Coğrafya; beşerî (insanî) sistemleri ve yeryüzünü araştıran, bunlar arasındaki ilişkiyi neden-sonuç ve dağılış ilkesine bağlı olarak inceleyen ve sorgulayan bir bilim dalıdır. Yer ve insanlar arasındaki ilişkiler coğrafyanın konusunu oluşturur. Coğrafya sözcüğü Yunanca “γεωγραφία” gaia (yer) ve gráphein (yazmak, betimlemek) sözcüklerinden türemiştir. Türkçesi yerçizim sözcüğüdür. Zamanımızdan 2200 yıl önce coğrafya terimini ilk kullanan kişi Eratosthenes (MÖ 276-MÖ 194) olmuştur. ve (1994), coğrafyayı 4 özellikle karakterize edilen bir disiplin olarak tanımlamaktadırlar:
- Birincisi, bir yere eşsiz bir karakter kazandıran, yeryüzü üzerindeki özelliklerin dağılımıdır (örneğin dağlar, ırmaklar, denizler vb.).
- İkincisi, bazı şeylerin oldukları yerlerde ve zamanda neden ve nasıl meydana geldiğini anlamaktır (örneğin yanardağlar gibi).
- Üçüncüsü, meydana gelen olayların, diğer olaylarla ilgisi ve bağlantısıdır (örneğin yağmur ormanlarının tahribi).
- Sonuncusu, coğrafyanın haritalar ile bilgilerin ve düşüncelerin iletişimini sağlamasıdır.
Bu dört özellik birbiri ile çok çeşitli yollardan etkileşim içindedir. Bunlardan ilk üçü coğrafyanın dayanak ilkeleridir. Sonuncusu ise coğrafî araştırmalar sonucu elde edilen bilgilerin söylenişidir.
Coğrafyanın bu değişik yönleri arasındaki etkileşim, onu tanımlama amaçlı olarak kesin çizgilerle bölünmesini zorlaştırır. Coğrafi beceriler, yerler, fizikî, beşerî ve çevre coğrafyası biçiminde bir bölümleme, bunlardan bir veya iki alanın coğrafya eğitiminin çeşitli basamaklarında yer alması; öğrencinin çeşitli alanlar arasındaki ilişkiyi anlamasının engellenmesi şeklinde bir sonuç doğurabilir.
Coğrafya, bazı yeteneklerin gelişimini ve kavramların anlaşılmasını içerir. Bu kavram ve yetenekler ise fizikî çevre (ortam), beşerî çevre ve bunlar arasındaki ilişki ile ilgilidir. Coğrafya hem bir doğa bilimidir (fiziki coğrafya) hem de bir sosyal bilimdir (beşeri ve ekonomik coğrafya).
Coğrafyanın dalları
Coğrafya, bazı farklılıklar olsa da genellikle aşağıdaki alanlara ayrılarak incelenir.
- Fiziki coğrafya
- Jeomorfoloji
- Klimatoloji
- Toprak coğrafyası
- Hidrografya
- Yer altı suları ve kaynaklar
- Akarsular coğrafyası (Potamoloji)
- Göller coğrafyası (Limnoloji)
- Denizler ve okyanuslar coğrafyası (Oseonografya)
- Biyocoğrafya
- Bitki coğrafyası (Fitocoğrafya)
- Hayvan coğrafyası (zoocoğrafya)
- Afetler coğrafyası
- Beşeri coğrafya
- Ekonomik coğrafya
- Sanayi coğrafyası
- Tarım coğrafyası
- Turizm coğrafyası
- Ulaşım coğrafyası
- Ticaret coğrafyası
- Madencilik
- Enerji kaynakları
- Bölgesel coğrafya
Coğrafi bilgi
Coğrafi Bilgi, bir hakkındaki bilgidir. Yersel bilgi türüdür. Bu bağlamda Yer mekânsal bilgi olarak da adlandırılır. Coğrafi Bilgi, birbirleriyle bağlantılı üç ayrı bilgiden oluşur:
- Coğrafi Konum Bilgisi: Konumsal Bilgi türüdür. Bu bağlamda Yer konumsal Bilgi olarak da adlandırılır. Coğrafi varlığın yeryuvarına ilişkin belli bir datum (referans sistemi) ve projeksiyon (izdüşüm) düzenindeki konum (koordinat) bilgisidir.
- Öznitelik Bilgisi: Coğrafi varlığa ilişkin öznitelik ile öznitelik değeri bilgisidir.
- Topolojik Bilgi: Matematik (Sayıbilim) biliminin bir alt dalı olan Topoloji bilimi esasları çerçevesinde; bir coğrafi varlığın, diğer coğrafi varlıklara göre komşuluk ilişkileri (sağında, solunda, başında, sonunda vb.) hakkındaki bilgidir.
Araştırma dalları
Fiziki coğrafya ve Beşeri coğrafyadır. Fiziki coğrafya yeryüzünün fiziksel özellikleri (yer, su, hava ve canlılar) ile ilgilenirken beşeri coğrafya bu fiziksel özelliklere göre şekillenmiş insan yaşayışı, ekonomisi gibi toplumsal konularla ilgilenmektedir.
Fiziki coğrafyanın başlıca bölümleri
Beşeri coğrafyanın başlıca bölümleri:
Coğrafyanın beş temel unsuru
Modern coğrafya mekâna bağlı tüm olayları kendi metot ve teknikleriyle araştırmaktadır. Coğrafyanın beş temel unsuru;Konum, Mekan (yer), Hareket, Bölge ile Beşeri ve Fiziki ortam ilişkisi, coğrafyayı diğer bilimlerden farklılaştırır.
- Konum: Her olay ve varlık yeryüzünde tanımlanabilir bir konuma sahiptir. Coğrafya bir olay ve varlığın neden orada yer aldığını, mekanla ilişkisini, insan hayatı üzerindeki etkisini konuma bağlı olarak inceler. Konum; Matematik konum ve Özel konum olarak iki türlü ifade edilir. Matematik konum, enlem ve boylama göre belirlenirken, özel konum bilinen yerler göre, doğal beşeri ve ekonomik özellikleriyle tanımlanır.
- Yer (Mekân): Dünyanın her yerinin farklı fiziki, beşeri ve ekonomik özellikleri vardır. Mekânın fiziki ve beşeri özelliklerinin ortaya konması, bu unsurlar arasında etkileşimin anlaşılmasını sağlar. Böylelikle insanların mekandan nasıl etkilendiği, mekâna bağımlılık miktarı, mekândan bağımsızlaşma yöntemlerine ulaşılmış olur. Mekânın tüm coğrafi özellikleriyle tanınması, ondan ortama zarar vermeden, en iyi şekilde faydalanılmasını temin eder.
- Bölge: Coğrafyada benzer doğal, beşeri ve ekonomik özellikleri olan alanlara bölge denilmektedir. Bölge iki kısımda incelenir; Beşeri-kültürel bölge ve Fiziki bölgeler. Fiziki bölgeler; yeryüzü şekilleri, iklim, doğal bitki topluluğu ve toprak özelliklerine göre oluşturulur. Beşeri-kültürel bölgeler; ekonomi, maden kaynakları, sanayi, yönetim yapısı, tarım, din, dil özelliklerine göre oluşturulur. Fiziki bölgeler uzun sürelerde değişmezken, beşeri bölgeler daha kısa sürelerde değişebilmektedir. Coğrafya, bölgelerin zamanla nasıl değiştiğini ve değişimin sebeplerini araştırır. Coğrafya yeryüzünü değişik özelliklerine göre bölgelere ayırır, bölgelerin birbirine benzer ve farklı yanlarını inceler. Zamanla oluşan değişim ile insan ve faaliyetlerine etkisini inceler.
- Hareket: Yerkürede canlı, cansız tüm varlıklar için bir hareketlilik söz konusudur. İnsanlar, sular, okyanus akıntıları, bulutlar, akarsular, kıtalar, volkanlar, depremler, dağ oluşumları, bitki ve hayvanlar hızları birbirinden farklı da olsa bir hareket halindedir. Coğrafya fiziki (doğal) ve beşeri tüm hareketleri incelemeye çalışır. Beşeri hareketlilik; İnsan, eşya ve bilginin hareketi olmak üzere üç kısımda incelenir. İnsan ve eşya ulaşım araçlarıyla taşınır. Bilginin taşınması olan haberleşme; önceleri güvercin, at arabası, telgraf, telefon, faks, televizyon ile yapılırken yakın zamanlarda bilgisayar ve uydular da kullanılmaya başlanmıştır. Tüm bahsedilen hareket türleri farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Akarsuyun akışı eğim farkı, rüzgâr basınç farkı, hayvan ve bitki göçleri iklim, mevsim farklılıkları, insan göçü ekonomik farklılık gibi nedenlere dayanmaktadır. Coğrafya bu hareketin oluşturduğu ağı ilkeleri olan neden-sonuç, ilgi ve dağılış ilkeleri doğrultusunda inceler. Tüm bu araştırmalar sonucunda; insanların yeryüzüne düzensiz dağılışının nedenleri, farklı bölgelere neden ve nasıl ulaştıkları, ürün ve bilgiyi farklı mekanlara nasıl gönderdikleri gibi bilgilere ulaşılır.
- Beşeri ve Fiziki Ortam İlişkisi: Fiziki ortam insanın tüm faaliyetleriyle bağlı olduğu doğal çevreyi ifade eder. Coğrafya; insanı, faaliyetlerini ve doğal çevre ile ilişkilerini inceleyerek insanın doğal ortama uyumunu araştırır. İnsan faaliyetleriyle doğal ve beşeri çevrede oluşan olumlu ve olumsuz sonuçları inceler. Sadece insanın doğaya değil, doğal çevreninde insan ve faaliyetlerine etkileri incelenir. Araştırmalar sonucunda insan, faaliyetleriyle doğaya nasıl davranması gerektiğini öğrenir, gelecekte zararına olacak faaliyetlerden uzak durur.
Coğrafyada temel paradigmalar
Bilim tarihcisi ve filozof olan Thomas Samuel Kuhn Coğrafyayı da etkileyen görüşler ileri sürmüştür. Kuhn; bilimsel görüşler arasında karşıtlık artınca bir güç mücadelesinin ortaya çıkacağını ileri sürer. Aynı bilim içinde yarış halinde olan yaklaşım/düşümce/bakış açılarına paradigma adını verir. Coğrafyayı belirli zaman aralıklarında etkileyen temel paradigmalar şu şekilde sıralanabilir.
Başlangıçtan 1950'ye kadar geçen süre:
- Çevresel determinizm: 1950'li yıllara kadar fizikte Newton, biyolojide Darwin'in görüşlerinin ağırlıkta olduğu zamanlarda etkili olmuştur. Çevre şartlarının, insanın ve toplulukların bulundukları durumun temel nedeni olduğunu kabul eder. Doğal koşullar ve iklimin insan sosyolojisi, psikolojisi ve kültürel durumu üzerinde etkili olduğu kabul edilir. Geri kalmış toplumların durumunun, doğal çevrelerinin olağan bir sonucu olduğu varsayılır. Böylece bu toplumların sömürgeleştirilmesinin yolu açılmış, Coğrafya bilgisi sömürü ve işgalin nedeni olarak görülmüştür. 20. yüzyılda terk edilmiş bir yaklaşımdır.
- Pasibilizm ve Bölgeselcilik: Fiziki çevrenin insanı belli ölçüde sınırladığını fakat insanın var olanlar arasında imkânlar dahilinde seçme yapabileceğini savunan yaklaşımdır. Dilimize Mümküncülük, imkancılık şeklinde çevrilir. Çevre ile ilişkilerinde, determinizmdeki pasif insanı yerine, daha aktif, seçim yapabilen insanı tanımlar. Pasibilizm tüm yeryüzünün bütün halinde araştırılmasının zor olacağını, onun yerine küçük bölgelere ayrılarak incelenmesini savunur.
Vidal de la Balache'a göre; mekân doğal ve beşeri özeliklerine göre birbirinden farklı bölgelere ayrılabilir, böylece dünyanın fiziki, beşeri ve ekonomik etkenlerce nasıl biçimlendirildiği anlaşılabilir. Bu devirde doğal olarak var olmayan bölgelerin sınırlarının nasıl belirleneceği üzerinde durulmuştur. Bölgeler arası alansal farklılığın belirlenmesi temel amaç haline gelmiştir. Yerel farklılıklarla bu yoğunlukta çalışma, teoriyi geri plana atmış, coğrafyanın bilimselliği tartışılır hale gelmiştir. Bu yaklaşım 1950'lerden sonra ortaya çıkan nicel anlayışla terk edilmiştir.
1950-1960 Nicel Dönüşüm:
- Pozitivizm: Auguste Comte tarafından geliştirilen, bilimsel bilgiden, dinsel ve metafizik bilgileri ayırma çabasıdır. Bu yaklaşımda coğrafyacılar, bilimsel yöntemlerle toplumların beşeri ve mekânsal örgütlenmeleriyle ilgili bilimsel bilgi üretirler. Pozitivizm coğrafyaya 1950-60'lı yıllarda girmiş, Nicel devrim olarak tanımlanıp, Mekansal bilim şeklinde Yeni Coğrafya dönemini başlatmıştır.
- Eleştirel Rasyonalizm: Karl Popper'in pozitivizme yaptığı itiraz ile gündeme gelmiştir. Popper; pozitivizmin hipotezleri doğrulamaya çalıştığını, bilim insanının görevinin hipotezi yanlışlamaya uğraşmak olduğunu söyler. Tüm zamanlar için bir hipotezin doğruluğunun kanıtlanmasının imkânsız olduğunu iddia eder. Bu görüşler fiziki coğrafyacılar arasında pozitivizmin ağırlığından dolayı tutulmasa da, beşeri coğrafyacılar arasında ilgi görmüştür.
1960-70 İnsan Merkezli Beşeri Coğrafya
- Davranışçılık ve Hümanizm: Davranışçı coğrafya, Pozitivizmde insan unsurunun eksik olmasına tepki olarak gelişmiştir. Psikolojiden esinlenerek insanın çevresiyle ilişkisini anlamaya çalışmışlardır. Her insanın çevresini algılama şeklinin aynı olmayıp, kendine özgü olduğunu keşfettiler. Böylece algı ve zihin coğrafyaya girmiş oldu. Zihin haritaları, veri elde etmek için anket ve algı testleri geliştirildi. Hümanist coğrafyacılar da toplum olarak gerçekliğin yapılandırma şeklini anlamaya çalışmışlardır.
1970-80'li Yıllar
- Yapısalcılık: İnsanın düşünce ile hareketlerinin aslından bir sonuç olduğunu, hareketlerin altında yatan mantığı anlamaya çalışırlar. Yapısalcılar ana/temel yapıyı ararken insan ve tarihi gözden kaçırırlar. Hümanizme getirdiği eleştirilerden dolayı anti-hümanist olarak kabul edilirler. Coğrafyaya etkileri sınırlı olmakla birlikte, Marksist ve Feminist coğrafyacılar gibi radikal coğrafyacılar tarafından kullanılmıştır.
- Marksizm: Marksist anlayışla mekânsal ilişkileri incelemeye çalışırlar. Ekonomik yapının mekansal ve sosyal hayatı belirlediği kabul edilir. İnsanın çevreyle ilişkisi yaşamın tüm alanlarıyla bağlantılı olduğu, bunun da hayatı bütüncül kavrayan Marksizm ile anlaşılabileceği iddia edilir.
1980 Sonrası ve Yeni Kültürel Coğrafya
- Feminizm: Feminist coğrafyacılar; toplumdaki cinsiyet eşitsizliğine sebep olan yapıları bulmak ve kadınların daha görünür olduğu bir coğrafya oluşturmak amacındadırlar. Batıda üretilen bilimsel bilginin cinsiyete dayandığını ve erkek hakimiyetini sağlamayı ve devam ettirmeyi hedeflediğini savunurlar. Bu yapının kadını ötekileştirip, merkezin dışında roller verdiğini kabul ederler.
- Realizm: Pozitivizmi terk eden coğrafyacılar 1980'li yıllarda Realizmi keşfettiler. Olgunun varlığının insan tanımlamalarından bağımsız olduğu kabulüne dayanır. Roy Bhaskar beşeri coğrafya için eleştirel realizmi, fiziki coğrafya için bilimsel realizmi önermiştir. İnsanlar arasındaki bireysel, ideolojik, kavramsal farklar gerçeğin tamamına ulaşmalarını engeller, herkes gerçeğin görebildiği kısmını kavrar.
- Post-Yapısalcılık: İnsanı ve faaliyetlerinin tümünü anlatmaya çalışan teorilere karşı çıkmıştır. Toplumsal hayat yeknesak/tekdüze değildir, lekeler, kırılmalar, çatlaklar, düzensizlik ve çelişkiler barındırır. Bu nedenlerle kapsayıcı teorilerle hayatı açıklamak yerine daha küçük ölçekli teorileri savunurlar. Teorilere geçici, değişken, tamama ermemiş ve eleştirilecek gözle bakarlar.
- Postmodernizm: Modernizme karşı çıkar, modernizmin sona erdiğini yeni bir toplumsal yapının oluştuğunu ileri sürer. Modernizmin cehalet yok edilip, bilimsel bilgi yayılırsa insanların tüm sorunlarının çözüleceği fikrine karşı gelir. Genel teorilerle açıklanabilecek evrensel gerçek yoktur. Kültürel coğrafyayı etkilemiş ve çalışmalarda kullanılmıştır.
Coğrafyanın tarihsel gelişimi
Coğrafya biliminin ortaya çıkışı ve çağlara göre tarihsel gelişimi şu şekilde gerçekleşmiştir:
Eski Çağ
Diğer bütün bilimler gibi coğrafya'da gereklilik sebebiyle ortaya çıkmıştır. Eski çağlarda Mısır uygarlığında verimli toprakların nerede olduğu ve nasıl kullanılacağı gibi konular ayrıca her yıl gerçekleşen sellerin sonuçlarını bulmak ve zararlarını en aza indirmek için coğrafyayı kullanmışlardır. Dönemin göçebe toplulukları ise su kaynaklarını, yerleşecekleri yerleri ve yolları bulabilmek için kolay haritalar yapmışlardır.
Eski Yunanlar ise verimli alanların kıtlığından dolayı denizcilikle ilgilenmiş ve bu alanda coğrafyayı geliştirmişlerdir. Miletoslu Hekataios'un İÖ 500'de yazdığı kitabın ilk coğrafya yapıtı olduğu varsayılır. Ayrıca Batlamyus'un Coğrafya kitabında harita yapım yöntemlerinden bahsetmiş ve bu alanda coğrafyaya büyük katkıda bulunmuştur. Eratosthenes, Surlu ve Batlamyus da bugün kullandığımız paraleller ve meridyenlerden oluşan düzenin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır.
Eratosthenes yazdığı notları Geographica adlı eserinde toplamış eseriyle daha sonra coğrafya bilminin adı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bugünkü modern coğrafyanın kurulmasında antik çağda yaşayan Herodotos (MÖ 484-426), Tales (MÖ 636-546), Aristo (MÖ 384-322), Eratosthenes (MÖ 276-194), Hipparkos (MÖ 180-127), Strabon (MÖ 58-MS 21) ve Batlamyus (MÖ 90-168) gibi bilim adamlarının emekleri vardır.
Herodotos, Avrupa'dan Hindistan'a kadar uzanan alanı gezmiş, bu alanların tarihi, coğrafi niteliklerini dokuz ciltlik Herodot Tarihi kitabında toplamıştır. Matematikçi olan Tales dünyanın şekliyle ilgili çalışmalar yapmıştır. Aristo iklimle ilgili sınıflandırmalar yapmıştır. Eratosthenes Bölgesel coğrafya alanında çalışmış, dünyanın çevresini gerçeğe çok yakın hesap etmiştir. Amasyalı Strabon'un gezdiği yerlerle ilgili bilgi verdiği 17 ciltlik Geographika (Coğrafya) kitabının önemli kısmı günümüze kadar ulaşmıştır. Kitapta Ekonomik coğrafya, Matematik Coğrafya, Fiziki coğrafya ve Jeopolitik konuları da işlenmiştir. Matematik coğrafyanın kurucusu sayılan Batlamyus, Geographica Hyphegesis kitabında gezegenler ile o günün koşullarında bilinen dünya ile ilgili bilgiler ve haritalar yer alır.
Karakteristik olarak yayılmacı olan Roma İmparatorluğu döneminde coğrafya daha çok askeri amaçlar için kullanıldı ve geliştirildi. Coğrafi şartların savaş üzerindeki etkileri bağlamında yer ve hava incelemelerinde bulundular ayrıca haritacılıkta askeri alanda geliştirildi.
Orta Çağ
Orta Çağ'da Avrupa'da olumsuz koşullardan dolayı Coğrafya yerinde saymış, ilerleme İslam aleminde gerçekleşmiştir. İslam dünyasında İbn Havkal'ın 10. yüzyılda yazdığı el-Mesalik ve'l-Memalik (Yollar ve Ülkeler), 9. yüzyılda Belhî'nin yazdığı Suverü-l-Ekâlim (İklim Türleri), 10. yüzyılda El-Mesûdî'nin yazdığı el-Müru-çü'z-Zeheb (Altın Çayırlar) ve 14. yüzyılda İbn Battuta'nın yazdığı Tuhfetü'n-Nuzzarfi Garaibi'l-Emsar adlı yapıtlar öne çıkmaktadır. Birûni, dünyanın çevresini, yarıçapını, büyüklüğünü ve 1° meridyenin uzunluğunu hesaplayarak matematik coğrafya alanında katkılarda bulunmuştur. İbn-i HaldunKitap el-İbar adlı sekiz ciltlik eserinde; Beşeri coğrafyanın Jeopolitik ve Siyasi coğrafya ile ilgili konulardan bahsetmiştir. Ayrıca İslam dünyası tarafından geliştirilen 360 dereceli düzen haritacılıkta hâlâ kullanılmaktadır.
Yeniçağ
Pusulanın Avrupa'ya geçmesi sonucunda uzak diyarlara yolculuklar başladı ve yeryüzü hakkında daha geniş bilgiler edinildi. Daha çok yeni ticaret yolları bulmak, keşfedilmemiş bölgelerdeki kaynaklara ulaşmak temel hedefti. Kristof Kolomb, Vasco da Gama, Bartolomeu Dias, Amerigo Vespucci, John Cabot ve Macellan keşifleriyle haritalar zenginleşti. Kuzey ve güney Amerika, Okyanusya adaları, Avustralya, kuzey ve güney kutbu keşifleri tamamlanmıştır. Dünyanın yuvarlak olduğu, çevresi dolaşılarak uygulamalı olarak ispat edilmiştir. Anversli Abraham Ortelius 1570'te ilk yeryüzü atlasını yaptı.
Osmanlı devletinde Pîrî Reis; Kitab-ı Bahriye, Kâtip Çelebi; Cihannuma ve Evliya Çelebi; Seyahatnamesi ile coğrafyaya katkıda bulunan Türklerdir.
Yakın Çağ
1700'lü yıllardan sonra coğrafya yöntem ve biçim olarak daha bilimselleşti. Teleskop ve kronometrenin (süreölçer) bulunuşuyla coğrafi bilgilerin güvenilirliği ve hesapların kolaylığı sağlandı. Coğrafi keşiflerden sonra geziler daha bilimsel hale geldi. James Cook ve Labradorun çabalarıyla Labrador soğuk su akıntısı keşfedildi.
1800'lü yıllarda ise coğrafya, doğabilimci Alexander von Humboldt ile tarihçi Carl Ritter tarafından akademide ders olarak verilmeye başlandı. Humboldt'un Cosmos (Evren), Ritter'in de Die Erdkunde (Coğrafya) adlı yapıtlarında coğrafya bilgisini düzenli biçimde işleyerek modern coğrafyanın dayanaklarını attılar. Humboldt Akıntısın keşfeden A. v. Humboldt eserlerinde yer şekilleri-iklim-bitki örtüsü arasında bağlantı olduğunu ifade etmiştir. James Cook'un 1772-75 yıllarında çevresinde dolandığı buzul alanının Antarktika olduğu ancak 1840'ta anlaşıldı. A. von Humboldt Fiziki coğrafyanın C. Ritter ise Beşeri coğrafyanın kurucusu olarak kabul edilir. Immanuel Kant coğrafyayı; fiziki, matematik, siyasi, ekonomik ve uygulamalı coğrafya olmak üzere beş dala ayırmıştır.
19. yüzyılın sonu 20. yüzyılın başlarında coğrafya iktidarlar tarafından sömürgenin aracı haline getirilmiştir. 20 yüzyılda sanayi ve teknoloji ile birlikte insan doğaya daha kalıcı ve zararlı etkilerde bulunmaya başlamıştır. Elektriğin icadıyla elle kullanılan aletler otomatik hale gelmiştir. 1960'lı yıllarda Uzaktan algılama ve CBS sistemlerinin gelişti. CBS coğrafi verilerin bilgisayara yüklenmesi, hızlı analiz ve sentezler yapılarak sorunlara doğru ve hızlı çözümler üretilmesini sağlamıştır. Coğrafyadan ayrı bir bilim olarak kabul edilmeye başlanan CBS; ekonomik, siyasi, çevre, kültürel, sosyal konularında farklı bilim dallarınca kullanılmaktadır. Uzaktan algılama, uçaklar, radarlar ve uydular aracılığı ile alınan verilerin bilgisayara aktarılıp CBS'ye yardımıyla değerlendirilmesini ifade eder.
Coğrafi yer şekilleri
- Kıta, Ada, Yarımada, Takımada, Kıstak
- Ova, Plato, Vadi
- Sıradağ, Uçurum, İn, Yanardağ, Yanardağ krateri, Meteor krateri, Dikit, Sarkıt, Traverten, Maar
- Okyanus, Deniz, Boğaz, Körfez, Koy, Kapalı deniz, Burun, Irmak, Göl, Deniz kulağı, Delta, Kıyı gölü, Fiyord, Bentik
- Buzul, Moren, Buzdağı, Buzul gölleri, Buzkar, Buzul teknesi
- Çalılık, Çöl, Tundra, Savana, Tropikal orman, Orman, Bataklık, Mercan resifi, Mercan adası, Kanyon, Bozkır, Maki, Yayla, Obruk, Tayga, Vaha, Podzol, Kumul, Dolin, Düden, Polye, Uvala, Yardang, Lapya
Coğrafi olaylar
Deprem, Sel, Lav, Fay hattı, Çığ, Toprak kayması, Tsunami, Yanardağ, Kaynaç, Erozyon, Yanardağ set gölü, Magma, Magmatik kayaçlar, Tortul kayaçlar
Yerleşim birimleri
İnsanoğlu tarafından yapılan coğrafya değişiklikleri
Tepe, , Baraj, , Kurutulmuş arazi, Sulama, Tarla, Çayır, Tünel, Bent, Köprü, Su kemeri, Yol, Tünel, Tarım
Siyasi
Sınıflandırılması gereken terimler
Kaynakça
- ^ a b . Coğrafya Hocası. 1 Aralık 2017. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2021.
- ^ Erastothenes (2010). Eratosthenes' "Geography". Princeton University Press. ISBN .
- ^ a b . tck.org.tr. 22 Aralık 2006. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2014.
- ^ ALTAN, Selahattin. (PDF). türkiye Turizm Coğrafyası Ders Notları. smyo.karabuk.edu.tr. 5 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2014.
- ^ DOĞANAY, Prof. Dr. Hayati. . Genel Beşeri Ve Ekonomik Coğrafya. 24 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2014.
- ^ (PDF). ogm.gov.tr. 17 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2014.
- ^ DÖKER,Dr. Mehmet Fatih. (PDF). Coğrafya Projelerinde Tekneloji Kullanımı. 18 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2014.
- ^ a b c d e ÜÇIŞIK, Dr.Süheyla; DEMİRCİ, Ali. (PDF). 21. yüzyılda Çağdaş Coğrafya Bilimi ve Temel Unsurları. .marmaracografya.com. 13 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2014.
- ^ ÖZTÜRK, Mustafa; KARABAĞ, Servet. "Coğrafyada Temel Paradigmalar". Coğrafyada Paradigmalar. erciyes.edu.tr. Erişim tarihi: 16 Ekim 2014.[]
- ^ a b ÖZGEN, Yrd.Doç.Dr. Nurettin (2012). (PDF). Bilim olarak Coğrafya ve Evrimsel Paradigmaları. 18 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2014.
- ^ Dicks, D.R. "Eratosthenes," in Complete Dictionary of Scientific Biography. New York: Charles Scribner's Sons, 1971.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cografya beseri insani sistemleri ve yeryuzunu arastiran bunlar arasindaki iliskiyi neden sonuc ve dagilis ilkesine bagli olarak inceleyen ve sorgulayan bir bilim dalidir Yer ve insanlar arasindaki iliskiler cografyanin konusunu olusturur Cografya sozcugu Yunanca gewgrafia gaia yer ve graphein yazmak betimlemek sozcuklerinden turemistir Turkcesi yercizim sozcugudur Zamanimizdan 2200 yil once cografya terimini ilk kullanan kisi Eratosthenes MO 276 MO 194 olmustur ve 1994 cografyayi 4 ozellikle karakterize edilen bir disiplin olarak tanimlamaktadirlar Birincisi bir yere essiz bir karakter kazandiran yeryuzu uzerindeki ozelliklerin dagilimidir ornegin daglar irmaklar denizler vb Ikincisi bazi seylerin olduklari yerlerde ve zamanda neden ve nasil meydana geldigini anlamaktir ornegin yanardaglar gibi Ucuncusu meydana gelen olaylarin diger olaylarla ilgisi ve baglantisidir ornegin yagmur ormanlarinin tahribi Sonuncusu cografyanin haritalar ile bilgilerin ve dusuncelerin iletisimini saglamasidir Yeryuzu haritasiPiri Reis Haritasi Bu dort ozellik birbiri ile cok cesitli yollardan etkilesim icindedir Bunlardan ilk ucu cografyanin dayanak ilkeleridir Sonuncusu ise cografi arastirmalar sonucu elde edilen bilgilerin soylenisidir Cografyanin bu degisik yonleri arasindaki etkilesim onu tanimlama amacli olarak kesin cizgilerle bolunmesini zorlastirir Cografi beceriler yerler fiziki beseri ve cevre cografyasi biciminde bir bolumleme bunlardan bir veya iki alanin cografya egitiminin cesitli basamaklarinda yer almasi ogrencinin cesitli alanlar arasindaki iliskiyi anlamasinin engellenmesi seklinde bir sonuc dogurabilir Cografya bazi yeteneklerin gelisimini ve kavramlarin anlasilmasini icerir Bu kavram ve yetenekler ise fiziki cevre ortam beseri cevre ve bunlar arasindaki iliski ile ilgilidir Cografya hem bir doga bilimidir fiziki cografya hem de bir sosyal bilimdir beseri ve ekonomik cografya Cografyanin dallariCografya bazi farkliliklar olsa da genellikle asagidaki alanlara ayrilarak incelenir Fiziki cografya Jeomorfoloji Klimatoloji Toprak cografyasi Hidrografya Yer alti sulari ve kaynaklar Akarsular cografyasi Potamoloji Goller cografyasi Limnoloji Denizler ve okyanuslar cografyasi Oseonografya Biyocografya Bitki cografyasi Fitocografya Hayvan cografyasi zoocografya Afetler cografyasi Beseri cografya Nufus cografyasi Yerlesme cografyasi Saglik cografyasi Tarihi cografya Ekonomik cografya Sanayi cografyasi Tarim cografyasi Turizm cografyasi Ulasim cografyasi Ticaret cografyasi Madencilik Enerji kaynaklari Bolgesel cografya Bolgeler cografyasiCografi bilgiCografi Bilgi bir hakkindaki bilgidir Yersel bilgi turudur Bu baglamda Yer mekansal bilgi olarak da adlandirilir Cografi Bilgi birbirleriyle baglantili uc ayri bilgiden olusur Cografi Konum Bilgisi Konumsal Bilgi turudur Bu baglamda Yer konumsal Bilgi olarak da adlandirilir Cografi varligin yeryuvarina iliskin belli bir datum referans sistemi ve projeksiyon izdusum duzenindeki konum koordinat bilgisidir Oznitelik Bilgisi Cografi varliga iliskin oznitelik ile oznitelik degeri bilgisidir Topolojik Bilgi Matematik Sayibilim biliminin bir alt dali olan Topoloji bilimi esaslari cercevesinde bir cografi varligin diger cografi varliklara gore komsuluk iliskileri saginda solunda basinda sonunda vb hakkindaki bilgidir Arastirma dallariFiziki cografya ve Beseri cografyadir Fiziki cografya yeryuzunun fiziksel ozellikleri yer su hava ve canlilar ile ilgilenirken beseri cografya bu fiziksel ozelliklere gore sekillenmis insan yasayisi ekonomisi gibi toplumsal konularla ilgilenmektedir Fiziki cografyanin baslica bolumleri Biyocografya Iklimbilim amp Meteoroloji Kiyi cografyasi Kuvaterner bilimiJeodezi Yuzey bilimi Glasiyoloji Su bilimi amp HidrografiManzara ekolojisi Okyanus bilimi Pedoloji Paleocografya Beseri cografyanin baslica bolumleri Kulturel cografya Yerlesme cografyasi Ekonomik cografya Saglik cografyasiTarihi cografya Siyasi cografya Nufus Cografyasi Sehir cografyasiSosyal cografya Turizm cografyasi Cografyanin bes temel unsuru Modern cografya mekana bagli tum olaylari kendi metot ve teknikleriyle arastirmaktadir Cografyanin bes temel unsuru Konum Mekan yer Hareket Bolge ile Beseri ve Fiziki ortam iliskisi cografyayi diger bilimlerden farklilastirir Konum Her olay ve varlik yeryuzunde tanimlanabilir bir konuma sahiptir Cografya bir olay ve varligin neden orada yer aldigini mekanla iliskisini insan hayati uzerindeki etkisini konuma bagli olarak inceler Konum Matematik konum ve Ozel konum olarak iki turlu ifade edilir Matematik konum enlem ve boylama gore belirlenirken ozel konum bilinen yerler gore dogal beseri ve ekonomik ozellikleriyle tanimlanir Yer Mekan Dunyanin her yerinin farkli fiziki beseri ve ekonomik ozellikleri vardir Mekanin fiziki ve beseri ozelliklerinin ortaya konmasi bu unsurlar arasinda etkilesimin anlasilmasini saglar Boylelikle insanlarin mekandan nasil etkilendigi mekana bagimlilik miktari mekandan bagimsizlasma yontemlerine ulasilmis olur Mekanin tum cografi ozellikleriyle taninmasi ondan ortama zarar vermeden en iyi sekilde faydalanilmasini temin eder Bolge Cografyada benzer dogal beseri ve ekonomik ozellikleri olan alanlara bolge denilmektedir Bolge iki kisimda incelenir Beseri kulturel bolge ve Fiziki bolgeler Fiziki bolgeler yeryuzu sekilleri iklim dogal bitki toplulugu ve toprak ozelliklerine gore olusturulur Beseri kulturel bolgeler ekonomi maden kaynaklari sanayi yonetim yapisi tarim din dil ozelliklerine gore olusturulur Fiziki bolgeler uzun surelerde degismezken beseri bolgeler daha kisa surelerde degisebilmektedir Cografya bolgelerin zamanla nasil degistigini ve degisimin sebeplerini arastirir Cografya yeryuzunu degisik ozelliklerine gore bolgelere ayirir bolgelerin birbirine benzer ve farkli yanlarini inceler Zamanla olusan degisim ile insan ve faaliyetlerine etkisini inceler Hareket Yerkurede canli cansiz tum varliklar icin bir hareketlilik soz konusudur Insanlar sular okyanus akintilari bulutlar akarsular kitalar volkanlar depremler dag olusumlari bitki ve hayvanlar hizlari birbirinden farkli da olsa bir hareket halindedir Cografya fiziki dogal ve beseri tum hareketleri incelemeye calisir Beseri hareketlilik Insan esya ve bilginin hareketi olmak uzere uc kisimda incelenir Insan ve esya ulasim araclariyla tasinir Bilginin tasinmasi olan haberlesme onceleri guvercin at arabasi telgraf telefon faks televizyon ile yapilirken yakin zamanlarda bilgisayar ve uydular da kullanilmaya baslanmistir Tum bahsedilen hareket turleri farkliliklardan kaynaklanmaktadir Akarsuyun akisi egim farki ruzgar basinc farki hayvan ve bitki gocleri iklim mevsim farkliliklari insan gocu ekonomik farklilik gibi nedenlere dayanmaktadir Cografya bu hareketin olusturdugu agi ilkeleri olan neden sonuc ilgi ve dagilis ilkeleri dogrultusunda inceler Tum bu arastirmalar sonucunda insanlarin yeryuzune duzensiz dagilisinin nedenleri farkli bolgelere neden ve nasil ulastiklari urun ve bilgiyi farkli mekanlara nasil gonderdikleri gibi bilgilere ulasilir Beseri ve Fiziki Ortam Iliskisi Fiziki ortam insanin tum faaliyetleriyle bagli oldugu dogal cevreyi ifade eder Cografya insani faaliyetlerini ve dogal cevre ile iliskilerini inceleyerek insanin dogal ortama uyumunu arastirir Insan faaliyetleriyle dogal ve beseri cevrede olusan olumlu ve olumsuz sonuclari inceler Sadece insanin dogaya degil dogal cevreninde insan ve faaliyetlerine etkileri incelenir Arastirmalar sonucunda insan faaliyetleriyle dogaya nasil davranmasi gerektigini ogrenir gelecekte zararina olacak faaliyetlerden uzak durur Cografyada temel paradigmalarBilim tarihcisi ve filozof olan Thomas Samuel Kuhn Cografyayi da etkileyen gorusler ileri surmustur Kuhn bilimsel gorusler arasinda karsitlik artinca bir guc mucadelesinin ortaya cikacagini ileri surer Ayni bilim icinde yaris halinde olan yaklasim dusumce bakis acilarina paradigma adini verir Cografyayi belirli zaman araliklarinda etkileyen temel paradigmalar su sekilde siralanabilir Baslangictan 1950 ye kadar gecen sure Cevresel determinizm 1950 li yillara kadar fizikte Newton biyolojide Darwin in goruslerinin agirlikta oldugu zamanlarda etkili olmustur Cevre sartlarinin insanin ve topluluklarin bulunduklari durumun temel nedeni oldugunu kabul eder Dogal kosullar ve iklimin insan sosyolojisi psikolojisi ve kulturel durumu uzerinde etkili oldugu kabul edilir Geri kalmis toplumlarin durumunun dogal cevrelerinin olagan bir sonucu oldugu varsayilir Boylece bu toplumlarin somurgelestirilmesinin yolu acilmis Cografya bilgisi somuru ve isgalin nedeni olarak gorulmustur 20 yuzyilda terk edilmis bir yaklasimdir Pasibilizm ve Bolgeselcilik Fiziki cevrenin insani belli olcude sinirladigini fakat insanin var olanlar arasinda imkanlar dahilinde secme yapabilecegini savunan yaklasimdir Dilimize Mumkunculuk imkancilik seklinde cevrilir Cevre ile iliskilerinde determinizmdeki pasif insani yerine daha aktif secim yapabilen insani tanimlar Pasibilizm tum yeryuzunun butun halinde arastirilmasinin zor olacagini onun yerine kucuk bolgelere ayrilarak incelenmesini savunur Vidal de la Balache a gore mekan dogal ve beseri ozeliklerine gore birbirinden farkli bolgelere ayrilabilir boylece dunyanin fiziki beseri ve ekonomik etkenlerce nasil bicimlendirildigi anlasilabilir Bu devirde dogal olarak var olmayan bolgelerin sinirlarinin nasil belirlenecegi uzerinde durulmustur Bolgeler arasi alansal farkliligin belirlenmesi temel amac haline gelmistir Yerel farkliliklarla bu yogunlukta calisma teoriyi geri plana atmis cografyanin bilimselligi tartisilir hale gelmistir Bu yaklasim 1950 lerden sonra ortaya cikan nicel anlayisla terk edilmistir 1950 1960 Nicel Donusum Pozitivizm Auguste Comte tarafindan gelistirilen bilimsel bilgiden dinsel ve metafizik bilgileri ayirma cabasidir Bu yaklasimda cografyacilar bilimsel yontemlerle toplumlarin beseri ve mekansal orgutlenmeleriyle ilgili bilimsel bilgi uretirler Pozitivizm cografyaya 1950 60 li yillarda girmis Nicel devrim olarak tanimlanip Mekansal bilim seklinde Yeni Cografya donemini baslatmistir Elestirel Rasyonalizm Karl Popper in pozitivizme yaptigi itiraz ile gundeme gelmistir Popper pozitivizmin hipotezleri dogrulamaya calistigini bilim insaninin gorevinin hipotezi yanlislamaya ugrasmak oldugunu soyler Tum zamanlar icin bir hipotezin dogrulugunun kanitlanmasinin imkansiz oldugunu iddia eder Bu gorusler fiziki cografyacilar arasinda pozitivizmin agirligindan dolayi tutulmasa da beseri cografyacilar arasinda ilgi gormustur 1960 70 Insan Merkezli Beseri Cografya Davraniscilik ve Humanizm Davranisci cografya Pozitivizmde insan unsurunun eksik olmasina tepki olarak gelismistir Psikolojiden esinlenerek insanin cevresiyle iliskisini anlamaya calismislardir Her insanin cevresini algilama seklinin ayni olmayip kendine ozgu oldugunu kesfettiler Boylece algi ve zihin cografyaya girmis oldu Zihin haritalari veri elde etmek icin anket ve algi testleri gelistirildi Humanist cografyacilar da toplum olarak gercekligin yapilandirma seklini anlamaya calismislardir 1970 80 li Yillar Yapisalcilik Insanin dusunce ile hareketlerinin aslindan bir sonuc oldugunu hareketlerin altinda yatan mantigi anlamaya calisirlar Yapisalcilar ana temel yapiyi ararken insan ve tarihi gozden kacirirlar Humanizme getirdigi elestirilerden dolayi anti humanist olarak kabul edilirler Cografyaya etkileri sinirli olmakla birlikte Marksist ve Feminist cografyacilar gibi radikal cografyacilar tarafindan kullanilmistir Marksizm Marksist anlayisla mekansal iliskileri incelemeye calisirlar Ekonomik yapinin mekansal ve sosyal hayati belirledigi kabul edilir Insanin cevreyle iliskisi yasamin tum alanlariyla baglantili oldugu bunun da hayati butuncul kavrayan Marksizm ile anlasilabilecegi iddia edilir 1980 Sonrasi ve Yeni Kulturel Cografya Feminizm Feminist cografyacilar toplumdaki cinsiyet esitsizligine sebep olan yapilari bulmak ve kadinlarin daha gorunur oldugu bir cografya olusturmak amacindadirlar Batida uretilen bilimsel bilginin cinsiyete dayandigini ve erkek hakimiyetini saglamayi ve devam ettirmeyi hedefledigini savunurlar Bu yapinin kadini otekilestirip merkezin disinda roller verdigini kabul ederler Realizm Pozitivizmi terk eden cografyacilar 1980 li yillarda Realizmi kesfettiler Olgunun varliginin insan tanimlamalarindan bagimsiz oldugu kabulune dayanir Roy Bhaskar beseri cografya icin elestirel realizmi fiziki cografya icin bilimsel realizmi onermistir Insanlar arasindaki bireysel ideolojik kavramsal farklar gercegin tamamina ulasmalarini engeller herkes gercegin gorebildigi kismini kavrar Post Yapisalcilik Insani ve faaliyetlerinin tumunu anlatmaya calisan teorilere karsi cikmistir Toplumsal hayat yeknesak tekduze degildir lekeler kirilmalar catlaklar duzensizlik ve celiskiler barindirir Bu nedenlerle kapsayici teorilerle hayati aciklamak yerine daha kucuk olcekli teorileri savunurlar Teorilere gecici degisken tamama ermemis ve elestirilecek gozle bakarlar Postmodernizm Modernizme karsi cikar modernizmin sona erdigini yeni bir toplumsal yapinin olustugunu ileri surer Modernizmin cehalet yok edilip bilimsel bilgi yayilirsa insanlarin tum sorunlarinin cozulecegi fikrine karsi gelir Genel teorilerle aciklanabilecek evrensel gercek yoktur Kulturel cografyayi etkilemis ve calismalarda kullanilmistir Cografyanin tarihsel gelisimiCografya biliminin ortaya cikisi ve caglara gore tarihsel gelisimi su sekilde gerceklesmistir Eski Cag 1689 tarihli oldukca seyrek bulunur bir yeryuzu haritasi Diger butun bilimler gibi cografya da gereklilik sebebiyle ortaya cikmistir Eski caglarda Misir uygarliginda verimli topraklarin nerede oldugu ve nasil kullanilacagi gibi konular ayrica her yil gerceklesen sellerin sonuclarini bulmak ve zararlarini en aza indirmek icin cografyayi kullanmislardir Donemin gocebe topluluklari ise su kaynaklarini yerlesecekleri yerleri ve yollari bulabilmek icin kolay haritalar yapmislardir Batlamyus nin haritasi Eski Yunanlar ise verimli alanlarin kitligindan dolayi denizcilikle ilgilenmis ve bu alanda cografyayi gelistirmislerdir Miletoslu Hekataios un IO 500 de yazdigi kitabin ilk cografya yapiti oldugu varsayilir Ayrica Batlamyus un Cografya kitabinda harita yapim yontemlerinden bahsetmis ve bu alanda cografyaya buyuk katkida bulunmustur Eratosthenes Surlu ve Batlamyus da bugun kullandigimiz paraleller ve meridyenlerden olusan duzenin gelismesine katkida bulunmuslardir Abraham Ortelius un yeryuzu atlasi Eratosthenes yazdigi notlari Geographica adli eserinde toplamis eseriyle daha sonra cografya bilminin adi olarak kullanilmaya baslanmistir Bugunku modern cografyanin kurulmasinda antik cagda yasayan Herodotos MO 484 426 Tales MO 636 546 Aristo MO 384 322 Eratosthenes MO 276 194 Hipparkos MO 180 127 Strabon MO 58 MS 21 ve Batlamyus MO 90 168 gibi bilim adamlarinin emekleri vardir Herodotos Avrupa dan Hindistan a kadar uzanan alani gezmis bu alanlarin tarihi cografi niteliklerini dokuz ciltlik Herodot Tarihi kitabinda toplamistir Matematikci olan Tales dunyanin sekliyle ilgili calismalar yapmistir Aristo iklimle ilgili siniflandirmalar yapmistir Eratosthenes Bolgesel cografya alaninda calismis dunyanin cevresini gercege cok yakin hesap etmistir Amasyali Strabon un gezdigi yerlerle ilgili bilgi verdigi 17 ciltlik Geographika Cografya kitabinin onemli kismi gunumuze kadar ulasmistir Kitapta Ekonomik cografya Matematik Cografya Fiziki cografya ve Jeopolitik konulari da islenmistir Matematik cografyanin kurucusu sayilan Batlamyus Geographica Hyphegesis kitabinda gezegenler ile o gunun kosullarinda bilinen dunya ile ilgili bilgiler ve haritalar yer alir Karakteristik olarak yayilmaci olan Roma Imparatorlugu doneminde cografya daha cok askeri amaclar icin kullanildi ve gelistirildi Cografi sartlarin savas uzerindeki etkileri baglaminda yer ve hava incelemelerinde bulundular ayrica haritacilikta askeri alanda gelistirildi Orta Cag Orta Cag da Avrupa da olumsuz kosullardan dolayi Cografya yerinde saymis ilerleme Islam aleminde gerceklesmistir Islam dunyasinda Ibn Havkal in 10 yuzyilda yazdigi el Mesalik ve l Memalik Yollar ve Ulkeler 9 yuzyilda Belhi nin yazdigi Suveru l Ekalim Iklim Turleri 10 yuzyilda El Mesudi nin yazdigi el Muru cu z Zeheb Altin Cayirlar ve 14 yuzyilda Ibn Battuta nin yazdigi Tuhfetu n Nuzzarfi Garaibi l Emsar adli yapitlar one cikmaktadir Biruni dunyanin cevresini yaricapini buyuklugunu ve 1 meridyenin uzunlugunu hesaplayarak matematik cografya alaninda katkilarda bulunmustur Ibn i HaldunKitap el Ibar adli sekiz ciltlik eserinde Beseri cografyanin Jeopolitik ve Siyasi cografya ile ilgili konulardan bahsetmistir Ayrica Islam dunyasi tarafindan gelistirilen 360 dereceli duzen haritacilikta hala kullanilmaktadir Yenicag Pusulanin Avrupa ya gecmesi sonucunda uzak diyarlara yolculuklar basladi ve yeryuzu hakkinda daha genis bilgiler edinildi Daha cok yeni ticaret yollari bulmak kesfedilmemis bolgelerdeki kaynaklara ulasmak temel hedefti Kristof Kolomb Vasco da Gama Bartolomeu Dias Amerigo Vespucci John Cabot ve Macellan kesifleriyle haritalar zenginlesti Kuzey ve guney Amerika Okyanusya adalari Avustralya kuzey ve guney kutbu kesifleri tamamlanmistir Dunyanin yuvarlak oldugu cevresi dolasilarak uygulamali olarak ispat edilmistir Anversli Abraham Ortelius 1570 te ilk yeryuzu atlasini yapti Osmanli devletinde Piri Reis Kitab i Bahriye Katip Celebi Cihannuma ve Evliya Celebi Seyahatnamesi ile cografyaya katkida bulunan Turklerdir Yakin Cag 1700 lu yillardan sonra cografya yontem ve bicim olarak daha bilimsellesti Teleskop ve kronometrenin sureolcer bulunusuyla cografi bilgilerin guvenilirligi ve hesaplarin kolayligi saglandi Cografi kesiflerden sonra geziler daha bilimsel hale geldi James Cook ve Labradorun cabalariyla Labrador soguk su akintisi kesfedildi 1800 lu yillarda ise cografya dogabilimci Alexander von Humboldt ile tarihci Carl Ritter tarafindan akademide ders olarak verilmeye baslandi Humboldt un Cosmos Evren Ritter in de Die Erdkunde Cografya adli yapitlarinda cografya bilgisini duzenli bicimde isleyerek modern cografyanin dayanaklarini attilar Humboldt Akintisin kesfeden A v Humboldt eserlerinde yer sekilleri iklim bitki ortusu arasinda baglanti oldugunu ifade etmistir James Cook un 1772 75 yillarinda cevresinde dolandigi buzul alaninin Antarktika oldugu ancak 1840 ta anlasildi A von Humboldt Fiziki cografyanin C Ritter ise Beseri cografyanin kurucusu olarak kabul edilir Immanuel Kant cografyayi fiziki matematik siyasi ekonomik ve uygulamali cografya olmak uzere bes dala ayirmistir 19 yuzyilin sonu 20 yuzyilin baslarinda cografya iktidarlar tarafindan somurgenin araci haline getirilmistir 20 yuzyilda sanayi ve teknoloji ile birlikte insan dogaya daha kalici ve zararli etkilerde bulunmaya baslamistir Elektrigin icadiyla elle kullanilan aletler otomatik hale gelmistir 1960 li yillarda Uzaktan algilama ve CBS sistemlerinin gelisti CBS cografi verilerin bilgisayara yuklenmesi hizli analiz ve sentezler yapilarak sorunlara dogru ve hizli cozumler uretilmesini saglamistir Cografyadan ayri bir bilim olarak kabul edilmeye baslanan CBS ekonomik siyasi cevre kulturel sosyal konularinda farkli bilim dallarinca kullanilmaktadir Uzaktan algilama ucaklar radarlar ve uydular araciligi ile alinan verilerin bilgisayara aktarilip CBS ye yardimiyla degerlendirilmesini ifade eder Cografi yer sekilleriKita Ada Yarimada Takimada Kistak Ova Plato Vadi Siradag Ucurum In Yanardag Yanardag krateri Meteor krateri Dikit Sarkit Traverten Maar Okyanus Deniz Bogaz Korfez Koy Kapali deniz Burun Irmak Gol Deniz kulagi Delta Kiyi golu Fiyord Bentik Buzul Moren Buzdagi Buzul golleri Buzkar Buzul teknesi Calilik Col Tundra Savana Tropikal orman Orman Bataklik Mercan resifi Mercan adasi Kanyon Bozkir Maki Yayla Obruk Tayga Vaha Podzol Kumul Dolin Duden Polye Uvala Yardang LapyaCografi olaylarDeprem Sel Lav Fay hatti Cig Toprak kaymasi Tsunami Yanardag Kaynac Erozyon Yanardag set golu Magma Magmatik kayaclar Tortul kayaclarYerlesim birimleriMahalle Koy Kasaba Belde Bucak Semt Ilce Il UlkeInsanoglu tarafindan yapilan cografya degisiklikleriTepe Baraj Kurutulmus arazi Sulama Tarla Cayir Tunel Bent Kopru Su kemeri Yol Tunel TarimSiyasiKoridor Anklav Eksklav GocSiniflandirilmasi gereken terimlerSu tatli tuzlu corak kirletme vs dahil Tuzlu su Tuz Ulkeler Iller YerbilimiKaynakca a b Cografya Hocasi 1 Aralik 2017 11 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Haziran 2021 Erastothenes 2010 Eratosthenes Geography Princeton University Press ISBN 978 0 691 14267 8 a b tck org tr 22 Aralik 2006 17 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ekim 2014 ALTAN Selahattin PDF turkiye Turizm Cografyasi Ders Notlari smyo karabuk edu tr 5 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 15 Haziran 2014 DOGANAY Prof Dr Hayati Genel Beseri Ve Ekonomik Cografya 24 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Haziran 2014 PDF ogm gov tr 17 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Ekim 2014 DOKER Dr Mehmet Fatih PDF Cografya Projelerinde Tekneloji Kullanimi 18 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 14 Ekim 2014 a b c d e UCISIK Dr Suheyla DEMIRCI Ali PDF 21 yuzyilda Cagdas Cografya Bilimi ve Temel Unsurlari marmaracografya com 13 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Ekim 2014 OZTURK Mustafa KARABAG Servet Cografyada Temel Paradigmalar Cografyada Paradigmalar erciyes edu tr Erisim tarihi 16 Ekim 2014 olu kirik baglanti a b OZGEN Yrd Doc Dr Nurettin 2012 PDF Bilim olarak Cografya ve Evrimsel Paradigmalari 18 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 13 Ekim 2014 Dicks D R Eratosthenes in Complete Dictionary of Scientific Biography New York Charles Scribner s Sons 1971