Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Atabasklar, Atabask halkları, Atabask Kızılderilileri, Athabaskalar ya da Deneler (İngilizce: Athabascan/Athabaskan/Athapascan/Athapaskan/Dene peoples, Athabascans, Athabascan Indians, Athabascan Native Americans, Athabascan-speaking peoples, Athabasca Indians), Kuzey Amerika'da Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada'da yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubundan dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist-şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000 kişidir ve çoğunluğu (170.000 den fazlası) Navaholar oluşturur. En yakın akrabaları birlikte dilce bir üst grup oluşturan Eyaklar, en uzak akrabaları ise Eyak-Atabask dillerine paralel Na-Dene dillerinin diğer ana grubunu oluşturan Tlingitlerdir.
 Tipi çadırı önünde Tsutinalar | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Kanada, ABD | |
| Diller | |
| Din | |
1. Arktik 2. Saliş 3. Atabask 4. North Amerindian 5. Ojibwa 6. Meksika | 7. Maya 8. Orta Amerika 9. Andlar 10. Amazon 11. Gran Chaco 12. Patagonya |
Adlandırma
Na-Dene grubunda Atabask (: Athabaska) dilleri ve halkları için kullanılan İngilizce Athabascan/Athabaskan/Athapascan/Athapaskan sıfatı, Athabasca gölünün adından gelir. Fakat, Athabasca gölünün adı Na-Dene grubu dışında farklı bir Kızılderili grubu olan Algonkin halklarından bölgede yaşayan Krilerin Orman Kricesi denen lehçesinde «grass here and there» anlamına gelen aðapaskāw (ð = th) kelimesine dayanır. Bu ad ilk olarak Athapascas biçiminde İsveç doğumlu Amerikalı Albert Gallatin (1761 - 1849) tarafından 1826 yılında kullanılmıştır. İngilizcede dört biçimde (“Athabaskan”, “Athabascan”, “Athapaskan”, “Athapascan”) yazılır ve alanında saygın kişi ve kurumlar farklı imlâları kullanır. 1997 yılında yapılan Tanana Şefleri Konferansında (Tanana Chiefs Conference) alınan karar gereği Alaska Yerli Dil Merkezi Athabascan imlâsını kabul etmiştir. Encyclopædia Britannica ile Na-Dene dilleri üzerine uzmanlaşan dilci Michael E. Krauss ise 1987 yılında Athabaskan yazımını tercih etmiştir. SIL International destekli dil otoriteri Ethnologue Athapaskan yazımını kullanır.
Dene ise kendi dillerinde "insanlar/halk" anlamına gelen sözlerden yola çıkılarak dilcilerce (Edward Sapir) oluşturulmuştur. Dene adı ayrıca Kanada'da Guçin hariç 5 Atabask halkı, Denesulineler, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar (Yellowknives), Sahtular ve Denetalar için ortak ad olarak kullanılır. Kuzeybatı Topraklarındaki resmi 11 dil arasında yer alan Guçin dahil 5 Atabask diline, Guçince (Gwich’in), Sahtuca (Sahtúot'ı̨nę, North Slavey), Denetaca (Dene Dháh, South Slavey), Tlınçonca (Tłı̨chǫ, Dogrib) ve Denesulinece (Dënesųłiné, Chipewyan) resmi olarak "Dene dilleri" denmektedir. Bu beş resmi dilin konuşulduğu coğrafyanın tamamına ise Denendeh adı verilir ve bu coğrafyadaki halk için "Dene Ulusu" (Dene Nation) adı da kullanılır. Kanada'da en dar yalın anlamda ise Denesulineler için kullanılmaktadır. Diné biçimi ise Navahoların kendi adlarıdır. Dena (Ten'a) adı Koyukonların alternatif adıdır.
Tarih
Na-Dene dillerini konuşan diğer halklar gibi Atabaskların da Asya'dan Amerika'ya Eskimo-Aleut halklarından önce göç ettikleri sanılıyor. Atabaskların ataları muhtemelen yaklaşık 12.000 yıl önce son buzul çağının sonunda Bering kara köprüsünü kullanarak Sibirya'dan göç etmişlerdir.İç Alaska'daki (Interior Alaska) eski arkeolojik kalıntılar, Alaska Eskimo coğrafyasının sahillerinde olduğu gibi, yaklaşık 10.000 yıl öncesine tarihlenir ve bunlar Sibirya'dakilerle yakından ilgilidir. Nitekim Atabask dillerinin Sibirya'daki Ketçe başta olmak üzere Yenisey dilleri ile akraba olduğu 2008 yılında Edward Vajda başta olmak üzere uzman dilcilerce teyid edilmiştir.
Proto-Atabaskların anayurdu (Urheimat) olarak doğu Alaska ya da batı Yukon gibi Pasifik Okyanusuna akan ırmaklardan oluşan havzaya sahip kuzey bölgesi olduğu düşünülmektedir. Bu aksiyom için üç kanıt ileri sürülür. Birincisi, Proto-Atabask dilinde günümüzdeki çağdaş Atabask dillerindeki verilerle ortaklaşan dağ, kar ayakkabısı, kayıkla seyahat, rengeyiği, dalgıç kuşu ve Oncorhynchus tshawytscha türünden Pasifik sombalığı için kullanılan ortak kelimelerin kuzey bölgesine özgü kavramlar olması; ikincisi, Atabask dilleri dışında Na-Dene dillerinin diğer iki grubu olan Eyakça ile Tlingitçenin kuzeyde konuşulması; üçüncüsü, Kuzey Atabask dillerini konuşan Atabaskların coğrafyasının komşu dillerin coğrafyasından ayrı kesintisiz bir bütünlük oluşturması burayı çok uzun süreden beri kullandıklarını gösterir.
Halklar
[büyük kırmızı alandaki üç gölden en altta olanı Athabasca gölüdür]
1. Kuzey Atabaskları (üstteki büyük kırmızı alan) 2. Pasifik Atabaskları (soldaki ufacık kırmızı alan) 3. Güney Atabaskları (alttaki ufak kırmızı alan)
Atabask dilleri içinde dil temeline göre 3 ana grup olarak sınıflandırılırlar:
- Kuzey Atabaskları
- Alaska Atabaskları (Northern Athabascans of Alaska, Alaskan Athabascans)
- Kanada Atabaskları (Northern Athabascans of Canada, Canadian Athabascans)
- Pasifik Atabaskları (Pacific Coast Athabascans of USA)
- (California Athapascans)
- Hupalar
- Katolar
- Eel Nehri Atabaskları (Wailaki, Lassik, Nongatl, Sinkyone)
- (Oregon Athapascans)
- (California Athapascans)
- Güney Atabaskları (Southern Athabascans of USA)
Kimileri Kanada Atabasklarını 4 ayrı gruba (Yukon, British Columbian, Eastern, Tsuut'ina) ayırarak bütün Atabask halklarını 7 grup olarak snıflandırır.1. Alaska Atabaskları (İngilizce: Alaskan Athabascans): Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde daha çok İç Alaska (Alaska Interior) denen iç bölgesinde, biri (Denağinalar) ise güneyde Pasifik kıyılarında ve Guçinler ile Hanların büyük bir kısmı ile Yukarı Tananaların ufacık bir kısmı Kanada'nın Alaska'ya yakın yörelerinde de yaşarlar. Alaska'daki Toplam nüfusları yaklaşık 6.400 kişidir ve ancak çok ufak bir kısmı anadillerini konuşabilmektedir. Dil temelinde 11 ayrı halka ayrılırlar: Ahtnalar, , Guçinler, Hanlar, , Holikaçuklar, Koyukonlar, , Aşağı Tananalar, Tanakroslar ve Yukarı Tananalar.
- 2. Yukon Atabaskları (İngilizce: Yukon Athabascans): Kanada'da Yukon ile kuzey Britanya Kolumbiyası'nda yaşarlar. Dil temelinde 8 ayrı halka ayrılırlar: Kuzey Tuçonları, Güney Tuçonları, Tagişler, Tahltanlar, Kaskalar, Sekaniler, Danezalar ve 1927'de dilleri tükenen Tsetsautlar.
- 3. Britanya Kolumbiyası Atabaskları (İngilizce: British Columbian Athabascans): Kanada'da Britanya Kolumbiyası'nda yaşarlar. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: , , Çilkotinler, Nikolalar.
- 4. Doğu Atabaskları ya da Deneler (İngilizce: Eastern Athabascans): Kanada'nın doğusunda Kuzeybatı Toprakları, Alberta, Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut bölgelerinde yaşarlar. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: Denetalar, Sahtular, Tlınçonlar, Denesulineler.
- 5. Tsutinalar (İngilizce: Tsuut'ina): Kanada'da Alberta bölgesinde Calgary'de yaşarlar. Tek başına grup oluşturular ve Pasifik ve Güney Atabaskları ile antik yakınlıklar göstermiştir.
- 6. Pasifik Atabaskları (İngilizce: Pacific Coast Athabascans): ABD'de Washington, Oregon ve kuzey Kaliforniya eyaletlerinde yaşarlar. Kanada'nın güney Britanya Kolumbiyası bölgesinden bugünkü topraklarına göç ettikleri sanılıyor. Dil temelinde 11 ayrı halka ayrılırlar: Kwaliokhwa-Tlatskanie, Upper Umpqua, Galice, Coquille, Tututni, Chetco, Tolowa, Hupalar, Eel Nehri Atabaskları, Mattole, Kato.
- 7. Güney Atabaskları (İngilizce: Southern Athabascans): ABD'de Oklahoma, Teksas, New Mexico, Arizona, Kolorado ve Utah eyaletlerinde yaşarlar. 1000 yıl önce Kanada'nın güneybatı Britanya Kolumbiyası bölgesinden bugünkü topraklarına göç ettikleri sanılıyor. Dil temelinde 6 ayrı halka ayrılırlar: Apaçiler ortak adıyla anılan , , , ve ile Navaholar.
Coğrafi dağılım
- Kanada
- Yukon Toprakları: Guçinler, Hanlar, Kaskalar, Tagişler, Kuzey Tuçonları, Güney Tuçonları, Yukarı Tananalar
- Kuzeybatı Toprakları: Denesulineler, Guçinler, Sahtular, Denetalar, Tlınçonlar
- Britanya Kolombiyası: , Çilkotinler, , Kaskalar, Nikolalar, Sekaniler, Danezalar, Denetalar, Tagişler, Tahltanlar, Tsetsautlar
- Alberta: Danezalar, Denetalar, Denesulineler, Tsutinalar
- Saskatchewan: Denesulineler
- Manitoba: Denesulineler
- Nunavut: Denesulineler
- Amerika Birleşik Devletleri
- Alaska (Alaska Atabaskları): Ahtnalar, , , Guçinler, Hanlar, Holikaçuklar, Koyukonlar, Aşağı Tananalar, Tanakroslar, Tsetsautlar, , Yukarı Tananalar
- Washington: Çilkotinler, Kwalhioqua, Nikolalar
- Oregon: Tlatskanie, Applegate, Galice, Tututni, Upper Coquille, Tolowa, Upper Umpqua
- Kaliforniya: Eel Nehri Atabaskları, Hupalar, Mattole-Bear River, Tolowa
- Utah: Navaholar
- Kolorado: , Navaholar
- Arizona: , Navaholar,
- New Mexico: , , , , Navaholar
- Teksas: ,
- Oklahoma: , ,
- Meksika
Kültür
- Subarktik Kızılderilileri: Tsutina ve Nikola hariç Kuzey Atabask dillerini konuşanlar ile kültürce Atabasklaşan İç Tlingitleri
- Ova Kızılderilileri: Tsutinalar, Ova Apaçileri (Kiyova Apaçileri), Lipanlar
- Güneybatı Kızılderilileri: Ova Apaçileri hariç Güney Atabask dillerini konuşanlar (Apaçiler ile Navaholar)
- Plato Kızılderilileri: Nikola Atabaskları
- Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri: Tsetsautlar
- Kaliforniya Kızılderilileri: Pasifik Atabaskları
Sanat
Tarihöncesi dönemden beri Atabasklar denizdişi kabuğunu süslemede kullandıkları gibi, oklu kirpi dikeniyle de kirpi işi denen sanat ürünleri sergilemişlerdir. Tarihsonrası dönemde ise Atabask kadınlarının zenginlik sembolü olarak tasarımlarda boncuk kullanılmaya başlanmış ve boncuk işi denen süsleme sanatını yeni sanatları olarak kabul etmişlerdir. Bu boncuklar değiş tokuş yöntemiyle ticaretin yapıldığı ticaret karakollarında Avrupalılarca satışa sunulmuştur. Boncuklarla birlikte yeni tasarım yolları da açılmıştır ve bunlardan biri de Kanada'daki Katolik misyonerlerce 19. yüzyılda Alaska'nın batısına kadar yerlilere öğretilen çiçek tasarımlarıdır. Bu boncuk işi çiçek tasarımları günümüzde de yapılmaktadır.Alaska Atabasklarının sanatı Alaska yerli sanatı içinde değerlendirilir.
Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna giren Kuzey Atabasklarında boncuk işi sanatı beş bölgesel tarza ayrılır:
- Great Slave Lake/Mackenzie River Region: En kuzeyde olan bu bölgenin boncuk işleri Guçinler, Sahtular, Denetalar, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar ve Denesulineler tarafından ortaya konur. Boncuk işi genelde bebek taşıma kemerleri, yosun çantaları (beşikler için), babiche av çantaları, köpek battaniyeleri, raf eteği, duvar çantası, tütün kesesi ve sigara kapakları için uygulanır. Çoğu kendileri için kullanımlık olsa da satış için işlendiği de olur. Çiçek desenleri oldukça coşkuludur. Genelde ip olarak tendon kullanılır. Fon olarak genelde siyah kadife ya da deniz mavisi ya da siyah yünlü kumaş, bazen de isli sığın derisi kullanılır.
- Yukon-Tanana Region: En batıda olan bu bölgenin boncuk işleri Koyukonlar, Aşağı Tananalar, Tanakroslar, Yukarı Tananalar, Hanlar ve Kuzey Tuçonları tarafından ortaya konur. Daha çok kızak çantası, eldiven, barutluk, altın kesesi ve İngiliz tarzı deri avcı gömleği, önlük, yaka, omuz apoletleri ve kol manşetlerine uygulanır. Bu bölgenin diğer özelliği de erkek giyiminde boncuk işinin kullanılmasıdır ve atkısı ile cekette dikey süs şeritleri göze çarpar. Slave Lake/Mackenzie River tarzının güçlü bir etkisi olsa da, bu bölgedeki boncuk işinin karakteristiği oldukça ölçülü kompozisyona sahip olması ve yerleştirmenin daha az yapılıp bireysel parçalardaki ayrı motiflerin kullanılmasıdır. Fonda geniş açık alanlar, genelde kırmızı yünlü kumaş ya da iste renklendirilmiş deri kullanılır. Çiçekli kompozisyonlarda genelde sapları güçlü bir ağ bulunur. Düz ve kıl köklerin her ikisi de nadiren aynı desende kullanılır. Çiçek ya da yarı çiçek desenlerinde kontur kullanımı tipiktir ve bu konturlar sık sık yaysı köşebent (ogee) biçiminde ve içi dolgusuzdur. Bu bölgesel tarzın bir alt varyasyonu yirminci yüzyılın başlarında Hanlar ile Koyukonlar arasında görülür ve bu tarzda yastık örtüleri, resim çerçeveleri ve duvar çantaları satılık olarak üretilir. Bu tasarımların çoğu muhtemelen adlı kadın ve elişi dergisinden ilham alınmıştır ve daha çok koyungözü, menekşe, unutmabeni gibi çiçeklerin yanı sıra kartal, kalp, bayrak ve diğer gerçekçi desenler popülerdir.
- Liard-Fraser Region: En güneyde olan bu bölgenin boncuk işleri Kaskalar, Sekaniler, Danezalar, ve Çilkotinler tarafından ortaya konur. Diğer Atabaskların çiçek desenlerinden stilize edilerek oluşturulmuştur ve belki de muhtemelen ortadan kalkmıştır. Müzelerde ve özel koleksiyonlarındaki örneklere göre daha çok mühimmat çantası ve barutluk ile kızak çantasının ön kapağı işlenir. Belirli parçaların çiçek desenleri Great Slave Lake bölgesindekileri hatırlatsa da eldeki örneklere göre bu tasarımlar çok erken sanatsal geleneği yansıtır.
- Interior Coastal Region: Tagişler ve kültürce Atabasklaşan İç Tlingitleri tarafından ortaya konur. Kıyı Tlingitlerinin Pasifik Kuzeybatısı sanatından etkileniştir. Ahtapot çantası, duvar çantası, dans gömleği ve boyna geçirilen askılı bıçak kılıfları işlenir. Yarı çiçeksi motiflerde tipik yaysı köşebent, konturlu, içi sağlam olmayacak biçimde doldurulmuş belirgin bir stilize görülür. Konsantrik konturlar genelde zıt renktedir. Fon olarak kırmızı yünden kumaşlar favori olsa da alternatif olarak islenmiş deri de kullanılır.
- Tahltan Region: Tahltanlar tarafından ortaya konur. Son derece stilize soyut ve eğri desenler görülür ve fon olarak genelde kırmızı yünlü kumaşlar kullanılır. Koleksiyonlarda en sık karşılaşılan nesneler arasında boyun askılı bıçak kılıfları, mühimmat çantaları ve fişeklik kemerleridir. Mühimmat çantaları genelde dikdörtgen paneller olarak iri boncuklarla işlenen kombine stilize soyut formlardır.
Örgütlenme
- (AAC), Arctic Council'in daimi katılımcı sekiz üye kuruluşundan biri olup Arktik Kuzey Amerika'daki Atabaskların temsilcisidir ve merkezi Kanada Yukon'dadır.
- Tanana Chiefs Conference (TCC), Alaska'da Ahtna ve Denaina hariç Merkezi Alaska–Yukon Atabaskları grubundan Alaska Atabasklarının kabile üyelerine sağlık, eğitim, istihdam, toplumsal ihtiyaçlar, doğal kaynak proğramları ile aile hizmetleri sunan kâr amacı gütmeyen yerel dernek.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Sözlük ve Ansiklopedisi, 1986, 2. cilt, sayfa: 974
- ^ http://www.ankn.uaf.edu/curriculum/athabascan/athabascans/alaskanathabascans.html ANKN: Athabascans of Interior Alaska / Alaskan Athabascans
- ^ Athabascans of Interior Alaska / Section 2: ATHABASCANS 31 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Students define the term "Athabascan" (as it refers to both a group of languages and to the people who speak the languages))
- ^ Bertha Pauline Dutton (1977), Navahos and Apaches: the Athabascan peoples
- ^ "Athabascans of Interior Alaska : Appendix A : Brief Description of Alaskan Athabascan Culture". 6 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ Bright, William (2004). Native American Place Names of the United States. Norman: . s. 52. ISBN . OCLC 53019644.
- ^ Michael E. Krauss The Name Athabaskan 25 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . 27 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ a b "Encyclopædia Britannica : Athabaskan language family". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Kasım 2012.
- ^ Krauss, Michael E. 1987. The name Athabaskan. In Peter L. Corey (ed.), Faces, Voices & Dreams: A celebration of the centennial of the Sheldon Jackson Museum, Sitka, Alaska, 1888–1988, 105–08. Sitka, AK: Division of Alaska State Museums and the Friends of the Alaska State Museum.
- ^ "Language Family Trees – Athapaskan". 16 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ Sapir, Edward (1915), "The Na-Dene languages: A preliminary report", American Anthropologist 17 (3): 534–558
- ^ Official Languages of the Northwest Territories[] («The Dene languages spoken in the majority of the NWT are part of the Athapaskan family. Included in this group are Chipewyan, Tłı̨chǫ (Dogrib), Gwich’in, North Slavey and South Slavey»)
- ^ (PDF). 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2012.
- ^ Who are the Dene?[]
- ^ . 19 Mayıs 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2012.
- ^ a b c . 31 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2012.
- ^ Dene–Yeniseic Symposium 15 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., University of Alaska Fairbanks, February 2008, accessed 30 Mar 2010
- ^ a b c d e f g h . 2 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2012.
- ^ "ANKN: Athabascans of Interior Alaska / Alaskan Athabascans". 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2012.
- ^ a b Richard Green, Northern Athapaskan Beadwork: Part 1 20 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Newsletter of the Bead Society of Great Britain 78, 11-14
- ^ a b c d e Richard Green, Richard Green, Northern Athapaskan Beadwork: Part 2 20 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Newsletter of the Bead Society of Great Britain 79, 11-14
- ^ . 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ . 11 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2012.
- ^ Working Effectively with Alaska Native Tribes and Organizations Desk Guide 7 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., A desk guide for United States Fish & Wildlife Service Employees on Alaska Native cultures, history, federal laws, organizations, consultation and federally recognized tribes
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Atabasklar Atabask halklari Atabask Kizilderilileri Athabaskalar ya da Deneler Ingilizce Athabascan Athabaskan Athapascan Athapaskan Dene peoples Athabascans Athabascan Indians Athabascan Native Americans Athabascan speaking peoples Athabasca Indians Kuzey Amerika da Amerika Birlesik Devletleri ile Kanada da yasayan ve Na Dene dillerinin Atabask dilleri grubundan dilleri konusan avci ve toplayici yari gocebe anasoylu animist samanist Kizilderili halklari Toplam nufuslari yaklasik 200 000 kisidir ve cogunlugu 170 000 den fazlasi Navaholar olusturur En yakin akrabalari birlikte dilce bir ust grup olusturan Eyaklar en uzak akrabalari ise Eyak Atabask dillerine paralel Na Dene dillerinin diger ana grubunu olusturan Tlingitlerdir Atabasklar Athabascans Tipi cadiri onunde TsutinalarOnemli nufusa sahip bolgelerKanada ABDDillerAtabask dilleriDinHristiyanlik AnimizmDNA sina gore Amerika yerlileri genetik gruplari 1 Arktik 2 Salis 3 Atabask 4 North Amerindian 5 Ojibwa 6 Meksika 7 Maya 8 Orta Amerika 9 Andlar 10 Amazon 11 Gran Chaco 12 PatagonyaAdlandirmaNa Dene grubunda Atabask Athabaska dilleri ve halklari icin kullanilan Ingilizce Athabascan Athabaskan Athapascan Athapaskan sifati Athabasca golunun adindan gelir Fakat Athabasca golunun adi Na Dene grubu disinda farkli bir Kizilderili grubu olan Algonkin halklarindan bolgede yasayan Krilerin Orman Kricesi denen lehcesinde grass here and there anlamina gelen adapaskaw d th kelimesine dayanir Bu ad ilk olarak Athapascas biciminde Isvec dogumlu Amerikali Albert Gallatin 1761 1849 tarafindan 1826 yilinda kullanilmistir Ingilizcede dort bicimde Athabaskan Athabascan Athapaskan Athapascan yazilir ve alaninda saygin kisi ve kurumlar farkli imlalari kullanir 1997 yilinda yapilan Tanana Sefleri Konferansinda Tanana Chiefs Conference alinan karar geregi Alaska Yerli Dil Merkezi Athabascan imlasini kabul etmistir Encyclopaedia Britannica ile Na Dene dilleri uzerine uzmanlasan dilci Michael E Krauss ise 1987 yilinda Athabaskan yazimini tercih etmistir SIL International destekli dil otoriteri Ethnologue Athapaskan yazimini kullanir Dene ise kendi dillerinde insanlar halk anlamina gelen sozlerden yola cikilarak dilcilerce Edward Sapir olusturulmustur Dene adi ayrica Kanada da Gucin haric 5 Atabask halki Denesulineler Tlinconlar Saribicaklar Yellowknives Sahtular ve Denetalar icin ortak ad olarak kullanilir Kuzeybati Topraklarindaki resmi 11 dil arasinda yer alan Gucin dahil 5 Atabask diline Gucince Gwich in Sahtuca Sahtuot i ne North Slavey Denetaca Dene Dhah South Slavey Tlinconca Tli chǫ Dogrib ve Denesulinece Denesuline Chipewyan resmi olarak Dene dilleri denmektedir Bu bes resmi dilin konusuldugu cografyanin tamamina ise Denendeh adi verilir ve bu cografyadaki halk icin Dene Ulusu Dene Nation adi da kullanilir Kanada da en dar yalin anlamda ise Denesulineler icin kullanilmaktadir Dine bicimi ise Navaholarin kendi adlaridir Dena Ten a adi Koyukonlarin alternatif adidir TarihNa Dene dillerini konusan diger halklar gibi Atabasklarin da Asya dan Amerika ya Eskimo Aleut halklarindan once goc ettikleri saniliyor Atabasklarin atalari muhtemelen yaklasik 12 000 yil once son buzul caginin sonunda Bering kara koprusunu kullanarak Sibirya dan goc etmislerdir Ic Alaska daki Interior Alaska eski arkeolojik kalintilar Alaska Eskimo cografyasinin sahillerinde oldugu gibi yaklasik 10 000 yil oncesine tarihlenir ve bunlar Sibirya dakilerle yakindan ilgilidir Nitekim Atabask dillerinin Sibirya daki Ketce basta olmak uzere Yenisey dilleri ile akraba oldugu 2008 yilinda Edward Vajda basta olmak uzere uzman dilcilerce teyid edilmistir Proto Atabasklarin anayurdu Urheimat olarak dogu Alaska ya da bati Yukon gibi Pasifik Okyanusuna akan irmaklardan olusan havzaya sahip kuzey bolgesi oldugu dusunulmektedir Bu aksiyom icin uc kanit ileri surulur Birincisi Proto Atabask dilinde gunumuzdeki cagdas Atabask dillerindeki verilerle ortaklasan dag kar ayakkabisi kayikla seyahat rengeyigi dalgic kusu ve Oncorhynchus tshawytscha turunden Pasifik sombaligi icin kullanilan ortak kelimelerin kuzey bolgesine ozgu kavramlar olmasi ikincisi Atabask dilleri disinda Na Dene dillerinin diger iki grubu olan Eyakca ile Tlingitcenin kuzeyde konusulmasi ucuncusu Kuzey Atabask dillerini konusan Atabasklarin cografyasinin komsu dillerin cografyasindan ayri kesintisiz bir butunluk olusturmasi burayi cok uzun sureden beri kullandiklarini gosterir HalklarAtabask cografyasi buyuk kirmizi alandaki uc golden en altta olani Athabasca goludur 1 Kuzey Atabasklari ustteki buyuk kirmizi alan 2 Pasifik Atabasklari soldaki ufacik kirmizi alan 3 Guney Atabasklari alttaki ufak kirmizi alan Atabask dilleri icinde dil temeline gore 3 ana grup olarak siniflandirilirlar Kuzey Atabasklari Alaska Atabasklari Northern Athabascans of Alaska Alaskan Athabascans Kanada Atabasklari Northern Athabascans of Canada Canadian Athabascans Pasifik Atabasklari Pacific Coast Athabascans of USA California Athapascans Hupalar Katolar Eel Nehri Atabasklari Wailaki Lassik Nongatl Sinkyone Oregon Athapascans Guney Atabasklari Southern Athabascans of USA Apaciler Navaholar Kimileri Kanada Atabasklarini 4 ayri gruba Yukon British Columbian Eastern Tsuut ina ayirarak butun Atabask halklarini 7 grup olarak sniflandirir 1 Alaska Atabasklari Ingilizce Alaskan Athabascans Amerika Birlesik Devletlerine bagli Alaska eyaletinde daha cok Ic Alaska Alaska Interior denen ic bolgesinde biri Denaginalar ise guneyde Pasifik kiyilarinda ve Gucinler ile Hanlarin buyuk bir kismi ile Yukari Tananalarin ufacik bir kismi Kanada nin Alaska ya yakin yorelerinde de yasarlar Alaska daki Toplam nufuslari yaklasik 6 400 kisidir ve ancak cok ufak bir kismi anadillerini konusabilmektedir Dil temelinde 11 ayri halka ayrilirlar Ahtnalar Gucinler Hanlar Holikacuklar Koyukonlar Asagi Tananalar Tanakroslar ve Yukari Tananalar 2 Yukon Atabasklari Ingilizce Yukon Athabascans Kanada da Yukon ile kuzey Britanya Kolumbiyasi nda yasarlar Dil temelinde 8 ayri halka ayrilirlar Kuzey Tuconlari Guney Tuconlari Tagisler Tahltanlar Kaskalar Sekaniler Danezalar ve 1927 de dilleri tukenen Tsetsautlar 3 Britanya Kolumbiyasi Atabasklari Ingilizce British Columbian Athabascans Kanada da Britanya Kolumbiyasi nda yasarlar Dil temelinde 4 ayri halka ayrilirlar Cilkotinler Nikolalar 4 Dogu Atabasklari ya da Deneler Ingilizce Eastern Athabascans Kanada nin dogusunda Kuzeybati Topraklari Alberta Saskatchewan Manitoba ve Nunavut bolgelerinde yasarlar Dil temelinde 4 ayri halka ayrilirlar Denetalar Sahtular Tlinconlar Denesulineler 5 Tsutinalar Ingilizce Tsuut ina Kanada da Alberta bolgesinde Calgary de yasarlar Tek basina grup olusturular ve Pasifik ve Guney Atabasklari ile antik yakinliklar gostermistir 6 Pasifik Atabasklari Ingilizce Pacific Coast Athabascans ABD de Washington Oregon ve kuzey Kaliforniya eyaletlerinde yasarlar Kanada nin guney Britanya Kolumbiyasi bolgesinden bugunku topraklarina goc ettikleri saniliyor Dil temelinde 11 ayri halka ayrilirlar Kwaliokhwa Tlatskanie Upper Umpqua Galice Coquille Tututni Chetco Tolowa Hupalar Eel Nehri Atabasklari Mattole Kato 7 Guney Atabasklari Ingilizce Southern Athabascans ABD de Oklahoma Teksas New Mexico Arizona Kolorado ve Utah eyaletlerinde yasarlar 1000 yil once Kanada nin guneybati Britanya Kolumbiyasi bolgesinden bugunku topraklarina goc ettikleri saniliyor Dil temelinde 6 ayri halka ayrilirlar Apaciler ortak adiyla anilan ve ile Navaholar Cografi dagilimKanada Yukon Topraklari Gucinler Hanlar Kaskalar Tagisler Kuzey Tuconlari Guney Tuconlari Yukari Tananalar Kuzeybati Topraklari Denesulineler Gucinler Sahtular Denetalar Tlinconlar Britanya Kolombiyasi Cilkotinler Kaskalar Nikolalar Sekaniler Danezalar Denetalar Tagisler Tahltanlar Tsetsautlar Alberta Danezalar Denetalar Denesulineler Tsutinalar Saskatchewan Denesulineler Manitoba Denesulineler Nunavut Denesulineler Amerika Birlesik Devletleri Alaska Alaska Atabasklari Ahtnalar Gucinler Hanlar Holikacuklar Koyukonlar Asagi Tananalar Tanakroslar Tsetsautlar Yukari Tananalar Washington Cilkotinler Kwalhioqua Nikolalar Oregon Tlatskanie Applegate Galice Tututni Upper Coquille Tolowa Upper Umpqua Kaliforniya Eel Nehri Atabasklari Hupalar Mattole Bear River Tolowa Utah Navaholar Kolorado Navaholar Arizona Navaholar New Mexico Navaholar Teksas Oklahoma Meksika Sonora ve Chihuahua KulturSubarktik Kizilderilileri Tsutina ve Nikola haric Kuzey Atabask dillerini konusanlar ile kulturce Atabasklasan Ic Tlingitleri Ova Kizilderilileri Tsutinalar Ova Apacileri Kiyova Apacileri Lipanlar Guneybati Kizilderilileri Ova Apacileri haric Guney Atabask dillerini konusanlar Apaciler ile Navaholar Plato Kizilderilileri Nikola Atabasklari Pasifik Kuzeybatisi Kizilderilileri Tsetsautlar Kaliforniya Kizilderilileri Pasifik AtabasklariSanat Tarihoncesi donemden beri Atabasklar denizdisi kabugunu suslemede kullandiklari gibi oklu kirpi dikeniyle de kirpi isi denen sanat urunleri sergilemislerdir Tarihsonrasi donemde ise Atabask kadinlarinin zenginlik sembolu olarak tasarimlarda boncuk kullanilmaya baslanmis ve boncuk isi denen susleme sanatini yeni sanatlari olarak kabul etmislerdir Bu boncuklar degis tokus yontemiyle ticaretin yapildigi ticaret karakollarinda Avrupalilarca satisa sunulmustur Boncuklarla birlikte yeni tasarim yollari da acilmistir ve bunlardan biri de Kanada daki Katolik misyonerlerce 19 yuzyilda Alaska nin batisina kadar yerlilere ogretilen cicek tasarimlaridir Bu boncuk isi cicek tasarimlari gunumuzde de yapilmaktadir Alaska Atabasklarinin sanati Alaska yerli sanati icinde degerlendirilir Sigin kilindan boncuk isi kutu Fairbanks Alaska Subarktik Kizilderilileri kultur grubuna giren Kuzey Atabasklarinda boncuk isi sanati bes bolgesel tarza ayrilir Great Slave Lake Mackenzie River Region En kuzeyde olan bu bolgenin boncuk isleri Gucinler Sahtular Denetalar Tlinconlar Saribicaklar ve Denesulineler tarafindan ortaya konur Boncuk isi genelde bebek tasima kemerleri yosun cantalari besikler icin babiche av cantalari kopek battaniyeleri raf etegi duvar cantasi tutun kesesi ve sigara kapaklari icin uygulanir Cogu kendileri icin kullanimlik olsa da satis icin islendigi de olur Cicek desenleri oldukca coskuludur Genelde ip olarak tendon kullanilir Fon olarak genelde siyah kadife ya da deniz mavisi ya da siyah yunlu kumas bazen de isli sigin derisi kullanilir Yukon Tanana Region En batida olan bu bolgenin boncuk isleri Koyukonlar Asagi Tananalar Tanakroslar Yukari Tananalar Hanlar ve Kuzey Tuconlari tarafindan ortaya konur Daha cok kizak cantasi eldiven barutluk altin kesesi ve Ingiliz tarzi deri avci gomlegi onluk yaka omuz apoletleri ve kol mansetlerine uygulanir Bu bolgenin diger ozelligi de erkek giyiminde boncuk isinin kullanilmasidir ve atkisi ile cekette dikey sus seritleri goze carpar Slave Lake Mackenzie River tarzinin guclu bir etkisi olsa da bu bolgedeki boncuk isinin karakteristigi oldukca olculu kompozisyona sahip olmasi ve yerlestirmenin daha az yapilip bireysel parcalardaki ayri motiflerin kullanilmasidir Fonda genis acik alanlar genelde kirmizi yunlu kumas ya da iste renklendirilmis deri kullanilir Cicekli kompozisyonlarda genelde saplari guclu bir ag bulunur Duz ve kil koklerin her ikisi de nadiren ayni desende kullanilir Cicek ya da yari cicek desenlerinde kontur kullanimi tipiktir ve bu konturlar sik sik yaysi kosebent ogee biciminde ve ici dolgusuzdur Bu bolgesel tarzin bir alt varyasyonu yirminci yuzyilin baslarinda Hanlar ile Koyukonlar arasinda gorulur ve bu tarzda yastik ortuleri resim cerceveleri ve duvar cantalari satilik olarak uretilir Bu tasarimlarin cogu muhtemelen adli kadin ve elisi dergisinden ilham alinmistir ve daha cok koyungozu menekse unutmabeni gibi ciceklerin yani sira kartal kalp bayrak ve diger gercekci desenler populerdir Liard Fraser Region En guneyde olan bu bolgenin boncuk isleri Kaskalar Sekaniler Danezalar ve Cilkotinler tarafindan ortaya konur Diger Atabasklarin cicek desenlerinden stilize edilerek olusturulmustur ve belki de muhtemelen ortadan kalkmistir Muzelerde ve ozel koleksiyonlarindaki orneklere gore daha cok muhimmat cantasi ve barutluk ile kizak cantasinin on kapagi islenir Belirli parcalarin cicek desenleri Great Slave Lake bolgesindekileri hatirlatsa da eldeki orneklere gore bu tasarimlar cok erken sanatsal gelenegi yansitir Interior Coastal Region Tagisler ve kulturce Atabasklasan Ic Tlingitleri tarafindan ortaya konur Kiyi Tlingitlerinin Pasifik Kuzeybatisi sanatindan etkilenistir Ahtapot cantasi duvar cantasi dans gomlegi ve boyna gecirilen askili bicak kiliflari islenir Yari ciceksi motiflerde tipik yaysi kosebent konturlu ici saglam olmayacak bicimde doldurulmus belirgin bir stilize gorulur Konsantrik konturlar genelde zit renktedir Fon olarak kirmizi yunden kumaslar favori olsa da alternatif olarak islenmis deri de kullanilir Tahltan Region Tahltanlar tarafindan ortaya konur Son derece stilize soyut ve egri desenler gorulur ve fon olarak genelde kirmizi yunlu kumaslar kullanilir Koleksiyonlarda en sik karsilasilan nesneler arasinda boyun askili bicak kiliflari muhimmat cantalari ve fiseklik kemerleridir Muhimmat cantalari genelde dikdortgen paneller olarak iri boncuklarla islenen kombine stilize soyut formlardir Orgutlenme AAC Arctic Council in daimi katilimci sekiz uye kurulusundan biri olup Arktik Kuzey Amerika daki Atabasklarin temsilcisidir ve merkezi Kanada Yukon dadir Tanana Chiefs Conference TCC Alaska da Ahtna ve Denaina haric Merkezi Alaska Yukon Atabasklari grubundan Alaska Atabasklarinin kabile uyelerine saglik egitim istihdam toplumsal ihtiyaclar dogal kaynak programlari ile aile hizmetleri sunan kar amaci gutmeyen yerel dernek Ayrica bakinizAchulet katliami Yontoket katliamiKaynakca a b Sozluk ve Ansiklopedisi 1986 2 cilt sayfa 974 http www ankn uaf edu curriculum athabascan athabascans alaskanathabascans html ANKN Athabascans of Interior Alaska Alaskan Athabascans Athabascans of Interior Alaska Section 2 ATHABASCANS 31 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Students define the term Athabascan as it refers to both a group of languages and to the people who speak the languages Bertha Pauline Dutton 1977 Navahos and Apaches the Athabascan peoples Athabascans of Interior Alaska Appendix A Brief Description of Alaskan Athabascan Culture 6 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ekim 2012 Bright William 2004 Native American Place Names of the United States Norman s 52 ISBN 0 8061 3576 X OCLC 53019644 Michael E Krauss The Name Athabaskan 25 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 27 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Ekim 2012 a b Encyclopaedia Britannica Athabaskan language family 23 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Kasim 2012 Krauss Michael E 1987 The name Athabaskan In Peter L Corey ed Faces Voices amp Dreams A celebration of the centennial of the Sheldon Jackson Museum Sitka Alaska 1888 1988 105 08 Sitka AK Division of Alaska State Museums and the Friends of the Alaska State Museum Language Family Trees Athapaskan 16 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ekim 2012 Sapir Edward 1915 The Na Dene languages A preliminary report American Anthropologist 17 3 534 558 Official Languages of the Northwest Territories olu kirik baglanti The Dene languages spoken in the majority of the NWT are part of the Athapaskan family Included in this group are Chipewyan Tli chǫ Dogrib Gwich in North Slavey and South Slavey PDF 17 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 1 Kasim 2012 Who are the Dene olu kirik baglanti 19 Mayis 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Kasim 2012 a b c 31 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Ekim 2012 Dene Yeniseic Symposium 15 Kasim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde University of Alaska Fairbanks February 2008 accessed 30 Mar 2010 a b c d e f g h 2 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Ekim 2012 ANKN Athabascans of Interior Alaska Alaskan Athabascans 29 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2012 a b Richard Green Northern Athapaskan Beadwork Part 1 20 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Newsletter of the Bead Society of Great Britain 78 11 14 a b c d e Richard Green Richard Green Northern Athapaskan Beadwork Part 2 20 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Newsletter of the Bead Society of Great Britain 79 11 14 27 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Ekim 2012 11 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Ekim 2012 Working Effectively with Alaska Native Tribes and Organizations Desk Guide 7 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde A desk guide for United States Fish amp Wildlife Service Employees on Alaska Native cultures history federal laws organizations consultation and federally recognized tribes