Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hidrojen, sembolü H, atom numarası 1 olan kimyasal bir element. Standart sıcaklık ve basınç altında renksiz, kokusuz, metalik olmayan, tatsız, oldukça yanıcı ve H2 olarak bulunan bir diatomik gazdır. 1,00794 g/mol'lük atomik kütlesi ile tüm elementler arasında en hafif olanıdır. Periyodik cetvelin sol üst köşesinde yer alır. Hidrojenin adı, Yunancada "su oluşturan" anlamına gelen ὑδρογόνο'dan (idrogono) kelimesinden gelir.
 Pembe renkte parlayan plazma hâlindeki hidrojen | |||||||||||||||||||||
| Görünüş | renksiz gaz | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Standart atom ağırlığı Ar, std(H) | [1,00784, 1,00811] geleneksel: 1,008 | ||||||||||||||||||||
| Periyodik tablodaki yeri | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Atom numarası (Z) | 1 | ||||||||||||||||||||
| Grup | 1. grup: H ve alkali metaller | ||||||||||||||||||||
| Periyot | 1. periyot | ||||||||||||||||||||
| Blok | (s bloku) | ||||||||||||||||||||
| Elektron dizilimi | 1s1 | ||||||||||||||||||||
| Kabuk başına elektron | 1 | ||||||||||||||||||||
| Fiziksel özellikler | |||||||||||||||||||||
| Faz (SSB'de) | Gaz | ||||||||||||||||||||
| Erime noktası | 13,99 K (−259,16 °C, −434,49 °F) | ||||||||||||||||||||
| Kaynama noktası | 20,271 K (-252,729 °C; -422,9122 °F) | ||||||||||||||||||||
| Yoğunluk (SSB'de) | 0,08988 g/L | ||||||||||||||||||||
| sıvıyken (en'de) | 0,07 g/cm3 (katı: 0,0763 g/cm3) | ||||||||||||||||||||
| sıvıyken (kn'de) | 0,07099 g/cm3 | ||||||||||||||||||||
| Üçlü nokta | 13,8033 K, 7,041 kPa | ||||||||||||||||||||
| Kritik nokta | 32,938 K, 1,2858 MPa | ||||||||||||||||||||
| (H2) 0,117 | |||||||||||||||||||||
| Molar ısı kapasitesi | (H2) 28,836 J/(mol·K) | ||||||||||||||||||||
Buhar basıncı
| |||||||||||||||||||||
| Atom özellikleri | |||||||||||||||||||||
| Yükseltgenme durumları | -1, +1 | ||||||||||||||||||||
| Elektronegatiflik | Pauling ölçeği: 2,20 | ||||||||||||||||||||
| İyonlaşma enerjileri |
| ||||||||||||||||||||
| Kovalent yarıçapı | 31±5 pm | ||||||||||||||||||||
| Van der Waals yarıçapı | 120 pm | ||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||
| Diğer özellikleri | |||||||||||||||||||||
| Kristal yapı |  | ||||||||||||||||||||
| Ses hızı | 1310 m/s (gaz, 27 °C) | ||||||||||||||||||||
| Isı iletkenliği | 0,1805 W/(m·K) | ||||||||||||||||||||
| Manyetik düzen | diyamanyetik | ||||||||||||||||||||
| Manyetik alınganlık | -3,98×10-6 cm3/mol (298 K) | ||||||||||||||||||||
| CAS Numarası | 12385-13-6 1333-74-0 (H2) | ||||||||||||||||||||
| Tarihi | |||||||||||||||||||||
| Henry Cavendish (1766) | |||||||||||||||||||||
| Adlandıran | Antoine Lavoisier (1783) | ||||||||||||||||||||
| Ana izotopları | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Hidrojen, evrenin kütlesinin %75'ini oluşturan ve evrende en çok bulunan elementtir. Ana hatta bulunan yıldızların çoğunluğu, plazma hâlinde olan hidrojenden oluşur. Elementel hidrojen Dünya'da az bulunur. Endüstride metan gibi hidrokarbonlardan üretilebildiği gibi, pahalı olsa da suyun elektrolizinden de üretilebilir.
Hidrojenin en yaygın doğal izotopu, nötronsuz protiyumdur. Hidrojen pek çok elementle bileşik oluşturabilir. Ayrıca suda ve pek çok organik molekülde bulunduğundan önemlidir. Suda çözünen moleküller arasındaki asit - baz tepkimelerinde önemli rol oynar.
Schrödinger denkleminin analitik olarak çözülebildiği tek nötral molekül olduğu için, hidrojen atomunun enerji basamakları ve bağ özellikleri, kuantum mekaniğinin gelişmesinde önemli rol oynamıştır.
Tarihi
Hidrojen 1500'lü yıllarda keşfedilmiş, 1700'lü yıllarda yanabilme özelliğinin farkına varılmış, evrenin en basit ve en çok bulunan elementi olup, renksiz, kokusuz, havadan 14,4 kat daha hafif ve tamamen zehirsiz bir gazdır.
Güneş ve diğer yıldızların termonükleer tepkimeye vermiş olduğu ısının yakıtı hidrojen olup, evrenin temel enerji kaynağıdır. Hidrojen, 1 atm de -252,77 °C'de sıvılaşır. Sıvı hidrojenin hacmi gaz halindeki hacminin sadece 1/700'ü kadardır. Hidrojen bilinen tüm yakıtlar içerisinde birim kütle başına en yüksek enerji içeriğine sahiptir. 1 kg hidrojen 2,1 kg doğalgaz veya 2,8 kg petrolün sahip olduğu enerjiye sahiptir. Ancak birim enerji başına hacmi yüksektir.
Hidrojen gazını yapay olarak ilk defa T. Von Hohenheim (ayrıca Paracelsus, 1493 - 1521, olarak da bilinir) tarafından güçlü asitlerle metalleri karıştırarak elde etmiştir. Bu kimyasal reaksiyon sonucu elde edilen bu yanıcı gazın yeni bir element olduğunun farkına varamamıştır. 1671 yılında hidrojen Robert Boyle tarafından demir çubuk ve seyreltik asit çözeltilerinin reaksiyonu sonucu üretilerek yeniden keşfedilmiştir. 1766 yılında Henry Cavendish metal asit reaksiyonuyla elde edilen, havada yanan, yandığı zaman su açığa çıkaran hidrojenin ayrı bir element olduğunun farkına varmıştır. Cavendish'in hidrojenle tanışması cıva ve asitlerle yaptığı deneyler zamanında olmuştur. Başlangıçta hidrojenin cıvayı oluşturan birimlerden biri olduğunu, cıvanın asitle reaksiyonundan ortaya çıktığını düşünmüş, buna rağmen hidrojenin pek çok önemli özelliğini gerçekçi şekilde tasvir edebilmiştir. 1783'te Antoine Lavoiser, Laplace ile Cavendish'in bulduklarını tekrarlarken, yandığı zaman su üreten bu gaza hidrojen adını vermiştir.
Hidrojenin Elde Edilmesi
Hidrojenin ilk kullanım yerlerinden biri balonlar ve daha sonraları zeplinlerdir. Bu amaçlar için hidrojen metalik demir ve sülfürik asidin reaksiyona girmesiyle elde edilmiştir. Hidrojen Hindenburg adlı, havada yanarak yok olan zeplinde kullanılmıştır. Balonlarda daha sonraları oldukça patlayıcı olan hidrojenin yerine inert helyum kullanılmıştır.
Hidrojenin Atom Yapısı
1 proton ve 1 elektrondan oluşan hidrojen atomu, basit atomik yapısı, ışık emilim ve yayma spektrumu sayesinde atomik yapının geliştirilmesinde önemli rol oynamıştır. Hidrojen molekülünün ve ona karşılık gelen H2+ katyonu basit yapısı kimyasal bağların doğası hakkında önemli bilgiler vermiş, bu 1920'li yılların ortalarında hidrojen atomunun kuantum mekaniği uygulamasıdır.
Hidrojenin Evrendeki Yeri
Hidrojen evrenin kütlece %75'ini, atom sayıca %90'nı oluşturur ve bu oranlarıyla evrende en çok bulunan elementtir. Bu element yıldızlarda, dev gaz gezegenlerinde büyük miktarda bulunur. Moleküler hidrojen bulutları yıldızların oluşumuyla bağlantılıdır. Hidrojen yıldızların proton-proton nükleer füzyon reaksiyonuyla enerji üretmesinde önemli rol oynar.
Evrende hidrojen atomik ya da plazma halinde bulunur. Plazma hali atomik halinden oldukça farklıdır. Bu halde hidrojen elektronu ve protonu bağlı değildir ve bu oldukça yüksek elektrik iletkenliği ve ışık yayılımına (güneş ve diğer yıldızlar ışık yayar) sahiptir. Yüklü partiküller elektrik ve manyetik alanlarda oldukça etkilenirler. Mesela, güneş rüzgârında dünyanın magnetospheri ile etkileşerek Birkeland akımları ve auroraya yol açarlar. Uzayda hidrojen nötral atomik halde bulunur.
Normal şartlar altında hidrojen biatomik gaz (H2) halinde bulunur. Hafifliği nedeniyle diğer daha ağır gazlara göre yerçekimi kuvvetinden kolayca kurtulur. Bu nedenle dünya atmosferinde hidrojen gazı oranı oldukça düşüktür (hacimce 1 ppm). Hidrojen atomu ve H2 molekülü uzayda bolca bulunduğu halde dünyada bunların üretimi ve saflaştırılması oldukça güçtür. Bütün bunlara rağmen hidrojen dünyada en çok bulunan üçüncü elementtir. Yeryüzündeki hidrojen su, hidrokarbonlar gibi kimyasal bileşiklerin içinde bulunur. Hidrojen gazı bazı bakteri ve algae tarafından üretilir. Günümüzde metan gazı önemi artan bir hidrojen kaynağıdır.
Hidrojen Atomu
İzotopları
Atomun doğada üç izotopu vardır. Bunlar 1H, 2H ve 3H. Oldukça kararsız diğer izotoplar (4H - 7H) laboratuvar koşullarında sentezlenmiştir.
- 1H %99,98 ile hidrojenin doğada en çok bulunan izotopudur. Bu izotop çekirdeğinde yalnızca bir proton içerdiğinden protium denilmiştir.
- 2H 'hidrojenin diğer kararlı izotopudur. Döteryum olarak da bilinir. Çekirdeğinde 1 proton ve 1 nötron içerir. Döteryum yeryüzündeki hidrojenin %0,0184'nü oluşturur. Radyoaktif değildir ve belirgin bir kirliliğe yol açmaz. Suyun içinde hidrojen yerine döteryum bakımından zenginleştirilmiş suya ağır su denir. Döteryum ve bileşikleri kimyasal reaksiyonlarda radyoaktif olmayan etiketlemelerde ve 1H-NMR da çözücü olarak kullanılır. Ağır su nükleer reaktörlerde nötron kontrolü ve soğutucu olarak kullanılır. Döteryum ayrıca ticari çekirdek füzyonda olası yakıttır.
- 3H ayrıca Trityum olarak da bilinir. Çekirdeğinde 2 nötron ve 1 proton içerir. Radyoaktiftir ve 12,32 yıl yarı hayatıyla beta bozunmasıyla Helyum-3 e dönüşür. Az miktarda trityum kozmik ışınların atmosferik gazlarla etkileşmesi sonucu ortaya çıkar. Ayrıca nükleer silah testlerinde de havaya salınır. Tritium kimya da ve biyolojide radyo etiketleme deneylerinde kullanılır.
Hidrojen, izotoplarının değişik isimleri olan tek elementtir. IA grubu elementleri, Ca, Sr, Ba gibi aktif metallerin su ile reaksiyonu sonucunda hidrojen gazı elde edilir.
Ca(k) + 2H2O à Ca2+ (aq) + 2OH-(aq) + H2 (g)
Uygulamaları
Hidrojen zehirsiz ve havadan 14,4 kez daha hafif bir gazdır. Güneş ve diğer yıldızların termonükleer tepkimeyle vermiş olduğu ısının yakıtı hidrojen olup, evrenin temel enerji kaynağıdır. -252,77 °C'ta sıvı hale getirilebilir. Sıvı hidrojenin hacmi gaz halindeki hacminin sadece 1/700'ü kadardır. Hidrojen bilinen tüm yakıtlar içerisinde birim kütle başına en yüksek enerji içeriğine sahiptir (Üst ısıl değeri 140,9 MJ/kg, alt ısıl değeri 120,7 MJ/kg). 1 kg hidrojen, 2,1 kg doğalgaz veya 2,8 kg petrolün sahip olduğu enerjiye sahiptir. Petrol yakıtlarına göre ortalama 1,33 kat daha verimli bir yakıttır. Buna karşın, enerji olarak kullanılabilmesi için doğadaki bileşiklerden ayrıştırılması gerekir. Üretilmesi de göz önünde bulundurulduğunda petrol gibi hazır yakıtlar kadar kârlı değildir. Ancak hidrojenin diğer yakıtlardan önemli bir farkı, güneş veya rüzgâr enerjisinin yardımıyla sudan üretilebilmesi ve kullanıldığında tekrar suya dönüşebilmesidir. Bu özellik hidrojenin herkesin üretimine ve kullanımına açık bir yakıt olmasını sağlar.
Hidrojen doğada serbest halde bulunmaz, bileşikler halinde bulunur. En çok bilinen bileşiği ise sudur. Isı ve patlama enerjisi gerektiren her alanda kullanımı temiz ve kolay olan hidrojenin yakıt olarak kullanıldığı enerji sistemlerinde, atmosfere atılan ürün sadece su ve/veya su buharı olur. Bunun dışında çevreyi kirleten hiçbir gaz ve zararlı kimyasal madde (karbonmonoksit veya karbondioksit gibi) üretimi olmaz..
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Wiberg, Egon; Wiberg, Nils; Holleman, Arnold Frederick (2001). Inorganic chemistry. Academic Press. s. 240. ISBN . 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Haziran 2021.
- ^ Lide, D. R., (Ed.) (2005). "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds". (PDF) (86.86yer= Boca Raton (FL) bas.). CRC Press. ISBN . 3 Mart 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021.
- ^ Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. ss. E110. ISBN .
- ^ "Hydrogen". Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry. Wylie-Interscience. 2005. ss. 797-799. ISBN .
- ^ Emsley, John (2001). Nature's Building Blocks. Oxford: Oxford University Press. ss. 183-191. ISBN .
- ^ Stwertka, Albert (1996). A Guide to the Elements. Oxford University Press. ss. 16-21. ISBN .
- ^ Palmer, David (13 Eylül 1997). . NASA. 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2008.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hidrojen sembolu H atom numarasi 1 olan kimyasal bir element Standart sicaklik ve basinc altinda renksiz kokusuz metalik olmayan tatsiz oldukca yanici ve H2 olarak bulunan bir diatomik gazdir 1 00794 g mol luk atomik kutlesi ile tum elementler arasinda en hafif olanidir Periyodik cetvelin sol ust kosesinde yer alir Hidrojenin adi Yunancada su olusturan anlamina gelen ὑdrogono dan idrogono kelimesinden gelir Hidrojen 1HPembe renkte parlayan plazma halindeki hidrojenGorunusrenksiz gazStandart atom agirligi Ar std H 1 00784 1 00811 geleneksel 1 008Periyodik tablodaki yeriHidrojen HelyumLityum Berilyum Bor Karbon Azot Oksijen Flor NeonSodyum Magnezyum Aluminyum Silisyum Fosfor Kukurt Klor ArgonPotasyum Kalsiyum Skandiyum Titanyum Vanadyum Krom Manganez Demir Kobalt Nikel Bakir Cinko Galyum Germanyum Arsenik Selenyum Brom KriptonRubidyum Stronsiyum Itriyum Zirkonyum Niyobyum Molibden Teknesyum Rutenyum Rodyum Paladyum Gumus Kadmiyum Indiyum Kalay Antimon Tellur Iyot KsenonSezyum Baryum Lantan Seryum Praseodim Neodimyum Prometyum Samaryum Evropiyum Gadolinyum Terbiyum Disprozyum Holmiyum Erbiyum Tulyum Iterbiyum Lutesyum Hafniyum Tantal Tungsten Renyum Osmiyum Iridyum Platin Altin Civa Talyum Kursun Bizmut Polonyum Astatin RadonFransiyum Radyum Aktinyum Toryum Protaktinyum Uranyum Neptunyum Plutonyum Amerikyum Kuriyum Berkelyum Kaliforniyum Aynstaynyum Fermiyum Mendelevyum Nobelyum Lavrensiyum Rutherfordiyum Dubniyum Seaborgiyum Bohriyum Hassiyum Meitneriyum Darmstadtiyum Rontgenyum Kopernikyum Nihoniyum Flerovyum Moskovyum Livermoryum Tennesin Oganesson H Li hidrojen HeAtom numarasi Z 1Grup1 grup H ve alkali metallerPeriyot1 periyotBlok s blokuElektron dizilimi1s1Kabuk basina elektron1Fiziksel ozelliklerFaz SSB de GazErime noktasi13 99 K 259 16 C 434 49 F Kaynama noktasi20 271 K 252 729 C 422 9122 F Yogunluk SSB de 0 08988 g Lsiviyken en de 0 07 g cm3 kati 0 0763 g cm3 siviyken kn de 0 07099 g cm3Uclu nokta13 8033 K 7 041 kPaKritik nokta32 938 K 1 2858 MPa H2 0 117 Molar isi kapasitesi H2 28 836 J mol K Buhar basinciP Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 kT K 15 20Atom ozellikleriYukseltgenme durumlari 1 1ElektronegatiflikPauling olcegi 2 20Iyonlasma enerjileri1 1312 0 kJ molKovalent yaricapi31 5 pmVan der Waals yaricapi120 pmBir spektrum araligindaki renk cizgileriElementin spektrum cizgileriDiger ozellikleriKristal yapi Ses hizi1310 m s gaz 27 C Isi iletkenligi0 1805 W m K Manyetik duzendiyamanyetikManyetik alinganlik 3 98 10 6 cm3 mol 298 K CAS Numarasi12385 13 6 1333 74 0 H2 TarihiHenry Cavendish 1766 AdlandiranAntoine Lavoisier 1783 Ana izotoplariIzotop Bolluk Yari omur t1 2 Bozunma turu Urun 99 98 kararli2H 0 02 kararli3H eser miktarda 12 32 y b 3He Hidrojen evrenin kutlesinin 75 ini olusturan ve evrende en cok bulunan elementtir Ana hatta bulunan yildizlarin cogunlugu plazma halinde olan hidrojenden olusur Elementel hidrojen Dunya da az bulunur Endustride metan gibi hidrokarbonlardan uretilebildigi gibi pahali olsa da suyun elektrolizinden de uretilebilir Hidrojenin en yaygin dogal izotopu notronsuz protiyumdur Hidrojen pek cok elementle bilesik olusturabilir Ayrica suda ve pek cok organik molekulde bulundugundan onemlidir Suda cozunen molekuller arasindaki asit baz tepkimelerinde onemli rol oynar Schrodinger denkleminin analitik olarak cozulebildigi tek notral molekul oldugu icin hidrojen atomunun enerji basamaklari ve bag ozellikleri kuantum mekaniginin gelismesinde onemli rol oynamistir TarihiHidrojen 1500 lu yillarda kesfedilmis 1700 lu yillarda yanabilme ozelliginin farkina varilmis evrenin en basit ve en cok bulunan elementi olup renksiz kokusuz havadan 14 4 kat daha hafif ve tamamen zehirsiz bir gazdir Gunes ve diger yildizlarin termonukleer tepkimeye vermis oldugu isinin yakiti hidrojen olup evrenin temel enerji kaynagidir Hidrojen 1 atm de 252 77 C de sivilasir Sivi hidrojenin hacmi gaz halindeki hacminin sadece 1 700 u kadardir Hidrojen bilinen tum yakitlar icerisinde birim kutle basina en yuksek enerji icerigine sahiptir 1 kg hidrojen 2 1 kg dogalgaz veya 2 8 kg petrolun sahip oldugu enerjiye sahiptir Ancak birim enerji basina hacmi yuksektir Hidrojen gazini yapay olarak ilk defa T Von Hohenheim ayrica Paracelsus 1493 1521 olarak da bilinir tarafindan guclu asitlerle metalleri karistirarak elde etmistir Bu kimyasal reaksiyon sonucu elde edilen bu yanici gazin yeni bir element oldugunun farkina varamamistir 1671 yilinda hidrojen Robert Boyle tarafindan demir cubuk ve seyreltik asit cozeltilerinin reaksiyonu sonucu uretilerek yeniden kesfedilmistir 1766 yilinda Henry Cavendish metal asit reaksiyonuyla elde edilen havada yanan yandigi zaman su aciga cikaran hidrojenin ayri bir element oldugunun farkina varmistir Cavendish in hidrojenle tanismasi civa ve asitlerle yaptigi deneyler zamaninda olmustur Baslangicta hidrojenin civayi olusturan birimlerden biri oldugunu civanin asitle reaksiyonundan ortaya ciktigini dusunmus buna ragmen hidrojenin pek cok onemli ozelligini gercekci sekilde tasvir edebilmistir 1783 te Antoine Lavoiser Laplace ile Cavendish in bulduklarini tekrarlarken yandigi zaman su ureten bu gaza hidrojen adini vermistir Hidrojenin Elde EdilmesiHidrojenin ilk kullanim yerlerinden biri balonlar ve daha sonralari zeplinlerdir Bu amaclar icin hidrojen metalik demir ve sulfurik asidin reaksiyona girmesiyle elde edilmistir Hidrojen Hindenburg adli havada yanarak yok olan zeplinde kullanilmistir Balonlarda daha sonralari oldukca patlayici olan hidrojenin yerine inert helyum kullanilmistir Hidrojenin Atom Yapisi 1 proton ve 1 elektrondan olusan hidrojen atomu basit atomik yapisi isik emilim ve yayma spektrumu sayesinde atomik yapinin gelistirilmesinde onemli rol oynamistir Hidrojen molekulunun ve ona karsilik gelen H2 katyonu basit yapisi kimyasal baglarin dogasi hakkinda onemli bilgiler vermis bu 1920 li yillarin ortalarinda hidrojen atomunun kuantum mekanigi uygulamasidir Hidrojenin Evrendeki YeriHidrojen evrenin kutlece 75 ini atom sayica 90 ni olusturur ve bu oranlariyla evrende en cok bulunan elementtir Bu element yildizlarda dev gaz gezegenlerinde buyuk miktarda bulunur Molekuler hidrojen bulutlari yildizlarin olusumuyla baglantilidir Hidrojen yildizlarin proton proton nukleer fuzyon reaksiyonuyla enerji uretmesinde onemli rol oynar Evrende hidrojen atomik ya da plazma halinde bulunur Plazma hali atomik halinden oldukca farklidir Bu halde hidrojen elektronu ve protonu bagli degildir ve bu oldukca yuksek elektrik iletkenligi ve isik yayilimina gunes ve diger yildizlar isik yayar sahiptir Yuklu partikuller elektrik ve manyetik alanlarda oldukca etkilenirler Mesela gunes ruzgarinda dunyanin magnetospheri ile etkileserek Birkeland akimlari ve auroraya yol acarlar Uzayda hidrojen notral atomik halde bulunur Normal sartlar altinda hidrojen biatomik gaz H2 halinde bulunur Hafifligi nedeniyle diger daha agir gazlara gore yercekimi kuvvetinden kolayca kurtulur Bu nedenle dunya atmosferinde hidrojen gazi orani oldukca dusuktur hacimce 1 ppm Hidrojen atomu ve H2 molekulu uzayda bolca bulundugu halde dunyada bunlarin uretimi ve saflastirilmasi oldukca guctur Butun bunlara ragmen hidrojen dunyada en cok bulunan ucuncu elementtir Yeryuzundeki hidrojen su hidrokarbonlar gibi kimyasal bilesiklerin icinde bulunur Hidrojen gazi bazi bakteri ve algae tarafindan uretilir Gunumuzde metan gazi onemi artan bir hidrojen kaynagidir Hidrojen AtomuIzotoplari Protiyum hidrojenin en yaygin izotopu Atomun dogada uc izotopu vardir Bunlar 1H 2H ve 3H Oldukca kararsiz diger izotoplar 4H 7H laboratuvar kosullarinda sentezlenmistir 1H 99 98 ile hidrojenin dogada en cok bulunan izotopudur Bu izotop cekirdeginde yalnizca bir proton icerdiginden protium denilmistir 2H hidrojenin diger kararli izotopudur Doteryum olarak da bilinir Cekirdeginde 1 proton ve 1 notron icerir Doteryum yeryuzundeki hidrojenin 0 0184 nu olusturur Radyoaktif degildir ve belirgin bir kirlilige yol acmaz Suyun icinde hidrojen yerine doteryum bakimindan zenginlestirilmis suya agir su denir Doteryum ve bilesikleri kimyasal reaksiyonlarda radyoaktif olmayan etiketlemelerde ve 1H NMR da cozucu olarak kullanilir Agir su nukleer reaktorlerde notron kontrolu ve sogutucu olarak kullanilir Doteryum ayrica ticari cekirdek fuzyonda olasi yakittir 3H ayrica Trityum olarak da bilinir Cekirdeginde 2 notron ve 1 proton icerir Radyoaktiftir ve 12 32 yil yari hayatiyla beta bozunmasiyla Helyum 3 e donusur Az miktarda trityum kozmik isinlarin atmosferik gazlarla etkilesmesi sonucu ortaya cikar Ayrica nukleer silah testlerinde de havaya salinir Tritium kimya da ve biyolojide radyo etiketleme deneylerinde kullanilir Hidrojen izotoplarinin degisik isimleri olan tek elementtir IA grubu elementleri Ca Sr Ba gibi aktif metallerin su ile reaksiyonu sonucunda hidrojen gazi elde edilir Ca k 2H2O a Ca2 aq 2OH aq H2 g UygulamalariHidrojen zehirsiz ve havadan 14 4 kez daha hafif bir gazdir Gunes ve diger yildizlarin termonukleer tepkimeyle vermis oldugu isinin yakiti hidrojen olup evrenin temel enerji kaynagidir 252 77 C ta sivi hale getirilebilir Sivi hidrojenin hacmi gaz halindeki hacminin sadece 1 700 u kadardir Hidrojen bilinen tum yakitlar icerisinde birim kutle basina en yuksek enerji icerigine sahiptir Ust isil degeri 140 9 MJ kg alt isil degeri 120 7 MJ kg 1 kg hidrojen 2 1 kg dogalgaz veya 2 8 kg petrolun sahip oldugu enerjiye sahiptir Petrol yakitlarina gore ortalama 1 33 kat daha verimli bir yakittir Buna karsin enerji olarak kullanilabilmesi icin dogadaki bilesiklerden ayristirilmasi gerekir Uretilmesi de goz onunde bulunduruldugunda petrol gibi hazir yakitlar kadar karli degildir Ancak hidrojenin diger yakitlardan onemli bir farki gunes veya ruzgar enerjisinin yardimiyla sudan uretilebilmesi ve kullanildiginda tekrar suya donusebilmesidir Bu ozellik hidrojenin herkesin uretimine ve kullanimina acik bir yakit olmasini saglar Hidrojen dogada serbest halde bulunmaz bilesikler halinde bulunur En cok bilinen bilesigi ise sudur Isi ve patlama enerjisi gerektiren her alanda kullanimi temiz ve kolay olan hidrojenin yakit olarak kullanildigi enerji sistemlerinde atmosfere atilan urun sadece su ve veya su buhari olur Bunun disinda cevreyi kirleten hicbir gaz ve zararli kimyasal madde karbonmonoksit veya karbondioksit gibi uretimi olmaz Ayrica bakinizHidrojen depolama Hidrojen teknolojileri Hidrojen ekonomisiKaynakca Wiberg Egon Wiberg Nils Holleman Arnold Frederick 2001 Inorganic chemistry Academic Press s 240 ISBN 978 0123526519 22 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Haziran 2021 Lide D R Ed 2005 Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds PDF 86 86yer Boca Raton FL bas CRC Press ISBN 978 0 8493 0486 6 3 Mart 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2021 Weast Robert 1984 CRC Handbook of Chemistry and Physics Boca Raton Florida Chemical Rubber Company Publishing ss E110 ISBN 978 0 8493 0464 4 Hydrogen Van Nostrand s Encyclopedia of Chemistry Wylie Interscience 2005 ss 797 799 ISBN 978 0 471 61525 5 Emsley John 2001 Nature s Building Blocks Oxford Oxford University Press ss 183 191 ISBN 978 0 19 850341 5 Stwertka Albert 1996 A Guide to the Elements Oxford University Press ss 16 21 ISBN 978 0 19 508083 4 Palmer David 13 Eylul 1997 NASA 29 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2008