Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sarımsak (Allium sativum) ya da sarmısak,Amaryllidaceae familyasına dahil olan Allium cinsinden, soğanlı bir bitki türüdür. Yakın akrabaları arasında soğan, arpacık soğanı, pırasa, Frenk soğanı ve bulunur. Orta Asya'ya ve İran'ın kuzeydoğusuna özgüdür ancak birkaç bin yıllık insan tüketimi ve kullanımı geçmişi sebebiyle dünya çapında yaygın bir baharattır. Sarımsak, Antik Mısırlılar tarafından da bilinmekteydi ve hem gıda aroması hem de geleneksel ilaç olarak kullanılmıştı. Günümüzde Çin, tek başına dünyadaki sarımsak ihtiyacının yaklaşık % 80'ini karşılamaktadır.
| Sarımsak | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Allium sativum, sarımsak, William Woodville, Medical Botany, 1793. | |||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Allium sativum | |||||||||||||||
Etimoloji ve yazım
Türkçede yer alan sarımsak kelimesinin nihai kökeni tartışmalıdır. Bir Türk dilinde yazılı olarak bahsi geçtiği ilk kaynak Kâşgarlı Mahmud'un 11. yüzyıla tarihlenen Dîvânu Lugâti't-Türk eseridir ve "sarmusak" olarak kaydedilmiştir.TDK sarımsak, Dil Derneği, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Nişanyan Sözlük ve Püsküllüoğlu'nun eserleri gibi diğer sözlükler sarmısak yazımını benimsemiştir.
Türkî dillerin büyük bir kısmında bitki için benzer sözcüklerin kullanılması Ana Türkçe *sarïmsak kökünden evrildiği varsayımına neden olmaktadır. Eğer bu teori doğruysa sözcüğün kökeni Ana Türkçe sarı veya beyaz anlamına gelmiş *sāryg köküne dayanır ve nihai olarak beyaz veya beyazlaşmak anlamına gelen *siar(ï)- köküne bağlanabilir. Modern Moğol dillerinde de benzer sözcüklerin varlığı da Türk dillerinden alıntılanmış olduğuna işaret eder. Buna ek olarak Macarcaya ya Alan ya da Türk dillerinden alıntılanmış olduğu düşünülen sárma kelimesinin sarımsak ile akraba tükürük otu (Ornithogalum) için kullanılması eski zamanlarda Türk dillerinde de kelimenin bu bitki için kullanılmış olabileceğini göstermektedir.
Leh dilbilimci sarı sözcüğünü /g/ ile kullanan hiçbir modern Türk dilinde (örneğin Özbekçe sariġ) sarımsak kelimesi için g kullanılmamasını neden göstererek bu teorinin aykırı olduğunu ve sözcüğün Arapça "keskin" anlamına gelen صَارِم (ṣārim) kelimesinden alıntı olmasının daha büyük bir olasılık olduğunu öne sürer. Ayrıca Çuvaşça ile Altayca, Hakasça, Tuvaca ve Yakutça gibi Sibirya Türk dillerinde bitkiyi kasteden bu kök ile ilişkili bir kelimenin yer almamasından ötürü kelimenin Ana Türkçe olamayacağı ve Türk dillerine bu diller ayrıştıktan sonra Orta Asya'da girmiş İranî bir alıntı olabileceği teorisine neden olmaktadır. Farsça bitkiye atıfta bulunan سیرمو (sirmu) ve سیر (sir) kelimeleri ile Hotancada kimliği belirlenmemiş soğanlı bir bitkiye atıfta bulunan sarme ve sarmā kelimeleri Türkî kelimeler ile bağlantılı olabilir.
ve Gerard Clauson sarımsak kelimesinin sarmak fiili ile etimolojik bir bağlantısı olduğu öne sürmüş olmakla birlikte daha sonraki yayımlar bu ilişkinin doğru olmadığına değinmektedir.
Tanım
Allium sativum, bir soğandan büyüyen çok yıllık çiçekli bir bitkidir. 1 m'ye kadar büyüyen uzun, dik, çiçekli bir gövdesi vardır. Yaprak ayası düz, doğrusal ve sağlamdır ve yaklaşık 1,25–2,5 cm genişliğindedir, sivri bir uçla biter. Bitki, Kuzey yarımkürede Temmuz ve Eylül ayları arasında pembeden mora kadar değişen tonlarda çiçekler üretebilir. Soğanı kokuludur ve sarımsak dişlerini çevreleyen bir iç kılıf ve onu çevreleyen ince bir kılıf ve onu çevreleyen bir dış yaprak katmanını içerir. Soğan genellikle, şekil olarak merkeze en yakın olanlar hariç asimetrik 10 ila 20 diş içerir. Sarımsak doğru zamanda ve derinlikte ekilirse, Alaska kadar kuzeyde dahi yetiştirilebilir.Hermafrodit çiçekler üretir. Arılar, kelebekler, güveler ve diğer böcekler aracılığıyla tozlaşır.
Köken ve ana türler
Sıradan sarımsağın yabani atasının tanımlanması, birçok kültivarının verimsizliğinden dolayı zordur, bu verimsizlik yabani akrabalarla çapraz test yapma kabiliyetini sınırlar. Genetik ve morfolojik olarak sarımsak en çok, Orta ve Güneybatı Asya'da yetişen yabani Allium longicuspis türüne benzemektedir. Ancak Allium longicuspis de çoğunlukla verimsiz olduğu için Allium sativum'un atası olduğu şüphelidir. Önerilen diğer adaylar arasında hepsi Orta Doğu'ya özgü olan , ve türleri yer almaktadır.
Allium sativum, doğallaştırıldığı bölgelerde yabani olarak yetişir. Britanya'da "yabani sarımsak", "karga sarımsağı" ve "tarla sarımsağı" olarak adlandırılan bitkiler sırasıyla Allium ursinum, Allium vineale ve türlerinin üyeleridir. Kuzey Amerika'da Allium vineale ("yabani sarımsak" veya "karga sarımsağı" olarak bilinir) ve ("çayır sarımsağı", "yabani sarımsak" veya "yabani soğan" olarak bilinir) tarlalardaki yaygın yabani otlardır. Fil sarımsağı (Allium ampeloprasum) olarak adlandırılan bitki aslında yabani bir pırasadır, gerçek bir sarımsak değildir. Tek diş sarımsak (inci veya yalnız sarımsak olarak da adlandırılır), Çin'in Yunnan eyaletinde doğmuştur.
Avrupa sarımsağı
Bazı sarımsakların Avrupa'da koruma statüsü vardır, bunlar:
| İsim | Kaynak |
|---|---|
| Aglio Rosso di Nubia (Nubia Kırmızı Sarımsağı) | Nubia-Paceco, Trapani ili, Sicilya, İtalya |
| Aglio Bianco Polesano | Rovigo, Veneto, İtalya (PDO) |
| Aglio di Voghiera | Ferrara, Emilia-Romagna, İtalya (PDO) |
| Ail blanc de Lomagne | Gaskonya'daki , Fransa (PGI) |
| Ail de la Drôme | Drôme, Fransa (PGI) |
| Ail rose de Lautrec, gül / pembe sarımsak | , Fransa (PGI) |
| Ail violet de Cadours | , Fransa (PDO) |
| Ajo Morado de Las Pedroñeras, gül / pembe sarımsak | , İspanya (PGI) |
| 金乡大蒜 Jinxiang Da Suan | Çin (PGI) |
Alt türler ve varyeteler
A. sativum'un iki alt türü, on ana varyete grubu ve yüzlerce kültivarı veya varyetesi vardır.
- A. sativum var. ophioscorodon (Link) Döll, Ophioscorodon veya sert boyunlu sarımsak, porselen sarımsak, rocambole sarımsak, mor çizgili sarımsak. Bazen ayrı bir tür (Allium ophioscorodon G.Don) olarak kabul edilir.
- A. sativum var. sativum, yumuşak boyunlu sarımsak, enginar sarımsak, gümüş rengi sarımsak ve kreol sarımsak.
Orta Asya menşeli en az 120 kültivar vardır ve bu da Orta Asya'yı sarımsak biyolojik çeşitliliğinin ana merkezi yapar.
Yetiştirme
Sarımsak yetiştirmesi kolay bir bitkidir ve ılıman iklimlerde yıl boyunca yetiştirilebilir. Sarımsağın eşeyli olarak çoğaltılması mümkün olsa da, yetiştirilen sarımsağın neredeyse tamamı, toprağa tek tek diş şeklinde ekilerek eşeysiz olarak çoğaltılır. Daha soğuk iklimlerde, dişlerin en iyi ekim zamanı toprak donmadan altı hafta öncesidir. Amaç, sarımsak soğanlarının sadece kök üretmesini sağlamak ve zeminin üzerinde filiz bırakmamaktır. Hasat ilkbaharın sonlarında veya yazın başındadır.
Sarımsak bitkileri, soğanların olgunlaşması için yeterli alan bırakılarak birbirine yakın şekilde yetiştirilebilir ve yeterli derinliğe sahip kaplarda kolayca gelişir. Sarımsak, gevşek, kuru, iyi drene edilmiş topraklarda, güneşli yerlerde iyi sonuç verir ve USDA iklim bölgeleri 4-9 boyunca dayanıklıdır. Dikim için sarımsak seçerken, dişleri ayırabilmek amacıyla büyük soğanlar seçmek önemlidir. Dikim yatağına uygun aralıklarla ekilen büyük dişler de soğan boyutunu artıracaktır. Sarımsak bitkileri organik madde içeriği yüksek bir toprakta büyümeyi tercih ederler ancak çok çeşitli toprak koşullarında ve pH seviyelerinde de büyüyebilirler.
Farklı sarımsak çeşitleri veya alt türleri vardır ancak en önemlileri sert boyunlu sarımsak ve yumuşak boyunlu sarımsaktır. Sarımsağın yetiştiği enlem, sarımsak gün ışığına duyarlı olabileceğinden, tür seçimini etkiler. Sert boyunlu sarımsak genellikle daha soğuk iklimlerde yetiştirilir ve nispeten büyük dişler üretirken, yumuşak boyunlu sarımsak genellikle ekvatora daha yakın yerlerde büyür ve küçük, sıkıca paketlenmiş dişler üretir.
Sarımsağın tüm enerjisini, soğanının büyümesine odaklamak için yeşil kısmı çıkarılır. Bu kısım çiğ veya pişmiş olarak yenebilir.
Hastalıklar
Sarımsak bitkileri genellikle dayanıklıdır ve birçok zararlıdan veya hastalıktan etkilenmezler. Sarımsak bitkilerinin tavşanları ve köstebekleri uzaklaştırdığı söylenir. Kaliforniya Gıda ve Tarım Bakanlığı (CDFA), yuvarlak solucanların ve 'nın neden olduğu beyaz çürük hastalığından kurtulmayı sağlamak için bir sertifika programı yürütmektedir. Bu iki patojen hem bir ürünü yok edebilir hem de bir kez ortaya çıktığında toprakta sonsuza kadar kalabilir. Sarımsak ayrıca, kökleri yok eden ve onları pembe veya kırmızıya çeviren, tipik olarak ölümcül olmayan bir hastalık olan pembe kökten veya pırasa pasından da muzdarip olabilir. Pırasa güvesinin larvaları, yaprakları veya soğanları kazarak sarımsağa saldırır.
Üretim
2018'de dünya sarımsak üretimi 28,5 milyon tondu ve Çin tek başına toplamın % 78'ini oluşturuyordu.
| Ülke | Üretim (milyon ton) |
|---|---|
 Çin | 22.3 |
 Hindistan | 1.7 |
 Bangladeş | 0.5 |
 Mısır | 0.3 |
 İspanya | 0.3 |
| Dünya | 28.5 |
| Resmi, yarı resmi veya tahmini verileri içerebilir Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü | |
Özellikler
Taze veya ezilmiş sarımsak, kükürt içeren bileşikler olan , , dialil polisülfidler, , S- ve enzimler, saponinler, flavonoidler ve Maillard reaksiyonu ürünleri içeren bileşikler verir.
Sarımsağın keskin tadından sorumlu olan fitokimyasallar, bitkinin hücreleri zarar gördüğünde üretilir. Bir hücre parçalanarak, çiğnenerek veya ezilerek zarar gördüğünde, hücre boşluklarında depolanan enzimler, hücre sıvılarında depolanan kükürtlü bileşiklerin parçalanmasını tetikler. Ortaya çıkan bileşikler, sarımsağın keskin veya acı tadından ve güçlü kokusundan sorumludurlar. Bazı bileşikler kararsızdır ve zamanla reaksiyona girmeye devam eder. Soğan ailesinin üyeleri arasında sarımsak, en yüksek konsantrasyonlarda ilk reaksiyon ürünlerine sahiptir ve sarımsağı soğan, arpacık veya pırasadan çok daha güçlü yapar. Birçok insan sarımsak tadından hoşlansa da, bu bileşiklerin kuşlar, böcekler ve solucanlar gibi hayvanları bitkiyi yemekten caydıran savunma mekanizmasını çalıştırdığına inanılır. Bu nedenle tarih boyunca insanlar sivrisinek ve sümüklü böcek gibi zararlıları uzak tutmak için sarımsak kullanmıştır.[]
Çok sayıda kükürt bileşiği sarımsak kokusunu ve tadını etkiler. Çiğ sarımsağın acılığı , bileşiğinden kaynaklanır. Bu kimyasal, gıdalardaki yanma hissinden sorumlu olan termo-geçici reseptör potansiyel kanalları açar. Sarımsağın pişirilmesi allisini uzaklaştırır, böylece bileşiğin sebep olduğu baharatlı tadı yumuşatır. Allisin, ayrışma ürünleri ve ile birlikte, ve gibi diğer allisin türevi bileşiklerle birlikte sarımsağın özel kokusuna katkı yapar. Bol miktarda yenildiğinde, sarımsak ertesi gün ter ve nefeste güçlü bir şekilde belirgin olur. Bunun nedeni, sarımsağın güçlü kokulu kükürt bileşiklerinin, oluşturarak metabolize edilmesidir. Allil metil sülfür (AMS) sindirilemez ve kana geçer. Akciğere ve atıldığı yer olan cilde taşınır. Sindirim birkaç saat sürdüğü ve AMS salınımı birkaç saat daha sürdüğü için, sarımsak yemenin etkisi uzun süre devam edebilir.
İyi bilinen "sarımsak nefesi" fenomeni, iddia edildiği gibi taze maydanoz yiyerek hafifletilebilinir. Bu nedenle, , ve sarımsaklı ekmekte kullanılan sarımsaklı tereyağı gibi birçok sarımsak tarifine maydanoz dahil edilmiştir.
Kan dolaşımındaki AMS nedeniyle sarımsağın sivrisinek kovucu olduğuna inanılır ancak klinik olarak bildirilen hiçbir veri sarımsağın bu şekilde etkili olduğunu göstermemiştir.
Sarımsaktaki bol miktarda kükürt bileşikleri, turşu yapma ve pişirirken sarımsağı yeşile veya maviye çevirir. Bu koşullar altında (yani asitlik, ısı gibi) kükürtlü bir bileşik olan , piroller ve karbon-azot halkaları kümeleri oluşturmak için ortak amino asitlerle reaksiyona girer. Bu halkalar, moleküllerinde birbirine bağlanabilir. Halka yapıları, ışığın belirli dalga boylarını emer ve böylece renkli görünür. İki pirol molekülü kırmızı görünür, üç pirol molekülü mavi görünür ve dört pirol molekülü yeşil görünür (klorofil -bir tetrapirol- gibi). Klorofil gibi, pirol pigmentlerinin yenmesi güvenlidir.
Kesildikten sonra, amino asitlerin sülfür bileşikleri ile reaksiyona girmesinden kaynaklanan, soğandaki renk değişikliğine benzer şekilde sarımsak da yeşile dönebilir.
Tarih
Mutfakta kullanım
Çok sayıda çivi yazısı kaydı, sarımsağın Mezopotamya'da en az 4000 yıldır yetiştirildiğini göstermektedir.Çin ve Mısır'da da sarımsak kullanımı binlerce yıl öncesine dayanmaktadır.Tutankhamun'un mezarında (MÖ 1325) iyi korunmuş durumda bir sarımsak bulunmuştur.Antik Yunan ve Romalı; askerler, denizciler ve köylüler (Virgil, Eklogues ii. 11) ve Pliny'e göre (Naturalis Historia xix. 32) Afrika köylüleri tarafından sarımsak tüketilmiştir. Sarımsak, Hekate için bir akşam yemeği olarak, eski Yunanlar tarafından kavşaklarda taş yığınlarının üzerine yerleştirilmiştir (Theophrastus, Characters, The Superstitious Man).
Sarımsak geleneksel İngiliz mutfağında nadir kullanılırdı (1548'den önce İngiltere'de yetiştirildiği söylenmektedir) ancak Akdeniz Avrupa'sında yaygın bir bileşen olmuştur.Assize of Weights and Measures'in bir çevirisi -genellikle 13. yüzyıla tarihlenen bir İngiliz tüzüğüdür- standartlaştırılmış sarımsak üretimi, satışı ve vergilendirme birimleriyle ilgili bir pasaj içerir ancak metnin Latince versiyonu, sarımsak yerine ringa balığı anlamına da gelebilir.
Tıbbi kullanım
Pliny, Naturalis Historia adlı kitabında sarımsağın faydalı olduğu düşünülen durumların bir listesini verir (N.H. xx.23). İkinci yüzyılda Galen, sarımsağı "köylülerin tiryakı" (her şeyi iyileştiren) olarak övmüştür (bkz. F. Adams Paulus Aegineta, s. 99). İbn-i Sina, El-Kanun fi't-Tıb'da (1025), artrit, yılan ve böcek ısırıkları, parazitler, kronik öksürük ve bulaşıcı hastalıklar gibi çok çeşitli rahatsızlıkların tedavisinde sarımsağı antibiyotik etkisi sebebiyle önermektedir. 12. yüzyılın yazarı (Wright's, s. 473, 1863), sarımsağın, tarla işçiliğinde güneşin ısısını hafifletmek amacıyla palyatif olarak kullanımını tartışmıştır. 17. yüzyılda, sarımsağı, çiçek hastalığında bir uygulama olarak önermiştir ve William Cullen'ın 1789 tarihli Materia Medica'sı, sarımsağın ödemleri tek başına tedavi edebileceğini bulmuştur.
Kullanımları
Mutfakta kullanımı
Sarımsak, keskin tadı nedeniyle baharat veya çeşni olarak dünya çapında yaygın kullanılır.
Sarımsak bitkisinin başı bitkinin en çok kullanılan kısmıdır. Tek diş türleri haricinde, sarımsak başları normalde diş adı verilen çok sayıda etli bölüme ayrılır. Sarımsak dişleri tüketim için (çiğ veya pişmiş) veya tıbbi amaçlar için kullanılır. Pişirmeyle önemli ölçüde yumuşayan ve tatlandırılan özel keskin, baharatlı tadları vardır. Ayırt edici aroması esasen taze sarımsak dişlerindeki allisin ve ezildiklerinde veya doğrandıklarında oluşan ajoen içeren organosülfür bileşiklerinden kaynaklanır. Başka bir metabolit alil metil sülfür sarımsak kokusundan sorumludur.
Sarımsak bitkisinin diğer kısımları da yenilebilir. Başındaki (spathe) yapraklar ve çiçekler bazen yenir. Tadı, kuru sarımsak başlarından daha hafiftir ve çoğunlukla olgunlaşmamış ve hala yumuşakken tüketilir. Olgunlaşmamış sarımsak bazen yeşil soğan gibi topraktan çekilir ve "taze sarımsak" olarak satılır. Yeşil sarımsağın "kuru baş sarımsak" aşamasını geçmesine izin verildiğinde, ancak tamamen olgunlaşmasına izin verilmediğinde, soğan gibi bir baş olan ancak olgun bir baş gibi dişlere ayrılmayan "yuvarlak" sarımsak üretebilir.
Yeşil sarımsak, baharatlılığı hariç, yiyeceklere sarımsak tadı ve aroması verir. Yeşil sarımsak genellikle Güneydoğu Asya'da doğranıpkızartılır veya çorba veya Hot pot içinde pişirilir (örn. Vietnam,Tayland, Myanmar, Lao, Kamboçya, Singapur) ve Çin mutfağı ve çok bol ve ucuzdur. Ayrıca, sert sarımsak boynunun olgunlaşmamış çiçek sapları bazen tavada kızartmalarda kuşkonmaz benzeri kullanım için satılır.
Sarımsak bitkisinin yenmeyen veya nadiren yenen kısımları, her bir dişi ve kök kümesini kaplayan "kabuğu" içerir. Bitkinin çeşitli kısımları üzerindeki kağıtsı, koruyucu "kabuk" katmanları genellikle mutfakta kullanımların çoğu için hazırlık sırasında atılır, ancak Kore'de olgunlaşmamış bütün başlar bazen yumuşak kabuklar bozulmadan hazırlanır. Başın taban plakasına bağlı kök kümesi, herhangi bir biçimde genelde lezzetli kabul edilmeyen tek kısımdır.
Bir alternatif, başın üst kısmını kesmek, dişlerin üzerlerine zeytinyağı (veya diğer yağ esaslı baharatları) damlatarak kaplamak ve fırında kızartmaktır. Sarımsak yumuşar ve başın (kök) ucunu sıkarak veya dişin bir ucunu tek tek sıkarak dişinden çıkarılabilir. Kore'de sarımsak başları birkaç hafta boyunca ısıtılır; ortaya çıkan ürüne, siyah sarımsak denir ve sarımsağın bu hali tatlıdır ve Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Avustralya'ya ihraç edilir.
Sarımsaklı ekmek, sarımsaklı tost, bruschetta, crostini ve kanepe gibi çeşitli klasik yemekleri yapmak için sarımsak, genellikle tereyağı veya sıvı yağda farklı ekmek türlerine uygulanabilir. Farklı pişirme yöntemlerine göre lezzet yoğunluğu ve aroması değişir. Genellikle soğan, domates veya zencefil ile eşleştirilir.
Olgunlaşmamış sarımsak sapları yumuşak ve yenilebilir. Saplar genellikle sarımsak dişlerinden daha hafif tadı vardır. Genellikle tavada kızartarak veya kuşkonmaz gibi kızartılarak kullanılırlar. Sarımsak yaprakları Asya'nın birçok yerinde sevilen bir yiyecektir. Yapraklar kesilir, temizlenir ve ardından yumurta, et veya sebze ile karıştırılarak kızartılır.
Sarımsak tozu kurutulmuş sarımsaktan yapılır ve tadı tam olarak aynı olmasa da taze sarımsak yerine kullanılabilir. Sarımsak tuzu sarımsak tozunu sofra tuzuyla birleştirir.
Galeri
-
![image]()
Doğranmış sarımsak -
![image]()
Sarımsak bitkisi -
![image]()
Taze hasat edilmiş sarımsak -
![image]()
Karışık sarımsak
Kaynakça
- ^ Türkçe Sözlük. Dil Derneği (4. bas.). Dil Derneği Yayınları. Mart 2018.
- ^ a b . Nişanyan Sözlük. 9 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2023.
- ^ . Kubbealtı Lugatı. 9 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2023.
- ^ a b c d Block, Eric (2010). Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science. Royal Society of Chemistry. ISBN . 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2020.
- ^ a b c . All Allergy. Zing Solutions. 15 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2010.
- ^ . Plants of the World Online | Kew Science. 26 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2018.
- ^ Block, Eric (2010). Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science (İngilizce). Royal Society of Chemistry. ss. 5-6. ISBN . 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2020.
- ^ a b . Drugs.com. 20 Ağustos 2018. 9 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2018.
- ^ . National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health. April 2012. 19 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.
- ^ a b c . Food and Agriculture Organization of the United Nations, Statistics Division (FAOSTAT). 2019. 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
- ^ . Tridge.com. 10 Temmuz 2018. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019.
- ^ a b c Stachowski, Marek (2019). "Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch der türkischen Sprache": s. 295. doi:10.12797/9788381381581.
- ^ a b Tatár, Maria Magdolna. "A Eurasian Etymology: sarmysak < *k'irmus(V)/kermus(V)/karmus(V) 'Garlic'". 9 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Haziran 2023.
- ^ Clauson, Gerard (1972) An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, sayfa 853
- ^ Rader, Heidi; McGuinness, Julianne. . Alaska Cooperative Extension Service|Cooperative Extension Service. University of Alaska Fairbanks. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2019.
- ^ Meredith, Ted Jordan; Drucker, Avram. . Blogspot: Garlic Analecta. 3 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2014.
- ^ a b c d e f Zohary, Daniel; Hopf, Maria (2000). Domestication of Plants in the Old World (3. bas.). Oxford University Press (11 Ocak 2001 tarihinde yayınlandı). s. 197. ISBN .
- ^ a b c d e Voss, Ronald E. (July 1995). . UC Davis Small Farm Center. 13 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2010.
- ^ Salunkhe, D.K.; Kadam, S.S., (Ed.) (19 Mart 1998). Handbook of Vegetable Science and Technology: Production, Compostion, Storage, and Processing. Marcel Dekker. s. 397. ISBN .
- ^ McGee p. 112
- ^ . European Commission. 20 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Allium sativum 18 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .". Germplasm Resources Information Network (GRIN). Agricultural Research Service (ARS), United States Department of Agriculture (USDA). Retrieved December 10, 2017.
- ^ Kamenetsky, R.; London Shafir, I.; Khassanov, F. (2005). "Diversity in fertility potential and organo-sulphur compounds among garlics from Central Asia". Biodivers Conserv. 14 (2): 281-295. doi:10.1007/s10531-004-5050-9. 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2020.
- ^ a b c d . London, UK: The Royal Horticultural Society. 2017. 9 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2017.
- ^ "October is garlic planting time", Michigan State University Extension, 2011, https://www.canr.msu.edu/news/october_is_garlic_planting_time 1 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Accessed Dec. 2019
- ^ Tortorello, Michael (29 Eylül 2010). "The Cult of the Cloves". The New York Times. 28 Şubat 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2010.
You sow it in fall, not spring. The plant often forms strange curling stalks, or 'scapes', with odd nodules called umbels. These rococo growths contain their own minicloves called bulbils.
- ^ a b Clark, Melissa (18 Haziran 2008). "A Garlic Festival Without a Single Clove". The New York Times. 30 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2010.
Garlic scapes are pencil thin and exuberantly loopy, and emanate a clean and mildly garlicky scent. … They had a gently spicy undertone and an exquisitely fresh green, mellow taste. Unlike regular garlic, which needs some kind of vehicle to carry its intense flavor to the mouth, scapes are self-sufficient; vegetable and aromatic all in one.
- ^ . Ipm.ucdavis.edu. 26 Ocak 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2010.
- ^ Landry, Jean-François (June 2007). "Taxonomic review of the leek moth genus Acrolepiopsis (Lepidoptera: Acrolepiidae) in North America". The Canadian Entomologist. 139 (3): 319-353. doi:10.4039/n06-098. ISSN 1918-3240.
- ^ Jones, Meriel G.; Hughes, Jill (August 2004). "Biosynthesis of the flavour precursors of onion and garlic". Journal of Experimental Botany. 55 (404): 1903-18. doi:10.1093/jxb/erh138
![image]()
. (PMID) 15234988. - ^ McGee, pp. 310–311
- ^ Macpherson, Lindsey J.; Geierstanger, Bernhard H.; Viswanath, Veena; Bandell, Michael; Eid, Samer R.; Hwang, SunWook; Patapoutian, Ardem (2005). "The Pungency of Garlic: Activation of TRPA1 and TRPV1 in Response to Allicin" (PDF). Current Biology (24 Mayıs 2005 tarihinde yayınlandı). 15 (10): 929-34. doi:10.1016/j.cub.2005.04.018. (PMID) 15916949.
- ^ Macpherson, Lindsey J.; Geierstanger, Bernhard H.; Viswanath, Veena; Bandell, Michael; Eid, Samer R.; Hwang, SunWook; Patapoutian, Ardem (2005). "The Pungency of Garlic: Activation of TRPA1 and TRPV1 in Response to Allicin" (PDF). Current Biology (24 Mayıs 2005 tarihinde yayınlandı). 15 (10): 929-34. doi:10.1016/j.cub.2005.04.018. (PMID) 15916949.
- ^ . Food Dictionary, Epicurious.com. 24 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2010.
- ^ Rutledge, C. Roxanne; Day, Jonathan F. (8 Ağustos 2014). "Mosquito Repellents". University of Florida IFAS Extension. 19 Aralık 2012 tarihinde kaynağından .
- ^ Imai, Shinsuke; Akita, Kaori; Tomotake, Muneaki; Sawada, Hiroshi (2006). "Model Studies on Precursor System Generating Blue Pigment in Onion and Garlic". Journal of Agricultural and Food Chemistry. 54 (3): 848-852. doi:10.1021/jf051980f. (PMID) 16448193.
- ^ Cho, Jungeun; Lee, Seung Koo; Patil, B.S.; Lee, Eun Jin; Yoo, Kil Sun (2009). "Separation of Blue Pigments in Crushed Garlic Cloves: The Color-Forming Potential of Individual Amino Acids". Acta Horticulturae (841): 491-494. doi:10.17660/ActaHortic.2009.841.66. 25 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2020.
- ^ McGee, Harold (6 Aralık 2006). . Curious Cook. 30 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Lee, Eun Jin; Rezenom, Yohannes H.; Russell, David H.; Patil, Bhimanagouda S.; Yoo, Kil Sun (1 Nisan 2012). "Elucidation of chemical structures of pink-red pigments responsible for 'pinking' in macerated onion (Allium cepa L.) using HPLC–DAD and tandem mass spectrometry". Food Chemistry (journal)|Food Chemistry. 131 (3): 852-861. doi:10.1016/j.foodchem.2011.09.059.
- ^ Cho, Jungeun; Lee, Eun Jin; Yoo, Kil Sun; Lee, Seung Koo; Patil, Bhimanagouda S. (1 Ocak 2009). "Identification of Candidate Amino Acids Involved in the Formation of Blue Pigments in Crushed Garlic Cloves (Allium sativum L.)". Journal of Food Science. 74 (1): C11-C16. doi:10.1111/j.1750-3841.2008.00986.x
![image]()
. ISSN 1750-3841. (PMID) 19200080. - ^ Lukes, T. M. (1986). "Factors Governing the Greening of Garlic Puree". Journal of Food Science (November 1986 tarihinde yayınlandı). 51 (6): 1577. doi:10.1111/j.1365-2621.1986.tb13869.x. ISSN 1750-3841.
- ^ Renoux, Victoria (1 Ocak 2005). For the Love of Garlic: The Complete Guide to Garlic Cuisine. Square One Publishers, Inc. ss. 21-25. ISBN .
- ^ Ruffhead, Owen, (Ed.) (1763a), The Statutes at Large, Vol. I: From Magna Charta to the End of the Reign of King Henry the Sixth. To which is prefixed, A Table of the Titles of all the Publick and Private Statutes during that Time, Londra: Mark Basket for the Crown, ss. 148-149, 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . (İngilizce) & (Latince)
- ^ Bayan, L; Koulivand, PH; Gorji, A (January 2014). "Garlic: A Review of Potential Therapeutic Effects". Avicenna Journal of Phytomedicine. 4 (1): 1-14. (PMC) 4103721 $2. (PMID) 25050296.
- ^ Cullen 1789, vol.ii. p. 174.
- ^ Katzer, Gernot (8 Ağustos 2009). "Garlic (Allium sativum L.)". 18 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Aralık 2012.
- ^ Block E, Ahmad S, Jain MK, Crecely R, Apitz-Castro R, Cruz MR (1984). "(E,Z)-Ajoene: A potent antithrombotic agent from garlic". Journal of the American Chemical Society. 106 (26): 8295-8296. doi:10.1021/ja00338a049.
- ^ Block, E (1985). "The chemistry of garlic and onions". Scientific American. 252 (3): 114-119. Bibcode:1985SciAm.252c.114B. doi:10.1038/scientificamerican0385-114. (PMID) 3975593.
- ^ Block, E (2010). Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science. Royal Society of Chemistry. ISBN .
- ^ Ilic, Dusica; Nikolic, Vesna; Nikolic, Ljubisa; Stankovic, Mihajlo; Stanojevic, Ljiljana; Cakic, Milorad (2011). "Allicin and related compounds: Biosynthesis, synthesis and pharmacological activity" (PDF). Facta Universitatis. 9 (1): 9-20. doi:10.2298/FUPCT1101009I. 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.
- ^ Thompson, Sylvia (1997). The Kitchen Garden Cookbook. Bantam Books. ss. 144. ISBN .
- ^ Thompson, Sylvia (1997). The Kitchen Garden Cookbook. Bantam Books. ss. 145. ISBN .
- ^ Amanda. "Glossary of Foods and Food Terms in Korea". Food-links.com. 29 Aralık 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Nisan 2010.
Bibliyografya
- McGee, Harold (2004). "The Onion Family: Onions, Garlic, Leeks". On Food and Cooking (Revised bas.). Scribner. ss. 310-3. ISBN .
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Sarımsak ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
![image]()
Vikisözlük'te Sarımsak ile ilgili tanım bulabilirsiniz.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sarimsak Allium sativum ya da sarmisak Amaryllidaceae familyasina dahil olan Allium cinsinden soganli bir bitki turudur Yakin akrabalari arasinda sogan arpacik sogani pirasa Frenk sogani ve bulunur Orta Asya ya ve Iran in kuzeydogusuna ozgudur ancak birkac bin yillik insan tuketimi ve kullanimi gecmisi sebebiyle dunya capinda yaygin bir baharattir Sarimsak Antik Misirlilar tarafindan da bilinmekteydi ve hem gida aromasi hem de geleneksel ilac olarak kullanilmisti Gunumuzde Cin tek basina dunyadaki sarimsak ihtiyacinin yaklasik 80 ini karsilamaktadir SarimsakAllium sativum sarimsak William Woodville Medical Botany 1793 Biyolojik siniflandirmaAlem PlantaeSube Sinif LiliopsidaTakim AsparagalesFamilya AmaryllidaceaeCins AlliumTur A sativumIkili adlandirmaAllium sativumLinnaeusEtimoloji ve yazimTurkcede yer alan sarimsak kelimesinin nihai kokeni tartismalidir Bir Turk dilinde yazili olarak bahsi gectigi ilk kaynak Kasgarli Mahmud un 11 yuzyila tarihlenen Divanu Lugati t Turk eseridir ve sarmusak olarak kaydedilmistir TDK sarimsak Dil Dernegi Misalli Buyuk Turkce Sozluk Nisanyan Sozluk ve Puskulluoglu nun eserleri gibi diger sozlukler sarmisak yazimini benimsemistir Turki dillerin buyuk bir kisminda bitki icin benzer sozcuklerin kullanilmasi Ana Turkce sarimsak kokunden evrildigi varsayimina neden olmaktadir Eger bu teori dogruysa sozcugun kokeni Ana Turkce sari veya beyaz anlamina gelmis saryg kokune dayanir ve nihai olarak beyaz veya beyazlasmak anlamina gelen siar i kokune baglanabilir Modern Mogol dillerinde de benzer sozcuklerin varligi da Turk dillerinden alintilanmis olduguna isaret eder Buna ek olarak Macarcaya ya Alan ya da Turk dillerinden alintilanmis oldugu dusunulen sarma kelimesinin sarimsak ile akraba tukuruk otu Ornithogalum icin kullanilmasi eski zamanlarda Turk dillerinde de kelimenin bu bitki icin kullanilmis olabilecegini gostermektedir Leh dilbilimci sari sozcugunu g ile kullanan hicbir modern Turk dilinde ornegin Ozbekce sariġ sarimsak kelimesi icin g kullanilmamasini neden gostererek bu teorinin aykiri oldugunu ve sozcugun Arapca keskin anlamina gelen ص ار م ṣarim kelimesinden alinti olmasinin daha buyuk bir olasilik oldugunu one surer Ayrica Cuvasca ile Altayca Hakasca Tuvaca ve Yakutca gibi Sibirya Turk dillerinde bitkiyi kasteden bu kok ile iliskili bir kelimenin yer almamasindan oturu kelimenin Ana Turkce olamayacagi ve Turk dillerine bu diller ayristiktan sonra Orta Asya da girmis Irani bir alinti olabilecegi teorisine neden olmaktadir Farsca bitkiye atifta bulunan سیرمو sirmu ve سیر sir kelimeleri ile Hotancada kimligi belirlenmemis soganli bir bitkiye atifta bulunan sarme ve sarma kelimeleri Turki kelimeler ile baglantili olabilir ve Gerard Clauson sarimsak kelimesinin sarmak fiili ile etimolojik bir baglantisi oldugu one surmus olmakla birlikte daha sonraki yayimlar bu iliskinin dogru olmadigina deginmektedir TanimAllium sativum bir sogandan buyuyen cok yillik cicekli bir bitkidir 1 m ye kadar buyuyen uzun dik cicekli bir govdesi vardir Yaprak ayasi duz dogrusal ve saglamdir ve yaklasik 1 25 2 5 cm genisligindedir sivri bir ucla biter Bitki Kuzey yarimkurede Temmuz ve Eylul aylari arasinda pembeden mora kadar degisen tonlarda cicekler uretebilir Sogani kokuludur ve sarimsak dislerini cevreleyen bir ic kilif ve onu cevreleyen ince bir kilif ve onu cevreleyen bir dis yaprak katmanini icerir Sogan genellikle sekil olarak merkeze en yakin olanlar haric asimetrik 10 ila 20 dis icerir Sarimsak dogru zamanda ve derinlikte ekilirse Alaska kadar kuzeyde dahi yetistirilebilir Hermafrodit cicekler uretir Arilar kelebekler guveler ve diger bocekler araciligiyla tozlasir Koken ve ana turlerSiradan sarimsagin yabani atasinin tanimlanmasi bircok kultivarinin verimsizliginden dolayi zordur bu verimsizlik yabani akrabalarla capraz test yapma kabiliyetini sinirlar Genetik ve morfolojik olarak sarimsak en cok Orta ve Guneybati Asya da yetisen yabani Allium longicuspis turune benzemektedir Ancak Allium longicuspis de cogunlukla verimsiz oldugu icin Allium sativum un atasi oldugu suphelidir Onerilen diger adaylar arasinda hepsi Orta Dogu ya ozgu olan ve turleri yer almaktadir Allium sativum dogallastirildigi bolgelerde yabani olarak yetisir Britanya da yabani sarimsak karga sarimsagi ve tarla sarimsagi olarak adlandirilan bitkiler sirasiyla Allium ursinum Allium vineale ve turlerinin uyeleridir Kuzey Amerika da Allium vineale yabani sarimsak veya karga sarimsagi olarak bilinir ve cayir sarimsagi yabani sarimsak veya yabani sogan olarak bilinir tarlalardaki yaygin yabani otlardir Fil sarimsagi Allium ampeloprasum olarak adlandirilan bitki aslinda yabani bir pirasadir gercek bir sarimsak degildir Tek dis sarimsak inci veya yalniz sarimsak olarak da adlandirilir Cin in Yunnan eyaletinde dogmustur Avrupa sarimsagi Cicek basi Bazi sarimsaklarin Avrupa da koruma statusu vardir bunlar Isim KaynakAglio Rosso di Nubia Nubia Kirmizi Sarimsagi Nubia Paceco Trapani ili Sicilya ItalyaAglio Bianco Polesano Rovigo Veneto Italya PDO Aglio di Voghiera Ferrara Emilia Romagna Italya PDO Ail blanc de Lomagne Gaskonya daki Fransa PGI Ail de la Drome Drome Fransa PGI Ail rose de Lautrec gul pembe sarimsak Fransa PGI Ail violet de Cadours Fransa PDO Ajo Morado de Las Pedroneras gul pembe sarimsak Ispanya PGI 金乡大蒜 Jinxiang Da Suan Cin PGI Italyan sarimsagiSarimsak soganlariAlt turler ve varyetelerA sativum un iki alt turu on ana varyete grubu ve yuzlerce kultivari veya varyetesi vardir A sativum var ophioscorodon Link Doll Ophioscorodon veya sert boyunlu sarimsak porselen sarimsak rocambole sarimsak mor cizgili sarimsak Bazen ayri bir tur Allium ophioscorodon G Don olarak kabul edilir A sativum var sativum yumusak boyunlu sarimsak enginar sarimsak gumus rengi sarimsak ve kreol sarimsak Orta Asya menseli en az 120 kultivar vardir ve bu da Orta Asya yi sarimsak biyolojik cesitliliginin ana merkezi yapar YetistirmeSarimsak The Book of Health 1898 Henry Munson Lyman Sarimsak yetistirmesi kolay bir bitkidir ve iliman iklimlerde yil boyunca yetistirilebilir Sarimsagin eseyli olarak cogaltilmasi mumkun olsa da yetistirilen sarimsagin neredeyse tamami topraga tek tek dis seklinde ekilerek eseysiz olarak cogaltilir Daha soguk iklimlerde dislerin en iyi ekim zamani toprak donmadan alti hafta oncesidir Amac sarimsak soganlarinin sadece kok uretmesini saglamak ve zeminin uzerinde filiz birakmamaktir Hasat ilkbaharin sonlarinda veya yazin basindadir Sarimsak bitkileri soganlarin olgunlasmasi icin yeterli alan birakilarak birbirine yakin sekilde yetistirilebilir ve yeterli derinlige sahip kaplarda kolayca gelisir Sarimsak gevsek kuru iyi drene edilmis topraklarda gunesli yerlerde iyi sonuc verir ve USDA iklim bolgeleri 4 9 boyunca dayaniklidir Dikim icin sarimsak secerken disleri ayirabilmek amaciyla buyuk soganlar secmek onemlidir Dikim yatagina uygun araliklarla ekilen buyuk disler de sogan boyutunu artiracaktir Sarimsak bitkileri organik madde icerigi yuksek bir toprakta buyumeyi tercih ederler ancak cok cesitli toprak kosullarinda ve pH seviyelerinde de buyuyebilirler Farkli sarimsak cesitleri veya alt turleri vardir ancak en onemlileri sert boyunlu sarimsak ve yumusak boyunlu sarimsaktir Sarimsagin yetistigi enlem sarimsak gun isigina duyarli olabileceginden tur secimini etkiler Sert boyunlu sarimsak genellikle daha soguk iklimlerde yetistirilir ve nispeten buyuk disler uretirken yumusak boyunlu sarimsak genellikle ekvatora daha yakin yerlerde buyur ve kucuk sikica paketlenmis disler uretir Sarimsagin tum enerjisini soganinin buyumesine odaklamak icin yesil kismi cikarilir Bu kisim cig veya pismis olarak yenebilir Hastaliklar Sarimsak bitkileri genellikle dayaniklidir ve bircok zararlidan veya hastaliktan etkilenmezler Sarimsak bitkilerinin tavsanlari ve kostebekleri uzaklastirdigi soylenir Kaliforniya Gida ve Tarim Bakanligi CDFA yuvarlak solucanlarin ve nin neden oldugu beyaz curuk hastaligindan kurtulmayi saglamak icin bir sertifika programi yurutmektedir Bu iki patojen hem bir urunu yok edebilir hem de bir kez ortaya ciktiginda toprakta sonsuza kadar kalabilir Sarimsak ayrica kokleri yok eden ve onlari pembe veya kirmiziya ceviren tipik olarak olumcul olmayan bir hastalik olan pembe kokten veya pirasa pasindan da muzdarip olabilir Pirasa guvesinin larvalari yapraklari veya soganlari kazarak sarimsaga saldirir Uretim2018 de dunya sarimsak uretimi 28 5 milyon tondu ve Cin tek basina toplamin 78 ini olusturuyordu Sarimsak uretimi 2018 Ulke Uretim milyon ton Cin 22 3 Hindistan 1 7 Banglades 0 5 Misir 0 3 Ispanya 0 3Dunya 28 5Resmi yari resmi veya tahmini verileri icerebilir Kaynak BM Gida ve Tarim OrgutuOzelliklerSarimsaktaki kukurtlu bilesik Taze veya ezilmis sarimsak kukurt iceren bilesikler olan dialil polisulfidler S ve enzimler saponinler flavonoidler ve Maillard reaksiyonu urunleri iceren bilesikler verir Sarimsagin keskin tadindan sorumlu olan fitokimyasallar bitkinin hucreleri zarar gordugunde uretilir Bir hucre parcalanarak cignenerek veya ezilerek zarar gordugunde hucre bosluklarinda depolanan enzimler hucre sivilarinda depolanan kukurtlu bilesiklerin parcalanmasini tetikler Ortaya cikan bilesikler sarimsagin keskin veya aci tadindan ve guclu kokusundan sorumludurlar Bazi bilesikler kararsizdir ve zamanla reaksiyona girmeye devam eder Sogan ailesinin uyeleri arasinda sarimsak en yuksek konsantrasyonlarda ilk reaksiyon urunlerine sahiptir ve sarimsagi sogan arpacik veya pirasadan cok daha guclu yapar Bircok insan sarimsak tadindan hoslansa da bu bilesiklerin kuslar bocekler ve solucanlar gibi hayvanlari bitkiyi yemekten caydiran savunma mekanizmasini calistirdigina inanilir Bu nedenle tarih boyunca insanlar sivrisinek ve sumuklu bocek gibi zararlilari uzak tutmak icin sarimsak kullanmistir kaynak belirtilmeli Cok sayida kukurt bilesigi sarimsak kokusunu ve tadini etkiler Cig sarimsagin aciligi bilesiginden kaynaklanir Bu kimyasal gidalardaki yanma hissinden sorumlu olan termo gecici reseptor potansiyel kanallari acar Sarimsagin pisirilmesi allisini uzaklastirir boylece bilesigin sebep oldugu baharatli tadi yumusatir Allisin ayrisma urunleri ve ile birlikte ve gibi diger allisin turevi bilesiklerle birlikte sarimsagin ozel kokusuna katki yapar Bol miktarda yenildiginde sarimsak ertesi gun ter ve nefeste guclu bir sekilde belirgin olur Bunun nedeni sarimsagin guclu kokulu kukurt bilesiklerinin olusturarak metabolize edilmesidir Allil metil sulfur AMS sindirilemez ve kana gecer Akcigere ve atildigi yer olan cilde tasinir Sindirim birkac saat surdugu ve AMS salinimi birkac saat daha surdugu icin sarimsak yemenin etkisi uzun sure devam edebilir Iyi bilinen sarimsak nefesi fenomeni iddia edildigi gibi taze maydanoz yiyerek hafifletilebilinir Bu nedenle ve sarimsakli ekmekte kullanilan sarimsakli tereyagi gibi bircok sarimsak tarifine maydanoz dahil edilmistir Kan dolasimindaki AMS nedeniyle sarimsagin sivrisinek kovucu olduguna inanilir ancak klinik olarak bildirilen hicbir veri sarimsagin bu sekilde etkili oldugunu gostermemistir Sarimsaktaki bol miktarda kukurt bilesikleri tursu yapma ve pisirirken sarimsagi yesile veya maviye cevirir Bu kosullar altinda yani asitlik isi gibi kukurtlu bir bilesik olan piroller ve karbon azot halkalari kumeleri olusturmak icin ortak amino asitlerle reaksiyona girer Bu halkalar molekullerinde birbirine baglanabilir Halka yapilari isigin belirli dalga boylarini emer ve boylece renkli gorunur Iki pirol molekulu kirmizi gorunur uc pirol molekulu mavi gorunur ve dort pirol molekulu yesil gorunur klorofil bir tetrapirol gibi Klorofil gibi pirol pigmentlerinin yenmesi guvenlidir Kesildikten sonra amino asitlerin sulfur bilesikleri ile reaksiyona girmesinden kaynaklanan sogandaki renk degisikligine benzer sekilde sarimsak da yesile donebilir TarihSarimsak hasadi Tacuinum Sanitatis 15 yuzyil Bibliotheque nationale de France Mutfakta kullanim Cok sayida civi yazisi kaydi sarimsagin Mezopotamya da en az 4000 yildir yetistirildigini gostermektedir Cin ve Misir da da sarimsak kullanimi binlerce yil oncesine dayanmaktadir Tutankhamun un mezarinda MO 1325 iyi korunmus durumda bir sarimsak bulunmustur Antik Yunan ve Romali askerler denizciler ve koyluler Virgil Eklogues ii 11 ve Pliny e gore Naturalis Historia xix 32 Afrika koyluleri tarafindan sarimsak tuketilmistir Sarimsak Hekate icin bir aksam yemegi olarak eski Yunanlar tarafindan kavsaklarda tas yiginlarinin uzerine yerlestirilmistir Theophrastus Characters The Superstitious Man Sarimsak geleneksel Ingiliz mutfaginda nadir kullanilirdi 1548 den once Ingiltere de yetistirildigi soylenmektedir ancak Akdeniz Avrupa sinda yaygin bir bilesen olmustur Assize of Weights and Measures in bir cevirisi genellikle 13 yuzyila tarihlenen bir Ingiliz tuzugudur standartlastirilmis sarimsak uretimi satisi ve vergilendirme birimleriyle ilgili bir pasaj icerir ancak metnin Latince versiyonu sarimsak yerine ringa baligi anlamina da gelebilir Tibbi kullanim Pliny Naturalis Historia adli kitabinda sarimsagin faydali oldugu dusunulen durumlarin bir listesini verir N H xx 23 Ikinci yuzyilda Galen sarimsagi koylulerin tiryaki her seyi iyilestiren olarak ovmustur bkz F Adams Paulus Aegineta s 99 Ibn i Sina El Kanun fi t Tib da 1025 artrit yilan ve bocek isiriklari parazitler kronik oksuruk ve bulasici hastaliklar gibi cok cesitli rahatsizliklarin tedavisinde sarimsagi antibiyotik etkisi sebebiyle onermektedir 12 yuzyilin yazari Wright s s 473 1863 sarimsagin tarla isciliginde gunesin isisini hafifletmek amaciyla palyatif olarak kullanimini tartismistir 17 yuzyilda sarimsagi cicek hastaliginda bir uygulama olarak onermistir ve William Cullen in 1789 tarihli Materia Medica si sarimsagin odemleri tek basina tedavi edebilecegini bulmustur KullanimlariMutfakta kullanimi Bangkok Or Tor Kor pazarinda satilik sarimsak baslari ve disleriBir sarimsak basi Sarimsak keskin tadi nedeniyle baharat veya cesni olarak dunya capinda yaygin kullanilir Sarimsak bitkisinin basi bitkinin en cok kullanilan kismidir Tek dis turleri haricinde sarimsak baslari normalde dis adi verilen cok sayida etli bolume ayrilir Sarimsak disleri tuketim icin cig veya pismis veya tibbi amaclar icin kullanilir Pisirmeyle onemli olcude yumusayan ve tatlandirilan ozel keskin baharatli tadlari vardir Ayirt edici aromasi esasen taze sarimsak dislerindeki allisin ve ezildiklerinde veya dograndiklarinda olusan ajoen iceren organosulfur bilesiklerinden kaynaklanir Baska bir metabolit alil metil sulfur sarimsak kokusundan sorumludur Sarimsak bitkisinin diger kisimlari da yenilebilir Basindaki spathe yapraklar ve cicekler bazen yenir Tadi kuru sarimsak baslarindan daha hafiftir ve cogunlukla olgunlasmamis ve hala yumusakken tuketilir Olgunlasmamis sarimsak bazen yesil sogan gibi topraktan cekilir ve taze sarimsak olarak satilir Yesil sarimsagin kuru bas sarimsak asamasini gecmesine izin verildiginde ancak tamamen olgunlasmasina izin verilmediginde sogan gibi bir bas olan ancak olgun bir bas gibi dislere ayrilmayan yuvarlak sarimsak uretebilir Yesil sarimsak baharatliligi haric yiyeceklere sarimsak tadi ve aromasi verir Yesil sarimsak genellikle Guneydogu Asya da dogranipkizartilir veya corba veya Hot pot icinde pisirilir orn Vietnam Tayland Myanmar Lao Kambocya Singapur ve Cin mutfagi ve cok bol ve ucuzdur Ayrica sert sarimsak boynunun olgunlasmamis cicek saplari bazen tavada kizartmalarda kuskonmaz benzeri kullanim icin satilir Sarimsak bitkisinin yenmeyen veya nadiren yenen kisimlari her bir disi ve kok kumesini kaplayan kabugu icerir Bitkinin cesitli kisimlari uzerindeki kagitsi koruyucu kabuk katmanlari genellikle mutfakta kullanimlarin cogu icin hazirlik sirasinda atilir ancak Kore de olgunlasmamis butun baslar bazen yumusak kabuklar bozulmadan hazirlanir Basin taban plakasina bagli kok kumesi herhangi bir bicimde genelde lezzetli kabul edilmeyen tek kisimdir Bir alternatif basin ust kismini kesmek dislerin uzerlerine zeytinyagi veya diger yag esasli baharatlari damlatarak kaplamak ve firinda kizartmaktir Sarimsak yumusar ve basin kok ucunu sikarak veya disin bir ucunu tek tek sikarak disinden cikarilabilir Kore de sarimsak baslari birkac hafta boyunca isitilir ortaya cikan urune siyah sarimsak denir ve sarimsagin bu hali tatlidir ve Amerika Birlesik Devletleri Birlesik Krallik ve Avustralya ya ihrac edilir Sarimsakli ekmek sarimsakli tost bruschetta crostini ve kanepe gibi cesitli klasik yemekleri yapmak icin sarimsak genellikle tereyagi veya sivi yagda farkli ekmek turlerine uygulanabilir Farkli pisirme yontemlerine gore lezzet yogunlugu ve aromasi degisir Genellikle sogan domates veya zencefil ile eslestirilir Olgunlasmamis sarimsak saplari yumusak ve yenilebilir Saplar genellikle sarimsak dislerinden daha hafif tadi vardir Genellikle tavada kizartarak veya kuskonmaz gibi kizartilarak kullanilirlar Sarimsak yapraklari Asya nin bircok yerinde sevilen bir yiyecektir Yapraklar kesilir temizlenir ve ardindan yumurta et veya sebze ile karistirilarak kizartilir Sarimsak tozu kurutulmus sarimsaktan yapilir ve tadi tam olarak ayni olmasa da taze sarimsak yerine kullanilabilir Sarimsak tuzu sarimsak tozunu sofra tuzuyla birlestirir GaleriDogranmis sarimsak Sarimsak bitkisi Taze hasat edilmis sarimsak Karisik sarimsakKaynakca Turkce Sozluk Dil Dernegi 4 bas Dil Dernegi Yayinlari Mart 2018 a b Nisanyan Sozluk 9 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2023 Kubbealti Lugati 9 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2023 a b c d Block Eric 2010 Garlic and Other Alliums The Lore and the Science Royal Society of Chemistry ISBN 978 0 85404 190 9 1 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Aralik 2020 a b c All Allergy Zing Solutions 15 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2010 Plants of the World Online Kew Science 26 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Ekim 2018 Block Eric 2010 Garlic and Other Alliums The Lore and the Science Ingilizce Royal Society of Chemistry ss 5 6 ISBN 9780854041909 1 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Aralik 2020 a b Drugs com 20 Agustos 2018 9 Subat 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Ekim 2018 National Center for Complementary and Integrative Health US National Institutes of Health April 2012 19 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Mayis 2016 a b c Food and Agriculture Organization of the United Nations Statistics Division FAOSTAT 2019 12 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Temmuz 2020 Tridge com 10 Temmuz 2018 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 a b c Stachowski Marek 2019 Kurzgefasstes etymologisches Worterbuch der turkischen Sprache s 295 doi 10 12797 9788381381581 a b Tatar Maria Magdolna A Eurasian Etymology sarmysak lt k irmus V kermus V karmus V Garlic 9 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Haziran 2023 Clauson Gerard 1972 An Etymological Dictionary of pre thirteenth century Turkish Oxford Clarendon Press sayfa 853 Rader Heidi McGuinness Julianne Alaska Cooperative Extension Service Cooperative Extension Service University of Alaska Fairbanks 24 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Eylul 2019 Meredith Ted Jordan Drucker Avram Blogspot Garlic Analecta 3 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Mayis 2014 a b c d e f Zohary Daniel Hopf Maria 2000 Domestication of Plants in the Old World 3 bas Oxford University Press 11 Ocak 2001 tarihinde yayinlandi s 197 ISBN 978 0 19 850357 6 a b c d e Voss Ronald E July 1995 UC Davis Small Farm Center 13 Mart 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2010 Salunkhe D K Kadam S S Ed 19 Mart 1998 Handbook of Vegetable Science and Technology Production Compostion Storage and Processing Marcel Dekker s 397 ISBN 978 0 8247 0105 5 McGee p 112 European Commission 20 Haziran 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Allium sativum 18 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Germplasm Resources Information Network GRIN Agricultural Research Service ARS United States Department of Agriculture USDA Retrieved December 10 2017 Kamenetsky R London Shafir I Khassanov F 2005 Diversity in fertility potential and organo sulphur compounds among garlics from Central Asia Biodivers Conserv 14 2 281 295 doi 10 1007 s10531 004 5050 9 28 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Aralik 2020 a b c d London UK The Royal Horticultural Society 2017 9 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Ocak 2017 October is garlic planting time Michigan State University Extension 2011 https www canr msu edu news october is garlic planting time 1 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Accessed Dec 2019 Tortorello Michael 29 Eylul 2010 The Cult of the Cloves The New York Times 28 Subat 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Ekim 2010 You sow it in fall not spring The plant often forms strange curling stalks or scapes with odd nodules called umbels These rococo growths contain their own minicloves called bulbils a b Clark Melissa 18 Haziran 2008 A Garlic Festival Without a Single Clove The New York Times 30 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Ekim 2010 Garlic scapes are pencil thin and exuberantly loopy and emanate a clean and mildly garlicky scent They had a gently spicy undertone and an exquisitely fresh green mellow taste Unlike regular garlic which needs some kind of vehicle to carry its intense flavor to the mouth scapes are self sufficient vegetable and aromatic all in one Ipm ucdavis edu 26 Ocak 1997 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2010 Landry Jean Francois June 2007 Taxonomic review of the leek moth genus Acrolepiopsis Lepidoptera Acrolepiidae in North America The Canadian Entomologist 139 3 319 353 doi 10 4039 n06 098 ISSN 1918 3240 Jones Meriel G Hughes Jill August 2004 Biosynthesis of the flavour precursors of onion and garlic Journal of Experimental Botany 55 404 1903 18 doi 10 1093 jxb erh138 PMID 15234988 McGee pp 310 311 Macpherson Lindsey J Geierstanger Bernhard H Viswanath Veena Bandell Michael Eid Samer R Hwang SunWook Patapoutian Ardem 2005 The Pungency of Garlic Activation of TRPA1 and TRPV1 in Response to Allicin PDF Current Biology 24 Mayis 2005 tarihinde yayinlandi 15 10 929 34 doi 10 1016 j cub 2005 04 018 PMID 15916949 Macpherson Lindsey J Geierstanger Bernhard H Viswanath Veena Bandell Michael Eid Samer R Hwang SunWook Patapoutian Ardem 2005 The Pungency of Garlic Activation of TRPA1 and TRPV1 in Response to Allicin PDF Current Biology 24 Mayis 2005 tarihinde yayinlandi 15 10 929 34 doi 10 1016 j cub 2005 04 018 PMID 15916949 Food Dictionary Epicurious com 24 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2010 Rutledge C Roxanne Day Jonathan F 8 Agustos 2014 Mosquito Repellents University of Florida IFAS Extension 19 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Imai Shinsuke Akita Kaori Tomotake Muneaki Sawada Hiroshi 2006 Model Studies on Precursor System Generating Blue Pigment in Onion and Garlic Journal of Agricultural and Food Chemistry 54 3 848 852 doi 10 1021 jf051980f PMID 16448193 Cho Jungeun Lee Seung Koo Patil B S Lee Eun Jin Yoo Kil Sun 2009 Separation of Blue Pigments in Crushed Garlic Cloves The Color Forming Potential of Individual Amino Acids Acta Horticulturae 841 491 494 doi 10 17660 ActaHortic 2009 841 66 25 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Aralik 2020 McGee Harold 6 Aralik 2006 Curious Cook 30 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Lee Eun Jin Rezenom Yohannes H Russell David H Patil Bhimanagouda S Yoo Kil Sun 1 Nisan 2012 Elucidation of chemical structures of pink red pigments responsible for pinking in macerated onion Allium cepa L using HPLC DAD and tandem mass spectrometry Food Chemistry journal Food Chemistry 131 3 852 861 doi 10 1016 j foodchem 2011 09 059 Cho Jungeun Lee Eun Jin Yoo Kil Sun Lee Seung Koo Patil Bhimanagouda S 1 Ocak 2009 Identification of Candidate Amino Acids Involved in the Formation of Blue Pigments in Crushed Garlic Cloves Allium sativum L Journal of Food Science 74 1 C11 C16 doi 10 1111 j 1750 3841 2008 00986 x ISSN 1750 3841 PMID 19200080 Lukes T M 1986 Factors Governing the Greening of Garlic Puree Journal of Food Science November 1986 tarihinde yayinlandi 51 6 1577 doi 10 1111 j 1365 2621 1986 tb13869 x ISSN 1750 3841 Renoux Victoria 1 Ocak 2005 For the Love of Garlic The Complete Guide to Garlic Cuisine Square One Publishers Inc ss 21 25 ISBN 9780757000874 Ruffhead Owen Ed 1763a The Statutes at Large Vol I From Magna Charta to the End of the Reign of King Henry the Sixth To which is prefixed A Table of the Titles of all the Publick and Private Statutes during that Time Londra Mark Basket for the Crown ss 148 149 1 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Ingilizce amp Latince Bayan L Koulivand PH Gorji A January 2014 Garlic A Review of Potential Therapeutic Effects Avicenna Journal of Phytomedicine 4 1 1 14 PMC 4103721 2 PMID 25050296 Cullen 1789 vol ii p 174 Katzer Gernot 8 Agustos 2009 Garlic Allium sativum L 18 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Aralik 2012 Block E Ahmad S Jain MK Crecely R Apitz Castro R Cruz MR 1984 E Z Ajoene A potent antithrombotic agent from garlic Journal of the American Chemical Society 106 26 8295 8296 doi 10 1021 ja00338a049 Block E 1985 The chemistry of garlic and onions Scientific American 252 3 114 119 Bibcode 1985SciAm 252c 114B doi 10 1038 scientificamerican0385 114 PMID 3975593 Block E 2010 Garlic and Other Alliums The Lore and the Science Royal Society of Chemistry ISBN 978 0 85404 190 9 Ilic Dusica Nikolic Vesna Nikolic Ljubisa Stankovic Mihajlo Stanojevic Ljiljana Cakic Milorad 2011 Allicin and related compounds Biosynthesis synthesis and pharmacological activity PDF Facta Universitatis 9 1 9 20 doi 10 2298 FUPCT1101009I 10 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Subat 2024 Thompson Sylvia 1997 The Kitchen Garden Cookbook Bantam Books ss 144 ISBN 978 0 553 37476 6 Thompson Sylvia 1997 The Kitchen Garden Cookbook Bantam Books ss 145 ISBN 978 0 553 37476 6 Amanda Glossary of Foods and Food Terms in Korea Food links com 29 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Nisan 2010 BibliyografyaMcGee Harold 2004 The Onion Family Onions Garlic Leeks On Food and Cooking Revised bas Scribner ss 310 3 ISBN 978 0 684 80001 1 Dis baglantilarVikikitap Vikikitapta bu konu hakkinda daha fazla bilgi var Horticulture Vikikitap Vikikitapta bu konu hakkinda daha fazla bilgi var Ethnomedicine Wikimedia Commons ta Sarimsak ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Vikisozluk te Sarimsak ile ilgili tanim bulabilirsiniz