-sebze bahçeleri, üzüm bağları bulunmaktadır. Hayvancılık ise, ülkenin tümünde yapılmaktadır.

Başlıca nehirleri Una, , Drina, Sava, Bosna, ve Mostar Köprüsü'nün altından akan Neretva'dır.

Başlıca doğal kaynakları kömür, demir, boksit, manganez, ormanlar, bakır, krom, çinko, kurşun, tuz, barit, asbest, kaolin ve alçıdır.

Ülkedeki ekilebilir toprakların oranı %14, otlak ve meraların oranı %20, orman ve ağaçlık alanların oranı %39, diğer toprakların oranı da %27'dir. Sulanabilen arazi 20 km²'dir.

Eğitim

İlkokul eğitimi 9 yıldır. Lise eğitimi ise 4 yıl. Boşnak, Hırvat ve Sırplar aynı okullarda eğitim almaktadır. Öğretmen yetiştirme pedagoji fakültelerinde gerçekleşmektedir ancak öğretmen lisansı olmadan da öğretmenlik yapılmaktadır. Bosna-Hersek'te eğitimi, kalitesi açısından iki kısma ayırmalıyız: Yükseköğretim öncesi ve yükseköğretim. İlk ve orta öğretimde sağlam Yugoslavya eğitim sisteminden vazgeçilmemesi; öğrencilerin yükseköğretime tam anlamıyla hazırlanmasını sağlamaktadır. Bosna-Hersek'te üniversite giriş sınavı olamamakla birlikte öğrenciler istedikleri bölümde istedikleri kadar sene uzatarak okuyabilmektedirler.

Bosna-Hersek'in köklü bir yüksek eğitim geçmişi vardır. Ülkede ilk yüksek eğitim kurumu 1531 yılında Gazi Husrev Bey tarafından kurulmuştur. Ülkenin ilk modern üniversitesi 1940 yılında kurulan Saraybosna Üniversitesi'dir. Bugün pek çok devlet okulunun yanı sıra özel üniversiteler de eğitim hizmeti vermektedir. Bosna-Hersek Bilim ve Sanatlar Akademisi bölgenin en önemli sanat okullarından biridir.

Tek Çatı Altında İki Okul

1995 yılında Bosna Savaşı'nın sonlanmasından sonra uygulanmaya konan bu sistemde Bosnalı, Sırp ve Hırvat öğrenciler için, özellikle tarih, edebiyat, dil gibi dersler ayrı müfredat olarak, farklı sınıflarda kendi etnik kökenlerindeki öğretmenler tarafından verilir. Okulun iki farklı girişi ve bölünmüş bir bahçesi bulunur.

Tarih

1878 yılında Bosna için kullanılan bayrak

Bosna-Hersek'in eski bayrağı (1992-1998)

Akdeniz kıyısındaki diğer şehirler gibi Bosna'da tarih sahnesindeki yerini Roma İmparatorluğu içerisinde almıştır. Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra Bosna'nın yönetimi 1200'lü yıllarda bağımsızlığını elde edene kadar çeşitli kereler el değiştirmiştir. Bağımsızlığını 260 yılı aşkın bir süre koruyan Bosna Krallığı, bu süre boyunca Macarlar ve Sırplara karşı topraklarını savunmak zorunda kalmıştır.

1463 yılında Osmanlı idaresi altına geçen Boşnaklar aynı zamanda İslam'ı benimsedi. İslamı kabul etmeyen Boşnakların dini vecibelerini yerine getirmesine izin veren Osmanlı idaresi Bosna topraklarında inşa ettiği yapılar ve camilerle aynı zamanda Boşnakların gelenekleri ile kültürüne de etki etmiştir. 1878 yılına kadar devam edecek olan Osmanlı idaresi altındaki dönemde pek çok Boşnak Osmanlı idaresinde, devlet yönetiminde önemli görevlere getirilmiştir. Zayıflayan Osmanlı İmparatorluğu'nu parçalamaya karar veren müttefiklerin malî sıkıntılar içerisindeki İstanbul'a baskısı sonucu Bosna'daki Osmanlı idaresi savaşılmadan, masa başında son bularak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun kontrolüne geçmiştir.

1918-1941 yılları arasındaki dönem Yugoslavya Krallığı'nın iç karışıklıkları ve savaşla geçmiştir. 1941-1945 yılları arasındaki II. Dünya Savaşı sırasında Naziler Yugoslavya'yı işgal ederek Slovenya'yı Almanya'ya, Hırvatistan'ı İtalya'ya ve Makedonya'yı Bulgaristan'a bağlayarak özellikle Yahudi ve Çingenelere karşı bir etnik temizlik hareketine girişerek toplama kamplarında binlerce insanı öldürmüşlerdir.

1945-1990 yılları arasındaki soğuk savaş döneminin 35 yıllı Tito'nın liderliği altında geçti. Bu dönemde Bosna-Hersek'in sınırları 1918 öncesi döndü ve Boşnaklar kültürel kimliklerine yeniden kavuştular. Batı'nın desteği ile Yugoslavya'da savaşın izleri çabuk silindi. Batılı ülkeler Yugoslavya'yı sadece ekonomik değil aynı zamanda askeri ve siyasi alanda da destekledi. 1970'li yıllarda Sovyet müdahalesi riski ile karşılaşıldığında Amerika Birleşik Devletleri Yugoslavya'yı savunmak için nükleer güce başvurabileceğini açıkladı. Soğuk Savaş'ın son bulması ve sona eren komünist rejimle birlikte parçalanan Sovyetler Birliği'nden Yugoslavya da etkilendi.

1878 Avusturya-Macaristan'ın Bosna-Hersek'i İşgali

1986-1992 yılları arasında yaşanan kanlı iç savaşların sonrasında Yugoslavya parçalandı. Aşırı milliyetçi Slobodan Miloşeviç ve onun desteklediği militanlarca Büyük Sırbistan'ı kurma hayalleri ile sistematik bir katliam gerçekleştirildi. Bu dönemde 100.000'in üzerinde Boşnak yaşamını kaybetti. Sırpların başta Saraybosna olmak üzere kuşatma altında tuttuğu şehirleri bombalamasına, sniper ateşi ile masum sivilleri öldürmesine, başta aydınlar olmak üzere seçilmiş kişilerin toplama kamplarında öldürülmesi ile gerçekleştirilen etnik temizlik hareketine batılı ülkeler; uzun süre gereken tepkiyi göstermeyerek soykırıma seyirci kaldı.

Şubat 1992'de bağımsızlığını ilan eden Bosna-Hersek 7 Nisan 1992'de ABD ve diğer batılı ülkelerce tanındı ve 22 Mayıs 1992'de Birleşmiş Milletler'e yaptığı üyelik başvurusu kabul edildi.

Bosna Savaşı 1992 yılının ilkbaharında başladı. Bosna'nın kuzeyini hedef alan saldırıların amacı bu bölgelerden Boşnak ve Hırvatları uzaklaştırarak Sırp devletini kurmaktı. Sırpların bu saldırıları bölgedeki diğer etnik gruplar için tam bir felakete dönüştü. Kuşatma altındaki şehirler ve mülteci kamplarında pek çoğu öldürüldü ve işkenceye uğradı.

Savaşın ilk aylarında askeri olmayan doğudaki pek çok Boşnak şehri Sırpların saldırıları sonucu kkuruluş_olayıca düştü. Ancak şehri çeviren tepelerinde yardımıyla Srebrenitsa saldırılara karşı kendisini başarıyla savundu.

1993'te Birleşmiş Milletler altı yerleşim birimini "güvenli bölge" ilan etti; Srebrenitsa da bunlardan birisiydi. Amaç sınırları korunabilir hale getirerek barış için görüşülebilir bir zemin oluşturmaktı.

Boşnaklar

Mayıs 1995'te Sırplar Saraybosna'daki kuşatmayı şiddetlendirdi ve Nato Sırplara karşı hava saldırısı düzenlendi. Buna misilleme olarak Sırplar, altı güvenli bölgeyi bombalayarak 300 Birleşmiş Milletler askerini rehin aldı. Sırpların şehre yaklaşması üzerine, Srebrenitsa'daki Boşnaklar, Hollandalı askerlerin kendilerini savunmasını istemiştir. Buna rağmen red cevabı aldıklarında, güvenli bölge olduğu için şehre girilirken ellerinden alınan silahların teslimi ve şehrin bizzat Boşnaklar tarafından savunulması yönündeki taleplerini ilettikleri halde, Boşnaklar silahsız ve yalnız bırakılmışlardır. Temmuz 1995'te general Mladic komutasındaki Sırp güçleri Srebrenitsa'daki Hollandalı Birleşmiş Milletler güçleriyle anlaşarak şehri hedef aldı. Yaklaşık 25.000 Boşnak Sırp tehdidi üzerine şehri terk ederek bir başka güvenli bölge olan Potocari'ye ulaştı. Sırplar Srebsenitsa'ya geldiğinde Hollandalı Birleşmiş Milletler gücü komutanı, Sırpları engellemek yerine onlara katliam konusunda yardımcı oldu. Hollandalı birliklerin komutanı, Sırp general Mladic ile karşılıklı olarak kadeh bile kaldırmıştır. Hollandalı birlikler hiç müdahale bulunmamış, hatta soykırımın düzgün bir şekilde gerçekleştirilmesi için katliama yardımcı bile olmuşlardır. Kadın ve çocuklar ayrıldıktan sonra askerlik çağına gelmiş olan erkekler otobüslere bindirilip kampın yakınında kurşuna dizilerek öldürülmüştür. II. Dünya Savaşı'ndan sonraki bu en büyük soykırımda 10-15 bin Boşnak'ın katledildiği iddia edilmektedir. Kızılhaç yetkilileri bu kuruluş_olayılar sırasında 7.500-8.000 kişinin kaybolduğunu bildirmiştir. kuruluş_olayıın en ilginç tarafı ise, bu kuruluş_olayıdan utanması gereken Hollandalı birlikler, memleketlerine döndüklerinde Hollanda hükûmeti tarafından "madalya" ile ödüllendirilmişlerdir.

Srebrenitsa Katliamı'nın ardından o güne kadar kuruluş_olayılara kayıtsız kalan batı kamuoyunda Sırplara karşı baskılar arttı ve 1995 yılı sonlarında savaş son buldu.

Bosna-Hersek'in Konumu

Bosna-Hersek Haritası

Bosna-Hersek Haritası

Bosna-Hersek, Bosna-Hersek Federasyonu (FBiH); Sırp Cumhuriyeti (RS); ve Brçko Bölgesi (BD). olmak üzere Üç idarî bölgeden oluşmaktadır.

• M.Ö. 1. yüzyıl: Romalıların bugünkü B-H toprakları üzerinde hakimiyet kurması.
• 476: Roma İmparatorluğu’nun yıkılması ve bölgenin Ostrogotların ve daha sonra Bizans’ın eline geçmesi.
• 650: Hırvat ve Sırpların ve başka slavların Balkanlara göç etmeleri (Bazı kaynaklar Hırvat ve Sırpların bugünkü İran’dan Balkanlara göç ettiklerini iddia etmektedir).
• 1102: Bölgenin Macar hakimiyetine geçmesi.
• 1167-1180: Bölgenin tekrar Bizans’ın kontrolüne geçmesi.
• 1180-1204: Ban Kulin’in hakimiyeti.
• 1322-1353: Ban Stephen Kotromanic’in egemenliği.
• 1353-1391: Kral Stephen Tvrtko’nun egemenliği.
• 1366: Osmanlıların Balkanlardaki ilk kazanımları.
• 1382-1386: Osmanlıların Bulgaristan, Arnavutluk ve Sırbistan’da toprak kazanımları.
• 1389: Kosova Meydan Savaşı.
• 1463: Bosna’nın Fatih Sultan Mehmed tarafından fethedilerek Rumeli Eyaletine bağlı bir sancak statüsüyle Osmanlı İmparatorluğu’na katılması.
• 1483: Osmanlıların Hersek'i fethi.
• 1492: Engizisyon zulmünden kaçan Yahudilerin Balkanlara ve özellikle Bosna’ya yerleşmeleri.
• 1583: Bosna’nın eyalet statüsü kazanması.
• 1699: Karlofça Antlaşması (Habsburg İmparatorluğu'nun Macaristan'ı ele geçirmesi).
• 1789: Fransız ihtilali ve Avrupa'da milliyetçilik akımlarının güçlenmesi.
• 1804: Sırp soylularının Osmanlı yönetimine karşı ayaklanması.
• 1807: Sırp özerkliğinin kabulü.
• 1812: Osmanlı yönetiminin Sırbistan üzerinde tekrar hakimiyet sağlaması.
• 1875: Bosna’da dinî çekişmelerin başlaması.
• 1878: 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı)'nı takiben yapılan Berlin Antlaşması (1878)hükümleri uyarınca Bosna’nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu yönetimine bırakılması.
• 1908: Bosna’nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından ilhâkı.
• 1912-1913: Balkan savaşları.
• 1914: Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliaht prensi Franz Ferdinand ve eşinin Saraybosna (Saraybosna)’da Gavrilo Princip adlı bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi ve I. Dünya Savaşı’nın başlaması.
• 1918: Bosna’nın I. Dünya Savaşı sonrası kurulan Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı’nın bir parçası olması.
• 1921: Kral Alexander’ın iktidarı ve ülke adının Yugoslavya (Güney Slavların Ülkesi) olarak değiştirilmesi.
• 1929: Yugoslavya’da çok partili demokrasiye geçme çabaları, ancak başarılı olunamaması.
• 1941: Bosna’nın Almanya tarafından ilan edilen "Hırvatistan Bağımsız Devleti"nin yönetimi altına girmesi. Almanya’nın kontrolü altındaki Hırvat milliyetçisi Ustaşaların yönetimi ele geçirmesi. Partizan ve Çetniklerin (Sırp milliyetçisi) Almanya’ya ve Ustaşa yönetimine karşı direniş başlatmaları.
• 1945: Josip Broz Tito’nun yeni Yugoslavya’yı kurması, II. Dünya Savaşı’nın sonu.
• 1948: Tito ve Stalin arasındaki anlaşmazlık neticesinde Yugoslavya’nın Kominform’dan ihraç edilmesi.
• 1974: ’de Müslümanlara etnik statü tanınması.
• 1980: Tito’nun ölümü.
• 1990: Slobodan Miloşeviç’in Sırbistan Cumhurbaşkanlığı’na seçilmesi. Milliyetçi Sırp hareketlerinin ateşlenmesi.
• 1991: Slovenya ve Hırvatistan’ın Yugoslavya’dan ayrılması, Belgrad tarafından kontrol edilen Yugoslav Ordusu’nun bu ülkelere saldırması.Birleşmiş Milletler’ in eski Yugoslavya’ya silah ambargosu uygulaması.
• 1992: Referandum akabinde Bosna-Hersek’in bağımsızlık ilan etmesi, buna karşılık Bosnalı Sırpların da Republika Srpska’yı ilanı, ülke içi çatışmaların başlaması. BM’nin Hırvatistan’daki çatışmaların Bosna-Hersek’e yayılmasını önlemek amacıyla UNPROFOR Karargahı’nı Saraybosna’ya yerleştirmesi. Sırp-H

  Gazi Hüsrev Bey Camii

• 1993: B-H’in etnik temeller çerçevesinde kantonlara ayrılmasını öngören nın Bosnalı Sırplar tarafından reddedilmesi. Boşnaklar ve Hırvatlar arasında çatışmaların başlaması. NATO uçaklarının BM’nin uçuş yasağını uygulamaya koyması. BM Güvenlik Konseyi’nin Boşnaklar için 6 güvenlikli bölge ilan etmesi.
• 1994: Hırvatlar ve Boşnakların, aralarındaki çatışmaları sona erdiren anlaşmayı imzalamaları. NATO’nun Bosnalı Sırplara geri çekilmeleri hususunda ültimatomu. 50 uçağın katılımı ile NATO’nun Bosna Sırp Yönetimi’nin askeri havaalanlarını bombalaması.
• 1995: BM Güvenlik Konseyi’nin Boşnaklar için 6 güvenlikli bölgesinden biri olan Srebrenitsa'da Bosna Sırp Yönetimi'nin askerleri tarafından kadın, erkek, çocuk ayırt edilmeksizin yapılan katliam. (Srebrenitsa Katliamı'nın ardından birbirine karışıp tanınmayacak hale gelen binlerce cesetten bulunabilen ceset sayısı 8.372'dir. Bu katliam Avrupa'nın gördüğü gelmiş geçmiş en büyük toplu katliam olma özelliğini taşır.
• 1995: Boşnak ve Hırvat güçlerinin Sırpların kontrolündeki ve . NATO’nun artan hava saldırıları sonucu tarafların ateşkesi kabulü.
• 1995 : 14 Aralık: Paris’te “Dayton Barış Antlaşması”nın imzalanması ve Bosna-Hersek Devletinin kurulması. BM Güvenlik Konseyi’nin barış gücü faaliyetlerini NATO’ya devretmesi. Dayton Barış Antlaşması’nın askeri yönlerini uygulamak amacıyla NATO liderliğinde 60.000 kişilik IFOR’un (Implementation Force) ülkeye yerleştirilmesi.
• 1996: IFOR’un yerini daha az personele sahip SFOR’un (Stabilization Force, hâlen 17.700 kişi) alması. Dayton Barış Antlaşması’nın sivil yönlerini uygulamakla yükümlü Yüksek Temsilcilik Ofisi ’nin (-Office of High Representative) faaliyete geçmesi. Bosna-Hersek’in ilk üçlü Başkanlık Konseyi üyelerinin seçimle göreve gelmesi: Aliya İzzetbegoviç (Boşnak üye), (Hırvat üye), (Sırp üye).
• 1997: 4 Şubat: Statüsü Dayton Barış Antlaşması'yla düzenlenmemiş olan ihtilaflı Brcko Bölgesi’nin uluslararası yönetime devredilmesi.
• 1998: 22 Haziran: Bosna-Hersek’in para birimi Konvertibl Mark (KM)’ın yürürlüğe girmesi.
• 2001: Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından aranan sanıklardan, Slobodan Miloseviç’in, Bosna-Hersek, Kosova ve Hırvatistan’daki suçlarla ilgili olarak yargılanmak üzere, Mahkemeye teslim edilmesi.

Siyasi yapı

Günümüzde Bosna-Hersek, iki alt-devletten oluşur. Boşnak ve Hırvatların oluşturduğu Bosna-Hersek Federasyonu (FBiH) ve Sırpların oluşturduğu Sırp Cumhuriyeti (RS).

Bosna-Hersek Federasyonunun kantonları

Bosna-Hersek, iki entite ve Brcko bölgesinden oluşmaktadır:

• Toprakların %51'ine sahip Hırvat ve Boşnaklardan oluşan Bosna-Hersek Federasyonu,
• Toprakların %49'una sahip Sırplardan oluşan Sırp Cumhuriyeti.

Bosna-Hersek Devletinin yapısı 1992-1995 yılları arasında cereyan eden iç savaşı sona erdiren Dayton Barış Antlaşmasıyla (DBA) belirlenmiş olup ülke Bosna-Hersek Federasyonu (Federasyon da kendi içinde 10 Kantona ayrılmıştır) ve Sırp Cumhuriyeti (Republika Srpska-RS) olarak iki birime (entiteye) ve bir küçük özerk bölgeye (Brcko) bölünmüştür.

Her birimin siyasi ve ekonomik yapılanması birbirinden farklıdır. Bosna-Hersek, Hırvatistan ve Yugoslavya'nın yanı sıra, AB, Fransa, Federal Almanya, Rusya, İngiltere ve ABD temsilcilerinin de gözlemci olarak imzaladıkları Dayton Barış Antlaşması bir ana metin ile 11 ekten oluşmakta ve sivil ve askeri alanlarda düzenlemeler içermektedir. Anlaşmanın askeri yönlerinin uygulanması ilk bir yıllık süre için IFOR (Implementation Force) adı altında NATO liderliğinde, bazı NATO dışı ülkelerin de katılımıyla oluşturulan yaklaşık 60.000 kişilik kuvvetin sorumluluğuna verilmiştir.

Bir yıllık görev süresi 20 Aralık 1996’da biten bu kuvvetin yerini daha az personele sahip SFOR (Stabilization Force) almıştır. Türkiye her iki kuvvete de Zenica’da konuşlanmış bulunan bir Tugay ile katılmıştır. 2001 yılı sonu itibarıyla SFOR’daki asker sayısı 17.700’e, Türk Tugayı ise Tabur düzeyine indirilmiştir.

8-9 Aralık 1995 tarihlerinde Londra'da düzenlenen Barışı Uygulama Konferansı'nda Dayton Barış Antlaşması'nın imzalanmasıyla Uluslararası Eski Yugoslavya Konferansı'nın (ICFY) başlıca hedeflerine ulaşılmış olduğu ve barışın uygulanmasından sorumlu olacak yeni bir yapıya ihtiyaç duyulduğu tespit edilerek, ICFY'nin yerini almak üzere Londra Konferansı'na katılan tüm devletlerin, Uluslararası Örgütlerin ve Kuruluşların katılımıyla bir Barışı Uygulama Konseyi'nin (Peace Implementation Council-PIC) kuruluşuna karar verilmiş, Konseye siyasi yönlendirmede bulunmak üzere de bir Yönlendirme Kurulu (Steering Board-SB) kurulmuş ve üyeleri belirlenmiştir. Türkiye Yönlendirme Kurulunda İslam Konferansı Örgütü'nü temsilen yer almaktadır.

Anlaşmanın sivil yönlerinin uygulanması “Yüksek Temsilcilik”in (Office of the High Representative) sorumluluğundadır. Yüksek Temsilcilik görevini hâlen İngiliz Liberal Demokrat Partinin eski lideri Paddy Ashdown, yardımcılıklarını ise Amerikalı Ralph Johnson ve Alman Matthias Sonn yürütmektedir. Saraybosna’daki Yüksek Temsilcilik Ofisi'nde Türkiye'den de Dışişleri Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü mensubu görev yapmaktadır. Ayrıca Birleşmiş Milletler Uluslararası Polis Görev Gücü - United Nations International Police Task Force - UNIPTF- bünyesinde Türk Polis gücü başkanlığında Türkiye İçişleri Bakanlığı,Jandarma Genel Komutanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü'nden personel görev yapmaktadır. Söz konusu görevde değişik tarihlerde Emniyet Müdürlerinden Ömer Gürülkan, Metin Meydan UNIPTF- Türk Grubu Başkanı olarak görev yapmışlardır.^[]

Demografi

Din

Bosna Hersek'te din (2013 nüfus sayımı)
Din			Yüzde
Müslüman			%50.7
Ortodoks Hıristiyan			%30.7
Katolik Hıristiyan			%15.2
Diğerleri			%1.2
Ateist			%0.7
Agnostik			%0.3
Beyan edilmedi			%0.9
Cevap yok			%0.2

Bosna Hersek dini açıdan çeşitlilik gösteren bir ülkedir. 2013 nüfus sayımına göre, Müslümanlar nüfusun %50,7'sini oluştururken, Ortodoks Hıristiyanlar %30,7, Katolik Hıristiyanlar %15,2, %1,2 diğer ve %1,1 ateist veya agnostik, geri kalanı ise beyan etmemiş veya soruyu yanıtlamamıştır. 2012 yılında yapılan bir anket, Bosna'daki Müslümanların %54'ünün mezhepsiz, %38'inin ise Sünnilik mezhebine mensup olduğunu ortaya koymuştur.  

Kültür

• Ayvaz Dede Şenlikleri
• Đurđevdan

Ayrıca bakınız

• Bosna-Hersek Cumhuriyeti
• Bosna Savaşı
• Bosna-Hersek'in erken tarihi

Kaynakça

1. ^ ^{a b} Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine / Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina (2016). "Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini, 2013: Rezultati Popisa / Census of Population, Households and Dwellings in Bosnia and Herzegovina, 2013: Final Results" (PDF) (Boşnakça ve İngilizce). 25 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 21 Haziran 2021. 
2. ^ "Bosnia and Herzegovina • Country facts • PopulationData.net". PopulationData.net. 21 Mart 2020. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Nisan 2020. 
3. ^ "Danas se iz Norveške kući vraća 13 državljana BiH, a šta je sa ostalima?". MojaBiH (Boşnakça). 5 Nisan 2020. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Nisan 2020. 
4. ^ CIA 2019.
5. ^ "Demografija, 2022" (PDF). bhas.gov.ba. Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina. 31 Ekim 2023. s. 26. 19 Şubat 2024 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2024. 
6. ^ "Demografija, 2022" (PDF). bhas.gov.ba. Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina. 31 Ekim 2023. s. 26. 19 Şubat 2024 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2024. 
7. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (BA)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 21 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
8. ^ "Distribution of family income – Gini index". The World Factbook. TWB. 29 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2017. 
9. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
10. ^ . 31 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2021. 
11. ^ Constitutional Court of Bosnia and Herzegovina, U-5/98 (Partial Decision Part 3), p. 36, Sarajevo, 1 July 2000. 
12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2017. 
13. ^ http://www.popis2013.ba/popis2013/doc/Popis2013prvoIzdanje.pdf 24 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Bosna-Hersek Etnik Yapı
14. ^ "Abant Sosyal Bilimler Dergisi". Mehmet DALAR, Dayton Barış Antlaşması ve Bosna-Hersek’in Geleceği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi. 2008. 14 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . 
15. ^ "Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical Update" (PDF). UNDP. 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Eylül 2018. 
16. ^ . World Bank. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2020. 
17. ^ "AB'den Bosna Hersek'e yeşil ışık: Adaylık statüsü verilecek". Cumhuriyet. 15 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2022. 
18. ^ . nato.int. NATO. 18 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015. In April 2010, NATO Foreign Ministers at their meeting in Tallinn, reviewed progress in Bosnia and Herzegovina's reform efforts and invited the country to join the Membership Action Plan. 
19. ^ "Prof. Besim Spahic - Kakanj 2012 (Cijeli film)". 14 Şubat 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Kasım 2012. 
20. ^ "Geleceğini Arayan Ülke 5: Eğitim ve Kültür". www.bbc.co.uk/. BBC Türkçe. 4 Şubat 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Nisan 2016. 
21. ^ "Population at 20 Ekim 2011" (Rumence). . 5 Temmuz 2013. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
22. ^ (PDF). Pew Research Center. 2012. s. 30. 26 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 

Dış bağlantılar

• Bosna-Hersek hükûmeti resmî web sitesi 24 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• Bosna-Hersek Turizm Ofisi resmî web sitesi 16 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• Bosna-Hersek ile İlgili Arşiv Belgeleri (1516-1919) 6 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .