Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Destek
www.wikipedia.tr-tr.nina.az
  • Vikipedi

Koordinatlar 41 17 N 36 19 E Samsun Samsun ilinin merkezi olan şehirdir Karadeniz Bölgesi ndeki Orta Karadeniz Bölüm

Amisos

Amisos
www.wikipedia.tr-tr.nina.azhttps://www.wikipedia.tr-tr.nina.az

Koordinatlar: 41°17′N, 36°19′E

Samsun, Samsun ilinin merkezi olan şehirdir. Karadeniz Bölgesi'ndeki Orta Karadeniz Bölümü'nde, Türkiye coğrafyasının en kuzeyinde merkezî bir noktada yer alır. Karadeniz Bölgesi'nin eğitim, sağlık, sanayi, ticaret, ulaşım ve ekonomi açılarından en gelişmiş şehri olan Samsun kalkınmada birinci derecede öncelikli yörelerden biridir.

Samsun
Şehir
image
Üstten itibaren: Samsunum-1 ve sahil yolu, Store 55, Saathane Meydanı, Onur Anıtı, Bandırma Vapuru Müzesi, Atatürk Kültür Merkezi
Takma adlar:
19 Mayıs Kenti, Atatürk'ün Şehri, Karadeniz'in Başkenti, Karadeniz'in Mezopotamyası
Slogan:
Güneşin Doğduğu Şehir[a]
Marş: Samsun 19 Mayıs Marşı[b]
imageAlaçamAsarcıkAtakumAyvacık, SamsunBafraCanikÇarşamba, SamsunHavza, SamsunİlkadımKavak, SamsunLadikSalıpazarıTekkeköyTermeVezirköprüYakakent

Samsun'un idari bölünüşü (tıklanabilir harita)
image
image
Samsun
Türkiye haritasında göster
image
image
Samsun
Samsun (Avrupa)
Avrupa haritasında göster
image
image
Samsun
Samsun (Asya)
Asya haritasında göster
image
image
Samsun
Samsun (Dünya)
Dünya haritasında göster
Koordinatlar: 41°16′44″N 36°20′13″E / 41.27900°K 36.33700°D / 41.27900; 36.33700
ÜlkeTürkiye
İlSamsun
İlk yerleşimMÖ 60.000
KentleşmeMÖ 5000
Mevcut sınırlar1923
İdare
 • TürBelediye başkanı-meclis
 • Organ
Belediye meclisi
  • 70 AK Parti
  • 7 MHP
  • 3 CHP
  • 3 İYİ Parti
  • 3 Bağımsız
 • BaşkanHalit Doğan (AK Parti)
Rakım20 m
En yüksek nokta2.062 m (6.765 ft)
En alçak nokta0 m (0 ft)
Zaman dilimi (TSİ)
Posta kodu
55XXX
Alan kodu362
ISO 3166 koduTR-55
Plaka kodu55
İklimCfa
GSYİH (nominal)2021
• Toplam₺74.829.615 (19.)
• Kişi başı
₺54.873 (34.)
İGE (2021)image 0.809
yüksek · 8.[c]
Resmî siteler
  • samsun.bel.tr
  1. ^ Samsun İl Özel İdaresi tarafından belirlenen resmî slogandır.
  2. ^ 1999'da valilik tarafından resmî marş ilan edilmiştir.
  3. ^ Türkiye'yi on iki istatistiki bölgeye ayıran ve Samsun'u dokuz başka ille birlikte sınıflandıran araştırma verisidir.

Yerleşim geçmişi MÖ 60.000 yılına dek uzanan Samsun'da varlığı bilinen en eski halk MÖ 12. yüzyıla kadar burada bulunan Kaşkalardır. Kaşkaların ardından Hitit dönemini yaşayan şehir, MÖ 1182 ile MÖ 546 yılları arasında birkaç kez el değiştirmiş ve devamında Pers hâkimiyetine girmiştir. Perslerin ardından Makedonya, Pontus, Roma, Bizans egemenliği gören Samsun, bunların ardından bir Ceneviz kolonisi hâline gelmiştir. Bu dönemde Dânişmendliler Beyliği tarafından kuşatılan şehir alınamamış ve şehrin hemen yanına "Müslüman Samsun" adıyla bilinen yeni bir şehir kurulmuştur. I. Mehmed dönemine dek iki Samsun şehri de varlığını sürdürmüş, bu dönemde her iki şehir de Osmanlı Devleti topraklarına katılarak birleştirilmiştir. 1422-1428 yılları arasında Kubadoğulları eline geçen Samsun, 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin ilânına dek Osmanlı hakimiyetinde kalmıştır. Türkiye'nin kurulmasına dek uzanan 19 Mayıs 1919'da Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışıyla başlayan sürecin başlangıç durağı olması nedeniyle özel bir konumu bulunan Samsun 19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı'na ev sahipliği yapmaktadır. Buna izafeten resmî mahiyete sahip "Güneşin Doğduğu Şehir" sloganıyla tanıtılmakta, Samsun 19 Mayıs Marşı ise Samsun'un resmî marşı mahiyeti taşımaktadır. Öte yandan "Karadeniz'in Başkenti" ve "Atatürk'ün Şehri" olarak da anılmaktadır.

Cumhuriyetin ilk yıllarında ekonomisi tarım ve hayvancılık temelli olan ilin topraklarının %47'si hâlen tarım amaçlı kullanılsa da günümüzde ekonomik etkinlik büyük oranda (ticaret ve sanayiye) dayalı olup tarım ve hayvancılığın ağırlığı giderek azalmaktadır. Karayollarıyla Karadeniz Bölgesi'ni İç Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'ne bağlayan Samsun aynı zamanda bir liman şehri ve geniş hinterlandı ile bir lojistik noktasıdır. Samsun ve civarındaki kamu ile özel sektör yatırımları zaman içerisinde başka illerden nüfus göçünü teşvik etmiş olup 1927 yılındaki cumhuriyet döneminin ilk nüfus sayımından günümüze nüfusu %394 oranında artmıştır. Aldığı göçler nedeniyle karmaşık bir folklorik yapısı bulunan Samsun'da dil, halk oyunu ve yemek gibi halk kültürüne dair alanlarda bu yapısı hissedilmektedir. Şehir siyasi açıdan muhafazakârdır ve ağırlıklı olarak sağ partilere oy verilmektedir.

Denizyolu, havayolu ve karayoluyla ulaşımın mümkün olduğu Samsun'a Samsun-Kalın demiryolu üzerinde yer alan yedi ilden ulaşım sağlanabilmektedir. Genellikle ticari amaçlarla ve karayolu aktarması için kullanılan denizyolunun haricinde gelişkin bir karayolu ağının bulunduğu il, dört farklı devlet yolu ile tüm Türkiye'ye ve Avrupa'ya bağlanmaktadır. Havayolu taşımacılığında ise Ankara, İstanbul, İzmir ve Antalya'nın yanı sıra dönemsel olarak Almanya, Avusturya ve Kuveyt'in toplam sekiz şehrine direkt uçuş gerçekleştirilmektedir.

Toponim

image
Üzerinde Grekçe AMİSU (ΑΜΙΣΟΥ) yazan ve yaklaşık MÖ 85-65 yıllarına tarihlenen Pontus Krallığı devri tunç sikkesi.

Şehrin Hititler döneminde Eneti adını taşıdığı düşünülmekteyse de buna dair kesin bir kanıt yoktur. Yaklaşık MÖ 670 yılında Greklerin kolonize ettiği bölgeye Perikles'in onuruna Peiraieus (Grekçe: Πειραιεύς) adı verilmiş, yapılan arkeolojik kazılarda bu döneme ait bir tarafında puhu bir tarafında da Peiraieus yazısı bulunan sikkeler bulunmuştur. Daha sonraları şehir Luvice "Ana tanrıçanın şehri" anlamına gelen Amissa (ya da Amissavana) adını almış, Grekler tarafından Amisene olarak telaffuz edilen bu ad zamanla Amisou (Grekçe: Αμισού) ve Amisos (Grekçe: Αμισός) biçimlerine dönüşmüştür. Buna karşın Amisos kelimesinin aslının Luvice değil Palaca olduğu ve "Hamis" kökenine dayandığına yönelik iddialar da bulunmaktadır. Pontus Krallığı döneminde Amisos adını koruyan şehir Romalılar tarafından Missos olarak anılmış (kimi kaynaklarda Gnaeus Pompeius Magnus tarafından Pompeiopolis adı verildiği de savunulmaktadır), Bizans İmparatorluğu döneminde özellikle 10. yüzyıldan sonra Aminsos (Grekçe: Αμινσος) biçimine dönüşmüştür. Grekçede omega yerine omikron ile yazılan şehrin adı iki harf arasındaki benzerlik nedeniyle Latin alfabesine çeviride hatalı biçimde Amisus olarak yazılabildiğinden Batılı kaynaklarda hem Amisos hem de Amisus şeklinde kullanımlara rastlanmaktadır.

1100'lerin ilk çeyreğinde Melik Gazi tarafından Amisos'un yanına yeni bir şehir kurulmuş ve Türk akıncıları yeni kurulan kente kendi aralarında "Amisos'un yanındaki şehir" anlamına gelen İsamisos adını vermişlerdir. 1200'lerin ilk çeyreğinde Cenevizlilerin yerleştiği Amisos çeşitli kaynaklara göre Amisum, Simissi, Sinuso, Semiso vb. ad varyasyonlarıyla anılmıştır. Aynı dönemlerde şehrin ismi Türkler tarafından صاميسون şeklinde yazılmaya ve Samisun şeklinde söylenmeye başlamıştır.İbn Bîbî'nin el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye'sinde, Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî'nin kaleme aldığı Müsâmeretü'l-Ahbâr'da ve erken dönem Osmanlı tarihçilerinden Şükrullah'ın Behcetü't-Tevârîh ile Nişancı Mehmed Paşa'nın Risâle-i Selâtîn-i Osmâniyye adlı eserlerinde kentin ismi Samisun şeklinde geçmektedir.

Kentin adını صامسون yani Samsun şeklinde yazıp okuyan ilk kişi tespit edilebildiği kadarıyla İbn Saîd'dir. Selçuklu Sultanı II. Gıyâseddin Mesud ve İlhanlı Hükümdarı Olcaytu adına basılmış sikkelerde de yer alan Samsun sözcüğü bu sikkelerde İbn Saîd'in yazdığı gibi yazılmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu'nun neredeyse tüm dönemlerinde şehrin adı صامسون Samsun olarak yazılmıştır. Özellikle de Osmanlı tarihçileri Hoca Sâdeddin Efendi ve Cenâbî Mustafa Efendi ile bundan sonra gelenler arasında bu yazım esas alınmıştır. Erken Osmanlı döneminde ise farklı kullanımlar mevcuttu. Şehrin adı ilk Osmanlı tarihçilerinden Neşrî'nin Kitâb-ı Cihannümâ adlı eserinde hem صامسون Samsun hem de صمسون S[a]msun, Ahmedî'nin İskendernâmesinde heceleri ayrı şekilde صام سون Sam Sun, Oruç Bey'in Tevârîh-i Âl-i Osman'ında ise hem صمسون S[a]msun hem de صام سون Sam Sun şeklinde geçmektedir.

Efsaneler

Samsun adının kökeninin İbraniceden ve Osmanlı Türkçesinden geldiği hakkında iki farklı görüş vardır. İsmin İbranice kökenli olduğunu savunan görüşe göre İbrani lider Samson, Karadeniz kıyılarına kadar gelip bir kent kurmuş ve kente kendi ismini vermiştir. Diğer bir görüşe göre ise isim Nuh'un oğullarından biri olan Sam'dan türemiştir. Bu iki görüş de kanıtlanamamıştır.

İsmin Türkçe olduğunu savunan görüşe göre ise isim Osmanlı Türkçesindeki "köpek" anlamına gelen kelimeden türemiştir.Kamûs-ı Türkî'de yazılışı صڭسون yani s[a]nsun olarak gösterilen kelimenin anlamı "iri köpek" olarak verilmektedir. Yine Kamûs-ı Türkî'de bulunan صڭسونجی yani s[a]nsuncu ise "kavga köpeklerini idare eden askerî birim" anlamına gelmektedir.Nef'î'nin Sihâm-ı Kazâ hicviyesinde de "a samsun-ı muazzam a köpek" ifadesi geçmektedir.Joseph von Hammer-Purgstall'ın Devlet-i Osmâniye Tarihi eserinde ise II. Bayezid döneminde Osmanlı ordusunda samsuncular adıyla bir avlanma birimi bulunduğu yazmaktadır. Ayrıca I. Süleyman döneminde İstanbul'da Samsunhane mesiresi adında bir mesire yeri olduğu da bilinmektedir. Ancak Samsun ile s[a]nsun, samsuncular ya da Samsun hane mesiresi arasında bir bağ olduğu ve ismin bunlardan türediğine dair bir kanıt bulunmamaktadır.

image
Abraham Cresques'in 1375 yılına ait Katalan Atlası'nda Sinuso adıyla Samsun'un gösterildiği kısım.
image
Pîrî Reis'in 1521 yılına ait Kitâb-ı Bahriye eserinde صامسون adıyla Samsun'un gösterildiği kısım.
image
Sebastian Münster'in 1540 yılına ait Tabvla Asiae I haritasında Amisus adıyla Samsun'un gösterildiği kısım.
image
Abraham Ortelius'un 1570 yılına ait Turcici Imperii haritasında Simisi adıyla Samsun'un gösterildiği kısım.

Tarihçe

image
Karadeniz Bölgesi'nin en eski yerleşim noktası olan Tekkeköy Mağaralarındaki Tunç Çağı yerleşimini tasvir eden maket.

Tarihöncesi ve erken çağlar

Samsun'daki yerleşim geçmişi Eski Taş Çağı'na dek uzanmaktadır. Tekkeköy Mağaralarında keşfedilen ve MÖ 60.000 yılına dek uzandığı düşünülen katman, şimdiye dek Karadeniz Bölgesi'nde keşfedilen en eski yerleşimdir. Aynı zamanda Türkiye'deki en eski üçüncü, dünyada ise sekizinci yerleşim olduğu tahmin edilmektedir. Mağara yerleşiminde yaşayan bu insanlar topluluk bilinci gelişmemiş ve henüz üretici pozisyonuna geçmemişlerdi.

Karanlık çağların ardından, MÖ 5000-3000 yıllarından itibaren Anadolu'da var oldukları bilinen ve Hattilerin bir kolu olduğu düşünülen Kaşkalar, MÖ 3500'lü yıllarda Mert Irmağı kenarında, günümüzde Dündartepe Höyüğü'nün bulunduğu yerde bir site oluşturmuşlardır. Höyüğün kazıları sırasında en eski yerleşimin Bakır Çağı'na ait olduğu; burada yerleşik toplulukların avcılık ve hayvancılık yaparak geçindiği, kumaş ve deri işleyebildiği; bakırdan alet, silah ve takı yapabildikleri saptanmıştır.

Kent, Kaşkaların ardından I. Murşili tarafından fethedilerek Hitit Krallığı topraklarına katılmıştır. Hitit döneminde özel bir durumu olmayan yerleşim yerinde Enetler adı verilen halkın yaşadığı ve Eneti adıyla anıldığı düşünülmektedir. Kent, MÖ 1182 civarında Hitit İmparatorluğu'nun çöküşünü takiben Frigler tarafından ele geçirilmiş ve tahrip edilmiştir. Aynı dönemde Kimmerler de Doğu Karadeniz'de yer alan kentleri yakıp yıkmışlardır.Lidya Kralı Gigis Kimmerleri yenilgiye uğratıp bölgeden kovmuşsa da bu dönemde şehir harabe hâline dönüşmüştür. Bunun üzerine eski kentin güneybatısına yeni bir yerleşim kurulmuş, tarıma elverişli toprakları ve artan nüfus baskısı nedeniyle MÖ 7. yüzyılda Foçalıların veya Miletlilerin ilgisini çeken bölge kolonileştirilmiştir. Ahameniş İmparatoru II. Kiros'un dönemindeyse Pers hâkimiyetine girmiştir.

Ahameniş İmparatorluğu'nu yeniden örgütlemeye girişen I. Darius döneminde kent, Kapadokya satraplığının hâkimiyet bölgesi içine alınmış ve tiran unvanı taşıyan askerî valiler tarafından yönetilmeye başlanmıştır. MÖ 331 yılında İskender'in Persleri Gaugamela Muharebesi'nde yenilgiye uğratıp Ahameniş İmparatorluğu'nu Makedonya topraklarına katmasıyla birlikte Samsun da Makedon hâkimiyetine girmiş, böylece kentte askerî temelli bir yönetim anlayışından tekrar demokratik yönetime dönülmüştür. İskender'in ölümüyle birlikte zayıflayan ve parçalanan Makedonya'dan bağımsızlığını ilân eden bölgelerden biri de I. Antiohos liderliğindeki Seleukos İmparatorluğu olmuş, Samsun MÖ 315'te bu devletin idaresi altına altına girmişse de kısa süre sonra Ariobarzanis ya da II. Mithridatis döneminde Pontus Krallığı toprakları içerisine sokulmuştur.VI. Mithridatis'in döneminde kraliyet ikâmetgâhı olarak kullanılan Samsun'da geniş bir imar hareketi başlatılarak şehir önemli bir gelişme kaydetmiştir.

Roma ve Bizans dönemi

MÖ 63 yılında Romalı general Lucius Licinius Lucullus lejyonlarıyla Amisos, Sinopi ve Trebizond'u ele geçirmiştir. Lucullus tarafından ele geçirilen şehir bir gün boyunca yağma edilse de bütünüyle yıkılmaktan kurtarılarak kısmen de olsa tamirat görmüş, Bitinya ve Pontus eyaletine bağlanmıştır.

Samsun MÖ 48 sonlarına doğru Gnaeus Pompeius Magnus ve Jül Sezar'ın arasındaki çekişmeyi fırsat bilen Pontus kralı II. Farnakis tarafından kuşatılmış, Roma'ya sadık kalmak isteyen kent dirense de düşmüş ve halk Pontus ordusunca kılıçtan geçirilmiştir. Tekrar Pontus egemenliğine girene kent bir yıl sonra gerçekleşen Zela Muharebesi'nde muzaffer olan Roma ordusu tarafından bir kez daha alınmıştır. Samsun ise Roma Cumhuriyeti'ne olan bağlılığından dolayı hür şehir olarak tanımlanmış ve vergiden bağımsız, kendi kendini yöneten bir kent olarak devlete bağlanmıştır. Jül Sezar'ın suikaste uğramasının ardından kurulan ikinci triumvirlik döneminde Marcus Antonius'un hâkimiyet sahasında kalan ve (Pontus Polemoniacus) eyaletine bağlanan şehir Augustus'un hâkimiyetine girdiğinde tekrar serbest şehir ve Roma'nın müttefiki olarak ilân edilmiş, sonraları Galatya eyaletine bağlanmıştır. 111-113 yılları arasında Samsun valisi olan olan Plinius'un İmparator Trajan'a yazdığı mektuptan şehrin yerel bir meclis tarafından kendi yasalarıyla yönetildiği öğrenilmektedir. Samsun, 2. yüzyılın sonlarından itibaren hür şehir imtiyazını yavaş yavaş kaybetmeye başlamış olup merkezî yönetime daha bağlı bir yönetim anlayışı gelişmiştir.

Geleneksel anlatıma göre Andreas'ın bizzat ziyaret ettiği şehir henüz 1. yüzyılda Hristiyanlaşmış; 303-305 yıllarında Diocletianus'un imparatorluğu sürerken bu dinin takipçilerine yönelik zulümler diğer yerlerde olduğu gibi Samsun'da da kendini göstermiş, Galerius'un iktidarında da baskılar sürmüştür. Bu durum Roma İmparatorluğu'nun 395'te bölünmesiyle birlikte sona ermiş, doğu topraklarına hükmeden ve resmî din olarak Hristiyanlığı benimseyen Bizans İmparatorluğu'nun hâkimiyet bölgesinde kalan Samsun Hristiyan bir şehir olarak varlığını sürdürmüştür.İeroklis'in 6. yüzyıla tarihlenen Sinekdimos adlı eserinde Samsun, Pontiki piskoposluğunun Helenopontos eyaletine bağlı bir sahil kasabası olarak tanımlanmaktadır.I. Justinianus dönemiyle birlikte Armeniakon eyaletine bağlanan şehir, Orta Bizans döneminde Paflagonya ile Armeniakon themalarının kuzey sınırını oluşturmaktaydı. Geniş hinterlandı, iç kısımlardan gelen tahıl ürünleri ve bol zeytin hasadı nedeniyle Konstantinopolis ile Kırım arasında bir ara liman görünümünde olan şehir ayrıca Pontos Polimoniakos eyaleti ile yapılan denizyolu ticaretinin üssü olarak önemli liman kenti konumunu korumuştur.

Mutasım'ın emriyle 863 yılında Malatya Emiri Ömer bin Abdullah şehri ele geçirilip yağmalasa da şehir tekrar Bizans hâkimiyetine girmiştir. Samsun, 9. yüzyılın ikinci yarısında, 10. yüzyıl boyunca kommerkion ve ihracat merkezi olarak kalmıştır. Tarihî Grek şehri olan Samsun 11. yüzyılın ikinci yarısında Türklerin Küçük Asya'ya girmesi ile yoğun Ermeni göçü almış, 13. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren anlaşma yolu ile Ceneviz Cumhuriyeti egemenliğine bırakılmıştır. Bu dönemden itibaren kent bir ticaret kolonisi olarak yaşamaya devam etmiştir.

Türk beylikleri dönemi

image
Dânişmendliler tarafından inşa edilen Samsun Kalesi'nin görünümü.

Malazgirt Meydan Muharebesi sonrasında Anadolu'ya giriş yapan Türk ailelerinden olan Dânişmendliler Orta Karadeniz'e doğru akınlar yapmaya başlamışlar ve 1150 ya da 1155'te Sivas Emiri Nizâmeddin Yağıbasan komutasında Amisos'u da kuşatarak Dânişmendliler Beyliğine dâhil etmek isteseler de başarısız olmuşlardır. Bunun üzerine Melik Gazi mevcut kentin yanına "Amisos'un yanındaki şehir" anlamına geldiği düşünülen İsamisos adında yeni bir yerleşim kurmuştur. Böylece günümüz Samsununu oluşturan antik Amisos ile hemen yanındaki İsamisos adında iki farklı şehir ortaya çıkmıştır. Samsun Kalesi'ni inşa eden Dânişmendlilerin tahkim ettiği İsamisos, 1178 yılında II. Kılıç Arslan tarafından Anadolu Selçuklu Devleti topraklarına katılmıştır. 1228 yılında I. Andronikos Samsun ve Sinop limanlarını yağmalasa da I. Alâeddin Keykubad sefere çıkarak bölgede otoriteyi sağlamıştır. 1230'ların ikinci yarısında patlak veren Babaî Ayaklanması Samsun'da da taraftar bulmasına karşın devlet kısa zaman içerisinde bölgedeki egemenliğini yeniden tesis etmeyi başarmıştır.

Bir hafta sürdükten sonra 3 Temmuz 1243'te sonlanan Kösedağ Muharebesi sonucunda Moğol İmparatorluğu'na bağlı bir devlet hâline gelen Anadolu Selçuklu Devleti II. İzzeddin Keykâvus, IV. Kılıç Arslan ve II. Alâeddin Keykubad'ın üçlü idaresiyle yönetilmeye başlamıştır. Samsun II. Alâeddin Keykubad'ın yönetim bölgesi içerisinde yer almış, onun ölümünden sonra ise bölge IV. Kılıç Arslan'a kalmıştır. 1260 yılında Trabzon İmparatorluğu tarafından işgal edilen kent kısa süre içerisinde tekrar Türklerin hâkimiyetine girmiştir. Bu dönemde Samsun, Canik mıntıkasının idaresi için Moğollarca görevlendirilen Mücîrüddin Emîrşah'a bağlı olan Nizâmüddîn Yahyâ ve yine ona bağlı olan Rükneddin Rahad tarafından idare edilmekteydi. Moğolların en önemli limanlarından biri olan Samsun 14. yüzyılın ortalarında Eretna Beyliği'ne geçmiş, Alâeddin Eretna'nın ölümünden sonra başta Kubadoğulları Emirliği olmak üzere Canik beylikleri arasında sık sık el değiştirmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu dönemi

1395 yılında Candaroğulları Beyliği'nin elinde bulunan Samsun kısa bir süreliğine Kadı Burhâneddin Devleti tarafından ele geçirilmiş, Kadı Burhâneddin'in ölümünün ardından 1398 yılında I. Bayezid Samsun'u Osmanlı topraklarına katmış ve Bulgar çarının oğlu İskender'i vali tayin etmiştir. Hristiyanların bulunduğu eski Samsun'a ise Ceneviz ile barış içerisinde bulunulması nedeniyle dokunulmamıştır.

1402'de I. Bayezid'in Ankara Muharebesi'nde Timur'a yenilmesi sonrası Fetret Devri'ne giren Osmanlı Devleti'nin zayıflığından yararlanan Kubadoğulları tekrar Samsun'da hâkimiyet kurmuşlardır. Timur'un atamasıyla Amasya çevresinde emirliğini ilân edenMehmed Çelebi ise Kubadoğlu Ali Bey'i bozguna uğratarak Taşanoğlu Ahmed Bey'i Samsun valisi olarak atamıştır. 1414 yılına kadar Osmanlı himâyesindeki Taşanoğulları Beyliği tarafından yönetilen Samsun, Kubadoğlu Ali Bey'in oğlu Kubadoğlu Cüneyd Bey tarafından kuşatılmış ve ele geçirilmiştir. Kubadoğlu Cüneyd Bey daha sonra Osmanlı padişahından af dilemiş, bunun üzerine vali olarak makamında bırakılmıştır. Kastamonu Emiri Celâleddin Bayezid'in oğlu Candaroğulları Beyi Hızır Bey, Kubadoğlu Cüneyd Bey'i öldürterek Samsun'u işgal etmiş, daha önce çelebi sanıyla anılan fakat padişah olunca I. Mehmed adıyla tahta oturan Osmanlı padişahı bölgenin tamamen devlete bağlanması için Biçeroğlu Hamza Bey'i görevlendirmiştir. Amisos'a saldıran Biçeroğlu Hamza Bey, şehirde çıkan yangına rağmen tüm imkânlarıyla şehri savunan Cenevizlilere karşı muvaffak olarak Amisos'u ele geçirmiştir. Amasya Valisi Murad Çelebi ise Hızır Bey'in elinde bulunan Samsun'a yönelmiş, Hızır Bey kenti rızaen Osmanlılara teslim etmiştir. Böylece farklı kaynaklara göre 1416 ya da 1419 yılında Osmanlı hâkimiyeti altına giren Amisos ile İsamisos ilk kez aynı siyasi çatı altında yer almıştır. İki şehir birleştirilerek Canik adıyla Rum eyaletine bağlı bir sancak olarak Osmanlı idari yapısında dâhil edilmiştir.

image
15. ve 16. yüzyıllarda Canik sancağının idari bölünüşü.

Osmanlı egemenliğinde geçen 15, 16 ve 17. yüzyıllarda önemsiz bir iskele kentine dönüşen Samsun, bu dönemlerde çevre bataklıklarda imâl edilen kendir ve halatlar ile savaşlarda orduya erzak yardımı yapması dışında unutulmuş bir kent görünümündeydi. Bu nedenle de birçok kez eşkıya saldırılarına maruz kalmıştır.Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım Hanlığı Osmanlı İmparatorluğu'nun elinden çıkınca Karadeniz'deki Osmanlı hâkimiyeti son bulduğundan şehrin ticareti de iyice gerilemiştir. Şehir bu dönemde Trabzon eyaletine bağlanmıştır. Osmanlı devrindeki en zor zamanlarını 17. yüzyılda yaşayan şehir, III. Mehmed'in saltanatı sırasında Kazakların saldırısına uğramış, büyük zarar görmüştür. Zamanla halkın kenti terk etmesiyle Samsun nüfusu 1642 ve 1643 yıllarında köy düzeyine kadar inmiştir.

1869'da büyük bir yangın felâketi yaşanmıştır.

Samsun'da 20. yüzyılın başlarından itibaren Amasya Metropoliti Germanos Karavangelis'in öncülüğünde Megali İdea faaliyetlerine rastlanmaktadır.

Kurtuluş Savaşı ve cumhuriyet dönemi

I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu'nun hasmı olan Rus İmparatorluğu filosu tarafından 1915 ve 1916'da üç sefer bombalanan şehirde savaş sonrasında Rumlar, Ermeniler ve Türkler arasında çatışmalar baş göstermiştir. 9 Mart 1919 tarihinde 15. Tümen Kumandanı Mustafa Asım Bey ve Samsun Mutasarrıfı İbrahim Ethem Bey'in şehirde sıkıyönetim ilân etmesiyle 200 kişilik Britanya askerî müfrezesi tarafından Mondros Mütarekesi şartları gerekçe gösterilerek şehir işgal edilmiştir. Sonrasında 9. Ordu müfettişi unvanı verilerek bölgede asayişin sağlanmasıyla görevlendirilen Ferîk-i Sânî Mustafa Kemal 19 Mayıs günü Samsun'a ulaşmıştır. Görevinin gereklerini yerine getirmeye koyulan Mustafa Kemal bazı incelemelerde bulunmuş; bu incelemeler sonucunda Rum çetelerinin Müslüman halka saldırdığı, yerel yöneticilerinse dış devletlerin de duruma karışmasıyla bu olaylara müdahale edemediği kanısına varmıştır. Bunun üzerine Canik mutasarrıfını görevden alarak yenisini atamış ve bölgede oluşan karışıklıklara yabancı askerlere aldırmaksızın doğrudan müdahale etmesini emretmiştir.

Mustafa Kemal'in Samsun'dan ayrıldıktan sonra başkanlık ettiği Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresi'nin ortaya koyduğu millî heyecan Samsun'da da etkisini göstermiş ve Samsun Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmuştur.Millî Mücadele'de Ankara Hükûmeti'nden yana tavır ortaya koyan Samsun 1922'de Amerikan destekli Yunan filosunca bombalanmıştır. Bombardımandan sonra Türkiye Büyük Millet Meclisinin 12 Haziran ve 16 Haziran 1922 tarihli toplantıları sonucu bütün Karadeniz sahili savaş alanı ilân edilerek bölgedeki Rumların tehcirine karar verilmiş, 1913'ten beri uygulanan ancak 1921'de savaş şartlarında hız kazanan Samsun tehcirleri adı verilen zorunlu göçler sistematik hâle gelmiştir. Bu sürgün hareketleri sırasında Samsun'dan gönderilen Rumlar için 360 bine ulaşan sayılar verilmektedir. 10. Tümen Tugay Kumandanı Kurmay Kaymakam Hafız Zühtü Bey'in Çarşamba ve Ünye civarındaki çeteleri temizlemesiyle Samsun ve yöresi Rum çetelerinden tamamen temizlenmiştir.

image
Günümüz Samsununun görünümü.

Osmanlı döneminde ve cumhuriyetin ilk aylarında yaklaşık olarak günümüz Samsun il sınırlarını kapsayan idari birim Canik adıyla bir sancak, sancağın merkezi ise Samsun kazasıydı. Millî Mücadele'nin sonlanması ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilânı ile Türkiye sınırları içerisinde kalan Canik de sancak ve mutasarrıflıkların il yapılmaları üzerine Samsun adıyla il statüsü kazanmıştır. 1923 mübadelesi ile şehirdeki Rumlar Yunanistan'a göç etmiş, Rumlardan boşalan yerler ise mübadillere tahsis edilmiştir. Tehcirler ve mübadele sonucunda ildeki Ermenilerin ve Rumların sayısı neredeyse yok seviyesine kadar inmiş, şehrin demografik yapısı tamamen değişmiştir. Günümüzde Yunanistan'ın Karagözlü belediyesine bağlı Yeni Amisos, Preveze iline bağlı Yeni Samsun adında yerleşim yerleri bulunmaktadır.

Cumhuriyetle birlikte il olan Samsun il merkezi hâricinde Bafra, Çarşamba, Havza, Terme ile Vezirköprü olmak üzere beş farklı ilçeye bölünmüştür. Cumhuriyet öncesinde de var olan bu idari birimler dışında ilk olarak 1 Haziran 1928 tarihinde Ladik'in ilçe yapılmasıyla Samsun'daki ilçe sayısı altıya yükselmiş; 1934'te Kavak, 1944'te de Alaçam ilçelerinin kurulmasıyla şehirdeki toplam ilçe sayısı sekiz olmuştur. 19 Haziran 1987 tarihinde kabul edilen 3392 numaralı kanun ile de Salıpazarı, Asarcık, Ondokuzmayıs ve Tekkeköy ilçeleri kurulmuştur. 9 Mayıs 1990'da kabul edilen 3644 numaralı kanunla ise Ayvacık ve Yakakent adında iki ilçe daha kurulmuştur. 2 Eylül 1993 tarihinde kabul edilen 504 numaralı kanun hükmünde kararname ile büyükşehir belediyesi kapsamına alınan Samsun'un merkez ilçesi de büyükşehir ilçesi statüsü almıştır. 6 Mart 2008'de 5747 numaralı kanun ile Atakent, Kurupelit, Altınkum, Çatalçam ve Taflan beldelerinin birleşerek Atakum beldesine katılmasıyla Atakum; Gazi ve Yeşilkent beldelerinin İlkadım'a katılmasıyla İlkadım adında bir ilçe kurulması ve Canik beldesinin de ilçe yapılması karara bağlanmıştır. Bu değişiklik ile büyükşehir ilçeleri Atakum, İlkadım, Canik, Tekkeköy olarak belirlenmiştir. 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile de 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları ile eşitlenmiş, merkez ilçe kavramı kaldırılmıştır. İlçelerin ardından gelen alt idari birim mahalle olup mevcûden il genelindeki 17 ilçeye bağlı olarak toplam 1.247 mahalle bulunmaktadır.

Cumhuriyetin ilk yıllarından 1950'li yıllara kadar demiryolu atılımı yapılan Samsun'da bu yıllarda karayolu ağına öncelik verilmeye başlanmıştır. 1928'de elektrik santralinin hizmete başladığı şehrin merkezî su şebekesine kavuşması 1929 yılını bulmuş, ilk doğalgaz ise 2005 yılında verilmiştir.

İklim

Samsun iklimi şehrin konumu ve coğrafyası dolayısıyla sahil ve iç kesimlerde değişiklik göstermektedir.Köppen iklim sınıflandırmasına göre "Cfa" türünde ılıman dönencealtı iklimi görülen ilin tipik Karadeniz ikliminin yaşandığı sahil şeridinde yaz ayları sıcak ve nemli, kışlar ise ılık-serin geçmekte; buna karşın Akdağ ve Canik Dağlarının etkisiyle karasal iklime sahip olan iç kesimlerde kışlar soğuk, yağmurlu ve kar yağışlı, yazlar ise serin geçmektedir.Meteoroloji Genel Müdürlüğünün 1929-2018 yılları arasındaki ölçüm değerlerine göre Samsun'un yıllık sıcaklık ortalaması 14.5 °C olup ölçülen en yüksek sıcaklık 15 Ağustos 1938 günü kayda geçen 39.0 °C, en düşük sıcaklık ise 9 Şubat 1929 günü kayda geçen -9.8 °C'dir.


image Samsun iklimi image
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 24,2 26,5 33,6 37,0 37,4 37,4 37,5 39,0 38,3 38,4 32,4 28,9 39,0
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 10,7 11,0 12,1 15,3 19,1 23,6 26,5 27,1 23,9 20,3 16,7 13,0 18,3
Ortalama sıcaklık (°C) 7,0 7,0 7,9 11,2 15,6 20,3 23,3 23,6 20,1 16,2 12,5 9,3 14,5
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 4,0 3,9 4,6 7,8 12,1 16,1 19,1 19,6 16,5 12,9 9,3 6,3 11,0
En düşük sıcaklık (°C) −8,1 −9,8 −7 −2,4 2,7 7,8 13,4 12,4 6,8 1,5 −2,8 −5 −9,8
Ortalama yağış (mm) 71,6 58,7 66,4 57,0 48,3 45,2 34,4 37,3 54,0 78,7 83,5 82,0 717,1


Hava kirliliği

2013 yılında Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından dönemin büyükşehir ilçeleri olan Atakum, Canik, İlkadım ve Tekkeköy kapsamında hazırlanan Samsun Hava Kalitesi Değerlendirme Raporu'na göre ısınma amacıyla kullanılan yakıtlardan, sanayide kullanılan hammaddelerden ve motorlu araçların yarattığı kirlilik nedeniyle açığa çıkan azot oksit, kükürt dioksit ve partiküller Samsun'un en önemli hava kirliliği sorununu teşkil etmektedir.Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının Atakum, Bafra, Canik ve Tekkeköy'de kurduğu hava izleme istasyonlarının Aralık 2019 verilerine göre bu noktalardaki hava kalitesi 29-77 arası değişmekte ve hava kalitesi indeksine göre orta ile iyi olarak sınıflanmaktadır. Yüzüncüyıl istasyonununki hava kalitesi ise 107 ile hassas olarak sınıflanmaktadır. Yine aynı istasyonlardan elde edilen aynı tarihli verilerine göre ildeki en yüksek partikül madde kirliliği 51 µg/m³ ile Tekkeköy'de, en yüksek kükürt dioksit kirliliği oranı 5 µg/m³ ile Atakum'da, en yüksek azot oksit kirliliği oranı ise 56 µg/m³ ile İlkadım'da ölçülmektedir.

Nüfus

Yıl Toplam Şehir Kır
1927 76.043 30.372 45.671
1935 62.464 32.482 29.982
1940 72.112 37.216 34.896
1945 81.803 38.725 43.078
1950 95.516 44.019 51.497
1955 122.657 62.629 60.028
1960 157.880 87.688 70.192
1965 192.672 107.510 85.162
1970 223.122 134.061 89.061
1975 263.413 168.478 94.935
1980 310.870 198.749 112.121
1985 372.979 240.674 132.305
1990 368.574 303.979 64.595
2000 437.189 363.180 74.009
2007 496.334 423.859 72.475

2008 yılında merkez ilçe Atakum, Canik ve İlkadım ilçelerine ayrılmıştır ve Tekkeköy ilçesi de büyükşehir sınırlarına girmiştir. Bu ilçelerle birlikte il merkezi nüfusu aşağıdaki gibidir.

Yıl Nüfus
2008 498.365
2009 519.601
2010 531.996
2011 538.106
2012 547.778

2012 yılında ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir.

Kardeş şehirler

Kültürel, kalkınma, ticari gibi farklı programlar vasıtasıyla yardımlaşmayı amaçlayan bir işbirliği akdi olan kardeş şehir uygulaması belediyelerce sağlanmaktadır. Samsun Büyükşehir Belediyesi 2006 yılında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin İskele ilçesi ve Amerika Birleşik Devletlerinin Arkansas eyaletine bağlı North Little Rock şehri ile imzaladığı anlaşmalarla geçtiği kardeş şehir uygulamasını yıllar içerisinde Darüsselam, Novorossiysk, Kalmar, Sühbatur, Kiel, Gürgan, Brčko, Sumgayıt, Donetsk, Bizerte, Akra, Bişkek, Aktau, Zerka Fervaniye, Bitlis, Kurtalan, Gevaş, Tuşba ile de genişletmiştir. Bunların haricinde Bordeaux, Odessa ve Kavala ile de işbirliği protokolü imzalamıştır.

Büyükşehir belediyesinin hâricinde ilçe belediyelerinin de kardeş şehirleri bulunuyor olup en eski kardeş şehir anlaşmasına sahip olan ilçe 1964'te Kuşimoto ile buna dair anlaşma imzalayan Yakakent'tir. En fazla kardeş şehri bulunan ilçe olan Havza 1996'da Koşehabl, 2010'da Czerniejewo, 2015'te Esenyurt, 2016'da Darıca, Havsa, Merkez Jupa ve Küçükçekmece, 2017'de ise Kâğıthane ile anlaşma imzalamıştır. Havza'yı 2013'te Ğar el-Mileh, 2015'te Değirmenlik, 2016'da Şirvan ve 2017'de Hamur ile imzaladığı protokoller ile 4 kardeş şehri olan Canik takip etmektedir.

Samsun'daki belediyelerin toplamda 4 kıta 24 ülkeden 47 kardeş şehri bulunuyor olup Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti dört şehir ile en fazla anlaşma imzalanan dış ülkedir.

Notlar

  1. ^ Kavak ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Tekkeköy ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

Özel
  1. ^ Özmen Yılmaz, Demet (2009). Sermaye Birikimi Sürecinde "Arayış Mekânları": Samsun Örneği (doktora). İstanbul: Marmara Üniversitesi. s. 201. 
  2. ^ (PDF). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Haber Bülteni, 52. Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Ocak-Şubat-Mart 2012. s. 42. 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019. 
  3. ^ Samsun Kent Müzesi. Samsun şehrinin marka sesi ve resmî marşı. İlkadım, Samsun: B1 Sözlü Tarih. 
  4. ^ "Subnational HDI". Global Data Lab (İngilizce). Radboud Universiteit Institute for Management Research. 10 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2023. 
  5. ^ Homeros (2008). İlyada. A. Kadir, Azra Erhat, çev. (24 bas.). İstanbul: Can Yayınları. s. 116. ISBN . Erkek yürekli Pylaimenes komuta eder Paphlagonialılara, gelmişler yabankatırlarıyla ünlü Enetlerin yurdundan... 
  6. ^ "Strabo, Geography, Book 12, chapter 3". Perseus Digital Library (İngilizce). Tufts University. 11 Eylül 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2014. 
  7. ^ Strabon 2000, s. 34.
  8. ^ a b c d Kolağasıoğlu & Şirin 2016, s. 4.
  9. ^ Jones 1971, s. 148.
  10. ^ Emir, Osman (2012). "M.Ö. VI. Yüzyılda Samsun ve Çevresinde Kolonizasyon Faaliyetleri". Samsun Sempozyumu: 13-16 Ekim 2011. Cilt 3. Samsun: Samsun Valiliği. s. 670. ISBN . 
  11. ^ a b c d e f g h Sarısakal 2002, s. 12.
  12. ^ Umar, Bilge (1993). "Amazon'lar". Türkiye'deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. s. 60. 
  13. ^ a b Darkot 1973, s. 173.
  14. ^ a b Yolalıcı 1998, s. 9.
  15. ^ a b c d Öz 2009, s. 83.
  16. ^ (1916). Itineraria Romana (Almanca). Stuttgart: Strecker und Schröder. ss. 645. 
  17. ^ a b Yolalıcı 1998, s. 10.
  18. ^ "Amisos (Byzantium)". Enkiklopedia tis Konstantinopulis (İngilizce). Enkiklopedia tu Meizonos Ellinismu. 10 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2018. 
  19. ^ ; (1864). The Whole Works (İngilizce). 9. Hodges and Smith. s. 564. 
  20. ^ Schiltberger, Johannes (2013). "VIIII". Karl Friedrich Neumann (Ed.). The Bondage and Travels of Johann Schiltberger (İngilizce). Londra: Adegi Graphics. ISBN . 
  21. ^ Kurtoğlu, Fevzi (1992). Türk Bayrağı ve Ay Yıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. s. 54. 
  22. ^ Danişmend, Nazan (1939). "Anadolu Türk Bayrakları". Türklük, 1. s. 18-19. 
  23. ^ Dilcimen, Kâzım (1942). "Samsun Kelimesi". 19 Mayıs Samsun Halkevi Dergisi, 56. s. 18. 
  24. ^ Mahmud-i Aksarayî, Kerimüddin. Müsameretü'l-Ahbar (Osmanlı Türkçesi). ss. 183-206-293-302-306. 
  25. ^ Şükrullah. Behcetü't Tevârîh (Osmanlı Türkçesi). ss. 534-544. 
  26. ^ Yinanç, Mükrimin Halil (1913). "Millî Tarihimize Dair Bir Vesika". Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası (Osmanlı Türkçesi), 3. İstanbul. s. 97-103. 
  27. ^ Asım, Necip (1910). Osmanlı Tarih Nüvisleri ve Müverrihleri (Osmanlı Türkçesi). İstanbul: Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası. s. 22-28. 
  28. ^ a b c d e f Sarısakal 2002, s. 13.
  29. ^ Şemseddin Sâmi (1901). "صڭسون" [S[a]nsun]. Kamûs-ı Türkî (Osmanlı Türkçesi). 2. İstanbul: İkdam Matbaası. s. 829. 
  30. ^ Şemseddin Sâmi (1901). "صڭسونجی" [S[a]nsuncu]. Kamûs-ı Türkî (Osmanlı Türkçesi). 2. İstanbul: İkdam Matbaası. s. 829. 
  31. ^ Pakalın, Mehmet Zeki (1993). "Sansuncu". Osmanlı Tarih ve Deyimleri Sözlüğü. 3. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. s. 124. ISBN . 
  32. ^ Öngören, Ferit (1973). "50 Yılın Türk Hicvi". Balcıoğlu, Semih; Öngören, Ferit (Ed.). 50 Yılın Türk Mizah ve Karikatürü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 101. 
  33. ^ Refik, Ahmed (8 Şubat 1936). "Boğazın Rumeli Kıyısı". Akşam. s. 8. 
  34. ^ "Prof. Dr. Gocha:Karadeniz'de İlk Yerleşim Yeri Tekkeköy Mağaraları'dır". Milliyet. 27 Ekim 2017. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2018. 
  35. ^ "Arkeoloji Vadisi Müze Ev". Samsun Büyükşehir Belediyesi. 27 Aralık 2018. 27 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2019. 
  36. ^ Akgün, Hakan; Koçer, Yaprak (13 Ekim 2017). "Nuh Tufanı'ndan sonra insanoğlunun yaşadığı 3 yerden biri". Hürriyet. 27 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2019. 
  37. ^ Geçmişten Günümüze Kültür Değerleriyle Samsun 1997, s. 17.
  38. ^ Sarısakal 2002, s. 14.
  39. ^ "Dündartepe - Yerleşme Ayrıntıları". Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri. 9 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2014. 
  40. ^ Dilcimen 1940, s. 11.
  41. ^ "Dündartepe - Yerleşme Dönem Ayrıntıları". Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri. 30 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2014. 
  42. ^ "Kaledoruğu - Yerleşme Dönem Ayrıntıları". Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2014. 
  43. ^ Strabon 2000, s. 36.
  44. ^ Altaylı 1967, s. 6.
  45. ^ Ekrem, Memiş (1990). "MÖ 2. Binyılda Hitit-Gaşka Münasebetleri". İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (1-3 Haziran 1998, Samsun). 1. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü. s. 103-110. 
  46. ^ "Türkler'den Önce Samsun". Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2014. 
  47. ^ Avram, Hind & Tsetskhladze 2005, s. 925.
  48. ^ a b c Sarısakal 2002, s. 16.
  49. ^ Dilcimen 1940, s. 12.
  50. ^ a b Avram, Hind & Tsetskhladze 2005, s. 954.
  51. ^ Jones 1971, s. 152.
  52. ^ a b Dilcimen 1940, s. 13.
  53. ^ a b c d Strabon 2000, s. 26.
  54. ^ (1725). Achæmenidarum Imperium (Latince). 2. Paris: Caroli Moette. s. 126. 
  55. ^ a b c Ramsay 1960, s. 212.
  56. ^ a b c Sarısakal 2002, s. 17.
  57. ^ "The Life of Julius Caesar". The University of Chicago (İngilizce). 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2014. 
  58. ^ Jones 1971, s. 165.
  59. ^ a b Giftopoulou, Sofia (17 Mart 2003). "Bishopric of Amisos". Megali diadiktiaki enkiklopedia tis Mikras Asias (İngilizce). 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018. 
  60. ^ Jones 1971, s. 538.
  61. ^ Ramsay 1960, s. 360.
  62. ^ Dilcimen 1940, s. 14.
  63. ^ Barraclough, Geoffrey (1982). The Times Conside Atlas of World History (İngilizce). Londra. s. 27. 
  64. ^ "Canik Tarihi". Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2014. 
  65. ^ Ramsay 1960, s. 355.
  66. ^ a b c d Giftopoulou, Sofia (17 Mart 2003). "Amisos (Byzantium)". Megali diadiktiaki enkiklopedia tis Mikras Asias (İngilizce). 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018. 
  67. ^ Ramsay 1960, s. 59.
  68. ^ Valada 1934, s. 13.
  69. ^ Yolalıcı 1998, s. 11.
  70. ^ Demir, Dilek (2003). Danişmendli Sahasındaki Konar-Göçerler ve Faaliyetleri (XI.-XV. YY) (Yüksek lisans). Ankara: Ankara Üniversitesi. s. 34. 
  71. ^ Dilcimen 1940, s. 15.
  72. ^ a b Sarısakal 2002, s. 22.
  73. ^ Darkot 1973, s. 174.
  74. ^ Dilcimen 1940, s. 16.
  75. ^ Turan 2010, s. 361.
  76. ^ Turan 2010, s. 362.
  77. ^ a b Dilcimen 1940, s. 17.
  78. ^ a b Dilcimen 1940, s. 18.
  79. ^ . Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014. 
  80. ^ Dilcimen 1940, s. 36.
  81. ^ Yinanç, Mükrimin Halil (1979). "Bayezid I". İslâm Ansiklopedisi. 2. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı. s. 378. 
  82. ^ Uzunçarşılı 1988, s. 298.
  83. ^ Öz, Mehmet (2006). "XV. Yüzyıldan XVII. Yüzyıla Samsun Yöresi". Yılmaz, Cevdet (Ed.). Geçmişten Geleceğe Samsun. 1. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları. ss. 3-30. ISBN . 
  84. ^ Uzunçarşılı 1988, s. 326.
  85. ^ Uzunçarşılı 1988, s. 327.
  86. ^ . Amasya Valiliği. 25 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014. 
  87. ^ Dilcimen 1940, s. 58.
  88. ^ a b Hüsameddin, Hüseyin (1927). Amasya Tarihi. İstanbul: Hikmet Matbaası. ss. 174-175. 
  89. ^ a b Dilcimen 1940, s. 51.
  90. ^ Dilcimen 1940, s. 41.
  91. ^ Öz 2009, s. 84.
  92. ^ Dilcimen 1940, s. 42.
  93. ^ Dilcimen 1940, s. 53.
  94. ^ Uzunçarşılı 1988, s. 358.
  95. ^ Sakaoğlu, Necdet (1999), "Murad II", Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2, s. 235-238, ISBN  
  96. ^ (PDF). Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 2005. 15 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014. 
  97. ^ Sarcan, Ali (1966). Samsun Tarihi. Ankara: Kültür Matbaası. s. 77. 
  98. ^ Öz 2009, s. 85.
  99. ^ Altaylı 1967, s. 22.
  100. ^ Ertaş, Mehmet Yaşar (2018). Sultanın Ordusu: 1715 Mora Seferi'nde Organizasyon ve Lojistik (2 bas.). İstanbul: Kronik Kitap. s. 252. ISBN . 
  101. ^ a b Sarısakal 2002, s. 23.
  102. ^ Yolalıcı 1998, s. 13.
  103. ^ Baykara, Tuncer (1988). Anadolu'nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I: Anadolu'nun İdari Taksimatı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. s. 117. ISBN . 
  104. ^ Yurt Ansiklopedisi 1981, s. 6560.
  105. ^ Yolalıcı 1998, s. 21.
  106. ^ Karpat, Kemal (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914): Demografik ve Sosyal Özellikleri. Bahar Tırnakcı, çev. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. s. 311. ISBN . 
  107. ^ Akçakayalıoğlu 1976, s. 331.
  108. ^ Akçakayalıoğlu 1976, s. 364.
  109. ^ Gökbilgin 2011, s. 3.
  110. ^ Tansel, Selahattin (1991). Mondros'tan Mudanya'ya Kadar. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı. s. 99. ISBN . 
  111. ^ Sarısakal 2002, s. 27.
  112. ^ Ertürk, Yaşar (Mayıs-Haziran 2008). "19 Mayıs 1919'un Milli Mücadele'deki yeri ve önemi". Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 174. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları. ss. 61-82. ISSN 0255-0644. 
  113. ^ a b Atatürk, Mustafa Kemal. . kulturturizm.gov.tr. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2011. 
  114. ^ Sarısakal 2002, s. 42.
  115. ^ Şarman, Kansu (Eylül 2001). "Samsun nasıl bombalandı?". Popüler Tarih, 15. s. 10-11. ISSN 1302-6577. 
  116. ^ "Samsun merkez kazasında idare-i örfiye ilânına dair İcra Vekilleri Heyeti riyaset tezkeresi" (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerîdesi (Osmanlı Türkçesi). Ankara. 8 Haziran 1922. ss. 246-254. 1 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2018. 
  117. ^ Yerasimos 1994, s. 420.
  118. ^ Shenk, Robert (2017). America's Black Sea Fleet: The U.S. Navy Amidst War and Revolution, 1919 1923 (İngilizce). Annapolis: Naval Institute Press. s. 92. ISBN . 
  119. ^ Shirinian, George N. (2017). Genocide in the Ottoman Empire: Armenians, Assyrians, and Greeks, 1913-1923 (İngilizce). Berghahn Books. s. 140. ISBN . 
  120. ^ Sarısakal 2002, s. 49.
  121. ^ Clarke, Bruce (2006). Twice A Stranger: How Mass Expulsion Forged Modern Greece and Turkey (İngilizce). Londra: Granta. s. 18. ISBN . 
  122. ^ Güngör, Yüksel (2015). "Osmanlı Döneminde İzmit'te Farklı Dinlerin Birlikte Hoşgörü İçinde Yaşam Kesitine Bir Örnek: Pantaleimon Manastırı". Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri. I. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları. s. 940. ISBN . 
  123. ^ (PDF). İller İdaresi Genel Müdürlüğü. s. 72. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018. 
  124. ^ "On kaza teşkiline dair kanun". 24 Mayıs 1928 tarihli 1282 sayılı yasa  (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2016. 
  125. ^ "Yeniden beş kaza teşkiline ve iki vali muavinliği ihdasına ve Maliye, Dahiliye vekâletlerile Tapu ve kadastro umum müdürlüğü kadro cetvellerinde tadilât yapılmasına dair kanun". 28 Haziran 1934 tarihli 2529 sayılı yasa  (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014. 
  126. ^ "Yeniden 16 kaza teşkiline ve 3656 sayılı kanuna bağlı cetvel ile 1944 mali yılı Muvazenei Umumiye Kanununa bağlı (D) ve (L) işaretli cetvellerde değişiklik yapılmasına dair kanun". 2 Ağustos 1944 tarihli 4642 sayılı yasa  (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014. 
  127. ^ "103 İlçe Kurulması Hakkında Kanun". 19 Haziran 1987 tarihli 3392 sayılı yasa  (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 15 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2014. 
  128. ^ "130 İlçe Kurulması Hakkında Kanun". 9 Mayıs 1990 tarihli 3644 sayılı yasa  (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2014. 
  129. ^ "Yedi İlde Büyükşehir Belediyesi Kurulması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname". 2 Eylül 1993 tarihli 504 sayılı kanun hükmünde kararname  (PDF). Bakanlar Kurulu. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2014. 
  130. ^ "Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun". 6 Mart 2008 tarihli 5747 sayılı yasa . Türkiye Büyük Millet Meclisi. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014. 
  131. ^ "On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun". T.C. Resmî Gazete (28489). 6 Aralık 2012. ss. 1-85. 
  132. ^ "Türkiye Mülki İdare Bölümleri Envanteri" (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). İçişleri Bakanlığı. 6 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Haziran 2018. 
  133. ^ Özdemir, Naziye (2011). Türkiye’de elektriğin tarihsel gelişimi (1900-1938) (Yüksek lisans). Ankara: Ankara Üniversitesi. s. 123. 
  134. ^ (PDF). Samsun Ticaret ve Sanayi Odası. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2014. 
  135. ^ "Samsun'da doğalgaz hk". SAMGAZ. 8 Ağustos 2006. 1 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2018. 
  136. ^ Geçmişten Günümüze Kültür Değerleriyle Samsun 1997, s. 39.
  137. ^ (PDF). Samsun İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. 2007. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014. 
  138. ^ "Köppen İklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye İklimi" (PDF). Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 12 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2018. 
  139. ^ "İllere Ait Mevsim Normalleri - Samsun". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 13 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2018. 
  140. ^ "Samsun Hava Kalitesi Değerlendirme Raporu (KENTAIR Projesi)" (PDF). Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. Aralık 2013. 13 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2018. 
  141. ^ "Samsun - Tekkeköy". Sürekli İzleme Merkezi. 19 Aralık 2019. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  142. ^ "Samsun - Atakum". Sürekli İzleme Merkezi. 19 Aralık 2019. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  143. ^ "Samsun - Bafra". Sürekli İzleme Merkezi. 19 Aralık 2019. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  144. ^ "Samsun - Canik". Sürekli İzleme Merkezi. 19 Aralık 2019. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  145. ^ "Samsun - Yüzüncüyıl". Sürekli İzleme Merkezi. 19 Aralık 2019. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  146. ^ "Samsun - Atakum". Sürekli İzleme Merkezi. 19 Aralık 2019. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  147. ^ "Samsun - Bafra". Sürekli İzleme Merkezi. 19 Aralık 2019. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  148. ^ "Samsun - Tekkeköy". Sürekli İzleme Merkezi. 19 Aralık 2019. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  149. ^ "Samsun - Canik". Sürekli İzleme Merkezi. 19 Aralık 2019. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  150. ^ "Samsun - Yüzüncüyıl". Sürekli İzleme Merkezi. 19 Aralık 2019. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  151. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
  152. ^ (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  153. ^  . (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  154. ^  . (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  155. ^  . (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  156. ^  . (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  157. ^  . (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  158. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  159. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  160. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  161. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  162. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  163. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  164. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  165. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  166. ^ . Türkiye İstatistik Kurumu. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  167. ^ . Türkiye İstatistik Kurumu. 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  168. ^ . Türkiye İstatistik Kurumu. 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  169. ^ . Türkiye İstatistik Kurumu. 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  170. ^ . Türkiye İstatistik Kurumu. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  171. ^ "Kardeş şehir el kitabı" (PDF). Türk Dünyası Belediyeler Birliği. 6 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2018. 
  172. ^ a b "Kardeş Şehirler". Samsun Büyükşehir Belediyesi. 20 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019. 
  173. ^ . Wakayama Prefecture (İngilizce). Eylül 2009. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2018. 
Genel
  • Geçmişten Günümüze Kültür Değerleriyle Samsun, Samsun: Samsun Kültür Müdürlüğü Yayınları, 1997, ISBN  
  • Seçilmiş Göstergelerle Samsun 2013, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu, 2014, ISBN , ISSN 1307-0894 
  • Yurt Ansiklopedisi, 9, İstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1981 
  • Akçakayalıoğlu, Cihat (1976), Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, 8, Ankara: T.C. Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi 
  • Altaylı, Alim (1967), Samsun Tarihi, Samsun: Yüceer Matbaası 
  • Avram, Alexandru; Hind, John; Tsetskhladze, Gocha (2004), "The Black Sea Area", Hansen, Mogens Herman; Nielsen, Thomas Heine (Ed.), An Inventory of Archaic and Classical Poleis: An Investigation Conducted (İngilizce), Oxford: Oxford University Press, ISBN  
  • Cuinet, Vital (1892), La Turquie d'Asie (Fransızca), 1, Paris: Ernest Leroux 
  • Darkot, Besim (1973), "Samsun", İslâm Ansiklopedisi, 10, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı 
  • Dilcimen, Kâzım (1940), Canik Beyleri, Samsun: Samsun Halkevi Dil-Tarih-Edebiyat Şubesi 
  • Duman, Önder (2015), Meşrutiyet'ten Beyaz Devrime Canik: Samsun'da Seçimler ve Siyaset (1877-1950), Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları, ISBN  
  • Gökbilgin, M. Tayyib (2011), Milli Mücadele Başlarken, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, ISBN  
  • (1971), The Cities of the Eastern Roman Provinces (İngilizce) (2 bas.), Londra: Oxford University Press 
  • Kolağasıoğlu, Mustafa; Şirin, Orhan Alper (2016), Çakalca-Karadoğan Höyüğü: Arkaik Dönemde Amisos ve Kybele Kültü, Samsun: Samsun ve Çevresi Turizm Alanı Altyapı Hizmet Birliği Yayınları, ISBN  
  • Öz, Mehmet (1999), XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, ISBN  
  • Öz, Mehmet (2009), "Samsun", İslâm Ansiklopedisi, 36, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, ISBN  
  • Özcan, Ümit (2012), Samsun Turizm Master Planı 2011-2023, Samsun: Samsun İl Özel İdaresi 
  • Ramsay, W. M. (1960), Anadolu'nun Tarihî Coğrafyası, Mihri Pektaş, çev., İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı 
  • Sarısakal, Baki (2002), Bir Kentin Tarihi: Samsun, Samsun: Samsun Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, ISBN  
  • Sarısakal, Baki (2003), Samsun Basın Tarihi, Samsun: Barış Gazetesi Yayınları, ISBN  
  • Sarısakal, Baki (2007), Samsun Belediye Tarihi, Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, ISBN  
  • Strabon (2000), Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), Adnan Pekman, çev. (4 bas.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, ISBN  
  • Turan, Osman (2010), Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Ötüken Yayınları, ISBN  
  • Umur, Hasan; Pasin, Adil (1944), Samsun'da Müdafaa-i Hukuk, İstanbul: Tan Matbaası 
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Tarihi, 1 (5 bas.), Ankara: Türk Tarik Kurumu Yayınları 
  • Valada, Ramire Pie Maxime (1934), Samsoun: Passé - Présent - Avenir (Fransızca), Paris: Librairie orientaliste Paul Geuthner 
  • Yerasimos, Stefanos (1994), Milliyetler ve Sınırlar, İstanbul: İletişim Yayınları, ISBN  
  • Yılmaz, Cevdet (2013), İlkçağdan Cumhuriyete Canik (5 bas.), Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları, ISBN  
  • Yolalıcı, M. Emin (1998), XIX. Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağı'nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, ISBN  

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Samsun ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
  • Samsun Büyükşehir Belediyesi

wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar

Koordinatlar 41 17 N 36 19 E Samsun Samsun ilinin merkezi olan sehirdir Karadeniz Bolgesi ndeki Orta Karadeniz Bolumu nde Turkiye cografyasinin en kuzeyinde merkezi bir noktada yer alir Karadeniz Bolgesi nin egitim saglik sanayi ticaret ulasim ve ekonomi acilarindan en gelismis sehri olan Samsun kalkinmada birinci derecede oncelikli yorelerden biridir SamsunSehirUstten itibaren Samsunum 1 ve sahil yolu Store 55 Saathane Meydani Onur Aniti Bandirma Vapuru Muzesi Ataturk Kultur MerkeziTakma adlar 19 Mayis Kenti Ataturk un Sehri Karadeniz in Baskenti Karadeniz in MezopotamyasiSlogan Gunesin Dogdugu Sehir a Mars Samsun 19 Mayis Marsi b Samsun un idari bolunusu tiklanabilir harita SamsunTurkiye haritasinda gosterSamsunSamsun Avrupa Avrupa haritasinda gosterSamsunSamsun Asya Asya haritasinda gosterSamsunSamsun Dunya Dunya haritasinda gosterKoordinatlar 41 16 44 N 36 20 13 E 41 27900 K 36 33700 D 41 27900 36 33700UlkeTurkiyeIlSamsunIlk yerlesimMO 60 000KentlesmeMO 5000Mevcut sinirlar1923Idare TurBelediye baskani meclis OrganBelediye meclisi 70 AK Parti7 MHP3 CHP3 IYI Parti3 Bagimsiz BaskanHalit Dogan AK Parti Rakim20 mEn yuksek nokta2 062 m 6 765 ft En alcak nokta0 m 0 ft Zaman dilimiUTC 03 00 TSI Posta kodu55XXXAlan kodu362ISO 3166 koduTR 55Plaka kodu55IklimCfaGSYIH nominal 2021 Toplam 74 829 615 19 Kisi basi 54 873 34 IGE 2021 0 809 yuksek 8 c Resmi siteler samsun bel tr Samsun Il Ozel Idaresi tarafindan belirlenen resmi slogandir 1999 da valilik tarafindan resmi mars ilan edilmistir Turkiye yi on iki istatistiki bolgeye ayiran ve Samsun u dokuz baska ille birlikte siniflandiran arastirma verisidir Yerlesim gecmisi MO 60 000 yilina dek uzanan Samsun da varligi bilinen en eski halk MO 12 yuzyila kadar burada bulunan Kaskalardir Kaskalarin ardindan Hitit donemini yasayan sehir MO 1182 ile MO 546 yillari arasinda birkac kez el degistirmis ve devaminda Pers hakimiyetine girmistir Perslerin ardindan Makedonya Pontus Roma Bizans egemenligi goren Samsun bunlarin ardindan bir Ceneviz kolonisi haline gelmistir Bu donemde Danismendliler Beyligi tarafindan kusatilan sehir alinamamis ve sehrin hemen yanina Musluman Samsun adiyla bilinen yeni bir sehir kurulmustur I Mehmed donemine dek iki Samsun sehri de varligini surdurmus bu donemde her iki sehir de Osmanli Devleti topraklarina katilarak birlestirilmistir 1422 1428 yillari arasinda Kubadogullari eline gecen Samsun 1923 yilinda Turkiye Cumhuriyeti nin ilanina dek Osmanli hakimiyetinde kalmistir Turkiye nin kurulmasina dek uzanan 19 Mayis 1919 da Mustafa Kemal in Samsun a cikisiyla baslayan surecin baslangic duragi olmasi nedeniyle ozel bir konumu bulunan Samsun 19 Mayis Ataturk u Anma Genclik ve Spor Bayrami na ev sahipligi yapmaktadir Buna izafeten resmi mahiyete sahip Gunesin Dogdugu Sehir sloganiyla tanitilmakta Samsun 19 Mayis Marsi ise Samsun un resmi marsi mahiyeti tasimaktadir Ote yandan Karadeniz in Baskenti ve Ataturk un Sehri olarak da anilmaktadir Cumhuriyetin ilk yillarinda ekonomisi tarim ve hayvancilik temelli olan ilin topraklarinin 47 si halen tarim amacli kullanilsa da gunumuzde ekonomik etkinlik buyuk oranda ticaret ve sanayiye dayali olup tarim ve hayvanciligin agirligi giderek azalmaktadir Karayollariyla Karadeniz Bolgesi ni Ic Anadolu Bolgesi ve Dogu Anadolu Bolgesi ne baglayan Samsun ayni zamanda bir liman sehri ve genis hinterlandi ile bir lojistik noktasidir Samsun ve civarindaki kamu ile ozel sektor yatirimlari zaman icerisinde baska illerden nufus gocunu tesvik etmis olup 1927 yilindaki cumhuriyet doneminin ilk nufus sayimindan gunumuze nufusu 394 oraninda artmistir Aldigi gocler nedeniyle karmasik bir folklorik yapisi bulunan Samsun da dil halk oyunu ve yemek gibi halk kulturune dair alanlarda bu yapisi hissedilmektedir Sehir siyasi acidan muhafazakardir ve agirlikli olarak sag partilere oy verilmektedir Denizyolu havayolu ve karayoluyla ulasimin mumkun oldugu Samsun a Samsun Kalin demiryolu uzerinde yer alan yedi ilden ulasim saglanabilmektedir Genellikle ticari amaclarla ve karayolu aktarmasi icin kullanilan denizyolunun haricinde geliskin bir karayolu aginin bulundugu il dort farkli devlet yolu ile tum Turkiye ye ve Avrupa ya baglanmaktadir Havayolu tasimaciliginda ise Ankara Istanbul Izmir ve Antalya nin yani sira donemsel olarak Almanya Avusturya ve Kuveyt in toplam sekiz sehrine direkt ucus gerceklestirilmektedir ToponimUzerinde Grekce AMISU AMISOY yazan ve yaklasik MO 85 65 yillarina tarihlenen Pontus Kralligi devri tunc sikkesi Sehrin Hititler doneminde Eneti adini tasidigi dusunulmekteyse de buna dair kesin bir kanit yoktur Yaklasik MO 670 yilinda Greklerin kolonize ettigi bolgeye Perikles in onuruna Peiraieus Grekce Peiraieys adi verilmis yapilan arkeolojik kazilarda bu doneme ait bir tarafinda puhu bir tarafinda da Peiraieus yazisi bulunan sikkeler bulunmustur Daha sonralari sehir Luvice Ana tanricanin sehri anlamina gelen Amissa ya da Amissavana adini almis Grekler tarafindan Amisene olarak telaffuz edilen bu ad zamanla Amisou Grekce Amisoy ve Amisos Grekce Amisos bicimlerine donusmustur Buna karsin Amisos kelimesinin aslinin Luvice degil Palaca oldugu ve Hamis kokenine dayandigina yonelik iddialar da bulunmaktadir Pontus Kralligi doneminde Amisos adini koruyan sehir Romalilar tarafindan Missos olarak anilmis kimi kaynaklarda Gnaeus Pompeius Magnus tarafindan Pompeiopolis adi verildigi de savunulmaktadir Bizans Imparatorlugu doneminde ozellikle 10 yuzyildan sonra Aminsos Grekce Aminsos bicimine donusmustur Grekcede omega yerine omikron ile yazilan sehrin adi iki harf arasindaki benzerlik nedeniyle Latin alfabesine ceviride hatali bicimde Amisus olarak yazilabildiginden Batili kaynaklarda hem Amisos hem de Amisus seklinde kullanimlara rastlanmaktadir 1100 lerin ilk ceyreginde Melik Gazi tarafindan Amisos un yanina yeni bir sehir kurulmus ve Turk akincilari yeni kurulan kente kendi aralarinda Amisos un yanindaki sehir anlamina gelen Isamisos adini vermislerdir 1200 lerin ilk ceyreginde Cenevizlilerin yerlestigi Amisos cesitli kaynaklara gore Amisum Simissi Sinuso Semiso vb ad varyasyonlariyla anilmistir Ayni donemlerde sehrin ismi Turkler tarafindan صاميسون seklinde yazilmaya ve Samisun seklinde soylenmeye baslamistir Ibn Bibi nin el Evamiru l Alaiyye fi l umuri l Alaiyye sinde Kerimuddin Mahmud i Aksarayi nin kaleme aldigi Musameretu l Ahbar da ve erken donem Osmanli tarihcilerinden Sukrullah in Behcetu t Tevarih ile Nisanci Mehmed Pasa nin Risale i Selatin i Osmaniyye adli eserlerinde kentin ismi Samisun seklinde gecmektedir Kentin adini صامسون yani Samsun seklinde yazip okuyan ilk kisi tespit edilebildigi kadariyla Ibn Said dir Selcuklu Sultani II Giyaseddin Mesud ve Ilhanli Hukumdari Olcaytu adina basilmis sikkelerde de yer alan Samsun sozcugu bu sikkelerde Ibn Said in yazdigi gibi yazilmistir Osmanli Imparatorlugu nun neredeyse tum donemlerinde sehrin adi صامسون Samsun olarak yazilmistir Ozellikle de Osmanli tarihcileri Hoca Sadeddin Efendi ve Cenabi Mustafa Efendi ile bundan sonra gelenler arasinda bu yazim esas alinmistir Erken Osmanli doneminde ise farkli kullanimlar mevcuttu Sehrin adi ilk Osmanli tarihcilerinden Nesri nin Kitab i Cihannuma adli eserinde hem صامسون Samsun hem de صمسون S a msun Ahmedi nin Iskendernamesinde heceleri ayri sekilde صام سون Sam Sun Oruc Bey in Tevarih i Al i Osman inda ise hem صمسون S a msun hem de صام سون Sam Sun seklinde gecmektedir Efsaneler Samsun adinin kokeninin Ibraniceden ve Osmanli Turkcesinden geldigi hakkinda iki farkli gorus vardir Ismin Ibranice kokenli oldugunu savunan goruse gore Ibrani lider Samson Karadeniz kiyilarina kadar gelip bir kent kurmus ve kente kendi ismini vermistir Diger bir goruse gore ise isim Nuh un ogullarindan biri olan Sam dan turemistir Bu iki gorus de kanitlanamamistir Ismin Turkce oldugunu savunan goruse gore ise isim Osmanli Turkcesindeki kopek anlamina gelen kelimeden turemistir Kamus i Turki de yazilisi صڭسون yani s a nsun olarak gosterilen kelimenin anlami iri kopek olarak verilmektedir Yine Kamus i Turki de bulunan صڭسونجی yani s a nsuncu ise kavga kopeklerini idare eden askeri birim anlamina gelmektedir Nef i nin Siham i Kaza hicviyesinde de a samsun i muazzam a kopek ifadesi gecmektedir Joseph von Hammer Purgstall in Devlet i Osmaniye Tarihi eserinde ise II Bayezid doneminde Osmanli ordusunda samsuncular adiyla bir avlanma birimi bulundugu yazmaktadir Ayrica I Suleyman doneminde Istanbul da Samsunhane mesiresi adinda bir mesire yeri oldugu da bilinmektedir Ancak Samsun ile s a nsun samsuncular ya da Samsun hane mesiresi arasinda bir bag oldugu ve ismin bunlardan turedigine dair bir kanit bulunmamaktadir Abraham Cresques in 1375 yilina ait Katalan Atlasi nda Sinuso adiyla Samsun un gosterildigi kisim Piri Reis in 1521 yilina ait Kitab i Bahriye eserinde صامسون adiyla Samsun un gosterildigi kisim Sebastian Munster in 1540 yilina ait Tabvla Asiae I haritasinda Amisus adiyla Samsun un gosterildigi kisim Abraham Ortelius un 1570 yilina ait Turcici Imperii haritasinda Simisi adiyla Samsun un gosterildigi kisim TarihceKaradeniz Bolgesi nin en eski yerlesim noktasi olan Tekkekoy Magaralarindaki Tunc Cagi yerlesimini tasvir eden maket Tarihoncesi ve erken caglar Samsun daki yerlesim gecmisi Eski Tas Cagi na dek uzanmaktadir Tekkekoy Magaralarinda kesfedilen ve MO 60 000 yilina dek uzandigi dusunulen katman simdiye dek Karadeniz Bolgesi nde kesfedilen en eski yerlesimdir Ayni zamanda Turkiye deki en eski ucuncu dunyada ise sekizinci yerlesim oldugu tahmin edilmektedir Magara yerlesiminde yasayan bu insanlar topluluk bilinci gelismemis ve henuz uretici pozisyonuna gecmemislerdi Karanlik caglarin ardindan MO 5000 3000 yillarindan itibaren Anadolu da var olduklari bilinen ve Hattilerin bir kolu oldugu dusunulen Kaskalar MO 3500 lu yillarda Mert Irmagi kenarinda gunumuzde Dundartepe Hoyugu nun bulundugu yerde bir site olusturmuslardir Hoyugun kazilari sirasinda en eski yerlesimin Bakir Cagi na ait oldugu burada yerlesik topluluklarin avcilik ve hayvancilik yaparak gecindigi kumas ve deri isleyebildigi bakirdan alet silah ve taki yapabildikleri saptanmistir Kent Kaskalarin ardindan I Mursili tarafindan fethedilerek Hitit Kralligi topraklarina katilmistir Hitit doneminde ozel bir durumu olmayan yerlesim yerinde Enetler adi verilen halkin yasadigi ve Eneti adiyla anildigi dusunulmektedir Kent MO 1182 civarinda Hitit Imparatorlugu nun cokusunu takiben Frigler tarafindan ele gecirilmis ve tahrip edilmistir Ayni donemde Kimmerler de Dogu Karadeniz de yer alan kentleri yakip yikmislardir Lidya Krali Gigis Kimmerleri yenilgiye ugratip bolgeden kovmussa da bu donemde sehir harabe haline donusmustur Bunun uzerine eski kentin guneybatisina yeni bir yerlesim kurulmus tarima elverisli topraklari ve artan nufus baskisi nedeniyle MO 7 yuzyilda Focalilarin veya Miletlilerin ilgisini ceken bolge kolonilestirilmistir Ahamenis Imparatoru II Kiros un donemindeyse Pers hakimiyetine girmistir Ahamenis Imparatorlugu nu yeniden orgutlemeye girisen I Darius doneminde kent Kapadokya satrapliginin hakimiyet bolgesi icine alinmis ve tiran unvani tasiyan askeri valiler tarafindan yonetilmeye baslanmistir MO 331 yilinda Iskender in Persleri Gaugamela Muharebesi nde yenilgiye ugratip Ahamenis Imparatorlugu nu Makedonya topraklarina katmasiyla birlikte Samsun da Makedon hakimiyetine girmis boylece kentte askeri temelli bir yonetim anlayisindan tekrar demokratik yonetime donulmustur Iskender in olumuyle birlikte zayiflayan ve parcalanan Makedonya dan bagimsizligini ilan eden bolgelerden biri de I Antiohos liderligindeki Seleukos Imparatorlugu olmus Samsun MO 315 te bu devletin idaresi altina altina girmisse de kisa sure sonra Ariobarzanis ya da II Mithridatis doneminde Pontus Kralligi topraklari icerisine sokulmustur VI Mithridatis in doneminde kraliyet ikametgahi olarak kullanilan Samsun da genis bir imar hareketi baslatilarak sehir onemli bir gelisme kaydetmistir Roma ve Bizans donemi MO 63 yilinda Romali general Lucius Licinius Lucullus lejyonlariyla Amisos Sinopi ve Trebizond u ele gecirmistir Lucullus tarafindan ele gecirilen sehir bir gun boyunca yagma edilse de butunuyle yikilmaktan kurtarilarak kismen de olsa tamirat gormus Bitinya ve Pontus eyaletine baglanmistir Samsun MO 48 sonlarina dogru Gnaeus Pompeius Magnus ve Jul Sezar in arasindaki cekismeyi firsat bilen Pontus krali II Farnakis tarafindan kusatilmis Roma ya sadik kalmak isteyen kent dirense de dusmus ve halk Pontus ordusunca kilictan gecirilmistir Tekrar Pontus egemenligine girene kent bir yil sonra gerceklesen Zela Muharebesi nde muzaffer olan Roma ordusu tarafindan bir kez daha alinmistir Samsun ise Roma Cumhuriyeti ne olan bagliligindan dolayi hur sehir olarak tanimlanmis ve vergiden bagimsiz kendi kendini yoneten bir kent olarak devlete baglanmistir Jul Sezar in suikaste ugramasinin ardindan kurulan ikinci triumvirlik doneminde Marcus Antonius un hakimiyet sahasinda kalan ve Pontus Polemoniacus eyaletine baglanan sehir Augustus un hakimiyetine girdiginde tekrar serbest sehir ve Roma nin muttefiki olarak ilan edilmis sonralari Galatya eyaletine baglanmistir 111 113 yillari arasinda Samsun valisi olan olan Plinius un Imparator Trajan a yazdigi mektuptan sehrin yerel bir meclis tarafindan kendi yasalariyla yonetildigi ogrenilmektedir Samsun 2 yuzyilin sonlarindan itibaren hur sehir imtiyazini yavas yavas kaybetmeye baslamis olup merkezi yonetime daha bagli bir yonetim anlayisi gelismistir Geleneksel anlatima gore Andreas in bizzat ziyaret ettigi sehir henuz 1 yuzyilda Hristiyanlasmis 303 305 yillarinda Diocletianus un imparatorlugu surerken bu dinin takipcilerine yonelik zulumler diger yerlerde oldugu gibi Samsun da da kendini gostermis Galerius un iktidarinda da baskilar surmustur Bu durum Roma Imparatorlugu nun 395 te bolunmesiyle birlikte sona ermis dogu topraklarina hukmeden ve resmi din olarak Hristiyanligi benimseyen Bizans Imparatorlugu nun hakimiyet bolgesinde kalan Samsun Hristiyan bir sehir olarak varligini surdurmustur Ieroklis in 6 yuzyila tarihlenen Sinekdimos adli eserinde Samsun Pontiki piskoposlugunun Helenopontos eyaletine bagli bir sahil kasabasi olarak tanimlanmaktadir I Justinianus donemiyle birlikte Armeniakon eyaletine baglanan sehir Orta Bizans doneminde Paflagonya ile Armeniakon themalarinin kuzey sinirini olusturmaktaydi Genis hinterlandi ic kisimlardan gelen tahil urunleri ve bol zeytin hasadi nedeniyle Konstantinopolis ile Kirim arasinda bir ara liman gorunumunde olan sehir ayrica Pontos Polimoniakos eyaleti ile yapilan denizyolu ticaretinin ussu olarak onemli liman kenti konumunu korumustur Mutasim in emriyle 863 yilinda Malatya Emiri Omer bin Abdullah sehri ele gecirilip yagmalasa da sehir tekrar Bizans hakimiyetine girmistir Samsun 9 yuzyilin ikinci yarisinda 10 yuzyil boyunca kommerkion ve ihracat merkezi olarak kalmistir Tarihi Grek sehri olan Samsun 11 yuzyilin ikinci yarisinda Turklerin Kucuk Asya ya girmesi ile yogun Ermeni gocu almis 13 yuzyilin ilk ceyreginden itibaren anlasma yolu ile Ceneviz Cumhuriyeti egemenligine birakilmistir Bu donemden itibaren kent bir ticaret kolonisi olarak yasamaya devam etmistir Turk beylikleri donemi Danismendliler tarafindan insa edilen Samsun Kalesi nin gorunumu Malazgirt Meydan Muharebesi sonrasinda Anadolu ya giris yapan Turk ailelerinden olan Danismendliler Orta Karadeniz e dogru akinlar yapmaya baslamislar ve 1150 ya da 1155 te Sivas Emiri Nizameddin Yagibasan komutasinda Amisos u da kusatarak Danismendliler Beyligine dahil etmek isteseler de basarisiz olmuslardir Bunun uzerine Melik Gazi mevcut kentin yanina Amisos un yanindaki sehir anlamina geldigi dusunulen Isamisos adinda yeni bir yerlesim kurmustur Boylece gunumuz Samsununu olusturan antik Amisos ile hemen yanindaki Isamisos adinda iki farkli sehir ortaya cikmistir Samsun Kalesi ni insa eden Danismendlilerin tahkim ettigi Isamisos 1178 yilinda II Kilic Arslan tarafindan Anadolu Selcuklu Devleti topraklarina katilmistir 1228 yilinda I Andronikos Samsun ve Sinop limanlarini yagmalasa da I Alaeddin Keykubad sefere cikarak bolgede otoriteyi saglamistir 1230 larin ikinci yarisinda patlak veren Babai Ayaklanmasi Samsun da da taraftar bulmasina karsin devlet kisa zaman icerisinde bolgedeki egemenligini yeniden tesis etmeyi basarmistir Bir hafta surdukten sonra 3 Temmuz 1243 te sonlanan Kosedag Muharebesi sonucunda Mogol Imparatorlugu na bagli bir devlet haline gelen Anadolu Selcuklu Devleti II Izzeddin Keykavus IV Kilic Arslan ve II Alaeddin Keykubad in uclu idaresiyle yonetilmeye baslamistir Samsun II Alaeddin Keykubad in yonetim bolgesi icerisinde yer almis onun olumunden sonra ise bolge IV Kilic Arslan a kalmistir 1260 yilinda Trabzon Imparatorlugu tarafindan isgal edilen kent kisa sure icerisinde tekrar Turklerin hakimiyetine girmistir Bu donemde Samsun Canik mintikasinin idaresi icin Mogollarca gorevlendirilen Muciruddin Emirsah a bagli olan Nizamuddin Yahya ve yine ona bagli olan Rukneddin Rahad tarafindan idare edilmekteydi Mogollarin en onemli limanlarindan biri olan Samsun 14 yuzyilin ortalarinda Eretna Beyligi ne gecmis Alaeddin Eretna nin olumunden sonra basta Kubadogullari Emirligi olmak uzere Canik beylikleri arasinda sik sik el degistirmistir Osmanli Imparatorlugu donemi 1395 yilinda Candarogullari Beyligi nin elinde bulunan Samsun kisa bir sureligine Kadi Burhaneddin Devleti tarafindan ele gecirilmis Kadi Burhaneddin in olumunun ardindan 1398 yilinda I Bayezid Samsun u Osmanli topraklarina katmis ve Bulgar carinin oglu Iskender i vali tayin etmistir Hristiyanlarin bulundugu eski Samsun a ise Ceneviz ile baris icerisinde bulunulmasi nedeniyle dokunulmamistir 1402 de I Bayezid in Ankara Muharebesi nde Timur a yenilmesi sonrasi Fetret Devri ne giren Osmanli Devleti nin zayifligindan yararlanan Kubadogullari tekrar Samsun da hakimiyet kurmuslardir Timur un atamasiyla Amasya cevresinde emirligini ilan edenMehmed Celebi ise Kubadoglu Ali Bey i bozguna ugratarak Tasanoglu Ahmed Bey i Samsun valisi olarak atamistir 1414 yilina kadar Osmanli himayesindeki Tasanogullari Beyligi tarafindan yonetilen Samsun Kubadoglu Ali Bey in oglu Kubadoglu Cuneyd Bey tarafindan kusatilmis ve ele gecirilmistir Kubadoglu Cuneyd Bey daha sonra Osmanli padisahindan af dilemis bunun uzerine vali olarak makaminda birakilmistir Kastamonu Emiri Celaleddin Bayezid in oglu Candarogullari Beyi Hizir Bey Kubadoglu Cuneyd Bey i oldurterek Samsun u isgal etmis daha once celebi saniyla anilan fakat padisah olunca I Mehmed adiyla tahta oturan Osmanli padisahi bolgenin tamamen devlete baglanmasi icin Biceroglu Hamza Bey i gorevlendirmistir Amisos a saldiran Biceroglu Hamza Bey sehirde cikan yangina ragmen tum imkanlariyla sehri savunan Cenevizlilere karsi muvaffak olarak Amisos u ele gecirmistir Amasya Valisi Murad Celebi ise Hizir Bey in elinde bulunan Samsun a yonelmis Hizir Bey kenti rizaen Osmanlilara teslim etmistir Boylece farkli kaynaklara gore 1416 ya da 1419 yilinda Osmanli hakimiyeti altina giren Amisos ile Isamisos ilk kez ayni siyasi cati altinda yer almistir Iki sehir birlestirilerek Canik adiyla Rum eyaletine bagli bir sancak olarak Osmanli idari yapisinda dahil edilmistir 15 ve 16 yuzyillarda Canik sancaginin idari bolunusu Osmanli egemenliginde gecen 15 16 ve 17 yuzyillarda onemsiz bir iskele kentine donusen Samsun bu donemlerde cevre batakliklarda imal edilen kendir ve halatlar ile savaslarda orduya erzak yardimi yapmasi disinda unutulmus bir kent gorunumundeydi Bu nedenle de bircok kez eskiya saldirilarina maruz kalmistir Kucuk Kaynarca Antlasmasi ile Kirim Hanligi Osmanli Imparatorlugu nun elinden cikinca Karadeniz deki Osmanli hakimiyeti son buldugundan sehrin ticareti de iyice gerilemistir Sehir bu donemde Trabzon eyaletine baglanmistir Osmanli devrindeki en zor zamanlarini 17 yuzyilda yasayan sehir III Mehmed in saltanati sirasinda Kazaklarin saldirisina ugramis buyuk zarar gormustur Zamanla halkin kenti terk etmesiyle Samsun nufusu 1642 ve 1643 yillarinda koy duzeyine kadar inmistir 1869 da buyuk bir yangin felaketi yasanmistir Samsun da 20 yuzyilin baslarindan itibaren Amasya Metropoliti Germanos Karavangelis in onculugunde Megali Idea faaliyetlerine rastlanmaktadir Kurtulus Savasi ve cumhuriyet donemi I Dunya Savasi sirasinda Osmanli Imparatorlugu nun hasmi olan Rus Imparatorlugu filosu tarafindan 1915 ve 1916 da uc sefer bombalanan sehirde savas sonrasinda Rumlar Ermeniler ve Turkler arasinda catismalar bas gostermistir 9 Mart 1919 tarihinde 15 Tumen Kumandani Mustafa Asim Bey ve Samsun Mutasarrifi Ibrahim Ethem Bey in sehirde sikiyonetim ilan etmesiyle 200 kisilik Britanya askeri mufrezesi tarafindan Mondros Mutarekesi sartlari gerekce gosterilerek sehir isgal edilmistir Sonrasinda 9 Ordu mufettisi unvani verilerek bolgede asayisin saglanmasiyla gorevlendirilen Ferik i Sani Mustafa Kemal 19 Mayis gunu Samsun a ulasmistir Gorevinin gereklerini yerine getirmeye koyulan Mustafa Kemal bazi incelemelerde bulunmus bu incelemeler sonucunda Rum cetelerinin Musluman halka saldirdigi yerel yoneticilerinse dis devletlerin de duruma karismasiyla bu olaylara mudahale edemedigi kanisina varmistir Bunun uzerine Canik mutasarrifini gorevden alarak yenisini atamis ve bolgede olusan karisikliklara yabanci askerlere aldirmaksizin dogrudan mudahale etmesini emretmistir Mustafa Kemal in Samsun dan ayrildiktan sonra baskanlik ettigi Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresi nin ortaya koydugu milli heyecan Samsun da da etkisini gostermis ve Samsun Mudafaa i Hukuk Cemiyeti kurulmustur Milli Mucadele de Ankara Hukumeti nden yana tavir ortaya koyan Samsun 1922 de Amerikan destekli Yunan filosunca bombalanmistir Bombardimandan sonra Turkiye Buyuk Millet Meclisinin 12 Haziran ve 16 Haziran 1922 tarihli toplantilari sonucu butun Karadeniz sahili savas alani ilan edilerek bolgedeki Rumlarin tehcirine karar verilmis 1913 ten beri uygulanan ancak 1921 de savas sartlarinda hiz kazanan Samsun tehcirleri adi verilen zorunlu gocler sistematik hale gelmistir Bu surgun hareketleri sirasinda Samsun dan gonderilen Rumlar icin 360 bine ulasan sayilar verilmektedir 10 Tumen Tugay Kumandani Kurmay Kaymakam Hafiz Zuhtu Bey in Carsamba ve Unye civarindaki ceteleri temizlemesiyle Samsun ve yoresi Rum cetelerinden tamamen temizlenmistir Gunumuz Samsununun gorunumu Osmanli doneminde ve cumhuriyetin ilk aylarinda yaklasik olarak gunumuz Samsun il sinirlarini kapsayan idari birim Canik adiyla bir sancak sancagin merkezi ise Samsun kazasiydi Milli Mucadele nin sonlanmasi ve Turkiye Cumhuriyeti nin ilani ile Turkiye sinirlari icerisinde kalan Canik de sancak ve mutasarrifliklarin il yapilmalari uzerine Samsun adiyla il statusu kazanmistir 1923 mubadelesi ile sehirdeki Rumlar Yunanistan a goc etmis Rumlardan bosalan yerler ise mubadillere tahsis edilmistir Tehcirler ve mubadele sonucunda ildeki Ermenilerin ve Rumlarin sayisi neredeyse yok seviyesine kadar inmis sehrin demografik yapisi tamamen degismistir Gunumuzde Yunanistan in Karagozlu belediyesine bagli Yeni Amisos Preveze iline bagli Yeni Samsun adinda yerlesim yerleri bulunmaktadir Cumhuriyetle birlikte il olan Samsun il merkezi haricinde Bafra Carsamba Havza Terme ile Vezirkopru olmak uzere bes farkli ilceye bolunmustur Cumhuriyet oncesinde de var olan bu idari birimler disinda ilk olarak 1 Haziran 1928 tarihinde Ladik in ilce yapilmasiyla Samsun daki ilce sayisi altiya yukselmis 1934 te Kavak 1944 te de Alacam ilcelerinin kurulmasiyla sehirdeki toplam ilce sayisi sekiz olmustur 19 Haziran 1987 tarihinde kabul edilen 3392 numarali kanun ile de Salipazari Asarcik Ondokuzmayis ve Tekkekoy ilceleri kurulmustur 9 Mayis 1990 da kabul edilen 3644 numarali kanunla ise Ayvacik ve Yakakent adinda iki ilce daha kurulmustur 2 Eylul 1993 tarihinde kabul edilen 504 numarali kanun hukmunde kararname ile buyuksehir belediyesi kapsamina alinan Samsun un merkez ilcesi de buyuksehir ilcesi statusu almistir 6 Mart 2008 de 5747 numarali kanun ile Atakent Kurupelit Altinkum Catalcam ve Taflan beldelerinin birleserek Atakum beldesine katilmasiyla Atakum Gazi ve Yesilkent beldelerinin Ilkadim a katilmasiyla Ilkadim adinda bir ilce kurulmasi ve Canik beldesinin de ilce yapilmasi karara baglanmistir Bu degisiklik ile buyuksehir ilceleri Atakum Ilkadim Canik Tekkekoy olarak belirlenmistir 2012 yilinda cikarilan 6360 sayili kanun ile de 2014 Turkiye yerel secimlerinin ardindan buyuksehir belediyesinin sinirlari il mulki sinirlari ile esitlenmis merkez ilce kavrami kaldirilmistir Ilcelerin ardindan gelen alt idari birim mahalle olup mevcuden il genelindeki 17 ilceye bagli olarak toplam 1 247 mahalle bulunmaktadir Cumhuriyetin ilk yillarindan 1950 li yillara kadar demiryolu atilimi yapilan Samsun da bu yillarda karayolu agina oncelik verilmeye baslanmistir 1928 de elektrik santralinin hizmete basladigi sehrin merkezi su sebekesine kavusmasi 1929 yilini bulmus ilk dogalgaz ise 2005 yilinda verilmistir IklimSamsun iklimi sehrin konumu ve cografyasi dolayisiyla sahil ve ic kesimlerde degisiklik gostermektedir Koppen iklim siniflandirmasina gore Cfa turunde iliman donencealti iklimi gorulen ilin tipik Karadeniz ikliminin yasandigi sahil seridinde yaz aylari sicak ve nemli kislar ise ilik serin gecmekte buna karsin Akdag ve Canik Daglarinin etkisiyle karasal iklime sahip olan ic kesimlerde kislar soguk yagmurlu ve kar yagisli yazlar ise serin gecmektedir Meteoroloji Genel Mudurlugunun 1929 2018 yillari arasindaki olcum degerlerine gore Samsun un yillik sicaklik ortalamasi 14 5 C olup olculen en yuksek sicaklik 15 Agustos 1938 gunu kayda gecen 39 0 C en dusuk sicaklik ise 9 Subat 1929 gunu kayda gecen 9 8 C dir Samsun iklimi Aylar Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara YilEn yuksek sicaklik C 24 2 26 5 33 6 37 0 37 4 37 4 37 5 39 0 38 3 38 4 32 4 28 9 39 0Ortalama en yuksek sicaklik C 10 7 11 0 12 1 15 3 19 1 23 6 26 5 27 1 23 9 20 3 16 7 13 0 18 3Ortalama sicaklik C 7 0 7 0 7 9 11 2 15 6 20 3 23 3 23 6 20 1 16 2 12 5 9 3 14 5Ortalama en dusuk sicaklik C 4 0 3 9 4 6 7 8 12 1 16 1 19 1 19 6 16 5 12 9 9 3 6 3 11 0En dusuk sicaklik C 8 1 9 8 7 2 4 2 7 7 8 13 4 12 4 6 8 1 5 2 8 5 9 8Ortalama yagis mm 71 6 58 7 66 4 57 0 48 3 45 2 34 4 37 3 54 0 78 7 83 5 82 0 717 1 Hava kirliligi 2013 yilinda Cevre Yonetimi Genel Mudurlugu tarafindan donemin buyuksehir ilceleri olan Atakum Canik Ilkadim ve Tekkekoy kapsaminda hazirlanan Samsun Hava Kalitesi Degerlendirme Raporu na gore isinma amaciyla kullanilan yakitlardan sanayide kullanilan hammaddelerden ve motorlu araclarin yarattigi kirlilik nedeniyle aciga cikan azot oksit kukurt dioksit ve partikuller Samsun un en onemli hava kirliligi sorununu teskil etmektedir Cevre Sehircilik ve Iklim Degisikligi Bakanliginin Atakum Bafra Canik ve Tekkekoy de kurdugu hava izleme istasyonlarinin Aralik 2019 verilerine gore bu noktalardaki hava kalitesi 29 77 arasi degismekte ve hava kalitesi indeksine gore orta ile iyi olarak siniflanmaktadir Yuzuncuyil istasyonununki hava kalitesi ise 107 ile hassas olarak siniflanmaktadir Yine ayni istasyonlardan elde edilen ayni tarihli verilerine gore ildeki en yuksek partikul madde kirliligi 51 µg m ile Tekkekoy de en yuksek kukurt dioksit kirliligi orani 5 µg m ile Atakum da en yuksek azot oksit kirliligi orani ise 56 µg m ile Ilkadim da olculmektedir NufusYil Toplam Sehir Kir1927 76 043 30 372 45 6711935 62 464 32 482 29 9821940 72 112 37 216 34 8961945 81 803 38 725 43 0781950 95 516 44 019 51 4971955 122 657 62 629 60 0281960 157 880 87 688 70 1921965 192 672 107 510 85 1621970 223 122 134 061 89 0611975 263 413 168 478 94 9351980 310 870 198 749 112 1211985 372 979 240 674 132 3051990 368 574 303 979 64 5952000 437 189 363 180 74 0092007 496 334 423 859 72 475 2008 yilinda merkez ilce Atakum Canik ve Ilkadim ilcelerine ayrilmistir ve Tekkekoy ilcesi de buyuksehir sinirlarina girmistir Bu ilcelerle birlikte il merkezi nufusu asagidaki gibidir Yil Nufus2008 498 3652009 519 6012010 531 9962011 538 1062012 547 778 2012 yilinda ilin tamami buyuksehir sinirlarina girmistir Kardes sehirlerKulturel kalkinma ticari gibi farkli programlar vasitasiyla yardimlasmayi amaclayan bir isbirligi akdi olan kardes sehir uygulamasi belediyelerce saglanmaktadir Samsun Buyuksehir Belediyesi 2006 yilinda Kuzey Kibris Turk Cumhuriyeti nin Iskele ilcesi ve Amerika Birlesik Devletlerinin Arkansas eyaletine bagli North Little Rock sehri ile imzaladigi anlasmalarla gectigi kardes sehir uygulamasini yillar icerisinde Darusselam Novorossiysk Kalmar Suhbatur Kiel Gurgan Brcko Sumgayit Donetsk Bizerte Akra Biskek Aktau Zerka Fervaniye Bitlis Kurtalan Gevas Tusba ile de genisletmistir Bunlarin haricinde Bordeaux Odessa ve Kavala ile de isbirligi protokolu imzalamistir Buyuksehir belediyesinin haricinde ilce belediyelerinin de kardes sehirleri bulunuyor olup en eski kardes sehir anlasmasina sahip olan ilce 1964 te Kusimoto ile buna dair anlasma imzalayan Yakakent tir En fazla kardes sehri bulunan ilce olan Havza 1996 da Kosehabl 2010 da Czerniejewo 2015 te Esenyurt 2016 da Darica Havsa Merkez Jupa ve Kucukcekmece 2017 de ise Kagithane ile anlasma imzalamistir Havza yi 2013 te Gar el Mileh 2015 te Degirmenlik 2016 da Sirvan ve 2017 de Hamur ile imzaladigi protokoller ile 4 kardes sehri olan Canik takip etmektedir Samsun daki belediyelerin toplamda 4 kita 24 ulkeden 47 kardes sehri bulunuyor olup Kuzey Kibris Turk Cumhuriyeti dort sehir ile en fazla anlasma imzalanan dis ulkedir Notlar Kavak ilcesinin kurulmasi ile nufus azalmistir Tekkekoy ilcesinin kurulmasi ile nufus azalmistir KaynakcaOzel Ozmen Yilmaz Demet 2009 Sermaye Birikimi Surecinde Arayis Mekanlari Samsun Ornegi doktora Istanbul Marmara Universitesi s 201 PDF Ondokuz Mayis Universitesi Haber Bulteni 52 Ondokuz Mayis Universitesi Ocak Subat Mart 2012 s 42 21 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Aralik 2019 Samsun Kent Muzesi Samsun sehrinin marka sesi ve resmi marsi Ilkadim Samsun B1 Sozlu Tarih Subnational HDI Global Data Lab Ingilizce Radboud Universiteit Institute for Management Research 10 Eylul 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Eylul 2023 Homeros 2008 Ilyada A Kadir Azra Erhat cev 24 bas Istanbul Can Yayinlari s 116 ISBN 9789755103778 Erkek yurekli Pylaimenes komuta eder Paphlagonialilara gelmisler yabankatirlariyla unlu Enetlerin yurdundan Strabo Geography Book 12 chapter 3 Perseus Digital Library Ingilizce Tufts University 11 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ocak 2014 Strabon 2000 s 34 a b c d Kolagasioglu amp Sirin 2016 s 4 Jones 1971 s 148 Emir Osman 2012 M O VI Yuzyilda Samsun ve Cevresinde Kolonizasyon Faaliyetleri Samsun Sempozyumu 13 16 Ekim 2011 Cilt 3 Samsun Samsun Valiligi s 670 ISBN 9786056334900 a b c d e f g h Sarisakal 2002 s 12 Umar Bilge 1993 Amazon lar Turkiye deki Tarihsel Adlar Istanbul Inkilap Kitabevi s 60 a b Darkot 1973 s 173 a b Yolalici 1998 s 9 a b c d Oz 2009 s 83 1916 Itineraria Romana Almanca Stuttgart Strecker und Schroder ss 645 a b Yolalici 1998 s 10 Amisos Byzantium Enkiklopedia tis Konstantinopulis Ingilizce Enkiklopedia tu Meizonos Ellinismu 10 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Haziran 2018 1864 The Whole Works Ingilizce 9 Hodges and Smith s 564 Schiltberger Johannes 2013 VIIII Karl Friedrich Neumann Ed The Bondage and Travels of Johann Schiltberger Ingilizce Londra Adegi Graphics ISBN 9780543013989 Kurtoglu Fevzi 1992 Turk Bayragi ve Ay Yildiz Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari s 54 Danismend Nazan 1939 Anadolu Turk Bayraklari Turkluk 1 s 18 19 Dilcimen Kazim 1942 Samsun Kelimesi 19 Mayis Samsun Halkevi Dergisi 56 s 18 Mahmud i Aksarayi Kerimuddin Musameretu l Ahbar Osmanli Turkcesi ss 183 206 293 302 306 Sukrullah Behcetu t Tevarih Osmanli Turkcesi ss 534 544 Yinanc Mukrimin Halil 1913 Milli Tarihimize Dair Bir Vesika Tarih i Osmani Encumeni Mecmuasi Osmanli Turkcesi 3 Istanbul s 97 103 Asim Necip 1910 Osmanli Tarih Nuvisleri ve Muverrihleri Osmanli Turkcesi Istanbul Tarih i Osmani Encumeni Mecmuasi s 22 28 a b c d e f Sarisakal 2002 s 13 Semseddin Sami 1901 صڭسون S a nsun Kamus i Turki Osmanli Turkcesi 2 Istanbul Ikdam Matbaasi s 829 Semseddin Sami 1901 صڭسونجی S a nsuncu Kamus i Turki Osmanli Turkcesi 2 Istanbul Ikdam Matbaasi s 829 Pakalin Mehmet Zeki 1993 Sansuncu Osmanli Tarih ve Deyimleri Sozlugu 3 Istanbul Milli Egitim Bakanligi Yayinlari s 124 ISBN 9751107334 Ongoren Ferit 1973 50 Yilin Turk Hicvi Balcioglu Semih Ongoren Ferit Ed 50 Yilin Turk Mizah ve Karikaturu Istanbul Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari s 101 Refik Ahmed 8 Subat 1936 Bogazin Rumeli Kiyisi Aksam s 8 Prof Dr Gocha Karadeniz de Ilk Yerlesim Yeri Tekkekoy Magaralari dir Milliyet 27 Ekim 2017 16 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2018 Arkeoloji Vadisi Muze Ev Samsun Buyuksehir Belediyesi 27 Aralik 2018 27 Subat 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Subat 2019 Akgun Hakan Kocer Yaprak 13 Ekim 2017 Nuh Tufani ndan sonra insanoglunun yasadigi 3 yerden biri Hurriyet 27 Subat 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Subat 2019 Gecmisten Gunumuze Kultur Degerleriyle Samsun 1997 s 17 Sarisakal 2002 s 14 Dundartepe Yerlesme Ayrintilari Turkiye Arkeolojik Yerlesmeleri 9 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2014 Dilcimen 1940 s 11 Dundartepe Yerlesme Donem Ayrintilari Turkiye Arkeolojik Yerlesmeleri 30 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2014 Kaledorugu Yerlesme Donem Ayrintilari Turkiye Arkeolojik Yerlesmeleri 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2014 Strabon 2000 s 36 Altayli 1967 s 6 Ekrem Memis 1990 MO 2 Binyilda Hitit Gaska Munasebetleri Ikinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri 1 3 Haziran 1998 Samsun 1 Samsun Ondokuz Mayis Universitesi Egitim Fakultesi Yayinlari Fransiz Anadolu Arastirmalari Enstitusu s 103 110 Turkler den Once Samsun Samsun Il Kultur ve Turizm Mudurlugu 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2014 Avram Hind amp Tsetskhladze 2005 s 925 a b c Sarisakal 2002 s 16 Dilcimen 1940 s 12 a b Avram Hind amp Tsetskhladze 2005 s 954 Jones 1971 s 152 a b Dilcimen 1940 s 13 a b c d Strabon 2000 s 26 1725 Achaemenidarum Imperium Latince 2 Paris Caroli Moette s 126 a b c Ramsay 1960 s 212 a b c Sarisakal 2002 s 17 The Life of Julius Caesar The University of Chicago Ingilizce 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2014 Jones 1971 s 165 a b Giftopoulou Sofia 17 Mart 2003 Bishopric of Amisos Megali diadiktiaki enkiklopedia tis Mikras Asias Ingilizce 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 Jones 1971 s 538 Ramsay 1960 s 360 Dilcimen 1940 s 14 Barraclough Geoffrey 1982 The Times Conside Atlas of World History Ingilizce Londra s 27 Canik Tarihi Samsun Il Kultur ve Turizm Mudurlugu 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2014 Ramsay 1960 s 355 a b c d Giftopoulou Sofia 17 Mart 2003 Amisos Byzantium Megali diadiktiaki enkiklopedia tis Mikras Asias Ingilizce 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 Ramsay 1960 s 59 Valada 1934 s 13 Yolalici 1998 s 11 Demir Dilek 2003 Danismendli Sahasindaki Konar Gocerler ve Faaliyetleri XI XV YY Yuksek lisans Ankara Ankara Universitesi s 34 Dilcimen 1940 s 15 a b Sarisakal 2002 s 22 Darkot 1973 s 174 Dilcimen 1940 s 16 Turan 2010 s 361 Turan 2010 s 362 a b Dilcimen 1940 s 17 a b Dilcimen 1940 s 18 Samsun Il Kultur ve Turizm Mudurlugu 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Ocak 2014 Dilcimen 1940 s 36 Yinanc Mukrimin Halil 1979 Bayezid I Islam Ansiklopedisi 2 Istanbul Milli Egitim Bakanligi s 378 Uzuncarsili 1988 s 298 Oz Mehmet 2006 XV Yuzyildan XVII Yuzyila Samsun Yoresi Yilmaz Cevdet Ed Gecmisten Gelecege Samsun 1 Samsun Samsun Buyuksehir Belediyesi Kultur Yayinlari ss 3 30 ISBN 9759229617 Uzuncarsili 1988 s 326 Uzuncarsili 1988 s 327 Amasya Valiligi 25 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Ocak 2014 Dilcimen 1940 s 58 a b Husameddin Huseyin 1927 Amasya Tarihi Istanbul Hikmet Matbaasi ss 174 175 a b Dilcimen 1940 s 51 Dilcimen 1940 s 41 Oz 2009 s 84 Dilcimen 1940 s 42 Dilcimen 1940 s 53 Uzuncarsili 1988 s 358 Sakaoglu Necdet 1999 Murad II Yasamlari ve Yapitlariyla Osmanlilar Ansiklopedisi Istanbul Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik 2 s 235 238 ISBN 9750800737 PDF Cevre ve Sehircilik Bakanligi 2005 15 Mart 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 11 Ocak 2014 Sarcan Ali 1966 Samsun Tarihi Ankara Kultur Matbaasi s 77 Oz 2009 s 85 Altayli 1967 s 22 Ertas Mehmet Yasar 2018 Sultanin Ordusu 1715 Mora Seferi nde Organizasyon ve Lojistik 2 bas Istanbul Kronik Kitap s 252 ISBN 9789752430532 a b Sarisakal 2002 s 23 Yolalici 1998 s 13 Baykara Tuncer 1988 Anadolu nun Tarihi Cografyasina Giris I Anadolu nun Idari Taksimati Ankara Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu s 117 ISBN 9754560072 Yurt Ansiklopedisi 1981 s 6560 Yolalici 1998 s 21 Karpat Kemal 2003 Osmanli Nufusu 1830 1914 Demografik ve Sosyal Ozellikleri Bahar Tirnakci cev Istanbul Tarih Vakfi Yurt Yayinlari s 311 ISBN 975333169X Akcakayalioglu 1976 s 331 Akcakayalioglu 1976 s 364 Gokbilgin 2011 s 3 Tansel Selahattin 1991 Mondros tan Mudanya ya Kadar Ankara Milli Egitim Bakanligi s 99 ISBN 9751105994 Sarisakal 2002 s 27 Erturk Yasar Mayis Haziran 2008 19 Mayis 1919 un Milli Mucadele deki yeri ve onemi Turk Dunyasi Arastirmalari Dergisi 174 Istanbul Turk Dunyasi Arastirmalari Vakfi Yayinlari ss 61 82 ISSN 0255 0644 a b Ataturk Mustafa Kemal kulturturizm gov tr 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Agustos 2011 Sarisakal 2002 s 42 Sarman Kansu Eylul 2001 Samsun nasil bombalandi Populer Tarih 15 s 10 11 ISSN 1302 6577 Samsun merkez kazasinda idare i orfiye ilanina dair Icra Vekilleri Heyeti riyaset tezkeresi PDF Turkiye Buyuk Millet Meclisi Zabit Ceridesi Osmanli Turkcesi Ankara 8 Haziran 1922 ss 246 254 1 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 2 Agustos 2018 Yerasimos 1994 s 420 Shenk Robert 2017 America s Black Sea Fleet The U S Navy Amidst War and Revolution 1919 1923 Ingilizce Annapolis Naval Institute Press s 92 ISBN 9781612513027 Shirinian George N 2017 Genocide in the Ottoman Empire Armenians Assyrians and Greeks 1913 1923 Ingilizce Berghahn Books s 140 ISBN 9781785334337 Sarisakal 2002 s 49 Clarke Bruce 2006 Twice A Stranger How Mass Expulsion Forged Modern Greece and Turkey Ingilizce Londra Granta s 18 ISBN 1862077525 Gungor Yuksel 2015 Osmanli Doneminde Izmit te Farkli Dinlerin Birlikte Hosgoru Icinde Yasam Kesitine Bir Ornek Pantaleimon Manastiri Uluslararasi Gazi Akca Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri I Kocaeli Kocaeli Buyuksehir Belediyesi Kultur ve Sosyal Isler Dairesi Baskanligi Yayinlari s 940 ISBN 9786055116149 PDF Iller Idaresi Genel Mudurlugu s 72 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 On kaza teskiline dair kanun 24 Mayis 1928 tarihli 1282 sayili yasa PDF Turkiye Buyuk Millet Meclisi 27 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 27 Nisan 2016 Yeniden bes kaza teskiline ve iki vali muavinligi ihdasina ve Maliye Dahiliye vekaletlerile Tapu ve kadastro umum mudurlugu kadro cetvellerinde tadilat yapilmasina dair kanun 28 Haziran 1934 tarihli 2529 sayili yasa PDF Turkiye Buyuk Millet Meclisi 27 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 4 Subat 2014 Yeniden 16 kaza teskiline ve 3656 sayili kanuna bagli cetvel ile 1944 mali yili Muvazenei Umumiye Kanununa bagli D ve L isaretli cetvellerde degisiklik yapilmasina dair kanun 2 Agustos 1944 tarihli 4642 sayili yasa PDF Turkiye Buyuk Millet Meclisi 27 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 4 Subat 2014 103 Ilce Kurulmasi Hakkinda Kanun 19 Haziran 1987 tarihli 3392 sayili yasa PDF Turkiye Buyuk Millet Meclisi 15 Mart 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Ocak 2014 130 Ilce Kurulmasi Hakkinda Kanun 9 Mayis 1990 tarihli 3644 sayili yasa PDF Turkiye Buyuk Millet Meclisi 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Ocak 2014 Yedi Ilde Buyuksehir Belediyesi Kurulmasi Hakkinda Kanun Hukmunde Kararname 2 Eylul 1993 tarihli 504 sayili kanun hukmunde kararname PDF Bakanlar Kurulu 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Ocak 2014 Buyuksehir Belediyesi Sinirlari Icerisinde Ilce Kurulmasi ve Bazi Kanunlarda Degisiklik Yapilmasi Hakkinda Kanun 6 Mart 2008 tarihli 5747 sayili yasa Turkiye Buyuk Millet Meclisi 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Subat 2014 On Uc Ilde Buyuksehir Belediyesi ve Yirmi Alti Ilce Kurulmasi ile Bazi Kanun ve Kanun Hukmunde Kararnamelerde Degisiklik Yapilmasina Dair Kanun T C Resmi Gazete 28489 6 Aralik 2012 ss 1 85 Turkiye Mulki Idare Bolumleri Envanteri Dogrudan bir kaynak olmayip ilgili veriye ulasmak icin sorgulama yapilmalidir Icisleri Bakanligi 6 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Haziran 2018 Ozdemir Naziye 2011 Turkiye de elektrigin tarihsel gelisimi 1900 1938 Yuksek lisans Ankara Ankara Universitesi s 123 PDF Samsun Ticaret ve Sanayi Odasi 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Subat 2014 Samsun da dogalgaz hk SAMGAZ 8 Agustos 2006 1 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Agustos 2018 Gecmisten Gunumuze Kultur Degerleriyle Samsun 1997 s 39 PDF Samsun Il Tarim ve Orman Mudurlugu 2007 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 4 Subat 2014 Koppen Iklim Siniflandirmasina Gore Turkiye Iklimi PDF Meteoroloji Genel Mudurlugu 12 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Agustos 2018 Illere Ait Mevsim Normalleri Samsun Meteoroloji Genel Mudurlugu 13 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Haziran 2018 Samsun Hava Kalitesi Degerlendirme Raporu KENTAIR Projesi PDF Cevre ve Sehircilik Bakanligi Aralik 2013 13 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 13 Haziran 2018 Samsun Tekkekoy Surekli Izleme Merkezi 19 Aralik 2019 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 Samsun Atakum Surekli Izleme Merkezi 19 Aralik 2019 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 Samsun Bafra Surekli Izleme Merkezi 19 Aralik 2019 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 Samsun Canik Surekli Izleme Merkezi 19 Aralik 2019 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 Samsun Yuzuncuyil Surekli Izleme Merkezi 19 Aralik 2019 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 Samsun Atakum Surekli Izleme Merkezi 19 Aralik 2019 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 Samsun Bafra Surekli Izleme Merkezi 19 Aralik 2019 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 Samsun Tekkekoy Surekli Izleme Merkezi 19 Aralik 2019 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 Samsun Canik Surekli Izleme Merkezi 19 Aralik 2019 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 Samsun Yuzuncuyil Surekli Izleme Merkezi 19 Aralik 2019 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2019 Fasikul I Mufassal Neticeler Icmal Tablolari PDF 28 Tesrinevvel 1927 Umumi Nufus Tahriri DIE Erisim tarihi 28 Mayis 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link PDF 20 Ilktesrin 1935 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 20 Ilktesrin 1940 Genel Nufus Sayimi DIE 20 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 PDF 21 Ekim 1945 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 22 Ekim 1950 Umumi Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1955 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1960 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Subat 2021 1965 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1970 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1975 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1980 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1985 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1990 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2000 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2007 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 Turkiye Istatistik Kurumu 14 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 Turkiye Istatistik Kurumu 12 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 Turkiye Istatistik Kurumu 28 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 Turkiye Istatistik Kurumu 12 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 Turkiye Istatistik Kurumu 29 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2013 Kardes sehir el kitabi PDF Turk Dunyasi Belediyeler Birligi 6 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 6 Temmuz 2018 a b Kardes Sehirler Samsun Buyuksehir Belediyesi 20 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Aralik 2019 Wakayama Prefecture Ingilizce Eylul 2009 17 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Temmuz 2018 GenelGecmisten Gunumuze Kultur Degerleriyle Samsun Samsun Samsun Kultur Mudurlugu Yayinlari 1997 ISBN 9751717485 Secilmis Gostergelerle Samsun 2013 Ankara Turkiye Istatistik Kurumu 2014 ISBN 9789751961891 ISSN 1307 0894 Yurt Ansiklopedisi 9 Istanbul Anadolu Yayincilik 1981 Akcakayalioglu Cihat 1976 Birinci Dunya Harbinde Turk Harbi 8 Ankara T C Genelkurmay Baskanligi Harp Tarihi Dairesi Altayli Alim 1967 Samsun Tarihi Samsun Yuceer Matbaasi Avram Alexandru Hind John Tsetskhladze Gocha 2004 The Black Sea Area Hansen Mogens Herman Nielsen Thomas Heine Ed An Inventory of Archaic and Classical Poleis An Investigation Conducted Ingilizce Oxford Oxford University Press ISBN 0198140991 Cuinet Vital 1892 La Turquie d Asie Fransizca 1 Paris Ernest Leroux Darkot Besim 1973 Samsun Islam Ansiklopedisi 10 Istanbul Milli Egitim Bakanligi Dilcimen Kazim 1940 Canik Beyleri Samsun Samsun Halkevi Dil Tarih Edebiyat Subesi Duman Onder 2015 Mesrutiyet ten Beyaz Devrime Canik Samsun da Secimler ve Siyaset 1877 1950 Samsun Canik Belediyesi Kultur Yayinlari ISBN 9786056568312 Gokbilgin M Tayyib 2011 Milli Mucadele Baslarken Istanbul Is Bankasi Kultur Yayinlari ISBN 9786053602651 1971 The Cities of the Eastern Roman Provinces Ingilizce 2 bas Londra Oxford University Press Kolagasioglu Mustafa Sirin Orhan Alper 2016 Cakalca Karadogan Hoyugu Arkaik Donemde Amisos ve Kybele Kultu Samsun Samsun ve Cevresi Turizm Alani Altyapi Hizmet Birligi Yayinlari ISBN 9786056703706 Oz Mehmet 1999 XV XVI Yuzyillarda Canik Sancagi Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari ISBN 9751609518 Oz Mehmet 2009 Samsun Islam Ansiklopedisi 36 Istanbul Turkiye Diyanet Vakfi ISBN 9789753895668 Ozcan Umit 2012 Samsun Turizm Master Plani 2011 2023 Samsun Samsun Il Ozel Idaresi Ramsay W M 1960 Anadolu nun Tarihi Cografyasi Mihri Pektas cev Istanbul Milli Egitim Bakanligi Sarisakal Baki 2002 Bir Kentin Tarihi Samsun Samsun Samsun Valiligi Il Kultur Mudurlugu Yayinlari ISBN 9755852891 Sarisakal Baki 2003 Samsun Basin Tarihi Samsun Baris Gazetesi Yayinlari ISBN 9752884539 Sarisakal Baki 2007 Samsun Belediye Tarihi Samsun Samsun Buyuksehir Belediyesi Kultur Yayinlari ISBN 9789759832421 Strabon 2000 Antik Anadolu Cografyasi Geographika XII XIII XIV Adnan Pekman cev 4 bas Istanbul Arkeoloji ve Sanat Yayinlari ISBN 9757538205 Turan Osman 2010 Selcuklular Zamaninda Turkiye Istanbul Otuken Yayinlari ISBN 9789754374834 Umur Hasan Pasin Adil 1944 Samsun da Mudafaa i Hukuk Istanbul Tan Matbaasi Uzuncarsili Ismail Hakki 1988 Osmanli Tarihi 1 5 bas Ankara Turk Tarik Kurumu Yayinlari Valada Ramire Pie Maxime 1934 Samsoun Passe Present Avenir Fransizca Paris Librairie orientaliste Paul Geuthner Yerasimos Stefanos 1994 Milliyetler ve Sinirlar Istanbul Iletisim Yayinlari ISBN 9789754704464 Yilmaz Cevdet 2013 Ilkcagdan Cumhuriyete Canik 5 bas Samsun Canik Belediyesi Kultur Yayinlari ISBN 9786058747319 Yolalici M Emin 1998 XIX Yuzyilda Canik Samsun Sancagi nin Sosyal ve Ekonomik Yapisi Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari ISBN 9751609526 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Samsun ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Samsun Buyuksehir Belediyesi

Yayın tarihi: Temmuz 08, 2024, 22:34 pm
En çok okunan
  • Kasım 09, 2024

    Bakü-Sumgayıt Treni

  • Kasım 21, 2024

    Bakacak, Gölyaka

  • Kasım 15, 2024

    Bahçelievler, Çatak

  • Kasım 15, 2024

    Bahçelievler, Gevaş

  • Kasım 05, 2024

    Bahçecik, Sur

Günlük

  • Panathinaiko Stadyumu

  • Yunan Olimpiyat Komitesi

  • Eğitim gemisi

  • Mustafa Kemal Atatürk

  • Scuderia Toro Rosso

  • Formula 1

  • Galešnjak

  • Amerika Birleşik Devletleri

  • Mazda 6

  • Kozala

NiNa.Az - Stüdyo

  • Vikipedi

Bültene üye ol

Mail listemize abone olarak bizden her zaman en son haberleri alacaksınız.
Temasta ol
Bize Ulaşın
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Her hakkı saklıdır.
Telif hakkı: Dadaş Mammedov
Üst