Iğdır, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde Erzurum - Kars Bölümü'nde ve Türkiye'nin en doğusunda yer alan bir ildir.
Iğdır | |
---|---|
İlin Türkiye'deki konumu | |
İl sınırları haritası | |
Ülke | Türkiye |
Coğrafi bölge | Doğu Anadolu |
Belde sayısı | 3 |
İl merkezi | Iğdır |
İdare | |
• Vali | |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 3.664 km² |
Nüfus (203.836) | |
• Toplam | 192.056 |
• Yoğunluk | 55/km² |
• Kır | 86.780 |
• Şehir | 105276 |
Zaman dilimi | (TSİ) |
ISO 3166 kodu | TR-76 |
İl alan kodu | 476 |
İl plaka kodu | 76 |
Resmî site T.C. Iğdır Valiliği |
Önemli bir kültür kavşağında bulunan il Ermenistan, Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve İran ile sınır komşusudur ve Türkiye'nin üç ülkeyle sınırı olan tek ilidir.
Türkiye'nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağı'nın yüz ölçümünün üçte ikisi, il merkezine bağlı Suveren köyü'nün sınırları içindedir.
Coğrafya
Coğrafi konumu
Iğdır'ın kuzey ve kuzeydoğu sınırını, Aras Nehri ve bu nehrin oluşturduğu Türkiye-Ermenistan sınırı oluşturmaktadır. Doğusunda Türkiye-Azerbaycan'ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti sınırı ve güneydoğusunda Türkiye-İran sınırı yer almaktadır. Güneyinde Ağrı ili (Doğubayazıt ve Taşlıçay ilçeleri) bulunmaktadır. Bu sınır kabaca doğu-batı doğrultusunda uzanan ve Doğu Torosların doğudaki uzantısı olan Karasu-Aras sıradağlarından oluşmaktadır. Bu dağlar doğuya doğru uzanırken aynı zamanda Yukarı Murat-Van Bölümü ile Erzurum-Kars Bölümü arasında sınır oluşmaktadır. Bu dağların doğuya, Ağrı volkanına kadar devam eden uzantısı üzerinde sırasıyla "Kızılcaziyaret Dağı" (2887 m.), "Durak Dağı" (2811 m.), "Zor Dağı" (3196 m), "Pamuk Dağı" (2639 m.) bulunmakta ve en doğu uçta ise Büyük Ağrı (5137 m.) ve "Küçük Ağrı" (3896 m.) volkanik dağları bulunmaktadır. Durak Dağları üzerinde Balık Gölü (2250 m.) bulunmaktadır. Iğdır'ın batısında Aras Irmağı'na katılan Gaziler Deresi'nin batı bölümü, Kars ili, Kağızman ilçesi ile olan sınırını oluşturur.
Iğdır ili tamamen Aras Nehri'nin havzası içerisinde bulunmaktadır. İl sınırları içerisinde Aras Nehri'ne katılan önemli akarsular batıda Gaziler Çayı, Buruksu Çayı, doğuda ise Aşağı ve Orta Karasu çaylarıdır. Tuzluca çevresinde Bazaltik ve kahverengi topraklar geniş yayılış alanına sahipken, Iğdır Ovası'nda , Doğu Iğdır Ovası ve Dil Ovası'nda tuzlu topraklar hâkimdir.
İklim ve bitki örtüsü
Iğdır'ın iklimi Doğu Anadolu Bölgesi tipi Karasal İklimi'dir. Iğdır ilinin ovalık kesimleri, Doğu Anadolu Bölgesi'nin öteki kesimlerinde görülen şiddetli kara ikliminden fazlaca etkilenmez. Bunun en önemli nedeni çevresinde bulunan Ağrı Dağı gibi yüksek alanlara göre alçakta olmasıdır. Kuytu konumuyla mikroklima oluşturan Iğdır Ovası'nda yer alan Iğdır kentinde yıllık ortalama sıcaklık 11,6 °C'dir. Oysa yalnızca 170 km uzaklıktaki Kars'ta bu ortalama 4,2 °C'dir. Ovada kışlar, Erzurum-Kars yaylasına göre daha yumuşak, yazlar ise daha uzun ve sıcak geçer. Kentte kışın -30 °C'ye kadar düşen ve yazın da 41 °C'yi aşan hava sıcaklıklarına rastlanır. Kuytuluğu yüzünden Türkiye'nin en az yağış alan yörelerimizden biridir. Özellikle yarı kurak iklime sahip olması bitki örtüsü Doğu Anadolu'nun tipik bitkisel örtüsü olan bozkır olmasına yol açmıştır. Orman açısından Türkiye'nin en yoksul bölgelerinden biridir.
Orman örtüsü bakımından fakir olmasının nedeni, topraklarının Azonal (Taşınmış) Toprak grubuna girmesidir. Kireç oranı nispeten yüksek olan bu topraklarda alkalik oranı fazladır. Bu yüzden ovada genellikle tuzcul bitkiler görülür.
Bölgede, donlu günler sayısı, Kasım ve Mart aylarında 14 günü aşarken Aralık, Ocak ve Şubat aylarında 24 günün üzerine çıkmaktadır. Bu yüzden don olaylarına kış mevsiminde sıkça rastlandığı görülür. Nisan ve Ekim aylarında ise don olaylarına daha seyrek rastlanır.
Iğdır Rasat İstasyonu'nun 23 yıllık verilerine göre, bölgede yıllık ortalama basınç, 916 minibardır. Bölgede en fazla batı kaynaklı rüzgârlar esmektedir. Bunları, kuzeyden esenler takip etmektedir. Nisan ayından itibaren bölgeyi etkisi altına alan ve yaz mevsimi boyunca sık esmeleri ile dikkat çeken kuzey, doğu, batı ve güney yönlü yağışsız sıcak hava dalgaları mutlak yaz kuraklığına neden olmaktadır.
Iğdır Rasat İstasyonu'nun 16 yıllık ölçüm sonuçlarına göre, bölgede havanın yıllık ortalama bağıl nem değeri %63'ü bulmaktadır. Bağıl nem oranı, yıl içinde en yüksek değerini Aralık ayında (%73), en düşük değerini de Temmuz ayında (%53) ulaşmaktadır. Yıllık toplam 98.8 açık güne sahip bulunan Iğdır'da, bu gibi günlerin yıl içinde en çok görüldüğü ay Ağustos (16.3 gün), en az görüldüğü ay ise Nisan'dır (4 gün). Bölgede açık günler en fazla Haziran ile Ekim arasındaki aylarda görülür. Buna karşılık yılda 65.8 günü bulan kapalı havalar, 10 günün üzerindeki ortalamasıyla en çok Aralık, Ocak ve Şubat aylarında görülmektedir.
Iğdır Ovası, tarih öncesi çağlardan bu yana önemli bir yerleşim merkezi olduğundan, kültürel faaliyetler doğal vejetasyonu önemli ölçüde değiştirmiş ve ovanın geniş bir bölümü tarım alanı haline getirmiştir. Ovanın sulanabilen kısımlarında, genellikle endüstri bitkileri yetiştiriciliği ile meyvecilik faaliyetleri ön plandadır.
Ortalama Veriler | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | |
Ort. En Yüksek °C | 2,6 | 5,6 | 12,8 | 20,1 | 24,3 | 29,4 | 33,7 | 34,4 | 29,1 | 21,2 | 12,6 | 4,9 | |
Ort. En Düşük °C | -7,3 | -4,9 | 0,1 | 6,5 | 10,5 | 14,3 | 18,3 | 17,7 | 12,2 | 6,1 | 0,2 | -4,2 | |
Ort. Güneşlenme Süresi(saat) | 2,7 | 4,1 | 5,4 | 6,1 | 7,5 | 9,6 | 10,1 | 9,9 | 8,5 | 6,3 | 4,3 | 2,4 | |
Yağışlı Gün Sayısı | 5,8 | 6,5 | 7,6 | 11,2 | 15,0 | 10,6 | 5,5 | 4,1 | 4,0 | 8,3 | 6,9 | 6,2 | |
kaynak: www.meteor.gov.tr |
Nüfus
Osmanlı İmparatorluğu
Çaldıran Muharebesi sonrası, uygun görülen Kürt aşiretlerinin kimisi, Van'ın kuzeyindeki Ermeni sınır bölgelerine inzibat amacıyla geçirilirken, kimisi güvenilir bulunmayan Türkmen gruplarının bulunduğu bölgelere hakim olmak için batıya hareket ettirildi.:29 Örneğin, 1700'lü yıllarda Gêloîler, Hakkari bölgesindeki Pinyanişî aşiretinden koparak Iğdır yöresine yerleşti.
Rus İmparatorluğu
1886 Tahmin Verileri
Bugünkü Iğdır Vilayeti bölgesi, 1828-1918 yılları arasında 'nın bir parçası olarak Rus İmparatorluğu tarafından yönetiliyordu. 1886 tarihli Rus aile listelerine göre, ilçelerin toplam 71.066 sakininin 34.351'i (%48.3, kaynakta 'Tatarlar' olarak geçen) Azeri iken, 22.096'sı (%31.1) Ermeni ve 14.619'u (%20.6) Kürt olarak not edilmiştir.
1897 Nüfus Sayımı
Rus İmparatorluğu tarafından 28 Ocak 1897 yılında yapılan nüfus sayımında yaklaşık 3.435,5 km2 yüzölçüme sahip olan Sürmeli Çukuru'nda, 88.844 nüfusun bulunduğu belirtilmektedir. Nüfus dağılımı ise şu şekilde tespit edilmiştir (89.055 kişi üzerinden): %46,5 Tatarlar (daha sonra Azerbaycanlılar olarak anılacaktır), %30.4 Ermeniler, %21.4 Kürtler ve %1.6 Slavlar.
1908 Nüfus Sayımı
Rus Çarlığı'nda 1908 sayımını gösteren istatistiklerden, Sürmeli Sancağı'nın 243 köyünde 95.915 kişinin yaşadığı anlaşılmaktadır. Bu nüfusun 28.839'u Ermeni olup, Türk nüfus ise 70.000 civarındadır.
Kafkas Takvimi (1917)
Kafkas Takvimi 1917 yayımına göre, 1916'da Surmalu uezd'te 55.364 erkek ve 49.427 kadın olmak üzere, 98.212'si daimi 6.579'u geçici olan 104.791 kişi ikamet etmekteydi. Yayım verileri, Şii Müslümanlar'ın yörenin çoğunluğu olduğunu ve onları sırasıyla Ermeniler, Kürtler ve Yezidiler'in takip ettiğini işaret etmektedir:
Mensubiyeti | Sayısı | % |
---|---|---|
Şii Müslümanlar | 44.153 | 42,13 |
Ermeniler | 32.686 | 31,19 |
Kürtler | 14.679 | 14,01 |
Yezidiler | 10.869 | 10,37 |
Sünni Müslümanlar | 1.801 | 1,72 |
Ruslar | 429 | 0,41 |
Yahudiler | 95 | 0,09 |
Diğer Avrupalılar | 60 | 0,06 |
Diğer Hristiyanlar | 19 | 0,02 |
Toplam | 104.791 | 100,00 |
1917 Rus Devrimi sonucu, Iğdır'daki Rus asker ve siviller Iğdır'ı terk eder.
Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti
Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti, 1919'da Sürmeli'de mukim Müslümanları bölgeden çıkarmak için harekete geçer. Kasım 1920'ye kadar Ermeni-Yezidi ve Azeri-Kürt güçleri arasında iç çatışmalar yaşanır. Bu çatışmalar süresince, Kürtler'den Brukî aşireti Van'a; Redkî aşireti Muş'a yerleşirken, Azeri halkının büyük kısmı İran Azerbaycan'ına kaçar.
1916 yılında yani I. Dünya Savaşı'nın başlangıcından iki yıl sonraki zamana gelindiğinde; Rus kayıtlarına göre, bölgenin nüfusu 87.253'e düşmüştür. Bu düşüşün sebebi olarak 1908–1916 yılları arasında Rus işgali nedeniyle Ermeni çeteler ve Türkler arasında yaşanan çatışmalar gösterilmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti
1927 Nüfus Sayımı
1927'de Bayazıt (günümüzde Ağrı) iline bağlı olan Iğdır kazası, 1927 Türkiye nüfus sayımına göre 25.209 kişilik bir nüfusa sahipti; tümü Müslüman olan nüfusun ana dili % 52,9'u Türkçe iken % 47'si Kürtçe idi.:193-195
Görüldüğü gibi 1927–1935 yılları arasında 10.788 kadar bir nüfus artışı söz konusu olup %3,1 oranında bir artış anlamına gelmektedir. Bu dönemdeki nüfus artışının sebeplerinden en önemlisi, kuşkusuz iki sayım arasındaki sürenin uzun oluşudur. Bunun yanı sıra Ermeni mezaliminden kaçan nüfusun, bölgenin Türk yönetimine geçmesiyle geri dönmesi ve gerçek nüfus artışı da nedenler arasında gösterilmektedir. Iğdır ilinin nüfusu 1940 yılında 49.639'a ulaşmıştır. Tüm ülke genelinde olduğu gibi II. Dünya Savaşı nedeniyle, yetişkin erkek nüfusun silah altında tutulması sonucunda 1940–45 yılları arasında il nüfusu 524 kişi kadar azalarak 49.115 kişiye düşmüştür. Tüm ülke nüfusunda azalışa neden olan II. Dünya Savaşı'nın 1945 yılında bitmesiyle genel seferberlik halinin kalkması, nüfus artışını sağlayacak erkek nüfusun terhis edilmesi ve ekonomik şartların düzelmeye başlamasıyla, 1945–50 yılları arasında nüfus 56.882'ye çıkmıştır. Tarımsal açıdan çok elverişli olan Iğdır Ovası'nın bu avantajının değerlendirilmeye başlanması üzerine ilin nüfusu sürekli artmaya devam etti. İlin nüfusu 1960 yılında 85.041 kişiye, 1965 yılında 96.652 kişiye, 1970 yılında 112.256 ve 1975 yılında ise 130.338'e ulaştı. Bu döneme kadar olan yükseliş hareketi 1975–80 yılları arasındaki dönemde azalma eğilimi göstermiş ve bölge nüfusu 127.438 kişiye düşerek 2.900 kişi dolaylarında bir azalma kaydedilmiştir. Bu azalışın temel sebebi 12 Eylül 1980 darbesinden önce tüm ülke genelinde görülen anarşi ve terör olaylarına bağlanabilmektedir. 12 Eylül Darbesi ile beraber bölgede asayişin sağlanmasıyla bölge nüfusu yeniden artış göstermeye başlamış ve 1985 yılında 141.490'a, 1990 yılında ise 142.601'e ulaşmıştır.
İlin genel nüfusu ise 2000 sayımlarına göre 168,634'tür. Türkiye İstatistik Kurumu'na göre 2007 nüfusu 181,866'dır. İl merkezi son yıllarda Tuzluca ilçesinden küçük bir göç almıştır. İldeki nüfus artış hızı ise %4,22'dir. Nüfusun yaklaşık %25'i tarım, %23'ü hayvancılık, % 33'ü ticaret ve sanayi ve %19'u da diğer sektörlerde çalışmaktadır.
Şehrin en büyük nüfus yapısını Azeriler ve Kürtler oluşturur. Günlük konuşmada genellikle Azerice ve Kürtçe kullanılmaktadır.
Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri)
Iğdır ili nüfusu: 209.738'dur. Bu nüfusun %65,66'si şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 3.664 km2'dir. İlde km2'ye 57 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 121’dır.)
İlde yıllık nüfus % 2,93 oranında artmıştır. Nüfusu en çok artan ilçe: Merkez ilçe (% 4,22). Nüfusu en çok azalan ilçe: Karakoyunlu (-%3,37)
06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 4 İlçe, 7 belediye, bu belediyelerde 36 mahalle ve ayrıca 162 köy vardır.
2023 yılı sonunda Iğdır ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri | ||||||||||||
İlçe | Nüfus 2022 | Nüfus 2023 | Fark | Nüfus Artışı % | Belediye Sayısı | Mahalle Sayısı | Köy Sayısı | Köy Nüfusu | Şehir nüfusu | Şehirde oturan % | Alanı km2 | km2'ye düşen kişi |
Aralık | 20.133 | 19.495 | -638 | -3,22 | 1 | 5 | 21 | 13.801 | 5.694 | 29,21 | 852 | 23 |
Karakoyunlu | 13.565 | 13.116 | -449 | -3,37 | 1 | 2 | 19 | 10.533 | 2.583 | 19,69 | 269 | 49 |
Merkez | 147.197 | 153.543 | 6.346 | 4,22 | 4 | 24 | 41 | 33.757 | 119.786 | 78,01 | 1273 | 121 |
Tuzluca | 22.699 | 23.584 | 885 | 3,83 | 1 | 5 | 81 | 13.937 | 9.647 | 40,90 | 1270 | 19 |
Iğdır | 203.594 | 209.738 | 6.144 | 2,93 | 7 | 36 | 162 | 72.028 | 137.710 | 65,66 | 3664 | 57 |
İlin yıllara göre nüfusları
Iğdır il nüfus bilgileri | ||||
---|---|---|---|---|
Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir - Kır |
2000 | 168.634 | 76 | %48 81.582 87.052 %52 | |
2007 | 181.866 | 73 | %8 | %53 97.054 84.812 %47 |
2008 | 184.025 | 74 | %1 | %51 94.407 89.618 %49 |
2009 | 183.486 | 75 | %0 | %52 94.685 88.801 %48 |
2010 | 184.418 | 74 | %1 | %52 95.550 88.868 %48 |
2011 | 188.857 | 73 | %2 | %53 99.550 89.307 %47 |
2012 | 190.409 | 73 | %1 | %53 101.483 88.926 %47 |
2013 | 190.424 | 74 | %0 | %54 102.154 88.270 %46 |
2014 | 192.056 | 73 | %1 | %55 105.276 86.780 %45 |
2015 | 192.435 | 73 | %0 | %56 107.320 85.115 %44 |
2016 | 192.785 | 73 | %0 | %56 108.204 84.581 %44 |
2017 | 194.775 | 73 | %1 | %57 110.240 84.535 %43 |
2018 | 197.456 | 75 | %1 | %56 111.183 86.273 %44 |
2019 | 199.442 | 73 | %1 | %57 113.134 86.308 %43 |
2020 | 201.314 | 73 | %1 | %57 115.412 85.902 %43 |
2021 | 203.159 | 73 | %1 | %58 117.880 85.279 %42 |
Yönetim
Iğdır Valisi, 1979-Niğde doğumlu Ercan TURAN’dır. Ağustos 2023/376 sayılı kararla İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürü iken atanmıştır.
2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Iğdır Belediye Başkanlığını kazanan Yaşar Akkuş (HDP), 15 Mayıs 2020 tarihinde görevden alınmış, yerine Iğdır Valisi Hüseyin Engin Sarıibrahim kayyum olarak atanmıştır.
2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Iğdır İl Genel Meclisi üye sayısı, 3 AK PARTİ, 6 HDP ve 2 MHP olmak üzere 11’dir.
2018 Genel seçimleri sonucu, Iğdır'ı temsilen TBMM'e HDP'den 1 milletvekili (Habip Eksik), MHP'den 1 milletvekili (Yaşar Karadağ) seçilmiştir.
Ekonomi
Tarım
Eskiden kervan yolları üzerinde önemli bir durak olan Iğdır ilinde, ekonomi büyük ölçüde tarıma dayalıdır. Aras Nehri'nin suladığı ova, Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki en önemli bitkisel üretim alanlarından biridir. Iğdır, bahçeden bahçeye geçiş yapan evleri ile ünlüdür. Bu bahçelerde kayısı ve elma ağaçları vardır.
tarım için elverişli olup şeker pancarı, pamuk, karpuz, domates gibi çeşitli meyve ve sebzeler yetiştirilmektedir. İlin en büyük tarım işletmesi olan Kazım Karabekir Tarım İşletmesi Dil Ovası kısmındadır. Bölgede ilk kez Urartular döneminde tarım başlamıştır. Geçmişte ovada yetiştirilen dut ağacının sayısının giderek azalması ipek böceği yetiştiriciliğini zamanla ortadan kaldırmıştır. Ovada önemini kaybeden bir diğer ürün olan çeltik ise 1970'li yıllara kadar yetiştirilmiş ama sıtma olaylarının artmasından dolayı terk edilmiştir. Iğdır Ovası'nda çeşitli bitkilerin yetiştirilmesine yönelik denemelere işgal yılları sırasında Ruslar tarafından başlanmıştır. Ovada şeker pancarı üretimi, Erzurum Şeker Fabrikası'nın 1956'da kurulmasından sonra başlamıştır. Ancak ovada üretilen şeker pancarının şeker oranı düşüktür. Bunun nedenleri; toprakların yoğun olarak kullanılması sonucu potasyum eksikliğinin artması, pancar yapraklarının Ağustos ayında kuruyup yeniden yaprak vermesi, pancar ekiminin seyrek olarak yapılması, söküm dönemindeki olumsuz hava koşulları, pancar yapraklarının söküm öncesinde otlatılması ve söküme yakın bilinçsizce su verilmesidir. Ekonomik değeri yüksek olan bitkilerin ekilmesinin yanı sıra hayvancılığın geliştirilmesi çalışmaları da işgal yıllarına rastlar. Hayvan soylarının iyileştirilmesi ve mandıraların kuruluşu yine aynı dönemde gerçekleşmiştir.I. Dünya Savaşı'nın ardından Rus işgalinin kalkmasıyla pazarla bağlantısı kesilen yörenin ekonomik yaşamı 1950'lere dek süren durgunluğa girdi. 1950 yılından sonra Aras Nehri'nin sulamada kullanılmasıyla ürünlerde büyük çeşitlilik sağlandı.
Yıllık yağış tutarının azlığına, yağış rejiminin düzensizliği ve buharlaşma miktarının fazlalığı da eklenirse ovadaki tarımda sulamanın ne derece önemli bir paya sahip olduğunu görülür. Sulamanın daha kapsamlı yapılabilmesi için Iğdır Ovası, Batı Iğdır Ovası ve Doğu Iğdır Ovası olmak üzere iki bölüme ayrıldı ve böylece sulama projeleri başlatılmış oldu.
İlde tarihin eski devirlerinden beri pamuk tarımı yapılmaktadır. Bunu mümkün kılan temel faktör, bölge ikliminin çevresine göre bir mikroiklim bölgesi yaratmasıdır. Pamuk yetiştirilmesi için gereken sıcaklık 20 °C'dir. Ancak bu sıcaklık, Iğdır Ovası'nın yıllık sıcaklık ortalamasından biraz düşük de olsa yaz aylarındaki yüksek sıcaklık ortalamaları pamuk için elverişli bir ortam yaratmaktadır. Cumhuriyet döneminde ovada pamuk ekim alanları giderek genişleyerek; 1935'te 650 hektarı, 1940'ta 700 hektarı, 1950'de ise 4,500 hektarı bulduktan sonra inişli çıkışlı bir grafik izlemiştir. 1960'ta 1,800 hektar, 1970'te 6,800 hektar, 1980'de 3,410 hektar, 1992'de 3,438 hektar ve 1997'de 970 hektar olarak gerçekleşmiştir. Ancak özellikle 2000'li yıllardan sonra pamuk yetiştirilmesi neredeyse sona ermiştir. Çünkü; az olsa da değişen iklim koşulları ürünün kalitesini düşürmüş ve zaten az olan çiftçi gelirini iyice azaltmıştır. Bu nedenle çiftçiler pamuk yerine şeker pancarı, meyve ve sebze yetiştirmeye başlamıştır. Ayrıca son yıllarda şeker pancarında görülen rekolte kaybından dolayı devlet desteği ile Ziraat Bankası, çiftçilere şeker pancarı yerine ayçiçeği ekmesi için kredi vermeye başlamıştır.
Ovadaki toplam meyve bahçesi arazisinin 1,525 hektarı(%74) kayısı, 332 hektarı(%16.1) elma, 128 hektarı(%6.2) şeftali, 35 hektarı(%1.7) armut, 10 hektarı (%0.5) diğer meyveler ve 31 hektarı(%1.5) bağ tarımı arazilerinden oluşmaktadır. Yörede elma üretimi, sulamalı tarım yapma imkânlarının mevcut olduğu Batı Iğdır Ovası'nda yoğunluk kazanmıştır. Ovada şeftali yetiştirme faaliyetleri giderek artmaktadır. Nitekim, 1978'de 26,000 kadar olan şeftali ağacı sayısı, 1997'de 41,850'ye yükselmiştir. Ovada kayısı, şeftali ve elma dışındaki meyveler daha çok yöre halkının temel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olduğundan bölge ekonomisinde pek önemli bir yer tutmaz. Ovada birçok sebzenin yetiştirilmesine karşılık dağlık yörede sadece patates tarımı yapılmaktadır. İlde mevcut olan 77,900 hektar dolayındaki tarım arazisinin yaklaşık 3,000 hektarı sebze üretimine ayrılmıştır.
Ovadaki toplam sebze bahçesi arazisinin 850 hektarı karpuz, 800 hektarı domates, 285 hektarı kavun ve 225 hektarı da salatalık arazilerinden oluşmaktadır. Ayrıca ovada üretilen domatesin ve karpuzun önemli bir kısmı Kars, Ardahan, Ağrı, Bitlis, Muş, Van ve Erzurum gibi illere pazarlanmaktadır. Ovada üretilen sebzelerden kavun, karpuz ve domates dışındaki sebzeler daha çok yöre halkının temel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olduğundan bölge ekonomisinde pek önemli bir yer tutmaz. Bunun dışında, soğan, patlıcan, biber, lahana, turp ve fasulye gibi sebzelerin de üretimi yapılmaktadır.
İldeki tahıl tarımında yıllara göre büyük dalgalanmalar görülür. Bu durumda yağışların düzensiz olması etkilidir. Çünkü tarım arazisinin %28'sinde ancak kuru tarım yapılmaktadır. Tahıl tarımında 1. sırada yer tutan buğdayı; arpa, mısır ve çeltik izler. Tahıl arazilerinin yaklaşık %32'sini kaplayan arpa, verim bakımından buğdaydan biraz düşüktür. Ayrıca arpa, buğdayın yetişemediği yüksekliklerde de yetişebildiğinden bölgenin yüksek dağlık kesimlerinde buğdayın yerine arpa tercih edilmektedir. Bu tercihte dağlık kesimlerde hayvancılığın daha önemli bir yere sahip olması etkilidir. Arpanın dışında tahıl ürünleri olup ilin tahıl arazilerinin sadece %9'luk bir kısmında yetiştirilen mısır ve çeltik, daha çok yöre halkının temel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olduğundan bölge ekonomisinde pek önemli bir yer tutmaz.
Bölgede 2000 yılı itibarıyla 16,500 dolayında çiftçi ailesi bulunmaktadır. Bölge çiftçilerinin ancak yarıya yakını toprak sahibidir. 2005 yılı verilerine göre il halkının %68'i tarım sektöründe, %26'sı hizmet sektöründe, %2'si sanayiide ve %4'ü de diğer sektörlerde istihdam edilmektedir.
Iğdır İli Arazi Dağılımı | |
---|---|
Çayır-Mera | %41 |
Tarım Alanı | %33 |
Kullanılmayan Alan | %26 |
Orman Alanı | %1 |
Iğdır Kayısısı (Şalağı), dünyaca ünlü olan ve sadece Iğdır yöresi ile Kağızman'da yetişen bu kayısı türünün şekli eliptik olup simetrik bir yapıya sahiptir. Çekirdekleri uzun şeritli ve tatlı olduğundan kuruyemiş olarak tüketilebilir. Erkenci bir çeşit olduğundan Haziran ayının son haftasında olgunlaşmaya başlar. Iğdır'ın en yaygın kayısı türü olan Şalak çeşidinin birçok faydası olduğu bilinmektedir.
Iğdır'da Kaysı Ağacı Varlığı (2006) | ||
---|---|---|
Şalak | %85 | |
Ordubat ve Teberze | %10 | |
Ağerik | %5 |
Iğdır'daki Meyve Sebze Üretimi (Ton/2008 yılı) | |
---|---|
Domates | 39.550 |
Kavun | 19.750 |
Karpuz | 18.510 |
Kayısı | 15.206 |
Salatalık | 9.775 |
Elma | 6.369 |
Şeftali | 2.203 |
Hayvancılık
Canlı hayvan ticaretine yönelik olarak çok sayıda koyun yetiştirilir. Bu yüzden koyunculuk birinci, sığırcılık ikinci plandadır. Koyun sürüleri, yazın yaylalardaki sulak çayırlara çıkarılarak otlatılır. Şekerpancarı üretimi yaygınlaştıktan sonra sığır besiciliği gelişti. Hayvanlardan sağılan sütlerin değerlendirildiği mandıralarda tereyağı ve kaşar peyniri üretilir.
Hayvancılıkta birinci sırayı koyun alır. Onu sırasıyla keçi, sığır-manda ve kümes hayvanları izler. Bölgede bulunan çayırlar, küçükbaş ve büyükbaş hayvanlara yeterli gelmemektedir. Bu yüzden hayvan yemleri, hayvancılıkta önem teşkil eder. Yapılan bir araştırmada koyun ve sığır yetiştiriciliğinin Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu tespit edilmiştir.
Bölgede en çok yetiştirilen hayvan olan koyunun yetiştirilmesini güçleştiren en önemli sorun, yılın 4-6 aylık süresi boyunca arazinin karla örtülü kalması sonucu hayvanların ağıl veya komlarda beslenmesi zorunluluğudur. İl çevresinde özellikle "Mor Karaman" cinsi koyun yetiştirilmektedir. Bölgedeki koyun sayısı yıldan yıla değişiklik gösterse de son yıllarda azalma eğilimindedir. Bölgede keçi yetiştiriciliği koyunculukla bir arada yürütülmektedir. Genellikle ortalama bir koyun sürüsünde 5-10 tane keçi bulunur. Bölgenin toplam keçi varlığı 25,000-50,000 arasında sürekli değiştirmektedir. Yayla hayatında çadır yapımında kılından yararlanmak için yaylalarda önemli ölçüde kıl keçisi yetiştirilir. Kıl keçisi yetiştiriciliğini teşvik eden diğer bir faktör de, bu hayvanların süt verimlerinin koyunlara oranlara daha çok olmasıdır. Gerçekten bölgede; bir günde bir koyun ortalama 0.5–1 kg arası süt verirken, bir keçiden yaklaşık 1.5 kg kadar süt çıkar. Ayrıca keçi, dağlık kesimlerde en ulaşılmaz otlara bile ulaşabilmektedir. Bu yüzden yayla halkında keçinin önemi, ova halkına göre daha fazladır. Manda yetiştiriciliği gitgide azalmaktadır.
İlçelere Göre Sığır Türü ve Sayısı (2000) | ||||
---|---|---|---|---|
Türü | Merkez İlçe | Karakoyunlu | Tuzluca | Aralık |
İnek | 13.900 | 7.050 | 5.480 | 4.910 |
Dana | 9.600 | 6.150 | 4.740 | 2.500 |
Öküz | 350 | 17 | 750 | 42 |
Boğa | 900 | 595 | 340 | 130 |
Manda | 950 | 276 | 113 | 600 |
Toplam | 25.700 | 14.088 | 11.423 | 8.180 |
Ovada büyükbaş hayvancılıkta küçükbaş hayvancılık kadar büyük bir öneme sahiptir. Bölgede büyük ölçüde mera hayvancılığı yapılmaktadır. Bunun yanında, besi hayvancılığı da giderek önem kazanmıştır. Ayrıca bölgede süt verimi yüksek olduğu için az da olsa manda beslenir. Çünkü manda ineğe göre daha uzun süre ve miktarda süt verir ve et verim ortalaması inekten daha fazladır. İlin toplam manda varlığı 2,000-7,000 arasında değişmektedir. Ayrıca bölgede yük çekmek için beslenmekte olan az sayıda at, eşek ve deve vardır. Ancak 1987'den sonra deve önemini kaybettiği için ilde deve nesli tükenmiştir.
Ovadaki kümes hayvancılığında baş sırayı tavuk alır. Onu hindi, ördek ve kaz gibi çeşitli kümes hayvanları takip eder. Çok eskiden beri sürdürülen bu faaliyet, ilkel metotlarla ve ilkel ırklarla daha çok aile tavukçuluğu şeklinde sürdürülmektedir. 2006 yılında bölgeyi etkisi altına alan kuş gribi salgınına kadar aile başına 5-10 adet tavuk düşüyordu. Kümes hayvanlarının %90'lık bir kısmı tavuklardan oluşuyordu. 2006 yılının başlarında ilde ele geçirilen kümes hayvanlarının %98'inden fazlası imha edilerek bölge halkına hayvanların değeri ödenmiştir.
Iğdır Ovası ve çevresi arıcılık bakımından son derece elverişli şartlara sahip olmasına rağmen arıcılık faaliyetleri yeterince gelişmemiştir. 2000 verilerine göre en çok kovan 7,249 ile Tuzluca ilçesinde bulunmaktadır. Onu 642 kovanla merkez ilçe, 193 kovanla Aralık ilçesi ve 154 kovanla Karakoyunlu izlemektedir. Bölgenin başlıca arı ırkı; "Kafkas Arı Irkı"dır. Kovan başına 20-25 kg bal üretimi düşmektedir.
Sanayi
İlin bir tane Organize Sanayi Bölgesi vardır. Kentte TMO'ya ait silolar ve SEK'e bağlı Kars Sek Mama İşletmesi'nin bir süt toplama merkezi bulunmaktadır. Başlıca sanayi kuruluşları, dokuma sanayi kolunda çalışan küçük ölçekli işyerleridir.
İlde sanayi tesisleri, genel olarak tarımsal üretimden sağlanan hammadde kaynaklarına dayanılarak kurulmuştur. Un, bisküvi, çikolata, tuz ve yem fabrikası ile tuğla fabrikası bulunmaktadır. Genelde bu tesisler, küçük sanayi iş yerlerinden oluşan ve çalıştırdığı işgücü sayısı 5-10 civarında olan ve hammaddenin bol olduğu aylara göre faaliyetlerini devam ettiren tesislerdir. Üretim, çoğunlukla mevsimlik işçilerle sağlanır. İldeki Bisküvi ve Çikolata Fabrikaları'nda çalışan kişi sayısı 155'tir. İlde 150 kişiden daha az personel istihdam eden küçük ve orta ölçekli işletmelerin sektörlere göre dağılımı incelendiğinde; çalışan sayısı bakımından en yoğun sektörlerin inşaat malzemeleri ve gıda sanayi olduğu görülmektedir.
Iğdır Küçük Sanayi Sitesi'nde 317 adet iş yeri mevcut olup, faal olan bu iş yerlerinde hâlen 550 civarı kişi çalışmaktadır.
İlde anayasanın 1163 sayılı kanununa göre kurulmuş kooperatif sayısı 33 adet olup, bunun 3 adedi "Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifi", 7'si yapı, 1'i tüketim ve 22 adedi de motorlu taşıtlar kooperatifleridir. İlde Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği'ne bağlı toplam 7 adet meslek odası bulunmaktadır.
Merkez ilçeye bağlı Çalpala Köyü yakınlarında Kiti Hidroelektrik Santrali bulunmaktadır. Bu santral, 1961 yılında kurulup 1966 yılında faaliyete geçmiştir. 2 tane tribünü bulunmaktadır. Yıllık ortalama enerji kapasitesi 6 GWh 'dır.
İlde 2009 yılında faaliyete geçen meyve püresi ve salça üretimi yapan bir fabrika mevcuttur. Kurulan ikinci faberika ise, 2010 yılında hizmete giren "Araslar Konsantre Meyve Suyu Fabrikası"dır. Bu fabrikada elma, kayısı, şeftali, vişne, kiraz ve havuç gibi ürünler işlenmektedir. Ayrıca, ilde ilk salça ve meyve konsantre fabrikası "UNIT Salça ve Meyve Konsantre Fabrikası" adı altında Eylül 2010'da açılmıştır.
Madencilik
Iğdır ili yer altı kaynakları bakımından zengin değildir. Tuzluca ilçesinde bulunan kaya tuzu yanında Aralık ilçesi ile Suveren Köyü arasında Ponza Taşı (Suyun yüzeyinde durabilen ve hamamlarda sırt keselemek için kullanılan delikli ve süngerimsi taş) madenine rastlanır. Tuzluca ilçesinde bulunan tuz yataklarının rezervi yaklaşık 800 milyon ton olup, %98 oranında NaCl içermektedir. Tuzluca Tuz Fabrikası, aylık 100-120 ton arasında tuz üretim yapabilecek kapasitededir.
Ayrıca Nahçıvan'a olan sınır kapısının Iğdır ekonomisine olan katkısı büyüktür fakat buradaki sınır kapısında ticaret çeşitliliği, tam sınır kapısının şehrin gelişimini büyük oranda hızlandırdığı dönemlerde sınırlandırılmıştır. Bu sınırlamada yöre halkının Nahçivan'dan devamlı olarak kaçak mazot getirmesi etkilidir.
Ticaret
Tarım ve hayvancılık, 1992 yılına kadar bölgenin en önemli iktisadî faaliyet kolları durumunda olmuştur. Ancak, bu tarihten sonra gerek PKK'nın eylemlerinin yoğunluk kazanması, gerekse Dilucu gümrük kapısının açılmasıyla birlikte tarım ve hayvancılık, hızla önemini kaybederken, ticaret, cazibesi artan bir sektör haline gelmiştir.
Bölgede, tarım ve hayvancılığı ikinci plana iten en önemli sebepler olarak; bölge hayvancılığında çok önemli bir yere sahip bulunan ve çayır-mera arazileri olarak kullanılan Büyük ve Küçük Ağrı Dağları ile diğer yüksek kesimlerin PKK'nın üssü kurmasından dolayı yasak bölge ilan edilerek yaylaya çıkışların durdurulması, silahlı çatışmalar nedeniyle köyden şehre büyük göç olaylarının yaşanması, et ithaline izin verilerek yerli üreticinin yeterince desteklenmemesi ve Dilucu gümrük kapısının açılmasıyla birlikte dış ticaretin ağırlık kazanması gibi nedenler gösterilebilir. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile olan coğrafi ve siyasi konumu da dikkate alınarak 20.05.1992 tarih ve 92/3065 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla Dilucu Sınır Kapısı'ndan sınır ticaretine izin verilmiştir. 2008 yılında "Dilucu Sınır Kapısı"ndan gerçekleştirilen ihracat tutarı 52,436,442 Dolar, ithalat tutarı ise 4,209,171 Dolar olarak gerçekleşmiştir. Iğdır'ın Aralık ilçesi sınırları içerisinde bulunan Boralan Sınır Kapısı yeterince kullanılamamaktadır. Ermenistan'la olan ve Karakoyunlu ilçesinde bulunan "Alican Sınır Kapısı" ise 1993 yılındaki Karabağ Savaşı ve akabindeki Hocalı Katliamı'ndan ötürü süresiz olarak kapatılmıştır.
Ticaret hayatını olumsuz yönde etkileyen en önemli nedenler arasında, bölgenin sınırda yer alması, önemli tüketim merkezlerine uzak olması, işlek karayolları üzerinde bulunmaması, şehirleşme olgusunun zayıf olması ve sanayinin gelişmemiş olması yer almaktadır.
Konum
Kültür ve sanat
Iğdır il genelinde merkez ilçe, Aralık, Tuzluca, Karakoyunlu ilçesi ve Melekli beldesinde toplam 5 adet Halk Kütüphanesi mevcut olup, bu kütüphanelerde toplam 20.165 adet kitap ve süreli yayın bulunmaktadır. Ancak, çocuk kütüphanesi, gezici kütüphane, müze, konservatuvar, opera, bale, orkestra, sanat galerisi, fuar, panayır, tiyatro ve sinema gibi kültürel birim ve etkinlikler bulunmamaktadır. Iğdır'da 29 Temmuz 2011'de bir "7 boyutlu sinema salonu simülatörü" hizmete girmiştir.
Kültürel ve doğal zenginlikler
- Meteor (Göktaşı) Çukuru :
İl merkezinden yaklaşık 42 km uzaklıkta Karakoyunlu'ya bağlı Korhan Yaylası sınırları içerisinde yer alan bu çukur 1892'de bir göktaşının düşmesiyle meydana gelmiş büyük bir çukurdur. Dünyada büyüklük ve derinlik açısından Arizona'da bulunan Barringer Krateri'nden sonra 2. sırada gelir. Genişliği 35 metre, derinliği ise yaklaşık 60 metredir. Çukurun etrafında birçok işlenmiş taşa da rastlamak mümkündür. Zengin doğa manzarasıyla ve dünyanın hiçbir yerinde rastlanılamayacak çiçek florasıyla bir renk cümbüşü olan bu yer aynı anda üç devleti görme imkânı sağlayan bir kavşakta bulunmaktadır.
- Karakale Harabesi :
Iğdır Ovası'nın batısında, Ermenistan sınırında, savunmaya elverişli olarak Urartular zamanında inşa edilmiştir. Bölgenin en eski yerleşim kalesi olup Orta Çağ'a ait bir yerleşim özelliği taşımaktadır. Çalpala Köyü'nün 2 km. batısındadır.
- Selçuklu (Harmandöven) Kervansarayı :
Iğdır İl Merkezi'ni Asma Köyü'ne bağlayan yolun 25. kilometresinde bulunan kervansaray 12. yüzyıl Selçuklu taş işlemeciliğinin en güzel eserlerinden biridir. 1986 yılında koruma altına alınmıştır. Ancak hala harabe halindedir.
- Kültepe Mezarlığı :
Melekli Beldesi yakınlarındadır. 1913 yılında yapılan kazılarda Urartular'a ait bir mezarlık keşfedilmiştir. Ayrıca süs eşyaları, silahlar ve mühürler de bulunmuştur.
- Köroğlu Kalesi:
Tuzluca ilçesinin Gaziler köyünün 10 km güneyinde sert kayalık üzerine kurulmuş olan bir kaledir. Köroğlu, bu kaleyi gözetleme kulesi olarak kullanırdı. Aras Nehri'nin geçtiği boğazı korumak amacıyla yapılmıştır.
- Ahura Harabeleri:
Aralık ilçe merkezine 18 km uzaklıktaki Ahura, Büyük Ağrı Dağı'nın kuzey yamaçları üzerindeki Yakup Vadisi'nde bulunmaktadır. 1,750 metrede bulunan harabe, MÖ 2. yüzyılda Artaksiyalı Krallığı zamanında kurulmuş bir yerleşim yeridir. Yerleşme 1930 yılındaki Ağrı Dağı Ayaklanması'na kadar bu adla anılmış, 1965 yılında Yenidoğan olarak ismi değiştirilmiştir.
- Kümbet :
Iğdır'ın Çakırtaş köyünde bulunmakta olan bu eser Selçuklular tarafından yapılmıştır. Ancak anılan kümbetin bakımsızlıktan bazı yerleri önemli ölçüde tahrip olmuştur.
- Tuzluca Tuz Mağaraları :
Tuz mağaraları Tuzluca ilçesinde bulunmaktadır. 55 dönümlük bir araziyi kaplamaktadır. Türkiye'nin 100 yıllık tuz ihtiyacını karşılayacak kapasitededir. Tünellerde bulunan havanın birçok solunum yolu hastalığına iyi geldiği bilinmektedir. Günlük 60 ton tuz üretilmektedir. Ancak tam kapasite çalışırsa 200 ton tuzu da üretebilir.
- Iğdır Korganı (Kalesi) :
Kale Ağrı Dağı'nın savunmaya elverişli sarp kayalarında kervan ticaretini kontrol altında tutmak için Oğuz Türkleri tarafından 11. yüzyılda Iğdır il merkezine 36 km uzaklıkta kurulmuştur. Yapılan restorasyona rağmen yer yer bir kale harabesini anımsatmaktadır.
- Koç Başlı Mezarlar :
Hemen hemen Iğdır Ovası'ndaki bütün eski mezarlıklarda bulunan koç başlı mezarlar, Iğdır'da kalıcı bir medeniyet izi bırakan Karakoyunlular döneminden kalmadır. Bu mezar taşları Karakoyunlulara göre yiğit ve kahraman olan kişiler ile genç yaşta ölen gençlerin mezarlarına dikilirdi. Bu gelenek Karakoyunlular'a Orta Asya Türk Kültürü'nden gelmiştir. Çünkü Karakoyunlular konar-göçer bir topluluktu ve Karakoyunluların iktisadi yapısı sadece hayvancılığa dayanıyordu.
Ayrıca Iğdır'da Karakoyunlular ile ilgili 2 isim yerleşim birimlerine verilmiştir. Bunlardan biri Karakoyunlu ilçesi, diğeri ise merkez ilçeye bağlı Kuzugüden Köyü'dür. Koç başlı mezar taşları, Iğdır şehir merkezinin 15 km. kuzeydoğusundaki Karakoyunlu İlçesinde bulunan "Karakoyunlu Açık Hava Müzesi"nde sergilenmektedir. Iğdır'da bulunan Koç başlı mezar taşları Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'nca 1991 senesinde koruma altına alınmıştır.
En çok başlı mezar heykeli bulunduran köyler; Aşağıerhacı, Bayraktutan, Çakırtaş, Küllük, Yaycı köyleridir.
Bu anıt 1915-1920 tarihleri arasında bölgede yaşayan Ermeni saldırıları sembolize etmektedir ve ilgili belgeler bulundurulmaktadır. Her ay 4.000 civarında ziyaretçi müzeyi gezmektedir. 350 m2 kapalı Müze 2 havuz ve 36 m yüksekliğinde 5 adet kılıçtan oluşmaktadır. Etrafı yeşil alan ve park olarak inşa edilmektedir. Toplam 14.000 m2 alanı kapsamaktadır. Yerden yüksekliği 43,5 metredir. Dolayısıyla Türkiye'nin en yüksek anıtıdır. Yapımına 1 Ağustos 1997 tarihinde başlanmış ve 5 Ekim 1999 tarihinde hizmete girmiştir. Anıt inşaatında Türkiye'nin farklı illerinden getirilen mermerler kullanılmıştır. Ancak taşların eskimesi üzerine restorasyona tabi tutularak 2005 yılında yeniden ziyaretçilere ücretsiz olarak açılmıştır. Müzede Ermenilerin toplu öldürmesini ispatlayan ve Ermeni Soykırımı'nı reddeden belgeler ve eşyalar vardır. Müze girişinin sağ tarafındaki odada katliamlara ait fotoğraflar, sol tarafındaki odada ise soykırım araştırmaları için bir kütüphane bulunmaktadır. Müzede 570 adet kitap, 260 adet resim (cinayet resimleri), 1973-1985 yılları arasında Ermeni örgütü ASALA tarafından öldürülen diplomatların fotoğrafları korunmaktadır. Müzenin giriş kapısı Selçuklu geleneklerine göre yapılmıştır. Anıt, üçgen arazinin odak noktasında yükselmektedir. Suni bir tepenin ortasında konuşlandırılan 5 kılıcın da eğri uçları yukarıda birleşerek kubbe şeklini almaktadır. Bu haliyle Selçuklu türbelerini andırmaktadır.
- Leylek Heykeli :
Iğdır şehir merkezinin girişinde bulunan devasa iki leyleğin bulunduğu heykel; leyleklerin Iğdır'ın sembollerinden biri olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.
Turizm
Bölgede kendine has özellikleri olan Iğdır, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Çukurova´sı olarak anılmaktadır. Tarihi, kültürü, folkloru, doğa güzellikleri ve özel iklim özelliği ile dört mevsimi bir günde yaşatan ve üç ülke ile sınır olan yakın zamanda bölgenin turizm merkezi olan ilin ayrı bir güzelliği de, ovasındaki meyve bahçeleri, pamuk tarlaları yamaçlarındaki kır çiçekleri, yaylalar, doğal su kaynakları ve ile hayat veren Aras Nehri ile Ağrı Dağı kentin turizm potansiyelini ortaya koyar. Ayrıca Ağrı Dağı, Iğdır'ın her noktasından görülebilmektedir.
Kentte dini günler olan Nevruz Bayramı ve Muharrem ayı ile 14 Kasım´da ilin düşman işgalinden kurtuluşunda çeşitli etkinlikler düzenlenir. Ayrıca Iğdır´da başta Kayısı Festivali, Korhan Yaylası Festivali ve Geleneksel Ağrı Dağı Festivali olmak üzere birçok festival düzenlenmektedir.
Gelenek ve görenekler
- Evlenme: Evlenmede bazı devreler vardır. Bu devreler; kız beğenme, elçi gitme, söz kesme ve belge takma, nişan ve düğündür.
- Kız Beğenme: Evlenme çağına gelen gençler ailenin iznini aldıktan sonra düğün gibi yerlerde kız beğenirler.
- Elçi Gitme: Erkek tarafı kız ailesince de beğenilirse kız tarafına hatırı sayılır kişilerle elçi gönderilir. Kız evine giden elçiler Allah'ın emrini alarak kızın rızası alınıp kız babasından istenir.
- Söz Kesme ve Belge Takma: Kız tarafından söz alınınca erkek tarafı birkaç gün sonra söz kesmek için kız evine gider. Erkek tarafı bu gidişinde şeker, kolonya götürerek oradakilere ikram eder. Kız tarafına verilecek başlık ve altın gibi diğer şeyler kesin karara bağlanır. Daha sonra hayır dualarla kızın parmağına belge yüzüğü takılır.
- Nişan: Kararlaştırılan günde nişan töreni yapılır. Nişan törenini bazı aileler çalgısız yemekli yaparlar. Bazı aileler ise çalgılı yaparlar. Düğünün bir safhasında kıza yüzük takılır. Erkek ailesi tarafından altın ve bilezikleri takılırken kız ve oğlanın yakın akrabaları ve komşuları da hediyelerini verirler.
- Düğün: Nişandan sonra düğün günü her iki aile tarafından kararlaştırılır. Düğünden bir-iki gün önce düğün hazırlıklarına başlanır. Her iki aile alışveriş için pazara çıkar ve alınan eşyalar genellikle gelin ve gelin akrabalarına alınır. Bunun yanında söz kesme esnasında taahhüt edilen eşyalar alınır. Düğün töreninin yapıldığı günün ertesi gelinin duvağına gidilir. Burada da kızın ve erkeğin akrabaları çeşitli hediyeler verirler.
- Koç Katımı: Bu yörenin en eski geleneklerinden biridir. Bu adet koyun sürüleri olanlar arasında yapılır. Ekim ayının son haftasında yapılan bu törende koçlar renk renk boyanır, çeşitli meyve (elma vs.) ve şekerlemelerle süslenir. Koç katımı günü bayram havasında yaşanır. Koçlar sürünün içerisine bırakılır.
- Kirvelik: Kirvelik, Oğuz Türkleri'nden kalmış bir gelenektir. Ayrıca, Müslümanlar için de çocukları sünnet ettirmek İslam dininin gereklerindendir. Kirveleri çocuk sahipleri seçerler. Eskiden olduğu gibi bugün de kirveliğe çok büyük önem verilir. Şöyle ki kirve, kirve kızını alamaz. Bazı aileler sünnet yaparken aynen düğünde olduğu gibi çalgılı ve eğlenceli yaparlar. Bazı aileler ise yemekli yaparlar. Çocuklara sünnet olduktan sonra davetliler ve yakınları tarafından para ve çeşitli hediyeler verilir. Ayrıca, iki gün sonra da külden çıkarma yapılır.
- Bayram Görmeleri: Bayram günleri akrabalar dostlar birbirlerini ziyaret ederler. Yörede Nevruz Bayramı'na da ayrıca büyük önem verilir. Bu bayramda da dost, akraba ve hasta ziyaretine gidilir, hal ve hatır sorulur.
Muharrem ayı etkinlikleri
İl halkının Azeri kökenli olanları Azerbaycan nüfusunun büyük kısmı gibi Şiiliğin Caferi koluna mensuptur. Bu yüzden Kerbela Olayı özellikle Şiilerde büyük yasa yol açmıştır. Iğdır ve çevresinde Muharrem ayının ilk gününden başlayan 60 günlük yas tutma döneminde; Azeri kökenli vatandaşlarda eğlenmek, kız alıp vermek, düğün yapmak ve buna benzer hayır işlerinin yapılmamasına özen gösterilir. Muharrem ayının 10. gününe aşura, 9. gününe de tasua denir. Yas, ilk 10 günde belirgin bir biçimde tutulur. Muharrem'in birinci günü, Kerbela Yası'nın birinci günüdür. Camilerde ve evlerde mersiyeler okunur. Mersiyeye gelmek sevap sayılır.
9. gün olarak adlandırılan Tasua 'da; yemek ve ihsan verilir, tıraş olunmaz, banyo yapılmaz, kana kana su içilmez, çamaşır yıkanmaz. Her caminin bir destesi oluşturulur. Bu desteler, köy köy dolaşarak zinciri vücuduna vurarak Şahseyh tepinir. 10. gün olan Aşura'da şii imamlarından biri olan Ali oğlu Hüseyin'in öldürülmesi dolayısıyla en büyük yas tutulur. Bu günde genellikle herkes siyah giyinir. Desteler, oldukça coşkulu bir şekilde zincir vurur. 10. günün öğle vaktine kadar bu törenler yapılır. Aşura gününde Iğdır'da her yer kapalıdır. Hatta Caferi Mezhebi´ne bağlı olmayanlar bile bu geleneğe uyup iş yerlerini açmazlar, törenlere katılırlar. Muharrem ayı boyunca camiler dolup taşar. Camilerde Kur'an'dan ayetler okunur ve hocalar halka Kerbela Olayı'nı anlatır.
Nevruz kutlamaları
Nevruz, Iğdır halkında tabiatın uyanış duygusunu canlandırır ve büyük coşku yaratır. Iğdır'da 21 Mart'ta kutlanan Nevruz Bayramı'nda yapılan etkinlikler:
- Evler ve bahçeler yeniden temizlenir, boya-badana yapılır. Halı ve kilimler yıkanır.
- Aile fertleri imkânlar ölçüsünde bayramlıklar alır ve giyinir.
- 21 Mart'tan 3 hafta önce buğday ekilir ve Nevruz günü yeşil halde toplanarak aşurede kullanılır.
- Yeddi-Levin denilen ve en az 7 çeşitten oluşan çerez ve meyve hazırlanır.
- Fakir ve yoksullara yardım edilir.
- Küs olanlar barıştırılır.
- Hasta ziyaretlerine gidilir.
- Baca baca yapılır (Ateş yakılıp üstünden atlanır).
- Kapılara gizlice kulak asılır.
- Yumurtalar kırmızıya boyanır ve tokuşturulur.
- Kapılara şal asılır.
- Çeşitli eğlenceler düzenlenir.
- Kabir ziyaretleri yapılır.
- Nişanlı kıza Nevruz hediyesi götürülür.
- Küfür edilmez, dedikodu yapılmaz ve kavga edilmez.
- Tatlı yapılıp, dağıtılır.
- Korkak olarak bilinen insanların üzerine su dökülür.
Halk oyunları
Kafkas Oyunları'ndan özellikle Azeri Oyunları, bütün canlılığı ile Iğdır, Kars ve Ardahan başta olmak üzere Türkiye'nin birçok ilinde oynanmaktadır. Iğdır halkı ile Azeri halk kültürünün yüksek derecede benzer olması bu iki halkın halk oyunlarının da yüksek derecede benzer olmasını sağlamıştır. Bu oyunlarda; kahramanlık, asalet, yardım severlik, vatan sevgisi, aşk, tabiat sevgisi gibi konular işlenmiştir. Bu oyunların tamamı veya en az biri ikisi her Iğdır'lı tarafından oynanabilinmektedir. Bu sayede kuşaktan kuşağa aktarılabilmektedir. Bu oyunlar genellikle; düğünlerde, sünnetlerde veya sevinçli günlerde oynanır.
Iğdır Yöresi Halk Oyunları'nda Çalınan Müzik Aletleri:
El sanatları
Iğdır ve yöresinde el sanatlarında büyük bir canlılık göze çarpmaktadır. Köylerde özel kök boyanın kullanıldığı yün veya pamuktan birbirinden güzel halı, kilim, halça (bir tür kilim) örülmektedir. Bunların üzerinde genellikle Karabağ ve Kafkas motifleri görülmektedir. Bölgede bilhassa kış aylarının vazgeçilmez giyeceklerinden olan yün çoraplar da önemli bir yere sahiptir. Bunların üzerinde birbirinden farklı hayvan ve bitki motifleri görülmektedir.
Yöresel yemekleri
Yöreye ait pek çok lezzetli yemekler bulunur. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Taş köfte, Yoğurt Çorbası (Şorbası), Bozbaş, Tavuk Çorbası, Kavurma, Gaygana
- Ayranaşı, Sabahaşı, Helise, Tandır şiş, Ekşili, Yağ Çorbası (Şorbası), Cılvır
- Omacaşı, Sütlü Pilav, Tapan, Fetir, Omaç helvası, Kaysafa, Lepeli etli pilav, Erişte
- Kuymak, Hasıda, Kete, Kelecoş, Patlıcan Reçeli, Nabat ve Kavut.
Spor
Iğdır’ın futbol liglerindeki tek takımı Iğdır FK, 2. Lig'de mücadele ediyor. Ayrıca futbol kadın 3.liginde 1 ve Türkiye Basketbol Ligindede 1 takımı da liglere katılmıştır
Önemli spor tesisleri: Iğdır Şehir Stadyumu (5.000), Prof. İ.Hakkı Yılmaz Spor Salonu (1.300), Iğdır Kapalı Yüzme Havuzu-y.olimpik (500).
Kaynakça
- ^ "Valiler Kararnamesi yayınlandı: 41 ilin valisi değişti". NTV. 10 Haziran 2020. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ İbrahim Güner, Oğuz Şimşek, Iğdır'da Halk Takvimi ve Halk Meteorolojisi, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 33, s. 129, İstanbul, 1998.
- ^ Hasan Buyruk, 2006, Tarihi ve Kültürel Varlıklarıyla IĞDIR, Iğdır Belediyesi Kültür Yayınları No: 2, sf. 28
- ^ a b Temel Britannica Ansiklopedisi, Cilt 8, Ek madde:Iğdır, s: 8.5 ve 8.6, Hürriyet Yayınları 1992
- ^ a b c d e f g h Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir Acar
- ^ . 1 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2007.
- ^ Iğdır Rasat İstasyonu, 2000 yılı verileri
- ^ a b c d e f g Sürmeli Çukurda Iğdır, Ziya Zakir Acar Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi: "Sürmeli" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ McDowall, David (2004). A modern history of the Kurds (3. rev. and updated bas.). Londra: I.B. Tauris. s. 29. ISBN .
- ^ a b c d e Bulut, Faik (20 Şubat 2022). . Independent Türkçe. Independent Türkçe. 23 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2022.
- ^ (Rusça) Свод статистических данных о населении Закавказского края, ИГДЫРСКИЙ УЧАСТОК (1886 г.) 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Tiflis, 1893.
- ^ "Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам. Российской Империи кроме губерний Европейской России". Demoscope (Rusça). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ İbrahim Güner, İlimiz Iğdır, Iğdır, 1993, s.69
- ^ [Caucasian calendar for 1917] (Rusça) (72. bas.). Tiflis: Tipografiya kantselyarii Ye.I.V. na Kavkaze, kazenny dom. 1917. ss. 214-221. 4 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kara, Hidayet; Yuca, Sami (2010). . History Studies International Journal Of History. Cilt Volume 2 Issue 3. ss. 189-200. doi:10.9737/hist_218. 12 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Sürmeli, s. 82
- ^ Sürmeli, s. 84
- ^ a b c d e f 75. Yılında Iğdır, Iğdır Valiliği Yayınları
- ^ Iğdır Sevdası, Mücahit Özden Hun
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
- ^ . 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f g
- "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Iğdır Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Iğdır Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Haziran 2020.
- ^ . 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2020.
- ^ . 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2020.
- ^ Çankaya, sf. 24
- ^ Çankaya, sf. 23
- ^ a b Büyük Larousse Ansiklopedisi, Cilt 11 Iğdır maddesi, s: 5467, Milliyet Yayınları 1992
- ^ a b Çankaya, sf. 26
- ^ Yeşil Iğdır Gazetesi, 3 Ocak 2006 tarihli sayısı
- ^ Çankaya, sf. 25
- ^ Iğdır'da salça üretimine başlandı 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . internethaber.com
- ^ Çetinkaya, sf. 33
- ^ Çankaya, sf. 35
- ^ İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
- ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
- ^ Sanat Tarihi Araştırmaları, İstanbul 1970, Rahmi Ünal
- ^ . CNNTürk.com. 29 Temmuz 2011. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2011. (WebCite) 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c d e Kültür ve Turizm Yönleriyle Iğdır, Ziya Zakir Acar
- ^ Arslan, Muhammet (2009). . Erzurum: A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 40. 1 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2010. (WebCite® 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- ^ . 23 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2008.
- ^ Iğdır Soykırım Anıtı(makale), Prof. Dr. C.A.Kıyasi
- ^ Iğdır Düğün Adetleri, Hidayet Demirel
- ^ a b c İlimiz Iğdır, 1993, Doç. Dr. İbrahim Güner
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Iğdır Province ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Iğdır Kaymakamlığı 1 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Iğdır Belediyesi 28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Iğdır YerelNET 21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Igdir Turkiye nin Dogu Anadolu Bolgesi nde Erzurum Kars Bolumu nde ve Turkiye nin en dogusunda yer alan bir ildir IgdirIlIlin Turkiye deki konumuIl sinirlari haritasiUlkeTurkiyeCografi bolgeDogu AnadoluBelde sayisi3Il merkeziIgdirIdare ValiYuzolcumu Toplam3 664 km Nufus 203 836 Toplam192 056 Yogunluk55 km Kir86 780 Sehir105276Zaman dilimiUTC 03 00 TSI ISO 3166 koduTR 76Il alan kodu476Il plaka kodu76Resmi site T C Igdir Valiligi Onemli bir kultur kavsaginda bulunan il Ermenistan Azerbaycan a bagli Nahcivan Ozerk Cumhuriyeti ve Iran ile sinir komsusudur ve Turkiye nin uc ulkeyle siniri olan tek ilidir Turkiye nin en yuksek dagi olan Agri Dagi nin yuz olcumunun ucte ikisi il merkezine bagli Suveren koyu nun sinirlari icindedir CografyaCografi konumu Igdir in kuzey ve kuzeydogu sinirini Aras Nehri ve bu nehrin olusturdugu Turkiye Ermenistan siniri olusturmaktadir Dogusunda Turkiye Azerbaycan in Nahcivan Ozerk Cumhuriyeti siniri ve guneydogusunda Turkiye Iran siniri yer almaktadir Guneyinde Agri ili Dogubayazit ve Taslicay ilceleri bulunmaktadir Bu sinir kabaca dogu bati dogrultusunda uzanan ve Dogu Toroslarin dogudaki uzantisi olan Karasu Aras siradaglarindan olusmaktadir Bu daglar doguya dogru uzanirken ayni zamanda Yukari Murat Van Bolumu ile Erzurum Kars Bolumu arasinda sinir olusmaktadir Bu daglarin doguya Agri volkanina kadar devam eden uzantisi uzerinde sirasiyla Kizilcaziyaret Dagi 2887 m Durak Dagi 2811 m Zor Dagi 3196 m Pamuk Dagi 2639 m bulunmakta ve en dogu ucta ise Buyuk Agri 5137 m ve Kucuk Agri 3896 m volkanik daglari bulunmaktadir Durak Daglari uzerinde Balik Golu 2250 m bulunmaktadir Igdir in batisinda Aras Irmagi na katilan Gaziler Deresi nin bati bolumu Kars ili Kagizman ilcesi ile olan sinirini olusturur Igdir ili tamamen Aras Nehri nin havzasi icerisinde bulunmaktadir Il sinirlari icerisinde Aras Nehri ne katilan onemli akarsular batida Gaziler Cayi Buruksu Cayi doguda ise Asagi ve Orta Karasu caylaridir Tuzluca cevresinde Bazaltik ve kahverengi topraklar genis yayilis alanina sahipken Igdir Ovasi nda Dogu Igdir Ovasi ve Dil Ovasi nda tuzlu topraklar hakimdir Iklim ve bitki ortusu Igdir dan Aras Nehri nin gorunusu Igdir in iklimi Dogu Anadolu Bolgesi tipi Karasal Iklimi dir Igdir ilinin ovalik kesimleri Dogu Anadolu Bolgesi nin oteki kesimlerinde gorulen siddetli kara ikliminden fazlaca etkilenmez Bunun en onemli nedeni cevresinde bulunan Agri Dagi gibi yuksek alanlara gore alcakta olmasidir Kuytu konumuyla mikroklima olusturan Igdir Ovasi nda yer alan Igdir kentinde yillik ortalama sicaklik 11 6 C dir Oysa yalnizca 170 km uzakliktaki Kars ta bu ortalama 4 2 C dir Ovada kislar Erzurum Kars yaylasina gore daha yumusak yazlar ise daha uzun ve sicak gecer Kentte kisin 30 C ye kadar dusen ve yazin da 41 C yi asan hava sicakliklarina rastlanir Kuytulugu yuzunden Turkiye nin en az yagis alan yorelerimizden biridir Ozellikle yari kurak iklime sahip olmasi bitki ortusu Dogu Anadolu nun tipik bitkisel ortusu olan bozkir olmasina yol acmistir Orman acisindan Turkiye nin en yoksul bolgelerinden biridir Igdir dan Karasu Nehri nin gorunusu Orman ortusu bakimindan fakir olmasinin nedeni topraklarinin Azonal Tasinmis Toprak grubuna girmesidir Kirec orani nispeten yuksek olan bu topraklarda alkalik orani fazladir Bu yuzden ovada genellikle tuzcul bitkiler gorulur Bolgede donlu gunler sayisi Kasim ve Mart aylarinda 14 gunu asarken Aralik Ocak ve Subat aylarinda 24 gunun uzerine cikmaktadir Bu yuzden don olaylarina kis mevsiminde sikca rastlandigi gorulur Nisan ve Ekim aylarinda ise don olaylarina daha seyrek rastlanir Igdir Rasat Istasyonu nun 23 yillik verilerine gore bolgede yillik ortalama basinc 916 minibardir Bolgede en fazla bati kaynakli ruzgarlar esmektedir Bunlari kuzeyden esenler takip etmektedir Nisan ayindan itibaren bolgeyi etkisi altina alan ve yaz mevsimi boyunca sik esmeleri ile dikkat ceken kuzey dogu bati ve guney yonlu yagissiz sicak hava dalgalari mutlak yaz kurakligina neden olmaktadir Igdir Rasat Istasyonu nun 16 yillik olcum sonuclarina gore bolgede havanin yillik ortalama bagil nem degeri 63 u bulmaktadir Bagil nem orani yil icinde en yuksek degerini Aralik ayinda 73 en dusuk degerini de Temmuz ayinda 53 ulasmaktadir Yillik toplam 98 8 acik gune sahip bulunan Igdir da bu gibi gunlerin yil icinde en cok goruldugu ay Agustos 16 3 gun en az goruldugu ay ise Nisan dir 4 gun Bolgede acik gunler en fazla Haziran ile Ekim arasindaki aylarda gorulur Buna karsilik yilda 65 8 gunu bulan kapali havalar 10 gunun uzerindeki ortalamasiyla en cok Aralik Ocak ve Subat aylarinda gorulmektedir Igdir Ovasi tarih oncesi caglardan bu yana onemli bir yerlesim merkezi oldugundan kulturel faaliyetler dogal vejetasyonu onemli olcude degistirmis ve ovanin genis bir bolumu tarim alani haline getirmistir Ovanin sulanabilen kisimlarinda genellikle endustri bitkileri yetistiriciligi ile meyvecilik faaliyetleri on plandadir Ortalama VerilerAylar Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas AraOrt En Yuksek C 2 6 5 6 12 8 20 1 24 3 29 4 33 7 34 4 29 1 21 2 12 6 4 9Ort En Dusuk C 7 3 4 9 0 1 6 5 10 5 14 3 18 3 17 7 12 2 6 1 0 2 4 2Ort Guneslenme Suresi saat 2 7 4 1 5 4 6 1 7 5 9 6 10 1 9 9 8 5 6 3 4 3 2 4Yagisli Gun Sayisi 5 8 6 5 7 6 11 2 15 0 10 6 5 5 4 1 4 0 8 3 6 9 6 2kaynak www meteor gov trNufusOsmanli Imparatorlugu Caldiran Muharebesi sonrasi uygun gorulen Kurt asiretlerinin kimisi Van in kuzeyindeki Ermeni sinir bolgelerine inzibat amaciyla gecirilirken kimisi guvenilir bulunmayan Turkmen gruplarinin bulundugu bolgelere hakim olmak icin batiya hareket ettirildi 29 Ornegin 1700 lu yillarda Geloiler Hakkari bolgesindeki Pinyanisi asiretinden koparak Igdir yoresine yerlesti Rus Imparatorlugu 1886 Tahmin Verileri Bugunku Igdir Vilayeti bolgesi 1828 1918 yillari arasinda nin bir parcasi olarak Rus Imparatorlugu tarafindan yonetiliyordu 1886 tarihli Rus aile listelerine gore ilcelerin toplam 71 066 sakininin 34 351 i 48 3 kaynakta Tatarlar olarak gecen Azeri iken 22 096 si 31 1 Ermeni ve 14 619 u 20 6 Kurt olarak not edilmistir 1897 Nufus Sayimi Rus Imparatorlugu tarafindan 28 Ocak 1897 yilinda yapilan nufus sayiminda yaklasik 3 435 5 km2 yuzolcume sahip olan Surmeli Cukuru nda 88 844 nufusun bulundugu belirtilmektedir Nufus dagilimi ise su sekilde tespit edilmistir 89 055 kisi uzerinden 46 5 Tatarlar daha sonra Azerbaycanlilar olarak anilacaktir 30 4 Ermeniler 21 4 Kurtler ve 1 6 Slavlar 1908 Nufus Sayimi Rus Carligi nda 1908 sayimini gosteren istatistiklerden Surmeli Sancagi nin 243 koyunde 95 915 kisinin yasadigi anlasilmaktadir Bu nufusun 28 839 u Ermeni olup Turk nufus ise 70 000 civarindadir Kafkas Takvimi 1917 Kafkas Takvimi 1917 yayimina gore 1916 da Surmalu uezd te 55 364 erkek ve 49 427 kadin olmak uzere 98 212 si daimi 6 579 u gecici olan 104 791 kisi ikamet etmekteydi Yayim verileri Sii Muslumanlar in yorenin cogunlugu oldugunu ve onlari sirasiyla Ermeniler Kurtler ve Yezidiler in takip ettigini isaret etmektedir Mensubiyeti Sayisi Sii Muslumanlar 44 153 42 13Ermeniler 32 686 31 19Kurtler 14 679 14 01Yezidiler 10 869 10 37Sunni Muslumanlar 1 801 1 72Ruslar 429 0 41Yahudiler 95 0 09Diger Avrupalilar 60 0 06Diger Hristiyanlar 19 0 02Toplam 104 791 100 00 1917 Rus Devrimi sonucu Igdir daki Rus asker ve siviller Igdir i terk eder Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti 1919 da Surmeli de mukim Muslumanlari bolgeden cikarmak icin harekete gecer Kasim 1920 ye kadar Ermeni Yezidi ve Azeri Kurt gucleri arasinda ic catismalar yasanir Bu catismalar suresince Kurtler den Bruki asireti Van a Redki asireti Mus a yerlesirken Azeri halkinin buyuk kismi Iran Azerbaycan ina kacar 1916 yilinda yani I Dunya Savasi nin baslangicindan iki yil sonraki zamana gelindiginde Rus kayitlarina gore bolgenin nufusu 87 253 e dusmustur Bu dususun sebebi olarak 1908 1916 yillari arasinda Rus isgali nedeniyle Ermeni ceteler ve Turkler arasinda yasanan catismalar gosterilmektedir Turkiye Cumhuriyeti Devleti 1927 Nufus Sayimi 1927 de Bayazit gunumuzde Agri iline bagli olan Igdir kazasi 1927 Turkiye nufus sayimina gore 25 209 kisilik bir nufusa sahipti tumu Musluman olan nufusun ana dili amp 0000000000000052 900000 52 9 u Turkce iken amp 0000000000000047 000000 47 si Kurtce idi 193 195 Goruldugu gibi 1927 1935 yillari arasinda 10 788 kadar bir nufus artisi soz konusu olup 3 1 oraninda bir artis anlamina gelmektedir Bu donemdeki nufus artisinin sebeplerinden en onemlisi kuskusuz iki sayim arasindaki surenin uzun olusudur Bunun yani sira Ermeni mezaliminden kacan nufusun bolgenin Turk yonetimine gecmesiyle geri donmesi ve gercek nufus artisi da nedenler arasinda gosterilmektedir Igdir ilinin nufusu 1940 yilinda 49 639 a ulasmistir Tum ulke genelinde oldugu gibi II Dunya Savasi nedeniyle yetiskin erkek nufusun silah altinda tutulmasi sonucunda 1940 45 yillari arasinda il nufusu 524 kisi kadar azalarak 49 115 kisiye dusmustur Tum ulke nufusunda azalisa neden olan II Dunya Savasi nin 1945 yilinda bitmesiyle genel seferberlik halinin kalkmasi nufus artisini saglayacak erkek nufusun terhis edilmesi ve ekonomik sartlarin duzelmeye baslamasiyla 1945 50 yillari arasinda nufus 56 882 ye cikmistir Tarimsal acidan cok elverisli olan Igdir Ovasi nin bu avantajinin degerlendirilmeye baslanmasi uzerine ilin nufusu surekli artmaya devam etti Ilin nufusu 1960 yilinda 85 041 kisiye 1965 yilinda 96 652 kisiye 1970 yilinda 112 256 ve 1975 yilinda ise 130 338 e ulasti Bu doneme kadar olan yukselis hareketi 1975 80 yillari arasindaki donemde azalma egilimi gostermis ve bolge nufusu 127 438 kisiye duserek 2 900 kisi dolaylarinda bir azalma kaydedilmistir Bu azalisin temel sebebi 12 Eylul 1980 darbesinden once tum ulke genelinde gorulen anarsi ve teror olaylarina baglanabilmektedir 12 Eylul Darbesi ile beraber bolgede asayisin saglanmasiyla bolge nufusu yeniden artis gostermeye baslamis ve 1985 yilinda 141 490 a 1990 yilinda ise 142 601 e ulasmistir Ilin genel nufusu ise 2000 sayimlarina gore 168 634 tur Turkiye Istatistik Kurumu na gore 2007 nufusu 181 866 dir Il merkezi son yillarda Tuzluca ilcesinden kucuk bir goc almistir Ildeki nufus artis hizi ise 4 22 dir Nufusun yaklasik 25 i tarim 23 u hayvancilik 33 u ticaret ve sanayi ve 19 u da diger sektorlerde calismaktadir Sehrin en buyuk nufus yapisini Azeriler ve Kurtler olusturur Gunluk konusmada genellikle Azerice ve Kurtce kullanilmaktadir Guncel Nufus Degerleri TUIK 6 Subat 2024 verileri Igdir ili nufusu 209 738 dur Bu nufusun 65 66 si sehirlerde yasamaktadir 2023 sonu Ilin yuzolcumu 3 664 km2 dir Ilde km2 ye 57 kisi dusmektedir Bu sayi merkez ilcede 121 dir Ilde yillik nufus 2 93 oraninda artmistir Nufusu en cok artan ilce Merkez ilce 4 22 Nufusu en cok azalan ilce Karakoyunlu 3 37 06 Subat 2024 TUIK verilerine gore merkez ilceyle beraber 4 Ilce 7 belediye bu belediyelerde 36 mahalle ve ayrica 162 koy vardir 2023 yili sonunda Igdir ili ve ilcelerinin yerlesim yeri ve nufusla ilgili sayisal bilgileriIlce Nufus 2022 Nufus 2023 Fark Nufus Artisi Belediye Sayisi Mahalle Sayisi Koy Sayisi Koy Nufusu Sehir nufusu Sehirde oturan Alani km2 km2 ye dusen kisiAralik 20 133 19 495 638 3 22 1 5 21 13 801 5 694 29 21 852 23Karakoyunlu 13 565 13 116 449 3 37 1 2 19 10 533 2 583 19 69 269 49Merkez 147 197 153 543 6 346 4 22 4 24 41 33 757 119 786 78 01 1273 121Tuzluca 22 699 23 584 885 3 83 1 5 81 13 937 9 647 40 90 1270 19Igdir 203 594 209 738 6 144 2 93 7 36 162 72 028 137 710 65 66 3664 57Ilin yillara gore nufuslari Igdir il nufus bilgileriYil Toplam Sira Fark Sehir Kir2000 168 634 76 48 81 58287 052 52 2007 181 866 73 8 53 97 05484 812 47 2008 184 025 74 1 51 94 40789 618 49 2009 183 486 75 0 52 94 68588 801 48 2010 184 418 74 1 52 95 55088 868 48 2011 188 857 73 2 53 99 55089 307 47 2012 190 409 73 1 53 101 48388 926 47 2013 190 424 74 0 54 102 15488 270 46 2014 192 056 73 1 55 105 27686 780 45 2015 192 435 73 0 56 107 32085 115 44 2016 192 785 73 0 56 108 20484 581 44 2017 194 775 73 1 57 110 24084 535 43 2018 197 456 75 1 56 111 18386 273 44 2019 199 442 73 1 57 113 13486 308 43 2020 201 314 73 1 57 115 41285 902 43 2021 203 159 73 1 58 117 88085 279 42 YonetimIgdir Valisi 1979 Nigde dogumlu Ercan TURAN dir Agustos 2023 376 sayili kararla Icisleri Bakanligi Nufus ve Vatandaslik Isleri Genel Muduru iken atanmistir 2019 Turkiye yerel secimleri sonunda Igdir Belediye Baskanligini kazanan Yasar Akkus HDP 15 Mayis 2020 tarihinde gorevden alinmis yerine Igdir Valisi Huseyin Engin Sariibrahim kayyum olarak atanmistir 2019 Turkiye yerel secimleri sonuclarina gore Igdir Il Genel Meclisi uye sayisi 3 AK PARTI 6 HDP ve 2 MHP olmak uzere 11 dir 2018 Genel secimleri sonucu Igdir i temsilen TBMM e HDP den 1 milletvekili Habip Eksik MHP den 1 milletvekili Yasar Karadag secilmistir EkonomiTarim Igdir Seker Pancari Eskiden kervan yollari uzerinde onemli bir durak olan Igdir ilinde ekonomi buyuk olcude tarima dayalidir Aras Nehri nin suladigi ova Dogu Anadolu Bolgesi ndeki en onemli bitkisel uretim alanlarindan biridir Igdir bahceden bahceye gecis yapan evleri ile unludur Bu bahcelerde kayisi ve elma agaclari vardir tarim icin elverisli olup seker pancari pamuk karpuz domates gibi cesitli meyve ve sebzeler yetistirilmektedir Ilin en buyuk tarim isletmesi olan Kazim Karabekir Tarim Isletmesi Dil Ovasi kismindadir Bolgede ilk kez Urartular doneminde tarim baslamistir Gecmiste ovada yetistirilen dut agacinin sayisinin giderek azalmasi ipek bocegi yetistiriciligini zamanla ortadan kaldirmistir Ovada onemini kaybeden bir diger urun olan celtik ise 1970 li yillara kadar yetistirilmis ama sitma olaylarinin artmasindan dolayi terk edilmistir Igdir Ovasi nda cesitli bitkilerin yetistirilmesine yonelik denemelere isgal yillari sirasinda Ruslar tarafindan baslanmistir Ovada seker pancari uretimi Erzurum Seker Fabrikasi nin 1956 da kurulmasindan sonra baslamistir Ancak ovada uretilen seker pancarinin seker orani dusuktur Bunun nedenleri topraklarin yogun olarak kullanilmasi sonucu potasyum eksikliginin artmasi pancar yapraklarinin Agustos ayinda kuruyup yeniden yaprak vermesi pancar ekiminin seyrek olarak yapilmasi sokum donemindeki olumsuz hava kosullari pancar yapraklarinin sokum oncesinde otlatilmasi ve sokume yakin bilincsizce su verilmesidir Ekonomik degeri yuksek olan bitkilerin ekilmesinin yani sira hayvanciligin gelistirilmesi calismalari da isgal yillarina rastlar Hayvan soylarinin iyilestirilmesi ve mandiralarin kurulusu yine ayni donemde gerceklesmistir I Dunya Savasi nin ardindan Rus isgalinin kalkmasiyla pazarla baglantisi kesilen yorenin ekonomik yasami 1950 lere dek suren durgunluga girdi 1950 yilindan sonra Aras Nehri nin sulamada kullanilmasiyla urunlerde buyuk cesitlilik saglandi Igdir Kavunu Yillik yagis tutarinin azligina yagis rejiminin duzensizligi ve buharlasma miktarinin fazlaligi da eklenirse ovadaki tarimda sulamanin ne derece onemli bir paya sahip oldugunu gorulur Sulamanin daha kapsamli yapilabilmesi icin Igdir Ovasi Bati Igdir Ovasi ve Dogu Igdir Ovasi olmak uzere iki bolume ayrildi ve boylece sulama projeleri baslatilmis oldu Ilde tarihin eski devirlerinden beri pamuk tarimi yapilmaktadir Bunu mumkun kilan temel faktor bolge ikliminin cevresine gore bir mikroiklim bolgesi yaratmasidir Pamuk yetistirilmesi icin gereken sicaklik 20 C dir Ancak bu sicaklik Igdir Ovasi nin yillik sicaklik ortalamasindan biraz dusuk de olsa yaz aylarindaki yuksek sicaklik ortalamalari pamuk icin elverisli bir ortam yaratmaktadir Cumhuriyet doneminde ovada pamuk ekim alanlari giderek genisleyerek 1935 te 650 hektari 1940 ta 700 hektari 1950 de ise 4 500 hektari bulduktan sonra inisli cikisli bir grafik izlemistir 1960 ta 1 800 hektar 1970 te 6 800 hektar 1980 de 3 410 hektar 1992 de 3 438 hektar ve 1997 de 970 hektar olarak gerceklesmistir Ancak ozellikle 2000 li yillardan sonra pamuk yetistirilmesi neredeyse sona ermistir Cunku az olsa da degisen iklim kosullari urunun kalitesini dusurmus ve zaten az olan ciftci gelirini iyice azaltmistir Bu nedenle ciftciler pamuk yerine seker pancari meyve ve sebze yetistirmeye baslamistir Ayrica son yillarda seker pancarinda gorulen rekolte kaybindan dolayi devlet destegi ile Ziraat Bankasi ciftcilere seker pancari yerine aycicegi ekmesi icin kredi vermeye baslamistir Igdir Seftalisi Ovadaki toplam meyve bahcesi arazisinin 1 525 hektari 74 kayisi 332 hektari 16 1 elma 128 hektari 6 2 seftali 35 hektari 1 7 armut 10 hektari 0 5 diger meyveler ve 31 hektari 1 5 bag tarimi arazilerinden olusmaktadir Yorede elma uretimi sulamali tarim yapma imkanlarinin mevcut oldugu Bati Igdir Ovasi nda yogunluk kazanmistir Ovada seftali yetistirme faaliyetleri giderek artmaktadir Nitekim 1978 de 26 000 kadar olan seftali agaci sayisi 1997 de 41 850 ye yukselmistir Ovada kayisi seftali ve elma disindaki meyveler daha cok yore halkinin temel ihtiyaclarini karsilamaya yonelik oldugundan bolge ekonomisinde pek onemli bir yer tutmaz Ovada bircok sebzenin yetistirilmesine karsilik daglik yorede sadece patates tarimi yapilmaktadir Ilde mevcut olan 77 900 hektar dolayindaki tarim arazisinin yaklasik 3 000 hektari sebze uretimine ayrilmistir Ovadaki toplam sebze bahcesi arazisinin 850 hektari karpuz 800 hektari domates 285 hektari kavun ve 225 hektari da salatalik arazilerinden olusmaktadir Ayrica ovada uretilen domatesin ve karpuzun onemli bir kismi Kars Ardahan Agri Bitlis Mus Van ve Erzurum gibi illere pazarlanmaktadir Ovada uretilen sebzelerden kavun karpuz ve domates disindaki sebzeler daha cok yore halkinin temel ihtiyaclarini karsilamaya yonelik oldugundan bolge ekonomisinde pek onemli bir yer tutmaz Bunun disinda sogan patlican biber lahana turp ve fasulye gibi sebzelerin de uretimi yapilmaktadir Ildeki tahil tariminda yillara gore buyuk dalgalanmalar gorulur Bu durumda yagislarin duzensiz olmasi etkilidir Cunku tarim arazisinin 28 sinde ancak kuru tarim yapilmaktadir Tahil tariminda 1 sirada yer tutan bugdayi arpa misir ve celtik izler Tahil arazilerinin yaklasik 32 sini kaplayan arpa verim bakimindan bugdaydan biraz dusuktur Ayrica arpa bugdayin yetisemedigi yuksekliklerde de yetisebildiginden bolgenin yuksek daglik kesimlerinde bugdayin yerine arpa tercih edilmektedir Bu tercihte daglik kesimlerde hayvanciligin daha onemli bir yere sahip olmasi etkilidir Arpanin disinda tahil urunleri olup ilin tahil arazilerinin sadece 9 luk bir kisminda yetistirilen misir ve celtik daha cok yore halkinin temel ihtiyaclarini karsilamaya yonelik oldugundan bolge ekonomisinde pek onemli bir yer tutmaz Bolgede 2000 yili itibariyla 16 500 dolayinda ciftci ailesi bulunmaktadir Bolge ciftcilerinin ancak yariya yakini toprak sahibidir 2005 yili verilerine gore il halkinin 68 i tarim sektorunde 26 si hizmet sektorunde 2 si sanayiide ve 4 u de diger sektorlerde istihdam edilmektedir Igdir Ili Arazi DagilimiCayir Mera 41Tarim Alani 33Kullanilmayan Alan 26Orman Alani 1Igdir Kayisisi Igdir Kayisisi Salagi dunyaca unlu olan ve sadece Igdir yoresi ile Kagizman da yetisen bu kayisi turunun sekli eliptik olup simetrik bir yapiya sahiptir Cekirdekleri uzun seritli ve tatli oldugundan kuruyemis olarak tuketilebilir Erkenci bir cesit oldugundan Haziran ayinin son haftasinda olgunlasmaya baslar Igdir in en yaygin kayisi turu olan Salak cesidinin bircok faydasi oldugu bilinmektedir Igdir da Kaysi Agaci Varligi 2006 Salak 85Ordubat ve Teberze 10Agerik 5Igdir daki Meyve Sebze Uretimi Ton 2008 yili Domates 39 550Kavun 19 750Karpuz 18 510Kayisi 15 206Salatalik 9 775Elma 6 369Seftali 2 203Hayvancilik Igdir in Mor Karaman cinsi koyunu Canli hayvan ticaretine yonelik olarak cok sayida koyun yetistirilir Bu yuzden koyunculuk birinci sigircilik ikinci plandadir Koyun suruleri yazin yaylalardaki sulak cayirlara cikarilarak otlatilir Sekerpancari uretimi yayginlastiktan sonra sigir besiciligi gelisti Hayvanlardan sagilan sutlerin degerlendirildigi mandiralarda tereyagi ve kasar peyniri uretilir Hayvancilikta birinci sirayi koyun alir Onu sirasiyla keci sigir manda ve kumes hayvanlari izler Bolgede bulunan cayirlar kucukbas ve buyukbas hayvanlara yeterli gelmemektedir Bu yuzden hayvan yemleri hayvancilikta onem teskil eder Yapilan bir arastirmada koyun ve sigir yetistiriciliginin Turkiye ortalamasinin uzerinde oldugu tespit edilmistir Bolgede en cok yetistirilen hayvan olan koyunun yetistirilmesini guclestiren en onemli sorun yilin 4 6 aylik suresi boyunca arazinin karla ortulu kalmasi sonucu hayvanlarin agil veya komlarda beslenmesi zorunlulugudur Il cevresinde ozellikle Mor Karaman cinsi koyun yetistirilmektedir Bolgedeki koyun sayisi yildan yila degisiklik gosterse de son yillarda azalma egilimindedir Bolgede keci yetistiriciligi koyunculukla bir arada yurutulmektedir Genellikle ortalama bir koyun surusunde 5 10 tane keci bulunur Bolgenin toplam keci varligi 25 000 50 000 arasinda surekli degistirmektedir Yayla hayatinda cadir yapiminda kilindan yararlanmak icin yaylalarda onemli olcude kil kecisi yetistirilir Kil kecisi yetistiriciligini tesvik eden diger bir faktor de bu hayvanlarin sut verimlerinin koyunlara oranlara daha cok olmasidir Gercekten bolgede bir gunde bir koyun ortalama 0 5 1 kg arasi sut verirken bir keciden yaklasik 1 5 kg kadar sut cikar Ayrica keci daglik kesimlerde en ulasilmaz otlara bile ulasabilmektedir Bu yuzden yayla halkinda kecinin onemi ova halkina gore daha fazladir Manda yetistiriciligi gitgide azalmaktadir Ilcelere Gore Sigir Turu ve Sayisi 2000 Turu Merkez Ilce Karakoyunlu Tuzluca AralikInek 13 900 7 050 5 480 4 910Dana 9 600 6 150 4 740 2 500Okuz 350 17 750 42Boga 900 595 340 130Manda 950 276 113 600Toplam 25 700 14 088 11 423 8 180 Ovada buyukbas hayvancilikta kucukbas hayvancilik kadar buyuk bir oneme sahiptir Bolgede buyuk olcude mera hayvanciligi yapilmaktadir Bunun yaninda besi hayvanciligi da giderek onem kazanmistir Ayrica bolgede sut verimi yuksek oldugu icin az da olsa manda beslenir Cunku manda inege gore daha uzun sure ve miktarda sut verir ve et verim ortalamasi inekten daha fazladir Ilin toplam manda varligi 2 000 7 000 arasinda degismektedir Ayrica bolgede yuk cekmek icin beslenmekte olan az sayida at esek ve deve vardir Ancak 1987 den sonra deve onemini kaybettigi icin ilde deve nesli tukenmistir Ovadaki kumes hayvanciliginda bas sirayi tavuk alir Onu hindi ordek ve kaz gibi cesitli kumes hayvanlari takip eder Cok eskiden beri surdurulen bu faaliyet ilkel metotlarla ve ilkel irklarla daha cok aile tavukculugu seklinde surdurulmektedir 2006 yilinda bolgeyi etkisi altina alan kus gribi salginina kadar aile basina 5 10 adet tavuk dusuyordu Kumes hayvanlarinin 90 lik bir kismi tavuklardan olusuyordu 2006 yilinin baslarinda ilde ele gecirilen kumes hayvanlarinin 98 inden fazlasi imha edilerek bolge halkina hayvanlarin degeri odenmistir Igdir Ovasi ve cevresi aricilik bakimindan son derece elverisli sartlara sahip olmasina ragmen aricilik faaliyetleri yeterince gelismemistir 2000 verilerine gore en cok kovan 7 249 ile Tuzluca ilcesinde bulunmaktadir Onu 642 kovanla merkez ilce 193 kovanla Aralik ilcesi ve 154 kovanla Karakoyunlu izlemektedir Bolgenin baslica ari irki Kafkas Ari Irki dir Kovan basina 20 25 kg bal uretimi dusmektedir Sanayi Ilin bir tane Organize Sanayi Bolgesi vardir Kentte TMO ya ait silolar ve SEK e bagli Kars Sek Mama Isletmesi nin bir sut toplama merkezi bulunmaktadir Baslica sanayi kuruluslari dokuma sanayi kolunda calisan kucuk olcekli isyerleridir Kiti Hidroelektrik Santralinin Icinden gorunum Ilde sanayi tesisleri genel olarak tarimsal uretimden saglanan hammadde kaynaklarina dayanilarak kurulmustur Un biskuvi cikolata tuz ve yem fabrikasi ile tugla fabrikasi bulunmaktadir Genelde bu tesisler kucuk sanayi is yerlerinden olusan ve calistirdigi isgucu sayisi 5 10 civarinda olan ve hammaddenin bol oldugu aylara gore faaliyetlerini devam ettiren tesislerdir Uretim cogunlukla mevsimlik iscilerle saglanir Ildeki Biskuvi ve Cikolata Fabrikalari nda calisan kisi sayisi 155 tir Ilde 150 kisiden daha az personel istihdam eden kucuk ve orta olcekli isletmelerin sektorlere gore dagilimi incelendiginde calisan sayisi bakimindan en yogun sektorlerin insaat malzemeleri ve gida sanayi oldugu gorulmektedir Igdir Kucuk Sanayi Sitesi nde 317 adet is yeri mevcut olup faal olan bu is yerlerinde halen 550 civari kisi calismaktadir Ilde anayasanin 1163 sayili kanununa gore kurulmus kooperatif sayisi 33 adet olup bunun 3 adedi Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifi 7 si yapi 1 i tuketim ve 22 adedi de motorlu tasitlar kooperatifleridir Ilde Esnaf ve Sanatkarlar Odalari Birligi ne bagli toplam 7 adet meslek odasi bulunmaktadir Kiti Hidroelektrik Santrali Merkez ilceye bagli Calpala Koyu yakinlarinda Kiti Hidroelektrik Santrali bulunmaktadir Bu santral 1961 yilinda kurulup 1966 yilinda faaliyete gecmistir 2 tane tribunu bulunmaktadir Yillik ortalama enerji kapasitesi 6 GWh dir Ilde 2009 yilinda faaliyete gecen meyve puresi ve salca uretimi yapan bir fabrika mevcuttur Kurulan ikinci faberika ise 2010 yilinda hizmete giren Araslar Konsantre Meyve Suyu Fabrikasi dir Bu fabrikada elma kayisi seftali visne kiraz ve havuc gibi urunler islenmektedir Ayrica ilde ilk salca ve meyve konsantre fabrikasi UNIT Salca ve Meyve Konsantre Fabrikasi adi altinda Eylul 2010 da acilmistir Madencilik Igdir ili yer alti kaynaklari bakimindan zengin degildir Tuzluca ilcesinde bulunan kaya tuzu yaninda Aralik ilcesi ile Suveren Koyu arasinda Ponza Tasi Suyun yuzeyinde durabilen ve hamamlarda sirt keselemek icin kullanilan delikli ve sungerimsi tas madenine rastlanir Tuzluca ilcesinde bulunan tuz yataklarinin rezervi yaklasik 800 milyon ton olup 98 oraninda NaCl icermektedir Tuzluca Tuz Fabrikasi aylik 100 120 ton arasinda tuz uretim yapabilecek kapasitededir Ayrica Nahcivan a olan sinir kapisinin Igdir ekonomisine olan katkisi buyuktur fakat buradaki sinir kapisinda ticaret cesitliligi tam sinir kapisinin sehrin gelisimini buyuk oranda hizlandirdigi donemlerde sinirlandirilmistir Bu sinirlamada yore halkinin Nahcivan dan devamli olarak kacak mazot getirmesi etkilidir Ticaret Tarim ve hayvancilik 1992 yilina kadar bolgenin en onemli iktisadi faaliyet kollari durumunda olmustur Ancak bu tarihten sonra gerek PKK nin eylemlerinin yogunluk kazanmasi gerekse Dilucu gumruk kapisinin acilmasiyla birlikte tarim ve hayvancilik hizla onemini kaybederken ticaret cazibesi artan bir sektor haline gelmistir Bolgede tarim ve hayvanciligi ikinci plana iten en onemli sebepler olarak bolge hayvanciliginda cok onemli bir yere sahip bulunan ve cayir mera arazileri olarak kullanilan Buyuk ve Kucuk Agri Daglari ile diger yuksek kesimlerin PKK nin ussu kurmasindan dolayi yasak bolge ilan edilerek yaylaya cikislarin durdurulmasi silahli catismalar nedeniyle koyden sehre buyuk goc olaylarinin yasanmasi et ithaline izin verilerek yerli ureticinin yeterince desteklenmemesi ve Dilucu gumruk kapisinin acilmasiyla birlikte dis ticaretin agirlik kazanmasi gibi nedenler gosterilebilir Nahcivan Ozerk Cumhuriyeti ile olan cografi ve siyasi konumu da dikkate alinarak 20 05 1992 tarih ve 92 3065 Sayili Bakanlar Kurulu Karariyla Dilucu Sinir Kapisi ndan sinir ticaretine izin verilmistir 2008 yilinda Dilucu Sinir Kapisi ndan gerceklestirilen ihracat tutari 52 436 442 Dolar ithalat tutari ise 4 209 171 Dolar olarak gerceklesmistir Igdir in Aralik ilcesi sinirlari icerisinde bulunan Boralan Sinir Kapisi yeterince kullanilamamaktadir Ermenistan la olan ve Karakoyunlu ilcesinde bulunan Alican Sinir Kapisi ise 1993 yilindaki Karabag Savasi ve akabindeki Hocali Katliami ndan oturu suresiz olarak kapatilmistir Ticaret hayatini olumsuz yonde etkileyen en onemli nedenler arasinda bolgenin sinirda yer almasi onemli tuketim merkezlerine uzak olmasi islek karayollari uzerinde bulunmamasi sehirlesme olgusunun zayif olmasi ve sanayinin gelismemis olmasi yer almaktadir KonumKonum BilgileriIlce Kurulus Yili Onceden bagli oldugu ilce Alani km2 Rakim mt Merkeze km Ulasan YollarIgdir Merkez 1 273 860 06 01 05Aralik 1960 Merkez 852 819 45 06Karakoyunlu 1992 Merkez 269 847 13 06 01Tuzluca Cumh once 1 270 1 104 41 05IGDIR 1992 KARS 3 664Kultur ve sanatIgdir il genelinde merkez ilce Aralik Tuzluca Karakoyunlu ilcesi ve Melekli beldesinde toplam 5 adet Halk Kutuphanesi mevcut olup bu kutuphanelerde toplam 20 165 adet kitap ve sureli yayin bulunmaktadir Ancak cocuk kutuphanesi gezici kutuphane muze konservatuvar opera bale orkestra sanat galerisi fuar panayir tiyatro ve sinema gibi kulturel birim ve etkinlikler bulunmamaktadir Igdir da 29 Temmuz 2011 de bir 7 boyutlu sinema salonu simulatoru hizmete girmistir Kulturel ve dogal zenginlikler Igdir sinirindaki Meteor CukuruMeteor Goktasi Cukuru Il merkezinden yaklasik 42 km uzaklikta Karakoyunlu ya bagli Korhan Yaylasi sinirlari icerisinde yer alan bu cukur 1892 de bir goktasinin dusmesiyle meydana gelmis buyuk bir cukurdur Dunyada buyukluk ve derinlik acisindan Arizona da bulunan Barringer Krateri nden sonra 2 sirada gelir Genisligi 35 metre derinligi ise yaklasik 60 metredir Cukurun etrafinda bircok islenmis tasa da rastlamak mumkundur Zengin doga manzarasiyla ve dunyanin hicbir yerinde rastlanilamayacak cicek florasiyla bir renk cumbusu olan bu yer ayni anda uc devleti gorme imkani saglayan bir kavsakta bulunmaktadir Karakale Harabesi Igdir Ovasi nin batisinda Ermenistan sinirinda savunmaya elverisli olarak Urartular zamaninda insa edilmistir Bolgenin en eski yerlesim kalesi olup Orta Cag a ait bir yerlesim ozelligi tasimaktadir Calpala Koyu nun 2 km batisindadir Soykirim Anit Muze den bir Ermeni silahiSelcuklu Harmandoven Kervansarayi Igdir Il Merkezi ni Asma Koyu ne baglayan yolun 25 kilometresinde bulunan kervansaray 12 yuzyil Selcuklu tas islemeciliginin en guzel eserlerinden biridir 1986 yilinda koruma altina alinmistir Ancak hala harabe halindedir Kultepe Mezarligi Melekli Beldesi yakinlarindadir 1913 yilinda yapilan kazilarda Urartular a ait bir mezarlik kesfedilmistir Ayrica sus esyalari silahlar ve muhurler de bulunmustur Koroglu Kalesi Tuzluca ilcesinin Gaziler koyunun 10 km guneyinde sert kayalik uzerine kurulmus olan bir kaledir Koroglu bu kaleyi gozetleme kulesi olarak kullanirdi Aras Nehri nin gectigi bogazi korumak amaciyla yapilmistir Ahura Harabeleri nin uzaktan gorunusuAhura Harabeleri Aralik ilce merkezine 18 km uzakliktaki Ahura Buyuk Agri Dagi nin kuzey yamaclari uzerindeki Yakup Vadisi nde bulunmaktadir 1 750 metrede bulunan harabe MO 2 yuzyilda Artaksiyali Kralligi zamaninda kurulmus bir yerlesim yeridir Yerlesme 1930 yilindaki Agri Dagi Ayaklanmasi na kadar bu adla anilmis 1965 yilinda Yenidogan olarak ismi degistirilmistir Kumbet Igdir in Cakirtas koyunde bulunmakta olan bu eser Selcuklular tarafindan yapilmistir Ancak anilan kumbetin bakimsizliktan bazi yerleri onemli olcude tahrip olmustur Tuzluca Tuz Magaralari Tuz magaralari Tuzluca ilcesinde bulunmaktadir 55 donumluk bir araziyi kaplamaktadir Turkiye nin 100 yillik tuz ihtiyacini karsilayacak kapasitededir Tunellerde bulunan havanin bircok solunum yolu hastaligina iyi geldigi bilinmektedir Gunluk 60 ton tuz uretilmektedir Ancak tam kapasite calisirsa 200 ton tuzu da uretebilir Igdir Korgani Kalesi Kale Agri Dagi nin savunmaya elverisli sarp kayalarinda kervan ticaretini kontrol altinda tutmak icin Oguz Turkleri tarafindan 11 yuzyilda Igdir il merkezine 36 km uzaklikta kurulmustur Yapilan restorasyona ragmen yer yer bir kale harabesini animsatmaktadir Koc Basli Mezarlar Kocbasli mezar Hemen hemen Igdir Ovasi ndaki butun eski mezarliklarda bulunan koc basli mezarlar Igdir da kalici bir medeniyet izi birakan Karakoyunlular doneminden kalmadir Bu mezar taslari Karakoyunlulara gore yigit ve kahraman olan kisiler ile genc yasta olen genclerin mezarlarina dikilirdi Bu gelenek Karakoyunlular a Orta Asya Turk Kulturu nden gelmistir Cunku Karakoyunlular konar gocer bir topluluktu ve Karakoyunlularin iktisadi yapisi sadece hayvanciliga dayaniyordu Ayrica Igdir da Karakoyunlular ile ilgili 2 isim yerlesim birimlerine verilmistir Bunlardan biri Karakoyunlu ilcesi digeri ise merkez ilceye bagli Kuzuguden Koyu dur Koc basli mezar taslari Igdir sehir merkezinin 15 km kuzeydogusundaki Karakoyunlu Ilcesinde bulunan Karakoyunlu Acik Hava Muzesi nde sergilenmektedir Igdir da bulunan Koc basli mezar taslari Erzurum Kultur ve Tabiat Varliklari Koruma Kurulu nca 1991 senesinde koruma altina alinmistir En cok basli mezar heykeli bulunduran koyler Asagierhaci Bayraktutan Cakirtas Kulluk Yayci koyleridir Ermeniler Tarafindan Katledilen Sehit Turkler Anit ve Muzesi Ermeniler Tarafindan Katledilen Sehit Turkler Anit ve MuzesiIgdir i sembolize eden Leylek heykeli Bu anit 1915 1920 tarihleri arasinda bolgede yasayan Ermeni saldirilari sembolize etmektedir ve ilgili belgeler bulundurulmaktadir Her ay 4 000 civarinda ziyaretci muzeyi gezmektedir 350 m2 kapali Muze 2 havuz ve 36 m yuksekliginde 5 adet kilictan olusmaktadir Etrafi yesil alan ve park olarak insa edilmektedir Toplam 14 000 m2 alani kapsamaktadir Yerden yuksekligi 43 5 metredir Dolayisiyla Turkiye nin en yuksek anitidir Yapimina 1 Agustos 1997 tarihinde baslanmis ve 5 Ekim 1999 tarihinde hizmete girmistir Anit insaatinda Turkiye nin farkli illerinden getirilen mermerler kullanilmistir Ancak taslarin eskimesi uzerine restorasyona tabi tutularak 2005 yilinda yeniden ziyaretcilere ucretsiz olarak acilmistir Muzede Ermenilerin toplu oldurmesini ispatlayan ve Ermeni Soykirimi ni reddeden belgeler ve esyalar vardir Muze girisinin sag tarafindaki odada katliamlara ait fotograflar sol tarafindaki odada ise soykirim arastirmalari icin bir kutuphane bulunmaktadir Muzede 570 adet kitap 260 adet resim cinayet resimleri 1973 1985 yillari arasinda Ermeni orgutu ASALA tarafindan oldurulen diplomatlarin fotograflari korunmaktadir Muzenin giris kapisi Selcuklu geleneklerine gore yapilmistir Anit ucgen arazinin odak noktasinda yukselmektedir Suni bir tepenin ortasinda konuslandirilan 5 kilicin da egri uclari yukarida birleserek kubbe seklini almaktadir Bu haliyle Selcuklu turbelerini andirmaktadir Leylek Heykeli Igdir sehir merkezinin girisinde bulunan devasa iki leylegin bulundugu heykel leyleklerin Igdir in sembollerinden biri oldugunu acikca ortaya koymaktadir Turizm Igdir in sembolu olan leylek Bolgede kendine has ozellikleri olan Igdir Dogu Anadolu Bolgesi nin Cukurova si olarak anilmaktadir Tarihi kulturu folkloru doga guzellikleri ve ozel iklim ozelligi ile dort mevsimi bir gunde yasatan ve uc ulke ile sinir olan yakin zamanda bolgenin turizm merkezi olan ilin ayri bir guzelligi de ovasindaki meyve bahceleri pamuk tarlalari yamaclarindaki kir cicekleri yaylalar dogal su kaynaklari ve ile hayat veren Aras Nehri ile Agri Dagi kentin turizm potansiyelini ortaya koyar Ayrica Agri Dagi Igdir in her noktasindan gorulebilmektedir Kentte dini gunler olan Nevruz Bayrami ve Muharrem ayi ile 14 Kasim da ilin dusman isgalinden kurtulusunda cesitli etkinlikler duzenlenir Ayrica Igdir da basta Kayisi Festivali Korhan Yaylasi Festivali ve Geleneksel Agri Dagi Festivali olmak uzere bircok festival duzenlenmektedir Gelenek ve gorenekler Evlenme Evlenmede bazi devreler vardir Bu devreler kiz begenme elci gitme soz kesme ve belge takma nisan ve dugundur Kiz Begenme Evlenme cagina gelen gencler ailenin iznini aldiktan sonra dugun gibi yerlerde kiz begenirler Elci Gitme Erkek tarafi kiz ailesince de begenilirse kiz tarafina hatiri sayilir kisilerle elci gonderilir Kiz evine giden elciler Allah in emrini alarak kizin rizasi alinip kiz babasindan istenir Soz Kesme ve Belge Takma Kiz tarafindan soz alininca erkek tarafi birkac gun sonra soz kesmek icin kiz evine gider Erkek tarafi bu gidisinde seker kolonya goturerek oradakilere ikram eder Kiz tarafina verilecek baslik ve altin gibi diger seyler kesin karara baglanir Daha sonra hayir dualarla kizin parmagina belge yuzugu takilir Nisan Kararlastirilan gunde nisan toreni yapilir Nisan torenini bazi aileler calgisiz yemekli yaparlar Bazi aileler ise calgili yaparlar Dugunun bir safhasinda kiza yuzuk takilir Erkek ailesi tarafindan altin ve bilezikleri takilirken kiz ve oglanin yakin akrabalari ve komsulari da hediyelerini verirler Dugun Nisandan sonra dugun gunu her iki aile tarafindan kararlastirilir Dugunden bir iki gun once dugun hazirliklarina baslanir Her iki aile alisveris icin pazara cikar ve alinan esyalar genellikle gelin ve gelin akrabalarina alinir Bunun yaninda soz kesme esnasinda taahhut edilen esyalar alinir Dugun toreninin yapildigi gunun ertesi gelinin duvagina gidilir Burada da kizin ve erkegin akrabalari cesitli hediyeler verirler Koc Katimi Bu yorenin en eski geleneklerinden biridir Bu adet koyun suruleri olanlar arasinda yapilir Ekim ayinin son haftasinda yapilan bu torende koclar renk renk boyanir cesitli meyve elma vs ve sekerlemelerle suslenir Koc katimi gunu bayram havasinda yasanir Koclar surunun icerisine birakilir Kirvelik Kirvelik Oguz Turkleri nden kalmis bir gelenektir Ayrica Muslumanlar icin de cocuklari sunnet ettirmek Islam dininin gereklerindendir Kirveleri cocuk sahipleri secerler Eskiden oldugu gibi bugun de kirvelige cok buyuk onem verilir Soyle ki kirve kirve kizini alamaz Bazi aileler sunnet yaparken aynen dugunde oldugu gibi calgili ve eglenceli yaparlar Bazi aileler ise yemekli yaparlar Cocuklara sunnet olduktan sonra davetliler ve yakinlari tarafindan para ve cesitli hediyeler verilir Ayrica iki gun sonra da kulden cikarma yapilir Bayram Gormeleri Bayram gunleri akrabalar dostlar birbirlerini ziyaret ederler Yorede Nevruz Bayrami na da ayrica buyuk onem verilir Bu bayramda da dost akraba ve hasta ziyaretine gidilir hal ve hatir sorulur Muharrem ayi etkinlikleri Il halkinin Azeri kokenli olanlari Azerbaycan nufusunun buyuk kismi gibi Siiligin Caferi koluna mensuptur Bu yuzden Kerbela Olayi ozellikle Siilerde buyuk yasa yol acmistir Igdir ve cevresinde Muharrem ayinin ilk gununden baslayan 60 gunluk yas tutma doneminde Azeri kokenli vatandaslarda eglenmek kiz alip vermek dugun yapmak ve buna benzer hayir islerinin yapilmamasina ozen gosterilir Muharrem ayinin 10 gunune asura 9 gunune de tasua denir Yas ilk 10 gunde belirgin bir bicimde tutulur Muharrem in birinci gunu Kerbela Yasi nin birinci gunudur Camilerde ve evlerde mersiyeler okunur Mersiyeye gelmek sevap sayilir 9 gun olarak adlandirilan Tasua da yemek ve ihsan verilir tiras olunmaz banyo yapilmaz kana kana su icilmez camasir yikanmaz Her caminin bir destesi olusturulur Bu desteler koy koy dolasarak zinciri vucuduna vurarak Sahseyh tepinir 10 gun olan Asura da sii imamlarindan biri olan Ali oglu Huseyin in oldurulmesi dolayisiyla en buyuk yas tutulur Bu gunde genellikle herkes siyah giyinir Desteler oldukca coskulu bir sekilde zincir vurur 10 gunun ogle vaktine kadar bu torenler yapilir Asura gununde Igdir da her yer kapalidir Hatta Caferi Mezhebi ne bagli olmayanlar bile bu gelenege uyup is yerlerini acmazlar torenlere katilirlar Muharrem ayi boyunca camiler dolup tasar Camilerde Kur an dan ayetler okunur ve hocalar halka Kerbela Olayi ni anlatir Nevruz kutlamalari Nevruz Igdir halkinda tabiatin uyanis duygusunu canlandirir ve buyuk cosku yaratir Igdir da 21 Mart ta kutlanan Nevruz Bayrami nda yapilan etkinlikler Evler ve bahceler yeniden temizlenir boya badana yapilir Hali ve kilimler yikanir Aile fertleri imkanlar olcusunde bayramliklar alir ve giyinir 21 Mart tan 3 hafta once bugday ekilir ve Nevruz gunu yesil halde toplanarak asurede kullanilir Yeddi Levin denilen ve en az 7 cesitten olusan cerez ve meyve hazirlanir Fakir ve yoksullara yardim edilir Kus olanlar baristirilir Hasta ziyaretlerine gidilir Baca baca yapilir Ates yakilip ustunden atlanir Kapilara gizlice kulak asilir Yumurtalar kirmiziya boyanir ve tokusturulur Kapilara sal asilir Cesitli eglenceler duzenlenir Kabir ziyaretleri yapilir Nisanli kiza Nevruz hediyesi goturulur Kufur edilmez dedikodu yapilmaz ve kavga edilmez Tatli yapilip dagitilir Korkak olarak bilinen insanlarin uzerine su dokulur Halk oyunlari Gaytagi Oyunu Kafkas Oyunlari ndan ozellikle Azeri Oyunlari butun canliligi ile Igdir Kars ve Ardahan basta olmak uzere Turkiye nin bircok ilinde oynanmaktadir Igdir halki ile Azeri halk kulturunun yuksek derecede benzer olmasi bu iki halkin halk oyunlarinin da yuksek derecede benzer olmasini saglamistir Bu oyunlarda kahramanlik asalet yardim severlik vatan sevgisi ask tabiat sevgisi gibi konular islenmistir Bu oyunlarin tamami veya en az biri ikisi her Igdir li tarafindan oynanabilinmektedir Bu sayede kusaktan kusaga aktarilabilmektedir Bu oyunlar genellikle dugunlerde sunnetlerde veya sevincli gunlerde oynanir Igdir Yoresi Halk Oyunlari nda Calinan Muzik Aletleri Garmon davul gosa nagara tar kemence balaban tulum tutek klarnet zurnaEl sanatlari Igdir ve yoresinde el sanatlarinda buyuk bir canlilik goze carpmaktadir Koylerde ozel kok boyanin kullanildigi yun veya pamuktan birbirinden guzel hali kilim halca bir tur kilim orulmektedir Bunlarin uzerinde genellikle Karabag ve Kafkas motifleri gorulmektedir Bolgede bilhassa kis aylarinin vazgecilmez giyeceklerinden olan yun coraplar da onemli bir yere sahiptir Bunlarin uzerinde birbirinden farkli hayvan ve bitki motifleri gorulmektedir Yoresel yemekleri Yoreye ait pek cok lezzetli yemekler bulunur Bunlardan bazilari sunlardir Tas kofte Yogurt Corbasi Sorbasi Bozbas Tavuk Corbasi Kavurma Gaygana Ayranasi Sabahasi Helise Tandir sis Eksili Yag Corbasi Sorbasi Cilvir Omacasi Sutlu Pilav Tapan Fetir Omac helvasi Kaysafa Lepeli etli pilav Eriste Kuymak Hasida Kete Kelecos Patlican Receli Nabat ve Kavut SporIgdir in futbol liglerindeki tek takimi Igdir FK 2 Lig de mucadele ediyor Ayrica futbol kadin 3 liginde 1 ve Turkiye Basketbol Ligindede 1 takimi da liglere katilmistir Onemli spor tesisleri Igdir Sehir Stadyumu 5 000 Prof I Hakki Yilmaz Spor Salonu 1 300 Igdir Kapali Yuzme Havuzu y olimpik 500 Kaynakca Valiler Kararnamesi yayinlandi 41 ilin valisi degisti NTV 10 Haziran 2020 10 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2020 2014 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2015 Arsivlenmis kopya PDF 24 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 18 Subat 2020 Ibrahim Guner Oguz Simsek Igdir da Halk Takvimi ve Halk Meteorolojisi Turk Cografya Dergisi Sayi 33 s 129 Istanbul 1998 Hasan Buyruk 2006 Tarihi ve Kulturel Varliklariyla IGDIR Igdir Belediyesi Kultur Yayinlari No 2 sf 28 a b Temel Britannica Ansiklopedisi Cilt 8 Ek madde Igdir s 8 5 ve 8 6 Hurriyet Yayinlari 1992 a b c d e f g h Her Yonuyle Igdir Ziya Zakir Acar 1 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2007 Igdir Rasat Istasyonu 2000 yili verileri a b c d e f g Surmeli Cukurda Igdir Ziya Zakir Acar Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Surmeli adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme McDowall David 2004 A modern history of the Kurds 3 rev and updated bas Londra I B Tauris s 29 ISBN 9781850434160 a b c d e Bulut Faik 20 Subat 2022 Independent Turkce Independent Turkce 23 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Kasim 2022 Rusca Svod statisticheskih dannyh o naselenii Zakavkazskogo kraya IGDYRSKIJ UChASTOK 1886 g 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tiflis 1893 Pervaya vseobshaya perepis naseleniya Rossijskoj Imperii 1897 g Raspredelenie naseleniya po rodnomu yazyku i uezdam Rossijskoj Imperii krome gubernij Evropejskoj Rossii Demoscope Rusca 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ocak 2021 Ibrahim Guner Ilimiz Igdir Igdir 1993 s 69 Caucasian calendar for 1917 Rusca 72 bas Tiflis Tipografiya kantselyarii Ye I V na Kavkaze kazenny dom 1917 ss 214 221 4 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Kara Hidayet Yuca Sami 2010 History Studies International Journal Of History Cilt Volume 2 Issue 3 ss 189 200 doi 10 9737 hist 218 12 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Surmeli s 82 Surmeli s 84 a b c d e f 75 Yilinda Igdir Igdir Valiligi Yayinlari Igdir Sevdasi Mucahit Ozden Hun Arsivlenmis kopya 21 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Subat 2024 25 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Subat 2020 Arsivlenmis kopya PDF 24 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 18 Subat 2020 2000 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2007 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2008 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2009 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2010 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2011 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2012 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 20 Subat 2013 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2013 2013 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 15 Subat 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 15 Subat 2014 2014 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2015 a b c d e f g Adrese Dayali Nufus Kayit Sistemi Sonuclari html Dogrudan bir kaynak olmayip ilgili veriye ulasmak icin sorgulama yapilmalidir Turkiye Istatistik Kurumu Erisim tarihi 13 Nisan 2016 Igdir Nufusu nufusu com Erisim tarihi 5 Subat 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Igdir Nufusu nufusune com Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Arsivlenmis kopya 18 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Haziran 2020 9 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Haziran 2020 2 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Haziran 2020 Cankaya sf 24 Cankaya sf 23 a b Buyuk Larousse Ansiklopedisi Cilt 11 Igdir maddesi s 5467 Milliyet Yayinlari 1992 a b Cankaya sf 26 Yesil Igdir Gazetesi 3 Ocak 2006 tarihli sayisi Cankaya sf 25 Igdir da salca uretimine baslandi 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde internethaber com Cetinkaya sf 33 Cankaya sf 35 Icisleri Bakanligi Iller Idaresi Genel Mudurlugu a b Karayollari Genel Mudurlugu Sanat Tarihi Arastirmalari Istanbul 1970 Rahmi Unal CNNTurk com 29 Temmuz 2011 1 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Ocak 2011 WebCite 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d e Kultur ve Turizm Yonleriyle Igdir Ziya Zakir Acar Arslan Muhammet 2009 Erzurum A U Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Dergisi Sayi 40 1 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Aralik 2010 WebCite 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde 23 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Subat 2008 Igdir Soykirim Aniti makale Prof Dr C A Kiyasi Igdir Dugun Adetleri Hidayet Demirel a b c Ilimiz Igdir 1993 Doc Dr Ibrahim GunerDis baglantilarWikimedia Commons ta Igdir Province ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Igdir Kaymakamligi 1 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Igdir Belediyesi 28 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Igdir YerelNET 21 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde