Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Asya veya Asya Kıtası, Avrupa'nın doğusunda, Büyük Okyanus'un batısında, Okyanusya'nın kuzeyinde ve Arktik Okyanus'un güneyinde bulunan kıta, yüz ölçümü olarak Dünya'nın en büyük kıtası, aynı zamanda nüfus açısından en kalabalık kıtasıdır. Sınırları değişkenlik gösterse de Avrupa ve Afrika kıtaları ile kara sınırı vardır. Avrupa ile birlikle Avrasya'yı, Avrupa ve Afrika kıtalarıyla birlikte Eski Dünya'yı oluşturur. İnsanlığın Afrika'dan çıktıktan sonra ayak bastığı ilk kıta olan Asya, aynı zamanda Dünya üzerindeki birçok dinin çıkış bölgesidir. Ortadoğu kökenli İslam, Hristiyanlık gibi İbrani dinler ile Hint Yarımadası kökenli Budizm ve Hinduizm gibi Dharmatik dinler buna örnektir. Kuzey Kutup Dairesi'nden Ekvator'a kadar uzanan Asya Kıtası, yeryüzünün en alçak noktası olan Lut Gölü ve en yüksek noktası olan Everest gibi çok farklı yeryüzü şekillerini içinde barındırır.
| Asya | |
|---|---|
 | |
| Alan | 44.579.000 km² (17.212.000 sq mi) |
| Nüfus | 4.762.126.528 |
| Yoğunluk | 89/km²(226/sq mi) |
| Ülkeler | 47 |
| Halklar | Türk halkları Hintler Çinliler Araplar Moğollar Gürcüler Ermeniler Japonlar Ruslar İran halkları |
| Dil aileleri | Türk Dilleri Hint Dilleri İran Dilleri Çin dilleri Güney Kafkas Dilleri Slav Dilleri Moğolca Japonca Arapça Ermenice |
| Büyük şehirler |  İstanbul Pekin Tokyo Yeni Delhi Tiflis Bakü Cakarta Riyad Astana Aşkabat |
| Zaman dilimi | (Türkiye) (Rusya) |
Tanım ve sınırlar
Tarihçi Herodot tarafından bu terim ilk kez bugünkü Salihli Ovası, sonraları da Gediz Havzası'nı nitelemek için kullanılmıştır. Sardes'in zenginliklerini anlatırken bu kenti Asya'nın başkenti olarak betimlemiştir. Zamanla Asya terimi önce Anadolu yarımadası sonraları ise Çin'e ve Moğolistan'a kadar (Marko Polo'nun keşifleriyle) olan toprakların tamamı için kullanıldı.
Asya'nın sınırları hakkında birçok araştırmacı farklı görüşler ileri sürse de, en doğru kabul edilen sınırları; Ural Dağları, Ural Nehri, , Karadeniz, İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Ege Denizi, Akdeniz, Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz üzerinden çekilecek bir hat oluşturur. Kıtanın en kuzeyinde, Rusya'da (77° 42' 55" K paraleli) yer alırken, en güneyinde, Malakka Yarımadasındaki (1°14'17" K paraleli) bulunur. Adaları esas aldığımız takdirde, adası (81°16'23" K paraleli) ile Endonezya'ya bağlı (11°00'19" G paraleli) arasında 10.245 km'dir. Kıta doğu batı doğrultusunda; Türkiye'nin anakaraya bağlı en batı ucu olan Çanakkale'nin Ayvacık ilçesi (26° 24' 17" D meridyeni) ile Çukçi Yarımadasında (169° 40' 17" D meridyeni) arasında 8.200 km'dir.
Asya-Amerika sınırı
Asya, kuzeyden Arktik Okyanusu ile sınırlıdır. Kuzey doğuda, Amerika'dan sığ bir deniz olan 100 km genişliğindeki Bering Boğazı vasıtası ile ayrılmaktadır. Kıta doğuda Büyük Okyanus ile sınırlanır. Ancak kıyı açıklarında okyanus tabanından yükselen kuzey-güney doğrultulu dağların su üzerine çıkan kısımlarını oluşturan ada ve takım ada girlandları yer almaktadır. Burada; Aleut, Japon, ve derin deniz çukurluklarından geçen ve "" adı verilen bir çizginin batısındaki bölge ile orada yer alan ada ve takım ada girlantları Asya anakarasına aittir.
Asya-Afrika sınırı
Süveyş kanalı ve Kızıldeniz ile sınırdır. Kanalın doğusunda kalan ve Mısır, Sina Yarımadası Asya'dadır.
Asya-Okyanusya sınırı
Kıtanın güneydoğu sınırı biraz karışık olmakla birlikte Sunda Adaları ile Arafura Denizi arasından geçen hat sınır olarak kabul edilebilir. Kıtayı güneyden Hint Okyanusu sınırlandırmaktadır.
Asya-Avrupa sınırı
Asya'nın, Avrupa'nın doğusu ile iç içe girdiği batı sınırı ise oldukça tartışmalı bir meseledir. Mesela Anadolu Asya kabul edilmesine rağmen Avrupa'nın güneydoğusuna daha çok benzemektedir ve Doğu Avrupa Ovası da Asya'nın kuzeydoğusuyla benzerlik gösterir. Ancak kabul edilen görüşe göre Anadolu ve Kafkaslar Asya'dan sayılırken Trakya Avrupa'ya dahil edilmektedir.
Tarih
İnsanların Asya'ya yayılması ile Asya tarihinde genel olarak Avrasya stepleri, Doğu Asya, Güney Asya ve Orta Doğu önemli rol oynamıştır. Asya kıtasının kuzey kısımları gür ormanlar ve tundra ile kaplı olması nedeniyle bu alanlarda çok az insan yaşamıştır.
Tarih öncesi
Asya'ya ayak basan ilk hominidin 1.8 milyon yıl önce Afrika'dan göç etmiş Homo erectus olduğu ve burada 40.000 yıl öncesine kadar da yaşadığı düşünülmektedir. Bu türe ait Java Adamı ve Pekin Adamı gibi fosiller Güneydoğu ve Doğu Asya'da bulunmuştur. İlk modern insanın ayak basması ise 60.000 ila 100.000 yıl önce gerçekleşmiştir.
Tarih öncesi çağlarda Asya'da üretilmiş çeşitli kalıntılar bulunur. Örneğin MÖ 10.000 yılına tarihlenen ve Türkiye'nin güneydoğusunda yer alan Göbekli Tepe Asya kıtasında yer alır ve bilinen en eski insan yapımı dini yapılardan biridir. Bu tarihten kısa bir zaman sonra ise Ortadoğu'da Tarım devrimi başlamış, Bereketli Hilal denen bölgede ilk tarım faaliyetleri yürütülmüştür. Bu, ilerleyen çağlarda bu bölgede ilk devletlerin kurulmasına ve medeniyete zemin hazırlamıştır.
Bronz ve Demir Çağları
Asya'da Bakır ve Bronz Çağı sırasında pek çok arkeolojik kültür gelişmiştir. İlk at evcilleştirme izlerine sahip Botai kültürü, günümüzdeki Hint-Avrupalıların köklerini oluşturacak Andronovo, BMAC ve Afanasiyevo kültürü gibi Proto-Hint-Avrupa kültürleri Orta Asya bölgesinde yer almıştır ve bu kültürler göçebe ve bazen yerleşik hayatı benimsemiştir. İndus Vadisi Uygarlığı'da bu dönemde Güney Asya'da gelişmiştir. Bu yaklaşık 2000 yıllık zaman zarfında Çin ve Mezopotamya bölgelerinde Akkadlar, Asurlar, Babil, Hititler ve Shang Hanedanı gibi devletler oluşmaya başlamış, yazı da Mezopotamya'da MÖ 4500 dolaylarında Sümerler tarafından geliştirilmiştir.
Demir Çağı ve sonrası
Orta Doğu, MÖ 7. yüzyıldan itibaren İrani kökenli Med ve Ahameniş İmparatorlukları'nın kontrolüne girmiştir. Büyük İskender M.Ö. 4. yüzyılda Türkiye'den Hindistan'a kadar bir alanı ele geçirerek Ahamenişleri çökertmiştir. Daha sonra bu devlet daha küçük devletlere bölünmüş, Selevkos ve sonrasında Partlar ve Sasaniler bu bölgeleri ellerinde tutmuştur. Roma kontrolüne giren Ortadoğu daha sonra çeşitli farklı halkın egemenliğine girmiştir. Bunlardan biri olan Osmanlı İmparatorluğu 16. yüzyıldan itibaren Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Balkanlar'ı kontrol altına almış, ancak 20. yüzyılda yıkılıştır.
Çin'de MÖ 200 sonrasında, Qin Hanedanı döneminde büyük bir genişleme yaşanmış, Güney Çin ve Vietnam bu hanedanın hakimiyetine girmiştir. Ayrıca Konfüçyüsçülüğün temelleri atılmıştır. Daha sonra gelen Han Hanedanı İmparatorluğu daha da genişletmiş, Orta Asya'ya kadar uzanan bir devlete dönüştürmüştür. Bu hanedanın yıkılması ile Üç İmparatorluk dönemi başlamıştır. Bu hanedanları Tang, Song, Yuan ve Ming izlemiştir. Ming Hanedanı'nı Qing Hanedanı devirmiş, ülkeyi 17. yüzyıldan 20. yüzyılın başına kadar yönetmiştir.
Birçok antik uygarlık, Çin'e bağlı İpek Yolu'nda gerçekleşen ticaret sonucunda Hindistan, Orta Doğu ve Avrupa üzerinden birbirlerini etkilemiştirler. Hindistan'da başlayan Hinduizm ve Budizm dini Güney ve Doğu Asya üzerinde önemli bir etkisi olmuştur. Ayrıca Avrasya steplerinde gelişmiş İskitler, Hiung-nu, Kimmerler ve Sakalar gibi halklar Asya kıtasının geniş bölgelerini kontrol etmiştir. Daha sonra bu bozkırlar, Türki ve Moğol halkların istilalarında da rol oynamıştır.
İslam halifeliği ve diğer İslam devletlerinin 7. yüzyılda başlayarak tüm Ortadoğu'yu kontrol altına almış, daha sonra Hindistan ve Endonezya'ya kadar genişlemiştir. Haçlı Seferleri Müslümanların elinde bulunan Kutsal Toprakları geri almak için Hristiyan Avrupa'nın girişimi ile 12. yüzyılda başlayan bir takım mücadeleler olacaktır. Moğol İmparatorluğu 13. yüzyılda Asya, Çin'den Avrupa'ya kadar uzanan bölgelerin büyük bir kısmını, tüm Asya'nın ve Avrupa'nın büyük kısmını ele geçirecektir.
Rus İmparatorluğu ilerleyen zamanlarda Sibirya'nın tüm kontrolünü ele geçirdi ve 19. yüzyılın sonunda Orta Asya'yı hakimiyet altına almaya başladı.
Coğrafya
Eski Dünya kara kütlesinin bir parçası olan Asya 44.391.163 km2yüzölçümü ile dünyanın en büyük kıtasıdır. Asya, kuzey-güney doğrultusunda 8.490 km genişliğindedir. Aynı zamanda 1.010 metrelik ortalama yükseltisiyle de dünyanın en yüksek kıtasıdır. Asya bu yükseltisini; dünyanın en yüksek zirvelerini bünyesinde barındıran Himalaya Dağları'na borçludur.
Dünya üzerinde bulunan çeşitli en büyükler Asya'da toplanmıştır. Asya; kıtaların en genişi (44 391 163 km2) ve ortalama yükseltisi en fazla olanı (1 010 m)'dır. Ayrıca dünyanın en yüksek tepesi Everest tepesi, 8.848 m, en büyük gölü olan Hazar Denizi, en derin gölü Baykal Gölü, dünyanın deniz seviyesinden en alçak yeri olan Lut Gölü, göl yüzeyi -392 m ve dünyanın en alçak havzası Turfan Havzası -154 m Asya kıtasında bulunmaktadır.
Maden bakımından oldukça zengin olan Asya kıtasında dünyada nadir bulunan uranyumdan, en bol bulunan kömüre kadar bütün madenler çıkarılmaktadır. Arabistan Yarımadasında, Sibirya'da ve Tibet Yaylasında petrol; Sibirya'da elmas, demir, petrol, kurşun; doğuda, altın, demir, mangan; Hindistan'da alüminyum, mika, mangan, demir; Pakistan ve Afganistan'da krom en önemli madenlerdendir.
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Hunza Vadisi -
![image]()
Temel bölgeler
- Orta Asya (-stan ülkeleri)
- Doğu Asya (Uzak Doğu)
- Kuzey Asya (Sibirya)
- Güney Asya (Hint Yarımadası)
- Güneydoğu Asya (Doğu Hint Adaları veya Hindiçin)
- Batı Asya (Orta ve Yakın Doğu)
İklim
Her türlü iklimin görüldüğü Asya kıtasını dört iklim kuşağına ayırmak en uygun yoldur. Bunlar; Kuzey ve Kuzeydoğu Asya, Orta Asya, Güney ve Güneydoğu Asya ile Akdeniz ve Ekvator bölgesidir. Kıtanın kuzeyinde bulunan Arktik Okyanusu ve Kuzey Kutbu, bölgenin iklimini tamamen etkiler. Deniz, senenin birkaç haftası haricinde don halindedir. Irmaklar ancak yazın iki üç ay akabilir. Kalan zamanlarda don halindedir.
Kuzeyi teşkil eden Sibirya bölgesinde sıcaklık kışın -50 dereceye kadar düşmekte, yazın ise, en sıcak mevsimde ancak 15 dereceye çıkabilmektedir. Kuzey kuşaktan hemen sonra gelen Orta Asya sert bir kara iklimine sahiptir. Tibet Yaylasının Himalaya ve diğer dağ silsilelerinin bulunduğu bölgede sıcaklık farkları çok yüksektir. Kara ikliminin bir başka özelliği olan yağışların az olması da haliyle mevcuttur. Güney ve Güneydoğu Asya bol yağışlı ılıman Muson iklimine sahiptir.
Yağışlar mevsimlere göre değişiklik arz etmekte olup, yağışlarda en büyük tesir, yazın denizden karaya esen muson rüzgarlarıdır. Kışın tam aksi istikamette, yani karadan denize doğru esen muson rüzgarları, Hindistan' dan çıkıp denizi aşarak, Japonya'nın üzerinden geçerken, bol yağmur yağmasına sebep olurlar.
Ön Asya'da Akdeniz kıyılarında bulunan bölgelerde, ılıman Akdeniz iklimi hüküm sürer. Yaz mevsiminde çok sıcak olan bu bölge kış aylarında ılıman ve bol yağışlı olur. Ekvator bölgesindeki adalarda ise, bütün sene boyunca ortalama sıcaklığı 27 °C olan ekvator iklimi hakimdir. Asya kıtasının en sıcak bölgesi Arabistan ve Irak bölgesidir. Bağdat'ta yazın sıcaklık gölgede 50 dereceye kadar çıkar.
Her yönde olduğu gibi yağışlarda da büyük farklılıklar göze çarpar. Yağış ortalaması kuzeybatıdaki çöllerde sıfırdır. Cava, Sumatra, Borneo adaları ile Birmanya'nın bulunduğu güneydoğuda yağış ortalaması 3000 milimetreyi geçer. Akdeniz kıyıları genellikle kış aylarında bol yağış alır. Hindistan ve Birmanya' da yaz mevsimi boyunca devam eden yağışların arkasından sık sık kış kuraklığı gelir.
Kurak mevsimin uzun olduğu bölgelerde mahsul yılda ancak bir defa ekilir. Yağışlar olmadığı zaman ekim yapılamadığından mahsul seneye kalmaktadır. Bu sebepten Hindistan ve Çin'de yağışların yetersiz olmasından dolayı zaman zaman büyük kıtlıklar olmuştur. Kurak mevsimin uzun olmadığı bölgelerde bir yılda iki defa mahsul alınabilir.
Bitki örtüsü
Bitki örtüsü, tabii olarak iklime bağlı olduğu içindir ki, Asya kıtasının bitki örtüsü de iklimi ile çeşitlilik arz eder. Arktik Okyanusu yakınlarında, buz ve soğuktan dolayı sadece buzlar eridiği zaman ortaya çıkan yosun ve bir iki çeşit bitkiden müteşekkil bir bitki örtüsü mevcuttur. Hiç ağaç bulunmayan bu ovalık bölgede bulunan bu tip bitki örtüsüne "tundra" adı verilir. Tundra bölgesinin güneyinde Tayga denilen bölge yer alır. Meşe, çam, ladin vs. ağaçlarından meydana gelen bu balta girmemiş ormanlık bölge, kıtayı doğudan batıya bir yeşil kuşak gibi aşar. Bu Tayga bölgesinin güneyinde Orta Asya'nın tipik karakteri olan bozkırlar ve çöller şeridi uzanır. Bu şeridin güney sınırı olan Orta Asya dağ silsilelerinin akabinde bulunan Muson bölgesinde yaprak döken ağaçlar bol bulunur. Bu daha ziyade kıyı bölgeleridir.
Fauna
Arktik Okyanusu kıyılarında ayıbalığı, foklar, , kutup ayısı ve bazı deniz kuşları bol miktarda bulunur. Sibirya ormanlarında ren geyiği, boz ayı, kurt, tilki, vaşak, , sincap gibi orman hayvanlarına çok sayıda rastlanır. Bozkırlarında ceylan, karaca, at, deve, tarla faresi, dağ sıçanı, bıldırcın, bağırtlak, kırlangıç, çavuşkuşu gibi hayvanlar yaşar. Orta Asya çöllerinde ise kertenkele, yaban eşeği ve gibi hayvanlar yaşamaktadır.
Hindistan ve Çin, hayvan çeşidinin bol olduğu yerlerdir. Fakat bilgisizce ve usulüne uygun olmadan yapılan avlanmalar, çoğu hayvanın neslini tüketmiş, çoğunun ise tükenmeye yüz tutmasına sebep olmuştur. Kaplan ve panda, nesli azalan hayvan türlerinin başında gelmektedir. Çakal, misk kedisi ve firavun faresi, yaygın haldedir. Hindistan' da maymun, geyik, karaca, Hint gergedanı, Hindistan filleri, kartal, tavuskuşu, papağan, sülün, Yalıçapkını, turna, balıkçıl, timsah, Kobra ve komodo ejderi başta gelen hayvan türlerindendir. Tropikal bölgelerde maymun çeşitleri boldur. Arabistan'da ceylan sürüleri meşhurdur. Arap atı, bu bölgeye mahsus dünyanın en iyi cins atıdır ve kıymetlidir.
Demografi
Asya, 4.4 milyarı aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık kıtasıdır. 1.2 milyarı aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık ülkesi olan Çin bu kıtada yer almaktadır. Asya dinlerinin de doğduğu kıtadır. İbrahimi dinler arasında yer alan İslamiyet, Hristiyanlık ve Musevilik dinlerinin her üçü de Ortadoğu'da ortaya çıkmıştır. Yine geniş kitlelere hitap eden Budizm ve Hinduizm de Asya menşeli dinlerdir. Asya aynı zamanda medeniyetler beşiğidir. Türk, Fars, Arap, Çin ve Hint medeniyetleri bu kıtada binlerce yıldır varlıklarını devam ettirmektedirler. Kıtada 100'ün üzerinde dil konuşulmaktadır. Kıtanın doğusunda sarı, güney kısmındaki adalarda siyah geri kalan kısımlarında ise beyaz ırktan insanlar yaşamaktadırlar.
Din
Asya'da baskın din İslam olup, Asya halkının %26.1'i kendilerini bir Müslüman olarak tanımlamaktadır. İkinci yaygın din Hinduizm olup, Asyalıların %25.7'sinin dinini oluşturmaktadır. İslam, ağırlıklı olarak Endoneyza, Pakistan, Hindistan, Bangladeş ve Orta Asya'da gözlemlenmektedir. Budizm, Halk inançları ve Hristiyanlık diğer azınlık dinleridir. Seküler bir kıta olan Asya'da dinsizlik, ateizm ve agnostisizm yaygın akımlar olup toplumun %20'sinin dini görüşlerini oluştururlar. Dinsizlik özellikle Çin, Japonya, ve 'da yaygındır.
Ekonomi
| Sıra | Ülke | GSYİH (nominal) milyon $ | Zirve yılı |
|---|---|---|---|
| 1 |  | 14.140.163 | 2019 |
| 2 |  | 6.203.212 | 2012 |
| 3 |  | 2.935.570 | 2019 |
| 4 |  | 2.292.464 | 2013 |
| 5 |  | 1.720.489 | 2018 |
| 6 |  | 1.111.713 | 2019 |
| 7 |  | 1.165.000 | 2023 |
| 8 | | 786.522 | 2018 |
| 9 |  | 589.906 | 2018 |
| 10 |  | 577.214 | 2011 |
Asya ekonomisi, 49 farklı devlette yaşayan 4.4 milyardan fazla insandan (dünya nüfusunun %60'ı) oluşur. Asya dünyadaki en hızlı büyüyen ekonomik bölge ve SAGP'ye göre GSYİH bakımından en büyük kıtasal ekonomidir. Çin, Japonya ve Hindistan dünyanın en büyük on ekonomisi arasındadır.
Kişi başına düşen GSYİH göz önünde bulundurulursa çoğunlukla Doğu Asya'da Çin, Japonya ve Güney Kore ile Batı Asya'daki petrol zengini Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Kuveyt ve Umman gibi ülkeler öne çıkmaktadır. İsrail ve daha az bir ölçüde Türkiye'de bu metriğe göre yüksekte yer alır.
Doğu Asya ve Güneydoğu Asya ülkeleri genel olarak imalat, sanayi ve ticaret ile büyümek için ileri teknoloji endüstrilere ve finans endüstrisine odaklanırlar, Orta Doğu'daki ülkeler ise ekonomik büyüme için esas olarak ham petrole bağımlıdırlar. Yıllar geçtikçe, hızlı ekonomik büyüme ve dünyanın diğer ülkeleriyle büyük ticaret fazlalığı nedeniyle Asya'da, 4 trilyon ABD doları üzerinde döviz rezervi, Dünyanın toplamının yarısından fazlası, birikmiş durumdadır.
Ülkeler listesi
| Ülke ve Bayrağı | Yüzölçümü (km2) | Nüfus | Nüfus Yoğunluğu (km2) | Başkent |
|---|---|---|---|---|
| Orta Asya ve Güney Asya: | ||||
 Türkmenistan | 488.100 | 5.307.188 (Temmuz 2014) | 10,8 | Aşkabat |
 Kazakistan | 2.717.300 | 18.050.488 (Ocak 2017) | 6,6 | Astana |
 Özbekistan | 447.400 | 32.010.523 (Temmuz 2016) | 71,6 | Taşkent |
 Kırgızistan | 198.500 | 5.362.834 (Temmuz 2009) | 27,0 | Bişkek |
 Tacikistan | 143.100 | 7.564.581 (Temmuz 2010) | 52,8 | Duşanbe |
| İran | 1.648.000 | 80.814.392 (Temmuz 2016) | 49,0 | Tahran |
 Afganistan | 647.500 | 33.332.025 (Temmuz 2016) | 51,4 | Kabil |
 Pakistan | 803.940 | 158.616.639 (Temmuz 2009) | 179,8 | İslamabad |
| Hindistan | 3.287.590 | 1.095.351.995 (Temmuz 2006) | 333,1 | Yeni Delhi |
 Nepal | 140.800 | 25.284.463 (Temmuz 2001) | 179,5 | Katmandu |
 Sri Lanka | 65.610 | 19.408.635 (Temmuz 2001) | 80,2 | Sri Jayawardenapura-Kotte |
 Maldivler | 300 | 359.008 (Temmuz 2006) | 1196,6 | Male |
 Bhutan | 47.000 | 2.279.723 (Temmuz 2006) | 48,5 | Thimphu |
 Bangladeş | 144.000 | 147.365.352 (Temmuz 2006) | 1023,3 | Dakka |
| Orta Doğu: | ||||
 Irak | 437.072 | 29.783.383 (Temmuz 2006) | 61,2 | Bağdat |
 Suriye | 185.180 | 19.881.361 (Temmuz 2006) | 101,9 | Şam |
 Lübnan | 10.400 | 3.874.050 (Temmuz 2006) | 372,5 | Beyrut |
 İsrail | 22.145 | 8.884.000 (2018) | 38,763 | Kudüs (kısmi tanınırlık) |
 Filistin | 6.220 | 5.052.000 (2020) | 731 | Kudüs (kısmi tanınırlık)[fn 2][fn 2][fn 2][fn 2] |
 Ürdün | 92.300 | 5.153.378 (Temmuz 2001) | 55,8 | Amman |
| Suudi Arabistan | 1.960.582 | 30.757.092 (Temmuz 2009) | 11,6 | Riyad |
 Umman | 212.460 | 2.622.198 (Temmuz 2001) | 12,3 | Maskat |
 Yemen | 527.970 | 18.078.035 (Temmuz 2001) | 34,2 | San'a |
 Katar | 11.437 | 885.359 (Temmuz 2006) | 77,4 | Doha |
 Kuveyt | 17.820 | 2.418.393 (Temmuz 2006) | 135,7 | Kuveyt (şehir) |
 Bahreyn | 665 | 698.585 (Temmuz 2006) | 1050,5 | Manama |
 Birleşik Arap Emirlikleri | 82.880 | 2.602.713 (Temmuz 2006) | 31,4 | Abu Dabi |
| Doğu Asya: | ||||
| Japonya | 377.835 | 127.463.611 (Temmuz 2006) | 337,3 | Tokyo |
 Moğolistan | 1.565.000 | 2.654.999 (Temmuz 2001) | 1,6 | Ulanbatur |
| Çin | 9.596.960 | 1.313.973.713 (Temmuz 2006) | 136,9 | Pekin |
 Kuzey Kore | 120.540 | 23.113.019 (Temmuz 2006) | 191,7 | Pyongyang |
| Güney Kore | 98.480 | 48.846.823 (Temmuz 2006) | 496,0 | Seul |
| Güneydoğu Asya: | ||||
 Myanmar | 678.500 | 47.382.633 (Temmuz 2006) | 69,8 | Yangon |
 Tayland | 514.000 | 61.797.751 (Temmuz 2001) | 120,2 | Bangkok |
 Kamboçya | 181.040 | 13.881.427 (Temmuz 2006) | 76,6 | Phnom Penh |
 Laos | 236.800 | 6.368.481 (Temmuz 2006) | 26,8 | Vientiane |
 Vietnam | 329.560 | 79.939.014 (Temmuz 2001) | 242,5 | Hanoi |
 Malezya | 329.750 | 29.385.858 (Temmuz 2006) | 73,6 | Kuala Lumpur |
| Endonezya | 1.919.440 | 245.452.739 (Temmuz 2006) | 127,8 | Jakarta |
 Singapur | 647 | 6.300.419 (Temmuz 2001) | 6646,7 | Singapur |
 Brunei | 5.770 | 379.444 (Temmuz 2006) | 65,7 | Bandar Seri Begawan |
 Filipinler | 300.000 | 89.468.677 (Temmuz 2006) | 298,2 | Manila |
 Doğu Timor | 14.609 | 950.000 (Temmuz 2006) | 65,0 | Dili |
 Papua Yeni Gine | 462.840 | 8.606.323 (2018) | 15,0 | Port Moresby |
| Kuzey Asya ve Batı Asya: | ||||
| Rusya | 17.075.200 | 142.893.540 (Temmuz 2006) | 8,3 | Moskova |
 Gürcistan | 69.700 | 4.661.473 (Temmuz 2006) | 66,8 | Tiflis |
 Azerbaycan | 86.600 | 9.677.800 (Temmuz 2015) | 91,9 | Bakü |
| Türkiye | 780.500 | 83.154.997 (Temmuz 2020) | 91,9 | Ankara |
 Kıbrıs Cumhuriyeti | 6.000 | 760.000 (Temmuz 2006) | 77,2 | Lefkoşa |
 Ermenistan | 29.800 | 5.067.401 (Temmuz 2006) | 83,0 | Erivan |
 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti | 3.355 | 265.1001 (Temmuz 2006) | 79 | Lefkoşa |
 Dağlık Karabağ Cumhuriyeti | 11.458 | 141.400 (2010) | Hankendi | |
 Güney Osetya | 3.900 | 72.000 (2007) | 18 | Şinval |
 Abhazya | 8.432 | 216.000 (2003) | 72,5 | Sohum |
| Notː Tanınmayan veya sınırlı şekilde tanınan devletler eğik yazılmıştır. | ||||
Notlar
Kaynakça
- ^ a b Peking Man 19 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. The History of Human Evolution. American Museum of Natural History. April 23, 2014.
- ^ "Population of Asia in 2014" [2014'te Asya Nüfusu]. World Population Statistics. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Kasım 2014.
- ^ . 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
- ^ . 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
- ^ Kazakistan topraklarının bir kısmı Avrupa'dadır.
- ^ . Sputnik. 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2017.
- ^ a b Bazen Okyanusya'da kabul edilir
- ^ Doğu Timor 20 Mayıs 2002'de bağımsızlığını ilan etmiştir.
- ^ Rusya topraklarının bir kısmı Avrupa'dadır.
- ^ Gürcistan topraklarının bir kısmı Avrupa'dadır.
- ^ Azerbaycan topraklarının bir kısmı Avrupa'dadır.
- ^ Türkiye topraklarının bir kısmı Avrupa'dadır (3%).
| Wikimedia Commons'ta Asya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Asya veya Asya Kitasi Avrupa nin dogusunda Buyuk Okyanus un batisinda Okyanusya nin kuzeyinde ve Arktik Okyanus un guneyinde bulunan kita yuz olcumu olarak Dunya nin en buyuk kitasi ayni zamanda nufus acisindan en kalabalik kitasidir Sinirlari degiskenlik gosterse de Avrupa ve Afrika kitalari ile kara siniri vardir Avrupa ile birlikle Avrasya yi Avrupa ve Afrika kitalariyla birlikte Eski Dunya yi olusturur Insanligin Afrika dan ciktiktan sonra ayak bastigi ilk kita olan Asya ayni zamanda Dunya uzerindeki bircok dinin cikis bolgesidir Ortadogu kokenli Islam Hristiyanlik gibi Ibrani dinler ile Hint Yarimadasi kokenli Budizm ve Hinduizm gibi Dharmatik dinler buna ornektir Kuzey Kutup Dairesi nden Ekvator a kadar uzanan Asya Kitasi yeryuzunun en alcak noktasi olan Lut Golu ve en yuksek noktasi olan Everest gibi cok farkli yeryuzu sekillerini icinde barindirir AsyaAlan44 579 000 km 17 212 000 sq mi Nufus4 762 126 528Yogunluk89 km 226 sq mi Ulkeler47HalklarTurk halklari Hintler Cinliler Araplar Mogollar Gurculer Ermeniler Japonlar Ruslar Iran halklariDil aileleriTurk Dilleri Hint Dilleri Iran Dilleri Cin dilleri Guney Kafkas Dilleri Slav Dilleri Mogolca Japonca Arapca ErmeniceBuyuk sehirlerIstanbul Pekin Tokyo Yeni Delhi Tiflis Baku Cakarta Riyad Astana AskabatZaman dilimiUTC 03 00 Turkiye UTC 12 00 Rusya Tanim ve sinirlarTarihci Herodot tarafindan bu terim ilk kez bugunku Salihli Ovasi sonralari da Gediz Havzasi ni nitelemek icin kullanilmistir Sardes in zenginliklerini anlatirken bu kenti Asya nin baskenti olarak betimlemistir Zamanla Asya terimi once Anadolu yarimadasi sonralari ise Cin e ve Mogolistan a kadar Marko Polo nun kesifleriyle olan topraklarin tamami icin kullanildi Asya nin sinirlari hakkinda bircok arastirmaci farkli gorusler ileri surse de en dogru kabul edilen sinirlari Ural Daglari Ural Nehri Karadeniz Istanbul ve Canakkale Bogazlari Ege Denizi Akdeniz Suveys Kanali ve Kizildeniz uzerinden cekilecek bir hat olusturur Kitanin en kuzeyinde Rusya da 77 42 55 K paraleli yer alirken en guneyinde Malakka Yarimadasindaki 1 14 17 K paraleli bulunur Adalari esas aldigimiz takdirde adasi 81 16 23 K paraleli ile Endonezya ya bagli 11 00 19 G paraleli arasinda 10 245 km dir Kita dogu bati dogrultusunda Turkiye nin anakaraya bagli en bati ucu olan Canakkale nin Ayvacik ilcesi 26 24 17 D meridyeni ile Cukci Yarimadasinda 169 40 17 D meridyeni arasinda 8 200 km dir Asya Amerika siniri Asya kuzeyden Arktik Okyanusu ile sinirlidir Kuzey doguda Amerika dan sig bir deniz olan 100 km genisligindeki Bering Bogazi vasitasi ile ayrilmaktadir Kita doguda Buyuk Okyanus ile sinirlanir Ancak kiyi aciklarinda okyanus tabanindan yukselen kuzey guney dogrultulu daglarin su uzerine cikan kisimlarini olusturan ada ve takim ada girlandlari yer almaktadir Burada Aleut Japon ve derin deniz cukurluklarindan gecen ve adi verilen bir cizginin batisindaki bolge ile orada yer alan ada ve takim ada girlantlari Asya anakarasina aittir Asya Afrika siniri Misir in Afrika topraklari Misir in Asya topraklari Asya Afrika Suveys kanali ve Kizildeniz ile sinirdir Kanalin dogusunda kalan ve Misir Sina Yarimadasi Asya dadir Asya Okyanusya siniri Kitanin guneydogu siniri biraz karisik olmakla birlikte Sunda Adalari ile Arafura Denizi arasindan gecen hat sinir olarak kabul edilebilir Kitayi guneyden Hint Okyanusu sinirlandirmaktadir Asya Avrupa siniri Asya nin Avrupa nin dogusu ile ic ice girdigi bati siniri ise oldukca tartismali bir meseledir Mesela Anadolu Asya kabul edilmesine ragmen Avrupa nin guneydogusuna daha cok benzemektedir ve Dogu Avrupa Ovasi da Asya nin kuzeydogusuyla benzerlik gosterir Ancak kabul edilen goruse gore Anadolu ve Kafkaslar Asya dan sayilirken Trakya Avrupa ya dahil edilmektedir TarihInsanlarin Asya ya yayilmasi ile Asya tarihinde genel olarak Avrasya stepleri Dogu Asya Guney Asya ve Orta Dogu onemli rol oynamistir Asya kitasinin kuzey kisimlari gur ormanlar ve tundra ile kapli olmasi nedeniyle bu alanlarda cok az insan yasamistir Tarih oncesi Asya ya ayak basan ilk hominidin 1 8 milyon yil once Afrika dan goc etmis Homo erectus oldugu ve burada 40 000 yil oncesine kadar da yasadigi dusunulmektedir Bu ture ait Java Adami ve Pekin Adami gibi fosiller Guneydogu ve Dogu Asya da bulunmustur Ilk modern insanin ayak basmasi ise 60 000 ila 100 000 yil once gerceklesmistir Tarih oncesi caglarda Asya da uretilmis cesitli kalintilar bulunur Ornegin MO 10 000 yilina tarihlenen ve Turkiye nin guneydogusunda yer alan Gobekli Tepe Asya kitasinda yer alir ve bilinen en eski insan yapimi dini yapilardan biridir Bu tarihten kisa bir zaman sonra ise Ortadogu da Tarim devrimi baslamis Bereketli Hilal denen bolgede ilk tarim faaliyetleri yurutulmustur Bu ilerleyen caglarda bu bolgede ilk devletlerin kurulmasina ve medeniyete zemin hazirlamistir Bronz ve Demir Caglari MO 1000 yilinda dunyanin durumu Asya da Bakir ve Bronz Cagi sirasinda pek cok arkeolojik kultur gelismistir Ilk at evcillestirme izlerine sahip Botai kulturu gunumuzdeki Hint Avrupalilarin koklerini olusturacak Andronovo BMAC ve Afanasiyevo kulturu gibi Proto Hint Avrupa kulturleri Orta Asya bolgesinde yer almistir ve bu kulturler gocebe ve bazen yerlesik hayati benimsemistir Indus Vadisi Uygarligi da bu donemde Guney Asya da gelismistir Bu yaklasik 2000 yillik zaman zarfinda Cin ve Mezopotamya bolgelerinde Akkadlar Asurlar Babil Hititler ve Shang Hanedani gibi devletler olusmaya baslamis yazi da Mezopotamya da MO 4500 dolaylarinda Sumerler tarafindan gelistirilmistir Demir Cagi ve sonrasi Orta Dogu MO 7 yuzyildan itibaren Irani kokenli Med ve Ahamenis Imparatorluklari nin kontrolune girmistir Buyuk Iskender M O 4 yuzyilda Turkiye den Hindistan a kadar bir alani ele gecirerek Ahamenisleri cokertmistir Daha sonra bu devlet daha kucuk devletlere bolunmus Selevkos ve sonrasinda Partlar ve Sasaniler bu bolgeleri ellerinde tutmustur Roma kontrolune giren Ortadogu daha sonra cesitli farkli halkin egemenligine girmistir Bunlardan biri olan Osmanli Imparatorlugu 16 yuzyildan itibaren Orta Dogu Kuzey Afrika ve Balkanlar i kontrol altina almis ancak 20 yuzyilda yikilistir Ipek Yolu Cin de MO 200 sonrasinda Qin Hanedani doneminde buyuk bir genisleme yasanmis Guney Cin ve Vietnam bu hanedanin hakimiyetine girmistir Ayrica Konfucyusculugun temelleri atilmistir Daha sonra gelen Han Hanedani Imparatorlugu daha da genisletmis Orta Asya ya kadar uzanan bir devlete donusturmustur Bu hanedanin yikilmasi ile Uc Imparatorluk donemi baslamistir Bu hanedanlari Tang Song Yuan ve Ming izlemistir Ming Hanedani ni Qing Hanedani devirmis ulkeyi 17 yuzyildan 20 yuzyilin basina kadar yonetmistir Mogol Imparatorlugu nun genislemesini gosteren bir gif Bircok antik uygarlik Cin e bagli Ipek Yolu nda gerceklesen ticaret sonucunda Hindistan Orta Dogu ve Avrupa uzerinden birbirlerini etkilemistirler Hindistan da baslayan Hinduizm ve Budizm dini Guney ve Dogu Asya uzerinde onemli bir etkisi olmustur Ayrica Avrasya steplerinde gelismis Iskitler Hiung nu Kimmerler ve Sakalar gibi halklar Asya kitasinin genis bolgelerini kontrol etmistir Daha sonra bu bozkirlar Turki ve Mogol halklarin istilalarinda da rol oynamistir Islam halifeligi ve diger Islam devletlerinin 7 yuzyilda baslayarak tum Ortadogu yu kontrol altina almis daha sonra Hindistan ve Endonezya ya kadar genislemistir Hacli Seferleri Muslumanlarin elinde bulunan Kutsal Topraklari geri almak icin Hristiyan Avrupa nin girisimi ile 12 yuzyilda baslayan bir takim mucadeleler olacaktir Mogol Imparatorlugu 13 yuzyilda Asya Cin den Avrupa ya kadar uzanan bolgelerin buyuk bir kismini tum Asya nin ve Avrupa nin buyuk kismini ele gecirecektir Rus Imparatorlugu ilerleyen zamanlarda Sibirya nin tum kontrolunu ele gecirdi ve 19 yuzyilin sonunda Orta Asya yi hakimiyet altina almaya basladi CografyaAsya nin uydu haritasi Eski Dunya kara kutlesinin bir parcasi olan Asya 44 391 163 km2yuzolcumu ile dunyanin en buyuk kitasidir Asya kuzey guney dogrultusunda 8 490 km genisligindedir Ayni zamanda 1 010 metrelik ortalama yukseltisiyle de dunyanin en yuksek kitasidir Asya bu yukseltisini dunyanin en yuksek zirvelerini bunyesinde barindiran Himalaya Daglari na borcludur Dunya uzerinde bulunan cesitli en buyukler Asya da toplanmistir Asya kitalarin en genisi 44 391 163 km2 ve ortalama yukseltisi en fazla olani 1 010 m dir Ayrica dunyanin en yuksek tepesi Everest tepesi 8 848 m en buyuk golu olan Hazar Denizi en derin golu Baykal Golu dunyanin deniz seviyesinden en alcak yeri olan Lut Golu gol yuzeyi 392 m ve dunyanin en alcak havzasi Turfan Havzasi 154 m Asya kitasinda bulunmaktadir Maden bakimindan oldukca zengin olan Asya kitasinda dunyada nadir bulunan uranyumdan en bol bulunan komure kadar butun madenler cikarilmaktadir Arabistan Yarimadasinda Sibirya da ve Tibet Yaylasinda petrol Sibirya da elmas demir petrol kursun doguda altin demir mangan Hindistan da aluminyum mika mangan demir Pakistan ve Afganistan da krom en onemli madenlerdendir Kerala Mogol stepleri Guney Cin Karsti Hunza Vadisi Everest DagiTemel bolgeler Orta Asya stan ulkeleri Dogu Asya Uzak Dogu Kuzey Asya Sibirya Guney Asya Hint Yarimadasi Guneydogu Asya Dogu Hint Adalari veya Hindicin Bati Asya Orta ve Yakin Dogu Iklim Asya nin Koppen iklim siniflandirmasina gore haritasi Her turlu iklimin goruldugu Asya kitasini dort iklim kusagina ayirmak en uygun yoldur Bunlar Kuzey ve Kuzeydogu Asya Orta Asya Guney ve Guneydogu Asya ile Akdeniz ve Ekvator bolgesidir Kitanin kuzeyinde bulunan Arktik Okyanusu ve Kuzey Kutbu bolgenin iklimini tamamen etkiler Deniz senenin birkac haftasi haricinde don halindedir Irmaklar ancak yazin iki uc ay akabilir Kalan zamanlarda don halindedir Kuzeyi teskil eden Sibirya bolgesinde sicaklik kisin 50 dereceye kadar dusmekte yazin ise en sicak mevsimde ancak 15 dereceye cikabilmektedir Kuzey kusaktan hemen sonra gelen Orta Asya sert bir kara iklimine sahiptir Tibet Yaylasinin Himalaya ve diger dag silsilelerinin bulundugu bolgede sicaklik farklari cok yuksektir Kara ikliminin bir baska ozelligi olan yagislarin az olmasi da haliyle mevcuttur Guney ve Guneydogu Asya bol yagisli iliman Muson iklimine sahiptir Yagislar mevsimlere gore degisiklik arz etmekte olup yagislarda en buyuk tesir yazin denizden karaya esen muson ruzgarlaridir Kisin tam aksi istikamette yani karadan denize dogru esen muson ruzgarlari Hindistan dan cikip denizi asarak Japonya nin uzerinden gecerken bol yagmur yagmasina sebep olurlar Guneydogu ve Guney Asya da Muson yagislari On Asya da Akdeniz kiyilarinda bulunan bolgelerde iliman Akdeniz iklimi hukum surer Yaz mevsiminde cok sicak olan bu bolge kis aylarinda iliman ve bol yagisli olur Ekvator bolgesindeki adalarda ise butun sene boyunca ortalama sicakligi 27 C olan ekvator iklimi hakimdir Asya kitasinin en sicak bolgesi Arabistan ve Irak bolgesidir Bagdat ta yazin sicaklik golgede 50 dereceye kadar cikar Her yonde oldugu gibi yagislarda da buyuk farkliliklar goze carpar Yagis ortalamasi kuzeybatidaki collerde sifirdir Cava Sumatra Borneo adalari ile Birmanya nin bulundugu guneydoguda yagis ortalamasi 3000 milimetreyi gecer Akdeniz kiyilari genellikle kis aylarinda bol yagis alir Hindistan ve Birmanya da yaz mevsimi boyunca devam eden yagislarin arkasindan sik sik kis kurakligi gelir Kurak mevsimin uzun oldugu bolgelerde mahsul yilda ancak bir defa ekilir Yagislar olmadigi zaman ekim yapilamadigindan mahsul seneye kalmaktadir Bu sebepten Hindistan ve Cin de yagislarin yetersiz olmasindan dolayi zaman zaman buyuk kitliklar olmustur Kurak mevsimin uzun olmadigi bolgelerde bir yilda iki defa mahsul alinabilir Bitki ortusu Altay Daglari nda bir tayga ornegi Bitki ortusu tabii olarak iklime bagli oldugu icindir ki Asya kitasinin bitki ortusu de iklimi ile cesitlilik arz eder Arktik Okyanusu yakinlarinda buz ve soguktan dolayi sadece buzlar eridigi zaman ortaya cikan yosun ve bir iki cesit bitkiden mutesekkil bir bitki ortusu mevcuttur Hic agac bulunmayan bu ovalik bolgede bulunan bu tip bitki ortusune tundra adi verilir Tundra bolgesinin guneyinde Tayga denilen bolge yer alir Mese cam ladin vs agaclarindan meydana gelen bu balta girmemis ormanlik bolge kitayi dogudan batiya bir yesil kusak gibi asar Bu Tayga bolgesinin guneyinde Orta Asya nin tipik karakteri olan bozkirlar ve coller seridi uzanir Bu seridin guney siniri olan Orta Asya dag silsilelerinin akabinde bulunan Muson bolgesinde yaprak doken agaclar bol bulunur Bu daha ziyade kiyi bolgeleridir Fauna Maldivlerde mercan resifleri Arktik Okyanusu kiyilarinda ayibaligi foklar kutup ayisi ve bazi deniz kuslari bol miktarda bulunur Sibirya ormanlarinda ren geyigi boz ayi kurt tilki vasak sincap gibi orman hayvanlarina cok sayida rastlanir Bozkirlarinda ceylan karaca at deve tarla faresi dag sicani bildircin bagirtlak kirlangic cavuskusu gibi hayvanlar yasar Orta Asya collerinde ise kertenkele yaban esegi ve gibi hayvanlar yasamaktadir Hindistan ve Cin hayvan cesidinin bol oldugu yerlerdir Fakat bilgisizce ve usulune uygun olmadan yapilan avlanmalar cogu hayvanin neslini tuketmis cogunun ise tukenmeye yuz tutmasina sebep olmustur Kaplan ve panda nesli azalan hayvan turlerinin basinda gelmektedir Cakal misk kedisi ve firavun faresi yaygin haldedir Hindistan da maymun geyik karaca Hint gergedani Hindistan filleri kartal tavuskusu papagan sulun Yalicapkini turna balikcil timsah Kobra ve komodo ejderi basta gelen hayvan turlerindendir Tropikal bolgelerde maymun cesitleri boldur Arabistan da ceylan suruleri meshurdur Arap ati bu bolgeye mahsus dunyanin en iyi cins atidir ve kiymetlidir DemografiAsya da bulunan dil aileleri Asya 4 4 milyari asan nufusu ile dunyanin en kalabalik kitasidir 1 2 milyari asan nufusu ile dunyanin en kalabalik ulkesi olan Cin bu kitada yer almaktadir Asya dinlerinin de dogdugu kitadir Ibrahimi dinler arasinda yer alan Islamiyet Hristiyanlik ve Musevilik dinlerinin her ucu de Ortadogu da ortaya cikmistir Yine genis kitlelere hitap eden Budizm ve Hinduizm de Asya menseli dinlerdir Asya ayni zamanda medeniyetler besigidir Turk Fars Arap Cin ve Hint medeniyetleri bu kitada binlerce yildir varliklarini devam ettirmektedirler Kitada 100 un uzerinde dil konusulmaktadir Kitanin dogusunda sari guney kismindaki adalarda siyah geri kalan kisimlarinda ise beyaz irktan insanlar yasamaktadirlar DinAsya da Inanc Asya da baskin din Islam olup Asya halkinin 26 1 i kendilerini bir Musluman olarak tanimlamaktadir Ikinci yaygin din Hinduizm olup Asyalilarin 25 7 sinin dinini olusturmaktadir Islam agirlikli olarak Endoneyza Pakistan Hindistan Banglades ve Orta Asya da gozlemlenmektedir Budizm Halk inanclari ve Hristiyanlik diger azinlik dinleridir Sekuler bir kita olan Asya da dinsizlik ateizm ve agnostisizm yaygin akimlar olup toplumun 20 sinin dini goruslerini olustururlar Dinsizlik ozellikle Cin Japonya ve da yaygindir EkonomiSira Ulke GSYIH nominal milyon Zirve yili1 14 140 163 20192 6 203 212 20123 2 935 570 20194 2 292 464 20135 1 720 489 20186 1 111 713 20197 1 165 000 20238 786 522 20189 589 906 201810 577 214 2011 Asya ekonomisi 49 farkli devlette yasayan 4 4 milyardan fazla insandan dunya nufusunun 60 i olusur Asya dunyadaki en hizli buyuyen ekonomik bolge ve SAGP ye gore GSYIH bakimindan en buyuk kitasal ekonomidir Cin Japonya ve Hindistan dunyanin en buyuk on ekonomisi arasindadir Kisi basina dusen GSYIH goz onunde bulundurulursa cogunlukla Dogu Asya da Cin Japonya ve Guney Kore ile Bati Asya daki petrol zengini Katar Birlesik Arap Emirlikleri Bahreyn Kuveyt ve Umman gibi ulkeler one cikmaktadir Israil ve daha az bir olcude Turkiye de bu metrige gore yuksekte yer alir Dogu Asya ve Guneydogu Asya ulkeleri genel olarak imalat sanayi ve ticaret ile buyumek icin ileri teknoloji endustrilere ve finans endustrisine odaklanirlar Orta Dogu daki ulkeler ise ekonomik buyume icin esas olarak ham petrole bagimlidirlar Yillar gectikce hizli ekonomik buyume ve dunyanin diger ulkeleriyle buyuk ticaret fazlaligi nedeniyle Asya da 4 trilyon ABD dolari uzerinde doviz rezervi Dunyanin toplaminin yarisindan fazlasi birikmis durumdadir Ulkeler listesiAsya ulkeleri renkli gosterilmistirBM e gore Asya Kuzey Asya Orta Asya Bati Asya Guney Asya Dogu Asya Guneydogu Asya Dogu Avrupa Sovyet Orta Asyasi Genel kabule gore Orta Asya UNESCO ya gore Orta Asya Guney Asya nin bazi tanimlari Guney Asya nin genel tanimi Bazen Guney Asya kapsamina giren ulkeler BM in Guney Asya taniminda bulunan ek ulkelerBugunku Orta Dogu nun ve ulasim haritasiUlke ve Bayragi Yuzolcumu km2 Nufus Nufus Yogunlugu km2 BaskentOrta Asya ve Guney Asya Turkmenistan 488 100 5 307 188 Temmuz 2014 10 8 AskabatKazakistan 2 717 300 18 050 488 Ocak 2017 6 6 AstanaOzbekistan 447 400 32 010 523 Temmuz 2016 71 6 TaskentKirgizistan 198 500 5 362 834 Temmuz 2009 27 0 BiskekTacikistan 143 100 7 564 581 Temmuz 2010 52 8 DusanbeIran 1 648 000 80 814 392 Temmuz 2016 49 0 TahranAfganistan 647 500 33 332 025 Temmuz 2016 51 4 KabilPakistan 803 940 158 616 639 Temmuz 2009 179 8 IslamabadHindistan 3 287 590 1 095 351 995 Temmuz 2006 333 1 Yeni DelhiNepal 140 800 25 284 463 Temmuz 2001 179 5 KatmanduSri Lanka 65 610 19 408 635 Temmuz 2001 80 2 Sri Jayawardenapura KotteMaldivler 300 359 008 Temmuz 2006 1196 6 MaleBhutan 47 000 2 279 723 Temmuz 2006 48 5 ThimphuBanglades 144 000 147 365 352 Temmuz 2006 1023 3 DakkaOrta Dogu Irak 437 072 29 783 383 Temmuz 2006 61 2 BagdatSuriye 185 180 19 881 361 Temmuz 2006 101 9 SamLubnan 10 400 3 874 050 Temmuz 2006 372 5 BeyrutIsrail 22 145 8 884 000 2018 38 763 Kudus kismi taninirlik Filistin 6 220 5 052 000 2020 731 Kudus kismi taninirlik fn 2 fn 2 fn 2 fn 2 Urdun 92 300 5 153 378 Temmuz 2001 55 8 AmmanSuudi Arabistan 1 960 582 30 757 092 Temmuz 2009 11 6 RiyadUmman 212 460 2 622 198 Temmuz 2001 12 3 MaskatYemen 527 970 18 078 035 Temmuz 2001 34 2 San aKatar 11 437 885 359 Temmuz 2006 77 4 DohaKuveyt 17 820 2 418 393 Temmuz 2006 135 7 Kuveyt sehir Bahreyn 665 698 585 Temmuz 2006 1050 5 ManamaBirlesik Arap Emirlikleri 82 880 2 602 713 Temmuz 2006 31 4 Abu DabiDogu Asya Japonya 377 835 127 463 611 Temmuz 2006 337 3 TokyoMogolistan 1 565 000 2 654 999 Temmuz 2001 1 6 UlanbaturCin 9 596 960 1 313 973 713 Temmuz 2006 136 9 PekinKuzey Kore 120 540 23 113 019 Temmuz 2006 191 7 PyongyangGuney Kore 98 480 48 846 823 Temmuz 2006 496 0 SeulGuneydogu Asya Myanmar 678 500 47 382 633 Temmuz 2006 69 8 YangonTayland 514 000 61 797 751 Temmuz 2001 120 2 BangkokKambocya 181 040 13 881 427 Temmuz 2006 76 6 Phnom PenhLaos 236 800 6 368 481 Temmuz 2006 26 8 VientianeVietnam 329 560 79 939 014 Temmuz 2001 242 5 HanoiMalezya 329 750 29 385 858 Temmuz 2006 73 6 Kuala LumpurEndonezya 1 919 440 245 452 739 Temmuz 2006 127 8 JakartaSingapur 647 6 300 419 Temmuz 2001 6646 7 SingapurBrunei 5 770 379 444 Temmuz 2006 65 7 Bandar Seri BegawanFilipinler 300 000 89 468 677 Temmuz 2006 298 2 ManilaDogu Timor 14 609 950 000 Temmuz 2006 65 0 DiliPapua Yeni Gine 462 840 8 606 323 2018 15 0 Port MoresbyKuzey Asya ve Bati Asya Rusya 17 075 200 142 893 540 Temmuz 2006 8 3 MoskovaGurcistan 69 700 4 661 473 Temmuz 2006 66 8 TiflisAzerbaycan 86 600 9 677 800 Temmuz 2015 91 9 BakuTurkiye 780 500 83 154 997 Temmuz 2020 91 9 AnkaraKibris Cumhuriyeti 6 000 760 000 Temmuz 2006 77 2 LefkosaErmenistan 29 800 5 067 401 Temmuz 2006 83 0 ErivanKuzey Kibris Turk Cumhuriyeti 3 355 265 1001 Temmuz 2006 79 LefkosaDaglik Karabag Cumhuriyeti 11 458 141 400 2010 HankendiGuney Osetya 3 900 72 000 2007 18 SinvalAbhazya 8 432 216 000 2003 72 5 SohumNotː Taninmayan veya sinirli sekilde taninan devletler egik yazilmistir Notlar Kudus Israil Devleti tarafindan baskent olarak kabul edilmektedir Meclis ve bakanliklarin cogu Kudus te yer alirken bazi idari binalar Tel Aviv de bulunmaktadir Kudus Filistin Devleti tarafindan baskent olarak kabul edilmektedir Ancak idari binalar Ramallah ta bulunmaktadir Kaynakca a b Peking Man 19 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde The History of Human Evolution American Museum of Natural History April 23 2014 Population of Asia in 2014 2014 te Asya Nufusu World Population Statistics 3 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Kasim 2014 11 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Kasim 2019 Arsivlenmis kopya PDF 11 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 11 Kasim 2019 1 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Kasim 2019 Kazakistan topraklarinin bir kismi Avrupa dadir Sputnik 31 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Aralik 2017 a b Bazen Okyanusya da kabul edilir Dogu Timor 20 Mayis 2002 de bagimsizligini ilan etmistir Rusya topraklarinin bir kismi Avrupa dadir Gurcistan topraklarinin bir kismi Avrupa dadir Azerbaycan topraklarinin bir kismi Avrupa dadir Turkiye topraklarinin bir kismi Avrupa dadir 3 Wikimedia Commons ta Asya ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir