Guçinler

Guçinler ya da Kuçinler (Guçince Gwich’in «ahali, mahâl sakinleri, meskûn olanlar» ya da Dinjii Zhuh, Dinjii Zhyuh «ufak insanlar, Kızılderililer»; İngilizce: Gwich'in, Gwich'in Athabascans, Gwich'in Indians, Gwichin, Gwitchin, Kutchin, Tukudh, Loucheux Indians; Fransızca: Loucheux, Gwitchin; Rusça: Кучины Kuçinı), Kuzey Kutup Dairesinde kabaca 65° ve 69° Kuzey enlemde, 130° ve 150° Batı boylamında, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin kuzeydoğusunda İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon Nehri civarında ve Kanada'nın Yukon ile Kuzeybatı Toprakları bölgelerinde yaşayan, rengeyiği avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist, şimdi ise Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Guçinleri ya da Batı Guçinleri ile Kanada Guçinleri ya da Doğu Guçinleri olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Alaska'da nüfusça Koyukonlardan sonra en büyük ikinci Atabask halkıdır. En yakın akrabaları dilce birlikte grup oluşturan Alaska ve Kanada Hanlarıdır. 2010 yılındaki nüfusları 9.000 kişidir ve anadillerini akıcı biçimde konuşabilenlerin sayısı UNESCO'ya göre 400 (Alaska'da 150, Kanada'da 250) kişidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.000 kişilik nüfustan 150 kadarı, Kanada'daki 1.900 kişilik nüfustan ise 400 tanesi anadillerini konuşabiliyor.Huş kabuğundan kano ve kar ayakkabısı yapımıyla, iki yönlü kızaklarıyla, oklu kirpinin (Erethizon dorsatum) dikenleriyle yapılan kirpi işi ile karmaşık ve süslü boncuk işi (naagąįį) bezemeleriyle tanınırlar. Günümüzde avcılık, balıkçılık ve mevsimlik istihdamdan oluşan karma ekonomi görülür.

Guçinler
(Gwich’in, Dinjii Zhuh)

Alaska Guçin reisi Clarence Lee Alexander (Shoo Taii), 2004
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Alaska	1.100
Diller
Guçince, İngilizce
Din
Hristiyanlık, Animizm / Şamanizm

Adlandırma

Fort Yukon Guçin kabile şefi (1932-2006)

İngilizcede daha önceleri Kutchin (Kootchin, Koochin, Kuchin) olarak kullanılan isim 1970 sonrasında Guçin diline uygun biçimde Gwich'in (Gwichin, Gwitchin) imlâsıyla yaygınlaşmıştır. Alaska ve Kanada'nın Kuzeybatı Topraklarında Gwich'in imlâsı, Kanada'nın Yukon bölgesinde ise Gwitchin imlâsı resmî/yasal kabile adlarındaki kullanımdır. Yukon'daki Gwitchin imlâsı Fransızcada ş /ʃ/ okunan ch tekrar ç /tʃ/ okunan tch döndürebilmek kaygısıyladır. İsmin kaynağı Guçin kabile adlarında (Dihaii Gwich’in, Neetsʼąįį Gwich’in, Dendu Gwich’in, Draan’jik Gwich’in, Danzhit Hanlaih Gwich’in, Gwich’yaa Gwich’in, Van Tat Gwich’in, Dagudh Gwich’in, Teetł’it Gwich’in, Gwichya Gwich’in, Edhiitat Gwich’in, Nihtat Gwich’in) çok sık görülen ve bir yerin «ahalisi, sakinleri, meskûn olanları» anlamını veren gwich’in («dwellers, residents, people of») kelimesidir ve bu kelime çok yakın akraba oldukları Hanların (eskiden: Han-Kutchin) kendi kabilelerini (Hän Hwëch’in, Tr’ondëk Hwëch’in) Hanca ifade ederken kullandıkları hwëch’in kelimesiyle hemen hemen aynıdır. Her ikisi de diğer Atabaskların kabile (ya da regional band) adlarında çokça geçen huchʼän (Kuzey Tuçoncası), kwäch’än (Güney Tuçoncası), hwt’aene (Ahtnaca), ht’ana (Denağinaca), hitʼan (Değinakça ve Holikaçukça), hut’aane (Koyukonca), hwt’ana (Yukarı Kuskokvimce), kokht’ana (Aşağı Tananaca), koxt’een (Tanakrosça), kohtʼiin (Yukarı Tananaca), got’ıne (Sahtuca), gotʼı̨ı̨̀ (Tlınçonca), hot’įnę́ (Denesulinece), kutʼīnèʼ/kotʼīnèʼ (Tagişçe), gudanéʼ (Kaskaca), qút’ín (Çilkotince), ḵwáan/khwân (Tlingitçe) isimleriyle kökteştir.

Guçinlerin kabile adlandırması dışında kendilerini ifade ederken kullandıkları esas kelime Dinjii Zhyuh ya da Dinjii Zhuu («small people») olup, yalnızca Guçinleri değil, diğer Kızılderili halklarını (Atabasklar) da nitelendirir.

Fransızca konuşan kürk tüccarları tarafından Guçinlerin Doğu kabileleri için kullanılan Loucheux ya da Loucheaux («squinters») adı, Guçinlerin Denesulinece adının Fransızcaya yeux louches («eyes that squint») olarak çevrilmesinden kaynaklanır ve daha çok eski tarihi belgelerde rastlanır. Benzer şekilde İngilizcede Squint-eyed Tribe ya da Sharp Eyes adları da geçer.

Tukudh ismi Anglikan misyonerler tarafından kullanılır.

İngilizcedeki Quarrellers adı bölgeyi keşfe çıkan ve Guçinleri tanımlayan ilk Avrupalı olan (1822 – 1892) tarafından gırtlaksı, gürültülü ve hitabetkâr bir dil kullanmalarından dolayı verilmiştir.

Tarih

Na-Dene dillerini konuşan diğer halklar gibi Atabaskların da Asya'dan Amerika'ya Eskimo-Aleut halklarından önce göç ettikleri sanılıyor. Atabaskların ataları muhtemelen yaklaşık 12.000 yıl önce son buzul çağının sonunda Bering kara köprüsünü kullanarak Sibirya'dan göç etmişlerdir.İç Alaska'daki (Interior Alaska) eski arkeolojik kalıntılar, Alaska Eskimo coğrafyasının sahillerinde olduğu gibi, yaklaşık 10.000 yıl öncesine tarihlenir ve bunlar Sibirya'dakilerle yakından ilgilidir. Nitekim Atabask dillerinin Sibirya'daki Ketçe başta olmak üzere Yenisey dilleri ile akraba olduğu 2008 yılında Edward Vajda başta olmak üzere uzman dilcilerce teyid edilmiştir.

Guçinlerle Avrupalıların karşılaşması 18. yüzyılın sonlarında olmuştur. 1806-1858 yıllarında kürk tüccarları kürklere karşılık olarak Guçinlere Avrupa'dan getirdikleri silah, boncuk, çaydanlık, balta ve kumaş getirirken, aynı zamanda Guçinlerin yabancısı oldukları kolera, difteri ve çocuk felci gibi yabancı hastalıkları da getirmişlerdir.

Hudson's Bay Company kürk ticareti alanını genişletip Kanada'dan Alaska'ya geçer ve baş tüccar John Bell 1845 yılında Kanada'daki 'dan yola çıkarak Guçin coğrafyasındaki Porcupine Nehrine ulaşır ve Yukon Nehri boyunca aşağılara iner. Ertesi yıl tüccar Alexander Hunter Murray aynı rotayı izleyerek daha da ilerletir. O zamanlar Youkon House (şimdi ise Fort Yukon) olarak adlandırılan ticaret karakolu Hudson's Bay Company şirketinin en izole postasıdır. Önemli bir sermayeyle desteklenen ile Guçin coğrafyasına yerleşip onlarla ticarete başlayan ilk Beyaz yerleşimcilerdir. Kürk ticareti yerlilerle Avrupalılar arasından en önemli ekonomik ticarettir. Daha sonraları kürk ticareti için olmayan büyük bir kale inşa edilir ve ulaşım yollarının açılmasıyla da Britanyalı ve Fransız Kanadalı hristiyan misyonerlerin bölgeye ulaşması görülür.

Kabileleri

Alaska Guçinleri ya da Batı Guçinleri (İngilizce Alaskan Gwich’in, Western Gwich’in): Alaska'nın Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesinde yaşarlar ve 6 regional band oluştururlar:

• Dihaii Gwich’in
• Neetsʼąįį Gwich’in («residents of the north side») Arctic Village (Vashrąįį K’ǫǫ) yöresinde yaşarlar.
• Dendu Gwich’in («foothill mountain people») Birch Creek (Deenduu) yöresinde yaşarlar.
• Draan’jik Gwich’in («Black River people») Black River (Draan’jik) yakınlarındaki Chalkyitsik (Jałk’iitsik) yöresinde yaşarlar.
• Danzhit Hanlaih Gwich’in («water flowing out of the mountains») Circle (Dan Zhit Haainlaii) yöresinde yaşarlar.
• Gwich’yaa Gwich’in («people of the flats») Fort Yukon (Gwichyaa Zhee) ile Venetie (Viihtaii) yörelerinde yaşarlar.

Kanada Guçinleri ya da Doğu Guçinleri (İngilizce Canadian Gwich’in, Eastern Gwich’in): Kanada'nın Yukon ve Kuzeybatı toprakları bölgelerinde yaşarlar ve 6 regional band oluştururlar:

• Van Tat Gwich’in («people who live among the lakes») Yukon bölgesindeki ile yöresinde yaşarlar.
• Dagudh Gwich’in Yukon bölgesinde yaşarlar.
• Teetł’it Gwich’in («people of the head waters») Kuzeybatı Topraklarında (Teetł’it Zheh) yöresinde yaşarlar.
• Gwichya Gwich’in («people of the flats») Kuzeybatı Topraklarında (eski adı: Arctic Red River) yöresinde yaşarlar.
• Edhiitat Gwich’in («delta people») Kuzeybatı Topraklarında Aklavik (Akłavik) yöresinde yaşarlar.
• Nihtat Gwich’in («mixed people»): Kuzeybatı Topraklarında İnuvik yöresinde yaşarlar.

Dil ve Eğitim

Alaska Guçincesi ile Kanada Guçincesi olmak üzere iki ana lehçesi vardır ve her ikisi de birbirinden farklı yazı kullanmalarıyla ayrılır.

UNESCO 'nun yayımladığı "Tehlike Altındaki Diller Atlası"na (UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger) göre Guçince "ciddi tehlike" (severely endangered) altında olan dillerden olup Alaska'da 150 den daha az, Kanada'da ise 250 kişi tarafından akıcı (fluent) biçimde konuşulmaktadır.

Alaska Yerli Dil Arşivindeki Guçin dil malzemeleri 1845-1860 tarihlerine ait eski keşif notlarından başlar ve daha sonra da Alaska Yerli Dil Merkezi ile Yukon Yerli Dil Merkezi tarafından büyük ölçüde katkı yapılır. Koleksiyonun çoğu 1970 lerin ortalarından sonlarına kadarki dönemde yoğun toplanan verilere dayanır. 1990 ların sonunda okuryazarlık akınında Guçince dil malzemelerine yoğun bir ilgi olmuştu. Koleksiyondaki eğitim malzemeleri arasında sözlükler, kelime listeleri, etnografik, dini ve geleneksel metinler sayılabilir. Buna ek olarak dil bilimi, saha notları, araştırma raporları, konferans notları da bulunur. Oriinal metinlerin zarar görmemesi için fotokopi sistemiyle araştırmacıların hizmetine sunulmaktadır. Arşivde 1845 yılından 2001 yılına kadarki sürede toplanan 550 kadar malzeme bulunur.

Edebiyat

Guçin edebiyatının ilk örnekleri sözlüdür. Guçin halk hikâyeleri komiktir ve müstehcen mizah içerir. Bunlar arasında Vazaagiitsak («His Younger Brother Became Snagged»), Googhwaii, Ool Ti’, Tł’oo Thal, K’aiheenjik, K’iizhazhal, Shaanyaati’ bulunur. Giriş cümlesi Deenaadai («evvel zaman içinde») olarak başlayan halk masalları arasında Tsyaa Too Oozhrii Gwizhit («The Boy In The Moon»), Zhoh Ts'à Nahtryaa («The Wolf and the Wolverine»), Vadzaih Luk Hàa («The Caribou and the Fish») sayılabilir.

Yazılı edebiyatın ilk örnekleri ise Hristiyanlığı yaymak üzere misyonerlerin İncil ve dua çevirilerinden oluşmaktadır. Modern yazı sistemi 1960 larda Richard Mueller tarafından tasarlanan Guçince Episcopal misyonerlerin yoğun çalışmaları sonucu 1870 lerden beri yazılı edebiyata sahiptir.

Yönetim

Alaska Guçinleri 8 kabile hükûmeti olarak idari yapılanma gösterir ve her birinin de kâr amacı gütmeyen Tanana Chiefs Conference adlı konsorsiyumda birer oy hakkı vardır:

• , Arctic Village
• , Beaver
• , Birch Creek
• ,
• , Chalkyitsik
• , Circle
• , Fort Yukon
• , Venetie

Kanada Guçinleri yasal olarak Kanada Yerlilerinin üç grubundan birini oluşturan ve resmi olarak First Nations («İlk Milletler») adıyla anılan Kanada Kızılderilileri içinde 3 kabile hükûmeti olarak idari yapılanma gösterir:

• , Kuzeybatı Toprakları
• , Kuzeybatı Toprakları
• , Yukon

Solda Guçin (Loucheux) erkeği; sağda Eskimo görünümlü kadın, 1901

(GSA), 1992 yılında imzalanan Gwich’in Comprehensive Land Claim Agreement gereği Kanada Kuzeybatı Topraklarında oluşturulan, Aklavik, , Inuvik ve yerleşimlerini içeren 56.935 km² lik yönetim bölgesidir. GSA bölgesinin nüfusu Batı Kanada İnuitleri, Métisler ve yerli olmayan Beyazlar dahil 5.100 kişidir ve yaklaşık 2.440 Guçinden sadece 1.400 kadarı GSA bölgesinde yaşamaktadır.

Kanada'da Kuzeybatı Topraklarında bulunan Aklavik şehri ve civarı iki farklı yönetim bölgesinin üzerinde hak iddia ettiği ender yerlerden biridir ve Batı Kanada İnuitlerine göre Inuvialuit Settlement Region bölgesine, Guçinlere göreyse bölgesine aittir. Aklavik Guçinleri 1992 yılında imzalanan Gwich’in Comprehensive Land Claim Agreement kapsamındadır ve 'inin dönüşümlü bir parçası olan tarafından temsil edilir.

Komşuluk

Alaska'da, kuzeyde Eskimo İnyupiklerle, batıda Kızılderili Koyukonlarla, güneybatıda Aşağı Tananalarla, güneydoğuda yakın akrabaları olan Hanlarla; Kanada'da, güneybatıda Hanlarla, güneyde Kuzey Tuçonlarıyla, doğuda Sahtular (Kaşogotineler) ve kuzeyde Batı Kanada İnuitleri (Uummarmiutlar dahil) ile komşudurlar.

Sosyal yaşam

Diğer Alaska Atabaskları gibi Guçinler de en üst düzeyde geçmişte 30 ilâ 100 çekirdek aileden oluşan ve regional band (ya da dialekt grubu) olarak adlandırılan coğrafi ve sosyal gruplar hâlinde toplanmışlardı ve bu dialekt grupları hiçbir zaman daha büyük bir üst grupta idari (siyasi) olarak birleşmemiştir. Guçinlerde 9 ya da 10 regional band bulunur. Her Regional band kendi içinde local band (ya da task group) denen daha küçük gruplara ayrılır. Yaz kampında balık avlama ya da sonbaharda rengeyiği avlama işi regional band denilen en üst Atabask gruplaşmasında bütün grup üyeleriyle birlikte yapılırken, kışın dört kadar çekirdek aileden oluşan ve local band olarak adlandırılan küçük gruplara ayrılırlar. Her local bandın bağlı olduğu regional bandının bölgesinde kendilerine ait bir bölgesi olur ve burada küçük çapta avcılık ve kürk için tuzakçılık yapılır. 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Avrupalılarca getirilen salgın hastalıklardan ölümler olmuş ve band sayıları azalmıştır

Aile

Diğer Alaska Atabaskları gibi Guçinler de anasoyluluk görülür ve çocuk, babasının klanına değil annesinin klanına ait olur. Bir kişi esas olarak annesinin klanına (clan ya da sib) aittir ve o klandan kişilerle kesinlikle evlenemez, buna karşın babasının klanından üyelerle evlenebilir.

Avcı ve toplayıcı Guçinlerde geleneksel aile içi işbölümünde erkeğe (dinjii) avcılık, tuzakçılık, balıkçılık (twine fishnets), savaş yapma ve koruyuculuk, kadına (oonjit) ise bitki ve meyve toplayıcılık, su ve yakacak taşıma, köpek kızağı hazırlama, deri tabaklama, giysi ve battaniye yapma ve onarma, çocuk bakıcılık, temizlik ve yemek hazırlayıcılık düşmektedir. Yine de çocuk bakma ile savaş konusunda cinsiyetler arasında her zaman bir esneklik olmuştur ve birbirinin yerini alabilirler.

Savaş

Savaş için silah olarak rengeyiğinin boynuz dalları ve mızrak kullanılırdı.

Barınak

Kütük ev (cabin), , Alaska,, Ocak 1901

(Teechik), Yukon, Kanada

Geleneksel Guçin barınakları mevsimine göre değişkenlik gösterir. Sonbahar ve kışın yarı yarıya yere gömülen, ağaç iskeleti yosun kaplamalı üçgen biçimli evlerde kalınır. İlkbahar ve yazın ise deri kaplı kubbeli çadır tipi evler kullanılır. Kızların ergenlik gibi özel durumları için geçici olarak kullanılan konik biçimli ergenlik çadırları da vardır.

Tüccar ve misyonerlerin topraklarına yeni malzemelerle gelmelerinden sonra Guçinler açık arazide kütük barınaklar, branda çadırlar ve 20. yy ın sonlarında da kasabalarda kullanmaya başlamışlardır.

Müzik

Guçin dansları davullar (plank and tambourine drums) eşliğinde şiddetli olur ve aşk ve savaş şarkıları söylenirdi.

Davul

Dans

Şarkı

Keman müziği (fiddle music): Guçinlerde keman (fiddle) gözde çalgılardandır. Guçin kemancılığının başlangıcı Hudson's Bay Company şirketinin ticaret karakolunda çalışan kürk tüccarlarının 1847 yılında Fort Yukon'a keman getirmelerine dayanır. Kanada'dan gelen bu kürk tüccarları ve İskoçların ezgilerini de getirmişlerdir. Geleneksel Atabask keman müziği (fiddle music) Alaska'da iki coğrafi merkezde gelişim göstermiştir. Biri 160 yıl önce 1847'de Yukon Nehrinin yukarılarında Guçin ve Hanlar arasında gelişen Upriver music, diğeri ondan yaklaşık 50 yıl sonra nehrin aşağılarında Koyukon, Aşağı Tanana ve Değinaklar arasında gelişen Downriver music. Guçin ve Koyukonların keman çalma tarzları birbirinden farklıdır. İlki 1983 yılında Fairbanks, Alaska'da yapılan (ya da Athabascan Old-Time Fiddling Festival) adlı keman fesivalinin 29.su 2011 yılında yapılmıştır. Bu festival Atabaskların en önemli sanat etkinliklerinin başında gelir ve Atabask kemancılar hünerlerini gösterir.

Tören ve şenlikler

• Potlaç: Guçinlerdeki en önemli bayramdır. Yas için uygun bir zaman sonrası, ölen insanın zengin bir akrabası tarafından gıdanın bol olduğu dönemlerde ölen kişinin onuruna verilen yas yemeği ve törenleridir. Konuklar bir mesane ve sığın derisiyle oyun oynar, ölünün şerefine özel şarkılar söylenerek güzel kıyafetlerle dans edilir. Gelen konuklara boncuk, denizdişi kabuğu, araç gereç, silah, battaniye, kürk, parka, elbise gibi değişik hediyeler dağıtılır.

Diğer Alaska Atabaskları gibi Guçinlerde de potlaç en önemli bayram töreni ve şenliği olsa da, potlaç dışında da Guçinlerde değişik şenlik ve törenler görülür:

• İlk çocuğun doğumu (birth of a first-born)
• İlk som balığının gelmesi (arrival of the first king salmon): Yukon Nehrine mevsimin ilk Oncorhynchus tshawytscha türünden Pasifik som balığının gelmesi
• Ergen kızların izolasyon bitimi (end of a daughter's puberty isolation): İlk adet kanamasını gören ergen kızlar, ay bitimine kadar geçici olarak konik biçimli ergenlik çadırlarında kalırlar.
• Oğulun ilk büyük avı (son's first kill of big game)
• Başarılı rengeyiği avı (return from a successful hunt or caribou drive)

Din

Animizm ve şamanizm

Animizm ve şamanizm diğer Alaska Atabaskları gibi Guçinlerin de geleneksel inancını oluştururdu. Guçin inanç sisteminde reenkarnasyon vardır ve insanlar ile hayvanlar sonraki yaşamlarında birbirlerinin yerini alabilir. Guçin inacında ruhlar ve hayaletler dışında göl ve ormanlarda yaşayan "dev balık" ile "çalı adamı" gibi canavarlar, ay ve yıldızların içinde doğaüstü varlıklar görülür. Protestan misyonerler ve Oblat rahiplerce 1860 larda Hristiyanlık yayılsa da 1990 lar gibi çok yakın zamanda bile Guçinler arasında hâlâ reenkarnasyon, çalı adamı ve animal-helper gibi şamanist ve animist uygulamalar görülmüştür.

Şamanlar ergenlik dönemlerinde rüyalarında gücü elde eden erkeklerden çıkar ve hayvanlarla ittifak hâlindedirler. Şamanlar animal-helper, muska, çıngırak ve diğer malzemeleri kullanarak, hastalığın sebebini bulabilir ve o hastalığı tedavi edebilir. Düşmanları öldürebilir ya da kişilerin ölüm tarihini bilebilir. Havayı kontrol ederek avcılık başarısı sağlayabilir. 19. yüzyılda şamanlar güçlü, varlıklı ve prestijli kişilerdi. Ancak Anglikan ve Oblat misyonerlerce dışlandılar ve Avrupalılarca getirilen yeni mikrobik salgın hastalıklar karşısında şamanların âciz kalmasını kullanarak onları Guçin toplumda gözden düşmelerini sağladılar. Şamanizm 19. yy sonlarında gerilese de 20. yüzyılda bazı insanların animal-helperlerden güç aldıkları gözlenmiştir.

Kültürel antropolog 'ın çalışmasına göre Yukon Topraklarındaki Kızılderililerde şamanlarının cennet gibi diğer dünyalara ziyaret yapması çok yaygın bir temadır.

Guçinler tabuyu bozma, ruh kaybı (spirit loss) ya da büyü dolayısıyla hasta olduklarına inanıyorlardı. Büyü, şaman ya da büyücüler tarafından yapılırdı. Şifacılar şamandırlar, ya da şifalı bitkilerle değişik tedavi usuleriyle iyileştirirlerdi.

Ölümün, Guçinlere göre şaman ve büyücülerin yaptığı eylemler sonucu olduğuna ya da kötü ruhlarca oluşturulduğuna veya ruh kaybı sonucu oluştuğuna inanılır. Bir kişi akrabası ölünce, ağlayarak, kendini suya atarak, saçlarını yolarak, vücudunu yaralayarak, yiyecek ve mala mülke zarar vererek yas tutar. Kendi klanı dışında başka bir klandan kişiler ölüyü temizler, boyar, giydirir, sarar ve uygun bir mezara yerleştirir. Mezar olarak daha çok ağaçların üstü ya da ağaç kovukları veya ağaçtan yapılan yüksek iskele kullanılır. Bazen de toprağa (zemin donmuş ise üzeri kayalarla örtülür) gömülürdü. Tüccar ve misyonerlerin gelişiyle birlikte ölüler tamamen toprağa defnedilmeye başlanmıştır. Ölen kişinin ruhunun hayalet olarak yaşadığına inanılır.

Hristiyanlık

Kilise önünde Guçinler, Arctic Village, Alaska, Temmuz 1926

Neetsʼąįį Gwich’in coğrafyasında Episcopal Kilisesi, Arctic Village, Alaska (Vashrąįį K’o˛ o˛)

Hristiyanlık Guçinler arasında misyonerlerce yayılmış olup bugün çoğu Anglikan, birazı da Katoliktir. Kuzeydoğu Alaska'da Guçinler arasında 1860 ların başlarında Hristiyanlığın yayılması konusunda Anglikan (James Hunter, William West Kirkby, Robert McDonald) misyonerlerin ve Roma Katolik Kilisesine bağlı rahiplerin (Henri Grollier, Jean Seguin) rekabeti damga vurur. Bazen yüksek gerilimli ve dramatik çatışmalara sahne olan Anglikan ile Oblat misyonerlerin o zamanki bu rekabeti günümüzde Guçinler arasında süregelen mezhep çatışmalarıyla hâlâ canlı tutulur.

18. yüzyılın ortalarına doğru Anglikan ve Oblat Hristiyan misyonerler, geleneksel kültürün yapı taşları olan şarkılar, danslar, potlaçlar, şamanlar, (infanticide), çok karılılık ve gibi uygulamaları ortadan kaldırmak için uğraştılar ve bunda da başarılı oldular.

Ekonomi

Avcılık ve toplayıcılık

Guçin coğrafyası Kuzey Kutup Dairesinde kabaca 65° ve 69° Kuzey enlemde, 130° ve 150° Batı boylamında yer alır. Burası büyük ölçüde tayga ve dağ tundrası biyomlarından oluşur. Permafrost ve karasal iklimin hakim olduğu bu coğrafyada kışlar uzun, yazlar ise şaşırtıcı derecede sıcak geçer.

Erkek rengeyiği (vadzaih choo), Alaska

Alaska'da rengiyiği sürülerinin dağılımı

Diğer Atabasklar gibi Guçinler de avcı ve toplayıcı halklardandır. Ana besin kaynağını rengeyiği (vadzaih) oluşturur. Yukon Nehrinin kuzey kollarından Porcupine Nehri (Ch’oonjik) vadisinde insan yerleşimi muhtemelen 11.500 yıl önceye dayanır ve burası Alaska Guçinlerinin en yoğun olduğu yerlerdendir ve adını bu nehirden alan ve daha çok Alaska'da, birazı da Kanada'da yaşayan (Rangifer tarandus granti) alt türü, sayılarında dalgalanma olsa da, yaklaşık 125.000 başlık sürü oluşturur ve kışlama ile buzağılama (Vadzaih googii vi dehk’it gwanlii) alanları arasında her yıl 2.500 km lik yeryüzündeki en uzun kara memelisi göçünü yapar. Bu rengeyiği alt türü "rutin" biçimde Guçinler dışında bölgedeki diğer halklar olan Nunamiut ve Uummarmiut İnyupikleri, Batı Kanada İnuitleri, Hanlar ve Kuzey Tuçonları tarafından da avlanır. (Arctic National Wildlife Refuge) insan yerleşiminde olmayan kısmı vahşi rengeyiklerinin avdan uzak olduğu alandır.

Kanada'da Kuzeybatı Topraklarındaki Guçin bölgesinde (Gwich’in Settlement Area) rengeyiğinin üç alt türü görülür:

Alt tür	İngilizce adı	Bulunduğu Guçin yerleşimi	Genel olarak bulunduğu yerler	Notlar
	Boreal woodland caribou	Daha çok Inuvik ve Tsiigehtchic; son yıllarda bazen Fort McPherson; nadiren Aklavik	Mackenzie Deltasının batısı ile Peel preserve	Büyük alanda küçük gruplar hâlinde
	Porcupine caribou	Fort McPherson ile Aklavik için çok önemlidir; Dempster Highway'a kadar seyahat eden Tsiigehtchic ve Inuvik sakinlerince kullanılır	Arktik Kıyı'dan Yukon dağlarının içlerine kadar göç eder; Fort McPherson ve Dempster Highway'ın karşısından batıya göç eder	Guçinler için en önemlisidir ve düzenli hareketi olan büyük sürüleri vardır ve bunları avlamak diğer alt türlere göre daha kolaydır
	Bluenose caribou	Bazen Tsiigehtchic sakinleri kullanır; diğerleri ise nadiren	Porcupine alt türü kadar sık olmasa da bu da Guçinlerce avlanır	Inuvialuit Settlement Region'un kıyı bölgelerinden Sahtu bölgesine kadar yazın/buzağılama zamanı göç eder

Guçinlerde rengeyiği ana av olsa da sığın (Alces alces gigas) ve ayı gibi iri avları da avlarlar. Bunların dışında kızıl tilki (Vulpes vulpes alascensis), Kutup tilkisi (Vulpes lagopus), Kanada vaşağı (Lynx canadensis), Kutup porsuğu (Gulo gulo luscus), Amerika sansarı (Martes americana), kakım (Mustela erminea), gelincik (Mustela nivalis), Amerika vizonu (Mustela vison), Kuzey Amerika su samuru (Lontra canadensis), kunduz (Castor canadensis), misk sıçanı (Ondatra zibethicus), oklu kirpi (Erethizon dorsatum myops), Amerika kızıl sincabı (Tamiasciurus hudsonicus), Arktika gelengisi (Spermophilus parryii), Alaska marmotu (Marmota broweri), Amerika tavşanı (Lepus americanus) gibi ufak hayvanları genellikle kürkleri için tuzaklama yöntemiyle yakalarlar.

Kuş (dzhiig) türleri de avlanan hayvanlar arasındadır.

Balıklar (łuk) için uygun ortam olan Yukon Nehri ve bu nehre dökülen kollarda Pasifik som balığı, Coregonus, Prosopium, Stenodus leucichthys, Salvelinus alpinus, Thymallus arcticus, Lota lota gibi balıklar avlanır.

Köpekler Alaska Atabaskları için at gibi yardımcı olan hayvandır. Geleneksel Atabask yaşamında köpeklerin sığın ve rengeyiğini kovalayıp istenen yöne sürmek, kızak ve tobagan çekmek, et ve deri gibi yükleri taşımak gibi birçok yararı görülür. Rengeyiği derisinden yapılan ve köpeklerin sırtına bağlanıp yüklenen çantalara köpek çantası (dog packsack) denir ve içine taze ya da kurutulmuş et konarak kamp ya da köye taşıtılır. Bu köpek çantalarına Alaska'da Guçin, Koyukon, Tanana ve Denağinalarda, Kanada'da ise Han, Tuçon ve diğer Batı Kanada Atabasklarında rastlanır. Köpek çantaları sert olduğu için daha çok rengeyiğinin bacak derisinden yapılır ve dış yüzeyine kürk geçirilerek dikilir. Biçimi köpeğin anatomisine uygun olarak uzun ovaldir. Çantanın bağlama kayışları sığın derisinden yapılır. En irileri 25-50 pound yük taşıyabilirler. Guçinler ilkbaharda göller arasında ördek ve misk sıçanı ya da dağ içlerinde rengeyiği ve sığın avlamak için kamplara taşınırken ve oradan geri dönerken uzun yolculuk süresinde et ve derileri bu köpek çantalında taşırlar. Köpek kızakları esas olarak Eskimoların en eski ve yaygın ulaşım ve taşıma aracıdır. 19. yüzyılda İç Alaska'ya gelen Avrupalı kürk tüccarlarının gözlemlerine göre köpek kızağı yalnızca Eskimolara komşu olan Koyukon, Değinak ve Holikaçuk gibi Atabask halkları kullanıyordu. Bunlar köpek kızaklarını Yupik ve Eskimo komşularından öğrenmişlerdir. Zira Guçin, Tanana, Ahtna ve diğer Atabasklar köpek kızağını kullanmaz, kızak ve tobaganlarını kendi elleriyle çekerler, köpekleri daha çok sırtında yük taşıyacak hayvan olarak kullanırlardı.

Avcılıkta kullanılan yayları (k’ìłtąį‘) huş ağacından, okları (k’ì’) ise ladin ağacından yaparlar. Ok ucu (temren) çakmak taşı ya da boynuzdan imal edilir.

Balıkçılık için ahşap savaklar ve söğüt ağacından örülen sepet tuzaklar ve bükülmüş söğüt kabuğundan ağlar kullanılır. Olta iğnesi ucu rengeyiğinin kemiklerinden, zıpkın ise ağaçtan ve kemik uçludur.

Daha çok kadınlar tarafından toplanan bitkiler besin olarak ya da eşya yapım malzemesi olarak kullanılır. Üzümsü ve böğürtlensi yabani meyveler toplanır.

1997 yılında ile (ARI) ortaklığında yapılan Guçin yaşlılarıyla etnobotanik çalışmalarının sonuçları Alestine Andre ile Alan Fehr tarafından “Gwich’in Ethnobotany: Plants Used by the Gwich’in for Food, Medicine, Shelter and Tools” adıyla 2002 yılında basılmıştır. Bu çalışmaya göre Guçinler bitkilerden besin başta olmak üzere değişik amaçlarla yararlanıyorlar: besin (Betula papyrifera ile Betula glandulosa türünden huş şurubu elde edilir, Arctostaphylos rubra, Arctostaphylos uva-ursi, Ribes hudsonianum, Ribes triste, Empetrum nigrum, Vaccinium uliginosum, Vaccinium vitis-idaea, Rubus strigosus, Rubus acaulis, Rubus chamaemorus, Hedysarum alpinum, Epilobium angustifolium, Equisetum arvense, Ledum palustre, Shepherdia canadensis, Allium schoenoprasum, Alnus crispa, Polygonum alaskanum, Rosa acicularis, Picea mariana, Picea glauca, rengeyiği likeni, söğüt), tıbbi (40 kadar bitki kullanılır), yem (huş ve söğüt), temizlik (atkuyruğu, turba yosunu, rengeyiği likeni), ateş tutuşturmak için (huş ve söğüt ağaçların gövdesinde olan ve edinìichii denilen türü kav mantarı, Picea mariana ve Picea glauca türlerinden ladin), yakacak (Sphagnum yosunu, Populus balsamifera, Alnus crispa, Picea mariana ve Picea glauca türlerinden ladin, Larix laricina, söğüt), döşeme yaygısı (Betula glandulosa türünden huş ağacı, ladin, söğüt), barınak (ladin, söğüt, Sphagnum yosunu), boya (Vaccinium vitis-idaea, Alnus crispa türü kızılağaç), bebek bezi (Sphagnum yosunu), oyun (söğüt dallarından halka yapılarak nehre atılır ve kıyıdaki çocuklar bu halkaları değnek yardımıyla yakalamaya çalışırlar), oyuncak (kavak), çalgı (söğüt), araç gereç (huş, kavak, ladin, Larix laricina, söğüt), pipo (Boschniakia rossica), tütün (Phellinus igniarius), böcek-savar (Phellinus igniarius, Artemisia tilesii), naftalin güve-savar (Phellinus igniarius), iz işaretleyici (Sphagnum yosunu).

Günümüz Guçinlerinde avcılık, balıkçılık ve mevsimlik istihdamdan oluşan karma ekonomi görülür. Yazın balık tutma, meyve toplama ve tüy dökümü zamanı kuşları yakalama, yaz sonu ve sonbaharda rengeyiği ve sığın avlama, kışın ve ilk bahar aylarında ise avlama ya da tuzaklama yapılır. Tuzaklama gibi ufak avcılıklar daha çok ailelerce yapılırken, daha büyük olan avlarda ve kısa süreli yoğun balıkçılıkta aileler ortaklarıyla birlikte avlanırlar.

'ten Inuvik'e doğru Dempster Highway yolu, Kanada, 2010

Ulaşım

Mevsimine göre ulaşım araçları değişir. Kışın avlanırken ufak, seyahat ederken büyük kar ayakkabıları (aih) kullanılır ve bunlar huş kabuğundan imal edilir. Kardan gözleri korumak için deri ya da tahtadan kar gözlüğü kullanılır. Yazın ulaşım ise iskeleti ladin ağacından yapılıp sığın derisiyle kaplanan kayık ile huş kabuğundan yapılan kano kullanılır. Ayrıca iki tip (direkli büyük ile rengeyiği derisinden yelkenli) sal (raft) kullanılır ve bu sallar ladin ağacından yapılan küreklerle çekilirler.

Huş kabuğundan yapılan kanolar (k’ii tr’ih) avcılık ve seyahat için kullanılır. Seyahat kanoları 6–9 m olurken, avcılık kanoları bundan daha küçüktür. İskeleti huş ya da söğüt ağacından yapılan kanolar ladin kökleriyle dikilen huş kabuğu kaplamadır ve kürek (k’ii tr’ihtaa’aii) ile kullanılırlar.

Tobagan (chąąvał), Alaska İngilizcesinde Yukon kızağı (Yukon sleigh) olarak da adlandırılan, avcılıkta, et çekmede, odun ve su taşımada, yolcu taşımada kullanılan ucu öne kıvrık deri kızaktır ve arkası birbirine bağlı iki uzun tahtalıdır. Yokuş aşağı inerken sürücünün durdurması ya da kontroletmesi için fren sistemi de bulunur. Ahşap kısmı huş ağacından yapılır ve uç kısmı buhara tutulup yumuşatılır ve bükülür. Başlangıçta insan gücüyle sürülen tobagganlar erkeklerin önden çekip kadınların da arkadan ittiği kızaklardı. Avrupalılarla karşılaşmadan sonra çekim işi köpeklerle yapılmaya başlanmıştır. Günümüzde büyük tobaganlar snowmobile arkasından çekilir. Kızak arkasında seyahat sırasında korunması için değerli şeylerin ya da kuru balık ve kuru et gibi yiyecek malzemesinin konduğu kızak çantası (khał o¸htsuu) bulunur. Bu kızak çantaları kirpi işi ya da boncuk işi ile bezeli ve saçaklı olur.

Özel günlerde Guçin şefleri ve zengin kişiler kızak köpeklerinin sırtına çanları (denletl’eeze ya da lagal’yuu) olan boncuk işiyle süslü saçaklı kadife battaniyeler (łąįį ts’at) örter. Köpek battaniyeleri genellikle dört ya da altı takım olarak tasarlanır.

Ticaret

Circle, Alaska'dan (Dan Zhit Haainlaii) 'a gidecek olan köpek kızaklı posta takımı, 1900

Eskimolarla ticaret: Avrupalı merkantilistler bölgeye gelmeden önceleri, Guçinler Kanada'da İnuviaulit (Siglit), Alaska'da ise sahildeki İnyupik (Taġiuġmiut) Eskimolarıyla ticaret yapıyorlardı. Eskimolardan fok derisi ile Avrupalı balina avcılarının Eskimolara getirdiği su kaynatma kaplarını (çaydanlığı) alıp karşılığında da Eskimolara kutup porsuğu derisi, ladin kökünden örme sepet ve diğer ürünleri veriyorlardı. Yukon Nehrinin yukarılarında yaşayan Guçinler nehrin Bering Denizine akan aşağı kısımlarındaki Yupiklerle ticaret yaparlar ve onlardan parka gibi giyim eşyası alırlar.

Kızılderililerle ticaret: Alaska'daki Batı Guçinleri diğer Kızılderililerden daha çok bakır bıçak alırlardı. (native copper) Alaska Atabasklarının bildiği metallerden biridir ve bakırdan imal edilen bıçaklar Ahtna, Tuçon ve Yukarı Tananalar tarafından ayı ya da insan ödürmek için kullanılıyordu.

Avrupalılarla ticaret: Merkantilist Avruplıların bölgeye ulaşmasından sonra onlarla en aktif ticaret başlamış oldu. Guçinler ticaret karakollarında Avrupalılara sansar, kunduz ve misk sıçanı kürkleri ile değişik et ve balık verirken, Avrupalılardan su ısıtıcı (çaydanlık), bıçak, hançer, , çakmak, fire steels, ice trenches gibi "demir işi" ve bone, kemer, capotes (Hudson's Bay point blanket), jartiyer (gartering), battaniye ve (leggings) gibi "kuru mal" aldılar. Fakat Avrupalılardan alınan en önemli ticaret ürünleri silah, barut, top, shot, tütün ile boncuk ve denizdişi kabuğu olmuştur.

Şirketleşme

Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA, Alaska Native Claims Settlement Act) gereği kurulan Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden Doyon, Limited (DOYON) yerli bölge şirketine bağlı 9 köy şirketi Guçinlere aittir. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir.

Yerli Köy Şirketi	Yerleşim	Guçin kabilesi
Beaver Kwit'Chin Corporation	Beaver
Chalkyitsik Native Corporation	Chalkyitsik	Draan’jik Gwich’in
Danzhit Hanlaii Corporation	Circle	Danzhit Hanlaih Gwich’in
Gwitchyaazhee Corporation	Ft. Yukon	Gwich’yaa Gwich’in
Kian Tr'ee Corporation
Neechootaalichaagat Corporation	Birch Creek,
Northway Natives Inc.	Northway
Tihteet'aii Inc.	Birch Creek	Dendu Gwich’in
Venetie Indian Reservation	Venetie	Neets'aii Gwich'in

Kültür

Giyim Kuşam

Giysi

Yazlık kıyafetiyle Gwich’yaa Gwich’in kabilesinden avcı Guçin erkekleri, Fort Yukon, Alaska, 1847

Geleneksel Atabask erkek giyimi olarak rengeyiği derisinden yapılan daracık pantolon ile üste giyilen ve önden ve arkadan kasıkları ve popoyu örtecek biçimde sivri üçgen kuyruk (vitł‘èets’al ch’ok) uzatımlı tünik gömlekler (ch’adhah ik) kullanılır. Hem pantolon hem de gömlekler yoğun biçimde eskiden kirpi dikeniyle (k’uh) bezenirken Avrupalı kürk tüccarlarının gelmesinden sonra bu bezeme cam boncuklarla yapılmaya başlanmıştır. Deriler Chalkyitsik'in yukarılarında bolca olan aşı boyası (tseeyh) ile sarımsı kahverengiye boyanır. Süslü ve ince yapılı elbiseler tören ya da şenlik gibi topluluk önüne çıkıldığında giyillirdi.

Kışlık kıyafet olarak deri eldivenler ile olarak kadınlar deriden başlık kullanırken, erkekler kulakların ve başın üzerinden dar bir kürk şerit bağlar.

Yupik Eskimolarıyla yapılan ticarette alınan gelengi parkası (tthaa dhah ik), kadın parkası olarak kullanılır ve başlıksız olur ve gelenginin sırt kürkünden yapılıp, beyaz rengeyiği, su samuru ve Kutup porsuğu kürklerinden dekoratif parçalarla süslenir.

Bir bebek doğduğu zaman, aile dostları bebek için boncuk işi hediyeler getirir. Bunlar, bebek botu, bebek şapkası, bebek terliği ve eldivenlerdir. Çocukları sırtta taşımak için kullanılan boncuk işi bebek kayışları (tł’ôot’aii ya da ts’uhneegaanh tl’ooł) çoğunlukla büyükanneleri tarafından yapılır ve sağlam olduğu için sığın derisi kullanılır. Çocuk parkaları (geh dhah ik) yumuşak olması için tavşan kürkünden yapılır. Çocukların parmaksız ya da parmaklı eldivenleri sığın, kurt gibi değişik hayvanların kürk ve derilerinden yapılır ve üzeri boncuk işlemeyele süslenir. Çocuk pantolonları mokasenle tek parça tulum gibi de yapılır.

Ashton-Potter Limited tarafından basılan ve Kanada posta idaresince (Canada Post) 4 Nisan 1975 günü tedavüle sunulan Indians of the Subarctic (Arktikaltı Kızılderilileri) serisinden Ceremonial Dress (tören elbisesi) başlıklı 12.5 delikli 8¢ lik posta pulunda sanatçı 'ın resmettiği Guçin (Kutchin) tören elbisesi Georges Beaupré'nin yorumuyla nakşedilmiştir.

Mokasenler (kwaiitryah ch’ok) deriden yapılıp sinir kirişiyle dikilir ve üzerleri cam boncuk işiyle bezenir.

Takı ve beden süslemesi

Hem erkekler hem de kadınlar uzun saçlı olur, burunlarına (nasal septum kısmına) boncuk, denizkabuğu ya da balina kemiğinden hızma takar, kulaklarını delerdi. Erkeklerin saç stilleri daha ayrıntılı ve kültürel ögelerle doludur. Yağlı, aşı boyalı ve kuş tüyü takılı olurdu.

Dövme kadınlarca estetik sebeplerle, erkeklerce ise savaş mağdurları için kollarna dövme yaptırırdı.

Sanat

Sığın kılından boncuklu kutu, Fairbanks, Alaska

Alaska yerli sanatı içinde değerlendirilen Guçin sanatında taş, diş, boynuz, kemik, deri, tahta, tendon ipi, sert kabuklu tohum çekirdeği, denizdişi kabuğu gibi doğal malzemeler kullanılır. Guçin sanatı günümüzde daha çok boncuk işiyle (naagąįį) dikkatleri çeker. Fort Yukon'daki Gwich’yaa Gwich’in kabilesi, geçmişte oklu kirpinin (Erethizon dorsatum) ok denilen dikenleriyle (k’uh) kirpi işini (porcupine quillwork) ceket ve eldivenlerde birincil süsleme öğesi olarak yaparken, 1800 lerin sonunda cam boncukların Avrupa'dan gelişiyle birlikte hızlı bir değişim yaşanmış ve kirpi işi yerini büyük ölçüde boncuk işine (beadwork) bırakmıştır. Bu boncuklar Avrupalılarca değiş tokuş yöntemiyle Alaska içlerine sokulmuştur. Boncuklarla birlikte yeni tasarım yolları da açılmıştır ve bunlardan biri de Kanada'daki Katolik misyonerlerce 19. yüzyılda Alaska'nın batısına kadar yerlilere öğretilen çiçek tasarımlarıdır. Bu boncuk işi çiçek tasarımları günümüzde de yapılmaktadır. Günümüzde bot, ceket ve eldivenlere yaptıkları kullanımlık ve dekoratif boncuk işi sanat ürünleriyle tanınırlar. Geleneksel huş ağacının kabuğundan yapılan kanolar ile kar ayakkabısı bir diğer sanat ürünleridir. Guçinlerde ayrıca resim sanatı da gözde olan yeni sanatlar arasındadır. Guçinlerin rengeyiği derisinden yaptıkları geleneksel giysileri de vardır ve bunlar yerli kültüre sahip çıkma kaygısıyla ve ekonomik getirisinden dolayı günümüzde proje hâlinde desteklenip teşvik edilmektedir. Bu deri giysilerde aksesuar olarak oklu kirpi dikeni ile Elaeagnus commutata iğdesinin tohumları (çekirdekleri) kullanılır. Elbise, kar ayakkabısı ve kızaklarını sarımsı kahverengi aşı boyasıyla renklendirmek için ovarlardı.

Guçinlerin kullanımlık eşyaları ayrıca sanat ürünleri arasında da yer alır. Bunlar içinde, taştan keser, çakmak taşından ok başı (temren), taştan ve kemikten deri kazıyıcılar, delgiler, kunduz-kesici biz (beaver-incisor awls), Dall yaban koyununun boynuzundan kaşık, tavşan derisinden battaniye, rengeyiğinin bacak derisinden çanta ile rengeyiği derisinden kayış (babiche) ve yine rengeyiğinin sinirinden örgü ve bağlama ipleri yapılır. 19. ve 20 yüzyılda bütün bu kullanımlık sanat (industrial arts) ürünlerinin çoğu kaybolmuştur.

Mutfak

Guçinlerin ana protein ve lipit kaynakları rengeyiği, sığın, Pasifik som balığı, whitefish (Coregonus ile Prosopium türleri) ve tavşan; ana karbonhidrat kaynağı ise undur.

Et ve balıklar daha çok haşlanarak ya da kızartılarak tüketilir. Kemik iliği, rengeyiği ile sığının fetusu, tatlısu gelincik balığının karaciğeri de yenir. Et ve balık taze olarak tüketildiği gibi, kurutularak diğer zamanlarda yemek üzere depolanır. Günümüzde geleneksel besinler yanında Batılılarca getirilip alıştırılan un, çay, şeker, pirinç ve fasulye gibi besinler de yemek kültürünün bir parçası olmuştur.

Yenmesi tabu olan hayvanlar arasında kuzgun, tilki, kurt, köpek ve kartal sayılabilir.

Kızılderili dondurması Guçinlerin it’suh dediği yemektir ve bu yemek kurutulmuş balık ile Vaccinium vitis-idaea, Vaccinium uliginosum, Arctostaphylos uva-ursi ve Empetrum nigrum meyvelerinin birlikte dövülmesiyle hazırlanır ve içine balık yağı ile şeker katılır.

Empetrum nigrum (dineech’uh)

Haziran ortalarında iki hafta içinde huş (Betula papyrifera ile Betula glandulosa) ağacının gövdesi çizilerek sızan özsuyuna (k’ii chų’, k’ii chuu) adı verilir ve besin olarak tüketilir.

Alçak boylu Arctostaphylos rubra’nın yenebilen meyveleri (dzhii ndèe’, shih jak) kırmızı frenküzümünü andırır.Ribes hudsonianum türünden frenk üzümünün siyah meyveleri (deetree jàk) yaz sonunda toplanarak çiğ tüketilir ya da reçel yapılır veya meyve ve yaprakları kurutulup çay olarak tüketilir; kışın ise sapları toplanıp çay gibi demlenir.Empetrum nigrum türünden bodur bitkilerin meyvesi (dineech’uh) ağustos ile eylül aylarında toplanarak sevilerek tek başına çiğ tüketilir ya da diğer meyvelerle karıştırılarak yenir.Vaccinium vitis-idaea meyveleriyle birlikte kurutulmuş balıktan yapılan it’suh adlı yemeğin terkibine girer.Vaccinium uliginosum türünün meyveleri (jàk zheii, jak nalyuu) yenir.Vaccinium vitis-idaea türünün meyveleri (natł'at) de sevilerek tüketilir.

Hedysarum alpinum’un kökleri (treh, trih) çiğ olarak ya da bazen ördek ya da balık yağıyla birlikte yenir.

Yerli hakları

(İnyupik ve Guçin topraklarında)

(İnyupik ve Guçin topraklarında)

Kanada'da 20. yüzyılın başlarında, 1920 yılında 'da petrol bulunmasıyla birlikte Kanada hükûmeti Kanada Guçinleri dahil kuzeydeki yerli halklara yönelmiş ve 1921 yılında imzalanan Treaty No. 11 (1921) adlı anlaşmayla bölgedeki yerlilerin haklarına ve arazilerine düzenlemeler getirmiştir. 20. yüzyılın ikinci yarısına ise Guçinlerin yaşamını ve Guçin topraklarındaki enerji kaynaklarını kontrol etmek gibi yoğun ulusal çıkarlar damga vurur. Kanada hükûmeti yarı göçebe arazi yaşamı yerine yerleşik köy yaşamına geçirip örgün eğitim verdiği Guçinlere ayrıca ücret artışı sağlanmış iş fırsatı, aile yardımı, yaşlılık aylığı gibi yenilikler de getirmiştir. Buna karşılık, Guçinlerin kendi yaşamlarını daha fazla kontrol etmiş ve eğitim, mal ve işlere yüksek değer vermiştir. 1990 ların başlarında ise Kanada Guçinleri Yukon ve Kuzeybatı Topraklarında arazi iddialarını yüksek sesle dillendirmeye ve aktif hareket etmeye başlamışlardır. 2002 yılında ise, sürdürülebilir orman ve vahşi yaşam hasadı (avcılık ve toplayıcılık) ile Guçin topraklarından doğalgazın taşınmasını kontrol istekleri gibi en yüksek konulara eğilmişlerdir.

Amerika Birleşik Devletlerinde ABD hükûmetinin ANCSA yasasını 1971 yılında imzalamasından sonra Alaska Guçinleri arazi haklarından nakit para karşılığı kısmen vazgeçip ekonomik yönden rahatlamış, yerel yönetimlerde söz sahibi olmuş ve dil ve kültürünü yaşama ve yaşatma hakkına kavuşmuştur. Fakat günümüzde ellerinden ANCSA yasası gereği alınan ve İnyupiklerin topraklarıyla birlikte oluşturulan (Arctic National Wildlife Refuge) petrol sondaj çalışmalarına karşı çıkmaktadırlar. Alaska Guçinleri en aktif lobi faaliyetleriyle politika yapan ender Kızılderili gruplarındandır.

Örgütlenme

Tanana Chiefs Conference adlı kâr amacı gütmeyen konsorsiyumda temsil edilen İç Alaska'nın denilen alt bölgesindeki Alaska Guçinlerinin (Batı Guçinlerin) regional bandları:

• , Neetsʼąįį Gwich’in, Arctic Village
• , Beaver
• , Dendu Gwich’in, Birch Creek
• ,
• , Chalkyitsik, Chalkyitsik, Draan’jik Gwich’in
• , Danzhit Hanlaih Gwich’in, Circle
• , Gwich’yaa Gwich’in, Fort Yukon,
• , Gwich’yaa Gwich’in, Venetie

Gwich'in Council International (GCI): Alaska ve Kanada'daki 9.000 kişilik bütün Guçinleri bir çatı altında toplamak ve Arctic Council'de temsil edip bölgeyi ilgilendiren kararlarda aktif rol oynayabilmek için 1999 yılında Kanada'nın Inuvik şehrinde önderliğinde kurulan kâr amacı gütmeyen kuruluş. Kurucuları arasında Alaska'dan altı (Arctic Village, Chalkyitsik, Fort Yukon, Birch, Circle, Venetie) kabile birlikleri ile Kanada'daki iki (Old Crow, Yukon'daki ve Kuzeybatı Topraklarında Beaufort Delta bölgesindeki Gwich'in Tribal Council) kabile birliği bulunur. GCI sekreterliği Kanada'daki Gwich'in Tribal Council (Inuvik, Kuzeybatı Torakları) ile Vuntut Gwitchin First Nation (Old Crow, Yukon) arasında dönüşümlü olarak yapılır.

Ayrıca bakınız

• : 25 yıllık bir ayrılıktan sonra baba (Stanley Njootli, Sr. ) ile oğlunun (Stanley, Jr.) bir araya gelmesini konu eden 2006 yapımı belgesel film.

Kaynakça

1. ^ ^{a b} . 25 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refAnlc" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
2. ^ . 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
3. ^ ^{a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj} Krech, Shepard. "Gwich'in." Encyclopedia of World Cultures Supplement. 2002. Retrieved November 03, 2012 from Encyclopedia.com 6 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refEncyclpd" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
4. ^ ^{a b c d} . 31 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
5. ^ Dene–Yeniseic Symposium 15 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., University of Alaska Fairbanks, February 2008, accessed 30 Mar 2010
6. ^ Shannon Michele McNeeley (2009), Interior Alaska : Russians explore Interior Alaska 8 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
7. ^ ^{a b} Mishler, Craig (1989), Missionairies in Collision: Anglicans and Oblates among the Gwich‘in, 1861-65 17 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Arctic, Vol.43, No.2 (June 1990) P.121-126 Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refMishcraig" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
8. ^ "Alaska Native Language Archive : Guide to the Gwich'in Athabaskan Language Collection". 11 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
9. ^ "GRRB : About the Gwich'in Settlement Area (GSA)". 6 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
10. ^ . 22 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
11. ^ . 24 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
12. ^ . 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
13. ^ . 18 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
14. ^ . 18 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
15. ^ "The Map of Indigeneous Peoples and Languages of Alaska". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
16. ^ ^{a b c} . 18 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2012.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refAaanativearts" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
17. ^ ^{a b c} . 30 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refFiddling" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
18. ^ ^{a b} Working Effectively with Alaska Native Tribes and Organizations Desk Guide 7 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., A desk guide for United States Fish & Wildlife Service Employees on Alaska Native cultures, history, federal laws, organizations, consultation and federally recognized tribes
19. ^ Peter Bowers (2009), Old-time Music in Alaska: Then and Now 31 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
20. ^ Byron, Janet (1996). Country Music Lover's Guide to the U.S.A. (1st ed. ed.). New York: St. Martin's Press, p. 13
21. ^ Shepard Krech (1982) The Death of Barbue, a Kutchin Trading Chief 24 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Arctic, v. 35, no. 3, Sept. 1982
22. ^ McClellan, Catharine (1956). Shamanistic Syncretism in Southern Yukon Territory. Transactions of the New York Academy of Science, series 2, 19(2): 130-137.
23. ^ . 5 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
24. ^ . 17 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
25. ^ (PDF). 13 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2012. 
26. ^ Kristi Benson, Gwich’in Traditional Knowledge: Woodland Caribou, Boreal Population 17 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Gwich’in Social and Cultural Institute, March 31, 2011
27. ^ ^{a b c d} "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 21 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refMissou" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
28. ^ . 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012. 
29. ^ . 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012. 
30. ^ "Alaska Native Collections: k'ìłtąį' "bow"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Kasım 2012. 
31. ^ "Alaska Native Collections: k'ì' "arrow"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Kasım 2012. 
32. ^ . 5 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
33. ^ "Alaska Native Collections: k'ii tr'ih "birchbark canoe"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Kasım 2012. 
34. ^ "Alaska Native Collections: chąąvał "toboggan, old-style toboggan made with animal skin"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
35. ^ "Alaska Native Collections: khał o¸htsuu "sled bag"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Kasım 2012. 
36. ^ "Alaska Native Collections: łąįį ts'at "dog blanket"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Kasım 2012. 
37. ^ ^{a b} "Alaska Native Collections: tthaa dhah ik "ground-squirrel skin parka"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refTthaa" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
38. ^ H. Kory Cooper (2011), The life (lives) and times of native copper in Northwest North America
39. ^ ^{a b c} "Alaska Native Collections : ch'adhah ik "skin dress"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refChadhah" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
40. ^ "Alaska Native Collections: tł'ôot'aii "baby strap"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Kasım 2012. 
41. ^ "National Museum of the American Indian : Gwich'in (Kutchin) Child's parka". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
42. ^ ^{a b} "National Museum of the American Indian : Gwich'in (Kutchin)Child's mittens". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
43. ^ Sarah Charlie and Ed Krahn, Museums Unit, Cultural Services Branch, Government of Yukon, Canada 19 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
44. ^ . 8 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
45. ^ "National Museum of the American Indian : Gwich'in (Kutchin)Moccasins". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
46. ^ "Porcupine quillwork and hair". 6 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
47. ^ . 22 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
48. ^ Ingrid Kritsch and Karen Wright-Fraser (2002), The Gwich’in Traditional Caribou Skin Clothing Project: Repatriating Traditional Knowledge and Skills 15 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Arctic, vol. 55, no. 2 (june 2002) pp. 205– 213
49. ^ ^{a b c d e f g h} . 4 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
50. ^ Fryer, Janet L. (2008). Arctostaphylos rubra. 25 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . In: Fire Effects Information System, [Online]. U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory. Retrieved 11-11-2011.
51. ^ Kenneth S. Coates & William R. Morrison, Treaty Research Report / Treaty No. 11 (1921) 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., for treaties and Historical Research Centre, Indian and Northern Affairs Canada 1986
52. ^ . 15 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 

Bibliyografya

• Andre, Alestine, and Alan Fehr. Gwich’in Ethnobotany: Plants Used by the Gwich’in for Food, Medicine, Shelter and Tools. Tsiigehtchic, N.W.T.: Gwich’in Social and Cultural Institute, 2001.
• Balikci, Asen. Vunta Kutchin Social Change: A Study of the People of the Old Crow, Yukon Territory. Ottawa, Ont: Northern Co-ordination and Research Centre, Dept. of Northern Affairs and National Resources, 1963.
• Bass, Rick. Caribou Rising: Defending the Porcupine Herd, Gwich'in Culture, and the Arctic National Wildlife Refuge. San Francisco: Sierra Club Books, 2004.
• Burch, Ernest S., Jr. & Craig Mishler. "The Di'haii Gwich'in: Mystery People of Northern Alaska". Arctic Anthropology 32(1):147-172 (1995)
• Campisi J. The Neets’aii Gwich’in in the Twentieth Century // Anthropology, history, and American Indians: Essays in honor of William Curtis Sturtevant. Smithsonian Contributions to Anthropology, M.L. Merrill and I. Goddard, editors. Wash., 2002. N 44.
• Дзенискевич Г. И. Атапаски Аляски. Очерки материальной и духовной культуры. Конец XVII — начало ХХ века. Л., 1987.
• Duncan, Kate C. & Eunice Carney. The Kutchin Beadwork Tradition, University of Alaska Press, 1998,
• Gilbert, Matthew. 2007. Farewell, Sweet Ice - Hunters Feel the Heat in Gwich’in Country. The Nation. 284, no. 18: 26.
• Heine, Michael K. Gwichya Gwich’in Googwandak: The History and Stories of the Gwichya Gwich’in ; As Told by the Elders of Tsiigehtchic. Tsiigehtchic, N.W.T.: Gwich’in Social and Cultural Institute, 2001.
• Kirkby, W. W. The Kutchin or Loucheux Indians. [London: Seeley], 1863.
• Krech, Shepard (1978). On the Aboriginal Population of the Kutchin. Arctic Anthropology 15 (1): 89—104.
• Krech, Shepard (1978). Nutritional Evaluation of a Mission Residential School Diet: The Accuracy of Informant Recall. Human Organization 37: 186—190.
• Krech, Shepard (1979). Interethnic Relations in the Lower Mackenzie River Region. Arctic Anthropology 16 (2): 102—122.
• Krech, Shepard (1979). The Nakotcho Kutchin: A Tenth Aboriginal Kutchin Band?. Journal of Anthropological Research 35: 109—121.
• Krech, Shepard (1981). Throwing Bad Medicine: Sorcery, Disease, and the Fur Trade Among the Kutchin and Other Northern Athapaskans. In Indians, Animals, and the Fur Trade: A Critique of "Keepers of the Game" edited by Shepard Krech III, 73—108. Athens: University of Georgia Press.
• Krech, Shepard (1987). The Early Fur Trade in the Northwestern Subarctic: The Kutchin and the Trade in Beads. In "Le Castor Fait Tout": Selected Papers of the Fifth North American Fur Trade Conference, edited by B. Trigger, T. Morantz, L. Dechene, 237—288. Montreal: Lake St. Louis Historical Society.
• Krech, Shepard (1996). Retelling the Death of Barbue, a Gwich'in Leader. In Reading Beyond Words: Native History in Text and Context, edited by Jennifer Brown and Elizabeth Vibert, 514—532. Peterborough, Ontario: Broadview Press.
• Leechman, Douglas. The Vanta Kutchin. 1954.
• McKennan, Robert A. The Chandalar Kutchin. Montreal and New York: Arctic Institute of North America, 1965.
• Mishler, Craig. The Crooked Stovepipe: Athapaskan Fiddle Music and Square Dancing in Northeast Alaska and Northwest Canada. Urbana and Chicago: University of Illinois Press, 1993.
• Mishler, Craig, ed. Neerihiinjìk: We Traveled from Place to Place: the Gwich’in Stories of Johnny and Sarah Frank. 2nd ed. Fairbanks: Alaska Native Language Center, 2001.
• Mishler, Craig, and William Simeone, eds. Tanana and Chandalar: the Alaska Field Journals of Robert A. McKennan. Fairbanks: University of Alaska Press, 2006.
• Morlan, Richard E. The Cadzow Lake Site (MjVi-1): A Multi-Component Historic Kutchin Camp. Mercury series. Ottawa: Archaeological Survey of Canada, National Museum of Man, National Museums of Canada, 1972.
• Nelson, Richard K. Hunters of the Northern Forest: Designs for Survival Among the Alaskan Kutchin. Chicago: University of Chicago Press, 1973.
• O’Brien, Thomas A. Gwich'in Athabascan implements: history, manufacture, and usage according to Reverend David Salmon, University of Alaska Press, 2011.
• Osgood, Cornelius. Contributions to the Ethnography of the Kutchin. New Haven: Yale University Publications in Anthropology No. 14, 1936. Reprinted by the Human Relations Area Files Press, 1970.
• Rogers, Thomas J. Physical Activities of the Kutchin Athabaskan Indians of Interior Alaska and Northern Canada. 1978.
• Slobodin, Richard (1962). Band Organization of the Peel River Kutchin. Ottawa: Dept. of Northern Affairs and National Resources, 1962.
• Slobodin, Richard (1981). Kutchin. In Handbook of North American Indians. Vol. 6, Subarctic, edited by June Helm, 514—532. Washington DC: Smithsonian Institution Press.
• Thompson, Judy, and Ingrid Kritsch. Yeenoo Dài' K'è'tr'ijilkai' Ganagwaandaii = Long Ago Sewing We Will Remember : the Story of the Gwich’in Traditional Caribou Skin Clothing Project. Mercury series. Gatineau, Québec: Canadian Museum of Civilization, 2005.
• Wallis, Velma. Two Old Women. An Alaskan Legend Of Betrayal, Courage And Survival, [Harper Collins], 1993

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Guçinler ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Gwichʼin Tribal Council (Northwest Territories) 11 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• Gwichʼin Social and Cultural Institute3 Eylül 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• Gwichʼin Renewable Resource Board 8 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• Gwichyaa Zhee Gwich’in 25 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• Council of Athabascan Tribal Governments 4 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .