Norveç Krallığı (872–1397)

Norveç, resmî adıyla Norveç Krallığı (Norveççe-Bokmål: Kongeriket Norge; Norveççe-Nynorsk: Kongeriket Noreg), Kuzey Avrupa'da bulunan İskandinav Yarımadası'nın batısında bir ülke. Finlandiya, İsveç ve Rusya ile komşu olan ülkenin batıda Atlas Okyanusu'nun bir kolu olan Norveç Denizi'ne kıyısı vardır. Kıyıları binlerce fiyordla çizilidir.

Norveç Kongeriket Norge Kongeriket Noreg Norveç Krallığı
Bayrak Arma
Slogan Alt for Norge ("Her şey Norveç için")
Millî marş Ja, vi elsker dette landet  (de facto) Evet, biz bu ülkeyi seviyoruz Kraliyet marşı    Kralın Şarkısı
Başkent ve en büyük şehir	Oslo 59°56′K 10°41′D / 59.933°K 10.683°D / 59.933; 10.683
Resmî dil(ler)	Norveççe (Bokmål / Nynorsk)
Tanınan bölgesel dil(ler)	Kvence, Çingenece
Yazı sistemi	Latin ()
Etnik gruplar (2014)	%86 Norveçliler %1,3 Samiler %12 diğerleri:
Demonim	Norveçli
Hükûmet	Üniter, parlamenter, anayasal monarşi
•  V. Harald • Başbakan Jonas Gahr Støre • Storting Başkanı •
Yasama organı	Storting
Tarihçe
•  872 • Kalmar Birliği 1397 • Danimarka-Norveç 1524 • Anayasa 17 Mayıs 1814 • İsveç-Norveç 4 Kasım 1814 • Norveç ve İsveç arasındaki birliğin Feshi 7 Haziran 1905 •  9 Nisan 1940 • Alman işgalinden kurtuluş
Yüzölçümü
• Toplam	385.207 km^2 (67.)
• Su (%)	5,7
Nüfus
• 2024 tahminî	5.550.203 (118..)
• Yoğunluk	14,4/km^2 (213.)
GSYİH (SAGP)	2021 tahminî
• Toplam	374,994 milyar $ (51.)
• Kişi başına	69.171 $ (6..)
GSYİH (nominal)	2021 tahminî
• Toplam	444,519 milyar $ (30.)
• Kişi başına	81.995 $ (4.)
Gini (2018)	▼ 24.8 düşük
İGE (2022)	0.961 çok yüksek · 2.
Para birimi	Norveç kronu (NOK)
Zaman dilimi	UTC+01:00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02:00 (OAYS)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu
İnternet alan adı	.no, (.sj Svalbard & Jan Mayen, .bv Bouvet adası)
Ülkenin resmi bir sloganı yoktur, ancak 1814 Norveç Kurucu Meclisi yemini en yakın resmi olmayan eşdeğer olarak kabul edilebilir: Enige og tro inntil Dovre faller (Bokmål) Einige og tru inntil Dovre fell (Nynorsk) "Dovre düşene kadar birlik ve sadık" Anakara Svalbard ve Jan Mayen içerir. (Entegre bölgeler olmadan, 323.802 kilometrekare ile 67. en büyük ülkedir) Bu yüzde anakara, Svalbard ve Jan Mayen içindir. Bu yüzde, buzulları "kara" olarak sayar. 19.940,14/(365.246,17+19.940,14) olarak hesaplanır.

Anayasal monarşi ile yönetilen ülkenin başkenti Oslo'dur. 385,207 km² alana yayılan Norveç'in, Finlandiya ile 729, İsveç ile 1.619, Rusya ile 167 kilometre sınırı vardır ve 21.925 kilometrelik çok uzun bir sahil şeridi vardır.

Norveç Avrupa ortalamasının üstünde yaşam standardına ve ekonomik gelişmişliğe sahip olduğundan Avrupa Birliği'ne girmek istememektedir. Zira, ülke kıyılarındaki petrol rezervlerinin zenginliği ve dünya ve Avrupa balıkçılık sektörünü elinde bulundurması ile tanınmaktadır. Avrupa Birliği'ne olumsuz yaklaşmalarının bir nedeni de balıkçılık sektörünü olumsuz etkileyeceği yönündeki çekinceleridir. Öte yandan; Norveç, İsviçre, İzlanda ve Lihtenştayn ile birlikte EFTA (Avrupa Serbest Dolaşım Örgütü) üyesidir ve bu örgütü terk edip AB'ye geçmeyi istememektedir.

Avrupa Birliği'nin ısrarları işe yaramamaktadır. Zira ülkede iki kere referandum yapılmış ikisinde de Avrupa Birliği'ne ret çıkmıştır. Bugünlerde yapılan anketlerde AB'yi isteyenlerin oranı %50 civarındadır. Norveç ayrıca bir NATO ülkesidir.

Norveç, kökleri eşitlikçi fikirlere dayanan, kapsamlı bir sosyal güvenlik sistemi ve evrensel sağlık hizmetlerini içeren İsveç modelini uygulamaktadır. Norveç'te petrol, doğalgaz, madenler, ormanlar, denizler ve tatlı su kaynaklarında devlet mülkiyeti bulunmaktadır. Petrol endüstrisi ülkenin milli gelirinin dörtte birini oluşturmaktadır. Norveç, Orta Doğu ülkeleri hariç tutulduğunda kişi başına düşen petrol ve doğalgaz üretiminde birinci sıradadır. Ülke kişi başına düşen milli gelirde ise Dünya Bankasına göre dördüncü, IMF'ye göre ise sekizincidir ve 1,3 trilyon doları aşan ulusal varlık fonu dünyanın en büyüğüdür Norveç'in en önemli sorunu azalan ve yaşlanan nüfus sorunudur. Ülkede yaşayan insanların sayısı beş milyon civarındadır ve iş gücü eksikliği çekmektedir.

Öte yandan Avrupa'nın en pahalı ülkesidir.

Köken bilim

Norveç'in resmi adı Bokmål yazı geleneğine göre Kongeriket Norge, Nynorsk yazı geleneğine göre ise Kongeriket Noreg'dir (Norveç Krallığı). Ülkenin adının iki farklı yazılış şeklinin olması zaman zaman tartışmalara neden olmaktadır. Özellikle para, pul ve pasaport gibi resmi evraklarda 1980'lere kadar Norge adı yaygın olarak kullanılırken, 80'lerden sonra her iki yazılış şekli de bir arada kullanılmaya başlandı. Ülkenin adının Eski Nors dilindeki yazılışı Noregr'di. Orta Çağ Latincesinde ise adı Nor(th)vegia'ydı. Ülkenin adının ilk yazılış şekli 9. yüzyıl Hålogaland'lı Ohthere'nin yazılarında norðweg şeklindedir. Bazı Orta Çağ yazmaları ülkenin adının Kral Nórr adında mitolojik bir kişiden geldiğini iddia etse de, yaygın kabul gören görüşe göre ülkenin adı Norveç Denizi'ne verilen "kuzeye doğru deniz yolu" anlamındaki norðvegr'den geldiğidir. Nors dilinde aynı şekilde Baltık Denizi için austrvegr (doğudaki topraklara giden yol), Kuzey Denizi (ve Atlas Okyanusu) için vestvegr (batıdaki topraklara giden yol) ve Akdeniz için suðrvegr (güneydeki topraklara giden yol) kullanılmaktadır. Yine de norð- kökeninin etimolojik kaynağı konusunda kuşkular vardır ve başka köklerden geliyor da olabilir.

Tarih

8.-11. yüzyıl arasında Norveç'te Vikingler olarak bilinen bir kavim hüküm sürmüştür. Savaşçı bir ulus olarak tanınan Vikingler batıda Büyük Britanya, İzlanda, Grönland ve hatta Kuzey Amerika'ya kadar ulaşarak sömürgeler kurdular. 1000 yılı civarında Hristiyan misyonerler Norveç'te Hristiyanlığı yaymaya başladılar. Norveç kralı I. Haakon Hristiyanlığı kabul etti. 995 yılında Norveç'teki ilk Hristiyan kilisesini kurup Kiliseyi devletin eğitimli çalışanları olan ve yörelerde örgütlü bir kolu hâline getirdi. 1030 yılında Danimarkalılar Norveç'i ellerine geçirdiler. Norveç Danimarka kralı Knud'un kurduğu Kuzey Denizi İmparatorluğu'nun bir parçası hâline geldi.

Norveç'i ilk defa tek bir bayrak altında toplayan Sarışın Harald.

1363 yılında Norveç kralı VI. Håkon Danimarka kralı IV. Valdemar'ın kızı I. Margrete'le evlenerek iki ülkeyi bir bayrak altında birleştirdi. Ayrıca Håkon İsveç kraliyet ailesiyle de akrabaydı. Çiftin evliliğinden doğan Olaf'ın 1387 yılında erken yaşta ölmesi üzerine I. Margrete tahta çıktı (1387-1412). Margrete'in yönetimi altında 1397 yılında İsveç, Norveç, Danimarka ve sömürgeleri (Faroe Adaları, İzlanda, Grönland ve Finlandiya) birleşerek Kalmar Birliği adı altında büyük bir İskandinav İmparatorluğu hâline geldiler.

Norveç kralı V. Harald

1521 yılında İsveç Kalmar Birliği'nden ayrıldı. Bu arada İskandinav ülkeleri Martin Luther tarafından Almanya'da başlatılan Protestan Reformu ile sarsıldı. Danimarka ve Norveç 1821 yılına kadar Danimarka-Norveç adı altında birlikte hareket etmeye devam ettiler. Kralları tekti ama yasaları, devlet kurumları ve orduları ayrı ayrı gelişmeye devam etti. 19. yüzyılın başlarında Norveç Napolyon Savaşları'yla temelinden sarsıldı. Fransa savaşı kaybedince Danimarka 1814 yılında imzaladığı Kiel Antlaşması uyarınca savaşı kazanan tarafın üyesi olan İsveç'e Norveç'i bırakmak zorunda kaldı. Norveçliler İsveç yönetimini istemediler. Bir temsilciler meclisi 1814'te Norveç anayasasını kabul etti ve İsveç'e direndi ama bir kral iki meclis prensibini kabul etmek zorunda kaldı. Norveç bayrağı adeta bu geçişi anlatır gibi Norveç'te kullanılagelen kırmızı beyaz Danimarka bayrağının ortasına İsveç'i temsil eden mavi renkte bir haç ekleyerek kabul edildi. Nihayet 1905'te İsveç, Norveç'in bağımsızlığını tanıdı. 12 Kasım 1905'te referandum sonucuna göre %79'la monarşi yanlıları galip çıktı ve Danimarka Kralı VIII. Frederik'in oğlu Karl, VII. Haakon adıyla Norveç kralı ilan edildi. Bu gün Birliğin Dağılması Günü adıyla kutlanmaktadır.

Norveç I. Dünya Savaşı'nda tarafsız kaldı. II. Dünya Savaşı'nda da tarafsız kalma niyetinde olmasına rağmen 9 Nisan 1940 tarihinde Nazi Almanyası tarafından işgal edildi. 8 Mayıs 1945 tarihinde Almanya'nın teslim olmasına kadar Norveç işgal altında kaldı. 1949 yılında Norveç NATO'ya üye oldu. 1960'ların sonlarında Norveç sularında keşfedilen petrol ve doğalgaz Norveç'e büyük bir refah kazandırdı. 1972 ve 1994'te yapılan referandumlarda Norveç halkı Avrupa Birliği'ne üyeliği reddetti. Norveç Avrupa Birliği ile olan ilişkilerini üyesi bulunduğu EFTA kurumu aracılığıyla sürdürmektedir. Günümüzde Norveç Birleşmiş Milletler raporlarına göre yaşam standartları bakımından dünyanın en ileri ülkelerinden biridir.

Coğrafya

Bondhus Gölü

Kışın kıtasal Norveç'in uydu görüntüsü

Norveç'in çekirdek bölgesi, Kuzey Avrupa'nın en kuzey kısmını oluşturan İskandinav Yarımadası'nın batı ve en kuzey kısmını kapsar; uzak Jan Mayen adası ve Svalbard takımadaları da Norveç Krallığı'nın bir parçasıdır. Antarktika I. Peter Adası ve Alt Antarktika Bouvet Adası 'dir ve bu nedenle Krallığın bir parçası olarak kabul edilmez. Norveç ayrıca Antarktika'nın Kraliçe Maud Toprakları denilen bölümünde hak iddia eder.

Orta Çağ'dan 1814'e kadar Norveç Danimarka krallığı'nın parçasıydı. Kuzey Atlantik'teki Faroe Adaları, Grönland ve İzlanda'daki Norveç mülkleri, Kiel Antlaşması'nda Norveç İsveç'e geçtiğinde Danimarka'da kaldı. Norveç ayrıca 1658'e kadar Bohuslän, 1645'e kadar Jämtland ve Härjedalen, 1468'e kadarShetland ve Orkney, ve 1266'daki 'na kadar Man Adası ve İbraniler'den oluşuyordu

Norveç, Kuzey Avrupa'daki İskandinavya'nın batı ve en kuzey kısmını kapsar.

Norveç 57° ve 81° K enlemleri ile 4° ve 32° D boylamları arasında yer alır. Norveç İskandinav ülkeleri'nin en kuzeyindedir ve Svalbard da dahil edilirse en doğudadır.

Vardø Greenwich'in 31° 10' 07" doğusunda, St. Petersburg ve İstanbul'dan daha doğuda yer alır.

Norveç, Avrupa anakarasının en kuzey noktasını içerir.

Engebeli kıyı şeridi, devasa fiyort’lar ve binlerce ada tarafından bölünür. Kıyı referans çizgisi 2.532 kilometre (1.573 mi)’dir. Fiyortlar dahil anakaradaki kıyı şeridi 28.953 kilometre (17.991 mi) uzanır, adalar dahil edildiğinde kıyı şeridinin 100.915 kilometre (62.706 mi) olduğu tahmin edilir.

Norveç, İsveç ile 1.619-kilometre (1.006 mi) kara sınırını, Finlandiya ile 727 kilometre (452 mi) ve doğuda Rusya ile 196 kilometre (122 mi) kara sınırını paylaşır. Kuzey, batı ve güneyde Norveç, Barents Denizi, Norveç Denizi, Kuzey Denizi ve Skagerrak ile sınırlanmıştır.İskandinav Dağları İsveç sınırının çoğunu oluşturur.

385.207 kilometrekare (148.729 sq mi)'da (Svalbard ve Jan Mayen dahil) (ve 323.808 kilometrekare (125.023 sq mi) olmadan), ülkenin çoğuna dağlık veya tarih öncesi buzul‘ların ve çeşitli topografya’nın neden olduğu çok çeşitli doğal özelliklere sahip yüksek arazi hakimdir. Bunlardan en dikkat çekeni kıyıda derinliklerden başlayan fiyort’lardır: Buz Devri'nin sona ermesinin ardından denizin sular altında bıraktığı karaya açılan derin oluklar. Sognefjord en, dünyanın en derin ikinci fiyortu ve 204 kilometre (127 mi) ile dünyanın en uzun fiyortudur. Çoğunlukla yüksek platolar ve dik dağların arasında verimli vadiler yer alır. Ovalar küçük ve dağınıktır. Kuzeyde arktik tundra bölgesi vardır.

Hornindalsvatnet tüm Avrupa'nın en derin gölüdür.

Norveç'te yaklaşık 400,000 göl vardır. 239.057 kayıtlı ada vardır.

Permafrost tüm yıl boyunca yüksek dağlık bölgelerde ve Finnmark ilçesinin iç kesimlerinde bulunabilir. Norveç'tedir.

Arazi çoğunlukla sert granit ve gnays kayadan yapılmıştır ancak , kumtaşı ve kireçtaşı da yaygındır ve en düşük kotlar deniz birikintileri içerir.

Körfez Akıntısı ve hüküm süren batı bölgeleri nedeniyle, Norveç bu tür kuzey enlemlerinde, özellikle de kıyı boyunca beklenenden daha yüksek sıcaklıklar ve daha fazla yağış alır. Bölgede kıyı boyunca ılıman iklim görülür. Kuzey Atlas akımının etkisiyle sıcaklık değişiklikleri ortaya çıkar.

Anakara daha soğuk kışlar ve iç kesimlerde daha az yağış ile dört farklı mevsim yaşar. En kuzey kesimde çoğunlukla deniz Subarktik iklim, Svalbard'da Arktik tundra iklimi görülür.

Ülkenin geniş enlem aralığı ve değişken topoğrafyası ve iklimi nedeniyle, Norveç neredeyse diğer tüm Avrupa ülkelerinden daha fazla sayıda farklı habitat’lara sahiptir. Norveç'te ve komşu sularda (bakteri ve virüsler hariç) yaklaşık 60,000 tür vardır. Norveç Kaya Tabakası büyük deniz ekosistemi son derece üretken olarak kabul edilir.

Deniz seviyesinden en yüksek noktası 2,469 metrelik rakımıyla Galdhøpiggen'dir.

Doğal afetlerden en sık görülenler de heyelan ve çığdır.

Norveç'in güney kutbu kıtası Antarktika'da kendine bağlı bölgesi (Kraliçe Maud Toprakları), hem güney kutbuna hem de kuzey kutbuna yakın, açık denizde kıyıdan uzak büyük adaları (güneyde Bouvet Adası, I. Peter Adası, kuzeyde Jan Mayen, Svalbard) ve bunları çevreleyen kara suları, mücavir ve münhasır ekonomik bölge‘leri vardır. Bunlardan Spitsbergen barındırdığı doğal soğutmalı Svalbard Küresel Tohum Deposu ile ünlüdür.

Demografi

Norveç halkının genel özelliği iklimden ve ekonomik rahatlıktan kaynaklanan rahatlıkları ve sakinlikleridir. Bireysel yaşam ön plandadır ve Norveç'te hemcins çiftler evlenme hakkına sahiptirler. Ülkede İngilizce anadil kadar etkilidir.

Norveçlilerin çoğunluğunu oluşturanlar Cermen kökenli bir halktır. Yakın ülkelerdeki halklardan pek ayırt edilemezler. Genelde açık renk tenli, uzun boylu, kalın yapılı olurlar. Saç rengi sarı, kırmızı ve siyah olarak her üç çeşidi vardır. Bu renkliliğin yörenin bir özelliği olarak çok eskiden beri var olduğu 1200'lü yıllarda yazıya dökülmüş şiirinden bilinmektedir; "işçiler siyah, çiftlik sahipleri kırmızı, asilzadeler sarı saçlı" der şiir. Norveç'e ilk yerleşenler taş devrinde gelen avcılar -ki bugünün Lapon halkının bu gruptan kalma olma ihtimali yüksektir-, daha sonra buzul çağı ertesi tarımı getiren Keltler ve peşinden 4. yüzyılda gelmeye başlayan Gotlardır. Bunlar temeli oluştururlar. Orta Çağ ve Hansa Birliği zamanında Norveç'e göçler olmuştur. Ayrıca eski göçmen Romanlar ve Fince konuşan Kven ve halkları vardır.

İkinci Dünya Savaşı öncesindeki 100 yıl süresinde Norveç'in nüfusunun önemli bir kısmı denizaşırı ülkelere özellikle ABD'ye göç etmiştir. Öyle ki günümüzde Norveç dışında Norveçli olduğunu söyleyen çok yüksek sayıda insan yaşar.

İkinci Dünya Savaşı sonrası Norveç bir refah toplumu hâline gelmiş ve yeni yeni göçmen grupları gelmeye başlamıştır. Özellikle seksenli yıllar sonrası petrol gelirlerinin de etkisiyle Norveç iltica ve refah arayan göçmenler için çekici bir ülke hâline gelmiştir. Son 50 yılda Norveç Orta Doğu,Avrupa,Asya'dan göç almıştır. Bu insanlar hepsi farklı dil konuşan ve farklı dinlere inanan insanlardır.

2001 sonrası Norveç'in Schengen Bölgesine katılmasıyla ve özellikle ekonomik kriz sebebiyle değişik Avrupa Birliği ülkelerinden Norveç'e göçler artmıştır. Son birkaç yıldır nüfus artışının yarısından fazlası göç sayesindedir. Göçmenler (hem annesi ham babası Norveç dışında doğmuş olanlar, ki kral V. Harald da bunlara dahil) 2011 de nüfusun %12 gibi (600.900 kişi) ve sürekli artan bir bölümünü oluşturmaktadırlar.

2012 yılında yapılan resmi çalışmalar, toplam nüfusun %86'sının Norveç'te doğmuş ve en az bir ailesi olduğu belirlemiştir. 710.000'den fazla göçmenin ve onların atalarının, 117.000'inin çocukları Norveç'te doğmuştur. Göçmenlerin geldikleri ülkelerin şu dağılımı gözlemlenmiştir:

• 323.000 (%39) Avustralya, Kuzey Amerika az bir oranla Avrupa
• 505.000 (%61) Fas, Irak, Somali, Pakistan

Norveç hükûmeti 2012 yılında yaptığı araştırmada nüfusun %14'ünün göçmen olduğu veya göçmen aileden doğduğunu belirlemiştir. Göçmenlerin %6'sı Kuzey Amerika ve Avustralya'dan, %8,1'i Asya, Afrika ve Latin Amerika'dandır.

• Nüfus: 4.641.500 (Şubat 2006 tahmini)
• Nüfus artış oranı: %0.49 (2001 verileri)
• Mülteci oranı: 2.11 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)
• Bebek ölüm oranı: 3.94 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
• Ortalama hayat süresi:
  • Toplam nüfus: 78.79 yıl,
  • erkeklerde: 75.87 yıl,
  • kadınlarda: 81.92 yıl (2001 verileri)
• Ortalama çocuk sayısı: 1.81 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)
• HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: 101 den az (1999 verileri)
  • HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 1,600 (1999 verileri)
  • HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 8 (1999)
• Ulus: Norveçli
• Nüfusun etnik dağılımı: Norveçliler, Sami 20,000
• Din: Evanjelik Lutherciler %86, diğer Protestanlar ve Roma Katolikleri %3, diğer %1, bilinmeyen %10 (1997)
• Diller: Bokmål ve nynorsk diye adlandırılan iki yazı dilinden oluşan Norveççe, ayrıca , Kuzey Lapça, (Sami dilleri on dokuz ilden kuzeydeki dokuzunda resmi dil statüsündedir.)
• Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için verilerde toplam nüfusta: %100

Göç

Büyük göçmen grupları (1. ve 2. nesil):

Ülke	Nüfus
Polonya	91,179
İsveç	38,414
Somali	35,912
Litvanya	35,546
Pakistan	34,447
Irak	30,144

Yönetim

• İdari bölümler (Fylke): 15 bölge:

Condáu (fylke) 2024

#	Bölge (fylke) 2024	Başkent
3	Oslo	Oslo
11	Rogaland	Stavanger
15	Møre og Romsdal	Molde
18	Nordland	Bodø
31	Østfold	Sarpsborg
32	Akershus	Oslo
33	Buskerud	Drammen
34	Innlandet	Hamar
39	Vestfold	Tønsberg
40	Telemark	Skien
42	Agder	Kristiansand
46	Vestland	Bergen
50	Trøndelag	Steinkjer
55	Troms	Tromsø
56	Finnmark	Vadsø

• Bağımlı toprakları: Bouvet Adası, Jan Mayen, Svalbard
• Bağımsızlık günü: 7 Haziran 1905
• Millî bayram: Anayasa Günü, 17 Mayıs 1900
• Anayasa: 17 Mayıs 1814, 1884 yılında değiştirilmiştir.
• Üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlardan bazıları: CBSS (Baltık Ülkeleri Konseyi), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Teşkilatı), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi), ESA (Avrupa Uzay Ajansı), IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), NATO (Kuzey Atlantik Asemblesi), WTO (Dünya Ticaret Örgütü).

Ekonomi

2019 yılı için Norveç ihracatının orantılı gösterimi

Norveçliler, Avrupa ülkeleri arasında (Lüksemburg'dan sonra) en yüksek ikinci Kişi başı GSYİH ve dünyanın en yüksek altıncı kişi başına düşen GSYİH ile ülkelerinin tadını çıkarmaktadır. Bugün Norveç, herhangi bir ulusun kişi başına düşen en büyük sermaye rezervi ile, parasal değer açısından dünyanın en zengin ikinci ülkesidir.

CIA World Factbook'a göre, Norveç net bir dış borç alacaklısıdır. Norveç, altı yıl üst üste (2001-2006) UNDP İnsani Gelişme Endeksi (İGE)'nde dünya birinciliğini korudu ve ardından 2009'da bu konumunu geri aldı. Norveç'te yaşam standardı dünyanın en yüksekleri arasındadır. Foreign Policy dergisi, Norveç'i dünyanın en iyi işleyen ve istikrarlı ülkesi olarak değerlendirerek, 2009 yılı için Başarısız Devletler Endeksi'ne göre son sırada yer verdi. OECD, Norveç'i 2013'te eşitlenen Daha İyi Yaşam Endeksi'nde dördüncü ve nesiller arası kazanç esnekliğinde üçüncü sıraya koydu.

Norveç'in hak iddia ettiği ekonomik bölgeleri

Norveç ekonomisi tarihi boyunca doğal kaynaklara bağlı olmuştur; Balıkçılık, orman ürünleri, madencilik ve bunları Avrupa pazarlarına ulaştıran gemicilik gibi. Endüstri devrimi, özellikle su gücünün ve elektriğin kullanımı Norveç'te erken başlamıştır. Hala Norveç ekonomisi ham madde ihracatı ağırlıklı olsa da belli konularda dünya gücü hâline gelmiştir. Denizcilik ve bankacılık, gemi yapımı, alüminyum ve gübre üretimi (bu son ikisi bir çeşit gizli elektrik ihracatı olarak görülebilir) önemli geleneksel uzmanlık alanlarıdır. Denizden petrol çıkartıp satma 1980'lerden sonra büyüyüp en önemli gelir kaynağı hâline gelmiştir. Norveç devleti petrol gelirleri sayesinde dünyada sayılı büyük yatırımcılardan biri hâline gelmiştir. 2015 itibarıyla petrol gelirleri düşüşe geçmiştir. Alternatif endüstri geliştirme çabaları vardır.

Petrol, bakır, doğalgaz, nikel, demir, çinko, kurşun, balık, kereste, hidrolik enerji başlıca doğal kaynaklarıdır. Norveç'in işsizlik oranı ABD ve Lüksemburg gibi ülkelerden bile daha düşüktür. Dünyada kişi başına düşen millî gelir sıralamasında en üst sıralarda yer almaktadır. Asgari ücretin dünyadaki en yüksek olduğu ülkeler arasında yine ikinci sıradadır.

Norveç politik haritası

• GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - $374,994 milyar (2021 verileri)
  • GSYİH - reel büyüme: %2,7 (2000 verileri)
  • GSYİH - sektörel bileşim: tarım: %2, endüstri: %26, hizmet: %73 (1999)
• Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %2,9 (2000 verileri)
• İş gücü: 2,4 milyon (2000 verileri)
• Sektörlere göre iş gücü dağılımı: hizmet %74, endüstri %22, tarım, ormancılık, balıkçılık %4 (1995)
• İşsizlik oranı: %3 (2000 verileri)
• Endüstri: Petrol ve gaz, gıda maddeleri, gemi yapımı, kâğıt ürünleri, metaller, kimyasallar, kereste, madencilik, tekstil, balıkçılık
• Endüstrinin büyüme oranı: %3 (2007)
• elektrik tüketimi: 110,795 milyar kWh (1999)
• Elektrik ihracatı: 8,28 milyar kWh (1999)
• Elektrik ithalatı: 6,467 milyar kWh (1999)
• Tarım ürünleri: Arpa, diğer hububat, patates, et, süt, balık
• İhracat: $59,2 milyar (2000 verileri)
• İhracat ürünleri: Petrol ve petrol ürünleri, makine ve parça, metaller, kimyasallar, gemi, balık, silah
• İhracat ortakları: AB %73, ABD %5 (1999)
• İthalat: $35,2 milyar (2000 verileri) 666
• İthalat ürünleri: Makine ve parçaları, kimyasallar, metaller, gıda maddeleri
• İthalat ortakları: AB %66, ABD %10, Japonya (1999)
• Para birimi: Norveç Kronu (NOK)
  • Para birimi kodu: NOK
• Mali yıl: Takvim yılı

İletişim

• Kullanılan telefon hatları: 2,735 milyon (1998)
• Telefon kodu: 47
• Radyo yayın istasyonları: AM 5, FM 650, kısa dalga 1 (1998)
• Radyolar: 4,03 milyon (1997)
• Televizyon yayını yapan istasyonlar: 360 (1995)
• Televizyonlar: 2,03 milyon (1997)
• Internet kısaltması: .no
• Internet servis sağlayıcıları: 13 (2000)
• Internet kullanıcıları: 2,36 milyon (Ekim 2000)

Ulaşım

• Demiryolları: 4,012 km
• Karayolları: 91.180 km (1999)
• Su yolları: 1.577 km
• Boru hatları: Arıtılmış petrol ürünleri 53 km
• Limanları: Bergen, Drammen, Floro, Hammerfest, Harstad, Haugesund, Kristiansand, Larvik, Narvik, Oslo, Porsgrunn, Stavanger, Tromso, Trondheim
• Hava alanları: 103 (2000 verileri)

Turizm

2008'de Norveç, Dünya Ekonomik Forumu'nun Seyahat ve Turizm Rekabet Edebilirlik Raporunda 17. sırada yer aldı. Norveç'te turizm 2016 yılında gayri safi yurtiçi hasılaya %4.2 katkı sağlamıştır. Ülke genelinde her on beş kişiden biri turizm endüstrisinde çalışmaktadır. Norveç'te turizm mevsimliktir ve toplam turistlerin yarısından fazlası Mayıs ve Ağustos ayları arasında ziyaret eder.

Norveç'deki başlıca turistik merkezler ülkenin kıyılarındaki binlerce fiyort, Bergen, Norveç'deki Bryggen, Oslo'daki Ålesund, gibi merkezlerdir.

Kültür

Tarım, hayvancılık ve denizcilik temelli kırsal kültür Norveç'te kültürün temelini oluşturur. Bundan esinlenerek 19. yüzyılda güçlü bir romantik milliyetçilik akımı oluşmuştur ve hala etkileri görülebilir. Petrol gelirleriyle zenginleşen devlet kültürel faaliyet ve yatırımları cömertçe desteklemektedir.

İnsan hakları

Norveç'te insan hakları tartışmaları erken başlamıştır. İlk kadın hakları örgütü 1884'te kurulmuş ve kadınların eğitimi, kadınların seçimlerde oy verme ve kadınların çalışma hakları konularında başarılı çalışmalar yapmıştır. Laponlar konusunda çok eleştirilmiş olan Norveç ILO'nun 169 no'lu yerli halklar kararını 1990'da ilk kabul eden ülke olmuştur. Lapon parlamentosu 9.10.1989'da Karaşok şehrinde faaliyetine başlamıştır. Eşcinsellerin medeni birliktelik ve evlilik haklarını veren kanunları ilk çıkaran ülkeler arasında olmuştur.

Din

Norveç'in Hristiyanlaşması 1000 gibi başladı. 500 yıl sonra Protestan Reformu ile Norveç Kilisesi Roma'dan bağımsız ulusal bir kilise olarak ortaya çıktı ve devletin bir kolu gibi çalışır oldu. 1845 yılına kadar başka dinler Norveç'te yasaktı. Kilise ve devletin birbirinden ayrılması Norveç'te Avrupa'nın çoğuna kıyasla çok daha geç gerçekleşmiştir ve halen tamamlanmamıştır. Norveç Parlamentosu 2012 yılında Norveç Kilisesi'ne daha fazla özerklik verilmesi yönünde oy kullanmış ve bu karar 21 Mayıs 2012 tarihinde yapılan bir anayasa değişikliği ile onaylanmıştır. 2012 yılına kadar parlamento görevlilerinin Norveç Evanjelik-Lutheran Kilisesi'ne üye olması ve tüm hükûmet bakanlarının en az yarısının devlet kilisesine üye olması gerekiyordu. Devlet kilisesi olduğundan, Norveç Kilisesi'nin din adamları devlet çalışanı olarak görülüyordu ve merkezi ve bölgesel kilise yönetimleri devlet yönetiminin bir parçasıydı. Kraliyet ailesi üyelerinin Lutheran kilisesine üye olmaları gerekmektedir. 1 Ocak 2017'de Norveç, kiliseyi devletten bağımsız hale getirdi, ancak Kilise'nin "halkın kilisesi" statüsünü korudu. Norveçlilerin çoğu vaftiz sırasında, kuruluşundan bu yana Norveç'in devlet kilisesi olan Norveç Kilisesi'ne üye olarak kaydedilmektedir. Norveçlilerin yaklaşık %70,6'sı 2017 yılında Norveç Kilisesi'ne üye olmuştur. 2017 yılında, yeni doğan bebeklerin yaklaşık %53,6'sı vaftiz edilmiş ve 15 yaşındaki kişilerin yaklaşık %57,9'u kilisede kutsanmıştır.

2010 Eurobarometer Anketine göre, Norveç vatandaşlarının %22'si "bir Tanrı olduğuna inandıklarını", %44'ü "bir çeşit ruh veya yaşam gücü olduğuna inandıklarını" ve %29'u "herhangi bir ruh, Tanrı veya yaşam gücü olduğuna inanmadıklarını" belirtmiştir. Yüzde beş ise yanıt vermemiştir. 1990'ların başında yapılan çalışmalarda Norveçlilerin %4,7 ila %5,3'ünün haftalık olarak kiliseye gittiği tahmin ediliyordu. Bu rakam yaklaşık %2'ye düştü. 2010 yılında nüfusun %10'u herhangi bir dine bağlı değilken diğer %9'u Norveç Kilisesi dışındaki dini toplulukların üyesiydi.

2015'te devletten para desteği alan cemaatler listesi kabarıktır ve her dinden örnekler bulunur

Sinema

1990'lardan sonra yılda yaklaşık 20 film üreten Norveç sinemasının uluslararası isim yapmış ögeleri şunlardır:

• Kon-Tiki (1950), 1959'da Oscar ödülü kazanan belgesel Thor Heyerdahl ve grubunun Güney Amerika'dan Asya'ya sal seyahatini anlatır.
• Dokuz hayat, , Oscar ödülü adayı
• Flåklypa Grand Prix, yazar 'un karakterlerinin tarafından animasyonu en çok seyredilmiş Norveç filmidir.
• İzci (, 1987), Oscar ödülü adayı, bir Lapon masalını canlandırır.
• Kristin Lavransdatter (Liv Ullmann, 1995) Nobel ödülü kazanmış Sigrid Undset'in bir romanının filmidir.

Norveç aynı zamanda bazı tanınmış film ve serilerin çekildiği yer olmuştur: Vikings (dizi), Lilyhammer, Yıldız Savaşları: Bölüm V - İmparator, Telemark kahramanları (Anthony Mann, 1965), Başka Gün Öl, Altın Pusula, vs.

Müzik

• Klasik beste: Edvard Grieg, , ,
• Klasik yorum: , , Truls Mørk,
• Müzik grupları: Emperor, Darkthrone, Gorgoroth, Mayhem, Burzum, Immortal, Enslaved, Kvelertak, Dimmu Borgir, Satyricon, A-ha, Röyksopp, Ylvis, Maria Mena, Ulver
• Jaz: Jan Garbarek, , Mari Boine, , , , , ,
• Folk: , , , , , ,
• Produksyon: Stargate, , Lene Marlin
• Festivaller: , , ,

Edebiyat

• , , , , ,
• Henrik Ibsen, Bjørnstjerne Bjørnson, Alexander Kielland, , Knut Hamsun, Sigrid Undset
• Dag Solstad, Jon Fosse, , , , , , , , , , Jostein Gaarder, , , , , , , , , , Jan Kjærstad, , , , ,

Bilim

• Niels Henrik Abel, Sophus Lie, , Lars Onsager, Ivar Giaever, Odd Hassel, Peter Waage, Cato Maximilian Guldberg.
• Arne Næss, Johan Galtung, , , Fredrik Barth, , , , , Stein Rokkan, Ragnar Frisch, Trygve Haavelmo, Finn E. Kydland.
• 2014 Nobel tıp ödülü May-Britt Moser, Edvard Moser.

Mimari

Ahşap mimari örneği Urnes Stave Kilisesi UNESCO Dünya Mirası listesindedir. , dünyanın en kuzeydeki Orta Çağ katedrali, uzun hikâyesi ve ülke din tarihi bakımından önemli bir binadır. 1814 Danimarka'dan bağımsızlık sonrası birçok devlet binası Kıta Avrupası'nda yaygın olan stilde inşa edilmişlerdir. Ålesund şehri büyük yangın ertesi zamanın akımı Art Nouveau stilinde tamamen yeniden inşa edilmiştir. Şaşırtıcı yenice bazı mimari örnekleri: Lapon parlamentosu, Oslo opera sahnesi, Tromsø buz denizi kilisesi.

Resim

Johan Christian Dahl (1788-1857), , , (1845-1932), , Christian Krohg

Mutfak

Norveç mutfak gelenekleri uzun balıkçılık, hayvancılık ve süt ürünleri tarihinin izlerini taşır. Somon balığı, alabalık, ringa balığı, morina balığı, süt, tereyağı, peynir ve kara ekmek en önde gelen yöresel malzemelerdir.

Geleneksel yemekler: Lutefisk (yoğunlaştırılmış kül suyunda kurutulmuş morina), smalahove (pişmiş kelle), pinnekjøtt (kurutulmuş kuzu eti), raspeball (terbiyeli patates köftesi), fårikål (lahanalı kuzu eti)

Spor

1952 ve 1994 Kış Olimpiyatları Norveç'te yapıldı. Olimpiyatlara 1900'den bu yana katıldı (1904 ve 1980 hariç).

Norveç ulusal futbol takımı FIFA dünya şampiyonluklarına 1938, 1994 ve 1998'de, Avrupa da ise 2000'de katıldı. Rankinglerde 1993 ve 1995'te ikinci idi.

Magnus Carlsen şu anda satranç dünya şampiyonu.

Kaynakça

1. ^ ^{a b} "Population 1 January 2010 and 2011 and changes in 2010, by immigration category and country background. Absolute numbers". . 1 Ocak 2010. 22 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Temmuz 2011. 
2. ^ ^{a b c} Central Intelligence Agency. "Norway". The World Factbook. 16 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Haziran 2013. 
3. ^ ^{a b c d} "Arealstatistics for Norway 2019". Kartverket, mapping directory for Norway. 2019. 12 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mart 2019.  Svalbard and Jan Mayen are included.
4. ^ "Population, 2024-01-01" (İngilizce). Statistics Norway. 21 Şubat 2024. 4 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Şubat 2024. 
5. ^ ^{a b c d} "Norway". International Monetary Fund. 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
6. ^ . ec.europa.eu. Eurostat – EU-SILC survey. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2019. 
7. ^ "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (İngilizce). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından (PDF). 
8. ^ . CIA World fact. 26 Ekim 2021. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2016. 
10. ^ Norway, Study in. . www.studyinnorway.no. 21 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2018. 
11. ^ "Statistics Norway raises '07 GDP outlook, cuts '08". Reuters. 6 Eylül 2007. 22 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2009. 
12. ^ . CIA – The World Factbook. 7 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2016. 
13. ^ . CIA – The World Factbook. 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2016. 
14. ^ "The World's Richest Countries". forbes.com. 3 Ocak 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2014. 
15. ^ Holter, Mikael (27 Haziran 2017). "The World's Biggest Wealth Fund Hits $1 Trillion". Bloomberg L.P. 19 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Eylül 2017. 
16. ^ Meredith, Sam (31 Ocak 2023). "Norway's gigantic sovereign wealth fund loses a record $164 billion, citing 'very unusual' year". CNBC. 26 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Nisan 2023. 
17. ^ . 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2016. 
18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Eylül 2013. 
19. ^ Altındiş, Ceyla - NTV Tarih - Sayı 34 - Kasım 2011 - İstanbul 1308-7878
20. ^ ^{a b} Holmesland, Arthur m.fl.: Norge, Oslo: Aschehoug, 1973.
21. ^ Kiel-traktaten. Danish translation 1814. Nasjonalbiblioteket/National Library of Norway, read 2 February 2014.
22. ^ Schei, Liv K.: Orkenøyene, Oslo: Grøndahl, 1985.
23. ^ Helle, Knut & Knut Mykland: Norge blir en stat. 1130–1319. Bergen: Universitetsforlaget, 1964.
24. ^ ^{a b} Thuesen, Nils Petter; Thorsnæs, Geir; Røvik, Sissel (14 Mayıs 2018), "Norge", Store norske leksikon (Norveççe), 6 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 5 Temmuz 2018 
25. ^ . Kartverket (Norveççe). 8 Mart 2013. 5 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2018. 
26. ^ . 5 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2018. 
27. ^ "Explore North Cape, Europe's northernmost point". The Independent (İngilizce). 14 Aralık 2017. 6 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2018. 
28. ^ . www.ssb.no. 30 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2018. 
29. ^ . . 3 Mayıs 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2009. 
30. ^ Strøm, Kaare (1959). Innsjøenes verden. Oslo: Universitetsforlaget.
31. ^ Rogstad, Lars (1985). Opplegg For Ressursregnskp For Vann notat. Oslo: SSB/Statistics Norway.
32. ^ . Eoearth.org. 1 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2010. 
33. ^ Norway 17 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (CIA World Factbook) Erişim tarihi: 20 Haziran 2012.
34. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Şubat 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Şubat 2013. 
35. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Nisan 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mart 2015. 
36. ^ ^{a b} "Fylkesinndelingen fra 2024" (Norveççe). Regjeringen. 5 Temmuz 2022. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024. 
37. ^ Baltais, Simon (2010). "Environment And Economy: Can They Co-Exist In The "Smart State"?". Issues. 91: 21-24. 7 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Aralık 2022. 
38. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; autogenerated1 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
39. ^ A Family Affair: Intergenerational Social Mobility across OECD Countries 16 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. OECD, 2010. Retrieved 27 August 2013.
40. ^ . OECD. 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013. 
41. ^ "Norveç (SAGP) olarak ekonomi". Norveç Resmi Sitesi. 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
42. ^ . web.archive.org. 7 Mart 2008. 13 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022. 
43. ^ (PDF). web.archive.org. 4 Nisan 2018. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022. 
44. ^ . digitaljournal.com. 15 Mayıs 2012. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 
45. ^ Winston, Kimberly (5 Ocak 2017). . Religion News Service (İngilizce). 6 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 
46. ^ . Den norske kirke (Bokmål). 14 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 
47. ^ . www.churchtimes.co.uk. 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 
48. ^ ^{a b} . SSB (İngilizce). 16 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 
49. ^ . web.archive.org. 15 Ağustos 2007. 31 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 
50. ^ . www.ssb.no. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 
51. ^ . SSB (İngilizce). 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 
52. ^ regjeringen.no Antall tilskuddstellende medlemmer i tros- og livssynssamfunn i 2015 (cemaatler ve üye sayıları 2015) 3 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Norveç ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

• Vikigezgin'de Norway ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.

  • Norveç Kraliyeti Büyükelçiliği'nin internet sitesi 22 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .