Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İkinci Veba salgını, 1348'de Avrupa'ya ulaşan ve sonraki dört yıl içinde Avrasya nüfusunun yarısını öldüren Kara Veba ile başlayan büyük bir veba salgınları dizisidir. Veba çoğu yerde yok olmasına rağmen, endemik hale geldi ve düzenli olarak tekrarladı. 17. yüzyılın sonlarında bir dizi büyük salgın meydana geldi ve hastalık 18. yüzyılın sonlarına veya 19. yüzyılın başlarına kadar bazı yerlerde tekrarladı. Bundan sonra, bakterinin yeni bir türü, 19. yüzyılın ortalarında Asya'da başlayan üçüncü veba salgınına yol açtı.
| İkinci veba salgını | |
|---|---|
 Kara Ölüm'ün Avrupa'ada yayılması (günümüz sınırları ile gösterimiştir), 1347-1351 | |
| Hastalık | veba |
| Patojen cinsi | Yersinia pestis |
| Yer | Avrasya |
| İstatistikler | |
Vebaya, vahşi doğada çeşitli türlerin parazitik pirelerinde ve insan toplumunda sıçanlarda bulunan Yersinia pestis bakterisi neden olur. Bir salgında, yakındaki tüm konakçılarını öldürebilir ve böylece yok olabilir, ancak öldürmediği diğer konaklarda aktif kalabilir ve böylece yıllar veya on yıllar sonra yeni bir salgına neden olabilir. Bakterinin, gemilerde veya araçlarda taşınan fareler, tahılda gizlenmiş pireler ve - daha öldürücü formlarında - doğrudan insanlar arasında kan ve balgam yoluyla bulaşan dahil olmak üzere çeşitli bulaşma ve enfeksiyon yolları vardır.
Genel bakış
Dünya tarihinde üç büyük veba salgını yaşanmıştır. 6. ve 7. yüzyıllarda Justinianus Veba Salgını, kayda geçmiş bilinen ilk salgındır ve vebanın kesin olarak kaydedilmiş ilk yayılma modelini işaret eder. Tarihsel açıklamalara göre, Konstantinopolis nüfusunun % 40'ı vebadan ölmüştür. Modern tahminler, 700'lerde ortadan kaybolmadan önce Avrupa nüfusunun yarısının bu ilk veba salgınının bir sonucu olarak öldüğünü göstermektedir. 750'den sonra veba, 14. yüzyılın Kara Ölüm'e kadar Avrupa'da tekrar ortaya çıkmamıştır.
1347'de Kırım'da ortaya çıkan ikinci salgının kökenleri tartışmalıdır, ya Orta Asya ya da Kırım'da ortaya çıkmıştır. 1400 yılına kadar dünya nüfusunu tahmini 450 milyondan 350-375 milyona düşürmüş olabilir.
Veba, 19. yüzyılın başlarına kadar değişen virülans ve ölüm oranlarıyla aralıklarla geri döndü. Örneğin İngiltere'de veba 1360-1963'te geri döndü, Londralıların %20'sini ve 1369'da %10-15'ini öldürdü. 16. yüzyılın sonunda, veba Kanarya Adaları'ndaki San Cristóbal de La Laguna'yı (1582-83) vurdu. 17. yüzyılda, salgınlar bir dizi "büyük veba" idi: Büyük Sevilla Vebası (1647-1652), Büyük Londra Vebası (1665-1666) ve Büyük Viyana Vebası (1679). 1720-1722'deki Büyük Marsilya Vebası'ndan,Büyük 1738 Vebası (Doğu Avrupa'yı vuran) ve 1770-1772 Rusya veba salgınından sonra, öldürücü biçimiyle, Avrupa'dan yavaş yavaş kaybolmuş gibi görünmekte olup Mısır ve Ortadoğu'da devam etmiştir. 19. yüzyılın başlarında, veba tehdidi azalmıştır, ancak yerini hızla yeni bir hastalık olan kolera almıştır, 19. ve 20. yüzyıllarda Asya ve Avrupa'yı kasıp kavuran birkaç kolera pandemisinden ilki Asya kolera pandemisidir.
Üçüncü veba salgını 1890'larda Çin'i vurdu ve Hindistan'ı harap etti. Büyük ölçüde Doğu'da bulunurken, batı Amerika Birleşik Devletleri'nde endemik hale geldi. Sporadik (Vakaların dağınık, tesadüfi ve genellikle nadir olarak görülmesi.) veba salgınları oluşmaya devam etmektedir.
Kara Ölüm
Arap tarihçileri İbn Al-Wardi ve Makrîzî, Kara Ölüm'ün Moğolistan'da ortaya çıktığına inanıyorlardı ve Çin kayıtları, 1330'ların başında Moğolistan'da büyük bir salgın olduğunu göstermektedir.
Son yıllarda, Kara Veba'nın büyük olasılıkla Hazar Denizi'nin kuzeybatı kıyılarında ortaya çıktığını ve Hindistan ve Çin'e bile ulaşmamış olabileceğini gösteren daha fazla araştırma ortaya çıktı,Delhi Sultanlığı ve Yuan Hanedanlığı üzerine yapılan araştırmalar, on dördüncü yüzyıl Hindistan'ında herhangi bir ciddi salgına dair hiçbir kanıt göstermediği gibi, on dördüncü yüzyıl Çin'inde de vebaya dair hiçbir özel kanıt göstermemiştir.
1331'de Çin'de ve 1351-1354'te Hebei, Şansi ve diğer vilayetlerde yerel nüfusun %50 ila %90'ını öldürdüğü düşünülen ve on milyonlarca kişiye ulaşan büyük salgınlar vardır. Bununla birlikte, ikinci dizi salgın için göstergeler olmasına rağmen, günümüzde bunların vebadan kaynaklandığına dair bir kanıt yoktur.
Vebanın Avrupa'ya ilk kez 1347'de Kırım'daki liman kenti Kefe'den Cenevizli tüccarlar aracılığıyla girdiği düşünülmektedir. 1345-1346'da şehrin uzun süren kuşatması sırasında, hastalıktan muzdarip olan çoğunlukla Tatar birliklerine sahip Canibeg'in Moğol Altın Orda ordusu, Kefe'nın şehir duvarlarının üzerinden mancınık ile hastalıklı cesetleri fırlatmıştır, hasta olmuş farelerin, salgını sakinlere yaymak için kuşatma hatları boyunca seyahat etmesi daha olasıdır. Hastalık yayılmaya başlayınca, Cenevizli tüccarlar Karadeniz'i geçerek Avrupa'da hastalığın 1347 yazında ilk kez görüldüğü Konstantinopolis'e kaçtılar. Salgın Konstantinopolis'te, Thukididis'in MÖ 5. yüzyıl Atina Vebası'na ilişkin anlatımını model alan hastalığın bir tanımını yazdı, ancak Kara Ölüm'ün deniz şehirleri arasında gemiyle yayılmasıyla ilgili hiçbir şey yazmayan Bizans imparatoru VI. İoannis'un 13 yaşındaki oğlunun ölümüne sebep olmuştur. Ayrıca Nikiforos Grigoras, Demetrios Kydones'a artan ölüm oranını, tıbbın yararsızlığı ve vatandaşların paniğini yazmıştır.
Kara Veba'nın 14. yüzyılda patlak vermesi, Avrupa'nın nüfusu üzerinde büyük bir etkiye sahiptir, sosyal yapıyı geri dönülmez bir şekilde değiştirmiştir ve Yahudiler, yabancılar, dilenciler ve cüzzamlılar gibi azınlıklara yönelik yaygın zulme yol açmıştır. Giovanni Boccaccio'nun Decameron'da (1353) gösterdiği gibi, günlük hayatta kalma belirsizliğinin genel bir hastalık durumu yarattığı ve insanları "an için yaşama" yönünde etkilediği görülmüştür.Petrarca, hastalığın etkilerinin benzersiz ve inanılmaz aşırılığına dikkat çekerek, "böyle berbat bir acı çekmeyecek olan mutlu gelecek nesiller... tanıklığımıza bir masal gibi bakacak" diye yazmıştır.
Tekrarlamaları
İkinci salgın Avrasya ve Akdeniz Havzası'na yayıldı. Veba, 14. ila 17. yüzyıllar boyunca Avrupa ve Akdeniz Havzası'na tekrar tekrar musallat oldu. Veba, İslam dünyasını çoğunu kasıp kavurdu. Veba, 1500 ile 1850 yılları arasında neredeyse her yıl İslam dünyasında en az bir yerde mevcuttu. Biraben'e göre, 1346 ile 1671 yılları arasında her yıl Avrupa'da bir yerlerde veba vardı. Schiferl'e göre, 1400 ile 1600 yılları arasında Avrupa'nın şu ya da bu bölgesinde 1445 dışında her yıl bir veba salgını kaydedilmiştir.
Bizans ve Osmanlı İmparatorlukları
Bizans İmparatorluğu'nda Konstantinopolis'teki 1347 Kara Veba salgını bir yıl sürdü, ancak veba 1400'den önce on kez tekrarladı.Akdeniz ve Karadeniz arasındaki ve Avrupa ile Asya arasındaki stratejik konumu ve imparatorluk başkenti konumu nedeniyle şehre defalarca veba geldi.
Konstantinopolis (İstanbul), 1453'te Fatih Sultan Mehmed tarafından alınmasından sonra Osmanlı İmparatorluğu'nun merkezindeki emperyal statüsünü korudu. Şehir nüfusunun yaklaşık %1-2'si her yıl vebadan ölüyordu. Osmanlı tarihçileri Gelibolulu Mustafa Âlî ve Hoca Sâdeddin Efendi tarafından 1491-1503 yılları arasında özellikle şiddetli salgınlar kaydedilmiştir ve 1491-93 yılları arasında en çok etkilenen yıllar olmuştur. Veba 1511-1514 yılları arasında geri döndü ve 1520'den sonra 1529'a kadar şehirde endemik oldu. Veba, 1533 ile 1549 arasında, 1552 ile 1567 arasında ve geri kalan 16. yüzyılın çoğu için İstanbul'da tekrar yaygındı. 17. yüzyılda veba salgınları 1603, 1611-1613, 1647-1649, 1653-1656, 1659-1688, 1671-1680, 1685-1695 ve 1697-1701'de kaydedilmiştir. 18. yüzyılda, başkentte veba salgının baş gösterdiği altmış dört yıl vardı ve 19. yüzyılın ilk yarısında otuz veba yılı daha meydana geldi. 1700 ve 1850 yılları arasında İstanbul'da sonraki doksan dört veba salgınından 1705, 1726, 1751, 1778, 1812 ve 1836 salgınlarının nüfusun %5'inden fazlasını öldürdüğü tahmin edilirken, salgınların seksen üçünün %1 veya daha azını öldürmüştür.
Veba defalarca Kuzey Afrika şehirlerini vurdu. Cezayir, 1620-21'de ve yine 1654-57, 1665, 1691 ve 1740-42'de 30.000-50.000 kişi hayatını kaybetti. Veba, 19. yüzyılın ikinci çeyreğine kadar Osmanlı toplumunda önemli bir olay olarak kaldı. 1701 ile 1750 arasında, İstanbul'da daha büyük ve daha küçük 37 salgın ve 1751 ile 1800 arasında 31 salgın kaydedildi.Büyük 1738 Vebası, Balkanlar'daki Osmanlı topraklarını etkiledi. Bağdat, nüfusunun üçte ikisini öldüren salgınlarla vebadan ciddi şekilde zarar gördü.
İkinci pandemi sırasında Balkanları vuran son salgınlardan biri, 1813-1814'teki Caragea vebasıydı.
Kutsal Roma İmparatorluğu
Büyük Viyana Vebası, 1679'da Kutsal Roma İmparatorluğu'nu vurmuştur.
İtalyan yarımadası
1357'de veba Venedik'e geri dönmüştür ve 1361-1363'te İtalya'nın geri kalanı pandemi ile ilk kez karşılaştı.Toskana'daki Pisa, Pistoia ve Floransa özellikle kötü etkilendi; orada Latince: pesta secunda nüfusun beşte birini öldürdü. Hayatta kalanlar, 1347-1351 Kara Ölümünün benzersiz bir olay olmadığının ve hayatın artık "eskisinden çok daha korkutucu ve güvencesiz" olduğunun farkındaydılar. İtalyan yarımadası, 1348 ile 1600 yılları arasındaki yılların %68'inde bir veba salgınıyla sarsıldı. 1361-1528 yılları arasında Venedik'te 22 veba salgını yaşandı. Eylül 1363'te Giovanni Boccaccio'ya yazan Petrarca, Kara Veba'nın 1348'de İtalya'ya gelişinin eşi görülmemiş bir felaket olarak yas tutulmuş olmasına rağmen, "Şimdi bunun yasımızın sadece başlangıcı olduğunu anlıyoruz, çünkü o zamandan beri bu kötü güç, yüzyıllar boyunca insanlık tarihinde eşi benzeri olmayan ve duyulmamış güç, hiç durmadı, yetenekli bir savaşçı gibi sağdan ve soldan her yere saldırdı."
Papa IX. Bonifacius tarafından ilan edilen 1400 Jübile Yılı'nda, Roma'ya seyahat edip dönen birçok hacı olması sebebiyle şiddeti artan, en kötü veba vakalarından biri gerçekleşti; şehrin kendisinde her gün 600-800 insan ölüyordu. Floransa'da cenaze levazımatçılarının kayıtlarına göre en az 10.406 kişi öldü; Toplam ölü sayısı 15. yüzyıl tarihçisi Giovanni Morelli tarafından bu rakamın iki katı olarak tahmin edilmektedir. O yıl Pistoia ve iç bölgelerinin nüfusunun yarısı ölmüştür.
Padua'da 1405'te başka bir salgın meydana geldi ve 18.000 can aldı. 1449-1452 veba salgının sırasında, 1451 yılında 30.000 Milanlı öldü.
1478-1482 yılları arasında ölümcül bir veba İtalya'yı vurdu.Venedik Cumhuriyeti toprakları, salgının sekiz yıllık seyrinde 300.000 ölü gördü., 1478'de Floransa vatandaşları "acıklı bir durumdaydılar. Korku içinde yaşadılar ve kimsenin çalışmaya yüreği yoktu. Zavallı yaratıklar ipek ya da yün alamadılar... bu yüzden tüm sınıflar acı çekti." yazmıştır. (Floransa, vebanın yanı sıra hem Papalık Devleti ile savaşa yol açan aforozdan hem de Pazzi komplosunu izleyen siyasi çekişmelerden kıvranıyordu.) 1479'da Roma'da veba salgını patlak verdi: Vatikan Kütüphanesi başkanı öldü ve Papa IV. Sixtus şehirden kaçtı ve bir yıldan fazla bir süre ortadan kayboldu. Urbino Dükü Federico da Montefeltro da öldü.
Kutsal Roma İmparatoru V. Karl tarafından sonrasında Floransa ve Roma'da veba patlak verdi. Veba Roma'da ortaya çıktı ve şehir sakinlerinin dörtte biri 30.000 Floransalıyı öldürdü. tarafından yazılmış "1527 Yılında Floransa'daki Vebanın Tanımı" bu vebayı ayrıntılı olarak kaydeder ve Niccolò Machiavelli tarafından Strozzi'nin açıklamalarıyla kopyalanmıştır. Strozzi şöyle yazmıştır:
Zavallı Floransa'mız şimdi, kafirler tarafından istila edilmiş ve sonra terk edilmiş bir kasabadan başka bir şeye benzemiyor. Sakinlerin bir kısmı, ... uzak kır evlerine çekildi, bir kısmı öldü ve bir kısmı da ölüyor. Bu yüzden şimdiki an azaptır, gelecek tehdittir, bu yüzden ölümle mücadele eder ve yalnızca korku ve titreyerek yaşarız. Eskiden zengin ve asil vatandaşlarla dolup taşan temiz, güzel sokaklar şimdi kokuşmuş ve kirli; dilenci kalabalığı endişeli inlemelerle içlerinden geçiyor ve ancak zorluk ve korkuyla geçilebilir. Dükkanlar, hanlar kapalı, fabrikalarda işler durmuş, mahkemeler boş, yasalar çiğneniyor. Şimdi bir hırsızlık, şimdi de bir cinayet işitiliyor. Vatandaşların sık sık toplandığı pazar yerleri olan meydanlar, şimdi mezarlara ve kötü kalabalığın tatil beldesine dönüştürüldü. ... Bir erkek kardeş, bir kız kardeş, bir koca, bir eş tesadüfen bir araya gelirse, birbirlerinden dikkatlice kaçınırlar. Başka hangi kelimelere ihtiyaç var mı? Babalar ve anneler kendi çocuklarından kaçınır ve onları terk eder. ... Ekmeğin dağıtıldığı, ancak ezilme vebasında çıbanların da yayıldığı birkaç erzak deposu hala açık. Konuşmak yerine... şimdi sadece acınası, içler acısı haberler işitiliyor - öyle biri öldü, öyle biri hasta, öyle biri kaçtı, öyle biri evinde gözaltında, öyle biri hastanede, öyle biri. birinin hemşiresi var, diğerinin yardımı yok, sadece hayal gücüyle Asklepios'u hasta etmeye yetecek haberler gibi.
— Lorenzo di Filippo Strozzi, 1527 Yılında Floransa'daki Vebanın Tanımı
'na başka veba salgını da eşlik etmiştir; orada dini yapılar hastane olmuş ve enfekte olanları şehir surları olmadan barındırmak için 600 geçici yapı inşa edilmiştir.
1530'dan sonra, siyasi çekişmeler sakinleşti ve İtalya'daki savaşlar daha seyrek hale geldi; daha sonra, oradaki veba salgınları eskisinden daha az görüldü ve yalnızca tek tek şehirleri veya bölgeleri etkiledi. Salgınlar daha azdı, ancak özellikle şiddetliydi. 1533-1575 arasında kırk üç yıl on sekiz veba salgını vardır. Özellikle zarar veren , yarımadanın her iki ucundan kuzeye ve güneye doğru yol aldı; ölüm oranı özellikle yüksekti. Resmi hesaba göre, Milan'da 1576'da vebadan 17.329 kişi hayatını kaybetti, Brescia'da ise toplam nüfusu 46.000'i geçmeyen bir kasabada 17.396 kişinin öldüğünü kaydedilmiştir. Bu arada Venedik nüfusunun dörtte biri ile üçte biri arası vebadan öldü, 1576-1577 salgınında ise şehirde 50.000 kişi öldü.
17. yüzyılın ilk yarısında, bir veba salgının İtalya'da yaklaşık 1,7 milyon insanın veya nüfusun yaklaşık % 14'ünü ölümüne neden oldu.
1629-1631 İtalya veba salgını muhtemelen yüzyılın en felaketiydi: Milano şehri "Milan'ın Büyük Vebası"nda 100.000 kişilik nüfusunun yarısını kaybederken, Venedik şiddetli 1553-1556 salgınından sonra aradan geçen on yıllarda nüfus oldukça küçülmüş olsa da en o salgın kadar kadar etkilenmişti.
, İtalya'daki son büyük veba felaketiydi ve en şiddetlisiydi. 1656'da veba, Napoli'nin 300.000 nüfusunun yaklaşık yarısını öldürdü. İtalya'daki son salgın Messina'da 1742-1744'te görüldü. İtalya'da kaydedilen son veba vakası, Bari yakınlarındaki bir kasaba olan Noja'da 1815-1816'da görülmüştür.
Kuzey Avrupa
Norveç nüfusunun %60'ından fazlası 1348'den 1350'ye kadar ölmüştür. Son veba salgını 1654'te Oslo'yu harap etti.
Rusya'yı hastalık 1350'den 1490'a kadar her beş veya altı yılda bir vurmuştur. 1654'te Rus vebası yaklaşık 700.000 kişiyi öldürmüştür.
1709-1713'te İsveç ile Rusya Çarlığı ve müttefikleri arasındaki Büyük Kuzey Savaşı'nı (1700-1721) takip eden bir İsveç'te yaklaşık 100.000, ve Prusya'da 300.000'i öldürmüştür. Veba, Helsinki sakinlerinin üçte ikisini,Stockholm nüfusunun üçte birini öldürmüştür. Bu İskandinavya'daki son vebaydı, ancak 1770-1772 Rusya veba salgını, Moskova'da 100.000 kadar insanı öldürmüştür.
Doğu Avrupa
Büyük 1738 Vebası, 1738-1740 yılları arasında süren ve Romanya, Macaristan, Ukrayna, Sırbistan, Hırvatistan ve Avusturya'nın modern ülkelerindeki bölgeleri etkileyen bir veba salgınıdır.
Fransa
1466'da Paris'te belki 40.000 kişi vebadan ölmüştür. 16. ve 17. yüzyıllarda veba, Paris'i ortalama olarak neredeyse üç yılda bir vurdu. Tarihçi Geoffrey Parker'a göre, "Fransa 1628-1631 salgınında neredeyse bir milyon insanı vebadan kaybetti." Batı Avrupa'nın son büyük salgını 1720'de Marsilya'da meydana gelmiştir.
Britanya adaları
1563 Londra veba salgını, 1593, 1603, 1625, 1636 ve 1665 veba salgınları Londra'yı harap etmiştir ve o yıllarda nüfusunu %10 ila 30 oranında azaltmıştır. 1665-1666 Büyük Londra Vebası, pandeminin son büyük salgınıdır ve duvarlarla çevrili Londra Şehri'ndeki son veba ölümü, on dört yıl sonra 1679'da kaydedilmiştir.
Felemenk
Amsterdam nüfusunun %10'undan fazlası 1623-1625'te ve yine 1635-1636, 1655 ve 1664'te ölmüştür.
İber Yarımadası
1,25 milyondan fazla ölüm, 17. yüzyıl İspanya'sındaki ağır veba vakalarından kaynaklanmıştır.1649 vebası muhtemelen Sevilla'nın nüfusunu yarı yarıya azaltmıştır.
Malta
Malta, 14. yüzyılın ortaları ile 19. yüzyılın başları arasındaki ikinci salgını sırasında bir dizi veba salgını yaşamıştır. En şiddetli salgın, yaklaşık 11.300 kişiyi öldüren 1675-1676 salgınıydı, bunu sırasıyla yaklaşık 4.500 ve 3.000 kişiyi öldüren 1813-1814 salgını ve 1592-1593 salgını izler.
Tenerife
1582 Tenerife veba salgını (ayrıca 1582 San Cristóbal de La Laguna veba salgını), 1582-1583 yılları arasında İspanya'nın Tenerife adasında meydana gelen bir hıyarcıklı veba salgınıdır. O zamanlar 20.000'den az nüfusu olan bir adada (adanın nüfusunun yaklaşık %25-45'i arasında) 5.000 ila 9.000 arasında ölüme neden olduğuna inanılmaktadır.
Ana salgınlar
| Years | Place | Death estimates | Article/citation |
|---|---|---|---|
| 1347-51 | Avrupa, Asya, Orta Doğu | 75,000,000-200,000,000 | Kara Ölüm |
| 1360-63 | İngiltere | 700-800,000 | |
| 1464-66 | Paris | 40,000 | |
| 1471 | İngiltere | 300-400,000 | |
| 1479-80 | İngiltere | 400-500,000 | |
| 1563-64 | England | 20,136+ | 1563 Londra veba salgını |
| 1576-77 | Venedik | 50,000 | |
| 1582-83 | Tenerife | 5,000-9,000 | |
| 1592-1593 | England | 19,900+ | |
| 1596-99 | Kastilya | 500,000 | |
| 1603-11 | Londra | 43,000 | |
| 1620-21 | Cezayir | 30-50,000 | |
| 1628-31 | Fransa | 1,000,000 | |
| 1629-31 | İtalya | 1,000,000 | 1629-1631 İtalya veba salgını |
| 1633-44 | Çin (Ming Hanedanı) | 200,000+ | |
| 1647-52 | Güney İspanya | 500,000 | Büyük Sevilla Vebası |
| 1654-55 | Rusya | 700,000 | |
| 1656-58 | Napoli Krallığı | 1,250,000 | |
| 1665-66 | Londra | 70-100,000 | Büyük Londra Vebası |
| 1675-76 | Malta | 11,300 | 1675-1676 Malta veba salgını |
| 1679-80 | Avusturya | 76,000 | Büyük Viyana Vebası |
| 1681 | Prag | 83,000 | |
| 1689-90 | Bağdat | 150,000 | |
| 1704-10 | Polonya | 75,000 | |
| 1709-13 | Baltık | 300-400,000 | |
| 1720s | Marsilya | 100,000 | Büyük Marsilya Vebası |
| 1738-40 | Macaristan & Hırvatistan | 50,000 | Büyük 1738 Vebası |
| 1770s | Moskova | 75,000 | 1770-1772 Rusya veba salgını |
| 1772-1773 | Pers İmparatorluğu | 2,000,000 | Pers veba salgını |
| 1791 | Mısır | 300,000 | |
| 1812-19 | Osmanlı İmparatorluğu | 300,000 | 1812-1819 Osmanlı veba salgını |
| 1813-14 | Malta | 4,500 | 1813-1814 Malta veba salgını |
| 1813-14 | Romanya | 60,000 | Caragea vebası |
| 1829-35 | Bağdat | 12,000 |
Kaynakça
- Özel
- ^ Spyrou, Maria A.; Keller, Marcel; Tukhbatova, Rezeda I.; Scheib, Christiana L.; Nelson, Elizabeth A.; Andrades Valtueña, Aida; Neumann, Gunnar U.; Walker, Don; Alterauge, Amelie; Carty, Niamh; Cessford, Craig (2 Ekim 2019). "Phylogeography of the second plague pandemic revealed through analysis of historical Yersinia pestis genomes". Nature Communications (İngilizce). 10 (1): 4470. Bibcode:2019NatCo..10.4470S. doi:10.1038/s41467-019-12154-0
![image]()
. ISSN 2041-1723. (PMC) 6775055 $2. (PMID) 31578321. - ^ Guellil, Meriam; Kersten, Oliver; Namouchi, Amine; Luciani, Stefania; Marota, Isolina; Arcini, Caroline A.; Iregren, Elisabeth; Lindemann, Robert A.; Warfvinge, Gunnar; Bakanidze, Lela; Bitadze, Lia (10 Kasım 2020). "A genomic and historical synthesis of plague in 18th century Eurasia". Proceedings of the National Academy of Sciences (İngilizce). 117 (45): 28328-28335. doi:10.1073/pnas.2009677117
![image]()
. ISSN 0027-8424. (PMC) 7668095 $2. (PMID) 33106412. - ^ . jmvh.org (İngilizce). 10 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021.
- ^ Bramanti, Barbara; Dean, Katharine R.; Walløe, Lars; Chr. Stenseth, Nils (24 Nisan 2019). "The Third Plague Pandemic in Europe". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences (İngilizce). 286 (1901). doi:10.1098/rspb.2018.2429. ISSN 0962-8452. (PMC) 6501942 $2. (PMID) 30991930.
- ^ "Plague, Plague Information, Black Death Facts, News, Photos", National Geographic, 26 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Kasım 2008
- ^ Hays 2005, s. 23.
- ^ Hollingsworth, Julia. "Black Death in China: A history of plagues, from ancient times to now". CNN (İngilizce). 6 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
- ^ a b Benedictow 2004, s. 50-51. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "FOOTNOTEBenedictow200450-51" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ a b Sussman, George D. (2011). "Was the Black Death in India and China?". Bulletin of the History of Medicine (İngilizce). 85 (3): 319-355. doi:10.1353/bhm.2011.0054. JSTOR 44452010. (PMID) 22080795. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Eylül 2021.
- ^ Bramanti et al. 2016, ss. 1-26.
- ^ Wade, Nicholas (31 Ekim 2010). "Europe's Plagues Came From China, Study Finds". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 4 Kasım 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2020.
- ^ "Black Death | Causes, Facts, and Consequences". Encyclopædia Britannica (İngilizce). 9 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2020.
- ^ Wade, Nicholas. . query.nytimes.com (İngilizce). 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2020.
- ^ Historical Estimates of World Population (İngilizce), Census.gov, 9 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 27 Aralık 2012
- ^ a b c d
![image]()
Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Plague". Encyclopædia Britannica. 21 (11. bas.). Cambridge University Press. - ^ "Las epidemias de la Historia: la peste en La Laguna (1582-1583)". 25 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Eylül 2021.
- ^ A list of National epidemics of plague in England 1348-1665, Urbanrim.org.uk, 8 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 3 Kasım 2008
- ^ Plague History Provence, – by Provence Beyond, Beyond.fr, 9 Şubat 2020 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 3 Kasım 2008
- ^ "Cholera's seven pandemics 9 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .". CBC News. 2 December 2008.
- ^ . COVID-19 Bilgilendirme Platformu. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. 2 Temmuz 2021. 2 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021.
- ^ Wade 2010.
- ^ Sean Martin (2001). Black Death:Chapter One (İngilizce). Harpenden, GBR:Pocket Essentials. ss. 14.
- ^ McNeill 1998.
- ^ Wheelis 2002.
- ^ Barras & Greub 2014"In the Middle Ages, a famous although controversial example is offered by the siege of Caffa (now Feodossia in Ukraine/Crimea), a Genovese outpost on the Black Sea coast, by the Mongols. In 1346, the attacking army experienced an epidemic of bubonic plague. The Italian chronicler Gabriele de' Mussi, in his Istoria de Morbo sive Mortalitate quae fuit Anno Domini 1348, describes quite plausibly how the plague was transmitted by the Mongols by throwing diseased cadavers with catapults into the besieged city, and how ships transporting Genovese soldiers, fleas and rats fleeing from there brought it to the Mediterranean ports. Given the highly complex epidemiology of plague, this interpretation of the Black Death (which might have killed >25 million people in the following years throughout Europe) as stemming from a specific and localized origin of the Black Death remains controversial. Similarly, it remains doubtful whether the effect of throwing infected cadavers could have been the sole cause of the outburst of an epidemic in the besieged city."
- ^ Byrne, Joseph Patrick (2012). "Caffa (Kaffa, Fyodosia), Ukraine". Encyclopedia of the Black Death (İngilizce). Santa Barbara, California: ABC-CLIO. s. 65. ISBN . 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Eylül 2021.
- ^ a b c d e f g h i j k l Byrne, Joseph Patrick. (2012). "Constantinople/Istanbul". Encyclopedia of the Black Death. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. s. 87. ISBN . OCLC 769344478.
- ^ Boccaccio: The Decameron, "Introduction", Fordham.edu, 1 Ekim 2011 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 10 Aralık 2011
- ^ Petrarch, Epistolae familiares IV.12.208
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae White, Arthur (2014). "The Four Horsemen". Plague and Pleasure: The Renaissance World of Pius II (İngilizce). Washington D.C.: Catholic University of America Press. ss. 21-48. ISBN . 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Eylül 2021.
- ^ Parker 2009, s. 25.
- ^ , Ucalgary.ca, 31 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 10 Aralık 2011
- ^ Byrne 2008, s. 519.
- ^ Hays 1998, s. 58.
- ^ Schiferl, Ellen (1983). "Iconography of plague saints in fifteenth-century Italian painting". Fifteenth Century Studies (İngilizce). Cilt 6. ss. 205-225.
- ^ a b Davis 2003, s. 18.
- ^ Université de Strasbourg. Institut de turcologie, Université de Strasbourg. Institut d'études turques, Association pour le développement des études turques. (1998), Turcica (Fransızca), Éditions Klincksieck, s. 198
- ^ a b Issawi 1988, s. 99.
- ^ Brian Pullan (2006), Crisis And Change in the Venetian Economy in the Sixteenth And Seventeenth Centuries (İngilizce), Taylor & Francis Group, s. 151, ISBN , 31 Mart 2019 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 10 Eylül 2021
- ^ Petrarch, Seniles III.1.79-80
- ^ Mary Lindemann (1999), Medicine and Society in Early Modern Europe (İngilizce), Cambridge University Press, s. 41, ISBN , 31 Mart 2019 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 10 Eylül 2021
- ^ Karl Julius Beloch, Bevölkerungsgeschichte Italiens, volume 3, pp. 359-360.
- ^ (İngilizce), Faculty.ed.umuc.edu, 10 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Kasım 2008
- ^ a b Harald Aastorp (1 Ağustos 2004), Svartedauden enda verre enn antatt, Forskning.no, 31 Mart 2008 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 3 Ocak 2009
- ^ Øivind Larsen, DNMS.NO : Michael: 2005 : 03/2005 : Book review: Black Death and hard facts, Dnms.no, 25 Ekim 2008 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 3 Kasım 2008
- ^ Byrne 2004, s. 62.
- ^ a b Collins S. (1671) The Present State of Russia 8 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Edited by Marshall T. Poe, 2008
- ^ a b Медовиков П. Е. (1854) Историческое значение царствования Алексея Михайловича 17 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ , Depts.washington.edu, 11 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Kasım 2008
- ^ Alexander 1980, s. 21.
- ^ a b c Bray 2004, s. 72.
- ^ , Tabblo.com, 11 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Kasım 2008
- ^ Tony Griffiths (2009), Stockholm: A Cultural History, Oxford University Press, s. 9, ISBN , 1 Nisan 2019 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 10 Eylül 2021
- ^ Melikishvili, Alexander (2006). "Genesis of the anti-plague system: the Tsarist period" (PDF). Critical Reviews in Microbiology (İngilizce). 36 (1): 19-31. CiteSeerX 10.1.1.204.1976 $2. doi:10.1080/10408410500496763. (PMID) 16610335. 23 Kasım 2009 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
- ^ Britannica 1911.
- ^ Harding 2002, s. 25.
- ^ a b Parker 2001, s. 7.
- ^ Harding 2002, s. 24.
- ^ "Plague in London: spatial and temporal aspects of mortality 30 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", J. A. I. Champion, Epidemic Disease in London, Centre for Metropolitan History Working Papers Series, No. 1 (1993).
- ^ Geography, climate, population, economy, society 3 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. J.P.Sommerville.
- ^ The Seventeenth-Century Decline 27 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., S.G. Payne, A History of Spain and Portugal
- ^ a b (PDF) (İspanyolca). s. 28. 25 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.
- ^ . American Scientist (İngilizce). 6 Şubat 2017. 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2021.
- ^ a b Gottfried 1983, s. 131.
- ^ Bray 2004, s. 71.
- ^ Graunt 1759.
- ^ Hays, J. N. (2005). Epidemics and pandemics their impacts on human history. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. s. 103. ISBN .
- ^ Brook, Timothy (September 1999). The Confusions of Pleasure: Commerce and Culture in Ming China (İngilizce). University of California Press. ISBN .
- ^ Ch'iu, Chung-lin. "The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire's Public Health System". 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Eylül 2021.
- ^ Scasciamacchia, Silvia; Serrecchia, Luigina; Giangrossi, Luigi; Garofolo, Giuliano; Balestrucci, Antonio; Sammartino, Gilberto; Fasanella, Antonio (2012). "Plague Epidemic in the Kingdom of Napoli, 1656-1658". Emerging Infectious Diseases (İngilizce). 18 (1): 186-188. doi:10.3201/eid1801.110597. (PMC) 3310102 $2. (PMID) 22260781. 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Eylül 2021.
- ^ Hashemi Shahraki, A.; Carniel, E.; Mostafavi, E. (2016). "Plague in Iran: its history and current status". Epidemiology and Health. 38: e2016033. doi:10.4178/epih.e2016033. (PMC) 5037359 $2. (PMID) 27457063.
- ^ Mikhail 2014, s. 43.
- ^ Chase-Levenson, Alex (2020). The Yellow Flag: Quarantine and the British Mediterranean World, 1780-1860 (İngilizce). Cambridge University Press. s. 31. ISBN . 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2020.
- ^ Ştefan Ionescu, Bucureștii în vremea fanarioţilor (Bucharest in the time of the Phanariotes), Editura Dacia, Cluj, 1974, pp. 287-293.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 31 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 9 Eylül 2021.
- Genel
- Alexander, John T. (1980), Bubonic Plague in Early Modern Russia: Public Health and Urban Disaster, Oxford University Press, ISBN , 31 Mart 2019 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 9 Eylül 2021
- Appleby, Andrew B. (1980), "The Disappearance of Plague: A Continuing Puzzle", The Economic History Review, 33 (2), ss. 161-173, doi:10.1111/j.1468-0289.1980.tb01821.x, JSTOR 2595837, (PMID) 11614424
- (2004), Black Death 1346-1353: The Complete History, ISBN
- Bray, R. S. (29 Nisan 2004), Armies of Pestilence: The Impact of Disease on History, James Clarke & Co., ISBN , 31 Mart 2019 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 9 Eylül 2021
- Byrne, Joseph Patrick (2004), The Black Death, Westport, Connecticut: Greenwood Press
- Byrne, Joseph Patrick, (Ed.) (2008), Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A-M, ABC-CLIO, ISBN []
- Davis, Robert C. (5 Aralık 2003), Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500-1800, Palgrave Macmillan, ISBN , 11 Kasım 2013 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 9 Eylül 2021
- Gottfried, Robert S. (1983), The Black Death: Natural and Human Disaster in Medieval Europe, Londra: Hale, ISBN
- Graunt, John (1759), Collection of Yearly Bills of Mortality, from 1657 to 1758 Inclusive, A. Miller
- Harding, Vanessa (20 Haziran 2002), The Dead and the Living in Paris and London, 1500-1670, Cambridge University Press, ISBN , 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 9 Eylül 2021
- Hays, J. N. (1998), The Burdens of Disease: Epidemics and Human Response in Western History, Rutgers University Press, ISBN , 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 9 Eylül 2021
- Hays, J. N. (31 Aralık 2005), Epidemics And Pandemics: Their Impacts on Human History, ABC-CLIO, ISBN , 31 Mart 2019 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 9 Eylül 2021
- McNeill, William Hardy (1998), Plagues and peoples, Anchor, ISBN
- Mikhail, Alan (2014), The Animal in Ottoman Egypt, OUP, ISBN , 9 Eylül 2021 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 9 Eylül 2021
- Issawi, Charles Philip (1988), Fertile Crescent, 1800-1914: A Documentary Economic History, Oxford University Press, ISBN , 1 Nisan 2019 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 9 Eylül 2021
- Parker, Geoffrey (21 Aralık 2001), Europe in Crisis: 1598-1648, Wiley, ISBN , 31 Mart 2019 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 9 Eylül 2021
- Porter, Stephen (19 Nisan 2009), The Great Plague, Amberley Publishing, ISBN , 1 Nisan 2019 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 9 Eylül 2021
![image]()
Shadwell, Arthur; Hennessy, Harriet L.; Payne, Joseph Frank (1911). "Plague". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 21 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 693-705.- Wade, Nicholas (31 Ekim 2010), "Europe's Plagues Came From China, Study Finds", The New York Times, 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 1 Kasım 2010
- Wheelis, Mark (2002). "Biological Warfare at the 1346 Siege of Caffa". Emerging Infectious Diseases. 8 (9): 971-75. doi:10.3201/eid0809.010536
![image]()
. (PMC) 2732530 $2. (PMID) 12194776.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Plague, second pandemic ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ikinci Veba salgini 1348 de Avrupa ya ulasan ve sonraki dort yil icinde Avrasya nufusunun yarisini olduren Kara Veba ile baslayan buyuk bir veba salginlari dizisidir Veba cogu yerde yok olmasina ragmen endemik hale geldi ve duzenli olarak tekrarladi 17 yuzyilin sonlarinda bir dizi buyuk salgin meydana geldi ve hastalik 18 yuzyilin sonlarina veya 19 yuzyilin baslarina kadar bazi yerlerde tekrarladi Bundan sonra bakterinin yeni bir turu 19 yuzyilin ortalarinda Asya da baslayan ucuncu veba salginina yol acti Ikinci veba salginiKara Olum un Avrupa ada yayilmasi gunumuz sinirlari ile gosterimistir 1347 1351HastalikvebaPatojen cinsiYersinia pestisYerAvrasyaIstatistikler Vebaya vahsi dogada cesitli turlerin parazitik pirelerinde ve insan toplumunda sicanlarda bulunan Yersinia pestis bakterisi neden olur Bir salginda yakindaki tum konakcilarini oldurebilir ve boylece yok olabilir ancak oldurmedigi diger konaklarda aktif kalabilir ve boylece yillar veya on yillar sonra yeni bir salgina neden olabilir Bakterinin gemilerde veya araclarda tasinan fareler tahilda gizlenmis pireler ve daha oldurucu formlarinda dogrudan insanlar arasinda kan ve balgam yoluyla bulasan dahil olmak uzere cesitli bulasma ve enfeksiyon yollari vardir Genel bakis1665 te Buyuk Londra Vebasi Dunya tarihinde uc buyuk veba salgini yasanmistir 6 ve 7 yuzyillarda Justinianus Veba Salgini kayda gecmis bilinen ilk salgindir ve vebanin kesin olarak kaydedilmis ilk yayilma modelini isaret eder Tarihsel aciklamalara gore Konstantinopolis nufusunun 40 i vebadan olmustur Modern tahminler 700 lerde ortadan kaybolmadan once Avrupa nufusunun yarisinin bu ilk veba salgininin bir sonucu olarak oldugunu gostermektedir 750 den sonra veba 14 yuzyilin Kara Olum e kadar Avrupa da tekrar ortaya cikmamistir 1347 de Kirim da ortaya cikan ikinci salginin kokenleri tartismalidir ya Orta Asya ya da Kirim da ortaya cikmistir 1400 yilina kadar dunya nufusunu tahmini 450 milyondan 350 375 milyona dusurmus olabilir Veba 19 yuzyilin baslarina kadar degisen virulans ve olum oranlariyla araliklarla geri dondu Ornegin Ingiltere de veba 1360 1963 te geri dondu Londralilarin 20 sini ve 1369 da 10 15 ini oldurdu 16 yuzyilin sonunda veba Kanarya Adalari ndaki San Cristobal de La Laguna yi 1582 83 vurdu 17 yuzyilda salginlar bir dizi buyuk veba idi Buyuk Sevilla Vebasi 1647 1652 Buyuk Londra Vebasi 1665 1666 ve Buyuk Viyana Vebasi 1679 1720 1722 deki Buyuk Marsilya Vebasi ndan Buyuk 1738 Vebasi Dogu Avrupa yi vuran ve 1770 1772 Rusya veba salginindan sonra oldurucu bicimiyle Avrupa dan yavas yavas kaybolmus gibi gorunmekte olup Misir ve Ortadogu da devam etmistir 19 yuzyilin baslarinda veba tehdidi azalmistir ancak yerini hizla yeni bir hastalik olan kolera almistir 19 ve 20 yuzyillarda Asya ve Avrupa yi kasip kavuran birkac kolera pandemisinden ilki Asya kolera pandemisidir Ucuncu veba salgini 1890 larda Cin i vurdu ve Hindistan i harap etti Buyuk olcude Dogu da bulunurken bati Amerika Birlesik Devletleri nde endemik hale geldi Sporadik Vakalarin daginik tesadufi ve genellikle nadir olarak gorulmesi veba salginlari olusmaya devam etmektedir Kara OlumArap tarihcileri Ibn Al Wardi ve Makrizi Kara Olum un Mogolistan da ortaya ciktigina inaniyorlardi ve Cin kayitlari 1330 larin basinda Mogolistan da buyuk bir salgin oldugunu gostermektedir Son yillarda Kara Veba nin buyuk olasilikla Hazar Denizi nin kuzeybati kiyilarinda ortaya ciktigini ve Hindistan ve Cin e bile ulasmamis olabilecegini gosteren daha fazla arastirma ortaya cikti Delhi Sultanligi ve Yuan Hanedanligi uzerine yapilan arastirmalar on dorduncu yuzyil Hindistan inda herhangi bir ciddi salgina dair hicbir kanit gostermedigi gibi on dorduncu yuzyil Cin inde de vebaya dair hicbir ozel kanit gostermemistir 1331 de Cin de ve 1351 1354 te Hebei Sansi ve diger vilayetlerde yerel nufusun 50 ila 90 ini oldurdugu dusunulen ve on milyonlarca kisiye ulasan buyuk salginlar vardir Bununla birlikte ikinci dizi salgin icin gostergeler olmasina ragmen gunumuzde bunlarin vebadan kaynaklandigina dair bir kanit yoktur Vebanin Avrupa ya ilk kez 1347 de Kirim daki liman kenti Kefe den Cenevizli tuccarlar araciligiyla girdigi dusunulmektedir 1345 1346 da sehrin uzun suren kusatmasi sirasinda hastaliktan muzdarip olan cogunlukla Tatar birliklerine sahip Canibeg in Mogol Altin Orda ordusu Kefe nin sehir duvarlarinin uzerinden mancinik ile hastalikli cesetleri firlatmistir hasta olmus farelerin salgini sakinlere yaymak icin kusatma hatlari boyunca seyahat etmesi daha olasidir Hastalik yayilmaya baslayinca Cenevizli tuccarlar Karadeniz i gecerek Avrupa da hastaligin 1347 yazinda ilk kez goruldugu Konstantinopolis e kactilar Salgin Konstantinopolis te Thukididis in MO 5 yuzyil Atina Vebasi na iliskin anlatimini model alan hastaligin bir tanimini yazdi ancak Kara Olum un deniz sehirleri arasinda gemiyle yayilmasiyla ilgili hicbir sey yazmayan Bizans imparatoru VI Ioannis un 13 yasindaki oglunun olumune sebep olmustur Ayrica Nikiforos Grigoras Demetrios Kydones a artan olum oranini tibbin yararsizligi ve vatandaslarin panigini yazmistir Kara Veba nin 14 yuzyilda patlak vermesi Avrupa nin nufusu uzerinde buyuk bir etkiye sahiptir sosyal yapiyi geri donulmez bir sekilde degistirmistir ve Yahudiler yabancilar dilenciler ve cuzzamlilar gibi azinliklara yonelik yaygin zulme yol acmistir Giovanni Boccaccio nun Decameron da 1353 gosterdigi gibi gunluk hayatta kalma belirsizliginin genel bir hastalik durumu yarattigi ve insanlari an icin yasama yonunde etkiledigi gorulmustur Petrarca hastaligin etkilerinin benzersiz ve inanilmaz asiriligina dikkat cekerek boyle berbat bir aci cekmeyecek olan mutlu gelecek nesiller tanikligimiza bir masal gibi bakacak diye yazmistir TekrarlamalariIkinci salgin Avrasya ve Akdeniz Havzasi na yayildi Veba 14 ila 17 yuzyillar boyunca Avrupa ve Akdeniz Havzasi na tekrar tekrar musallat oldu Veba Islam dunyasini cogunu kasip kavurdu Veba 1500 ile 1850 yillari arasinda neredeyse her yil Islam dunyasinda en az bir yerde mevcuttu Biraben e gore 1346 ile 1671 yillari arasinda her yil Avrupa da bir yerlerde veba vardi Schiferl e gore 1400 ile 1600 yillari arasinda Avrupa nin su ya da bu bolgesinde 1445 disinda her yil bir veba salgini kaydedilmistir Bizans ve Osmanli Imparatorluklari Bizans Imparatorlugu nda Konstantinopolis teki 1347 Kara Veba salgini bir yil surdu ancak veba 1400 den once on kez tekrarladi Akdeniz ve Karadeniz arasindaki ve Avrupa ile Asya arasindaki stratejik konumu ve imparatorluk baskenti konumu nedeniyle sehre defalarca veba geldi Konstantinopolis Istanbul 1453 te Fatih Sultan Mehmed tarafindan alinmasindan sonra Osmanli Imparatorlugu nun merkezindeki emperyal statusunu korudu Sehir nufusunun yaklasik 1 2 si her yil vebadan oluyordu Osmanli tarihcileri Gelibolulu Mustafa Ali ve Hoca Sadeddin Efendi tarafindan 1491 1503 yillari arasinda ozellikle siddetli salginlar kaydedilmistir ve 1491 93 yillari arasinda en cok etkilenen yillar olmustur Veba 1511 1514 yillari arasinda geri dondu ve 1520 den sonra 1529 a kadar sehirde endemik oldu Veba 1533 ile 1549 arasinda 1552 ile 1567 arasinda ve geri kalan 16 yuzyilin cogu icin Istanbul da tekrar yaygindi 17 yuzyilda veba salginlari 1603 1611 1613 1647 1649 1653 1656 1659 1688 1671 1680 1685 1695 ve 1697 1701 de kaydedilmistir 18 yuzyilda baskentte veba salginin bas gosterdigi altmis dort yil vardi ve 19 yuzyilin ilk yarisinda otuz veba yili daha meydana geldi 1700 ve 1850 yillari arasinda Istanbul da sonraki doksan dort veba salginindan 1705 1726 1751 1778 1812 ve 1836 salginlarinin nufusun 5 inden fazlasini oldurdugu tahmin edilirken salginlarin seksen ucunun 1 veya daha azini oldurmustur Veba defalarca Kuzey Afrika sehirlerini vurdu Cezayir 1620 21 de ve yine 1654 57 1665 1691 ve 1740 42 de 30 000 50 000 kisi hayatini kaybetti Veba 19 yuzyilin ikinci ceyregine kadar Osmanli toplumunda onemli bir olay olarak kaldi 1701 ile 1750 arasinda Istanbul da daha buyuk ve daha kucuk 37 salgin ve 1751 ile 1800 arasinda 31 salgin kaydedildi Buyuk 1738 Vebasi Balkanlar daki Osmanli topraklarini etkiledi Bagdat nufusunun ucte ikisini olduren salginlarla vebadan ciddi sekilde zarar gordu Ikinci pandemi sirasinda Balkanlari vuran son salginlardan biri 1813 1814 teki Caragea vebasiydi Kutsal Roma Imparatorlugu Viyana Veba Sutunu 1679 daki Buyuk Veba salginindan sonra dikilmistir Buyuk Viyana Vebasi 1679 da Kutsal Roma Imparatorlugu nu vurmustur Italyan yarimadasi 1357 de veba Venedik e geri donmustur ve 1361 1363 te Italya nin geri kalani pandemi ile ilk kez karsilasti Toskana daki Pisa Pistoia ve Floransa ozellikle kotu etkilendi orada Latince pesta secunda nufusun beste birini oldurdu Hayatta kalanlar 1347 1351 Kara Olumunun benzersiz bir olay olmadiginin ve hayatin artik eskisinden cok daha korkutucu ve guvencesiz oldugunun farkindaydilar Italyan yarimadasi 1348 ile 1600 yillari arasindaki yillarin 68 inde bir veba salginiyla sarsildi 1361 1528 yillari arasinda Venedik te 22 veba salgini yasandi Eylul 1363 te Giovanni Boccaccio ya yazan Petrarca Kara Veba nin 1348 de Italya ya gelisinin esi gorulmemis bir felaket olarak yas tutulmus olmasina ragmen Simdi bunun yasimizin sadece baslangici oldugunu anliyoruz cunku o zamandan beri bu kotu guc yuzyillar boyunca insanlik tarihinde esi benzeri olmayan ve duyulmamis guc hic durmadi yetenekli bir savasci gibi sagdan ve soldan her yere saldirdi Papa IX Bonifacius tarafindan ilan edilen 1400 Jubile Yili nda Roma ya seyahat edip donen bircok haci olmasi sebebiyle siddeti artan en kotu veba vakalarindan biri gerceklesti sehrin kendisinde her gun 600 800 insan oluyordu Floransa da cenaze levazimatcilarinin kayitlarina gore en az 10 406 kisi oldu Toplam olu sayisi 15 yuzyil tarihcisi Giovanni Morelli tarafindan bu rakamin iki kati olarak tahmin edilmektedir O yil Pistoia ve ic bolgelerinin nufusunun yarisi olmustur Padua da 1405 te baska bir salgin meydana geldi ve 18 000 can aldi 1449 1452 veba salginin sirasinda 1451 yilinda 30 000 Milanli oldu 1478 1482 yillari arasinda olumcul bir veba Italya yi vurdu Venedik Cumhuriyeti topraklari salginin sekiz yillik seyrinde 300 000 olu gordu 1478 de Floransa vatandaslari acikli bir durumdaydilar Korku icinde yasadilar ve kimsenin calismaya yuregi yoktu Zavalli yaratiklar ipek ya da yun alamadilar bu yuzden tum siniflar aci cekti yazmistir Floransa vebanin yani sira hem Papalik Devleti ile savasa yol acan aforozdan hem de Pazzi komplosunu izleyen siyasi cekismelerden kivraniyordu 1479 da Roma da veba salgini patlak verdi Vatikan Kutuphanesi baskani oldu ve Papa IV Sixtus sehirden kacti ve bir yildan fazla bir sure ortadan kayboldu Urbino Duku Federico da Montefeltro da oldu Kutsal Roma Imparatoru V Karl tarafindan sonrasinda Floransa ve Roma da veba patlak verdi Veba Roma da ortaya cikti ve sehir sakinlerinin dortte biri 30 000 Floransaliyi oldurdu tarafindan yazilmis 1527 Yilinda Floransa daki Vebanin Tanimi bu vebayi ayrintili olarak kaydeder ve Niccolo Machiavelli tarafindan Strozzi nin aciklamalariyla kopyalanmistir Strozzi soyle yazmistir Zavalli Floransa miz simdi kafirler tarafindan istila edilmis ve sonra terk edilmis bir kasabadan baska bir seye benzemiyor Sakinlerin bir kismi uzak kir evlerine cekildi bir kismi oldu ve bir kismi da oluyor Bu yuzden simdiki an azaptir gelecek tehdittir bu yuzden olumle mucadele eder ve yalnizca korku ve titreyerek yasariz Eskiden zengin ve asil vatandaslarla dolup tasan temiz guzel sokaklar simdi kokusmus ve kirli dilenci kalabaligi endiseli inlemelerle iclerinden geciyor ve ancak zorluk ve korkuyla gecilebilir Dukkanlar hanlar kapali fabrikalarda isler durmus mahkemeler bos yasalar cigneniyor Simdi bir hirsizlik simdi de bir cinayet isitiliyor Vatandaslarin sik sik toplandigi pazar yerleri olan meydanlar simdi mezarlara ve kotu kalabaligin tatil beldesine donusturuldu Bir erkek kardes bir kiz kardes bir koca bir es tesadufen bir araya gelirse birbirlerinden dikkatlice kacinirlar Baska hangi kelimelere ihtiyac var mi Babalar ve anneler kendi cocuklarindan kacinir ve onlari terk eder Ekmegin dagitildigi ancak ezilme vebasinda cibanlarin da yayildigi birkac erzak deposu hala acik Konusmak yerine simdi sadece acinasi icler acisi haberler isitiliyor oyle biri oldu oyle biri hasta oyle biri kacti oyle biri evinde gozaltinda oyle biri hastanede oyle biri birinin hemsiresi var digerinin yardimi yok sadece hayal gucuyle Asklepios u hasta etmeye yetecek haberler gibi Lorenzo di Filippo Strozzi 1527 Yilinda Floransa daki Vebanin Tanimi na baska veba salgini da eslik etmistir orada dini yapilar hastane olmus ve enfekte olanlari sehir surlari olmadan barindirmak icin 600 gecici yapi insa edilmistir 1530 dan sonra siyasi cekismeler sakinlesti ve Italya daki savaslar daha seyrek hale geldi daha sonra oradaki veba salginlari eskisinden daha az goruldu ve yalnizca tek tek sehirleri veya bolgeleri etkiledi Salginlar daha azdi ancak ozellikle siddetliydi 1533 1575 arasinda kirk uc yil on sekiz veba salgini vardir Ozellikle zarar veren yarimadanin her iki ucundan kuzeye ve guneye dogru yol aldi olum orani ozellikle yuksekti Resmi hesaba gore Milan da 1576 da vebadan 17 329 kisi hayatini kaybetti Brescia da ise toplam nufusu 46 000 i gecmeyen bir kasabada 17 396 kisinin oldugunu kaydedilmistir Bu arada Venedik nufusunun dortte biri ile ucte biri arasi vebadan oldu 1576 1577 salgininda ise sehirde 50 000 kisi oldu 17 yuzyilin ilk yarisinda bir veba salginin Italya da yaklasik 1 7 milyon insanin veya nufusun yaklasik 14 unu olumune neden oldu 1629 1631 Italya veba salgini muhtemelen yuzyilin en felaketiydi Milano sehri Milan in Buyuk Vebasi nda 100 000 kisilik nufusunun yarisini kaybederken Venedik siddetli 1553 1556 salginindan sonra aradan gecen on yillarda nufus oldukca kuculmus olsa da en o salgin kadar kadar etkilenmisti Italya daki son buyuk veba felaketiydi ve en siddetlisiydi 1656 da veba Napoli nin 300 000 nufusunun yaklasik yarisini oldurdu Italya daki son salgin Messina da 1742 1744 te goruldu Italya da kaydedilen son veba vakasi Bari yakinlarindaki bir kasaba olan Noja da 1815 1816 da gorulmustur Kuzey Avrupa Norvec nufusunun 60 indan fazlasi 1348 den 1350 ye kadar olmustur Son veba salgini 1654 te Oslo yu harap etti Rusya yi hastalik 1350 den 1490 a kadar her bes veya alti yilda bir vurmustur 1654 te Rus vebasi yaklasik 700 000 kisiyi oldurmustur 1709 1713 te Isvec ile Rusya Carligi ve muttefikleri arasindaki Buyuk Kuzey Savasi ni 1700 1721 takip eden bir Isvec te yaklasik 100 000 ve Prusya da 300 000 i oldurmustur Veba Helsinki sakinlerinin ucte ikisini Stockholm nufusunun ucte birini oldurmustur Bu Iskandinavya daki son vebaydi ancak 1770 1772 Rusya veba salgini Moskova da 100 000 kadar insani oldurmustur Dogu Avrupa Buyuk 1738 Vebasi 1738 1740 yillari arasinda suren ve Romanya Macaristan Ukrayna Sirbistan Hirvatistan ve Avusturya nin modern ulkelerindeki bolgeleri etkileyen bir veba salginidir Fransa 1720 de Buyuk Marsilya Vebasi sehirde ve cevre illerde 100 000 kisinin olumune sebep olmustur 1466 da Paris te belki 40 000 kisi vebadan olmustur 16 ve 17 yuzyillarda veba Paris i ortalama olarak neredeyse uc yilda bir vurdu Tarihci Geoffrey Parker a gore Fransa 1628 1631 salgininda neredeyse bir milyon insani vebadan kaybetti Bati Avrupa nin son buyuk salgini 1720 de Marsilya da meydana gelmistir Britanya adalari 1563 Londra veba salgini 1593 1603 1625 1636 ve 1665 veba salginlari Londra yi harap etmistir ve o yillarda nufusunu 10 ila 30 oraninda azaltmistir 1665 1666 Buyuk Londra Vebasi pandeminin son buyuk salginidir ve duvarlarla cevrili Londra Sehri ndeki son veba olumu on dort yil sonra 1679 da kaydedilmistir Felemenk Amsterdam nufusunun 10 undan fazlasi 1623 1625 te ve yine 1635 1636 1655 ve 1664 te olmustur Iber Yarimadasi 1 25 milyondan fazla olum 17 yuzyil Ispanya sindaki agir veba vakalarindan kaynaklanmistir 1649 vebasi muhtemelen Sevilla nin nufusunu yari yariya azaltmistir Malta Malta 14 yuzyilin ortalari ile 19 yuzyilin baslari arasindaki ikinci salgini sirasinda bir dizi veba salgini yasamistir En siddetli salgin yaklasik 11 300 kisiyi olduren 1675 1676 salginiydi bunu sirasiyla yaklasik 4 500 ve 3 000 kisiyi olduren 1813 1814 salgini ve 1592 1593 salgini izler Tenerife 1582 Tenerife veba salgini ayrica 1582 San Cristobal de La Laguna veba salgini 1582 1583 yillari arasinda Ispanya nin Tenerife adasinda meydana gelen bir hiyarcikli veba salginidir O zamanlar 20 000 den az nufusu olan bir adada adanin nufusunun yaklasik 25 45 i arasinda 5 000 ila 9 000 arasinda olume neden olduguna inanilmaktadir Ana salginlar1656 da Napoli Vebasi sirasinda Napoli nin donem gravuru1720 de Buyuk Marsilya Vebasi sirasinda Marsilya nin donem gravuru17 yuzyilda bir veba doktoru ve tipik kiyafeti Years Place Death estimates Article citation1347 51 Avrupa Asya Orta Dogu 75 000 000 200 000 000 Kara Olum1360 63 Ingiltere 700 800 0001464 66 Paris 40 0001471 Ingiltere 300 400 0001479 80 Ingiltere 400 500 0001563 64 England 20 136 1563 Londra veba salgini1576 77 Venedik 50 0001582 83 Tenerife 5 000 9 0001592 1593 England 19 900 1596 99 Kastilya 500 0001603 11 Londra 43 0001620 21 Cezayir 30 50 0001628 31 Fransa 1 000 0001629 31 Italya 1 000 000 1629 1631 Italya veba salgini1633 44 Cin Ming Hanedani 200 000 1647 52 Guney Ispanya 500 000 Buyuk Sevilla Vebasi1654 55 Rusya 700 0001656 58 Napoli Kralligi 1 250 0001665 66 Londra 70 100 000 Buyuk Londra Vebasi1675 76 Malta 11 300 1675 1676 Malta veba salgini1679 80 Avusturya 76 000 Buyuk Viyana Vebasi1681 Prag 83 0001689 90 Bagdat 150 0001704 10 Polonya 75 0001709 13 Baltik 300 400 0001720s Marsilya 100 000 Buyuk Marsilya Vebasi1738 40 Macaristan amp Hirvatistan 50 000 Buyuk 1738 Vebasi1770s Moskova 75 000 1770 1772 Rusya veba salgini1772 1773 Pers Imparatorlugu 2 000 000 Pers veba salgini1791 Misir 300 0001812 19 Osmanli Imparatorlugu 300 000 1812 1819 Osmanli veba salgini1813 14 Malta 4 500 1813 1814 Malta veba salgini1813 14 Romanya 60 000 Caragea vebasi1829 35 Bagdat 12 000KaynakcaOzel Spyrou Maria A Keller Marcel Tukhbatova Rezeda I Scheib Christiana L Nelson Elizabeth A Andrades Valtuena Aida Neumann Gunnar U Walker Don Alterauge Amelie Carty Niamh Cessford Craig 2 Ekim 2019 Phylogeography of the second plague pandemic revealed through analysis of historical Yersinia pestis genomes Nature Communications Ingilizce 10 1 4470 Bibcode 2019NatCo 10 4470S doi 10 1038 s41467 019 12154 0 ISSN 2041 1723 PMC 6775055 2 PMID 31578321 Guellil Meriam Kersten Oliver Namouchi Amine Luciani Stefania Marota Isolina Arcini Caroline A Iregren Elisabeth Lindemann Robert A Warfvinge Gunnar Bakanidze Lela Bitadze Lia 10 Kasim 2020 A genomic and historical synthesis of plague in 18th century Eurasia Proceedings of the National Academy of Sciences Ingilizce 117 45 28328 28335 doi 10 1073 pnas 2009677117 ISSN 0027 8424 PMC 7668095 2 PMID 33106412 jmvh org Ingilizce 10 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ocak 2021 Bramanti Barbara Dean Katharine R Walloe Lars Chr Stenseth Nils 24 Nisan 2019 The Third Plague Pandemic in Europe Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences Ingilizce 286 1901 doi 10 1098 rspb 2018 2429 ISSN 0962 8452 PMC 6501942 2 PMID 30991930 Plague Plague Information Black Death Facts News Photos National Geographic 26 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 3 Kasim 2008 Hays 2005 s 23 Hollingsworth Julia Black Death in China A history of plagues from ancient times to now CNN Ingilizce 6 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mart 2020 a b Benedictow 2004 s 50 51 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi FOOTNOTEBenedictow200450 51 adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme a b Sussman George D 2011 Was the Black Death in India and China Bulletin of the History of Medicine Ingilizce 85 3 319 355 doi 10 1353 bhm 2011 0054 JSTOR 44452010 PMID 22080795 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Eylul 2021 Bramanti et al 2016 ss 1 26 Wade Nicholas 31 Ekim 2010 Europe s Plagues Came From China Study Finds The New York Times Ingilizce ISSN 0362 4331 4 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2020 Black Death Causes Facts and Consequences Encyclopaedia Britannica Ingilizce 9 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2020 Wade Nicholas query nytimes com Ingilizce 1 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mart 2020 Historical Estimates of World Population Ingilizce Census gov 9 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 27 Aralik 2012 a b c d Chisholm Hugh Ed 1911 Plague Encyclopaedia Britannica 21 11 bas Cambridge University Press Las epidemias de la Historia la peste en La Laguna 1582 1583 25 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Eylul 2021 A list of National epidemics of plague in England 1348 1665 Urbanrim org uk 8 Mayis 2009 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 3 Kasim 2008 Plague History Provence by Provence Beyond Beyond fr 9 Subat 2020 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 3 Kasim 2008 Cholera s seven pandemics 9 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde CBC News 2 December 2008 COVID 19 Bilgilendirme Platformu Turkiye Cumhuriyeti Saglik Bakanligi 2 Temmuz 2021 2 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Eylul 2021 Wade 2010 Sean Martin 2001 Black Death Chapter One Ingilizce Harpenden GBR Pocket Essentials ss 14 McNeill 1998 Wheelis 2002 Barras amp Greub 2014 In the Middle Ages a famous although controversial example is offered by the siege of Caffa now Feodossia in Ukraine Crimea a Genovese outpost on the Black Sea coast by the Mongols In 1346 the attacking army experienced an epidemic of bubonic plague The Italian chronicler Gabriele de Mussi in his Istoria de Morbo sive Mortalitate quae fuit Anno Domini 1348 describes quite plausibly how the plague was transmitted by the Mongols by throwing diseased cadavers with catapults into the besieged city and how ships transporting Genovese soldiers fleas and rats fleeing from there brought it to the Mediterranean ports Given the highly complex epidemiology of plague this interpretation of the Black Death which might have killed gt 25 million people in the following years throughout Europe as stemming from a specific and localized origin of the Black Death remains controversial Similarly it remains doubtful whether the effect of throwing infected cadavers could have been the sole cause of the outburst of an epidemic in the besieged city Byrne Joseph Patrick 2012 Caffa Kaffa Fyodosia Ukraine Encyclopedia of the Black Death Ingilizce Santa Barbara California ABC CLIO s 65 ISBN 978 1 59884 253 1 4 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Eylul 2021 a b c d e f g h i j k l Byrne Joseph Patrick 2012 Constantinople Istanbul Encyclopedia of the Black Death Santa Barbara California ABC CLIO s 87 ISBN 978 1 59884 254 8 OCLC 769344478 Boccaccio The Decameron Introduction Fordham edu 1 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 10 Aralik 2011 Petrarch Epistolae familiares IV 12 208 a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae White Arthur 2014 The Four Horsemen Plague and Pleasure The Renaissance World of Pius II Ingilizce Washington D C Catholic University of America Press ss 21 48 ISBN 978 0 8132 2681 1 10 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Eylul 2021 Parker 2009 s 25 Ucalgary ca 31 Ocak 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 10 Aralik 2011 Byrne 2008 s 519 Hays 1998 s 58 Schiferl Ellen 1983 Iconography of plague saints in fifteenth century Italian painting Fifteenth Century Studies Ingilizce Cilt 6 ss 205 225 a b Davis 2003 s 18 Universite de Strasbourg Institut de turcologie Universite de Strasbourg Institut d etudes turques Association pour le developpement des etudes turques 1998 Turcica Fransizca Editions Klincksieck s 198 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link a b Issawi 1988 s 99 Brian Pullan 2006 Crisis And Change in the Venetian Economy in the Sixteenth And Seventeenth Centuries Ingilizce Taylor amp Francis Group s 151 ISBN 978 0 415 37700 3 31 Mart 2019 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 10 Eylul 2021 Petrarch Seniles III 1 79 80 Mary Lindemann 1999 Medicine and Society in Early Modern Europe Ingilizce Cambridge University Press s 41 ISBN 978 0 521 42354 0 31 Mart 2019 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 10 Eylul 2021 Karl Julius Beloch Bevolkerungsgeschichte Italiens volume 3 pp 359 360 Ingilizce Faculty ed umuc edu 10 Ekim 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 3 Kasim 2008 a b Harald Aastorp 1 Agustos 2004 Svartedauden enda verre enn antatt Forskning no 31 Mart 2008 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 3 Ocak 2009 Oivind Larsen DNMS NO Michael 2005 03 2005 Book review Black Death and hard facts Dnms no 25 Ekim 2008 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 3 Kasim 2008 Byrne 2004 s 62 a b Collins S 1671 The Present State of Russia 8 Mayis 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Edited by Marshall T Poe 2008 a b Medovikov P E 1854 Istoricheskoe znachenie carstvovaniya Alekseya Mihajlovicha 17 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Depts washington edu 11 Ekim 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 3 Kasim 2008 Alexander 1980 s 21 a b c Bray 2004 s 72 Tabblo com 11 Nisan 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 3 Kasim 2008 Tony Griffiths 2009 Stockholm A Cultural History Oxford University Press s 9 ISBN 978 0 19 538638 7 1 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 10 Eylul 2021 Melikishvili Alexander 2006 Genesis of the anti plague system the Tsarist period PDF Critical Reviews in Microbiology Ingilizce 36 1 19 31 CiteSeerX 10 1 1 204 1976 2 doi 10 1080 10408410500496763 PMID 16610335 23 Kasim 2009 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 22 Mart 2020 Britannica 1911 Harding 2002 s 25 a b Parker 2001 s 7 Harding 2002 s 24 Plague in London spatial and temporal aspects of mortality 30 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde J A I Champion Epidemic Disease in London Centre for Metropolitan History Working Papers Series No 1 1993 Geography climate population economy society 3 Subat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde J P Sommerville The Seventeenth Century Decline 27 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde S G Payne A History of Spain and Portugal a b PDF Ispanyolca s 28 25 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 15 Mayis 2020 American Scientist Ingilizce 6 Subat 2017 2 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Ocak 2021 a b Gottfried 1983 s 131 Bray 2004 s 71 Graunt 1759 Hays J N 2005 Epidemics and pandemics their impacts on human history Santa Barbara California ABC CLIO s 103 ISBN 978 1851096589 Brook Timothy September 1999 The Confusions of Pleasure Commerce and Culture in Ming China Ingilizce University of California Press ISBN 978 0 520 22154 3 Ch iu Chung lin The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire s Public Health System 2 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Eylul 2021 Scasciamacchia Silvia Serrecchia Luigina Giangrossi Luigi Garofolo Giuliano Balestrucci Antonio Sammartino Gilberto Fasanella Antonio 2012 Plague Epidemic in the Kingdom of Napoli 1656 1658 Emerging Infectious Diseases Ingilizce 18 1 186 188 doi 10 3201 eid1801 110597 PMC 3310102 2 PMID 22260781 25 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Eylul 2021 Hashemi Shahraki A Carniel E Mostafavi E 2016 Plague in Iran its history and current status Epidemiology and Health 38 e2016033 doi 10 4178 epih e2016033 PMC 5037359 2 PMID 27457063 Mikhail 2014 s 43 Chase Levenson Alex 2020 The Yellow Flag Quarantine and the British Mediterranean World 1780 1860 Ingilizce Cambridge University Press s 31 ISBN 978 1 108 48554 8 1 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2020 Stefan Ionescu Bucureștii in vremea fanarioţilor Bucharest in the time of the Phanariotes Editura Dacia Cluj 1974 pp 287 293 Arsivlenmis kopya PDF 31 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 9 Eylul 2021 GenelAlexander John T 1980 Bubonic Plague in Early Modern Russia Public Health and Urban Disaster Oxford University Press ISBN 978 0 19 515818 2 31 Mart 2019 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 9 Eylul 2021 Appleby Andrew B 1980 The Disappearance of Plague A Continuing Puzzle The Economic History Review 33 2 ss 161 173 doi 10 1111 j 1468 0289 1980 tb01821 x JSTOR 2595837 PMID 11614424 2004 Black Death 1346 1353 The Complete History ISBN 978 1 84383 214 0 Bray R S 29 Nisan 2004 Armies of Pestilence The Impact of Disease on History James Clarke amp Co ISBN 978 0 227 17240 7 31 Mart 2019 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 9 Eylul 2021 Byrne Joseph Patrick 2004 The Black Death Westport Connecticut Greenwood Press Byrne Joseph Patrick Ed 2008 Encyclopedia of Pestilence Pandemics and Plagues A M ABC CLIO ISBN 978 0 313 34102 1 olu kirik baglanti Davis Robert C 5 Aralik 2003 Christian Slaves Muslim Masters White Slavery in the Mediterranean the Barbary Coast and Italy 1500 1800 Palgrave Macmillan ISBN 978 0 333 71966 4 11 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 9 Eylul 2021 Gottfried Robert S 1983 The Black Death Natural and Human Disaster in Medieval Europe Londra Hale ISBN 978 0 7090 1299 3 Graunt John 1759 Collection of Yearly Bills of Mortality from 1657 to 1758 Inclusive A Miller Harding Vanessa 20 Haziran 2002 The Dead and the Living in Paris and London 1500 1670 Cambridge University Press ISBN 978 0 521 81126 2 1 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 9 Eylul 2021 Hays J N 1998 The Burdens of Disease Epidemics and Human Response in Western History Rutgers University Press ISBN 978 0 8135 2528 0 21 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 9 Eylul 2021 Hays J N 31 Aralik 2005 Epidemics And Pandemics Their Impacts on Human History ABC CLIO ISBN 978 1 85109 658 9 31 Mart 2019 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 9 Eylul 2021 McNeill William Hardy 1998 Plagues and peoples Anchor ISBN 978 0 385 12122 4 Mikhail Alan 2014 The Animal in Ottoman Egypt OUP ISBN 9780199315277 9 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 9 Eylul 2021 Issawi Charles Philip 1988 Fertile Crescent 1800 1914 A Documentary Economic History Oxford University Press ISBN 978 0 19 504951 0 1 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 9 Eylul 2021 Parker Geoffrey 21 Aralik 2001 Europe in Crisis 1598 1648 Wiley ISBN 978 0 631 22028 2 31 Mart 2019 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 9 Eylul 2021 Porter Stephen 19 Nisan 2009 The Great Plague Amberley Publishing ISBN 978 1 84868 087 6 1 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 9 Eylul 2021 Shadwell Arthur Hennessy Harriet L Payne Joseph Frank 1911 Plague Chisholm Hugh Ed Encyclopaedia Britannica 21 11 bas Cambridge University Press ss 693 705 Wade Nicholas 31 Ekim 2010 Europe s Plagues Came From China Study Finds The New York Times 19 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 1 Kasim 2010 Wheelis Mark 2002 Biological Warfare at the 1346 Siege of Caffa Emerging Infectious Diseases 8 9 971 75 doi 10 3201 eid0809 010536 PMC 2732530 2 PMID 12194776 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Plague second pandemic ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur