Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Litvanya (Litvanca: Lietuva), resmî adıyla Litvanya Cumhuriyeti (Litvanca: Lietuvos Respublika), Kuzey Avrupa'daki Baltık bölgesinde yer alan bir ülkedir. Baltık Devletlerinden biri olup Baltık Denizi'nin doğu kıyısında yer alır. Kuzeyde Letonya, doğu ve güneyde Belarus, güneyde Polonya ve güneybatıda Rusya ile sınırı vardır. Batıda ise İsveç ile bulunur. Litvanya, 65.300 km²'lik bir alanı kaplar ve 2,86 milyon nüfusa sahiptir. Ülkenin başkenti, aynı zamanda en büyük şehri de olan Vilnius'tur. Diğer büyük şehirler sırasıyla Kaunas, Klaipėda, Šiauliai ve Panevėžys'dir. Litvanlar, etnolinguistik olarak Balt halklarının bir parçasıdır ve Hint-Avrupa dil ailesinin Baltik kolunda hayatta kalan birkaç dilden biri olan Litvanca dilini konuşurlar.
Litvanya Lietuvos Respublika Litvanya Cumhuriyeti | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan Tautos jėga vienybėje! "Ulusumuzun gücü birliğinde yatar!" | |||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||
| Başkent ve en büyük şehir |  Vilnius54°40′K 25°19′D / 54.667°K 25.317°D | ||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Litvanca | ||||||||||||||||||
| Etnik gruplar (2024) | |||||||||||||||||||
| Hükûmet | Üniter yarı başkanlık sistemli cumhuriyet | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||
• Toplam | 65.300 km2 (121.) | ||||||||||||||||||
• Su (%) | 1,98 (2015) | ||||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||||
• 2024 tahminî |  2.886.515 (135.) | ||||||||||||||||||
• Yoğunluk | 44/km2 | ||||||||||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2024 tahminî | ||||||||||||||||||
• Toplam | 114,261 milyar $ (88th.) | ||||||||||||||||||
• Kişi başına | $52.200 (39.) | ||||||||||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2024 tahminî | ||||||||||||||||||
• Toplam | 85,999 milyar $ (78.) | ||||||||||||||||||
• Kişi başına | 31.118 $ (40.) | ||||||||||||||||||
| Gini (2022) | ▲ 36.2 orta | ||||||||||||||||||
| İGE (2022) | 0.879 çok yüksek · 37. | ||||||||||||||||||
| Para birimi | Euro (€, EUR) | ||||||||||||||||||
| Zaman dilimi | UTC+02.00 (DAS) | ||||||||||||||||||
• Yaz (YSU) | UTC+03.00 (DAYS) | ||||||||||||||||||
| Telefon kodu | 370 | ||||||||||||||||||
| İnternet alan adı | .lt1 | ||||||||||||||||||
Baltık Denizi'nin güneydoğu kıyıları binlerce yıl boyunca çeşitli Baltık toplulukları tarafından mesken tutuldu. 1230'larda Litvanya toprakları ilk kez Mindaugas tarafından birleştirildi ve 6 Temmuz 1253'te Litvanya Krallığı kuruldu. Ardından gelen genişleme ve konsolidasyon süreci, 14. yüzyılda Avrupa'nın en geniş ülkesi olan Litvanya Büyük Dükalığı'nın oluşumuna yol açtı. 1386 yılında Büyük Dükalık, Polonya Krallığı ile de facto bir şahsi birlik içine girdi. Bu iki krallık, 1569'da ikili konfederal Polonya-Litvanya Birliği olarak birleşerek Avrupa'nın en büyük devletlerinden birini oluşturdu. Birlik, komşu ülkeler tarafından 1772 ile 1795 yılları arasında kademeli olarak parçalanarak yok edilene kadar iki yüzyıldan fazla sürdü. Bu süreçte Rus İmparatorluğu, Litvanya topraklarının çoğunu ilhak etti. Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarına denk gelen 1918 yılında Litvanya'nın bağımsızlık ilan etmesiyle modern Litvanya Cumhuriyeti kurulmuş oldu. İkinci Dünya Savaşı sırasında önce Litvanya, ardından Nazi Almanyası tarafından ve 1944'te . Litvanya'nın Sovyet işgaline karşı 1950'lerin başına kadar sürdü. 11 Mart 1990'da, Sovyetler Birliği'nin resmî olarak dağılmasından bir yıl önce, Litvanya bağımsızlığını yeniden kazandığını ilan eden ilk Sovyet cumhuriyeti oldu.
Litvanya, yüksek gelirli ve sahip gelişmiş bir ülkedir. İnsani Gelişme Endeksi'nde 37. ve 'nda 19. sırada yer almaktadır. Litvanya; Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi, Euro Bölgesi, , Schengen Anlaşması, NATO ve OECD'nin bir parçasıdır. Ayrıca ülke (NB8) bölgesel iş birliği formatında da yer almaktadır.
Etimoloji
Litvanya (Litvanca: Lietuva) adının bilinen ilk kaydı, Kuedlinburg Yıllıkları'nda yer alan 9 Mart 1009 tarihli hikâyesinde geçmektedir. Yıllıkta ad, Latinleştirilmiş bir biçimi olan Litua şeklinde kaydedilmiştir. Güvenilir kaynakların eksikliği nedeniyle adın gerçek anlamı bilinmemektedir ve bilim insanları hâlâ bu konuda tartışmaktadır. Bununla birlikte, birkaç makul versiyon mevcuttur.
Lietuva adının bir son ek (-uva) içerdiği düşünüldüğünde, ek içermeyen orijinal bir kelimenin de olması gerekliliğinden söz edilebilir. Bu isim için olası bir aday "Lietā"dır. Birçok Baltık etnoniminin hidronimlerden türediği göz önüne alındığında, dilbilimciler adın kökenini yerel hidronimler arasında aramışlardır. Genellikle bu tür isimler şu süreçten geçerek evrilmiştir: hidronim → toponimi → etnonim.Litvanya Dükalığı'nın kuruluş bölgesi ve sonradan oluşacak olan Litvanya Büyük Dükalığı'nın muhtemel ilk başkenti olan Kernavė yakınlarındaki , genellikle adın kaynağı olarak kabul edilir. Ancak bahsi geçen nehir çok küçüktür ve bazıları bu kadar küçük ve yerel bir nesnenin tüm ulusa adını vermesini olası bulmaz. Öte yandan bu tür isimlendirmeler dünya tarihinde benzersiz olmadığından bu ihtimalin varlığı yine de söz konusudur.
Artūras Dubonis'in öne sürdüğü başka bir hipoteze göre ise Lietuva, "" (leitis'in çoğulu) kelimesiyle ilişkilidir. 13. yüzyılın ortalarından itibaren leičiai, Litvanya toplumunda Litvanya hükümdarına veya devlete tabi olan ayrıcalıklı bir savaşçı sosyal grubuydu. Leičiai kelimesi, 14-16. yüzyıl tarihî kaynaklarında Litvanlar ( hariç) için bir etnonim olarak kullanılmıştır ve Litvancaya yakından bağlı olan Letonca dilinde, genellikle şairane veya tarihsel bağlamlarda hâlâ kullanılmaktadır.
Tarih
İlk insanların Litvanya'ya yerleşmesi, yaklaşık 10.000 yıl önce, Buzul Çağı'nın sonlarında gerçekleşti. MÖ 2. ve 3. binyıllar arasında Hint-Avrupa halklarının göçü, bölgenin etnik yapısını dönüştürmeye başladı. Bu halklar, yerli topluluklarla karışarak Baltık uluslarının temelini oluşturdu. Litvanya adı ise ilk kez 14 Şubat 1009 tarihli bir Alman el yazması olan Kuedlinburg Yıllıkları'nda geçmektedir. Başlangıçta parçalanmış Baltık toplulukları tarafından yerleşilen ülke, Mindaugas tarafından 1230'da birleştirildi ve Mindaugas 6 Temmuz 1253'te Litvanya'nın ilk kralı olarak taç giydi. 1263'te Mindaukas'a karşı yapılan suikastla birlikte bölge Litvanya Paganları, Haçlı Seferleri ve Töton Şövalyeleri'nin hedefi haline geldi. Uzun süren mücadelelere rağmen, Litvanya Büyük Dükalığı hızla Rus Knezlikleri'nin topraklarına doğru genişledi. 15. yüzyılda Rutenya'da ikamet eden Doğu Slav gruplarının yaşadığı bölgelerin de fethi sonrası Baltık Denizi'nden Karadeniz'e yayılan devlet, Avrupa'nın en büyüğü hâline geldi.
1385'te, Polonya Kralı Jagiełło ile yapılan bir antlaşmayla Litvanya ve Polonya birleşti. Bu birleşme ile Litvanya, 1387'de tamamlanan bir girdi. 1392'de Görkemli Vytautas'ın yönetiminde Litvanya birçok iç savaş geçirdi. Buna rağmen Vytautas'ın dönemi, toprakların genişlemesi ve devletin kurumsallaşması açısından zirve noktasıydı. Litvanya'nın Hristiyanlaşmasının sonuçları arasında, Polonya ile daha yakın siyasi ve kültürel ilişkiler kurulması yer aldı. 1410'daki Grunwald Muharebesi'nde Polonya ve Litvanya birliklerinin Töton Şövalyeleri'ne karşı kazandığı zafer, Polonya-Litvanya ittifakının gücünü pekiştirdi.
Jagiełło ve Vytautas'ın ölümünden sonra, Litvan ve Polonyalı soylular arasında birlik konusunda gerilimler yaşandı. Daha fazla özerklik talep eden Litvan soylular Polonya Krallığı'na tam olarak katılmaya karşı direndiler. 15. yüzyılın sonlarına doğru, özellikle Moskova'nın artan gücü, Litvanya için büyük bir tehdit oluşturmaktaydı. Litvanya'nın 15. yüzyılın sonlarına doğru Rus knezliklerinin artan gücü karşısında iyice zayıflamaya başlaması Livonya Savaşı'nın zeminini hazırlamıştır.
Livonya Savaşı'nın ardından Lublin Birliği (1569) ile Polonya-Litvanya Birliği yeniden kuruldu. İkinci Kuzey Savaşı sırasında büyük yıkım yaşayan Büyük Dükalık, İsveç İmparatorluğu'nun himayesi altına girdi. Bu savaşın yaraları sarılmadan Dükalık 1700-1721 Büyük Kuzey Savaşı'nda bir darbe daha aldı. Bu dönemde, veba ve yoksulluk nedeniyle nüfusun yaklaşık %40'ı hayatını kaybetti. İsveç himayesinden sonra Dükalık tekrar Polonya-Litvanya devletinin bir parçası oldu ve bu durum 1795'e kadar sürdü. Soyluların hakimiyetindeki devlette sunulan özgürlükler dağılmayı engelleyemedi ve Litvanya-Polonya Birliği, 1772, 1792 ve 1795'te Rus İmparatorluğu, Prusya ve Habsburg Monarşisi arasında bölündü. Bu tarihte Polonya'nın parçalanması hem bağımsız Litvanya'yı hem de Polonya'yı siyasi haritadan sildi. Dağılmanın ardından Litvanyalılar 20. yüzyıla kadar Rus İmparatorluğu'nun yönetimi altında yaşasalar da 1830-1831 ve 1863'te tarihsel açıdan önem arz eden birkaç büyük ayaklanma yaşandı.
16 Şubat 1918'de Litvanya Konseyi (Lietuvos Taryba), Litvanya'nın bağımsızlığını ilan etti. Bu, Litvanya devletinin yeniden kurulması anlamına geliyordu. Ancak bu dönemde Almanya ve Polonya ile sınır sorunları yaşandı. Vilnius, Litvanya'nın geleneksel başkenti olsa da 1920'de Polonya tarafından işgal edilmiş ve iki yıl sonra da Polonya topraklarına katılmıştı. Bu nedenle, Kaunas 19 yıl boyunca ülkenin geçici başkenti oldu. Polonya'nın Vilnius'u işgali, iki ülke arasındaki ilişkilerin bozulmasına yol açtı ve İkinci Dünya Savaşı'na kadar bu ilişkiler düzelmedi.
1923'te Versay Barış Antlaşması ile Alman İmparatorluğu'ndan ayrılan 'da bir Milletler Cemiyeti mandası kuruldu. Daha kalıcı bir çözüm bulununcaya kadar bölge, geçici olarak Fransız yönetimi altına alındı. Ocak 1923'teki Klaipėda Ayaklanması sonucunda ise bölge Litvanya'ya bağlandı. 1926'da askerî bir darbe sonucunda Antanas Smetona ve Litvanya Milliyetçi Birliği iktidara geldi. Eylül 1939'da Sovyetler Birliği'nin Doğu Polonya'yı işgali sonrası Vilnius Litvanya'ya geri verildi.
Holokost, Litvanya tarihinde çok kısa bir sürede en büyük can kaybına neden olmuştur.İkinci Dünya Savaşı'nın başlamasına kadar bağımsız kalan Litvanya'nın savaşın başlamasıyla birlikte Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı uyarınca Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmesinden yıl sonra Almanya'nın Barbarossa Harekâtı'yla Litvanya Nazi işgaline uğradı ve İkinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar Litvanyalı Yahudilerin yani yaklaşık 190-195 bini öldürüldü. Üç yıllık Alman işgali sırasında Litvanya'nın Yahudi nüfusunun %95'inden fazlasının öldürülmesi, Holokost sırasında başka herhangi bir ülkenin başına gelenden daha kapsamlı bir yıkımdı. Tarihçiler, Yahudi olmayan yerel paramiliter grupların soykırıma geniş çaplı katılımını yıkımın büyük çaplı olmasının sebebi olarak göstermektedir. Bu geniş çaplı katılımın nedenleri ise hâlâ tartışma konusudur.
1944'te bölgenin geri çekilen Almanlardan geri alınmasının ardından Kızıl Ordu, Kaunas ve Šilutė gibi şehirlerde savaş suçları işlemeye başladı. Aynı yıl yeniden kurulan Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti üzerindeki Sovyet hegemonyası yaklaşık olarak kırk beş sene sürecekti. 1944'ten 1952'ye kadar yaklaşık 100 bin Litvanyalı bağımsızlık yanlısı verdi. Gerilla savaşı, hedeflerine ulaşamayıp 20.000'den fazla savaşçının hayatına mal olsa da Litvanya'nın SSCB'ye katılmasının gönüllü bir eylem olmadığını dünyaya göstermiş ve birçok Litvanyalının bağımsız olma arzusunu vurgulamıştır.İkinci Dünya Savaşı'nda da Litvanya, nüfusunun yaklaşık %20'sine tekabül eden 780 bin vatandaşını kaybetmiştir.
1980'lerde Sovyetler Birliği'nin perestroyka ve glasnost politikaları Litvanya'da adlı reform hareketlerinin doğmasına zemin hazırladı. Sovyet rejimine karşı olan geniş bir toplumsal koalisyonu bir araya getirerek şiddet kullanmadan Litvanya'nın bağımsızlığını kazanmasına katkı sağlayan hareket çevresel, sosyal, ekonomik ve eğitimle ilgili çeşitli sorunları ele alarak yalnızca bağımsızlığı sağlamamış, aynı zamanda Sovyet sistemine karşı geniş kapsamlı bir eleştiri getirmiştir.
1990-günümüz
11 Mart 1990'da Yüksek Konsey, Litvanya'nın bağımsızlığının yeniden tesis edildiğini duyurdu. Böylece Litvanya, Sovyetlerden ayrılan ilk cumhuriyet oldu. 20 Nisan 1990'da Sovyetler, Litvanya'ya hammadde tedarikini durdurarak . Sadece yerli sanayi değil halk da yakıt, temel ihtiyaç maddeleri ve hatta sıcak su eksikliğini hissetmeye başladı. 74 gün süren ablukaya rağmen Litvanya bağımsızlık ilanından vazgeçmedi.
Yavaş yavaş ekonomik ilişkiler yeniden sağlansa da Ocak 1991'de gerilim yeniden zirveye ulaştı. Sovyetler Birliği Silahlı Kuvvetleri, İçişleri Bakanlığı İç Ordusu ve SSCB Devlet Güvenlik Komitesi (KGB) kullanılarak bir darbe girişiminde bulunuldu. 13 Ocak 1991'de Sovyet güçleri, Vilnius TV Kulesi'ne saldırarak 14 Litvanyalı sivili öldürdü. Litvanya'daki kötü ekonomik durum nedeniyle Moskova'daki güçler, darbenin halk tarafından güçlü bir şekilde destek göreceğini düşünüyorlardı. Ancak düşünülenin aksine insanlar, Litvanya Cumhuriyeti Yüksek Konseyini ve ülkenin bağımsızlığı savunmak için Vilnius'a akın etmeye başladı. Darbe girişimi birkaç can kaybı ve maddi hasarla sona erdi. Ocak Olayları olarak bilinen olaylar sonunda Sovyet Ordusu 13 kişiyi öldürmüş ve yüzlerce kişiyi de yaralamıştı. Bir kişi de kalp krizinden hayatını kaybetmişti. Litvanya nüfusunun büyük bir kısmı Ocak Olaylarına katılmıştı. 4 Şubat 1991'de İzlanda, Litvanya'nın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke oldu. 31 Temmuz 1991'de Sovyet paramiliter güçleri Belarus sınırında 7 Litvanyalı sınır muhafızını öldürdü. 17 Eylül 1991'de Litvanya, Birleşmiş Milletler'e kabul edildi.
25 Ekim 1992'de vatandaşlar, şu anki mevcut anayasayı kabul etmek için yapılan referandumda oy kullandı. 14 Şubat 1993'te yapılan doğrudan genel seçimlerde, Algirdas Brazauskas bağımsızlığın yeniden kazanılmasından sonra ilk cumhurbaşkanı oldu. 31 Ağustos 1993'te Sovyet Ordusu'nun son birlikleri de Litvanya'dan ayrıldı.
31 Mayıs 2001'de Litvanya, Dünya Ticaret Örgütü'ne (WTO) katıldı. Mart 2004'ten beri ise ülke NATO'nun bir parçasıdır. 1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'ne tam üye, Aralık 2007'de de Schengen Anlaşması'na dahil olmuştur. 1 Ocak 2015'te euro bölgesine katılarak Avrupa Birliği'nin ortak para birimini benimseyen ülke 4 Temmuz 2018'de resmî olarak OECD'ye katıldı.Dalia Grybauskaitė, Litvanya'nın ilk kadın cumhurbaşkanı (2009-2019) ve art arda iki dönem için yeniden seçilen ilk kişi olma unvanına sahiptir. 24 Şubat 2022'de Litvanya, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali karşısında olağanüstü hâl ilan etti. Diğer yedi NATO üyesi devletle birlikte, güvenlik konularında danışmak üzere NATO'nun 4. maddesini yürürlüğe koydu. 11-12 Temmuz 2023 tarihlerinde 2023 NATO zirvesi Vilnius'ta gerçekleştirildi.
Coğrafya
Litvanya, Avrupa kıtasının Baltık bölgesinde yer alır ve 65.300 km2 (25.200 sq mi) kadarlık bir alanı kaplar.53° ve 57° kuzey enlemleri ile 21° ve 27° doğu boylamları arasında yer alır (Kuron Dili'nin bir kısmı 21°'nin batısında kalır). Yaklaşık 99 kilometrelik kumlu bir kıyı şeridine sahiptir ve bunun sadece 38 kilometresi açık Baltık Denizi'ne bakar. Bu diğer iki Baltık devletine kıyasla en kısadır. Kıyının geri kalanı Kuron kum yarımadası tarafından korunmaktadır. Litvanya'nın başlıca sıcak su limanı olan Klaipėda, Kuron Lagünü'nün (Litvanca: Kuršių marios) dar ağzında yer alır. Bu sığ lagün güneye doğru, Rusya'ya bağlı Kaliningrad'a kadar uzanır. Ülkenin ana ve en büyük nehri olan Neman Nehri ve bu nehrin kollarından bazıları uluslararası taşımacılıkta kullanılır.
Litvanya, Kuzey Avrupa Ovası'nın kenarında bulunur. Arazisi geçmişte Son Buzul Çağı'nın buzulları tarafından aşındırılmış olup ılımlı ovalar ve yaylaların bir kombinasyonudur. Ülkenin batısındaki yaylalarda ve doğusundaki dağlık arazilerde morenler geniş yer kaplar. En yüksek noktası, ülkenin doğu kesiminde yer alan 294 metre yüksekliğindeki 'dir. Ülke çok sayıda göle (örneğin Vištytis Gölü) ve sulak alana sahiptir ve karışık orman bölgesi ülkenin %33'ünden fazlasını kaplar. Litvanya'nın en büyük gölü Drūkšiai, en derin gölü Tauragnas ve en uzun gölü 'dır.
1989 yılında Avrupa kıtasının sınırları yeniden değerlendirildikten sonra Ulusal Coğrafi ve Ormancılık Bilgi Enstitüsünden () bilim insanı Jean-George Affholder, Avrupa'nın coğrafi merkezinin Litvanya'da, 54°54′K 25°19′D / 54.900°K 25.317°D koordinatlarında olduğunu belirledi. Bu nokta, Litvanya'nın başkenti Vilnius'un 26 kilometre kuzeyindedir. Affholder, Avrupa'nın geometrik şeklinin ağırlık merkezini hesaplayarak bu sonuca ulaşmıştır.
İklim
Litvanya, hem deniz hem de karasal etkilerin görüldüğü ılıman bir iklime sahiptir. Köppen iklim sınıflandırmasına göre (Dfb) olarak tanımlansa da dar kıyı şeridinde okyanusal iklime yakındır
Kıyıda ortalama sıcaklıklar Ocak ayında -25 °C ve Temmuz ayında 16 °C civarındadır. Vilnius'ta ise ortalama sıcaklıklar Ocak ayında -6 °C ve Temmuz ayında 17 °C civarındadır. Yaz aylarında gündüz 20 °C yaygındır, gece ise 14 °C yaygındır. Geçmişte sıcaklıklar 30 veya 35 °C'ye kadar çıkmıştır. Bazı kışlar oldukça soğuk geçebilir. -20 °C hemen her kış görülür. Kışın ekstrem sıcaklıklar kıyı bölgelerinde -34 °C ve Litvanya'nın doğusunda -43 °C olarak kaydedilmiştir.
Yıllık ortalama yağış miktarı kıyıda 800 mm, Samogitia yaylalarında 900 mm ve ülkenin doğu kesiminde 600 mm civarındadır. Her yıl kar yağışı olur ve ekimden nisana kadarki dönemde kar yağabilir. Bazı yıllarda Eylül veya Mayıs aylarında sulu kar da görülebilir. Batı kesiminde büyüme mevsimi 202 gün, doğu kesiminde ise 169 gün sürer. Şiddetli fırtınalar Litvanya'nın doğu kesiminde nadirdir ancak kıyı bölgelerinde yaygındır.
Baltık bölgesindeki en uzun süreli sıcaklık kayıtları yaklaşık 250 yıl öncesine kadar uzanır. Veriler, 18. yüzyılın ikinci yarısında sıcak dönemler, 19. yüzyılın ise nispeten serin bir dönem olduğunu göstermektedir. 20. yüzyılın başlarındaki ısınma eğilimi 1930'larda zirveye ulaşmış, ardından 1960'lara kadar süren daha küçük bir soğuma dönemi gelmiştir. O zamandan beri bir ısınma eğilimi devam etmektedir.
Litvanya, 2002 yılında orman ve turba bataklığı yangınlarına neden olan bir kuraklık yaşamıştır.
Çevre
1990 yılında Litvanya'nın bağımsızlığını yeniden kazanmasının ardından, 1992 yılında Aplinkos apsaugos įstatymas (Çevre Koruma Yasası) kabul edildi. Bu yasa, çevre koruma alanındaki sosyal ilişkileri düzenlemek için temel oluşturdu ve Litvanya'daki biyolojik çeşitliliği, ekolojik sistemleri ve peyzajı koruma konusunda tüzel ve gerçek kişilerin temel hak ve yükümlülüklerini belirledi. Litvanya, 2020 yılına kadar karbon emisyonlarını 1990 seviyesinin en az %20'si, 2030 yılına kadar ise en az %40'ı oranında azaltmayı ve tüm Avrupa Birliği üyeleriyle birlikte 2020 yılına kadar toplam enerji tüketiminin en az %20'sinin (2030 yılına kadar %27) yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılanmasını kabul etti. 2016 yılında Litvanya, özellikle etkili bir şişe depozitosu yasası yürürlüğe koydu ve 2017 yılında tüm ambalajların %92'si toplandı.
Litvanya'nın yüksek dağları yoktur ve manzarası genel olarak çiçek açan çayırlar, sık ormanlar ve verimli tahıl tarlaları ile karakterize olmuştur. Ancak eski Litvanyalıların pagan tanrıları için sunaklar yaktığı kalelerin bulunduğu çok sayıda tepe, kaleleri ile birlikte öne çıkmaktadır. Litvanya, çoğu kuzeydoğuda bulunan 3.000'den fazla gölle su kaynakları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Ülke uzun olan Neman Nehri başta olmak üzere birçok nehirle de sulanmaktadır. Litvanya, iki tür kara ekolojik bölgesine ev sahipliği yapmaktadır: Orta Avrupa karma ormanları ve .
Orman, uzun zamandır Litvanya'nın en önemli doğal kaynaklarından biri olmuştur. Ormanlar, ülkenin topraklarının üçte birini kaplar ve kereste ile ilgili endüstriyel üretim, ülkenin endüstriyel üretiminin neredeyse %11'ini oluşturur. Litvanya'da beş millî park, 30 bölgesel park, 402 doğa rezervi ve 668 devlet koruması altındaki doğal miras alanı bulunmaktadır.
2018 yılında Litvanya, İklim Değişikliği Performans Endeksi'nde (CCPI) İsveç'in ardında, beşinci sırada yer almıştır.
Biyoçeşitlilik
Litvanya ekosistemleri doğal ve yarı-doğal (ormanlar, bataklıklar, sulak alanlar ve çayırlar) ve antropojenik (tarımsal ve kentsel) ekosistemleri içerir. Doğal ekosistemler arasında ülkenin %33'ünü kaplayan ormanlar, Litvanya için özellikle önem arz eder. Sulak alanlar (yükseltilmiş bataklıklar, sazlıklar, geçiş molozları vb.) ülkenin %7,9'unu kaplar. 1960-1980 yılları arasında drenaj ve turba çıkarımı nedeniyle sulak alanların %70'i kaybolmuştur. Sulak alan bitki topluluklarındaki değişiklikler, yosun ve ot topluluklarının ağaçlar ve çalılarla yer değiştirmesine neden olmuş, arazi ıslahından doğrudan etkilenmeyen sazlıklar ise su seviyesinin düşmesi sonucunda daha kuru hale gelmiştir. Litvanya'da toplam uzunluğu 64.000 km olan 29.000 nehir bulunmaktadır ve Neman Nehri havzası ülkenin %74'ünü kaplar. Barajların inşası nedeniyle potansiyel katadrom balık türlerinin üreme alanlarının yaklaşık %70'i yok olmuştur. Bazı durumlarda, nehir ve göl ekosistemleri antropojenik ötrofikasyondan etkilenmeye devam etmektedir.
Tarım arazileri Litvanya'nın %54'ünü oluşturur. Bu alanın yaklaşık %70'i ekilebilir arazi ve %30'u çayır ve meralardan oluşur. Yaklaşık 400.000 hektar tarım arazisi işlenmemektedir ve yabani otlar ve istilacı bitki türleri için ekolojik bir niş olarak işlev görür. Mahsul alanlarının genişletilmesiyle çok verimli ve pahalı arazilerin bulunduğu bölgelerde habitat bozulması meydana gelmektedir. Günümüzde tüm bitki türlerinin %18,9'u, bilinen mantar türlerinin %1,87'si ve bilinen liken türlerinin %31'i Litvanya Kırmızı Veri Kitabı'nda yer almaktadır. Liste ayrıca tüm balık türlerinin %8'ini de içermektedir.
Avcılığın daha kısıtlı hale gelmesi ve kentleşmenin ormanları yeniden dikmeye olanak tanımasıyla birlikte yaban hayatı popülasyonları toparlanmıştır (ormanlar en düşük seviyelerinden bu yana üç katına çıkmıştır). Şu anda Litvanya'da her bir kilometrekarede yaklaşık beş büyük yaban hayvanı veya toplamda yaklaşık 250.000 büyük yaban hayvanı bulunmaktadır. Her bölgede en yaygın büyük yaban hayvanı, 120.000 bireyle karaca olup, onu yaban domuzları (55.000) takip eder. Diğer toynaklılar arasında yaklaşık 22.000 geyik, 21.000 dama ve 7.000 adetle, en büyükleri olan sığın bulunmaktadır. Litvanya'nın yırtıcıları arasında ise en yaygın olanı yaklaşık 27.000 bireyle tilkilerdir. Ancak mitolojide daha çok yer edinmiş olan kurtlar Litvanya'da sadece 800 popülasyondan oluşur. Daha nadir olan vaşaklar ise yaklaşık 200 popülasyona sahiptir. Yukarıda belirtilen büyük hayvanlar, Litvanya ormanlarında yaşayabilecek yaklaşık 200.000 tavşanı kapsamamaktadır.
Hükûmet ve siyaset
Hükûmet
Litvanya, 11 Mart 1990'da bağımsızlığını yeniden ilan ettiğinden bu yana güçlü demokratik geleneklerini sürmektedir. İlk bağımsız genel seçim 25 Ekim 1992'de gerçekleştirildi ve seçmenlerin %56,75'i yeni anayasa lehine oy kullandı. Başta anayasanın kendisi olmak üzere özellikle de cumhurbaşkanının rolüne ilişkin yoğun tartışmalar yaşanmıştır. Konuyla ilgili kamuoyunun görüşünü almak amacıyla 23 Mayıs 1992'de yapıldı ve seçmenlerin sadece %41'i Litvanya cumhurbaşkanının görevlerinin yeniden düzenlenmesi yönünde oy kullanmıştır.Yarı başkanlık sistemi üzerinde ise uzlaşmaya varılmıştır.
Litvanya devlet başkanı, doğrudan beş yıllık bir dönem için seçilen ve en fazla iki dönem görev yapan cumhurbaşkanıdır. Başkan dış ilişkileri ve ulusal güvenliği denetler ve aynı zamanda ordunun başkomutanıdır. Cumhurbaşkanı aynı zamanda başbakanı ve başbakanın teklifi üzerine kabinenin geri kalanını, ayrıca bazı diğer üst düzey memurları ve Anayasa Mahkemesi dışındaki tüm mahkemelerin yargıçlarını da atamaktadır. Mevcut Litvanya devlet başkanı Gitanas Nausėda, 26 Mayıs 2019'da yapılan seçimin ikinci turunda Litvanya'nın tüm belediyelerini oybirliğiyle kazanarak seçildi.
Cumhurbaşkanı tarafından (Konstitucinis Teismas) seçilen üç yargıç burada dokuz yıl süreyle hizmet verir. Bu mahkemeye Yargıtay ve meclis başkanlığı da üçer yargıç seçimi yapar. Ülkede tek meclisli demokratik sistem vardır. Yapılan seçimle beraber dört yıl süreyle 141 milletvekili belirlenir. Seçimlerde milletvekillerinin 71'i kendi seçim bölgelerinden aldıkları oylarla; geri kalan 70 milletvekili ise partilerinin ülkedeki genel oy ortalamasına göre mazbata almaya hak kazanır. Partilerin Seimas'a girebilmeleri için ülke genelinde en az %5 oy almaları gereklidir.
Siyasi partiler ve seçimler
Litvanya dünyada kadınlara seçimlerde oy kullanma hakkı veren ilk ülkelerden biri olmuştur. Litvanyalı kadınlar, 1918 Litvanya Anayasası ile oy kullanma hakkına sahip oldular ve bu haklarını ilk kez 1919 yılında kullandılar. Böylece Litvanya Amerika Birleşik Devletleri (1920), Fransa (1945), Yunanistan (1952) ve İsviçre (1971) gibi demokratik ülkelerden daha önce bu hakkı tanımış oldu.
Litvanya, koalisyon hükûmetlerinin yaygın olduğu, küçük partilerin yer aldığı parçalı birçok partili sistem sergilemektedir. Seimas için olağan seçimler her dört yılda bir Ekim ayının ikinci Pazar günü yapılır. Seçimlere katılabilmek için adayların seçim günü itibarıyla en az 25 yaşında, başka bir devlete bağlı olmaması ve Litvanya'da kalıcı olarak ikamet etmesi gerekmektedir. Mahkeme tarafından verilen bir cezayı seçimden 65 gün önce çekmekte olan veya çekecek olan kişiler, aday olamazlar. Ayrıca, yargıçlar, askerî hizmetteki vatandaşlar, profesyonel askeri hizmetteki askerler ve yasal kurum ve kuruluşların görevlileri de aday olamazlar.Anavatan Birliği - Litvanyalı Hristiyan Demokratlar kazandı ve parlamentodaki 141 sandalyeden 50'sini elde etti. Ekim 2020'de, Anavatan Birliği - Litvanyalı Hristiyan Demokratları (TS-LKD) başbakan adayı Ingrida Šimonytė, iki liberal parti ile beraber merkez sağ bir koalisyon kurdu.
Litvanya cumhurbaşkanı, ülkenin devlet başkanı olup çoğunluk oyu ile beş yıllık bir süre için seçilir. Seçimler, mevcut cumhurbaşkanının görev süresinin bitiminden en fazla iki ay önceki son pazar günü yapılır. Seçim günü en az 40 yaşında olan ve Litvanya'da en az üç yıl ikamet eden adaylar, parlamento üyesi olma kriterlerini de sağladıkları takdirde seçimlere katılma hakkına sahiptir. Aynı cumhurbaşkanı en fazla iki dönem görev yapabilir.Gitanas Nausėda, 2019'da bağımsız bir aday olarak seçimi kazanmıştır.
Litvanya'daki her belediye, bir belediye meclisi ve belediye meclisinin bir üyesi olan bir belediye başkanı tarafından yönetilir. Her belediye meclisindeki üye sayısı, belediyenin büyüklüğüne bağlı olarak 15 (5.000'den az nüfusu olan belediyelerde) ile 51 (500.000'den fazla nüfusu olan belediyelerde) arasında değişir. 2015 yılında, 1.524 belediye meclis üyesi seçildi. Belediye başkanı hariç meclis üyeleri, nispi temsil sistemi kullanılarak seçilir. 2015'ten itibaren belediye başkanı, belediye sakinlerinin çoğunluğu tarafından doğrudan seçilir.Litvanya Sosyal Demokrat Partisi, 2015 seçimlerinde 372 belediye meclisi koltuğu ve 16 belediye başkanlığı ile en çok pozisyonu kazanmıştır.
2019 itibarıyla Litvanya'nın Avrupa Parlamentosundaki sandalye sayısı 11'dir. Genel seçimler, diğer AB ülkeleriyle aynı gün ve pazar günü yapılır. Oy kullanma hakkı, Litvanya vatandaşlarına ve seçim günü en az 18 yaşında olan, Litvanya'da kalıcı olarak ikamet eden diğer AB ülkelerinin vatandaşlarına açıktır. Seçimlerde aday olabilmek için, adayların seçim günü en az 21 yaşında, Litvanya vatandaşı veya Litvanya'da kalıcı olarak ikamet eden diğer AB ülkelerinin vatandaşı olmaları gerekmektedir. Adaylar birden fazla ülkede seçimlere katılamazlar. Mahkeme tarafından verilen bir cezayı seçimden 65 gün önce çekmekte olan veya çekecek olan kişiler aday olamazlar. Ayrıca hâkimler, askerlik yapan vatandaşlar, profesyonel askerî hizmetteki askerler ile yasal kurum ve kuruluşların görevlileri seçimlerde aday olamazlar. altı siyasi parti ve bir komite temsilcisi sandalye kazanmıştır.Andrius Kubilius liderliğindeki Anavatan Birliği'nin üç sandalyeyle çoğunluğu sağladığı ise Litvanya'nın parlamentodaki on bir sandalyesi toplamda sekiz adet parti arasında paylaşılmıştır.
Hukuk ve kolluk kuvvetleri
Litvanya yasalarının ilk kez yazılı hale getirilmesi girişimi, 1468 yılında Büyük Dük IV. Kazimierz Jagiellon tarafından kabul edilen ile gerçekleşti. 16. yüzyılda 'nin üç farklı baskısı oluşturuldu: Birinci Statü 1529'da, İkinci Statü 1566'da ve Üçüncü Statü 1588'de kabul edildi. 3 Mayıs 1791'de , Avrupa'nın ilk, dünyanın ise ikinci kabul etti. Üçüncü Statü, Polonya-Litvanya Birliği'nin 1795'te üçüncü kez bölünmesine rağmen Litvanya topraklarında 1840'a kadar kısmen yürürlükte kaldı.
1934-1935 yıllarında Litvanya'da, gerçekleştirildi. Mahkûmlar ilgili davada ve idama mahkûm edildiler.
1990 yılında ülke bağımsızlığını kazandıktan sonra, Sovyet döneminden kalma kanunlar yaklaşık on yıl boyunca büyük ölçüde değiştirilerek yürürlükte kaldı. Mevcut Litvanya Anayasası, 25 Ekim 1992'de kabul edildi. 2001 yılında Seimas tarafından onaylandı. Bu kanunu 2003 yılında Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu izledi. Ceza hukukuna yaklaşım, düşman taraflar arasındaki rekabeti değil, soruşturmacı bir süreci esas alır; genellikle, pratiklik ve gayriresmîlik yerine, şekilciliğe ve rasyonalizme vurgu yapılır. Normatif yasal düzenleme, aksi belirtilmedikçe Teisės aktų registras'ta yayımlandığı günün ertesi günü yürürlüğe girer.
1 Mayıs 2004'ten itibaren Avrupa Birliği hukuku Litvanya hukuk sisteminin ayrılmaz bir parçası olmuştur.
Litvanya, Sovyetler Birliği'nden ayrıldıktan sonra zorlu bir suç durumu ile karşı karşıya kalmış olsa da yıllar içinde Litvanya kolluk kuvvetleri suçlarla mücadele ederek ülkeyi geçmişe kıyasla oldukça güvenli bir hale getirmiştir. Litvanya'da suç oranları hızla düşüş göstermektedir. Litvanya'daki temel kolluk kuvvetleri yerel Lietuvos policija (Litvanya Polisi) komiserlikleridir. Bu birimler, Lietuvos policijos antiteroristinių operacijų rinktinė Aras (Aras Litvanya Polis Teşkilatı Anti-Terör Operasyonları Ekibi), Lietuvos kriminalinės policijos biuras (Litvanya Kriminal Polis Bürosu), Lietuvos policijos kriminalistinių tyrimų centras (Litvanya Polis Kriminal Araştırma Merkezi) ve Lietuvos kelių policijos tarnyba (Litvanya Yol Polisi Servisi) tarafından desteklenmektedir.
2017 yılında Litvanya'da toplam 63.846 suç kaydedildi. Bunların büyük bir kısmını 19.630 vaka ile hırsızlıklar oluşturdu (2016'ya göre %13,2 azalma). Ağır suç içeren vaka sayısı ise 2.835 idi. Bu tür suçlar altı yıldan fazla hapis cezasına yol açabilecek suçları kapsar ve bu tür vakalarda, 2016 yılına göre %14.5 azalma gözlemlenmiştir. Toplamda 129 cinayet veya cinayete teşebbüs vakası meydana gelmiş bu da 2016'ya kıyasla %19,9'luk bir düşüş yaşandığı anlamına gelmektedir. Ağır bedensel zarar vakaları ise 178 kez kaydedildi, bu da 2016'ya göre %17,6 azalma demektir. Kaçakçılık gibi suçlar da 2016'ya kıyasla %27,2 azaldı. Ancak elektronik veri ve bilgi teknolojisi güvenliği alanındaki suçlar ise %26,6 oranında belirgin bir artış göstermiştir.
2013 yılına ait Eurobarometre araştırmasına göre, Litvanyalıların %29'u yolsuzluğun günlük yaşamlarını etkilediğini belirtti (AB ortalaması %26). Ayrıca Litvanyalıların %95'i ülkelerinde yolsuzluğun yaygın olduğunu düşünüyordu (AB ortalaması %76) ve %88'i rüşvet ve bağlantı kullanmanın belirli kamu hizmetlerini elde etmenin en kolay yolu olduğuna inanıyordu (AB ortalaması %73). Ancak Transparency International'ın yerel şubesine göre, yolsuzluk seviyeleri son on yılda azalma göstermektedir.
1996 yılında askıya alınmış ve 1998 yılında tamamen kaldırılmıştır. Litvanya, AB'de en yüksek mahkûm sayısına sahip ülkedir. Bilim insanı Gintautas Sakalauskas'a göre bu durum, ülkedeki yüksek suç oranından değil, Litvanya'nın yüksek baskı düzeyinden ve hükümlülere duyulan güvensizlikten kaynaklanmaktadır. Bu nedenle hükümlüler sıklıkla hapis cezasına çarptırılmaktadır.
İdari bölümler
Mevcut idari bölüm sistemi 1994 yılında kurulmuş ve 2000 yılında Avrupa Birliği'nin gerekliliklerini karşılayacak şekilde değiştirilmiştir. Ülkenin (Litvanca: tekil – apskritis, çoğul – apskritys) 60 belediyeye (Litvanca: tekil – savivaldybė, çoğul – savivaldybės) ve (Litvanca: tekil – seniūnija, çoğul – seniūnijos) ayrılmıştır.
2010 yılında il valiliklerinin (apskrities viršininkas) kaldırılmasından bu yana belediyeler Litvanya'da en önemli bir idari birim olmuştur. Bazı belediyeler tarihî olarak "ilçe belediyesi" (genellikle "ilçe" olarak kısaltılır), bazıları ise "şehir belediyesi" (bazen "şehir" olarak kısaltılır) olarak adlandırılmaktadır. Her birinin kendi seçilmiş hükûmeti vardır. Belediye meclisi seçimleri başlangıçta her üç yılda bir yapılırken, artık her dört yılda bir yapılmaktadır. Meclis, kasabaları yönetmek üzere ihtiyar atar. 2015'ten beri belediye başkanları doğrudan seçilmektedir. Öncesinde meclis tarafından atanırlardı.
Sayısı 500'ü geçen bucaklar en küçük idari birimlerdir ve ülke yönetiminde bir rolleri yoktur. Doğum ve ölüm kayıtlarını tutmak gibi yerel kamu hizmetlerini sağlarlar. En çok sosyal alanda aktif olup ihtiyaç sahibi bireyleri veya aileleri belirler ve refah ve diğer yardım türlerini organize edip dağıtırlar. Bucaklar yerel sorunları çözmede inisiyatife sahip olsa da bu yönetim birimleri nispeten çok önemli sorunlara çözüm aramaz, bir nevi arabuluculuk rolü üstlenir.
| İl | Yüzölçümü (km2) | Nüfus (2023) | GDP (euro, milyar) | Kişi başına düşen GDP (euro) |
|---|---|---|---|---|
| Alytus ili | 5.425 | 135.367 | 1,8 | 13.600 |
| Kaunas ili | 8.089 | 580.333 | 13,7 | 23.900 |
| Klaipėda ili | 5.209 | 336.104 | 7,0 | 21.300 |
| Marijampolė ili | 4.463 | 135.891 | 2,0 | 14.400 |
| Panevėžys ili | 7.881 | 211.652 | 3,6 | 17.100 |
| Šiauliai ili | 8.540 | 261.764 | 4,6 | 17.600 |
| Tauragė ili | 4.411 | 90.652 | 1,2 | 13.200 |
| Telšiai ili | 4.350 | 131.431 | 2,2 | 16.900 |
| Utena ili | 7.201 | 125.462 | 1,7 | 13.800 |
| Vilnius ili | 9.731 | 851.346 | 29,4 | 35.300 |
| Toplam | 65.300 | 2.860.002 | 67,4 | 23.800 |
Dışişleri
18 Eylül 1991'de Birleşmiş Milletler'e üye olan Litvanya birçok BM organizasyonuna dahil olmuş ve birçok uluslararası anlaşmalara imza atmıştır. Ayrıca Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi, Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı (AGİT) ile NATO ve Kuzey Atlantik Koordinasyon Konseyi üyesidir. Litvanya, 31 Mayıs 2001'de Dünya Ticaret Örgütü'ne, 5 Temmuz 2018'de Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü'ne (OECD) üye olmuş ve diğer Batı organizasyonlarına da üyelik başvurusunda bulunmuştur.
Litvanya, 149 ülke ile diplomatik ilişkiler kurmuştur.
2011 yılında Litvanya, AGİT Bakanlar Konseyi Toplantısı'na ev sahipliği yapmış, 2013 yılının ikinci yarısında ise Avrupa Birliği'nin dönem başkanlığını üstlenmiştir.
Litvanya, Kuzey Avrupa ülkeleri arasında iş birliği geliştirme konusunda da aktiftir. , ve Baltık Denizi Devletleri Konseyi üyesidir.
Litvanya, İskandinav ve diğer iki Baltık ülkeleri ile (NB8) formatı dahilinde iş birliği içindedir. Benzer bir format olan NB6, AB üyesi İskandinav ve Baltık ülkelerini bir araya getirir. NB6'nın odak noktası, AB Konseyi'ne ve AB dışişleri bakanları toplantılarına sunulacak pozisyonları önceden tartışmak ve üzerinde anlaşmaktır.
Baltık Denizi Devletleri Konseyi (CBSS), 1992 yılında Kopenhag'da gayriresmî bir bölgesel siyasi forum olarak kuruldu. Ana amacı, bölge ülkeleri arasında entegrasyonu teşvik etmek ve yakın ilişkiler kurmaktır. CBSS üyeleri arasında Litvanya da dahil olmak üzere Almanya, Avrupa Komisyonu, Danimarka, Estonya, Finlandiya, İsveç, İzlanda, Letonya, Norveç, Polonya ve Rusya yer alır. Gözlemci ülkeler ise Amerika Birleşik Devletleri, Belarus, Birleşik Krallık, Fransa, Hollanda, İspanya, İtalya, Romanya, Slovakya ve Ukrayna'dır.
ve Litvanya, ortak hedeflere ulaşmak ve iş birliği için yeni eğilimler ve olasılıkları belirlemek amacıyla siyasi iş birliği içindedir. Konseyin bilgi ofisi, İskandinav kavramlarını yaymayı ve İskandinav işbirliğini tanıtmayı amaçlamaktadır.
Litvanya, beş İskandinav ülkesi ve diğer iki Baltık ülkesi ile birlikte (NIB) üyesidir ve çeşitli strateji hedeflerinin gerçekleştirilebilmesi adına sübvansiyon ödemesi almaktadır. Ayrıca yükseköğretim alanına yönelik NORDPLUS programı dahilindeki iş birliğinin de bir parçasıdır.
Baltık Kalkınma Forumu (BDF), Baltık Denizi bölgesindeki büyük şirketleri, şehirleri, iş derneklerini ve kurumları bir araya getiren bağımsız bir kâr amacı gütmeyen organizasyondur. 2010 yılında BDF'nin 12. zirvesi Vilnius'ta düzenlenmiştir.
Polonya, Litvanya'nın karşı rağmen ülkenin bağımsızlığını güçlü bir şekilde desteklemiştir. Eski Solidarność lideri ve Polonya Cumhurbaşkanı Lech Wałęsa, Litvanya hükûmetini Polonyalı azınlığına karşı ayrımcılık yapmakla eleştirmiş ve Litvanya'nın 'nı reddetmiştir.
Litvanya, Gürcistan ile de çok sıcak ilişkiler sürdürmekte ve Gürcistan'ın Avrupa Birliği ve NATO üyelik hedeflerini güçlü bir şekilde desteklemektedir.2008 Rusya-Gürcistan Savaşı sırasında, Rus askerleri Gürcistan'ın topraklarını işgal edip Tiflis'e yaklaşırken dönemin cumhurbaşkanı Valdas Adamkus, Polonya ve Ukrayna cumhurbaşkanlarıyla birlikte Gürcülerin uluslararası yardım talebine yanıt olarak Tiflis'e gitmiştir. Kısa süre sonra, Litvanyalılar ve de savaş mağdurları için mali destek toplamaya başlamıştır.
2004-2009 yılları arasında Dalia Grybauskaitė, José Manuel Barroso liderliğindeki Avrupa Komisyonu'nda Mali Programlama ve Bütçeden Sorumlu Avrupa Komiseri olarak görev yapmıştır.
2013 yılında Litvanya, iki yıllık bir dönem için Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne seçilerek bu göreve seçilen ilk Baltık ülkesi olmuştur. Üyeliği sırasında Litvanya, Ukrayna'yı aktif bir şekilde desteklemiş ve Ukrayna'daki savaş nedeniyle Rusya'yı sık sık kınamıştır. Donbas'taki savaş ilerledikçe Cumhurbaşkanı Dalia Grybauskaitė, Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin'i Josef Stalin ve Adolf Hitler'e benzetmiş ve Rusya'yı "terörist devlet" olarak nitelendirmiştir.
2018 yılında Litvanya, Letonya ve Estonya ile birlikte demokratik gelişim modeli ve kıtadaki barışa katkılarından dolayı 'ne [de] layık görülmüştür. 2019 yılında Litvanya, Türkiye'nin Kuzeydoğu Suriye'ye yönelik düzenlediği Barış Pınarı Harekâtı'nı kınamıştır. Aralık 2021'de Litvanya, Tayvan'la devam eden Çin'in Litvanya'dan tüm ithalatları askıya aldığını bildirmiştir. Litvanya istihbarat teşkilatlarına göre, 2023 yılında Çin'in Litvanya'ya yönelik istihbarat faaliyetlerinde, siber casusluk da dahil olmak üzere artış görülmüş ve Litvanya'nın iç işlerine ve dış politikasına daha fazla odaklanılmıştır.
2023 NATO Zirvesi, Litvanya'nın başkenti Vilnius'ta düzenlenmiştir.
Silahlı kuvvetler
Litvanya Silahlı Kuvvetleri; , Litvanya Hava Kuvvetleri, , ve diğer birimlerden (Lojistik Komutanlığı, Eğitim ve Doktrin Komutanlığı, Karargah Taburu, ) oluşan birleşik silahlı kuvvetlerin adıdır. Özel Harekât Kuvvetleri ve Askerî Polis doğrudan Savunma Şefi'ne bağlıdır. Yedek Kuvvetler ise 'nin komutası altındadır.
Litvanya Silahlı Kuvvetleri, yaklaşık 20.000 aktif personelden oluşur ve gerektiğinde yedek kuvvetler tarafından desteklenebilir. 2008'de sona erdirilen zorunlu askerlik uygulaması 2015'te yeniden başlatılmıştır. Şu anda Litvanya Silahlı Kuvvetleri'nin 30 asker ve subayı Birleşik Krallık, Cibuti, Irak, İspanya, İtalya, Kosova, Mozambik, Orta Afrika Cumhuriyeti'nde dokuz uluslararası operasyonda yer almakla beraber Avrupa Birliği eğitim misyonunda görev yapmakta ve ayrıca Ukraynalı askerlere eğitim vermektedir.
Litvanya, Mart 2004'te tam üye olarak resmen NATO'ya katıldı. NATO üyesi ülkelerin savaş uçakları, Baltık hava sahasının güvenliğini sağlamak için Šiauliai Hava Üssü'nde konuşlandırılmıştır.
2005 yazından itibaren Litvanya, Afganistan'daki Uluslararası Güvenlik Destek Gücü'nün (ISAF) bir parçası olarak Gur iline bağlı Çagçaran kasabasında bir 'ne (PRT) liderlik etti. PRT; Danimarka, İzlanda ve ABD'den personeli içeriyordu. Afganistan'ın Kandehar ilinde de özel harekât kuvvetleri bulunuyordu. 1994'ten bu yana uluslararası operasyonlara katılan Litvanya toplamda iki askerini kaybetmiştir: Teğmen Normundas Valteris, Bosna'da devriye aracının mayına çarpması sonucu hayatını kaybetti. Çavuş Arūnas Jarmalavičius ise Afganistan'daki İl İmar Ekibi kampına düzenlenen bir saldırıda ölümcül şekilde yaralandı.
Litvanya Ulusal Savunma Politikası devletin bağımsızlığını ve egemenliğini, toprak bütünlüğünü, kara, deniz ve hava sahasını ve anayasal düzenini korumayı amaçlar. Ana stratejik hedefleri, ülkenin çıkarlarını savunmak ve NATO ve Avrupa Birliği üyesi devletlerin misyonlarına katkıda bulunacak ve katılacak şekilde silahlı kuvvetlerin yeteneklerini sürdürmek ve genişletmektir.
, muharip kuvvetler, arama-kurtarma ile istihbarat operasyonlarından sorumludur. 5.000 sınır muhafızı İçişleri Bakanlığının denetimi altında olup sınır koruma, pasaport ve gümrük görevlerinden sorumludur ve donanma ile birlikte kaçakçılık ve uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadelede sorumluluk paylaşır. Özel güvenlik departmanı ise VIP koruma ve iletişim güvenliğini sağlamakla görevlidir. 2015 yılında Litvanya Ulusal Siber Güvenlik Merkezi kuruldu. Paramiliter bir organizasyon olan , sivil savunma kurumu olarak faaliyet göstermektedir.
NATO'ya göre Litvanya 2020 yılında GSYİH'sının %2.13'ünü ulusal savunmaya ayırmıştır. Uzun süre, özellikle 2008 küresel mali krizinden sonra Litvanya savunma harcamaları konusunda NATO müttefiklerinin gerisinde kalmıştır. Ancak son yıllarda fonları hızla artırarak 2019'da NATO'nun %2 yönergesini aşmıştır.
Litvanya Cumhurbaşkanı Gitanas Nausėda, 22 Nisan 2022'de yaptığı bir toplantıda Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından NATO'nun Litvanya'da ve Avrupa'nın doğu kanadında daha fazla asker konuşlandırması gerektiğini belirtti.
İnsan hakları
Litvanya'da insan hakları, ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1990 yılından bu yana önemli ölçüde gelişme göstermiştir. Sınır Tanımayan Gazeteciler'in 2024 Basın Özgürlüğü Endeksi'nde on üçüncü sırada yer alan Litvanya'da çeşitli yasal ve etik ihlallere rağmen gazetecilerin nispeten elverişli bir ortamda çalıştığı bildirilmiştir. Ülkede 2000-2010 yılları arasında, yerel ve bölgesel basının sık sık kişisel hakları ihlal etmekle suçlanması nedeniyle mahkemelerde toplam 677 dava açılmıştır.Freedom House tarafından da özgür ülkeler kategorisinde sınıflandırılan ülkeAvrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne taraf olan Litvanya vatandaşlarına geniş kapsamlı haklar ve özgürlükler sağlamaktadır. Ülkede ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü ve toplanma özgürlüğü anayasal güvence altında olsa da hükûmetin son yıllarda bunu kontrolü altına almaya odaklandığı gözlemlenmektedir.
2011 yılında Aile İçi Şiddete Karşı Koruma Yasası kabul edilmiştir.LGBT bireylerin hakları konusunda da ilerlemeler kaydedilmesine karşın toplumsal kabulün hâlâ sınırlı olduğu ülkede bireyler ayrıca bir takım yasal zorluklarla da yüzleşebilmektedir.
Litvanya Cumhuriyeti yasaları, Litvanya'da ikamet eden , devlete bağlı veya devlet destekli okul öncesi kurumlarda, genel eğitim kurumlarında kendi ana dillerinde ders görme hakkını garanti etmektedir. Yine de ülkede Çingene, Yahudi ve azınlığa karşı ayrımcılık vakaları görülebilmektedir. Vilnius bölgesinde yaşayan Polonyalı azınlığın aslında "Polonyalılaştırılmış Litvanlar" olduğunu ve "gerçekte nereye ait olduklarını anlamaktan aciz" olduklarını ifade eden Litvanya'nın eski eğitim ve bilim bakanı Zigmas Zinkevičius, bu azınlığı yeniden "her özverili Litvanyalının bir görevi" olduğunu söylemiştir.
Ekonomi
Litvanya, Dünya Bankası tarafından yüksek gelirli bir ekonomi olarak sınıflandırılan, açık ve karma bir ekonomiye sahiptir. 2017 itibarıyla en büyük üç sektör, gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYİH) %67'sini oluşturan hizmet, %29'unu teşkil eden sanayi ve %3'ünü meydana getiren tarımdır. Litvanya, 2004 yılında NATO ve Avrupa Birliği'ne, 2007'de Schengen Bölgesi'ne ve 2018'de Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü'ne (OECD) katılmıştır. 1 Ocak 2015'te ulusal para birimi olarak lita, euro ile EUR 1.00 = LTL 3.45280 oranındayken değiştirmiştir.
Tarım ürünleri ve gıda ihracatın %18'ini oluştururken diğer önemli sektörler arasında kimyasal ürünler ve plastikler (%18), makine ve cihazlar (%16), mineral ürünler (%15) ile ahşap ve mobilya (%13) yer almaktadır. 2016 itibarıyla ihracatın yarısından fazlası Rusya (%14), Letonya (%10), Polonya (%9), Almanya (%8), Estonya (%5), İsveç (%) ve Birleşik Krallık (%4) olmak üzere yedi ülkeye yönelmektedir. İhracat, 2017'de GSYİH'nin %81'ine denk gelmektedir.
GSYİH, 2009'a kadar geçen on yıl boyunca çok yüksek reel büyüme oranları sergilemiş ve 2007'de %11 ile zirve yapmıştır. Bu nedenle ülke, sıkça Baltık Kaplanı olarak anılmıştır. Ancak 2007-2008 finansal krizi neticesinde, 2009'da GSYİH %15 daralmış ve işsizlik oranı 2010'da %17,8'e ulaşmıştır. Bu tarihten itibaren büyüme oldukça yavaşlamıştır. Uluslararası Para Fonuna (IMF) göre, mali koşullar büyümeyi teşvik edici nitelikte olup finansal sağlamlık göstergeleri güçlü kalmaktadır. Kamu borç oranı, 2016'da GSYİH'nin %40'ı iken 2008'de %15'ine denk gelmekteydi.
Doğrudan yabancı yatırımın (FDI) %95'ten fazlası Avrupa Birliği ülkelerinden gelmektedir. İsveç, tarihsel olarak en büyük yatırımcı olup ülkedeki doğrudan yabancı yatırımın %20 ila %30 arasında bir oranını oluşturmaktadır. Litvanya'ya yapılan doğrudan yabancı yatırım 2017'de hızla arttı ve şimdiye kadar kaydedilen en yüksek sıfırdan yatırım projesi sayısına ulaştı. Aynı sene Litvanya, yatırım projelerinin ortalama iş değeri açısından İrlanda ve Singapur'dan sonra üçüncü sırada yer almıştır. ABD, 2017'de toplam doğrudan yabancı yatırımın %25'i ile önde gelen kaynak ülke olmuştur. Hemen ardından her biri toplam proje sayısının %11'ini temsil eden Almanya ve Birleşik Krallık bulunmaktadır. Eurostat verilerine göre, 2017'de ülkenin ihracat değeri sadece Baltık ülkelerinde değil, tüm Avrupa'da %17 ile en hızlı büyümeyi kaydetmiştir.
2004 ile 2016 arasında, Litvanyalıların beşte biri, öncelikle yetersiz gelir nedeniyle ya da eğitim arayışıyla emekliye ayrılmıştır. Uzun vadeli göç ve ekonomik büyüme, işgücü piyasasında bir kıtlığa ve maaş artışının işgücü verimliliğindeki artıştan daha büyük olmasına neden olmuştur. 2022'de işsizlik %5,5'e düşmüştür.
2022 itibarıyla Litvanyalıların kişi başına düşen millî gelir 32.000 dolar, ortalama ise 70.000 dolar iken toplam millî gelir 147 milyar dolardı. 2023'ün ikinci çeyreği itibarıyla Litvanya'da ortalama aylık brüt maaş 2.000 euro idi.
Litvanya, artan oranlı bir vergi tarifesi yerine düz oranlı vergi sistemini uygulamaktadır. Kişisel gelir vergisi (%15) ve kurumlar vergisi (%15) oranları Avrupa Birliği'nin en düşükleri arasındadır. Ülkede sermaye üzerindeki dolaylı vergi oranı (%9.8) Avrupa Birliği'ndeki en düşük orandır. Kurumlar vergisi oranı %15 ve küçük işletmeler için %5'dir. Ülkede yedi adet serbest ekonomik bölge faaliyet göstermektedir.
Gelişmekte olan bilgi teknolojisi sektörü geliri 2016'da 2 milyar euroya ulaşmıştır. Sadece 2017'de hükûmet ve Litvanya Merkez Bankası'nın prosedürleri basitleştirmesinin bir sonucu olarak 35 adet FinTech şirketi Litvanya'ya gelmiştir. Avrupa'nın ilk uluslararası Blockchain Merkezi, 2018'de Vilnius'ta açılmıştır. 2018'de Google, Litvanya'da bir ödeme şirketi kurmuştur.
Şirketler
2023 mali yılı itibarıyla gelirlerine göre Litvanya'nın en büyük şirketleri:
| Sıra | İsim | Merkez | Gelir (milyar €) | Çalışan sayısı | Endüstri |
|---|---|---|---|---|---|
1.  | , AB | Mažeikiai | 6,427  | 1.545 | Petrol, benzin |
2.  | , UAB | Vilnius | 2,143 | 11.704 | Perakendecilik |
| 3. | , UAB | Vilnius | 1,381 | 404 | Enerji |
| 4. | , AB | Panevėžys | 1,177 | 216 | |
| 5. | , UAB | Vilnius | 1,154 | 1.025 | Akaryakıt istasyonu |
| 6. | , UAB | Vilnius | 0,897 | 1.197 | |
| 7. | , UAB | Vilnius | 0,887 | 5.650 | Perakendecilik |
| 8. | , UAB | Vilnius | 0,821 | 1.556 | Biyoteknoloji, ilaç sektörü |
| 9. | Lidl Lietuva, UAB | Vilnius | 0,819 | 3.071 | Perakendecilik |
| 10. | , UAB | Kaunas | 0,806 | 1.260 | Toptancılık, lojistik |
Tarım
Litvanya'da tarım, Cilalı Taş Devri'ne, milattan önce 3000 ile 1000 yılları arasına kadar uzanan bir maziye sahiptir. Asırlar boyunca da Litvanya'nın en mühim meşguliyetlerinden biri olmuştur. Litvanya'nın 2004 yılında Avrupa Birliği’ne katılımı ülke için tarımda yeni bir devri başlatmıştır. Avrupa Birliği, gıda emniyeti ve temizliği hususunda pek yüksek standartlar takip etmektedir. 1999 yılında Seimas tarafından Ürün Güvenliği Kanununu ve 2000 yılında da bir Gıda Kanunu kabul edilmiştir. Ziraî piyasadaki reformlar, bu iki kanun esas alınarak icra edilmiştir.
2016 yılında ziraî üretim 2,3 milyar euro olarak gerçekleşmiştir. Hububat mahsulleri en büyük kısmı (5710 ton) teşkil ederken, diğer önemli türler arasında şeker pancarı (934 ton), kanola (393 ton) ve patates (340 ton) yer aldı. Yabancı pazarlara toplam 4.385 milyon euro değerinde ürün ihraç edildi. Bunun 3.165 milyon euroluk kısmı Litvanya menşeli ürünlerdi. Tarım ve gıda ürünlerinin ihracatı, tüm mal ihracatının %19'unu oluşturmuştur.
Organik tarım giderek daha popüler hâle gelmektedir. "Organik yetiştirici ve üretici" statüsü, kamu kurumu Ekoagros tarafından verilmektedir. 2016 yılında 2539 böyle çiftlik, 225.542 hektar alanı kaplamaktaydı. Bu alanların %43'ü tahıllar, %31'i çok yıllık otlar, %14'ü baklagiller ve %12'si diğer bitkilerden oluşuyordu.
Bilim ve teknoloji
1579 yılında Vilnius Üniversitesinin kuruluşu, Litvanya'da ilmî ve akademik bir topluluğun gelişmesinde mühim bir etken olmuştur. Üniversite Georg Forster, , gibi önemli bilim insanlarını ve düşünürleri ağırlamıştır. 17. asır topçu mütehassısı , roket endüstrisinin müessisi olarak kabul edilir. Artis Magnae Artilleriae adlı eseri, Avrupa'da temel bir topçu el kitabı olarak kullanılmıştır ve roketlerin (askerî ve sivil maksatlar için) kalibresi, inşası, üretimi ve hususiyetleri hakkında geniş bir bölüm ihtiva etmektedir. Botanist (1771–1849), Samogit lehçesiyle yazılmış Litvanya florasının ilk sistematik rehberi olan Taislius auguminis (Botanik) adlı eseri, Latin-Litvanca bitki isimleri sözlüğünü ve ilk Litvanya coğrafya ders kitabını telif etmiştir. öne süren Alman bilim insanı (1785–1822), Gedučiai malikânesinde yaşamış ve çalışmış, köylülerin eğitimini ve refahını artırma gayretleriyle mahallî bir şöhret kazanmıştır.
20. yüzyılın dünya savaşları, Litvanya bilim ve akademisini ciddi şekilde olumsuz etkilese de Litvanyalı bilim insanları ve akademisyenler, özellikle yurt dışında başarılı olmuşlardır. Bunlar arasında filozof , hukukçu , havacı , yönetim teorisyeni , arkeolog Marija Gimbutas, primatolog Birutė Galdikas, dilbilimci ve Orta Çağ tarihçisi bulunmaktadır. Vilnius Üniversitesine uzun bir süre rektörlük yapmış olan matematikçi ise alanındaki çalışmalarıyla tanınmaktadır. , Kubilius teoremi ve de çalışmaları dahilindedir. Kubilius, üniversitenin Ruslaştırılma girişimlerine karşı da başarılı bir şekilde direnmiştir.
Lazer ve biyoteknoloji, Litvanya bilimi ve yüksek teknoloji endüstrisinin amiral gemisi alanlarıdır.Šviesos konversija ("Işık Dönüşümü"), DNA araştırmaları, oftalmolojik ameliyatlar ve nanoteknoloji uygulamalarında %80 pazar payına sahip bir lazer sistemi geliştirmiştir.Vilnius Üniversitesi Lazer Araştırma Merkezi, öncelikle onkolojik hastalıklara yönelik dünyanın en güçlü femtosaniyelik lazerlerinden birini geliştirmiştir. 1963 yılında ve meslektaşları, astronomide kullanılan buldular. bilim insanı A. Ragauskas tarafından noninvazif kafa içi basınç ve kan akışı ölçüm cihazları geliştirildi. Kęstutis Pyragas, gecikmeli geri bildirim kontrolü yöntemi olan kaos teorisinin incelenmesine katkıda bulundu. sahibi , CRISPR, özellikle de CRISPR- ile ilgili keşifleriyle tanınır.
Litvanya , ve olmak üzere uzaya toplam üç uydu fırlatmıştır. ve 'te bulunmaktadır. Toplamda on beş Ar-Ge müessesesi 'na üyedir. Litvanya, Avrupa Uzay Ajansı ile iş birliği içinde olan ülkelerden bir tanesidir., etnik olarak Litvanyalı tek astronottur.
Litvanya, 2018 yılında CERN üye devleti olmuştur. En ileri bilimsel araştırmalar Yaşam Bilimleri Merkezi, Fizik Bilimleri ve Teknoloji Merkezi'nde yürütülmektedir.
2016 yılı hesaplamalarına göre, Litvanya'nın biyoteknoloji ve yaşam bilimleri sektörünün yıllık büyüme oranı son 5 yılda %22 oldu. Litvanya yaşam bilimleri ve biyoteknoloji endüstrisinde 16 akademik kurum, 15 Ar-Ge merkezi (bilim parkları ve inovasyon vadileri) ve 370'den fazla üretici faaliyet göstermektedir.
2008 yılında, Litvanya bilimsel araştırma altyapısını geliştirmek ve iş ile bilim işbirliğini teşvik etmek amacıyla Vadi geliştirme programı başlatıldı. Toplamda beş Ar-Ge Vadisi kuruluştur: Jūrinis (deniz teknolojileri), Nemunas (tarım, biyoenerji, ormancılık), Saulėtekis (lazer ve ışık, yarı iletken maddeler), Santara (biyoteknoloji, tıp), Santaka (sürdürülebilir kimya ve eczacılık). Litvanya İnovasyon Merkezi, yenilikler ve araştırma kurumları için destek sağlamak amacıyla kurulmuştur.
Litvanya, 'nde orta sıralarda yer almakta ve Avrupa İnovasyon Sıralaması'na göre AB ülkeleri arasında 15. sıradadır. Litvanya, 2023 Küresel İnovasyon Endeksi'nde 34. sırada yer almıştır.
Turizm
2023 yılı istatistiklerine nazaran, Litvanya'yı ziyaret eden yabancı turistlerin sayısı 1,4 milyonu bulmuş ve bu turistler en az bir gece ikamet etmişlerdir. En fazla turist Polonya'dan (173.500), Letonya'dan (144.300), Belarus'tan (141.900), Almanya'dan (127.400), Birleşik Krallık'tan (74.200), Amerika Birleşik Devletleri'nden (69.700), Ukrayna'dan (67.000) ve Estonya'dan (61.300) gelmiştir.
Dahili turizm de artış göstermektedir. Halihazırda Litvanya'da yaklaşık 1000'e yakın turistik mekân mevcuttur. Çoğunlukla turistler Vilnius, Klaipėda ve Kaunas gibi büyük şehirleri; ve Palanga gibi sahil tatil beldelerini ve Druskininkai ve Birštonas gibi kaplıca şehirlerini ziyaret etmektedir.
Sıcak hava balonu bilhassa Vilnius ve Trakai'de rağbet görmektedir. Bisiklet turizmi de bilhassa Litvanya Kıyı Bisiklet Rotası'nda gelişme göstermektedir. EuroVelo rotaları EV10, EV11, EV13 Litvanya'dan geçmektedir. Bisiklet yollarının toplam mesafesi 3769 km olup bunun 1988 km'si asfalt kaplamadır. ve kuş gözlemciliği ile meşhurdur.
2027 yılına kadar 3,2 milyar €'ya, yani GSYİH'nin %7'sine yükselmesi beklenen turizm gelirleri 2023'te 1,7 milyar €'ya, yani GSYİH'nin %2,3'üne düşmüştür. Bununla birlikte COVID-19 pandemisinden sonra turizm tekrar bir ivme kazanmaktadır.
Altyapı
İletişim
Litvanya gelişmiş bir iletişim altyapısına sahiptir. Ülkede 2,8 milyon vatandaş ve 5 milyon SIM kart bulunmaktadır. LTE (4G) mobil ağı, Litvanya'nın %97'sini kapsamaktadır. Sabit telefon hatlarının kullanımı, mobil hücresel hizmetlerin hızlı genişlemesi nedeniyle hızla azalmaktadır.
2017 yılında Litvanya, ortalama mobil geniş bant hızlarında dünya genelinde ilk 30'da ve ortalama sabit geniş bant hızlarında ilk 20'de yer aldı. Aynı yıl ülke 4G LTE yaygınlığı açısından dünya genelinde 7. sırada yer aldı. 2016 yılında Birleşmiş Milletler'in e-katılım endeksinde Litvanya 17. sırada yer almıştır.
Litvanya'da dört adet TIER III veri merkezi bulunmaktadır. Cloudscene'e göre Litvanya, veri merkezi yoğunluğu açısından dünya genelinde 44. sırada yer almaktadır.
2005-2013 yılları arasında gerçekleştirilen uzun vadeli proje olan Kırsal Alanlar Genişbant Ağı'nın Geliştirilmesi (RAIN) projesi, kırsal bölgelerdeki sakinlere, devlet ve belediye yetkililerine ve işletmelere fiber optik geniş bant erişimi sağlama amacıyla başlatıldı. RAIN altyapısı, 51 iletişim operatörünün müşterilerine ağ hizmeti sunmasına olanak tanımaktadır. Proje, Avrupa Birliği ve Litvanya hükûmeti tarafından finanse edilmiştir. 2017 yılında Litvanya hanelerinin %72'si internete erişim sağlamakta olup bu oran AB'nin en düşük oranlarından biriydi ve 2016'da CIA World Factbook'a göre ülke dünya genelinde 97. sıradaydı. 2021 yılı itibarıyla ülkede 2,4 milyon internet kullanıcısı bulunmaktadır. FTTH Council Europe'a göre, Eylül 2016 itibarıyla Litvanya, Avrupa'da en yüksek FTTH (eve kadar fiber) yaygınlık oranına sahiptir (%36,8).
Ulaşım
Litvanya, demiryolu bağlantısına ilk kez 19. yüzyılın ortalarında Sankt-Peterburg-Varşova Demiryolu inşa edildiğinde kavuştu. Bu hat, Daugavpils'ten başlayarak Vilnius ve Kaunas üzerinden Virbalis'e kadar uzanıyordu. İlk ve halen faaliyette olan tek ise 1860 yılında tamamlanmıştır.
Bugün Litvanya'da demiryolu taşımacılığı, 1,762 km uzunluğunda ve 1,520 mm genişliğindeki Rus hat açıklığına sahip demiryollarından oluşur. Bu hatların 122 km'lik kısmı elektrifikasyona sahiptir. Ancak bu demiryolu ağı Avrupa standart hat açıklığı ile uyumsuz olduğundan trenlerin değiştirilmesi gerekmektedir. Litvanya'da ayrıca 115 km uzunluğunda standart hat açıklığına sahip demiryolu hatları da bulunmaktadır. Ülkede taşınan tüm yurt içi yüklerin yarısından fazlası demiryolu ile taşınmaktadır. Helsinki, Tallinn, Riga, Kaunas, Varşova ve Berlin'i birbirine bağlayacak olan Trans-Avrupa standart hat ölçülü Rail Baltica demiryolu hattının inşaatı ise devam etmektedir. Litvanya'daki demiryolu hatlarının çoğunu işleten , 2017 yılında Avrupa Birliği tekel karşıtı yasalarını ihlal etmesi ve haksız rekabet gerekçesiyle AB tarafından cezalandırılmıştır.
Ulaştırma sektörü, Litvanya ekonomisindeki üçüncü en büyük sektördür. Litvanyalı nakliye şirketleri, 2016 ve 2017 yıllarında büyük ve rekor kıran kamyon siparişleriyle dikkat çekti. Litvanya'daki ticari kamyon trafiğinin neredeyse %90'ı uluslararası taşımacılık dahilindedir ve bu oran Avrupa Birliği ülkeleri arasında en yüksektir.
Litvanya, geniş ve kapsamlı bir otoyol ağına sahiptir. Dünya Ekonomik Forumu (WEF), Litvanya yollarını 7 üzerinden 4,7 puanla değerlendirirken Litvanya Karayolu İdaresi (LAKD) bu yolları 10 üzerinden 6,5 olarak derecelendirmiştir.
Litvanya'nın tek ticari yük limanıdır. 2011 yılında toplam 45,5 milyon tonluk yük elleçlenmiştir. AB'nin en büyük 20 limanı arasında yer almamakla birlikteBaltık Denizi bölgesinin sekizinci en büyük limanı olan Klaipėda Limanı, sürekli genişleme planlarıyla büyümeye devam etmektedir.
2022 yılı itibarıyla, Litvanya İç Su Yolları İdaresi (LIWA, Litvanca: Vidaus vandens kelių direkcija), Nemunas Nehri'nde yük taşımacılığını yeniden canlandırmak için bir strateji geliştirmiştir. Elektrikli gemi filosu, Baltık Denizi kıyısındaki Klaipėda Limanı ile Kaunas'taki sanayi ve ulaşım merkezi arasında 260 km yol kat edecektir. Bu proje, toplamda 75,7 milyon euro başlangıç yatırımı gerektirmekte olup yıllık 48.000 adet kamyon seferine olan ihtiyacı ortadan kaldırmayı hedeflemektedir.
Litvanya'nın en büyük havalimanı olan Vilnius Uluslararası Havalimanı, 2023 yılında 4.406.019 yolcuya hizmet vererek Avrupa'nın en yoğun 100 havalimanı arasında 97. sırada yer almıştır. Ülkedeki diğer uluslararası havalimanları arasında , ve Šiauliai Uluslararası Havalimanı bulunmaktadır. Kaunas Uluslararası Havalimanı, 2011 yılında düzenli ticari kargo trafiğine başlayan küçük bir ticari kargo havalimanıdır. Kaunas ve Klaipėda'yı birbirine bağlayan Marvelė'deki iç nehir yük limanı ise 2019 yılında ilk yükünü almıştır.
Su kaynakları ve sanitasyon
Litvanya, Avrupa'nın en büyük tatlı su kaynaklarına sahip ülkelerden biridir. Avrupa'da sadece Litvanya ve Danimarka tamamen tatlı yeraltı suyuna sahiptir. Litvanyalılar günde yaklaşık 0,5 milyon metreküp su tüketirler ki bu, keşfedilmiş tüm tatlı yeraltı suyu kaynaklarının sadece %12-14'ünü oluşturur. İçme suyu, yeryüzü yüzeyindeki kirlilikten korunan derin katmanlardan geldiğinden ülkedeki su kalitesi çok yüksektir. Sondaj derinliği genellikle 30-50 metre arasında olsa da Klaipėda Bölgesi'nde bu derinlik 250 metreye kadar ulaşabilir. Bu özellikleri sayesinde Litvanya, merkezi su temini için yeraltı suyunu kullanan az sayıdaki Avrupa ülkesinden biridir. Geniş yeraltı tatlı su rezervleri ile Litvanya, mineral açısından zengin suyu diğer ülkelere ihraç eder. Onaylanmış mineral su miktarı yılda yaklaşık 2,7 milyon metreküp olup üretim toplam mineral su kaynaklarının sadece %4-5'ini kapsar.
Vilnius, merkezi su teminini kirlenmeden korunan ve insan sağlığına zararlı nitrat veya nitrit içermeyen derin su kaynaklarından sağlayan tek Baltık başkentidir. Litvanya'da su, kimyasal kullanılmadan temizlenir. Ülkede tüketilen suyun yaklaşık %20'si filtrelenmemiş, çok yüksek kalitedeki sudur.
Enerji
Enerji ithalatını ve kaynaklarını çeşitlendirmek, Litvanya'nın temel enerji stratejisidir. 2012'de Lietuvos Seimas tarafından belirlenen Ulusal Enerji Bağımsızlık stratejisinde uzun vadeli hedefler tanımlandı. Bu stratejik enerji bağımsızlığı girişimlerinin toplam maliyetinin 6,3 ila 7,8 milyar Euro arasında olacağı ve yıllık olarak 0,9 ila 1,1 milyar Euro tasarruf sağlayacağı öngörülmektedir.
'nin kapatılmasından sonra Litvanya, elektrik ihracatçısından ithalatçısına dönüştü. Birinci ünite, Litvanya'nın Avrupa Birliği'ne katılım şartı olarak Aralık 2004'te, ikinci ünite ise 31 Aralık 2009'da kapatıldı. 'nin inşası için öneriler sunuldu. Ekim 2012'de yapılan bağlayıcı olmayan referandumda seçmenlerin %63'ü yeni bir nükleer santral istemediğini belirtti ve bu durum Visaginas projesinin geleceğini belirsiz hale getirdi.
Litvanya'nın elektrik enerjisinin ana kaynağı 'dir. Bunun yanı sıra ve de ülkenin önemli enerji kaynakları arasındadır. Kruonis Pompalı Depolama Santrali, Baltık ülkeleri arasında güç sistemi operasyonlarını düzenleyen tek santraldir ve 12 saat boyunca 900 MW üretim kapasitesine sahiptir. 2015 yılı itibarıyla Litvanya, elektrik enerjisinin %66'sını ithal edilmekteydi. Ülkenin ilk jeotermal ısıtma tesisi olan , Baltık Denizi bölgesinde 2004 yılında kurulmuştur.
İsveç-Litvanya arası denizaltı elektrik bağlantısı ve Litvanya-Polonya elektrik bağlantısı 2015 yılının sonunda hizmete girmiştir.
2018 yılında, Baltık ülkelerinin elektrik şebekesinin ile uyumlu hale getirilmesi süreci başlamıştır. 2016'da Litvanya'da tüketilen elektriğin %20,8'i yenilenebilir kaynaklardan elde edilmiştir.
Litvanya'nın doğalgaz piyasasında Rus Gazprom'un etksini kırma amacıyla Baltık bölgesindeki ilk büyük ölçekli LNG ithalat terminali olan , 2014 yılında Klaipėda limanında kurulmuştur. Klaipėda LNG terminali, Litvanya'nın enerji piyasasını çeşitlendirme hedefini vurgulamak adına İngilizce "Independence" ismiyle anılmaktadır. Norveçli Equinor şirketi, 2015'ten 2020'ye kadar yıllık 540 milyon metreküp doğalgaz tedarik etmiştir. Terminal, gelecekte Litvanya'nın talebini %100, Letonya ve Estonya'nın taleplerini ise %90 oranında karşılayacak kapasitededir. 2022 yılında faaliyete geçen Litvanya-Polonya Doğalgaz Boru Hattı (GIPL), iki ülke arasında doğalgaz bağlantısını sağlamaktadır.
Demografi
Cilalı Taş Devri'nden bu yana Litvanya'nın demografik yapısı oldukça homojen kalmıştır. Günümüz Litvanlarının atalarıyla benzer genetik yapıya sahip olma olasılığı yüksektir. Litvanya nüfusu, etnik alt gruplar arasında belirgin genetik farklılıklar göstermeyen homojen bir yapıya sahiptir.
2004 yılında Litvanya nüfusu üzerinde yapılan mitokondriyal DNA (MtDNA) analizi, Litvanların Kuzey ve Doğu Avrupa'daki Slav ve Fin-Ugor dillerini konuşan topluluklara genetik olarak yakın olduğunu ortaya koymuştur. Y Kromozomu SNP haplogrup analizi ise Litvanların genetik olarak en çok Letonlar ve Estonlarla ilişkili olduklarını göstermiştir.
2021 yılında nüfusun yaş dağılımı şu şekildeydi:
- 0-14 yaş: %14,86 (erkek sayısı 214.113; kadın sayısı 203.117)
- 15-64 yaş: %65,19 (erkek sayısı 896.400; kadın sayısı 934.467)
- 65 yaş ve üzeri: %19,95 (erkek sayısı 195.269; kadın sayısı 365.014)
Litvanya'nın doğurganlık oranı düzeyinin altındadır. 2021'de Litvanya'da toplam doğurganlık oranı kadın başına 1,34 çocuk olarak kaydedilmiştir ve kadınların doğum yapma yaşı ortalama 30,3 yıldır. İlk doğum yaşı ise ortalama 28,2 yıldır. 15-44 yaş aralığında cinsiyet oranı erkek lehinedir ve her kadın başına 1,0352 erkek düşmektedir. 2021 itibarıyla doğumların %25,6'sı evli olmayan kadınlar tarafından gerçekleştirilmiştir. Aynı yıl kadınlar için ilk evlenme yaşı ortalama 28,3 yıl, erkekler için ise 30,5 yıl olarak belirlenmiştir.
Etnik gruplar ve diller
Litvanya, Baltık Devletleri arasında en homojen nüfusa sahip ülkedir. Etnik Litvanlar, ülke nüfusunun yaklaşık beşte dördünü oluşturmaktadır. 2024 yılı itibarıyla yaklaşık 2,8 milyon olan Litvanya nüfusunun %82,6'sını resmî dil olan Litvancayı konuşan Litvanlar oluşturmaktadır. Polonyalılar (%6,3), Ruslar (%5,0), Belaruslular (%2,1) ve Ukraynalılar (%1,7) ülkenin en büyük azınlık gruplarıdır.
Litvanya'daki en büyük azınlık olan , Güneydoğu Litvanya'daki Vilnius Bölgesi'nde yoğunlaşmıştır. [en] %76,3, [en] ise %46,8 oranıyla çoğunluğu oluşturmaktadırlar. İkinci büyük azınlık olan Ruslar; (%47,4), [en] (%17,2) ve Klaipėda'da (%16) yaşamaktadır. Yaklaşık 2.250 Çingene çoğunlukla Vilnius, Kaunas ve Panevėžys'te bulunmakta ve çeşitli fon ve Ulusal Azınlıklar ve Göç Dairesi gibi azınlık örgütlerince desteklenmektedirler.Tatar ve Karay toplulukları yüzyıllardır Litvanya'da yaşamaktadır ve 2021 yılında ülkede kayıtlı yaklaşık 2.150 Tatar ve 196 Karay bulunmaktaydı.
Resmî dil Litvanca olmakla birlikte bazı bölgelerde Lehçe, Rusça, Belarusça ve Ukraynaca gibi azınlık dilleri de konuşulmaktadır. Azınlıkların ve bu dillerin en yoğun olduğu bölgeler Šalčininkai, Visaginas ve Vilnius ilçe belediyesidir. Litvanya'daki üyeleri Yidiş dilini konuşmaktadır. Devlet yasaları azınlık dillerinde eğitimi garanti altına almakta ve azınlıkların yoğun olarak yaşadığı bölgelerde, Lehçenin eğitim dili olarak en yaygın olduğu birçok devlet okulu bulunmaktadır.
2021 Litvanya nüfus sayımı anketine göre ülke nüfusunun %85,33'ü ana dil olarak Litvanca, %6,8'i Rusça ve %5,1'i ise Lehçe konuşmaktadır. 2021 yılı itibarıyla, Litvanya'da yaşayanların %60,6'sı yabancı dil olarak Rusça, %31,1'i İngilizce, %10,5'i Litvanca, %8'i Almanca, %7,9'u Lehçe, %1,9'u Fransızca ve %2,6'sı ise diğer dilleri konuşmaktadır. Litvanya'daki okulların çoğunda birinci yabancı dil olarak İngilizce öğretilmekle beraber öğrenciler bazı okullarda Almanca, Fransızca veya Rusça da öğrenebilmektedir. Litvanya'daki gençlerin yaklaşık %80'i İngilizce bilmektedir.
Kentleşme
| Sıra | Kent adı | Kişi sayısı | Sıra | Kent adı | Kişi sayısı | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Vilnius | 601.445 | 11 | Kėdainiai | 23.362 | |||||
| 2 | Kaunas | 304.210 | 12 | Telšiai | 22.024 | |||||
| 3 | Klaipėda | 159.403 | 13 | Tauragė | 21.216 | |||||
| 4 | Šiauliai | 110.463 | 14 | Ukmergė | 20.928 | |||||
| 5 | Panevėžys | 86.606 | 15 | Visaginas | 19.330 | |||||
| 6 | Alytus | 51.353 | 16 | Palanga | 18.066 | |||||
| 7 | Marijampolė | 36.704 | 17 | Plungė | 17.259 | |||||
| 8 | Mažeikiai | 33.377 | 18 | Kretinga | 16.927 | |||||
| 9 | Utena | 27.763 | 19 | Šilutė | 16.002 | |||||
| 10 | Jonava | 26.838 | 20 | Radviliškis | 15.518 | |||||
| Sıralama 2024 verilerine göre yapılmıştır. | ||||||||||
1990'lardan bu yana Alytus, Marijampolė, Utena, Plungė ve Mažeikiai gibi bölgesel merkezlerin planlanmasıyla yapılan teşviklere karşın şehirlere doğru nüfus hareketi hâlâ devam etmektedir. 21. yüzyılın başlarında toplam nüfusun yaklaşık üçte ikisi şehirlerde yaşamaktaydı. 2021 itibarıyla toplam nüfusun %68,19'u kentsel alanlarda yaşamaktadır. Litvanya'nın kentsel alanları arasında 708.203 nüfuslu Vilnius, 391.153 nüfuslu Kaunas ve 124.526 nüfuslu Panevėžys bulunmaktadır.Financial Times'ın fDI araştırmasına göre Vilnius, 2018-19 sıralamasında orta ölçekli Avrupa şehirleri kategorisinde dördüncü, 2022-23 sıralamasında ikinci, 2023 sıralamasında ise yine ikinci sırada yer almıştır. Ayrıca 2021-22 dünya genel sıralamasında 24. sırayı almıştır. Vilnius ili ise 2018-19'da küçük Avrupa bölgeleri kategorisinde onuncu, 2022-23 ve 2023 sıralamalarında beşinci olmuştur.
Kentsel alanlar
| Kentsel alan | Nüfus (2022) |
|---|---|
| 716.856 | |
| 393.397 | |
| 122.854 |
Sağlık
Litvanya, tüm vatandaşlarına ve ülkede uzun süreli kayıtlı bir şekilde ikamet etmiş sakinlerine devlet tarafından finanse edilen ücretsiz sağlık hizmeti sunar. Ülkede ayrıca özel sağlık sektörü de bulunmaktadır. 2003-2012 yılları arasında hastaneler ağı, geniş kapsamlı sağlık hizmeti reformlarının bir parçası olarak yeniden yapılandırıldı. Bu süreç, 2003-2005 yıllarında ambülatuvar hizmetlerin ve birinci basamak sağlık hizmetlerinin genişletilmesiyle başladı.
2023 itibarıyla Litvanya'da beklenen yaşam süresi 76,0 yıl olarak kaydedildi. Bu süre erkekler için 70,6 yıl ve kadınlar için 81,6 yıldır.Bebek ölüm oranı ise 2022 yılı itibarıyla 1.000 doğum başına 3,5'tir. 2007'de nüfus artış hızı yıllık %0,3 oranında arttı. Ülkedeki intihar vakalarında dramatik bir artış yaşandığı 1990'lardan günümüze intihar oranları sürekli olarak düşüş göstermektedir. Ancak bu oran hâlâ AB ve OECD ülkeleri arasındaki en yüksek seviyelerden biridir. 2019 itibarıyla intihar oranı 100.000 kişi başına 20,2'dir. üzerine yapılan araştırmalar yüksek oranların psikolojik ve ekonomik nedenlere dayandığını göstermektedir. Bu nedenler arasında toplumsal değişimler, ekonomik durgunluklar, yüksek derece alkol kullanımı, toplumsal hoşgörüsüzlük ve zorbalanma yer almaktadır.
2000 yılı itibarıyla Litvanya'daki sağlık kurumlarının çoğunluğu kâr amacı gütmeyen kuruluşlara dönüştü ve çoğunlukla cepten ödenen ayakta tedavi hizmetleri sunan bir özel sektör oluştu. , iki büyük Litvanya eğitim hastanesinin işletiminde yer almakta ve birkaç sağlık tesisi yönetmektedir. Bakanlık ayrıca Devlet Halk Sağlığı Merkezi'ni yöneterek yerel şubeleriyle birlikte on il halk sağlığı merkezini içeren halk sağlığı ağının idaresini üstlenmektedir. On ilde il hastaneleri ve uzman sağlık tesisleri bulunmaktadır.
Litvanya'da zorunlu sağlık sigortası uygulaması mevcuttur. Vilnius, Kaunas, Klaipėda, Šiauliai ve Panevėžys olmak üzere beş bölgesel sağlık sigortası fonu bulunmaktadır. Ekonomik olarak aktif olan bireyler için katkılar gelirlerinin %9'u oranında alınmaktadır.
Acil tıbbi hizmetler tüm vatandaşlara ücretsiz olarak sunulmaktadır. Hastane tedavisi gibi ikincil ve üçüncül sebeplerle sağlık hizmetlerine erişim genellikle bir pratisyen hekim tarafından yönlendirme yoluyla gerçekleştirilir. Litvanya ayrıca Avrupa'daki en düşük sağlık hizmeti ücretlerinden birine sahiptir.
Din
2021 nüfus sayımına göre, Litvanya nüfusunun %74,2'si Katolik'tir. Katoliklik, 1387'de beri ana din olarak kabul edilir. Katolik Kilisesi, Rus İmparatorluğu'nun Ruslaştırma politikaları ve Sovyetler Birliği'nin din karşıtı kampanyaları sırasında çeşitli baskılara uğramıştır. Sovyet döneminde bazı rahipler ve ile simgelenen direnişi yönetmiştir.
Nüfusun %3,7'si, çoğunlukla Rus azınlıktan olmak üzere Doğu Ortodoks'tur.Eski İnananlar topluluğu nüfusun %0,6'sını oluşturur ve kökenleri 1660'lı yıllara kadar dayanır.
Protestanlar nüfusun %0,8'ini oluşturur: Bunların %0,6'sı Lüterci, %0,2'si . Reform hareketi Litvanya'da Doğu Prusya, Estonya veya Letonya'daki kadar etkili olmamıştır. Losch'a (1932) göre, II. Dünya Savaşı öncesinde Lüterciler toplam nüfusun %3,3'ünü oluşturuyordu. Bu grup, ağırlıklı olarak 'ndeki Almanlar ve oluşuyordu. Savaş sonrası bu nüfus göç etmek zorunda kalmış veya sürülmüştür. Günümüzde Protestanlık, ülkenin kuzey ve batı kesimleri ile büyük şehirlerde yaşayan etnik Litvanyalılar tarafından temsil edilmektedir. 1990'dan bu yana yeni gelen Evanjelik kiliseler Litvanya'da çeşitli misyonlar kurmuştur.
Hinduizm, Litvanya'da nispeten yeni ve azınlıkta olan bir dindir. (Litvanca: Krišnos sąmonės judėjimas), Sathya Sai Baba, ve gibi Hindu organizasyonları tarafından yayılmaktadır. 1979'a kadar uzanan Krishna takipçileriyle ISKCON ülkedeki en büyük ve en eski harekettir. Vilnius, Klaipėda ve Kaunas'ta üç merkezi bulunmaktadır. Brahma Kumaris, Vilnius'un bucağında bir merkez işletmektedir.
Lipka Tatarları İslam inançlarını sürdürmektedirler. Litvanya, tarihsel olarak önemli bir da ev sahipliği yapmıştır ve ülke 18. yüzyıldan II. Dünya Savaşı'nın eşiğine kadar önemli bir Yahudi ilim ve kültürü merkezi olmuştur. Haziran 1941'de Litvanya'da yaşayan yaklaşık 220.000 Yahudi'nin neredeyse tamamı Holokost sırasında öldürülmüştür. 2009 sonunda Litvanya Yahudi topluluğu yaklaşık 4.000 kişiden oluşuyordu.
Ramiva, eski dinî uygulamaların neopagan yeniden canlanması olarak yıllar içinde popülerlik kazanmıştır. Ramiva, örf ve adetlerde hayatta kalmayı başarmış pagan geleneklerini sürdürdüğünü iddia eder. Doğanın kutsallığını vurgulayan ve atalara tapınma unsurlarına sahip çok tanrılı bir pagan inancıdır. 2001 nüfus sayımına göre Litvanya'da 1.270 adet bu Baltık inancına sahip insan vardı. Bu sayı, 2011 nüfus sayımında 5.118'e yükselmiştir.
Eğitim
Litvanya Anayasası, öğrencilerin 16 yaşında tamamladıkları on yıllık eğitimi zorunlu kılar ve başarılı öğrenciler için ücretsiz kamu yükseköğretimi garantisi verir., ulusal eğitim politikalarını ve hedeflerini belirleyerek bu politikaların Seimas'ta oylanmasını sağlar. Yasalar yükseköğretim, mesleki eğitim, hukuk ve bilim, yetişkin eğitimi ve özel eğitim standartlarına ilişkin genel hükümlerle uzun vadeli eğitim stratejisini düzenler. 2016 yılında GSYİH'nin %5,4'ü veya toplam kamu harcamalarının %15,4'ü eğitime ayrılmıştır.
Dünya Bankası'na göre, Litvanya'da 15 yaş ve üzeri nüfusun okuryazarlık oranı %100'dür. Okul devam oranları AB ortalamasının üzerindedir ve okul terk oranı AB'ye kıyasla daha düşüktür. Eurostat verilerine göre Litvanya, ortaöğretim mezuniyet oranında %93,3 ile AB ülkeleri arasında önde gelir. OECD verilerine göre Litvanya, yükseköğretim mezuniyet oranında dünyada ilk beş ülke arasında yer alır. 2016 itibarıyla, 25-34 yaş grubundaki nüfusun %54,9'u ve 55-64 yaş grubundaki nüfusun %30,7'si yükseköğretimi tamamlamıştır. STEM (fen, teknoloji, mühendislik ve matematik) alanlarında yükseköğretim mezunlarının oranı %29 iken iş, yönetim ve hukuk alanlarında bu oran %25'dir ve her iki oran da OECD ortalamasının üzerindedir.
Litvanya'nın modern eğitim sisteminde çeşitli yapısal sorunlar bulunur. Yetersiz finansman, kalite sorunları ve azalan öğrenci nüfusu en yaygın olanlarıdır. Litvanya'daki öğretmen maaşları, AB içinde en düşük seviyededir ve bu durum, 2014, 2015 ve 2016 yıllarındaki ulusal öğretmen grevlerinin temel sebebidir. Yükseköğretim sektöründeki maaşlar da düşük olup birçok profesör gelirlerini artırmak için ikinci bir işte çalışmaktadır. 2010 PISA raporu, Litvanya'nın matematik, fen bilgisi ve okuduğunu anlama oranının OECD ortalamasının altında olduğunu göstermiştir. 2015 PISA raporu da bu bulguları doğrulamıştır. 2005 ve 2015 yılları arasında 6-19 yaş arası nüfus %36 oranında azalmıştır. Bu durum, öğrenci-öğretmen oranını düşürürken öğrenci başına harcamaları artırmakta, kırsal alanlardaki okulların yeniden yapılanma ve birleşme süreçlerine girmesine neden olmaktadır. Diğer Baltık ülkelerinde olduğu gibi, Litvanya'da da yükseköğretim mezunlarının fazlalığı ve ikinci dil konuşabilen insan sayısının fazla olması beyin göçüne yol açmaktadır.
2008 itibarıyla Litvanya'da 15 devlet ve 6 özel üniversite ile 16 devlet ve 11 özel üniversite bulunmaktaydı.Vilnius Üniversitesi, Kuzey Avrupa'nın en eski üniversitelerinden biri olup Litvanya'nın en büyük üniversitesidir. , Baltık Devletleri'nin en büyük teknik üniversitesi ve Litvanya'nın ikinci büyük üniversitesidir. Maliyetleri azaltmak ve azalan lise öğrenci sayısına uyum sağlamak amacıyla, Litvanya parlamentosu ülkedeki üniversite sayısını azaltma kararı aldı. 2018 yılı başlarında ve , Vytautas Magnus Üniversitesi ile birleştirildi.
Kültür
Litvanca
Litvanca (lietuvių kalba), Litvanya'nın resmî dili olup Avrupa Birliği'nin de resmî dillerinden biridir. Litvanya'da yaklaşık 2,96 milyon kişi anadili olarak Litvanca konuşurken yurtdışında bu sayı yaklaşık 200 bindir.
Baltık dillerinden biri olan Litvanca, Letonca ile yakından ilişkilidir ve Latin alfabesinin uyarlanmış bir versiyonuyla yazılır. Dilbilim açısından en az değişimi yaşayan Hint-Avrupa dili olarak kabul edilen Litvanca, birçok Proto Hint-Avrupa özelliğini korumaktadır. Bu yüzden Litvanca çalışmaları, karşılaştırmalı dilbilim ve Proto Hint-Avrupa dilinin yeniden yapılandırılmasında önemli bir rol oynar.Franz Bopp, August Schleicher, , ,Ferdinand de Saussure,, gibi tanınmış dilbilimciler, Litvanca hakkında çeşitli çalışmalar yapmıştır.
Litvancanın iki ana lehçesi bulunmaktadır: ve Samogit lehçesi. Aukštaitija lehçesi Litvanya'nın merkezi, güney ve doğu bölgelerinde yaygınken Samogit lehçesi batı bölgesinde kullanılmaktadır. Kendine özgü birçok kelime barındıran Samogit lehçesi bazı dilbilimciler tarafından ayrı bir dil olarak da değerlendirilmektedir. Günümüzde bu iki lehçe arasındaki en belirgin fark, vurgulu ve vurgusuz iki ünlü olan "uo" ve "ie"nin farklı telaffuzudur.
Yazılı Litvanya dilinin temelleri, 16. ve 17. yüzyıllarda Litvanyalı soylular ve bilim insanları tarafından atılmıştır. Bu kişiler Litvancanın gelişimine katkıda bulunmuş, sözlükler yazmış ve eserler yayımlamıştır. Mikalojus Daukša, , , , , ve Simonas Vaišnoras-Varniškis bu isimlerden bazılarıdır. Litvancanın ilk dil bilgisi kitabı olan Grammatica Litvanica, 1653 yılında Danielius Kleinas tarafından Latince olarak basılmıştır.
'in çalışmaları, Litvanya edebiyatının lehçelerden standart dile geçişinde önemli bir rol oynamaktadır. Çalışmalarından elde ettiği materyallerin toplandığı 20 ciltlik günümüzde hâlâ araştırmalar ve metin düzenlemelerinde kullanılmaktadır. Jablonskis, Litvanca alfabesine "ū" harfini de kazandırmıştır.
Edebiyat
Orta Çağ'ın ana bilim dili olan Latincede yazılmış pek çok Litvan edebiyatı eseri bulunur. Bu tür edebiyatın en önemli örneklerinden biri Litvanya Kralı Mindaugas'ın fermanlarıdır. da Litvan edebiyatının Latince yazılı mirasının önemli parçalarındandır.
Latince eser yazan ilk Litvan yazarlardan biri 'tur. 1523'te yayımlanan Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis (Bizonların Ortaya Çıkışı, Vahşeti ve Avlanmasıyla İlgili Bir Şarkı) adlı şiiri, Litvanya'nın manzarasını, yaşam tarzını ve geleneklerini betimler, güncel siyasi sorunlarına değinir ve paganizm ile Hristiyanlık arasındaki çatışmayı yansıtır. takma adıyla tanınan yazar (yaklaşık 1490 - 1560), 16. yüzyılın ortalarında (Tatarların, Litvanyalıların ve Moskovalıların Gelenekleri Üzerine) adlı bir inceleme yazmış, eseri 1615'te yayımlanmıştır. 16. yüzyıl Litvanya kültür hayatının dikkat çeken isimlerinden biri de İspanyol kökenli avukat ve şair Petrus Roysius Maurus Alcagnicensis'tir (yaklaşık 1505 - 1571). Vilnius'un belediye başkanı ve hukukçu olan (yaklaşık 1520-1582), 1560 civarındaki Litvanya'yı anlatan Latince eserler yazmıştır. 16. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan hümanist şair loannes Radvanus, Vergilius'un Anaeis'ine benzer bir destan yazmıştır. Litvanların ulusal destanı olması amacıyla yazılan Radivilias adlı eseri, 1588'de Vilnius'ta yayımlanmıştır.
17. yüzyılda da Litvanyalı bilim insanları Latince yazmayı sürdürmüştür. Kazimieras Kojelavičius-Vijūkas ve teoloji, retorik ve müzik alanlarındaki Latince eserleriyle tanınır. , 19. yüzyıla kadar Litvanya tarihi için ana bilgi kaynağı olarak kullanılan Historiae Lituanae adlı tarih kitabını yazmıştır.
Litvanca dilinde yazılmış ilk edebi eserler 16. yüzyılda yayımlanmaya başlamıştır. 1547'de , Litvanya'da basılan ilk kitap olan Katekizmo prasti žodžiai'yi (Kateşizm'in Basit Sözleri) derlenip yayımlamış ve basılı Litvanca edebiyatının ilk eseri olmuştur. Bu eseri Katechizmas ile Mikalojus Daukša takip etmiştir. 16. ve 17. yüzyıllarda Litvan edebiyatı tüm Hristiyan Avrupa'da olduğu gibi ağırlıklı olarak dinî içeriklidir.
Eski Litvan edebiyatının gelişimi (14 - 18. yüzyıllar), Aydınlanma Çağı'nın en önde gelen yazarlarından biri olan Kristijonas Donelaitis ile sona erer. Donelaitis'in altılı hece ölçüsüyle yazılmış Metai (Mevsimler) adlı şiiri, Litvanya kurgu edebiyatı için bir dönüm noktası olarak kabul edilir.
Klasisizm, Santimantalizm ve Romantizmin karışımıyla 19. yüzyılın ilk yarısında Litvanya edebiyatı , , , ve tarafından temsil edilir. 19. yüzyılda Litvanya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ilhakı sırasında Litvanca eserlere yönelik uygulanan basın yasağı, (Kitap kaçakçıları) hareketinin oluşumuna yol açmıştır. Litvanya'daki baskılara rağmen Latin alfabesiyle yazılmış Litvanca kitapların kaçakçılığını yaparak halkın kültürel mirasını koruyan ve dili yaşatmaya çalışan bu hareket, Litvan dili ve edebiyatının günümüze kadar hayatta kalabilmesinin en büyük nedenlerinden biri olmuştur.
20. yüzyıl Litvanya edebiyatı , , , , , ve Justinas Marcinkevičius ile temsil edilir.
21. yüzyıl edebiyat sahnesine adım atanlar arasında ise , Renata Šerelytė, Valdas Papievis, ve gibi yazarlar bulunur.
Mimari
Litvanya, mimarlık alanındaki başarılarıyla tanınan birçok ünlü mimara ev sahipliği yapmıştır. , , ve , 17. ve 19. yüzyıllar arasında Barok ve neoklasik mimari akımlarını Litvanya'ya ulaştıran önemli isimlerdendir. Vilnius, Doğu Avrupa'da Barok mimarisinin başkenti olarak kabul edilmekte olup etkileyici nitelikte birçok Barok kilise ve yapı barındıran Vilnius Eski Şehri UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almaktadır.
Litvanya aynı zamanda ile de dikkat çeker. Ülkede yaklaşık yirmi adet kale bulunmaktadır. Bunlardan bazıları yeniden inşa edilmek zorunda kalmış, bazıları ise kısmen ayakta kalmıştır. Birçok Litvan asilzadenin tarihî sarayları ve malikaneleri günümüze kadar ulaşmış ve restore edilmiştir. Köy yaşamı Görkemli Vytautas zamanlarından beri sürmekte olup Zervynos ve Kapiniškiai gibi birçok etnografik nitelikte köy bulunmaktadır. Rumšiškės, eski etnografik mimarinin korunduğu bir açık hava müzesidir.
İki savaş arası dönemde Litvanya'nın geçici başkenti Kaunas'ta Art Deco ve Litvanya Ulusal Romantizmi tarzında binalar inşa edilmiştir. ile ödüllendirilmiş bu binalar, Avrupa'da Art Deco'nun en güzel örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Sanat ve müzeler
1933 yılında kurulmuş olup ülkenin en büyük sanat koruma ve sergileme merkezidir. Bu müze dışında önemli diğer müzeler arasında koleksiyonunun büyük bir kısmını kehribar eserlerin oluşturduğu , 20. ve 21. yüzyıl Litvanya sanatını sunan Ulusal Sanat Galerisi ile Litvanya arkeolojisi, tarihi ve etnik kültürünü sergileyen bulunur. 2018 yılında, modern ve çağdaş Litvanya sanatına adanmış ile Litvan sanat mirası ve eserlerini sergileyen Tartle adında iki özel müze açılmıştır.
20. yüzyılın başında Litvanya'nın önde gelen bestecisi olarak kabul edilen Mikalojus Konstantinas Čiurlionis (1875-1911) Litvanya Ulusal Sanat Müzesi'nde bulunan 300'den fazla tablonun ressamıdır. 1975 yılında keşfedilen asteroidi de onun başarılarına ithafen adlandırılmıştır. ve Litvanya'nın tek askerî müzesi olan Kaunas şehrinde yer almaktadır. 18. ve 19. yüzyılların önde gelen Litvanyalı ressamları arasında , , ve bulunmaktadır.
Tiyatro
Litvanya, ülke içinde ve dışında tanınan birçok ünlü tiyatro yönetmenine ev sahipliği yapmaktadır. Bu yönetmenlerden biri de 'tır. Kendisi kırktan fazla özel ödül kazanmış olup en prestijli ödüllerinden biri İsveç Komutanı Büyük Haç: 'dır.
Litvanya'nın en ünlü tiyatroları Vilnius, Kaunas, Klaipėda ve Panevėžys şehirlerinde yer almaktadır. Bu tiyatrolar arasında , Vilnius'taki (Tuhaflar Tiyatrosu), , Oskaras Koršunovas Tiyatrosu, Klaipėda Drama Tiyatrosu, Tiyatrosu, Panevėžys'deki Miltinis Drama Tiyatrosu, Bebek Tiyatrosu ve bulunmaktadır.
Ülkede Sirenos (Sirenler), TheATRIUM ve Nerk į teatrą (Tiyatroya dal) gibi tiyatro festivalleri de düzenlenmektedir. Litvan tiyatro dünyasında öne çıkan isimler arasında yönetmenler Eimuntas Nekrošius, , , Gintaras Varnas, ve ; oyuncular arasında ise Dainius Gavenonis, Rolandas Kazlas, Saulius Balandis, Gabija Jaraminaitė gibi birçok sanatçı bulunmaktadır.
COVID-19 pandemisi tüm dünyada olduğu gibi Litvanya'da da dijital iletişim ve tiyatro alanında önemli değişikliklere sebep olmuştur. Litvanya Ulusal Drama Tiyatrosu, kısıtlamalar nedeniyle sahne performanslarını durdurmak zorunda kalmış, dijital platformlar üzerinden seyirciyle buluşma yoluna gitmiştir. Benzer şekilde Kaunas Devlet Drama Tiyatrosu ise Teatras Onl1ne TV platformu aracılığıyla çevrimiçi performanslar sunarak izleyicilere yeni bir dijital tiyatro deneyimi sağlamıştır.
Sinema
28 Temmuz 1896'da Thomas Edison'ın canlı fotoğraf çekim seansı Konser Salonu'nda gerçekleştirildi. Bir yıl sonra, Amerikan filmleri, ses sağlayan özel fonograf kayıtlarıyla birlikte gösterilmeye başlandı. 1909'da Litvanya sinemasının öncülerinden ve ilk filmlerini yayımladılar. Račiūnas'ın Litvanya manzaralarını kaydettiği filmler, yurt dışında yaşayan arasında büyük ilgi gördü. 1925'te Pranas Valuskis, konu alan Naktis Lietuvoje (Litvanya'da Gece) adlı filmi çekti ve bu film Hollywood'da Litvanya'ya ait bir iz bırakan ilk yapım oldu. 1965'te tarafından yapımcılığı üstlenilen ve Grimm Kardeşler'in masallarından esinlenen Aukso žąsis (Altın Kaz) dönemin en önemli Litvan-Amerikalı filmi olarak kabul edildi.
1940 yılında Kaunas'ta açılan günümüzde halen faaliyette olan Litvanya'nın en eski sinemasıdır. Devletin işgal altında olduğu dönemde sinema çoğunlukla yayılması amacıyla kullanılmaktaydı. Almantas Grikevičius, Gytis Lukšas, Henrikas Šablevičius, Arūnas Žebriūnas ve Raimondas Vabalas gibi yönetmenler Sovyet işgali dönemindeki baskılara rağmen yine de Litvanya sineması için değerli kabul edilen filmler üretmeyi başarmışlardır. Bağımsızlığın yeniden kazanılmasından sonra , , Arūnas Matelis, Audrius Juzėnas, , , Dijana ve eşi Kornelijus Matuzevičius uluslararası film festivallerinde önemli başarılar elde etmişlerdir.
2018 yılında Litvanya'da toplam 4.265.414 adet sinema bileti satılmış ve ortalama bilet fiyatı ise 5,26€ olarak kaydedilmiştir.
Müzik
Litvan halk müziği Baltık müziği dalına ait olup Cilalı Taş Devri'nden İp Baskılı Seramik kültürüyle bağlantılıdır. Litvanlaın yaşadığı bölgelerde telli () ve nefesli enstrüman kültürleri buluşmaktadır. Arkaik yapıya sahip olan Litvan halk müziği genel olarak ritüel amaçlı kullanılır ve paganizm inancının unsurlarını barındırmaktadır. Ülkenin etnografik bölgelerinde üç antik şarkı söyleme tarzı vardır: monofonik, heterofonik ve polifonik. Halk şarkısı türleri arasında Sutartinės (Çok Sesli Şarkılar), Düğün Şarkıları, Savaş-Tarihî Dönem Şarkıları, Takvim Döngüsü ve Ritüel Şarkılar ile Çalışma Şarkıları bulunur.
4 Eylül 1636'da IV. Władysław Waza'nın emriyle çeşitli İtalyan sanatçılar 'nda Litvanya'nın ilk operasını düzenledi. Günümüzde operalar, ile bağımsız bir topluluk olan tarafından sahnelenir.
Mikalojus Konstantinas Čiurlionis Litvanya'nın en tanınmış ressam ve bestecisidir. Kısa yaşamı boyunca yaklaşık dört yüze yakın eser bestelemiş ancak bu eserlerin çoğu İkinci Dünya Savaşı'ndan olumsuz yönde etkilenmiştir. Geriye kalan eserleri ise genel olarak piyano, orkestra, org ve oda korosu için olanlardır. Eserleri, modern Litvanya kültürü üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Senfonik şiirleri Miške (Ormanda) ve Jūra (Deniz) ölümünden sonra sahnelenmiş eserleridir. Sembolizm ve art nouveau akımlarından etkilenen Čiurlionis, fin de siècle döneminin temsilcilerinden biridir. Ayrıca Avrupa'da soyut sanatın öncülerinden biri olarak kabul edilir.
Litvanya'da koro müziği önemli bir yere sahiptir. Vilnius, 'nda üç koro (Brevis, Jauna Muzika ve Konservatuvar Oda Korosu) ödülü kazanan tek şehirdir. İlk kez 1924'te Kaunas'ta gerçekleştirilenDainų šventė () günümüzde de devam eden gelenekselleşmiş bir etkinlik olmuştur. 1990'dan itibaren her dört yılda bir düzenlenen festival, ülkenin dört bir yanından yaklaşık 30.000 şarkıcı ve halk dansçısını bir araya getirir. 2008'de Litvanya Şarkı ve Dans Festivali, Letonya ve versiyonlarıyla birlikte olarak kaydedilmişitr.Gatvės muzikos diena (Sokak Müzik Günü) da ülkede her yıl çeşitli türlerden müzisyenleri bir araya getiren etkinlikler arasındadır.
Roma, New York ve Birmingham gibi şehirlerde sahne alan Mirga Gražinytė-Tyla, alanında uluslararası tanınırlığa sahip Litvan koro şeflerden biridir.
1970'li yıllarda çıkış yapan Litvan modern klasik besteciler arasında Bronius Kutavičius, , , , gibi isimler bulunur. Bu besteciler, arkaik Litvanya müziğini modern minimalizm ve neoromantizm ile harmonik bir şekilde birleştirmişlerdir.
Sovyet işgali yıllarında bile aktif olan ülkedeki caz sahnesinin gerçek gelişimi ise 1970-1971 yıllarında Vilnius Caz Okulu'nun kurucuları olarak kabul edilen Ganelin/Tarasov/Çekasin üçlüsünün bir araya gelmesiyle gerçekleşmiştir. En bilinen yıllık etkinlikler , , Birštonas Jazz'dır. Litvanya Müzik Bilgi Merkezi (MICL), Litvanya müzik kültürü hakkında bilgi toplar, bu kültürü tanıtır ve araştırmalarını paylaşır.
Rock ve protest müzik
sonra Sovyet sansürü Litvanya'daki tüm sanatsal ifadeleri sıkı bir şekilde kontrol altında tuttu. Rejimi eleştiren her türlü davranış anında cezalandırılmaktaydı. 1965 civarında Kaunas'ta Kertukai, Aitvarai ve Nuogi ant slenksčio, Vilnius'ta ise , Vienuoliai ve Gėlių Vaikai gibi ilk yerel rock grupları sahneye çıkmaya başladı. Doğrudan ifade özgürlüğü olmayan Litvanyalı sanatçılar, vatansever Roko Marşai etkinlikleri düzenleyerek şarkılarındaki metaforlar aracılığıyla düşüncelerini ifade etmekyeydiler. Bu metaforlar halk tarafından kolayca anlaşılırdı.Postmodernist rock grubu ve vokalisti , Sovyet rejimini metaforlar aracılığıyla alaya alan sanatçılar arasında öne çıkmaktaydı. Örneğin Zombiai (Zombiler) adlı şarkıda grup, Kızıl Ordu askerlerini ve Ukmergė'deki askerî üssü dolaylı yoldan eleştirmekteydi.'in Kolorado vabalai (Kolorado böcekleri) şarkısında da şarkıda geçen Kolorado böcekleri, Aziz Yorgi kurdeleleriyle süslenmiş Sovyetleri simgeliyordu.
Bağımsızlığın ilk yıllarında rock grubu büyük bir popülerlik kazandı ve konserlerine on binlerce izleyici çekti. 1997'de grubun dağılmasından sonra vokalist Andrius Mamontovas tanınmış Litvanyalı sanatçılardan biri olarak kalmaya devam etti ve çeşitli hayır etkinliklerinde aktif rol aldı., gayriresmî Litvanya spor marşı Trys milijonai (Üç milyon) ve EuroBasket 2011'in resmî marşı Nebetyli sirgaliai (İngilizce versiyonu Celebrate Basketball) şarkılarını yazmasıyla ünlüdür.
Mutfak
Litvanya mutfağı, ülkenin serin ve nemli kuzey iklimine uygun ürünler sunar. Yerel olarak arpa, patates, çavdar, , yeşillikler, meyveler ve mantarlar yetiştirilir. Kıyı bölgelerinde balık yemekleri oldukça popülerdir. Litvanya iklim ve tarım uygulamaları açısından Kuzey Avrupa ile benzerlik gösterse de uzun ve zorlu tarihinin getirdiği çeşitli etkilerle kendine özgü bir mutfak kültürü geliştirmiştir.
Süt ürünleri geleneksel Litvanya mutfağında önemli bir yere sahiptir. Beyaz lor peyniri (varškės sūris), lor (varškė), ekşi süt (rūgpienis), ekşi krema (grietinė), tereyağı (sviestas) ve ekşi krema tereyağı kastinis gibi ürünler öne çıkar. Geleneksel et ürünleri genellikle baharatlı, olgunlaştırılmış ve tütsülenmiştir. Tütsülenmiş sosisler (dešros), domuz yağı (lašiniai), ve tütsülenmiş jambon (kumpis) bu kategoride yer alır. Boletus çorbası (baravykų sriuba), lahana çorbası (kopūstų sriuba), bira çorbası (alaus sriuba), süt çorbası (pieniška sriuba) ve soğuk pancar çorbası (šaltibarščiai) gibi çorbalar da günlük besinin önemli bir parçasıdır. Tatlı su balıkları, ringa balığı, yabani meyveler, mantarlar ve balın yemeklerde kullanımı günümüzde de oldukça yaygındır.
Çavdar ekmeği, Litvanya'nın en eski ve temel gıda ürünlerinden biridir ve günlük öğünlerin vazgeçilmezidir. Ekmeğin aile törenlerinde ve tarımsal seremonilerde önemli bir yeri vardır.
Litvanyalılar ve bir zamanlar Litvanya Büyük Dükalığı'nın parçası olan diğer uluslar birçok ortak yemek ve içeceği paylaşır. Alman gelenekleri, Litvan mutfağını etkileyerek kugel (veya kugelis) adlı patates yemeği ve (vėdarai) gibi patates ve çeşitli domuz yemeklerini tanıtmıştır. Ağaç şekilli de bunlar arasındadır. Litvan mutfağına en egzotik etki ise Doğu (Karaim) mutfağından gelmiştir ve Litvanya'da oldukça popülerdir. Litvanyalı soylular genellikle kendilerine Fransız aşçılar tutardı. Fransız mutfağının etkisi de bu şekilde Litvanya'ya taşınmıştır.
Baltlar, binlerce yıldır bal şarabı () tüketmiştir. Bira (alus) ise en yaygın alkollü içecektir. Litvanya uzun geçmişli bir sahiptir ve bu gelenek ilk olarak 11. yüzyıl vakayinamelerinde bahsedilmiştir. Çiftlik birası üretimi, Litvanya'da diğer yerlere nazaran daha iyi korunmuş ve bu sayede ülkede benzersiz çiftlik geleneklerinden ticari bira kültürü geliştirilmiştir. 2015 yılında 32'si küçük bira fabrikası olmak üzere 75 aktif bira fabrikası bulunan Litvanya, Avrupa'da kişi başına bira tüketiminde ilk 5'te yer almıştır. Son yıllarda Litvanya'daki küçük bira endüstrisi büyüme göstermiş ve Vilnius dahil diğer bölgelerde bu biralara odaklanan birçok bar açılmıştır.
Litvanya'dan sekiz restoran White Guide Baltic Top 30 listesinde yer almaktadır. Ülkedeki en iyi yerel mekânları ise yerel "30 geriausių restoranų" rehberi listelemektedir. Litvanya restoranları 13 Haziran 2024'te Michelin Rehberi'nde yer almaya başlamıştır.
Medya
Litvanya Anayasası, ifade ve basın özgürlüğünü güvence altına alır ve hükûmet de genellikle bu haklara saygı gösterir. Bağımsız basın, etkin bir yargı sistemi ve işleyen bir demokratik siyasi yapı, bu özgürlüklerin korunmasına katkıda bulunur. Bununla birlikte anayasadaki ifade özgürlüğü tanımı ulusal, ırksal, dinî veya sosyal nefreti, şiddeti ve ayrımcılığı teşvik eden eylemleri, iftirayı ve dezenformasyonu kapsamamaktadır. Sovyet veya Nazi Almanya'sının Litvanya veya vatandaşlarına karşı işlediği suçları inkâr etmek ya da küçümsemek, soykırımı, insanlığa karşı işlenen suçları veya savaş suçlarını reddetmek suç sayılmaktadır.
2021 yılında Litvanya'da en çok satan ulusal günlük gazeteler (%5,4), (%3,2) ve (%2,9) olarak öne çıkmıştır.. Haftalık gazeteler arasında (%16,5), (%8,4), Prie kavos (%4,1), (%3,9) ve (%3,2) en çok tercih edilenlerdi.
Aynı yıl en popüler ulusal televizyon kanalları (%34,6), (%32,3), Litvanya Ulusal Radyo ve Televizyonu (%31,6), (%17,3), (%16,2) ve (%15,3) olmuştur.
Radyo istasyonları arasında ise (%14,5), Lietus (%12,7), (%9,1) ve (%8,5) en çok dinlenenler arasındaydı.
Resmî tatiller ve festivaller
Litvanya'nın bin yıllık tarihine bağlı olarak iki millî bayramı bulunmaktadır. Bunlardan ilke 6 Temmuz'da kutlanan 'dür. Mindaugas'ın 1253'te Litvanya Kralı olarak taç giymesinin yıl dönümü sebebiyle bu tarih seçilmiştir. İkinci millî bayram ise modern Litvanya devletinin kuruluşunun kutlandığı 16 Şubat Litvanya Devletinin Yeniden Kuruluş Günü'dür. Bu tarih, 1918'de Rusya ve Almanya'dan bağımsızlık ilanının yapıldığı gündür.
Önceleri Rasos olarak bilinen [en], kökenleri paganizme dayanan bir gündönümü tatilidir.
2018 itibarıyla Litvanya'da 13 resmî tatil günü bulunmaktadır.
, 17. yüzyılın başlarından beri her yıl düzenlenen ve 'in ölüm yıl dönümünün anıldığı bir fuardır. Bu etkinlik Letonya, Rusya ve Polonya gibi ülkelerden binlerce ziyaretçiyi ve birçok zanaatkarı bir araya getirir. Diğer önemli festivaller arasında , , , Mados infekcija, , , Devilstone Open Air, Apuolė 854 ve bulunmaktadır.
Spor
Litvanya'nın ulusal sporu olan basketbol aynı zamanda ülkedeki en popüler spordur. uluslararası arenada büyük başarılar elde eden Litvanya millî basketbol takımı 1937, 1939 ve 2003 yıllarında EuroBasket şampiyonu olmuştur. Ayrıca EuroBasket de dahil olmak üzere Dünya Kupası ve Yaz Olimpiyatları'nda basketbol dalında toplamda 8 madalya kazanmıştır. 2014 yılında Litvanya'nın nüfusunun yaklaşık %76'sı millî takımın maçlarını canlı olarak izlemiş ve takım yüksek TV reytingleri elde etmiştir. Litvanya, EuroBasket'e 1939 ve 2011 yıllarında ev sahipliği yapmıştır. Kaunas'ın tarihî basketbol takımı BC Žalgiris, 1999 yılında EuroLeague şampiyonu olmuştur. Litvanya, Arvydas Sabonis ve Šarūnas Marčiulionis gibi Naismith Memorial Basketball Hall of Fame üyeleri ile Jonas Valančiūnas ve Domantas Sabonis gibi günümüz NBA oyuncularından birkaçını yetiştirmiştir.
Olimpiyat Oyunları'nda toplamda atletizm, modern pentatlon, atıcılık ve yüzme dallarında toplam 6 altın madalya elde etmiştir. Sovyetler Birliği döneminde de birçok Litvan sporcu ülkeyi temsil ederek Olimpiyat madalyaları kazanmıştır. Disk atıcı Virgilijus Alekna, Litvanya'nın bağımsız olduğu dönemdeki en başarılı Olimpiyat sporcusudur. 2000 Sidney ve 2004 Atina Olimpiyatları'nda altın madalya, 2008 Yaz Olimpiyatları'nda ise bronz madalya kazanmış ve birçok Dünya Şampiyonası madalyası elde etmiştir. Londra'da düzenlenen 2012 Yaz Olimpiyatları'nda 15 yaşındaki yüzücü Rūta Meilutytė, kazandığı altın madalya ile Litvanya'da yüzme sporunun popülerliğinin artmasına destek olmuştur.
Litvanya atletizm, modern pentatlon, yol bisikleti yarışı, pist bisikleti yarışı, satranç, kürek, aerobasi, Dünyanın En Güçlü Adamı, güreş, boks, karma dövüş sanatları ve Kyokushin kaikan gibi pek çok sporda da önde gelen sporcular yetiştirmiştir.
ilk kez bir FIFA turnuvasına ev sahipliği yapan Litvanya'da düzenlemiştir.
Kış sporlarında başarı elde eden Litvan sporcu sayısı az olsa da ülkede Baltıkların ilk kapalı kayak pisti olan gibi çeşitli buz paten pistleri ve kayak yamaçları bulunmaktadır. 2018 yılında Litvanya erkek millî buz hokeyi takımı, 'de altın madalya kazanmıştır.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ a b Çeşitli kaynaklar Litvanya'yı istatistiksel ve diğer amaçlar için farklı şekilde sınıflandırır. Örneğin Birleşmiş Milletler, ve Litvanya’yı ayrıca Orta ve Doğu Avrupa ülkesi olarak da sınıflandıran Eurovoc gibi kuruluşlar Litvanya’yı Kuzey Avrupa’da sınıflandırırken, CIA World Factbook Litvanya’yı Doğu Avrupa ülkesi olarak sınıflandırır ve Encyclopædia Britannica ülkeyi Kuzeydoğu Avrupa ülkesi olarak tanımlar. Avrupa Komisyonu ise Litvanya’yı Orta Avrupa’da konumlandırır. Kullanım, basın kaynaklarında büyük ölçüde ve tartışmalı olarak değişkenlik göstermektedir.
- ^ Litvanya, Baltık Denizi kıyısında Litvanya ve Polonya arasında sıkışmış bir Rusya eksklavı olan Kaliningrad Oblastı ile sınır komşusudur.
Kaynakça
- ^ "Lithuania's Constitution of 1992 with Amendments through 2019" (PDF). Constitute Project. 21 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020.
- ^ "Rodiklių duomenų bazė - Oficialiosios statistikos portalas". osp.stat.gov.lt. 8 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ a b Kulikauskienė, Lina (2002). Lietuvos Respublikos Konstitucija [The Constitution of the Republic of Lithuania] (Litvanca). Native History, CD. ISBN .
- ^ Veser, Ernst (23 Eylül 1997). "Semi-Presidentialism-Duverger's Concept – A New Political System Model" (PDF) (İngilizce ve Çince). Department of Education, School of Education, University of Cologne. ss. 39-60. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2017.
Duhamel has developed the approach further: He stresses that the French construction does not correspond to either parliamentary or the presidential form of government, and then develops the distinction of 'système politique' and 'régime constitutionnel'. While the former comprises the exercise of power that results from the dominant institutional practice, the latter is the totality of the rules for the dominant institutional practice of the power. In this way, France appears as 'presidentialist system' endowed with a 'semi-presidential regime' (1983: 587). By this standard he recognizes Duverger's pléiade as semi-presidential regimes, as well as Poland, Romania, Bulgaria and Lithuania (1993: 87).
- ^ (September 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns" (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies. United States: University of California, San Diego. 19 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2017.
- ^ (December 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns". French Politics. 3 (3). Journals. ss. 323-351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087
![image]()
. A pattern similar to the French case of compatible majorities alternating with periods of cohabitation emerged in Lithuania, where Talat-Kelpsa (2001) notes that the ability of the Lithuanian president to influence government formation and policy declined abruptly when he lost the sympathetic majority in parliament.
- ^ "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020.
- ^ "Pradžia – Oficialiosios statistikos portalas". osp.stat.gov.lt. 9 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2024.
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Lithuania)". International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023.
- ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2019.
- ^ "2020 Human Development Report". United Nations Development Programme. 2015. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2017.
- ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income". Eurostat. 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2022.
- ^ "Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü - Standart Ülke ve Bölge Kodları Sınıflamaları (M49) - Coğrafi Bölgeler". Unstats.un.org. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2017.
- ^ "Litvanya - AB Sözlükleri - AB Yayınlar Ofisi". op.europa.eu. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2023.
- ^ "Litvanya". CIA World Factbook. 22 Eylül 2021. 22 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2021.
- ^ "Litvanya". Encyclopedia Britannica. 3 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2017.
- ^ "Litvanya". Europe Direct Strasbourg. 15 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2023.
- ^ Bershidsky, Leonid (10 Ocak 2017). "Neden Baltık Ülkeleri Avrupa'nın Başka Bir Bölgesine Taşınmak İstiyor"
![image]()
. Bloomberg. 17 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2017. - ^ Fernandez, Celia (23 Mart 2024). "This is the happiest country for Gen Z and millennials, according to The World Happiness Report". CNBC. 5 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Baranauskas, Tomas (Sonbahar 2009). "On the Origin of the Name of Lithuania". Lithuanian Quarterly Journal of Arts and Sciences. 55 (3). ISSN 0024-5089.
- ^ Vilnius. Key dates 17 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Zinkevičius, Zigmas. "Lietuvos vardas". (Litvanca). 4 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2024.
- ^ a b Zigmas Zinkevičius. Kelios mintys, kurios kyla skaitant Alfredo Bumblausko Senosios Lietuvos istoriją 1009-1795m. Voruta, 2005.
- ^ Zinkevičius, Zigmas (30 Kasım 1999). "Lietuvos vardo kilmė". Voruta (Litvanca). 3 (669). ISSN 1392-0677. 10 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Dubonis, Artūras (1998). Lietuvos didžiojo kunigaikščio leičiai: iš Lietuvos ankstyvųjų valstybinių struktūrų praeities Leičiai of Grand Duke of Lithuania: from the past of Lithuanian stative structures (Litvanca). Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla.
- ^ Dubonis, Artūras. "Leičiai | Orbis Lituaniae". LDKistorija.lt (Litvanca). Vilnius Üniversitesi. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Patackas, Algirdas. "Lietuva, Lieta, Leitis, arba ką reiškia žodis "Lietuva"". (Litvanca). 2 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Sipavičienė, Audra. (1997). International migration in Lithuania : causes, consequences, strategy. United Nations Economic Commission for Europe. ss. 55. ISBN . OCLC 39615701.
- ^ (1991). The Lithuanians: An Ethnic Portrait. Lithuanian Folk Culture Centre. s. 13.
- ^ Gudavičius, Edvardas (1999) Lietuvos Istorija: Nuo Seniausių Laikų iki 1569 Metų (Lithuanian History: From Ancient Times to the Year 1569) Vilnius, sayfa 28,
- ^ (Litvanca) Tomas Baranauskas. Lietuvos karalystei – 750 27 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 2001.
- ^ Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (1998). A history of Eastern Europe: crisis and change. Routledge. s. 122. ISBN .
- ^ Paul Magocsi. History of the Ukraine. University of Toronto Press, 1996. s.128
- ^ Tassetto S. The Christianisation Of Lithuania And Western Illumination: Fruits From The Research Encompassing The Period From The 13th To The 15th Century. (abonelik gereklidir) Acta Academiae Artium Vilnensis. 2008;(51):9-19. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024.
- ^ Barbara Skinner. Review of Poland and Lithuania, 1385–1569, by Robert Frost. The Polish Review 62, no. 3 (2017): 91–98. DOI:10.5406/polishreview.62.3.0091.
- ^ a b c Frost, Robert, 'Structures', The Oxford History of Poland-Lithuania: Volume I: The Making of the Polish-Lithuanian Union, 1385-1569, Oxford History of Early Modern Europe (Oxford, 2015; online edn, Oxford Academic, 20 Ağustos 2015) Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024 DOI:10.1093/acprof:oso/9780198208693.003.0006
- ^ Eidintas, Alfonsas; Žalys, Vytautas; Senn, Alfred Erich (1999). Lithuania in European Politics: The Years of the First Republic, 1918–1940. Paperback. New York: St. Martin's Press. s. 86. ISBN .
- ^ Stravinskienė V. Teritoriniai administraciniai pokyčiai Vilniaus krašte: 1939 m. spalis – 1941 m. pirmoji pusė.
![image]()
History: A Collection of Lithuanian Universities’ Research Papers / Istorija: Lietuvos Aukštųjų Mokyklų Mokslo Darbai. 2021;124(4):36-57. DOI:10.15823/istorija.2021.124.2 - ^ Bubnys, Arūnas (2004). "Holocaust in Lithuania: An Outline of the Major Stages and Their Results". The Vanished World of Lithuanian Jews. Rodopi. ss. 218-219. ISBN .
- ^ Porat, Dina (2002). "The Holocaust in Lithuania: Some Unique Aspects". David Cesarani (Ed.). The Final Solution: Origins and Implementation. Routledge. ss. 161-162. ISBN .
- ^ Reich, Aaron (23 Eylül 2021). "On This Day: Nazis liquidate Vilnius Ghetto, slaughter Lithuanian Jews". The Jerusalem Post | JPost.com (İngilizce). 18 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024.
- ^ a b MacQueen, Michael (1998). "The Context of Mass Destruction: Agents and Prerequisites of the Holocaust in Lithuania". Holocaust and Genocide Studies. 12 (1): 27-48. doi:10.1093/hgs/12.1.27. ISSN 8756-6583. 1 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024.
- ^ "Raudonosios armijos nusikaltimai Lietuvoje: žmogžudystės, prievartavimai, plėšimai". 15min.lt (Litvanca). 23 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024.
- ^ Kuzmin. "Klaipėdos NKGB operatyvinės grupės viršininko spec. pranešimas NKGB liaudies komisarui A. Guzevičiui apie padėtį Klaipėdos krašte". Kgbveikla.lt (Litvanca). Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024.
- ^ Gailius, Bernardas (2006). Partizanai tada ir šiandien (PDF). Vilnius. ISBN . 12 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024.
- ^ Dementavičius J. Sajūdžio tapatybės beieškant: sovietinės reflektyviosios modernybės bruožai Lietuvoje. Sociologija: Mintis ir Veiksmas. 2011;2011(2):218-243. Erişim tarih: 16 Temmuz 2024.
- ^ Imogen Bell (2002). Central and South-Eastern Europe 2003. Psychology Press. s. 376. ISBN . 6 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Lithuania breaks away from the Soviet Union". The Guardian. Londra. 12 Mart 1990. 21 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
Lithuania last night became the first republic to break away from the Soviet Union, by proclaiming the restoration of its pre-war independence. The newly-elected parliament, 'reflecting the people's will,' decreed the restoration of 'the sovereign rights of the Lithuanian state, infringed by alien forces in 1940,' and declared that from that moment Lithuania was again an independent state
- ^ Martha Brill Olcott (1990). "The Lithuanian Crisis". www.foreignaffairs.com. 20 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.
For over two years Lithuania has been moving toward reclaiming its independence. This drive reached a crescendo on 11 March 1990, when the Supreme Soviet of Lithuania declared the republic no longer bound by Soviet law. The act reasserted the independence Lithuania had declared more than seventy years before, a declaration unilaterally annulled by the U.S.S.R. in 1940 when it annexed Lithuania as the result of a pact between Stalin and Hitler.
- ^ Wesolowsky, Tony (12 Ocak 2021). "Thirty Years After Soviet Crackdown In Lithuania, Kremlin Accused Of Rewriting History". (Radio Free Europe/Radio Liberty) (İngilizce). Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024.
- ^ "10 svarbiausių 1991–ųjų sausio įvykių, kuriuos privalote žinoti". 15min.lt. 25 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Lietuvos Laisvės gynėjai, žuvę 1991 m. sausį ir jų pagerbimo tradicijos" (Litvanca). Lietuvos Respublikos Seimo kanceliarija. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024.
- ^ "On This Day 13 January 1991: Bloodshed at Lithuanian TV station". BBC News. 13 Ocak 1991. 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Bill Keller (14 Ocak 1991). "Soviet crackdown; Soviet loyalists in charge after attack in Lithuania; 13 dead; curfew is imposed". The New York Times. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "A Memorial Plaque Dedicated To Iceland, The Country That Recognized Lithuania 20 Years Ago, Is Unveiled In Vilnius". Litvanya Cumhuryeti Dışişleri Bakanlığı. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Thirty years ago, Iceland became the first nation to recognise Lithuania". lrt.lt (İngilizce). 11 Şubat 2021. 29 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Memorial. Medininkai – Cold war sites". coldwarsites.net. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Richard J. Krickus (Haziran 1997). "Democratization in Lithuania". K. Dawisha and B. Parrott (Ed.). The Consolidation of Democracy in East-Central Europe. Cambridge University Press. s. 344. ISBN .
- ^ "WTO - Accessions: Lithuania". www.wto.org. 31 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Lithuania's membership in the North Atlantic Treaty Organization (NATO)". urm.lt. 5 Şubat 2014. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Membership". urm.lt. 6 Ocak 2016. 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Lithuania has joined the Schengen Area". mfa.lt. 16 Ocak 2008. 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Kropaite, Zivile (1 Ocak 2015). "Lithuania joins Baltic neighbours in euro club". BBC News. 3 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Lithuania officially becomes the 36th OECD member". lrv.lt. 5 Temmuz 2018. 3 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Lithuania President Re-elected on Anti-Russian Platform". VOA. 26 Mayıs 2014. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Lithuania declares state of emergency after Russia invades Ukraine". Reuters. 24 Şubat 2022. 24 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Cook, Lorne (24 Şubat 2022). "NATO vows to defend its entire territory after Russia attack". Associated Press. 24 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "2023 NATO Summit". NATO (İngilizce). 22 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Lithuania". . 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Barisevičiūtė R., Mažeika J., Maceika E. "What cooling pond sediments can reveal about 14C in nuclear power plant liquid effluents: Case study Lake Drūkšiai, Ignalina nuclear power plant cooling pond". doi:10.1371/journal.pone.0285531. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024.
Lake Drūksiai is the largest lake in Lithuania, located in the north eastern part of the country near the borders with Belarus and Latvia.
![image]()
- ^ Jan S. Krogh. "Other Places of Interest: Central Europe". 2 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Assessment of Climate Change for the Baltic Sea Basin – The BACC Project – 22–23 May 2006, Göteborg, Sweden" (PDF). 20 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ G. Sakalauskiene and G. Ignatavicius (2003). "Research Note Effect of drought and fires on the quality of water in Lithuanian rivers" (PDF). Hydrology and Earth System Sciences. 7 (3). ss. 423-427. Bibcode:2003HESS....7..423S. doi:10.5194/hess-7-423-2003
![image]()
. 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024. - ^ "Nida and The Curonian Spit, The Insider's Guide to Visiting". VanLife Tribe. 23 Eylül 2016. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Aplinkos apsaugos įstatymas". e-tar.lt. 28 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "EU climate action". European Commission. 23 Kasım 2016. 22 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Europa suskubo paskui Lietuvą: kuo skiriasi šalių užstato sistemos?". 15min.lt. 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ a b "Gamta". lithuania.travel (Litvanca). 22 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2018.
- ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534-545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. (PMC) 5451287 $2. (PMID) 28608869.
- ^ Lietuvos gamtinė aplinka, būklė, procesai ir raida (PDF). Vilnius: Aplinkos apsaugos agentūra. 2008. s. 167. ISBN . 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Lietuvos nacionaliniai parkai". aplinka.lt (Litvanca). 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Regioniniai parkai". vstt.lt. 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Draustiniai". vstt.lt. 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Apie gamtos paveldo objektus". vstt.lt. 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ "Climate Change Performance Index 2018". Climate-change-performance-index.org. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Klimka, Libertas (26 Mart 2015). "Kodėl gandras – nacionalinis paukštis?". LRT (Litvanca). 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
- ^ "Storks". Lonelyplanet.com. 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
- ^ a b "Lithuania – Biodiversity Facts". cbd.int. 25 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
- ^ "Fauna of Lithuania". TrueLithuania.com. 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018.
- ^ a b (Litvanca) Nuo 1991 m. iki šiol paskelbtų referendumų rezultatai 9 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Microsoft Word Dokümanı, Seimas. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024
- ^ a b "Presidential Functions". lrp.lt. 10 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
- ^ a b "Rezultatai – Respublikos Prezidento rinkimai 2019". rinkimai.maps.lt. 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
- ^ a b "Seimo rinkimai". lrs.lt. 20 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
- ^ Baronienė, Daiva. "Teisę balsuoti Lietuvos moterys gavo vienos pirmųjų pasaulyje". Lzinios.lt. 11 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
- ^ Saarts, Tõnis. "Comparative Party System Analysis in Central and Eastern Europe: the Case of the Baltic States" (PDF). Studies of Transition States and Societies. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
- ^
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Litvanya Litvanca Lietuva resmi adiyla Litvanya Cumhuriyeti Litvanca Lietuvos Respublika Kuzey Avrupa daki Baltik bolgesinde yer alan bir ulkedir Baltik Devletlerinden biri olup Baltik Denizi nin dogu kiyisinda yer alir Kuzeyde Letonya dogu ve guneyde Belarus guneyde Polonya ve guneybatida Rusya ile siniri vardir Batida ise Isvec ile bulunur Litvanya 65 300 km lik bir alani kaplar ve 2 86 milyon nufusa sahiptir Ulkenin baskenti ayni zamanda en buyuk sehri de olan Vilnius tur Diger buyuk sehirler sirasiyla Kaunas Klaipeda Siauliai ve Panevezys dir Litvanlar etnolinguistik olarak Balt halklarinin bir parcasidir ve Hint Avrupa dil ailesinin Baltik kolunda hayatta kalan birkac dilden biri olan Litvanca dilini konusurlar LitvanyaLietuvos Respublika Litvanya CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan Tautos jega vienybeje Ulusumuzun gucu birliginde yatar Milli mars Tautiska giesme Milli Mars source source track track track track track track track track track track Baskent ve en buyuk sehir Vilnius 54 40 K 25 19 D 54 667 K 25 317 D 54 667 25 317Resmi dil ler LitvancaEtnik gruplar 2024 82 6 Litvanlar6 3 5 0 Ruslar2 1 1 7 2 3 HukumetUniter yari baskanlik sistemli cumhuriyet CumhurbaskaniGitanas Nauseda BasbakanIngrida SimonyteTarihce 9 Mart 1009 Buyuk Dukalik1236 Mindaugas in tac giymesi6 Temmuz 1253 2 Subat 1386 Polonya Litvanya Birligi nin kurulusu1 Temmuz 1569 Parcalanma24 Ekim 1795 Litvanya Cumhuriyeti olarak bagimsizlik16 Subat 1918 Sovyetler den bagimsizlik11 Mart 1990 Avrupa Birligi ne1 Mayis 2004Yuzolcumu Toplam65 300 km2 121 Su 1 98 2015 Nufus 2024 tahmini2 886 515 135 Yogunluk44 km2GSYIH SAGP 2024 tahmini Toplam114 261 milyar 88th Kisi basina 52 200 39 GSYIH nominal 2024 tahmini Toplam85 999 milyar 78 Kisi basina31 118 40 Gini 2022 36 2 ortaIGE 2022 0 879 cok yuksek 37 Para birimiEuro EUR Zaman dilimiUTC 02 00 DAS Yaz YSU UTC 03 00 DAYS Telefon kodu370Internet alan adi lt1 Baltik Denizi nin guneydogu kiyilari binlerce yil boyunca cesitli Baltik topluluklari tarafindan mesken tutuldu 1230 larda Litvanya topraklari ilk kez Mindaugas tarafindan birlestirildi ve 6 Temmuz 1253 te Litvanya Kralligi kuruldu Ardindan gelen genisleme ve konsolidasyon sureci 14 yuzyilda Avrupa nin en genis ulkesi olan Litvanya Buyuk Dukaligi nin olusumuna yol acti 1386 yilinda Buyuk Dukalik Polonya Kralligi ile de facto bir sahsi birlik icine girdi Bu iki krallik 1569 da ikili konfederal Polonya Litvanya Birligi olarak birleserek Avrupa nin en buyuk devletlerinden birini olusturdu Birlik komsu ulkeler tarafindan 1772 ile 1795 yillari arasinda kademeli olarak parcalanarak yok edilene kadar iki yuzyildan fazla surdu Bu surecte Rus Imparatorlugu Litvanya topraklarinin cogunu ilhak etti Birinci Dunya Savasi nin sonlarina denk gelen 1918 yilinda Litvanya nin bagimsizlik ilan etmesiyle modern Litvanya Cumhuriyeti kurulmus oldu Ikinci Dunya Savasi sirasinda once Litvanya ardindan Nazi Almanyasi tarafindan ve 1944 te Litvanya nin Sovyet isgaline karsi 1950 lerin basina kadar surdu 11 Mart 1990 da Sovyetler Birligi nin resmi olarak dagilmasindan bir yil once Litvanya bagimsizligini yeniden kazandigini ilan eden ilk Sovyet cumhuriyeti oldu Litvanya yuksek gelirli ve sahip gelismis bir ulkedir Insani Gelisme Endeksi nde 37 ve nda 19 sirada yer almaktadir Litvanya Avrupa Birligi Avrupa Konseyi Euro Bolgesi Schengen Anlasmasi NATO ve OECD nin bir parcasidir Ayrica ulke NB8 bolgesel is birligi formatinda da yer almaktadir EtimolojiLitvanya adinin gectigi 1009 yilina ait bir yazi Litua 7 satirda yer almaktadir Litvanya Litvanca Lietuva adinin bilinen ilk kaydi Kuedlinburg Yilliklari nda yer alan 9 Mart 1009 tarihli hikayesinde gecmektedir Yillikta ad Latinlestirilmis bir bicimi olan Litua seklinde kaydedilmistir Guvenilir kaynaklarin eksikligi nedeniyle adin gercek anlami bilinmemektedir ve bilim insanlari hala bu konuda tartismaktadir Bununla birlikte birkac makul versiyon mevcuttur Lietuva adinin bir son ek uva icerdigi dusunuldugunde ek icermeyen orijinal bir kelimenin de olmasi gerekliliginden soz edilebilir Bu isim icin olasi bir aday Lieta dir Bircok Baltik etnoniminin hidronimlerden turedigi goz onune alindiginda dilbilimciler adin kokenini yerel hidronimler arasinda aramislardir Genellikle bu tur isimler su surecten gecerek evrilmistir hidronim toponimi etnonim Litvanya Dukaligi nin kurulus bolgesi ve sonradan olusacak olan Litvanya Buyuk Dukaligi nin muhtemel ilk baskenti olan Kernave yakinlarindaki genellikle adin kaynagi olarak kabul edilir Ancak bahsi gecen nehir cok kucuktur ve bazilari bu kadar kucuk ve yerel bir nesnenin tum ulusa adini vermesini olasi bulmaz Ote yandan bu tur isimlendirmeler dunya tarihinde benzersiz olmadigindan bu ihtimalin varligi yine de soz konusudur Arturas Dubonis in one surdugu baska bir hipoteze gore ise Lietuva leitis in cogulu kelimesiyle iliskilidir 13 yuzyilin ortalarindan itibaren leiciai Litvanya toplumunda Litvanya hukumdarina veya devlete tabi olan ayricalikli bir savasci sosyal grubuydu Leiciai kelimesi 14 16 yuzyil tarihi kaynaklarinda Litvanlar haric icin bir etnonim olarak kullanilmistir ve Litvancaya yakindan bagli olan Letonca dilinde genellikle sairane veya tarihsel baglamlarda hala kullanilmaktadir Tarih13 yuzyildan gunumuze kadar Litvanya topraklarinda olusan degisiklikleri gosteren bir harita Ilk insanlarin Litvanya ya yerlesmesi yaklasik 10 000 yil once Buzul Cagi nin sonlarinda gerceklesti MO 2 ve 3 binyillar arasinda Hint Avrupa halklarinin gocu bolgenin etnik yapisini donusturmeye basladi Bu halklar yerli topluluklarla karisarak Baltik uluslarinin temelini olusturdu Litvanya adi ise ilk kez 14 Subat 1009 tarihli bir Alman el yazmasi olan Kuedlinburg Yilliklari nda gecmektedir Baslangicta parcalanmis Baltik topluluklari tarafindan yerlesilen ulke Mindaugas tarafindan 1230 da birlestirildi ve Mindaugas 6 Temmuz 1253 te Litvanya nin ilk krali olarak tac giydi 1263 te Mindaukas a karsi yapilan suikastla birlikte bolge Litvanya Paganlari Hacli Seferleri ve Toton Sovalyeleri nin hedefi haline geldi Uzun suren mucadelelere ragmen Litvanya Buyuk Dukaligi hizla Rus Knezlikleri nin topraklarina dogru genisledi 15 yuzyilda Rutenya da ikamet eden Dogu Slav gruplarinin yasadigi bolgelerin de fethi sonrasi Baltik Denizi nden Karadeniz e yayilan devlet Avrupa nin en buyugu haline geldi Hukumdarligi sirasinda Litvanya yi gucunun en yuksek seviyesine ulastiran Gorkemli Vytautas in 17 yuzyilda cizilen bir resmi 1385 te Polonya Krali Jagiello ile yapilan bir antlasmayla Litvanya ve Polonya birlesti Bu birlesme ile Litvanya 1387 de tamamlanan bir girdi 1392 de Gorkemli Vytautas in yonetiminde Litvanya bircok ic savas gecirdi Buna ragmen Vytautas in donemi topraklarin genislemesi ve devletin kurumsallasmasi acisindan zirve noktasiydi Litvanya nin Hristiyanlasmasinin sonuclari arasinda Polonya ile daha yakin siyasi ve kulturel iliskiler kurulmasi yer aldi 1410 daki Grunwald Muharebesi nde Polonya ve Litvanya birliklerinin Toton Sovalyeleri ne karsi kazandigi zafer Polonya Litvanya ittifakinin gucunu pekistirdi Jagiello ve Vytautas in olumunden sonra Litvan ve Polonyali soylular arasinda birlik konusunda gerilimler yasandi Daha fazla ozerklik talep eden Litvan soylular Polonya Kralligi na tam olarak katilmaya karsi direndiler 15 yuzyilin sonlarina dogru ozellikle Moskova nin artan gucu Litvanya icin buyuk bir tehdit olusturmaktaydi Litvanya nin 15 yuzyilin sonlarina dogru Rus knezliklerinin artan gucu karsisinda iyice zayiflamaya baslamasi Livonya Savasi nin zeminini hazirlamistir Livonya Savasi nin ardindan Lublin Birligi 1569 ile Polonya Litvanya Birligi yeniden kuruldu Ikinci Kuzey Savasi sirasinda buyuk yikim yasayan Buyuk Dukalik Isvec Imparatorlugu nun himayesi altina girdi Bu savasin yaralari sarilmadan Dukalik 1700 1721 Buyuk Kuzey Savasi nda bir darbe daha aldi Bu donemde veba ve yoksulluk nedeniyle nufusun yaklasik 40 i hayatini kaybetti Isvec himayesinden sonra Dukalik tekrar Polonya Litvanya devletinin bir parcasi oldu ve bu durum 1795 e kadar surdu Soylularin hakimiyetindeki devlette sunulan ozgurlukler dagilmayi engelleyemedi ve Litvanya Polonya Birligi 1772 1792 ve 1795 te Rus Imparatorlugu Prusya ve Habsburg Monarsisi arasinda bolundu Bu tarihte Polonya nin parcalanmasi hem bagimsiz Litvanya yi hem de Polonya yi siyasi haritadan sildi Dagilmanin ardindan Litvanyalilar 20 yuzyila kadar Rus Imparatorlugu nun yonetimi altinda yasasalar da 1830 1831 ve 1863 te tarihsel acidan onem arz eden birkac buyuk ayaklanma yasandi 16 Subat 1918 de Litvanya Konseyi Lietuvos Taryba Litvanya nin bagimsizligini ilan etti Bu Litvanya devletinin yeniden kurulmasi anlamina geliyordu Ancak bu donemde Almanya ve Polonya ile sinir sorunlari yasandi Vilnius Litvanya nin geleneksel baskenti olsa da 1920 de Polonya tarafindan isgal edilmis ve iki yil sonra da Polonya topraklarina katilmisti Bu nedenle Kaunas 19 yil boyunca ulkenin gecici baskenti oldu Polonya nin Vilnius u isgali iki ulke arasindaki iliskilerin bozulmasina yol acti ve Ikinci Dunya Savasi na kadar bu iliskiler duzelmedi 1923 te Versay Baris Antlasmasi ile Alman Imparatorlugu ndan ayrilan da bir Milletler Cemiyeti mandasi kuruldu Daha kalici bir cozum bulununcaya kadar bolge gecici olarak Fransiz yonetimi altina alindi Ocak 1923 teki Klaipeda Ayaklanmasi sonucunda ise bolge Litvanya ya baglandi 1926 da askeri bir darbe sonucunda Antanas Smetona ve Litvanya Milliyetci Birligi iktidara geldi Eylul 1939 da Sovyetler Birligi nin Dogu Polonya yi isgali sonrasi Vilnius Litvanya ya geri verildi Holokost Litvanya tarihinde cok kisa bir surede en buyuk can kaybina neden olmustur Ikinci Dunya Savasi nin baslamasina kadar bagimsiz kalan Litvanya nin savasin baslamasiyla birlikte Alman Sovyet Saldirmazlik Pakti uyarinca Sovyetler Birligi tarafindan isgal edilmesinden yil sonra Almanya nin Barbarossa Harekati yla Litvanya Nazi isgaline ugradi ve Ikinci Dunya Savasi nin sonuna kadar Litvanyali Yahudilerin yani yaklasik 190 195 bini olduruldu Uc yillik Alman isgali sirasinda Litvanya nin Yahudi nufusunun 95 inden fazlasinin oldurulmesi Holokost sirasinda baska herhangi bir ulkenin basina gelenden daha kapsamli bir yikimdi Tarihciler Yahudi olmayan yerel paramiliter gruplarin soykirima genis capli katilimini yikimin buyuk capli olmasinin sebebi olarak gostermektedir Bu genis capli katilimin nedenleri ise hala tartisma konusudur 1944 te bolgenin geri cekilen Almanlardan geri alinmasinin ardindan Kizil Ordu Kaunas ve Silute gibi sehirlerde savas suclari islemeye basladi Ayni yil yeniden kurulan Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti uzerindeki Sovyet hegemonyasi yaklasik olarak kirk bes sene surecekti 1944 ten 1952 ye kadar yaklasik 100 bin Litvanyali bagimsizlik yanlisi verdi Gerilla savasi hedeflerine ulasamayip 20 000 den fazla savascinin hayatina mal olsa da Litvanya nin SSCB ye katilmasinin gonullu bir eylem olmadigini dunyaya gostermis ve bircok Litvanyalinin bagimsiz olma arzusunu vurgulamistir Ikinci Dunya Savasi nda da Litvanya nufusunun yaklasik 20 sine tekabul eden 780 bin vatandasini kaybetmistir 1980 lerde Sovyetler Birligi nin perestroyka ve glasnost politikalari Litvanya da adli reform hareketlerinin dogmasina zemin hazirladi Sovyet rejimine karsi olan genis bir toplumsal koalisyonu bir araya getirerek siddet kullanmadan Litvanya nin bagimsizligini kazanmasina katki saglayan hareket cevresel sosyal ekonomik ve egitimle ilgili cesitli sorunlari ele alarak yalnizca bagimsizligi saglamamis ayni zamanda Sovyet sistemine karsi genis kapsamli bir elestiri getirmistir 1990 gunumuz 11 Mart 1990 da Yuksek Konsey Litvanya nin Sovyetler Birligi nden bagimsizligini ilan etti Bu yasa ile Litvanya SSCB den bagimsizligini ilan eden ilk ulke oldu ve diger Sovyetler Birligi cumhuriyetlerine ilham vererek Sovyetler Birligi nin dagilmasi uzerinde guclu bir etki olusturdu 11 Mart 1990 da Yuksek Konsey Litvanya nin bagimsizliginin yeniden tesis edildigini duyurdu Boylece Litvanya Sovyetlerden ayrilan ilk cumhuriyet oldu 20 Nisan 1990 da Sovyetler Litvanya ya hammadde tedarikini durdurarak Sadece yerli sanayi degil halk da yakit temel ihtiyac maddeleri ve hatta sicak su eksikligini hissetmeye basladi 74 gun suren ablukaya ragmen Litvanya bagimsizlik ilanindan vazgecmedi Yavas yavas ekonomik iliskiler yeniden saglansa da Ocak 1991 de gerilim yeniden zirveye ulasti Sovyetler Birligi Silahli Kuvvetleri Icisleri Bakanligi Ic Ordusu ve SSCB Devlet Guvenlik Komitesi KGB kullanilarak bir darbe girisiminde bulunuldu 13 Ocak 1991 de Sovyet gucleri Vilnius TV Kulesi ne saldirarak 14 Litvanyali sivili oldurdu Litvanya daki kotu ekonomik durum nedeniyle Moskova daki gucler darbenin halk tarafindan guclu bir sekilde destek gorecegini dusunuyorlardi Ancak dusunulenin aksine insanlar Litvanya Cumhuriyeti Yuksek Konseyini ve ulkenin bagimsizligi savunmak icin Vilnius a akin etmeye basladi Darbe girisimi birkac can kaybi ve maddi hasarla sona erdi Ocak Olaylari olarak bilinen olaylar sonunda Sovyet Ordusu 13 kisiyi oldurmus ve yuzlerce kisiyi de yaralamisti Bir kisi de kalp krizinden hayatini kaybetmisti Litvanya nufusunun buyuk bir kismi Ocak Olaylarina katilmisti 4 Subat 1991 de Izlanda Litvanya nin bagimsizligini taniyan ilk ulke oldu 31 Temmuz 1991 de Sovyet paramiliter gucleri Belarus sinirinda 7 Litvanyali sinir muhafizini oldurdu 17 Eylul 1991 de Litvanya Birlesmis Milletler e kabul edildi 25 Ekim 1992 de vatandaslar su anki mevcut anayasayi kabul etmek icin yapilan referandumda oy kullandi 14 Subat 1993 te yapilan dogrudan genel secimlerde Algirdas Brazauskas bagimsizligin yeniden kazanilmasindan sonra ilk cumhurbaskani oldu 31 Agustos 1993 te Sovyet Ordusu nun son birlikleri de Litvanya dan ayrildi 31 Mayis 2001 de Litvanya Dunya Ticaret Orgutu ne WTO katildi Mart 2004 ten beri ise ulke NATO nun bir parcasidir 1 Mayis 2004 te Avrupa Birligi ne tam uye Aralik 2007 de de Schengen Anlasmasi na dahil olmustur 1 Ocak 2015 te euro bolgesine katilarak Avrupa Birligi nin ortak para birimini benimseyen ulke 4 Temmuz 2018 de resmi olarak OECD ye katildi Dalia Grybauskaite Litvanya nin ilk kadin cumhurbaskani 2009 2019 ve art arda iki donem icin yeniden secilen ilk kisi olma unvanina sahiptir 24 Subat 2022 de Litvanya Rusya nin Ukrayna yi isgali karsisinda olaganustu hal ilan etti Diger yedi NATO uyesi devletle birlikte guvenlik konularinda danismak uzere NATO nun 4 maddesini yururluge koydu 11 12 Temmuz 2023 tarihlerinde 2023 NATO zirvesi Vilnius ta gerceklestirildi CografyaLitvanya topografik haritasi Litvanya Avrupa kitasinin Baltik bolgesinde yer alir ve 65 300 km2 25 200 sq mi kadarlik bir alani kaplar 53 ve 57 kuzey enlemleri ile 21 ve 27 dogu boylamlari arasinda yer alir Kuron Dili nin bir kismi 21 nin batisinda kalir Yaklasik 99 kilometrelik kumlu bir kiyi seridine sahiptir ve bunun sadece 38 kilometresi acik Baltik Denizi ne bakar Bu diger iki Baltik devletine kiyasla en kisadir Kiyinin geri kalani Kuron kum yarimadasi tarafindan korunmaktadir Litvanya nin baslica sicak su limani olan Klaipeda Kuron Lagunu nun Litvanca Kursiu marios dar agzinda yer alir Bu sig lagun guneye dogru Rusya ya bagli Kaliningrad a kadar uzanir Ulkenin ana ve en buyuk nehri olan Neman Nehri ve bu nehrin kollarindan bazilari uluslararasi tasimacilikta kullanilir Litvanya Kuzey Avrupa Ovasi nin kenarinda bulunur Arazisi gecmiste Son Buzul Cagi nin buzullari tarafindan asindirilmis olup ilimli ovalar ve yaylalarin bir kombinasyonudur Ulkenin batisindaki yaylalarda ve dogusundaki daglik arazilerde morenler genis yer kaplar En yuksek noktasi ulkenin dogu kesiminde yer alan 294 metre yuksekligindeki dir Ulke cok sayida gole ornegin Vistytis Golu ve sulak alana sahiptir ve karisik orman bolgesi ulkenin 33 unden fazlasini kaplar Litvanya nin en buyuk golu Druksiai en derin golu Tauragnas ve en uzun golu dir 1989 yilinda Avrupa kitasinin sinirlari yeniden degerlendirildikten sonra Ulusal Cografi ve Ormancilik Bilgi Enstitusunden bilim insani Jean George Affholder Avrupa nin cografi merkezinin Litvanya da 54 54 K 25 19 D 54 900 K 25 317 D 54 900 25 317 Purnuskes centre of gravity koordinatlarinda oldugunu belirledi Bu nokta Litvanya nin baskenti Vilnius un 26 kilometre kuzeyindedir Affholder Avrupa nin geometrik seklinin agirlik merkezini hesaplayarak bu sonuca ulasmistir Iklim Litvanya hem deniz hem de karasal etkilerin goruldugu iliman bir iklime sahiptir Koppen iklim siniflandirmasina gore Dfb olarak tanimlansa da dar kiyi seridinde okyanusal iklime yakindir Kiyida ortalama sicakliklar Ocak ayinda 25 C ve Temmuz ayinda 16 C civarindadir Vilnius ta ise ortalama sicakliklar Ocak ayinda 6 C ve Temmuz ayinda 17 C civarindadir Yaz aylarinda gunduz 20 C yaygindir gece ise 14 C yaygindir Gecmiste sicakliklar 30 veya 35 C ye kadar cikmistir Bazi kislar oldukca soguk gecebilir 20 C hemen her kis gorulur Kisin ekstrem sicakliklar kiyi bolgelerinde 34 C ve Litvanya nin dogusunda 43 C olarak kaydedilmistir Yillik ortalama yagis miktari kiyida 800 mm Samogitia yaylalarinda 900 mm ve ulkenin dogu kesiminde 600 mm civarindadir Her yil kar yagisi olur ve ekimden nisana kadarki donemde kar yagabilir Bazi yillarda Eylul veya Mayis aylarinda sulu kar da gorulebilir Bati kesiminde buyume mevsimi 202 gun dogu kesiminde ise 169 gun surer Siddetli firtinalar Litvanya nin dogu kesiminde nadirdir ancak kiyi bolgelerinde yaygindir Baltik bolgesindeki en uzun sureli sicaklik kayitlari yaklasik 250 yil oncesine kadar uzanir Veriler 18 yuzyilin ikinci yarisinda sicak donemler 19 yuzyilin ise nispeten serin bir donem oldugunu gostermektedir 20 yuzyilin baslarindaki isinma egilimi 1930 larda zirveye ulasmis ardindan 1960 lara kadar suren daha kucuk bir soguma donemi gelmistir O zamandan beri bir isinma egilimi devam etmektedir Litvanya 2002 yilinda orman ve turba batakligi yanginlarina neden olan bir kuraklik yasamistir Cevre Litvanya nin tipik duz arazileri goller batakliklar ve ormanlarla doludur Litvanya da binlerce farkli gol bulunur ve kus bakisi bakildiginda gorseldeki gibi manzaralarla karsilasilabilir Avrupa nin en yuksek hareketli kumullari olan Kuron Dili nin yakinlarindaki kumullari UNESCO Dunya Mirasi Listesi nde yer almaktadir 1990 yilinda Litvanya nin bagimsizligini yeniden kazanmasinin ardindan 1992 yilinda Aplinkos apsaugos įstatymas Cevre Koruma Yasasi kabul edildi Bu yasa cevre koruma alanindaki sosyal iliskileri duzenlemek icin temel olusturdu ve Litvanya daki biyolojik cesitliligi ekolojik sistemleri ve peyzaji koruma konusunda tuzel ve gercek kisilerin temel hak ve yukumluluklerini belirledi Litvanya 2020 yilina kadar karbon emisyonlarini 1990 seviyesinin en az 20 si 2030 yilina kadar ise en az 40 i oraninda azaltmayi ve tum Avrupa Birligi uyeleriyle birlikte 2020 yilina kadar toplam enerji tuketiminin en az 20 sinin 2030 yilina kadar 27 yenilenebilir enerji kaynaklarindan karsilanmasini kabul etti 2016 yilinda Litvanya ozellikle etkili bir sise depozitosu yasasi yururluge koydu ve 2017 yilinda tum ambalajlarin 92 si toplandi Litvanya nin yuksek daglari yoktur ve manzarasi genel olarak cicek acan cayirlar sik ormanlar ve verimli tahil tarlalari ile karakterize olmustur Ancak eski Litvanyalilarin pagan tanrilari icin sunaklar yaktigi kalelerin bulundugu cok sayida tepe kaleleri ile birlikte one cikmaktadir Litvanya cogu kuzeydoguda bulunan 3 000 den fazla golle su kaynaklari acisindan oldukca zengin bir bolgedir Ulke uzun olan Neman Nehri basta olmak uzere bircok nehirle de sulanmaktadir Litvanya iki tur kara ekolojik bolgesine ev sahipligi yapmaktadir Orta Avrupa karma ormanlari ve Orman uzun zamandir Litvanya nin en onemli dogal kaynaklarindan biri olmustur Ormanlar ulkenin topraklarinin ucte birini kaplar ve kereste ile ilgili endustriyel uretim ulkenin endustriyel uretiminin neredeyse 11 ini olusturur Litvanya da bes milli park 30 bolgesel park 402 doga rezervi ve 668 devlet korumasi altindaki dogal miras alani bulunmaktadir 2018 yilinda Litvanya Iklim Degisikligi Performans Endeksi nde CCPI Isvec in ardinda besinci sirada yer almistir Biyocesitlilik Leylek Avrupa nin en yogun populasyonuna sahip olan Litvanya nin ulusal kusudur Litvanya ekosistemleri dogal ve yari dogal ormanlar batakliklar sulak alanlar ve cayirlar ve antropojenik tarimsal ve kentsel ekosistemleri icerir Dogal ekosistemler arasinda ulkenin 33 unu kaplayan ormanlar Litvanya icin ozellikle onem arz eder Sulak alanlar yukseltilmis batakliklar sazliklar gecis molozlari vb ulkenin 7 9 unu kaplar 1960 1980 yillari arasinda drenaj ve turba cikarimi nedeniyle sulak alanlarin 70 i kaybolmustur Sulak alan bitki topluluklarindaki degisiklikler yosun ve ot topluluklarinin agaclar ve calilarla yer degistirmesine neden olmus arazi islahindan dogrudan etkilenmeyen sazliklar ise su seviyesinin dusmesi sonucunda daha kuru hale gelmistir Litvanya da toplam uzunlugu 64 000 km olan 29 000 nehir bulunmaktadir ve Neman Nehri havzasi ulkenin 74 unu kaplar Barajlarin insasi nedeniyle potansiyel katadrom balik turlerinin ureme alanlarinin yaklasik 70 i yok olmustur Bazi durumlarda nehir ve gol ekosistemleri antropojenik otrofikasyondan etkilenmeye devam etmektedir Tarim arazileri Litvanya nin 54 unu olusturur Bu alanin yaklasik 70 i ekilebilir arazi ve 30 u cayir ve meralardan olusur Yaklasik 400 000 hektar tarim arazisi islenmemektedir ve yabani otlar ve istilaci bitki turleri icin ekolojik bir nis olarak islev gorur Mahsul alanlarinin genisletilmesiyle cok verimli ve pahali arazilerin bulundugu bolgelerde habitat bozulmasi meydana gelmektedir Gunumuzde tum bitki turlerinin 18 9 u bilinen mantar turlerinin 1 87 si ve bilinen liken turlerinin 31 i Litvanya Kirmizi Veri Kitabi nda yer almaktadir Liste ayrica tum balik turlerinin 8 ini de icermektedir Avciligin daha kisitli hale gelmesi ve kentlesmenin ormanlari yeniden dikmeye olanak tanimasiyla birlikte yaban hayati populasyonlari toparlanmistir ormanlar en dusuk seviyelerinden bu yana uc katina cikmistir Su anda Litvanya da her bir kilometrekarede yaklasik bes buyuk yaban hayvani veya toplamda yaklasik 250 000 buyuk yaban hayvani bulunmaktadir Her bolgede en yaygin buyuk yaban hayvani 120 000 bireyle karaca olup onu yaban domuzlari 55 000 takip eder Diger toynaklilar arasinda yaklasik 22 000 geyik 21 000 dama ve 7 000 adetle en buyukleri olan sigin bulunmaktadir Litvanya nin yirticilari arasinda ise en yaygin olani yaklasik 27 000 bireyle tilkilerdir Ancak mitolojide daha cok yer edinmis olan kurtlar Litvanya da sadece 800 populasyondan olusur Daha nadir olan vasaklar ise yaklasik 200 populasyona sahiptir Yukarida belirtilen buyuk hayvanlar Litvanya ormanlarinda yasayabilecek yaklasik 200 000 tavsani kapsamamaktadir Hukumet ve siyasetSeimas Litvanya ParlamentosuHukumet Litvanya 11 Mart 1990 da bagimsizligini yeniden ilan ettiginden bu yana guclu demokratik geleneklerini surmektedir Ilk bagimsiz genel secim 25 Ekim 1992 de gerceklestirildi ve secmenlerin 56 75 i yeni anayasa lehine oy kullandi Basta anayasanin kendisi olmak uzere ozellikle de cumhurbaskaninin rolune iliskin yogun tartismalar yasanmistir Konuyla ilgili kamuoyunun gorusunu almak amaciyla 23 Mayis 1992 de yapildi ve secmenlerin sadece 41 i Litvanya cumhurbaskaninin gorevlerinin yeniden duzenlenmesi yonunde oy kullanmistir Yari baskanlik sistemi uzerinde ise uzlasmaya varilmistir Litvanya devlet baskani dogrudan bes yillik bir donem icin secilen ve en fazla iki donem gorev yapan cumhurbaskanidir Baskan dis iliskileri ve ulusal guvenligi denetler ve ayni zamanda ordunun baskomutanidir Cumhurbaskani ayni zamanda basbakani ve basbakanin teklifi uzerine kabinenin geri kalanini ayrica bazi diger ust duzey memurlari ve Anayasa Mahkemesi disindaki tum mahkemelerin yargiclarini da atamaktadir Mevcut Litvanya devlet baskani Gitanas Nauseda 26 Mayis 2019 da yapilan secimin ikinci turunda Litvanya nin tum belediyelerini oybirligiyle kazanarak secildi Gitanas Nauseda Cumhurbaskani 2019 dan beriIngrida Simonyte Basbakan 2020 den beriViktorija Cmilyte Nielsen 2020 den beri Cumhurbaskani tarafindan Konstitucinis Teismas secilen uc yargic burada dokuz yil sureyle hizmet verir Bu mahkemeye Yargitay ve meclis baskanligi da ucer yargic secimi yapar Ulkede tek meclisli demokratik sistem vardir Yapilan secimle beraber dort yil sureyle 141 milletvekili belirlenir Secimlerde milletvekillerinin 71 i kendi secim bolgelerinden aldiklari oylarla geri kalan 70 milletvekili ise partilerinin ulkedeki genel oy ortalamasina gore mazbata almaya hak kazanir Partilerin Seimas a girebilmeleri icin ulke genelinde en az 5 oy almalari gereklidir Siyasi partiler ve secimler Litvanya dunyada kadinlara secimlerde oy kullanma hakki veren ilk ulkelerden biri olmustur Litvanyali kadinlar 1918 Litvanya Anayasasi ile oy kullanma hakkina sahip oldular ve bu haklarini ilk kez 1919 yilinda kullandilar Boylece Litvanya Amerika Birlesik Devletleri 1920 Fransa 1945 Yunanistan 1952 ve Isvicre 1971 gibi demokratik ulkelerden daha once bu hakki tanimis oldu Litvanya koalisyon hukumetlerinin yaygin oldugu kucuk partilerin yer aldigi parcali bircok partili sistem sergilemektedir Seimas icin olagan secimler her dort yilda bir Ekim ayinin ikinci Pazar gunu yapilir Secimlere katilabilmek icin adaylarin secim gunu itibariyla en az 25 yasinda baska bir devlete bagli olmamasi ve Litvanya da kalici olarak ikamet etmesi gerekmektedir Mahkeme tarafindan verilen bir cezayi secimden 65 gun once cekmekte olan veya cekecek olan kisiler aday olamazlar Ayrica yargiclar askeri hizmetteki vatandaslar profesyonel askeri hizmetteki askerler ve yasal kurum ve kuruluslarin gorevlileri de aday olamazlar Anavatan Birligi Litvanyali Hristiyan Demokratlar kazandi ve parlamentodaki 141 sandalyeden 50 sini elde etti Ekim 2020 de Anavatan Birligi Litvanyali Hristiyan Demokratlari TS LKD basbakan adayi Ingrida Simonyte iki liberal parti ile beraber merkez sag bir koalisyon kurdu 1990 yilinda imzalanan Litvanya Devleti nin Yeniden Kurulusu Yasasi nin yildonumunde Seimasta anma toreni duzenlenirken Torende Litvanya cumhurbaskani basbakan Seimas baskani ve diger ust duzey yetkililer yer almistir Litvanya cumhurbaskani ulkenin devlet baskani olup cogunluk oyu ile bes yillik bir sure icin secilir Secimler mevcut cumhurbaskaninin gorev suresinin bitiminden en fazla iki ay onceki son pazar gunu yapilir Secim gunu en az 40 yasinda olan ve Litvanya da en az uc yil ikamet eden adaylar parlamento uyesi olma kriterlerini de sagladiklari takdirde secimlere katilma hakkina sahiptir Ayni cumhurbaskani en fazla iki donem gorev yapabilir Gitanas Nauseda 2019 da bagimsiz bir aday olarak secimi kazanmistir Litvanya daki her belediye bir belediye meclisi ve belediye meclisinin bir uyesi olan bir belediye baskani tarafindan yonetilir Her belediye meclisindeki uye sayisi belediyenin buyuklugune bagli olarak 15 5 000 den az nufusu olan belediyelerde ile 51 500 000 den fazla nufusu olan belediyelerde arasinda degisir 2015 yilinda 1 524 belediye meclis uyesi secildi Belediye baskani haric meclis uyeleri nispi temsil sistemi kullanilarak secilir 2015 ten itibaren belediye baskani belediye sakinlerinin cogunlugu tarafindan dogrudan secilir Litvanya Sosyal Demokrat Partisi 2015 secimlerinde 372 belediye meclisi koltugu ve 16 belediye baskanligi ile en cok pozisyonu kazanmistir 2019 itibariyla Litvanya nin Avrupa Parlamentosundaki sandalye sayisi 11 dir Genel secimler diger AB ulkeleriyle ayni gun ve pazar gunu yapilir Oy kullanma hakki Litvanya vatandaslarina ve secim gunu en az 18 yasinda olan Litvanya da kalici olarak ikamet eden diger AB ulkelerinin vatandaslarina aciktir Secimlerde aday olabilmek icin adaylarin secim gunu en az 21 yasinda Litvanya vatandasi veya Litvanya da kalici olarak ikamet eden diger AB ulkelerinin vatandasi olmalari gerekmektedir Adaylar birden fazla ulkede secimlere katilamazlar Mahkeme tarafindan verilen bir cezayi secimden 65 gun once cekmekte olan veya cekecek olan kisiler aday olamazlar Ayrica hakimler askerlik yapan vatandaslar profesyonel askeri hizmetteki askerler ile yasal kurum ve kuruluslarin gorevlileri secimlerde aday olamazlar alti siyasi parti ve bir komite temsilcisi sandalye kazanmistir Andrius Kubilius liderligindeki Anavatan Birligi nin uc sandalyeyle cogunlugu sagladigi ise Litvanya nin parlamentodaki on bir sandalyesi toplamda sekiz adet parti arasinda paylasilmistir Hukuk ve kolluk kuvvetleri 1529 1795 arasi Litvanya hukukunun cekirdegi olarak kabul edilen Litvanya yasalarinin ilk kez yazili hale getirilmesi girisimi 1468 yilinda Buyuk Duk IV Kazimierz Jagiellon tarafindan kabul edilen ile gerceklesti 16 yuzyilda nin uc farkli baskisi olusturuldu Birinci Statu 1529 da Ikinci Statu 1566 da ve Ucuncu Statu 1588 de kabul edildi 3 Mayis 1791 de Avrupa nin ilk dunyanin ise ikinci kabul etti Ucuncu Statu Polonya Litvanya Birligi nin 1795 te ucuncu kez bolunmesine ragmen Litvanya topraklarinda 1840 a kadar kismen yururlukte kaldi 1934 1935 yillarinda Litvanya da gerceklestirildi Mahkumlar ilgili davada ve idama mahkum edildiler 1990 yilinda ulke bagimsizligini kazandiktan sonra Sovyet doneminden kalma kanunlar yaklasik on yil boyunca buyuk olcude degistirilerek yururlukte kaldi Mevcut Litvanya Anayasasi 25 Ekim 1992 de kabul edildi 2001 yilinda Seimas tarafindan onaylandi Bu kanunu 2003 yilinda Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu izledi Ceza hukukuna yaklasim dusman taraflar arasindaki rekabeti degil sorusturmaci bir sureci esas alir genellikle pratiklik ve gayriresmilik yerine sekilcilige ve rasyonalizme vurgu yapilir Normatif yasal duzenleme aksi belirtilmedikce Teises aktu registras ta yayimlandigi gunun ertesi gunu yururluge girer 1 Mayis 2004 ten itibaren Avrupa Birligi hukuku Litvanya hukuk sisteminin ayrilmaz bir parcasi olmustur Litvanya Sovyetler Birligi nden ayrildiktan sonra zorlu bir suc durumu ile karsi karsiya kalmis olsa da yillar icinde Litvanya kolluk kuvvetleri suclarla mucadele ederek ulkeyi gecmise kiyasla oldukca guvenli bir hale getirmistir Litvanya da suc oranlari hizla dusus gostermektedir Litvanya daki temel kolluk kuvvetleri yerel Lietuvos policija Litvanya Polisi komiserlikleridir Bu birimler Lietuvos policijos antiteroristiniu operaciju rinktine Aras Aras Litvanya Polis Teskilati Anti Teror Operasyonlari Ekibi Lietuvos kriminalines policijos biuras Litvanya Kriminal Polis Burosu Lietuvos policijos kriminalistiniu tyrimu centras Litvanya Polis Kriminal Arastirma Merkezi ve Lietuvos keliu policijos tarnyba Litvanya Yol Polisi Servisi tarafindan desteklenmektedir nda bir polis araci Vilnius 2017 yilinda Litvanya da toplam 63 846 suc kaydedildi Bunlarin buyuk bir kismini 19 630 vaka ile hirsizliklar olusturdu 2016 ya gore 13 2 azalma Agir suc iceren vaka sayisi ise 2 835 idi Bu tur suclar alti yildan fazla hapis cezasina yol acabilecek suclari kapsar ve bu tur vakalarda 2016 yilina gore 14 5 azalma gozlemlenmistir Toplamda 129 cinayet veya cinayete tesebbus vakasi meydana gelmis bu da 2016 ya kiyasla 19 9 luk bir dusus yasandigi anlamina gelmektedir Agir bedensel zarar vakalari ise 178 kez kaydedildi bu da 2016 ya gore 17 6 azalma demektir Kacakcilik gibi suclar da 2016 ya kiyasla 27 2 azaldi Ancak elektronik veri ve bilgi teknolojisi guvenligi alanindaki suclar ise 26 6 oraninda belirgin bir artis gostermistir 2013 yilina ait Eurobarometre arastirmasina gore Litvanyalilarin 29 u yolsuzlugun gunluk yasamlarini etkiledigini belirtti AB ortalamasi 26 Ayrica Litvanyalilarin 95 i ulkelerinde yolsuzlugun yaygin oldugunu dusunuyordu AB ortalamasi 76 ve 88 i rusvet ve baglanti kullanmanin belirli kamu hizmetlerini elde etmenin en kolay yolu olduguna inaniyordu AB ortalamasi 73 Ancak Transparency International in yerel subesine gore yolsuzluk seviyeleri son on yilda azalma gostermektedir 1996 yilinda askiya alinmis ve 1998 yilinda tamamen kaldirilmistir Litvanya AB de en yuksek mahkum sayisina sahip ulkedir Bilim insani Gintautas Sakalauskas a gore bu durum ulkedeki yuksek suc oranindan degil Litvanya nin yuksek baski duzeyinden ve hukumlulere duyulan guvensizlikten kaynaklanmaktadir Bu nedenle hukumluler siklikla hapis cezasina carptirilmaktadir Idari bolumler Alytus Kaunas Klaipeda Marijampole Panevezys Siauliai Taurage Telsiai Utena Vilnius Baltik Denizi Letonya Belarus Polonya Rusya Mevcut idari bolum sistemi 1994 yilinda kurulmus ve 2000 yilinda Avrupa Birligi nin gerekliliklerini karsilayacak sekilde degistirilmistir Ulkenin Litvanca tekil apskritis cogul apskritys 60 belediyeye Litvanca tekil savivaldybe cogul savivaldybes ve Litvanca tekil seniunija cogul seniunijos ayrilmistir 2010 yilinda il valiliklerinin apskrities virsininkas kaldirilmasindan bu yana belediyeler Litvanya da en onemli bir idari birim olmustur Bazi belediyeler tarihi olarak ilce belediyesi genellikle ilce olarak kisaltilir bazilari ise sehir belediyesi bazen sehir olarak kisaltilir olarak adlandirilmaktadir Her birinin kendi secilmis hukumeti vardir Belediye meclisi secimleri baslangicta her uc yilda bir yapilirken artik her dort yilda bir yapilmaktadir Meclis kasabalari yonetmek uzere ihtiyar atar 2015 ten beri belediye baskanlari dogrudan secilmektedir Oncesinde meclis tarafindan atanirlardi Sayisi 500 u gecen bucaklar en kucuk idari birimlerdir ve ulke yonetiminde bir rolleri yoktur Dogum ve olum kayitlarini tutmak gibi yerel kamu hizmetlerini saglarlar En cok sosyal alanda aktif olup ihtiyac sahibi bireyleri veya aileleri belirler ve refah ve diger yardim turlerini organize edip dagitirlar Bucaklar yerel sorunlari cozmede inisiyatife sahip olsa da bu yonetim birimleri nispeten cok onemli sorunlara cozum aramaz bir nevi arabuluculuk rolu ustlenir Il Yuzolcumu km2 Nufus 2023 GDP euro milyar Kisi basina dusen GDP euro Alytus ili 5 425 135 367 1 8 13 600Kaunas ili 8 089 580 333 13 7 23 900Klaipeda ili 5 209 336 104 7 0 21 300Marijampole ili 4 463 135 891 2 0 14 400Panevezys ili 7 881 211 652 3 6 17 100Siauliai ili 8 540 261 764 4 6 17 600Taurage ili 4 411 90 652 1 2 13 200Telsiai ili 4 350 131 431 2 2 16 900Utena ili 7 201 125 462 1 7 13 800Vilnius ili 9 731 851 346 29 4 35 300Toplam 65 300 2 860 002 67 4 23 800Disisleri 18 Eylul 1991 de Birlesmis Milletler e uye olan Litvanya bircok BM organizasyonuna dahil olmus ve bircok uluslararasi anlasmalara imza atmistir Ayrica Avrupa Birligi Avrupa Konseyi Avrupa Guvenlik ve Is Birligi Teskilati AGIT ile NATO ve Kuzey Atlantik Koordinasyon Konseyi uyesidir Litvanya 31 Mayis 2001 de Dunya Ticaret Orgutu ne 5 Temmuz 2018 de Ekonomik Is Birligi ve Kalkinma Orgutu ne OECD uye olmus ve diger Bati organizasyonlarina da uyelik basvurusunda bulunmustur Litvanya 149 ulke ile diplomatik iliskiler kurmustur 2011 yilinda Litvanya AGIT Bakanlar Konseyi Toplantisi na ev sahipligi yapmis 2013 yilinin ikinci yarisinda ise Avrupa Birligi nin donem baskanligini ustlenmistir Litvanya nin Avrupa Birligi baskanligina adanmis pul Litvanya Postasi 2013 Litvanya Kuzey Avrupa ulkeleri arasinda is birligi gelistirme konusunda da aktiftir ve Baltik Denizi Devletleri Konseyi uyesidir Litvanya Iskandinav ve diger iki Baltik ulkeleri ile NB8 formati dahilinde is birligi icindedir Benzer bir format olan NB6 AB uyesi Iskandinav ve Baltik ulkelerini bir araya getirir NB6 nin odak noktasi AB Konseyi ne ve AB disisleri bakanlari toplantilarina sunulacak pozisyonlari onceden tartismak ve uzerinde anlasmaktir Baltik Denizi Devletleri Konseyi CBSS 1992 yilinda Kopenhag da gayriresmi bir bolgesel siyasi forum olarak kuruldu Ana amaci bolge ulkeleri arasinda entegrasyonu tesvik etmek ve yakin iliskiler kurmaktir CBSS uyeleri arasinda Litvanya da dahil olmak uzere Almanya Avrupa Komisyonu Danimarka Estonya Finlandiya Isvec Izlanda Letonya Norvec Polonya ve Rusya yer alir Gozlemci ulkeler ise Amerika Birlesik Devletleri Belarus Birlesik Krallik Fransa Hollanda Ispanya Italya Romanya Slovakya ve Ukrayna dir ve Litvanya ortak hedeflere ulasmak ve is birligi icin yeni egilimler ve olasiliklari belirlemek amaciyla siyasi is birligi icindedir Konseyin bilgi ofisi Iskandinav kavramlarini yaymayi ve Iskandinav isbirligini tanitmayi amaclamaktadir Litvanya 2015 te Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyi gecici uyelerinden biriydi Temsilcileri sag tarafta yer almaktadir Litvanya bes Iskandinav ulkesi ve diger iki Baltik ulkesi ile birlikte NIB uyesidir ve cesitli strateji hedeflerinin gerceklestirilebilmesi adina subvansiyon odemesi almaktadir Ayrica yuksekogretim alanina yonelik NORDPLUS programi dahilindeki is birliginin de bir parcasidir Baltik Kalkinma Forumu BDF Baltik Denizi bolgesindeki buyuk sirketleri sehirleri is derneklerini ve kurumlari bir araya getiren bagimsiz bir kar amaci gutmeyen organizasyondur 2010 yilinda BDF nin 12 zirvesi Vilnius ta duzenlenmistir Polonya Litvanya nin karsi ragmen ulkenin bagimsizligini guclu bir sekilde desteklemistir Eski Solidarnosc lideri ve Polonya Cumhurbaskani Lech Walesa Litvanya hukumetini Polonyali azinligina karsi ayrimcilik yapmakla elestirmis ve Litvanya nin ni reddetmistir Litvanya Gurcistan ile de cok sicak iliskiler surdurmekte ve Gurcistan in Avrupa Birligi ve NATO uyelik hedeflerini guclu bir sekilde desteklemektedir 2008 Rusya Gurcistan Savasi sirasinda Rus askerleri Gurcistan in topraklarini isgal edip Tiflis e yaklasirken donemin cumhurbaskani Valdas Adamkus Polonya ve Ukrayna cumhurbaskanlariyla birlikte Gurculerin uluslararasi yardim talebine yanit olarak Tiflis e gitmistir Kisa sure sonra Litvanyalilar ve de savas magdurlari icin mali destek toplamaya baslamistir 2004 2009 yillari arasinda Dalia Grybauskaite Jose Manuel Barroso liderligindeki Avrupa Komisyonu nda Mali Programlama ve Butceden Sorumlu Avrupa Komiseri olarak gorev yapmistir 2023 Vilnius NATO zirvesinin konuklari Vilnius taki Baskanlik Sarayi nin avlusunda 2013 yilinda Litvanya iki yillik bir donem icin Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyi ne secilerek bu goreve secilen ilk Baltik ulkesi olmustur Uyeligi sirasinda Litvanya Ukrayna yi aktif bir sekilde desteklemis ve Ukrayna daki savas nedeniyle Rusya yi sik sik kinamistir Donbas taki savas ilerledikce Cumhurbaskani Dalia Grybauskaite Rusya Cumhurbaskani Vladimir Putin i Josef Stalin ve Adolf Hitler e benzetmis ve Rusya yi terorist devlet olarak nitelendirmistir 2018 yilinda Litvanya Letonya ve Estonya ile birlikte demokratik gelisim modeli ve kitadaki barisa katkilarindan dolayi ne de layik gorulmustur 2019 yilinda Litvanya Turkiye nin Kuzeydogu Suriye ye yonelik duzenledigi Baris Pinari Harekati ni kinamistir Aralik 2021 de Litvanya Tayvan la devam eden Cin in Litvanya dan tum ithalatlari askiya aldigini bildirmistir Litvanya istihbarat teskilatlarina gore 2023 yilinda Cin in Litvanya ya yonelik istihbarat faaliyetlerinde siber casusluk da dahil olmak uzere artis gorulmus ve Litvanya nin ic islerine ve dis politikasina daha fazla odaklanilmistir 2023 NATO Zirvesi Litvanya nin baskenti Vilnius ta duzenlenmistir Silahli kuvvetler 2014 Demir Kilic tatbikati sirasinda NATO muttefikleriyle birlikte yer alan Litvanya Ordusu askerleriLitvanya Ordusu askerleri Vilnius ta uniformalariyla yururken Bir subay elinde kilicla onde yer almaktadir Litvanya Silahli Kuvvetleri Litvanya Hava Kuvvetleri ve diger birimlerden Lojistik Komutanligi Egitim ve Doktrin Komutanligi Karargah Taburu olusan birlesik silahli kuvvetlerin adidir Ozel Harekat Kuvvetleri ve Askeri Polis dogrudan Savunma Sefi ne baglidir Yedek Kuvvetler ise nin komutasi altindadir Litvanya Silahli Kuvvetleri yaklasik 20 000 aktif personelden olusur ve gerektiginde yedek kuvvetler tarafindan desteklenebilir 2008 de sona erdirilen zorunlu askerlik uygulamasi 2015 te yeniden baslatilmistir Su anda Litvanya Silahli Kuvvetleri nin 30 asker ve subayi Birlesik Krallik Cibuti Irak Ispanya Italya Kosova Mozambik Orta Afrika Cumhuriyeti nde dokuz uluslararasi operasyonda yer almakla beraber Avrupa Birligi egitim misyonunda gorev yapmakta ve ayrica Ukraynali askerlere egitim vermektedir Litvanya Mart 2004 te tam uye olarak resmen NATO ya katildi NATO uyesi ulkelerin savas ucaklari Baltik hava sahasinin guvenligini saglamak icin Siauliai Hava Ussu nde konuslandirilmistir 2005 yazindan itibaren Litvanya Afganistan daki Uluslararasi Guvenlik Destek Gucu nun ISAF bir parcasi olarak Gur iline bagli Cagcaran kasabasinda bir ne PRT liderlik etti PRT Danimarka Izlanda ve ABD den personeli iceriyordu Afganistan in Kandehar ilinde de ozel harekat kuvvetleri bulunuyordu 1994 ten bu yana uluslararasi operasyonlara katilan Litvanya toplamda iki askerini kaybetmistir Tegmen Normundas Valteris Bosna da devriye aracinin mayina carpmasi sonucu hayatini kaybetti Cavus Arunas Jarmalavicius ise Afganistan daki Il Imar Ekibi kampina duzenlenen bir saldirida olumcul sekilde yaralandi Litvanya Ulusal Savunma Politikasi devletin bagimsizligini ve egemenligini toprak butunlugunu kara deniz ve hava sahasini ve anayasal duzenini korumayi amaclar Ana stratejik hedefleri ulkenin cikarlarini savunmak ve NATO ve Avrupa Birligi uyesi devletlerin misyonlarina katkida bulunacak ve katilacak sekilde silahli kuvvetlerin yeteneklerini surdurmek ve genisletmektir muharip kuvvetler arama kurtarma ile istihbarat operasyonlarindan sorumludur 5 000 sinir muhafizi Icisleri Bakanliginin denetimi altinda olup sinir koruma pasaport ve gumruk gorevlerinden sorumludur ve donanma ile birlikte kacakcilik ve uyusturucu kacakciligiyla mucadelede sorumluluk paylasir Ozel guvenlik departmani ise VIP koruma ve iletisim guvenligini saglamakla gorevlidir 2015 yilinda Litvanya Ulusal Siber Guvenlik Merkezi kuruldu Paramiliter bir organizasyon olan sivil savunma kurumu olarak faaliyet gostermektedir NATO ya gore Litvanya 2020 yilinda GSYIH sinin 2 13 unu ulusal savunmaya ayirmistir Uzun sure ozellikle 2008 kuresel mali krizinden sonra Litvanya savunma harcamalari konusunda NATO muttefiklerinin gerisinde kalmistir Ancak son yillarda fonlari hizla artirarak 2019 da NATO nun 2 yonergesini asmistir Litvanya Cumhurbaskani Gitanas Nauseda 22 Nisan 2022 de yaptigi bir toplantida Rusya nin Ukrayna yi isgalinin ardindan NATO nun Litvanya da ve Avrupa nin dogu kanadinda daha fazla asker konuslandirmasi gerektigini belirtti Insan haklari Litvanya da insan haklari ulkenin bagimsizligini kazandigi 1990 yilindan bu yana onemli olcude gelisme gostermistir Sinir Tanimayan Gazeteciler in 2024 Basin Ozgurlugu Endeksi nde on ucuncu sirada yer alan Litvanya da cesitli yasal ve etik ihlallere ragmen gazetecilerin nispeten elverisli bir ortamda calistigi bildirilmistir Ulkede 2000 2010 yillari arasinda yerel ve bolgesel basinin sik sik kisisel haklari ihlal etmekle suclanmasi nedeniyle mahkemelerde toplam 677 dava acilmistir Freedom House tarafindan da ozgur ulkeler kategorisinde siniflandirilan ulkeAvrupa Insan Haklari Sozlesmesi ne taraf olan Litvanya vatandaslarina genis kapsamli haklar ve ozgurlukler saglamaktadir Ulkede ifade ozgurlugu basin ozgurlugu ve toplanma ozgurlugu anayasal guvence altinda olsa da hukumetin son yillarda bunu kontrolu altina almaya odaklandigi gozlemlenmektedir Vilnius ta yaklasik 10 000 kisinin katilim gosterdigi 2019 2011 yilinda Aile Ici Siddete Karsi Koruma Yasasi kabul edilmistir LGBT bireylerin haklari konusunda da ilerlemeler kaydedilmesine karsin toplumsal kabulun hala sinirli oldugu ulkede bireyler ayrica bir takim yasal zorluklarla da yuzlesebilmektedir Litvanya Cumhuriyeti yasalari Litvanya da ikamet eden devlete bagli veya devlet destekli okul oncesi kurumlarda genel egitim kurumlarinda kendi ana dillerinde ders gorme hakkini garanti etmektedir Yine de ulkede Cingene Yahudi ve azinliga karsi ayrimcilik vakalari gorulebilmektedir Vilnius bolgesinde yasayan Polonyali azinligin aslinda Polonyalilastirilmis Litvanlar oldugunu ve gercekte nereye ait olduklarini anlamaktan aciz olduklarini ifade eden Litvanya nin eski egitim ve bilim bakani Zigmas Zinkevicius bu azinligi yeniden her ozverili Litvanyalinin bir gorevi oldugunu soylemistir EkonomiEstonya Letonya ve Litvanya da kisi basina dusen reel GSYIH gelisimiKisi basina dusen GSYIH ye gore Litvanya illeri 2022Dunyanin geri kalaniyla karsilastirildiginda Litvanya nin kisi basina dusen GSYIH si 2022 Litvanya Dunya Bankasi tarafindan yuksek gelirli bir ekonomi olarak siniflandirilan acik ve karma bir ekonomiye sahiptir 2017 itibariyla en buyuk uc sektor gayrisafi yurt ici hasilanin GSYIH 67 sini olusturan hizmet 29 unu teskil eden sanayi ve 3 unu meydana getiren tarimdir Litvanya 2004 yilinda NATO ve Avrupa Birligi ne 2007 de Schengen Bolgesi ne ve 2018 de Ekonomik Is Birligi ve Kalkinma Orgutu ne OECD katilmistir 1 Ocak 2015 te ulusal para birimi olarak lita euro ile EUR 1 00 LTL 3 45280 oranindayken degistirmistir Tarim urunleri ve gida ihracatin 18 ini olustururken diger onemli sektorler arasinda kimyasal urunler ve plastikler 18 makine ve cihazlar 16 mineral urunler 15 ile ahsap ve mobilya 13 yer almaktadir 2016 itibariyla ihracatin yarisindan fazlasi Rusya 14 Letonya 10 Polonya 9 Almanya 8 Estonya 5 Isvec ve Birlesik Krallik 4 olmak uzere yedi ulkeye yonelmektedir Ihracat 2017 de GSYIH nin 81 ine denk gelmektedir GSYIH 2009 a kadar gecen on yil boyunca cok yuksek reel buyume oranlari sergilemis ve 2007 de 11 ile zirve yapmistir Bu nedenle ulke sikca Baltik Kaplani olarak anilmistir Ancak 2007 2008 finansal krizi neticesinde 2009 da GSYIH 15 daralmis ve issizlik orani 2010 da 17 8 e ulasmistir Bu tarihten itibaren buyume oldukca yavaslamistir Uluslararasi Para Fonuna IMF gore mali kosullar buyumeyi tesvik edici nitelikte olup finansal saglamlik gostergeleri guclu kalmaktadir Kamu borc orani 2016 da GSYIH nin 40 i iken 2008 de 15 ine denk gelmekteydi Dogrudan yabanci yatirimin FDI 95 ten fazlasi Avrupa Birligi ulkelerinden gelmektedir Isvec tarihsel olarak en buyuk yatirimci olup ulkedeki dogrudan yabanci yatirimin 20 ila 30 arasinda bir oranini olusturmaktadir Litvanya ya yapilan dogrudan yabanci yatirim 2017 de hizla artti ve simdiye kadar kaydedilen en yuksek sifirdan yatirim projesi sayisina ulasti Ayni sene Litvanya yatirim projelerinin ortalama is degeri acisindan Irlanda ve Singapur dan sonra ucuncu sirada yer almistir ABD 2017 de toplam dogrudan yabanci yatirimin 25 i ile onde gelen kaynak ulke olmustur Hemen ardindan her biri toplam proje sayisinin 11 ini temsil eden Almanya ve Birlesik Krallik bulunmaktadir Eurostat verilerine gore 2017 de ulkenin ihracat degeri sadece Baltik ulkelerinde degil tum Avrupa da 17 ile en hizli buyumeyi kaydetmistir 2004 ile 2016 arasinda Litvanyalilarin beste biri oncelikle yetersiz gelir nedeniyle ya da egitim arayisiyla emekliye ayrilmistir Uzun vadeli goc ve ekonomik buyume isgucu piyasasinda bir kitliga ve maas artisinin isgucu verimliligindeki artistan daha buyuk olmasina neden olmustur 2022 de issizlik 5 5 e dusmustur 2022 itibariyla Litvanyalilarin kisi basina dusen milli gelir 32 000 dolar ortalama ise 70 000 dolar iken toplam milli gelir 147 milyar dolardi 2023 un ikinci ceyregi itibariyla Litvanya da ortalama aylik brut maas 2 000 euro idi Litvanya artan oranli bir vergi tarifesi yerine duz oranli vergi sistemini uygulamaktadir Kisisel gelir vergisi 15 ve kurumlar vergisi 15 oranlari Avrupa Birligi nin en dusukleri arasindadir Ulkede sermaye uzerindeki dolayli vergi orani 9 8 Avrupa Birligi ndeki en dusuk orandir Kurumlar vergisi orani 15 ve kucuk isletmeler icin 5 dir Ulkede yedi adet serbest ekonomik bolge faaliyet gostermektedir Gelismekte olan bilgi teknolojisi sektoru geliri 2016 da 2 milyar euroya ulasmistir Sadece 2017 de hukumet ve Litvanya Merkez Bankasi nin prosedurleri basitlestirmesinin bir sonucu olarak 35 adet FinTech sirketi Litvanya ya gelmistir Avrupa nin ilk uluslararasi Blockchain Merkezi 2018 de Vilnius ta acilmistir 2018 de Google Litvanya da bir odeme sirketi kurmustur Sirketler 2023 mali yili itibariyla gelirlerine gore Litvanya nin en buyuk sirketleri Sira Isim Merkez Gelir milyar Calisan sayisi Endustri0 1 AB Mazeikiai 6 427 1 545 Petrol benzin0 2 UAB Vilnius 2 143 11 704 Perakendecilik0 3 UAB Vilnius 1 381 404 Enerji0 4 AB Panevezys 1 177 2160 5 UAB Vilnius 1 154 1 025 Akaryakit istasyonu0 6 UAB Vilnius 0 897 1 1970 7 UAB Vilnius 0 887 5 650 Perakendecilik0 8 UAB Vilnius 0 821 1 556 Biyoteknoloji ilac sektoru0 9 Lidl Lietuva UAB Vilnius 0 819 3 071 Perakendecilik0 10 UAB Kaunas 0 806 1 260 Toptancilik lojistikTarim Litvanya da tarim Cilali Tas Devri ne milattan once 3000 ile 1000 yillari arasina kadar uzanan bir maziye sahiptir Asirlar boyunca da Litvanya nin en muhim mesguliyetlerinden biri olmustur Litvanya nin 2004 yilinda Avrupa Birligi ne katilimi ulke icin tarimda yeni bir devri baslatmistir Avrupa Birligi gida emniyeti ve temizligi hususunda pek yuksek standartlar takip etmektedir 1999 yilinda Seimas tarafindan Urun Guvenligi Kanununu ve 2000 yilinda da bir Gida Kanunu kabul edilmistir Zirai piyasadaki reformlar bu iki kanun esas alinarak icra edilmistir 2016 yilinda zirai uretim 2 3 milyar euro olarak gerceklesmistir Hububat mahsulleri en buyuk kismi 5710 ton teskil ederken diger onemli turler arasinda seker pancari 934 ton kanola 393 ton ve patates 340 ton yer aldi Yabanci pazarlara toplam 4 385 milyon euro degerinde urun ihrac edildi Bunun 3 165 milyon euroluk kismi Litvanya menseli urunlerdi Tarim ve gida urunlerinin ihracati tum mal ihracatinin 19 unu olusturmustur Organik tarim giderek daha populer hale gelmektedir Organik yetistirici ve uretici statusu kamu kurumu Ekoagros tarafindan verilmektedir 2016 yilinda 2539 boyle ciftlik 225 542 hektar alani kaplamaktaydi Bu alanlarin 43 u tahillar 31 i cok yillik otlar 14 u baklagiller ve 12 si diger bitkilerden olusuyordu Bilim ve teknoloji Litvanyali agir silah uzmani cok kademeli roket kavramini gelistirmis ve yayginlastirmistir 1579 yilinda Vilnius Universitesinin kurulusu Litvanya da ilmi ve akademik bir toplulugun gelismesinde muhim bir etken olmustur Universite Georg Forster gibi onemli bilim insanlarini ve dusunurleri agirlamistir 17 asir topcu mutehassisi roket endustrisinin muessisi olarak kabul edilir Artis Magnae Artilleriae adli eseri Avrupa da temel bir topcu el kitabi olarak kullanilmistir ve roketlerin askeri ve sivil maksatlar icin kalibresi insasi uretimi ve hususiyetleri hakkinda genis bir bolum ihtiva etmektedir Botanist 1771 1849 Samogit lehcesiyle yazilmis Litvanya florasinin ilk sistematik rehberi olan Taislius auguminis Botanik adli eseri Latin Litvanca bitki isimleri sozlugunu ve ilk Litvanya cografya ders kitabini telif etmistir one suren Alman bilim insani 1785 1822 Geduciai malikanesinde yasamis ve calismis koylulerin egitimini ve refahini artirma gayretleriyle mahalli bir sohret kazanmistir 20 yuzyilin dunya savaslari Litvanya bilim ve akademisini ciddi sekilde olumsuz etkilese de Litvanyali bilim insanlari ve akademisyenler ozellikle yurt disinda basarili olmuslardir Bunlar arasinda filozof hukukcu havaci yonetim teorisyeni arkeolog Marija Gimbutas primatolog Birute Galdikas dilbilimci ve Orta Cag tarihcisi bulunmaktadir Vilnius Universitesine uzun bir sure rektorluk yapmis olan matematikci ise alanindaki calismalariyla taninmaktadir Kubilius teoremi ve de calismalari dahilindedir Kubilius universitenin Ruslastirilma girisimlerine karsi da basarili bir sekilde direnmistir Lazer ve biyoteknoloji Litvanya bilimi ve yuksek teknoloji endustrisinin amiral gemisi alanlaridir Sviesos konversija Isik Donusumu DNA arastirmalari oftalmolojik ameliyatlar ve nanoteknoloji uygulamalarinda 80 pazar payina sahip bir lazer sistemi gelistirmistir Vilnius Universitesi Lazer Arastirma Merkezi oncelikle onkolojik hastaliklara yonelik dunyanin en guclu femtosaniyelik lazerlerinden birini gelistirmistir 1963 yilinda ve meslektaslari astronomide kullanilan buldular bilim insani A Ragauskas tarafindan noninvazif kafa ici basinc ve kan akisi olcum cihazlari gelistirildi Kestutis Pyragas gecikmeli geri bildirim kontrolu yontemi olan kaos teorisinin incelenmesine katkida bulundu sahibi CRISPR ozellikle de CRISPR ile ilgili kesifleriyle taninir Litvanya ve olmak uzere uzaya toplam uc uydu firlatmistir ve te bulunmaktadir Toplamda on bes Ar Ge muessesesi na uyedir Litvanya Avrupa Uzay Ajansi ile is birligi icinde olan ulkelerden bir tanesidir etnik olarak Litvanyali tek astronottur Litvanya 2018 yilinda CERN uye devleti olmustur En ileri bilimsel arastirmalar Yasam Bilimleri Merkezi Fizik Bilimleri ve Teknoloji Merkezi nde yurutulmektedir 2016 yili hesaplamalarina gore Litvanya nin biyoteknoloji ve yasam bilimleri sektorunun yillik buyume orani son 5 yilda 22 oldu Litvanya yasam bilimleri ve biyoteknoloji endustrisinde 16 akademik kurum 15 Ar Ge merkezi bilim parklari ve inovasyon vadileri ve 370 den fazla uretici faaliyet gostermektedir 2008 yilinda Litvanya bilimsel arastirma altyapisini gelistirmek ve is ile bilim isbirligini tesvik etmek amaciyla Vadi gelistirme programi baslatildi Toplamda bes Ar Ge Vadisi kurulustur Jurinis deniz teknolojileri Nemunas tarim biyoenerji ormancilik Sauletekis lazer ve isik yari iletken maddeler Santara biyoteknoloji tip Santaka surdurulebilir kimya ve eczacilik Litvanya Inovasyon Merkezi yenilikler ve arastirma kurumlari icin destek saglamak amaciyla kurulmustur Litvanya nde orta siralarda yer almakta ve Avrupa Inovasyon Siralamasi na gore AB ulkeleri arasinda 15 siradadir Litvanya 2023 Kuresel Inovasyon Endeksi nde 34 sirada yer almistir Turizm Ulkedeki populer termal tesis sehirlerinden biri olan Druskininkai 2023 yili istatistiklerine nazaran Litvanya yi ziyaret eden yabanci turistlerin sayisi 1 4 milyonu bulmus ve bu turistler en az bir gece ikamet etmislerdir En fazla turist Polonya dan 173 500 Letonya dan 144 300 Belarus tan 141 900 Almanya dan 127 400 Birlesik Krallik tan 74 200 Amerika Birlesik Devletleri nden 69 700 Ukrayna dan 67 000 ve Estonya dan 61 300 gelmistir Dahili turizm de artis gostermektedir Halihazirda Litvanya da yaklasik 1000 e yakin turistik mekan mevcuttur Cogunlukla turistler Vilnius Klaipeda ve Kaunas gibi buyuk sehirleri ve Palanga gibi sahil tatil beldelerini ve Druskininkai ve Birstonas gibi kaplica sehirlerini ziyaret etmektedir Sicak hava balonu bilhassa Vilnius ve Trakai de ragbet gormektedir Bisiklet turizmi de bilhassa Litvanya Kiyi Bisiklet Rotasi nda gelisme gostermektedir EuroVelo rotalari EV10 EV11 EV13 Litvanya dan gecmektedir Bisiklet yollarinin toplam mesafesi 3769 km olup bunun 1988 km si asfalt kaplamadir ve kus gozlemciligi ile meshurdur 2027 yilina kadar 3 2 milyar ya yani GSYIH nin 7 sine yukselmesi beklenen turizm gelirleri 2023 te 1 7 milyar ya yani GSYIH nin 2 3 une dusmustur Bununla birlikte COVID 19 pandemisinden sonra turizm tekrar bir ivme kazanmaktadir AltyapiIletisim Litvanya gelismis bir iletisim altyapisina sahiptir Ulkede 2 8 milyon vatandas ve 5 milyon SIM kart bulunmaktadir LTE 4G mobil agi Litvanya nin 97 sini kapsamaktadir Sabit telefon hatlarinin kullanimi mobil hucresel hizmetlerin hizli genislemesi nedeniyle hizla azalmaktadir 2017 yilinda Litvanya ortalama mobil genis bant hizlarinda dunya genelinde ilk 30 da ve ortalama sabit genis bant hizlarinda ilk 20 de yer aldi Ayni yil ulke 4G LTE yayginligi acisindan dunya genelinde 7 sirada yer aldi 2016 yilinda Birlesmis Milletler in e katilim endeksinde Litvanya 17 sirada yer almistir Litvanya da dort adet TIER III veri merkezi bulunmaktadir Cloudscene e gore Litvanya veri merkezi yogunlugu acisindan dunya genelinde 44 sirada yer almaktadir 2005 2013 yillari arasinda gerceklestirilen uzun vadeli proje olan Kirsal Alanlar Genisbant Agi nin Gelistirilmesi RAIN projesi kirsal bolgelerdeki sakinlere devlet ve belediye yetkililerine ve isletmelere fiber optik genis bant erisimi saglama amaciyla baslatildi RAIN altyapisi 51 iletisim operatorunun musterilerine ag hizmeti sunmasina olanak tanimaktadir Proje Avrupa Birligi ve Litvanya hukumeti tarafindan finanse edilmistir 2017 yilinda Litvanya hanelerinin 72 si internete erisim saglamakta olup bu oran AB nin en dusuk oranlarindan biriydi ve 2016 da CIA World Factbook a gore ulke dunya genelinde 97 siradaydi 2021 yili itibariyla ulkede 2 4 milyon internet kullanicisi bulunmaktadir FTTH Council Europe a gore Eylul 2016 itibariyla Litvanya Avrupa da en yuksek FTTH eve kadar fiber yayginlik oranina sahiptir 36 8 Ulasim Litvanya daki baslica otoyollarin harita uzerinde gosterimi Litvanya demiryolu baglantisina ilk kez 19 yuzyilin ortalarinda Sankt Peterburg Varsova Demiryolu insa edildiginde kavustu Bu hat Daugavpils ten baslayarak Vilnius ve Kaunas uzerinden Virbalis e kadar uzaniyordu Ilk ve halen faaliyette olan tek ise 1860 yilinda tamamlanmistir Bugun Litvanya da demiryolu tasimaciligi 1 762 km uzunlugunda ve 1 520 mm genisligindeki Rus hat acikligina sahip demiryollarindan olusur Bu hatlarin 122 km lik kismi elektrifikasyona sahiptir Ancak bu demiryolu agi Avrupa standart hat acikligi ile uyumsuz oldugundan trenlerin degistirilmesi gerekmektedir Litvanya da ayrica 115 km uzunlugunda standart hat acikligina sahip demiryolu hatlari da bulunmaktadir Ulkede tasinan tum yurt ici yuklerin yarisindan fazlasi demiryolu ile tasinmaktadir Helsinki Tallinn Riga Kaunas Varsova ve Berlin i birbirine baglayacak olan Trans Avrupa standart hat olculu Rail Baltica demiryolu hattinin insaati ise devam etmektedir Litvanya daki demiryolu hatlarinin cogunu isleten 2017 yilinda Avrupa Birligi tekel karsiti yasalarini ihlal etmesi ve haksiz rekabet gerekcesiyle AB tarafindan cezalandirilmistir Ulastirma sektoru Litvanya ekonomisindeki ucuncu en buyuk sektordur Litvanyali nakliye sirketleri 2016 ve 2017 yillarinda buyuk ve rekor kiran kamyon siparisleriyle dikkat cekti Litvanya daki ticari kamyon trafiginin neredeyse 90 i uluslararasi tasimacilik dahilindedir ve bu oran Avrupa Birligi ulkeleri arasinda en yuksektir 1924 te yapimi tamamlanan Litvanya genis ve kapsamli bir otoyol agina sahiptir Dunya Ekonomik Forumu WEF Litvanya yollarini 7 uzerinden 4 7 puanla degerlendirirken Litvanya Karayolu Idaresi LAKD bu yollari 10 uzerinden 6 5 olarak derecelendirmistir Litvanya nin tek ticari yuk limanidir 2011 yilinda toplam 45 5 milyon tonluk yuk elleclenmistir AB nin en buyuk 20 limani arasinda yer almamakla birlikteBaltik Denizi bolgesinin sekizinci en buyuk limani olan Klaipeda Limani surekli genisleme planlariyla buyumeye devam etmektedir 2022 yili itibariyla Litvanya Ic Su Yollari Idaresi LIWA Litvanca Vidaus vandens keliu direkcija Nemunas Nehri nde yuk tasimaciligini yeniden canlandirmak icin bir strateji gelistirmistir Elektrikli gemi filosu Baltik Denizi kiyisindaki Klaipeda Limani ile Kaunas taki sanayi ve ulasim merkezi arasinda 260 km yol kat edecektir Bu proje toplamda 75 7 milyon euro baslangic yatirimi gerektirmekte olup yillik 48 000 adet kamyon seferine olan ihtiyaci ortadan kaldirmayi hedeflemektedir Litvanya nin en buyuk havalimani olan Vilnius Uluslararasi Havalimani 2023 yilinda 4 406 019 yolcuya hizmet vererek Avrupa nin en yogun 100 havalimani arasinda 97 sirada yer almistir Ulkedeki diger uluslararasi havalimanlari arasinda ve Siauliai Uluslararasi Havalimani bulunmaktadir Kaunas Uluslararasi Havalimani 2011 yilinda duzenli ticari kargo trafigine baslayan kucuk bir ticari kargo havalimanidir Kaunas ve Klaipeda yi birbirine baglayan Marvele deki ic nehir yuk limani ise 2019 yilinda ilk yukunu almistir Su kaynaklari ve sanitasyon Birstonas taki maden suyu kaynagi Litvanya Avrupa nin en buyuk tatli su kaynaklarina sahip ulkelerden biridir Avrupa da sadece Litvanya ve Danimarka tamamen tatli yeralti suyuna sahiptir Litvanyalilar gunde yaklasik 0 5 milyon metrekup su tuketirler ki bu kesfedilmis tum tatli yeralti suyu kaynaklarinin sadece 12 14 unu olusturur Icme suyu yeryuzu yuzeyindeki kirlilikten korunan derin katmanlardan geldiginden ulkedeki su kalitesi cok yuksektir Sondaj derinligi genellikle 30 50 metre arasinda olsa da Klaipeda Bolgesi nde bu derinlik 250 metreye kadar ulasabilir Bu ozellikleri sayesinde Litvanya merkezi su temini icin yeralti suyunu kullanan az sayidaki Avrupa ulkesinden biridir Genis yeralti tatli su rezervleri ile Litvanya mineral acisindan zengin suyu diger ulkelere ihrac eder Onaylanmis mineral su miktari yilda yaklasik 2 7 milyon metrekup olup uretim toplam mineral su kaynaklarinin sadece 4 5 ini kapsar Vilnius merkezi su teminini kirlenmeden korunan ve insan sagligina zararli nitrat veya nitrit icermeyen derin su kaynaklarindan saglayan tek Baltik baskentidir Litvanya da su kimyasal kullanilmadan temizlenir Ulkede tuketilen suyun yaklasik 20 si filtrelenmemis cok yuksek kalitedeki sudur Enerji Klaipeda Limani ndayken Enerji ithalatini ve kaynaklarini cesitlendirmek Litvanya nin temel enerji stratejisidir 2012 de Lietuvos Seimas tarafindan belirlenen Ulusal Enerji Bagimsizlik stratejisinde uzun vadeli hedefler tanimlandi Bu stratejik enerji bagimsizligi girisimlerinin toplam maliyetinin 6 3 ila 7 8 milyar Euro arasinda olacagi ve yillik olarak 0 9 ila 1 1 milyar Euro tasarruf saglayacagi ongorulmektedir nin kapatilmasindan sonra Litvanya elektrik ihracatcisindan ithalatcisina donustu Birinci unite Litvanya nin Avrupa Birligi ne katilim sarti olarak Aralik 2004 te ikinci unite ise 31 Aralik 2009 da kapatildi nin insasi icin oneriler sunuldu Ekim 2012 de yapilan baglayici olmayan referandumda secmenlerin 63 u yeni bir nukleer santral istemedigini belirtti ve bu durum Visaginas projesinin gelecegini belirsiz hale getirdi Litvanya nin elektrik enerjisinin ana kaynagi dir Bunun yani sira ve de ulkenin onemli enerji kaynaklari arasindadir Kruonis Pompali Depolama Santrali Baltik ulkeleri arasinda guc sistemi operasyonlarini duzenleyen tek santraldir ve 12 saat boyunca 900 MW uretim kapasitesine sahiptir 2015 yili itibariyla Litvanya elektrik enerjisinin 66 sini ithal edilmekteydi Ulkenin ilk jeotermal isitma tesisi olan Baltik Denizi bolgesinde 2004 yilinda kurulmustur Isvec Litvanya arasi denizalti elektrik baglantisi ve Litvanya Polonya elektrik baglantisi 2015 yilinin sonunda hizmete girmistir 2018 yilinda Baltik ulkelerinin elektrik sebekesinin ile uyumlu hale getirilmesi sureci baslamistir 2016 da Litvanya da tuketilen elektrigin 20 8 i yenilenebilir kaynaklardan elde edilmistir Litvanya nin dogalgaz piyasasinda Rus Gazprom un etksini kirma amaciyla Baltik bolgesindeki ilk buyuk olcekli LNG ithalat terminali olan 2014 yilinda Klaipeda limaninda kurulmustur Klaipeda LNG terminali Litvanya nin enerji piyasasini cesitlendirme hedefini vurgulamak adina Ingilizce Independence ismiyle anilmaktadir Norvecli Equinor sirketi 2015 ten 2020 ye kadar yillik 540 milyon metrekup dogalgaz tedarik etmistir Terminal gelecekte Litvanya nin talebini 100 Letonya ve Estonya nin taleplerini ise 90 oraninda karsilayacak kapasitededir 2022 yilinda faaliyete gecen Litvanya Polonya Dogalgaz Boru Hatti GIPL iki ulke arasinda dogalgaz baglantisini saglamaktadir DemografiLitvanya nin nufus yogunlugunun belediyelere gore dagilimi Cilali Tas Devri nden bu yana Litvanya nin demografik yapisi oldukca homojen kalmistir Gunumuz Litvanlarinin atalariyla benzer genetik yapiya sahip olma olasiligi yuksektir Litvanya nufusu etnik alt gruplar arasinda belirgin genetik farkliliklar gostermeyen homojen bir yapiya sahiptir 2004 yilinda Litvanya nufusu uzerinde yapilan mitokondriyal DNA MtDNA analizi Litvanlarin Kuzey ve Dogu Avrupa daki Slav ve Fin Ugor dillerini konusan topluluklara genetik olarak yakin oldugunu ortaya koymustur Y Kromozomu SNP haplogrup analizi ise Litvanlarin genetik olarak en cok Letonlar ve Estonlarla iliskili olduklarini gostermistir 2021 yilinda nufusun yas dagilimi su sekildeydi 0 14 yas 14 86 erkek sayisi 214 113 kadin sayisi 203 117 15 64 yas 65 19 erkek sayisi 896 400 kadin sayisi 934 467 65 yas ve uzeri 19 95 erkek sayisi 195 269 kadin sayisi 365 014 Litvanya nin dogurganlik orani duzeyinin altindadir 2021 de Litvanya da toplam dogurganlik orani kadin basina 1 34 cocuk olarak kaydedilmistir ve kadinlarin dogum yapma yasi ortalama 30 3 yildir Ilk dogum yasi ise ortalama 28 2 yildir 15 44 yas araliginda cinsiyet orani erkek lehinedir ve her kadin basina 1 0352 erkek dusmektedir 2021 itibariyla dogumlarin 25 6 si evli olmayan kadinlar tarafindan gerceklestirilmistir Ayni yil kadinlar icin ilk evlenme yasi ortalama 28 3 yil erkekler icin ise 30 5 yil olarak belirlenmistir Etnik gruplar ve diller Etnik kokenlerine gore Litvanya nufusu 2024 Litvanlar 82 6Polonyalilar 6 3Ruslar 5 0Belaruslular 2 1Ukraynalilar 1 7Diger 2 3 Litvanya Baltik Devletleri arasinda en homojen nufusa sahip ulkedir Etnik Litvanlar ulke nufusunun yaklasik beste dordunu olusturmaktadir 2024 yili itibariyla yaklasik 2 8 milyon olan Litvanya nufusunun 82 6 sini resmi dil olan Litvancayi konusan Litvanlar olusturmaktadir Polonyalilar 6 3 Ruslar 5 0 Belaruslular 2 1 ve Ukraynalilar 1 7 ulkenin en buyuk azinlik gruplaridir Litvanya daki en buyuk azinlik olan Guneydogu Litvanya daki Vilnius Bolgesi nde yogunlasmistir en 76 3 en ise 46 8 oraniyla cogunlugu olusturmaktadirlar Ikinci buyuk azinlik olan Ruslar 47 4 en 17 2 ve Klaipeda da 16 yasamaktadir Yaklasik 2 250 Cingene cogunlukla Vilnius Kaunas ve Panevezys te bulunmakta ve cesitli fon ve Ulusal Azinliklar ve Goc Dairesi gibi azinlik orgutlerince desteklenmektedirler Tatar ve Karay topluluklari yuzyillardir Litvanya da yasamaktadir ve 2021 yilinda ulkede kayitli yaklasik 2 150 Tatar ve 196 Karay bulunmaktaydi Resmi dil Litvanca olmakla birlikte bazi bolgelerde Lehce Rusca Belarusca ve Ukraynaca gibi azinlik dilleri de konusulmaktadir Azinliklarin ve bu dillerin en yogun oldugu bolgeler Salcininkai Visaginas ve Vilnius ilce belediyesidir Litvanya daki uyeleri Yidis dilini konusmaktadir Devlet yasalari azinlik dillerinde egitimi garanti altina almakta ve azinliklarin yogun olarak yasadigi bolgelerde Lehcenin egitim dili olarak en yaygin oldugu bircok devlet okulu bulunmaktadir 2021 Litvanya nufus sayimi anketine gore ulke nufusunun 85 33 u ana dil olarak Litvanca 6 8 i Rusca ve 5 1 i ise Lehce konusmaktadir 2021 yili itibariyla Litvanya da yasayanlarin 60 6 si yabanci dil olarak Rusca 31 1 i Ingilizce 10 5 i Litvanca 8 i Almanca 7 9 u Lehce 1 9 u Fransizca ve 2 6 si ise diger dilleri konusmaktadir Litvanya daki okullarin cogunda birinci yabanci dil olarak Ingilizce ogretilmekle beraber ogrenciler bazi okullarda Almanca Fransizca veya Rusca da ogrenebilmektedir Litvanya daki genclerin yaklasik 80 i Ingilizce bilmektedir Kentlesme Litvanya kentleri ve bu kentlerin nufuslari Sira Kent adi Kisi sayisi Sira Kent adi Kisi sayisi1 Vilnius 601 445 11 Kedainiai 23 3622 Kaunas 304 210 12 Telsiai 22 0243 Klaipeda 159 403 13 Taurage 21 2164 Siauliai 110 463 14 Ukmerge 20 9285 Panevezys 86 606 15 Visaginas 19 3306 Alytus 51 353 16 Palanga 18 0667 Marijampole 36 704 17 Plunge 17 2598 Mazeikiai 33 377 18 Kretinga 16 9279 Utena 27 763 19 Silute 16 00210 Jonava 26 838 20 Radviliskis 15 518Siralama 2024 verilerine gore yapilmistir 1990 lardan bu yana Alytus Marijampole Utena Plunge ve Mazeikiai gibi bolgesel merkezlerin planlanmasiyla yapilan tesviklere karsin sehirlere dogru nufus hareketi hala devam etmektedir 21 yuzyilin baslarinda toplam nufusun yaklasik ucte ikisi sehirlerde yasamaktaydi 2021 itibariyla toplam nufusun 68 19 u kentsel alanlarda yasamaktadir Litvanya nin kentsel alanlari arasinda 708 203 nufuslu Vilnius 391 153 nufuslu Kaunas ve 124 526 nufuslu Panevezys bulunmaktadir Financial Times in fDI arastirmasina gore Vilnius 2018 19 siralamasinda orta olcekli Avrupa sehirleri kategorisinde dorduncu 2022 23 siralamasinda ikinci 2023 siralamasinda ise yine ikinci sirada yer almistir Ayrica 2021 22 dunya genel siralamasinda 24 sirayi almistir Vilnius ili ise 2018 19 da kucuk Avrupa bolgeleri kategorisinde onuncu 2022 23 ve 2023 siralamalarinda besinci olmustur Kentsel alanlar Kentsel alan Nufus 2022 716 856393 397122 854Saglik ulkenin en buyuk saglik enstitulerinden biridir Litvanya tum vatandaslarina ve ulkede uzun sureli kayitli bir sekilde ikamet etmis sakinlerine devlet tarafindan finanse edilen ucretsiz saglik hizmeti sunar Ulkede ayrica ozel saglik sektoru de bulunmaktadir 2003 2012 yillari arasinda hastaneler agi genis kapsamli saglik hizmeti reformlarinin bir parcasi olarak yeniden yapilandirildi Bu surec 2003 2005 yillarinda ambulatuvar hizmetlerin ve birinci basamak saglik hizmetlerinin genisletilmesiyle basladi 2023 itibariyla Litvanya da beklenen yasam suresi 76 0 yil olarak kaydedildi Bu sure erkekler icin 70 6 yil ve kadinlar icin 81 6 yildir Bebek olum orani ise 2022 yili itibariyla 1 000 dogum basina 3 5 tir 2007 de nufus artis hizi yillik 0 3 oraninda artti Ulkedeki intihar vakalarinda dramatik bir artis yasandigi 1990 lardan gunumuze intihar oranlari surekli olarak dusus gostermektedir Ancak bu oran hala AB ve OECD ulkeleri arasindaki en yuksek seviyelerden biridir 2019 itibariyla intihar orani 100 000 kisi basina 20 2 dir uzerine yapilan arastirmalar yuksek oranlarin psikolojik ve ekonomik nedenlere dayandigini gostermektedir Bu nedenler arasinda toplumsal degisimler ekonomik durgunluklar yuksek derece alkol kullanimi toplumsal hosgorusuzluk ve zorbalanma yer almaktadir 2000 yili itibariyla Litvanya daki saglik kurumlarinin cogunlugu kar amaci gutmeyen kuruluslara donustu ve cogunlukla cepten odenen ayakta tedavi hizmetleri sunan bir ozel sektor olustu iki buyuk Litvanya egitim hastanesinin isletiminde yer almakta ve birkac saglik tesisi yonetmektedir Bakanlik ayrica Devlet Halk Sagligi Merkezi ni yoneterek yerel subeleriyle birlikte on il halk sagligi merkezini iceren halk sagligi aginin idaresini ustlenmektedir On ilde il hastaneleri ve uzman saglik tesisleri bulunmaktadir Litvanya da zorunlu saglik sigortasi uygulamasi mevcuttur Vilnius Kaunas Klaipeda Siauliai ve Panevezys olmak uzere bes bolgesel saglik sigortasi fonu bulunmaktadir Ekonomik olarak aktif olan bireyler icin katkilar gelirlerinin 9 u oraninda alinmaktadir Acil tibbi hizmetler tum vatandaslara ucretsiz olarak sunulmaktadir Hastane tedavisi gibi ikincil ve ucuncul sebeplerle saglik hizmetlerine erisim genellikle bir pratisyen hekim tarafindan yonlendirme yoluyla gerceklestirilir Litvanya ayrica Avrupa daki en dusuk saglik hizmeti ucretlerinden birine sahiptir Din Siauliai yakinlarindaki 2021 nufus sayimina gore Litvanya nufusunun 74 2 si Katolik tir Katoliklik 1387 de beri ana din olarak kabul edilir Katolik Kilisesi Rus Imparatorlugu nun Ruslastirma politikalari ve Sovyetler Birligi nin din karsiti kampanyalari sirasinda cesitli baskilara ugramistir Sovyet doneminde bazi rahipler ve ile simgelenen direnisi yonetmistir Nufusun 3 7 si cogunlukla Rus azinliktan olmak uzere Dogu Ortodoks tur Eski Inananlar toplulugu nufusun 0 6 sini olusturur ve kokenleri 1660 li yillara kadar dayanir Protestanlar nufusun 0 8 ini olusturur Bunlarin 0 6 si Luterci 0 2 si Reform hareketi Litvanya da Dogu Prusya Estonya veya Letonya daki kadar etkili olmamistir Losch a 1932 gore II Dunya Savasi oncesinde Luterciler toplam nufusun 3 3 unu olusturuyordu Bu grup agirlikli olarak ndeki Almanlar ve olusuyordu Savas sonrasi bu nufus goc etmek zorunda kalmis veya surulmustur Gunumuzde Protestanlik ulkenin kuzey ve bati kesimleri ile buyuk sehirlerde yasayan etnik Litvanyalilar tarafindan temsil edilmektedir 1990 dan bu yana yeni gelen Evanjelik kiliseler Litvanya da cesitli misyonlar kurmustur Hinduizm Litvanya da nispeten yeni ve azinlikta olan bir dindir Litvanca Krisnos samones judejimas Sathya Sai Baba ve gibi Hindu organizasyonlari tarafindan yayilmaktadir 1979 a kadar uzanan Krishna takipcileriyle ISKCON ulkedeki en buyuk ve en eski harekettir Vilnius Klaipeda ve Kaunas ta uc merkezi bulunmaktadir Brahma Kumaris Vilnius un bucaginda bir merkez isletmektedir Lipka Tatarlari Islam inanclarini surdurmektedirler Litvanya tarihsel olarak onemli bir da ev sahipligi yapmistir ve ulke 18 yuzyildan II Dunya Savasi nin esigine kadar onemli bir Yahudi ilim ve kulturu merkezi olmustur Haziran 1941 de Litvanya da yasayan yaklasik 220 000 Yahudi nin neredeyse tamami Holokost sirasinda oldurulmustur 2009 sonunda Litvanya Yahudi toplulugu yaklasik 4 000 kisiden olusuyordu Ramiva eski dini uygulamalarin neopagan yeniden canlanmasi olarak yillar icinde populerlik kazanmistir Ramiva orf ve adetlerde hayatta kalmayi basarmis pagan geleneklerini surdurdugunu iddia eder Doganin kutsalligini vurgulayan ve atalara tapinma unsurlarina sahip cok tanrili bir pagan inancidir 2001 nufus sayimina gore Litvanya da 1 270 adet bu Baltik inancina sahip insan vardi Bu sayi 2011 nufus sayiminda 5 118 e yukselmistir Egitim Vilnius Universitesi bolgedeki en eski universitelerden biridir 1579 yilinda Polonya Krali ve Litvanya Buyuk Duku Stephen Bathory tarafindan kurulmustur Litvanya Anayasasi ogrencilerin 16 yasinda tamamladiklari on yillik egitimi zorunlu kilar ve basarili ogrenciler icin ucretsiz kamu yuksekogretimi garantisi verir ulusal egitim politikalarini ve hedeflerini belirleyerek bu politikalarin Seimas ta oylanmasini saglar Yasalar yuksekogretim mesleki egitim hukuk ve bilim yetiskin egitimi ve ozel egitim standartlarina iliskin genel hukumlerle uzun vadeli egitim stratejisini duzenler 2016 yilinda GSYIH nin 5 4 u veya toplam kamu harcamalarinin 15 4 u egitime ayrilmistir Dunya Bankasi na gore Litvanya da 15 yas ve uzeri nufusun okuryazarlik orani 100 dur Okul devam oranlari AB ortalamasinin uzerindedir ve okul terk orani AB ye kiyasla daha dusuktur Eurostat verilerine gore Litvanya ortaogretim mezuniyet oraninda 93 3 ile AB ulkeleri arasinda onde gelir OECD verilerine gore Litvanya yuksekogretim mezuniyet oraninda dunyada ilk bes ulke arasinda yer alir 2016 itibariyla 25 34 yas grubundaki nufusun 54 9 u ve 55 64 yas grubundaki nufusun 30 7 si yuksekogretimi tamamlamistir STEM fen teknoloji muhendislik ve matematik alanlarinda yuksekogretim mezunlarinin orani 29 iken is yonetim ve hukuk alanlarinda bu oran 25 dir ve her iki oran da OECD ortalamasinin uzerindedir Gunes Vadisi ndeki Yasam Bilimleri Merkezi nde yer alan Vilnius Universitesi binasi Litvanya nin modern egitim sisteminde cesitli yapisal sorunlar bulunur Yetersiz finansman kalite sorunlari ve azalan ogrenci nufusu en yaygin olanlaridir Litvanya daki ogretmen maaslari AB icinde en dusuk seviyededir ve bu durum 2014 2015 ve 2016 yillarindaki ulusal ogretmen grevlerinin temel sebebidir Yuksekogretim sektorundeki maaslar da dusuk olup bircok profesor gelirlerini artirmak icin ikinci bir iste calismaktadir 2010 PISA raporu Litvanya nin matematik fen bilgisi ve okudugunu anlama oraninin OECD ortalamasinin altinda oldugunu gostermistir 2015 PISA raporu da bu bulgulari dogrulamistir 2005 ve 2015 yillari arasinda 6 19 yas arasi nufus 36 oraninda azalmistir Bu durum ogrenci ogretmen oranini dusururken ogrenci basina harcamalari artirmakta kirsal alanlardaki okullarin yeniden yapilanma ve birlesme sureclerine girmesine neden olmaktadir Diger Baltik ulkelerinde oldugu gibi Litvanya da da yuksekogretim mezunlarinin fazlaligi ve ikinci dil konusabilen insan sayisinin fazla olmasi beyin gocune yol acmaktadir 2008 itibariyla Litvanya da 15 devlet ve 6 ozel universite ile 16 devlet ve 11 ozel universite bulunmaktaydi Vilnius Universitesi Kuzey Avrupa nin en eski universitelerinden biri olup Litvanya nin en buyuk universitesidir Baltik Devletleri nin en buyuk teknik universitesi ve Litvanya nin ikinci buyuk universitesidir Maliyetleri azaltmak ve azalan lise ogrenci sayisina uyum saglamak amaciyla Litvanya parlamentosu ulkedeki universite sayisini azaltma karari aldi 2018 yili baslarinda ve Vytautas Magnus Universitesi ile birlestirildi KulturLitvanca Bir rahip ve sozluk yazari olan 17 yuzyilda Litvanca uzerine calismalari ile bilinir standart Litvancanin babasi olarak bilinir Litvanca lietuviu kalba Litvanya nin resmi dili olup Avrupa Birligi nin de resmi dillerinden biridir Litvanya da yaklasik 2 96 milyon kisi anadili olarak Litvanca konusurken yurtdisinda bu sayi yaklasik 200 bindir Baltik dillerinden biri olan Litvanca Letonca ile yakindan iliskilidir ve Latin alfabesinin uyarlanmis bir versiyonuyla yazilir Dilbilim acisindan en az degisimi yasayan Hint Avrupa dili olarak kabul edilen Litvanca bircok Proto Hint Avrupa ozelligini korumaktadir Bu yuzden Litvanca calismalari karsilastirmali dilbilim ve Proto Hint Avrupa dilinin yeniden yapilandirilmasinda onemli bir rol oynar Franz Bopp August Schleicher Ferdinand de Saussure gibi taninmis dilbilimciler Litvanca hakkinda cesitli calismalar yapmistir Bilinen en eski Litvanca aciklamalar 1520 ve 1530 yillari arasinda un Liber Discipuli de eruditione Christifidelium adli kitabinin kenar bosluklarina yazilmistir Gorseldeki kelimeler teprydav ſ ʒy vurmasina carpmasina izin ver vbagyſte yoksulluk Litvancanin iki ana lehcesi bulunmaktadir ve Samogit lehcesi Aukstaitija lehcesi Litvanya nin merkezi guney ve dogu bolgelerinde yayginken Samogit lehcesi bati bolgesinde kullanilmaktadir Kendine ozgu bircok kelime barindiran Samogit lehcesi bazi dilbilimciler tarafindan ayri bir dil olarak da degerlendirilmektedir Gunumuzde bu iki lehce arasindaki en belirgin fark vurgulu ve vurgusuz iki unlu olan uo ve ie nin farkli telaffuzudur Yazili Litvanya dilinin temelleri 16 ve 17 yuzyillarda Litvanyali soylular ve bilim insanlari tarafindan atilmistir Bu kisiler Litvancanin gelisimine katkida bulunmus sozlukler yazmis ve eserler yayimlamistir Mikalojus Dauksa ve Simonas Vaisnoras Varniskis bu isimlerden bazilaridir Litvancanin ilk dil bilgisi kitabi olan Grammatica Litvanica 1653 yilinda Danielius Kleinas tarafindan Latince olarak basilmistir in calismalari Litvanya edebiyatinin lehcelerden standart dile gecisinde onemli bir rol oynamaktadir Calismalarindan elde ettigi materyallerin toplandigi 20 ciltlik gunumuzde hala arastirmalar ve metin duzenlemelerinde kullanilmaktadir Jablonskis Litvanca alfabesine u harfini de kazandirmistir Edebiyat Ilk Litvanca kitap olan 1547 Konigsberg Radivilias 1592 Vilnius eserinin bas sayfasi Siir komutan i 1512 1584 ovmekte ve Litvanya Silahli Kuvvetleri nin Moskova birliklerine karsi zaferini 1564 anlatmaktadir Orta Cag in ana bilim dili olan Latincede yazilmis pek cok Litvan edebiyati eseri bulunur Bu tur edebiyatin en onemli orneklerinden biri Litvanya Krali Mindaugas in fermanlaridir da Litvan edebiyatinin Latince yazili mirasinin onemli parcalarindandir Latince eser yazan ilk Litvan yazarlardan biri tur 1523 te yayimlanan Carmen de statura feritate ac venatione bisontis Bizonlarin Ortaya Cikisi Vahseti ve Avlanmasiyla Ilgili Bir Sarki adli siiri Litvanya nin manzarasini yasam tarzini ve geleneklerini betimler guncel siyasi sorunlarina deginir ve paganizm ile Hristiyanlik arasindaki catismayi yansitir lt takma adiyla taninan yazar yaklasik 1490 1560 16 yuzyilin ortalarinda Tatarlarin Litvanyalilarin ve Moskovalilarin Gelenekleri Uzerine adli bir inceleme yazmis eseri 1615 te yayimlanmistir 16 yuzyil Litvanya kultur hayatinin dikkat ceken isimlerinden biri de Ispanyol kokenli avukat ve sair Petrus Roysius Maurus Alcagnicensis tir yaklasik 1505 1571 Vilnius un belediye baskani ve hukukcu olan yaklasik 1520 1582 1560 civarindaki Litvanya yi anlatan Latince eserler yazmistir 16 yuzyilin ikinci yarisinda yasayan humanist sair loannes Radvanus Vergilius un Anaeis ine benzer bir destan yazmistir Litvanlarin ulusal destani olmasi amaciyla yazilan Radivilias adli eseri 1588 de Vilnius ta yayimlanmistir 17 yuzyilda da Litvanyali bilim insanlari Latince yazmayi surdurmustur Kazimieras Kojelavicius Vijukas ve teoloji retorik ve muzik alanlarindaki Latince eserleriyle taninir 19 yuzyila kadar Litvanya tarihi icin ana bilgi kaynagi olarak kullanilan Historiae Lituanae adli tarih kitabini yazmistir Litvanca dilinde yazilmis ilk edebi eserler 16 yuzyilda yayimlanmaya baslamistir 1547 de Litvanya da basilan ilk kitap olan Katekizmo prasti zodziai yi Katesizm in Basit Sozleri derlenip yayimlamis ve basili Litvanca edebiyatinin ilk eseri olmustur Bu eseri Katechizmas ile Mikalojus Dauksa takip etmistir 16 ve 17 yuzyillarda Litvan edebiyati tum Hristiyan Avrupa da oldugu gibi agirlikli olarak dini iceriklidir Eski Litvan edebiyatinin gelisimi 14 18 yuzyillar Aydinlanma Cagi nin en onde gelen yazarlarindan biri olan Kristijonas Donelaitis ile sona erer Donelaitis in altili hece olcusuyle yazilmis Metai Mevsimler adli siiri Litvanya kurgu edebiyati icin bir donum noktasi olarak kabul edilir Klasisizm Santimantalizm ve Romantizmin karisimiyla 19 yuzyilin ilk yarisinda Litvanya edebiyati ve tarafindan temsil edilir 19 yuzyilda Litvanya nin Rus Imparatorlugu tarafindan ilhaki sirasinda Litvanca eserlere yonelik uygulanan basin yasagi Kitap kacakcilari hareketinin olusumuna yol acmistir Litvanya daki baskilara ragmen Latin alfabesiyle yazilmis Litvanca kitaplarin kacakciligini yaparak halkin kulturel mirasini koruyan ve dili yasatmaya calisan bu hareket Litvan dili ve edebiyatinin gunumuze kadar hayatta kalabilmesinin en buyuk nedenlerinden biri olmustur 20 yuzyil Litvanya edebiyati ve Justinas Marcinkevicius ile temsil edilir 21 yuzyil edebiyat sahnesine adim atanlar arasinda ise Renata Serelyte Valdas Papievis ve gibi yazarlar bulunur Mimari taraindan tasarlanan Litvanya mimarlik alanindaki basarilariyla taninan bircok unlu mimara ev sahipligi yapmistir ve 17 ve 19 yuzyillar arasinda Barok ve neoklasik mimari akimlarini Litvanya ya ulastiran onemli isimlerdendir Vilnius Dogu Avrupa da Barok mimarisinin baskenti olarak kabul edilmekte olup etkileyici nitelikte bircok Barok kilise ve yapi barindiran Vilnius Eski Sehri UNESCO Dunya Mirasi Listesi nde yer almaktadir Grycia 19 yuzyilda insa edilmis geleneksel konut Litvanya ayni zamanda ile de dikkat ceker Ulkede yaklasik yirmi adet kale bulunmaktadir Bunlardan bazilari yeniden insa edilmek zorunda kalmis bazilari ise kismen ayakta kalmistir Bircok Litvan asilzadenin tarihi saraylari ve malikaneleri gunumuze kadar ulasmis ve restore edilmistir Koy yasami Gorkemli Vytautas zamanlarindan beri surmekte olup Zervynos ve Kapiniskiai gibi bircok etnografik nitelikte koy bulunmaktadir Rumsiskes eski etnografik mimarinin korundugu bir acik hava muzesidir Iki savas arasi donemde Litvanya nin gecici baskenti Kaunas ta Art Deco ve Litvanya Ulusal Romantizmi tarzinda binalar insa edilmistir ile odullendirilmis bu binalar Avrupa da Art Deco nun en guzel orneklerinden biri olarak kabul edilmektedir Sanat ve muzeler Krallarin Peri Masali 1908 1909 Mikalojus Konstantinas Ciurlionis 1933 yilinda kurulmus olup ulkenin en buyuk sanat koruma ve sergileme merkezidir Bu muze disinda onemli diger muzeler arasinda koleksiyonunun buyuk bir kismini kehribar eserlerin olusturdugu 20 ve 21 yuzyil Litvanya sanatini sunan Ulusal Sanat Galerisi ile Litvanya arkeolojisi tarihi ve etnik kulturunu sergileyen bulunur 2018 yilinda modern ve cagdas Litvanya sanatina adanmis ile Litvan sanat mirasi ve eserlerini sergileyen Tartle adinda iki ozel muze acilmistir 20 yuzyilin basinda Litvanya nin onde gelen bestecisi olarak kabul edilen Mikalojus Konstantinas Ciurlionis 1875 1911 Litvanya Ulusal Sanat Muzesi nde bulunan 300 den fazla tablonun ressamidir 1975 yilinda kesfedilen asteroidi de onun basarilarina ithafen adlandirilmistir ve Litvanya nin tek askeri muzesi olan Kaunas sehrinde yer almaktadir 18 ve 19 yuzyillarin onde gelen Litvanyali ressamlari arasinda ve bulunmaktadir Tiyatro Litvanya ulke icinde ve disinda taninan bircok unlu tiyatro yonetmenine ev sahipligi yapmaktadir Bu yonetmenlerden biri de tir Kendisi kirktan fazla ozel odul kazanmis olup en prestijli odullerinden biri Isvec Komutani Buyuk Hac dir Litvanya nin en unlu tiyatrolari Vilnius Kaunas Klaipeda ve Panevezys sehirlerinde yer almaktadir Bu tiyatrolar arasinda Vilnius taki Tuhaflar Tiyatrosu Oskaras Korsunovas Tiyatrosu Klaipeda Drama Tiyatrosu Tiyatrosu Panevezys deki Miltinis Drama Tiyatrosu Bebek Tiyatrosu ve bulunmaktadir Ulkede Sirenos Sirenler TheATRIUM ve Nerk į teatra Tiyatroya dal gibi tiyatro festivalleri de duzenlenmektedir Litvan tiyatro dunyasinda one cikan isimler arasinda yonetmenler Eimuntas Nekrosius Gintaras Varnas ve oyuncular arasinda ise Dainius Gavenonis Rolandas Kazlas Saulius Balandis Gabija Jaraminaite gibi bircok sanatci bulunmaktadir COVID 19 pandemisi tum dunyada oldugu gibi Litvanya da da dijital iletisim ve tiyatro alaninda onemli degisikliklere sebep olmustur Litvanya Ulusal Drama Tiyatrosu kisitlamalar nedeniyle sahne performanslarini durdurmak zorunda kalmis dijital platformlar uzerinden seyirciyle bulusma yoluna gitmistir Benzer sekilde Kaunas Devlet Drama Tiyatrosu ise Teatras Onl1ne TV platformu araciligiyla cevrimici performanslar sunarak izleyicilere yeni bir dijital tiyatro deneyimi saglamistir Sinema Gunumuzde halen faaliyette olan Litvanya nin en eski sinemasi dir 28 Temmuz 1896 da Thomas Edison in canli fotograf cekim seansi Konser Salonu nda gerceklestirildi Bir yil sonra Amerikan filmleri ses saglayan ozel fonograf kayitlariyla birlikte gosterilmeye baslandi 1909 da Litvanya sinemasinin onculerinden ve ilk filmlerini yayimladilar Raciunas in Litvanya manzaralarini kaydettigi filmler yurt disinda yasayan arasinda buyuk ilgi gordu 1925 te Pranas Valuskis konu alan Naktis Lietuvoje Litvanya da Gece adli filmi cekti ve bu film Hollywood da Litvanya ya ait bir iz birakan ilk yapim oldu 1965 te lt tarafindan yapimciligi ustlenilen ve Grimm Kardesler in masallarindan esinlenen Aukso zasis Altin Kaz donemin en onemli Litvan Amerikali filmi olarak kabul edildi 1940 yilinda Kaunas ta acilan gunumuzde halen faaliyette olan Litvanya nin en eski sinemasidir Devletin isgal altinda oldugu donemde sinema cogunlukla yayilmasi amaciyla kullanilmaktaydi Almantas Grikevicius Gytis Luksas Henrikas Sablevicius Arunas Zebriunas ve Raimondas Vabalas gibi yonetmenler Sovyet isgali donemindeki baskilara ragmen yine de Litvanya sinemasi icin degerli kabul edilen filmler uretmeyi basarmislardir Bagimsizligin yeniden kazanilmasindan sonra Arunas Matelis Audrius Juzenas lt Dijana ve esi Kornelijus Matuzevicius uluslararasi film festivallerinde onemli basarilar elde etmislerdir 2018 yilinda Litvanya da toplam 4 265 414 adet sinema bileti satilmis ve ortalama bilet fiyati ise 5 26 olarak kaydedilmistir Muzik nda gerceklestirilen nde Skamba skamba kankliai ile dans edip sarki soyleyen Litvanyalilar Litvan halk muzigi Baltik muzigi dalina ait olup Cilali Tas Devri nden Ip Baskili Seramik kulturuyle baglantilidir Litvanlain yasadigi bolgelerde telli ve nefesli enstruman kulturleri bulusmaktadir Arkaik yapiya sahip olan Litvan halk muzigi genel olarak rituel amacli kullanilir ve paganizm inancinin unsurlarini barindirmaktadir Ulkenin etnografik bolgelerinde uc antik sarki soyleme tarzi vardir monofonik heterofonik ve polifonik Halk sarkisi turleri arasinda Sutartines Cok Sesli Sarkilar Dugun Sarkilari Savas Tarihi Donem Sarkilari Takvim Dongusu ve Rituel Sarkilar ile Calisma Sarkilari bulunur 4 Eylul 1636 da IV Wladyslaw Waza nin emriyle cesitli Italyan sanatcilar nda Litvanya nin ilk operasini duzenledi Gunumuzde operalar ile bagimsiz bir topluluk olan tarafindan sahnelenir Litvan ressam ve besteci M K Ciurlionis Mikalojus Konstantinas Ciurlionis Litvanya nin en taninmis ressam ve bestecisidir Kisa yasami boyunca yaklasik dort yuze yakin eser bestelemis ancak bu eserlerin cogu Ikinci Dunya Savasi ndan olumsuz yonde etkilenmistir Geriye kalan eserleri ise genel olarak piyano orkestra org ve oda korosu icin olanlardir Eserleri modern Litvanya kulturu uzerinde derin bir etki birakmistir Senfonik siirleri Miske Ormanda ve Jura Deniz olumunden sonra sahnelenmis eserleridir Sembolizm ve art nouveau akimlarindan etkilenen Ciurlionis fin de siecle doneminin temsilcilerinden biridir Ayrica Avrupa da soyut sanatin onculerinden biri olarak kabul edilir Litvanya da koro muzigi onemli bir yere sahiptir Vilnius nda uc koro Brevis Jauna Muzika ve Konservatuvar Oda Korosu odulu kazanan tek sehirdir Ilk kez 1924 te Kaunas ta gerceklestirilenDainu svente gunumuzde de devam eden geleneksellesmis bir etkinlik olmustur 1990 dan itibaren her dort yilda bir duzenlenen festival ulkenin dort bir yanindan yaklasik 30 000 sarkici ve halk danscisini bir araya getirir 2008 de Litvanya Sarki ve Dans Festivali Letonya ve versiyonlariyla birlikte olarak kaydedilmisitr Gatves muzikos diena Sokak Muzik Gunu da ulkede her yil cesitli turlerden muzisyenleri bir araya getiren etkinlikler arasindadir Roma New York ve Birmingham gibi sehirlerde sahne alan Mirga Grazinyte Tyla alaninda uluslararasi taninirliga sahip Litvan koro seflerden biridir 1970 li yillarda cikis yapan Litvan modern klasik besteciler arasinda Bronius Kutavicius lt gibi isimler bulunur Bu besteciler arkaik Litvanya muzigini modern minimalizm ve neoromantizm ile harmonik bir sekilde birlestirmislerdir Sovyet isgali yillarinda bile aktif olan ulkedeki caz sahnesinin gercek gelisimi ise 1970 1971 yillarinda Vilnius Caz Okulu nun kuruculari olarak kabul edilen Ganelin Tarasov Cekasin uclusunun bir araya gelmesiyle gerceklesmistir En bilinen yillik etkinlikler Birstonas Jazz dir Litvanya Muzik Bilgi Merkezi MICL Litvanya muzik kulturu hakkinda bilgi toplar bu kulturu tanitir ve arastirmalarini paylasir Rock ve protest muzik 1987 yilinda Sovyet karsitligi ve Antikomunizm temali bir konserde sahne alan rock grubu siki altinda Sovyetler Birligi rejimini alayci bir dille elestirmistir Elestirilerini sarki sozlerinde metaforlar kullanarak dile getirmislerdir sonra Sovyet sansuru Litvanya daki tum sanatsal ifadeleri siki bir sekilde kontrol altinda tuttu Rejimi elestiren her turlu davranis aninda cezalandirilmaktaydi 1965 civarinda Kaunas ta Kertukai Aitvarai ve Nuogi ant slenkscio Vilnius ta ise Vienuoliai ve Geliu Vaikai gibi ilk yerel rock gruplari sahneye cikmaya basladi Dogrudan ifade ozgurlugu olmayan Litvanyali sanatcilar vatansever Roko Marsai etkinlikleri duzenleyerek sarkilarindaki metaforlar araciligiyla dusuncelerini ifade etmekyeydiler Bu metaforlar halk tarafindan kolayca anlasilirdi Postmodernist rock grubu ve vokalisti Sovyet rejimini metaforlar araciligiyla alaya alan sanatcilar arasinda one cikmaktaydi Ornegin Zombiai Zombiler adli sarkida grup Kizil Ordu askerlerini ve Ukmerge deki askeri ussu dolayli yoldan elestirmekteydi in Kolorado vabalai Kolorado bocekleri sarkisinda da sarkida gecen Kolorado bocekleri Aziz Yorgi kurdeleleriyle suslenmis Sovyetleri simgeliyordu Bagimsizligin ilk yillarinda rock grubu buyuk bir populerlik kazandi ve konserlerine on binlerce izleyici cekti 1997 de grubun dagilmasindan sonra vokalist Andrius Mamontovas taninmis Litvanyali sanatcilardan biri olarak kalmaya devam etti ve cesitli hayir etkinliklerinde aktif rol aldi gayriresmi Litvanya spor marsi Trys milijonai Uc milyon ve EuroBasket 2011 in resmi marsi Nebetyli sirgaliai Ingilizce versiyonu Celebrate Basketball sarkilarini yazmasiyla unludur Mutfak Litvan cavdar ekmegiyemegi et lor veya mantar icerebilen bir Litvan patates yemegidir Litvanya mutfagi ulkenin serin ve nemli kuzey iklimine uygun urunler sunar Yerel olarak arpa patates cavdar yesillikler meyveler ve mantarlar yetistirilir Kiyi bolgelerinde balik yemekleri oldukca populerdir Litvanya iklim ve tarim uygulamalari acisindan Kuzey Avrupa ile benzerlik gosterse de uzun ve zorlu tarihinin getirdigi cesitli etkilerle kendine ozgu bir mutfak kulturu gelistirmistir Sut urunleri geleneksel Litvanya mutfaginda onemli bir yere sahiptir Beyaz lor peyniri varskes suris lor varske eksi sut rugpienis eksi krema grietine tereyagi sviestas ve eksi krema tereyagi kastinis gibi urunler one cikar Geleneksel et urunleri genellikle baharatli olgunlastirilmis ve tutsulenmistir Tutsulenmis sosisler desros domuz yagi lasiniai ve tutsulenmis jambon kumpis bu kategoride yer alir Boletus corbasi baravyku sriuba lahana corbasi kopustu sriuba bira corbasi alaus sriuba sut corbasi pieniska sriuba ve soguk pancar corbasi saltibarsciai gibi corbalar da gunluk besinin onemli bir parcasidir Tatli su baliklari ringa baligi yabani meyveler mantarlar ve balin yemeklerde kullanimi gunumuzde de oldukca yaygindir Litvanya uzun gecmisli bir sahiptir Cavdar ekmegi Litvanya nin en eski ve temel gida urunlerinden biridir ve gunluk ogunlerin vazgecilmezidir Ekmegin aile torenlerinde ve tarimsal seremonilerde onemli bir yeri vardir Litvanyalilar ve bir zamanlar Litvanya Buyuk Dukaligi nin parcasi olan diger uluslar bircok ortak yemek ve icecegi paylasir Alman gelenekleri Litvan mutfagini etkileyerek kugel veya kugelis adli patates yemegi ve vedarai gibi patates ve cesitli domuz yemeklerini tanitmistir Agac sekilli de bunlar arasindadir Litvan mutfagina en egzotik etki ise Dogu Karaim mutfagindan gelmistir ve Litvanya da oldukca populerdir Litvanyali soylular genellikle kendilerine Fransiz ascilar tutardi Fransiz mutfaginin etkisi de bu sekilde Litvanya ya tasinmistir Baltlar binlerce yildir bal sarabi tuketmistir Bira alus ise en yaygin alkollu icecektir Litvanya uzun gecmisli bir sahiptir ve bu gelenek ilk olarak 11 yuzyil vakayinamelerinde bahsedilmistir Ciftlik birasi uretimi Litvanya da diger yerlere nazaran daha iyi korunmus ve bu sayede ulkede benzersiz ciftlik geleneklerinden ticari bira kulturu gelistirilmistir 2015 yilinda 32 si kucuk bira fabrikasi olmak uzere 75 aktif bira fabrikasi bulunan Litvanya Avrupa da kisi basina bira tuketiminde ilk 5 te yer almistir Son yillarda Litvanya daki kucuk bira endustrisi buyume gostermis ve Vilnius dahil diger bolgelerde bu biralara odaklanan bircok bar acilmistir Litvanya dan sekiz restoran White Guide Baltic Top 30 listesinde yer almaktadir Ulkedeki en iyi yerel mekanlari ise yerel 30 geriausiu restoranu rehberi listelemektedir Litvanya restoranlari 13 Haziran 2024 te Michelin Rehberi nde yer almaya baslamistir Medya Litvanya Anayasasi ifade ve basin ozgurlugunu guvence altina alir ve hukumet de genellikle bu haklara saygi gosterir Bagimsiz basin etkin bir yargi sistemi ve isleyen bir demokratik siyasi yapi bu ozgurluklerin korunmasina katkida bulunur Bununla birlikte anayasadaki ifade ozgurlugu tanimi ulusal irksal dini veya sosyal nefreti siddeti ve ayrimciligi tesvik eden eylemleri iftirayi ve dezenformasyonu kapsamamaktadir Sovyet veya Nazi Almanya sinin Litvanya veya vatandaslarina karsi isledigi suclari inkar etmek ya da kucumsemek soykirimi insanliga karsi islenen suclari veya savas suclarini reddetmek suc sayilmaktadir 2021 yilinda Litvanya da en cok satan ulusal gunluk gazeteler 5 4 lt 3 2 ve 2 9 olarak one cikmistir Haftalik gazeteler arasinda lt 16 5 lt 8 4 Prie kavos 4 1 3 9 ve 3 2 en cok tercih edilenlerdi Ayni yil en populer ulusal televizyon kanallari 34 6 32 3 Litvanya Ulusal Radyo ve Televizyonu 31 6 17 3 16 2 ve 15 3 olmustur Radyo istasyonlari arasinda ise 14 5 Lietus 12 7 9 1 ve 8 5 en cok dinlenenler arasindaydi Resmi tatiller ve festivaller Litvanya nin bin yillik tarihine bagli olarak iki milli bayrami bulunmaktadir Bunlardan ilke 6 Temmuz da kutlanan dur Mindaugas in 1253 te Litvanya Krali olarak tac giymesinin yil donumu sebebiyle bu tarih secilmistir Ikinci milli bayram ise modern Litvanya devletinin kurulusunun kutlandigi 16 Subat Litvanya Devletinin Yeniden Kurulus Gunu dur Bu tarih 1918 de Rusya ve Almanya dan bagimsizlik ilaninin yapildigi gundur Onceleri Rasos olarak bilinen en kokenleri paganizme dayanan bir gundonumu tatilidir 2018 itibariyla Litvanya da 13 resmi tatil gunu bulunmaktadir 17 yuzyilin baslarindan beri her yil duzenlenen ve in olum yil donumunun anildigi bir fuardir Bu etkinlik Letonya Rusya ve Polonya gibi ulkelerden binlerce ziyaretciyi ve bircok zanaatkari bir araya getirir Diger onemli festivaller arasinda Mados infekcija Devilstone Open Air Apuole 854 ve bulunmaktadir Spor Litvanya nin ulusal sporu olan basketbol ayni zamanda ulkedeki en populer spordur uluslararasi arenada buyuk basarilar elde eden Litvanya milli basketbol takimi 1937 1939 ve 2003 yillarinda EuroBasket sampiyonu olmustur Ayrica EuroBasket de dahil olmak uzere Dunya Kupasi ve Yaz Olimpiyatlari nda basketbol dalinda toplamda 8 madalya kazanmistir 2014 yilinda Litvanya nin nufusunun yaklasik 76 si milli takimin maclarini canli olarak izlemis ve takim yuksek TV reytingleri elde etmistir Litvanya EuroBasket e 1939 ve 2011 yillarinda ev sahipligi yapmistir Kaunas in tarihi basketbol takimi BC Zalgiris 1999 yilinda EuroLeague sampiyonu olmustur Litvanya Arvydas Sabonis ve Sarunas Marciulionis gibi Naismith Memorial Basketball Hall of Fame uyeleri ile Jonas Valanciunas ve Domantas Sabonis gibi gunumuz NBA oyuncularindan birkacini yetistirmistir Litvanya milli basketbol takimi 2024 FIBA Dunya Siralamasinda onuncu sirada yer almistir Olimpiyat Oyunlari nda toplamda atletizm modern pentatlon aticilik ve yuzme dallarinda toplam 6 altin madalya elde etmistir Sovyetler Birligi doneminde de bircok Litvan sporcu ulkeyi temsil ederek Olimpiyat madalyalari kazanmistir Disk atici Virgilijus Alekna Litvanya nin bagimsiz oldugu donemdeki en basarili Olimpiyat sporcusudur 2000 Sidney ve 2004 Atina Olimpiyatlari nda altin madalya 2008 Yaz Olimpiyatlari nda ise bronz madalya kazanmis ve bircok Dunya Sampiyonasi madalyasi elde etmistir Londra da duzenlenen 2012 Yaz Olimpiyatlari nda 15 yasindaki yuzucu Ruta Meilutyte kazandigi altin madalya ile Litvanya da yuzme sporunun populerliginin artmasina destek olmustur Litvanya atletizm modern pentatlon yol bisikleti yarisi pist bisikleti yarisi satranc kurek aerobasi Dunyanin En Guclu Adami gures boks karma dovus sanatlari ve Kyokushin kaikan gibi pek cok sporda da onde gelen sporcular yetistirmistir ilk kez bir FIFA turnuvasina ev sahipligi yapan Litvanya da duzenlemistir Kis sporlarinda basari elde eden Litvan sporcu sayisi az olsa da ulkede Baltiklarin ilk kapali kayak pisti olan gibi cesitli buz paten pistleri ve kayak yamaclari bulunmaktadir 2018 yilinda Litvanya erkek milli buz hokeyi takimi de altin madalya kazanmistir Ayrica bakinizLitvanlar listesiNotlar a b Cesitli kaynaklar Litvanya yi istatistiksel ve diger amaclar icin farkli sekilde siniflandirir Ornegin Birlesmis Milletler ve Litvanya yi ayrica Orta ve Dogu Avrupa ulkesi olarak da siniflandiran Eurovoc gibi kuruluslar Litvanya yi Kuzey Avrupa da siniflandirirken CIA World Factbook Litvanya yi Dogu Avrupa ulkesi olarak siniflandirir ve Encyclopaedia Britannica ulkeyi Kuzeydogu Avrupa ulkesi olarak tanimlar Avrupa Komisyonu ise Litvanya yi Orta Avrupa da konumlandirir Kullanim basin kaynaklarinda buyuk olcude ve tartismali olarak degiskenlik gostermektedir Litvanya Baltik Denizi kiyisinda Litvanya ve Polonya arasinda sikismis bir Rusya eksklavi olan Kaliningrad Oblasti ile sinir komsusudur Kaynakca Lithuania s Constitution of 1992 with Amendments through 2019 PDF Constitute Project 21 Subat 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 30 Agustos 2020 Rodikliu duomenu baze Oficialiosios statistikos portalas osp stat gov lt 8 Haziran 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 a b Kulikauskiene Lina 2002 Lietuvos Respublikos Konstitucija The Constitution of the Republic of Lithuania Litvanca Native History CD ISBN 978 9986 9216 7 7 Veser Ernst 23 Eylul 1997 Semi Presidentialism Duverger s Concept A New Political System Model PDF Ingilizce ve Cince Department of Education School of Education University of Cologne ss 39 60 24 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 23 Agustos 2017 Duhamel has developed the approach further He stresses that the French construction does not correspond to either parliamentary or the presidential form of government and then develops the distinction of systeme politique and regime constitutionnel While the former comprises the exercise of power that results from the dominant institutional practice the latter is the totality of the rules for the dominant institutional practice of the power In this way France appears as presidentialist system endowed with a semi presidential regime 1983 587 By this standard he recognizes Duverger s pleiade as semi presidential regimes as well as Poland Romania Bulgaria and Lithuania 1993 87 September 2005 Semi Presidential Systems Dual Executive and Mixed Authority Patterns PDF Graduate School of International Relations and Pacific Studies United States University of California San Diego 19 Agustos 2008 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 23 Agustos 2017 December 2005 Semi Presidential Systems Dual Executive And Mixed Authority Patterns French Politics 3 3 Journals ss 323 351 doi 10 1057 palgrave fp 8200087 A pattern similar to the French case of compatible majorities alternating with periods of cohabitation emerged in Lithuania where Talat Kelpsa 2001 notes that the ability of the Lithuanian president to influence government formation and policy declined abruptly when he lost the sympathetic majority in parliament Surface water and surface water change Organisation for Economic Co operation and Development OECD 24 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Ekim 2020 Pradzia Oficialiosios statistikos portalas osp stat gov lt 9 Mart 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Mart 2024 a b c d World Economic Outlook Database October 2023 Edition Lithuania International Monetary Fund 10 Ekim 2023 22 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Ekim 2023 Gini coefficient of equivalised disposable income EU SILC survey ec europa eu Eurostat 8 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Eylul 2019 2020 Human Development Report United Nations Development Programme 2015 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Mart 2017 Gini coefficient of equivalised disposable income Eurostat 9 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Haziran 2022 Birlesmis Milletler Istatistik Bolumu Standart Ulke ve Bolge Kodlari Siniflamalari M49 Cografi Bolgeler Unstats un org 30 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Eylul 2017 Litvanya AB Sozlukleri AB Yayinlar Ofisi op europa eu 9 Mart 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Mart 2023 Litvanya CIA World Factbook 22 Eylul 2021 22 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Ocak 2021 Litvanya Encyclopedia Britannica 3 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Eylul 2017 Litvanya Europe Direct Strasbourg 15 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Aralik 2023 Bershidsky Leonid 10 Ocak 2017 Neden Baltik Ulkeleri Avrupa nin Baska Bir Bolgesine Tasinmak Istiyor Bloomberg 17 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Eylul 2017 Fernandez Celia 23 Mart 2024 This is the happiest country for Gen Z and millennials according to The World Happiness Report CNBC 5 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Baranauskas Tomas Sonbahar 2009 On the Origin of the Name of Lithuania Lithuanian Quarterly Journal of Arts and Sciences 55 3 ISSN 0024 5089 Vilnius Key dates 17 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi a b Zinkevicius Zigmas Lietuvos vardas Litvanca 4 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2024 a b Zigmas Zinkevicius Kelios mintys kurios kyla skaitant Alfredo Bumblausko Senosios Lietuvos istorija 1009 1795m Voruta 2005 Zinkevicius Zigmas 30 Kasim 1999 Lietuvos vardo kilme Voruta Litvanca 3 669 ISSN 1392 0677 10 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dubonis Arturas 1998 Lietuvos didziojo kunigaikscio leiciai is Lietuvos ankstyvuju valstybiniu strukturu praeities Leiciai of Grand Duke of Lithuania from the past of Lithuanian stative structures Litvanca Vilnius Lietuvos istorijos instituto leidykla Dubonis Arturas Leiciai Orbis Lituaniae LDKistorija lt Litvanca Vilnius Universitesi 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Patackas Algirdas Lietuva Lieta Leitis arba ka reiskia zodis Lietuva Litvanca 2 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Sipaviciene Audra 1997 International migration in Lithuania causes consequences strategy United Nations Economic Commission for Europe ss 55 ISBN 9986523397 OCLC 39615701 1991 The Lithuanians An Ethnic Portrait Lithuanian Folk Culture Centre s 13 Gudavicius Edvardas 1999 Lietuvos Istorija Nuo Seniausiu Laiku iki 1569 Metu Lithuanian History From Ancient Times to the Year 1569 Vilnius sayfa 28 5 420 00723 1 Litvanca Tomas Baranauskas Lietuvos karalystei 750 27 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi 2001 Bideleux Robert Jeffries Ian 1998 A history of Eastern Europe crisis and change Routledge s 122 ISBN 978 0 415 16111 4 Paul Magocsi History of the Ukraine University of Toronto Press 1996 s 128 Tassetto S The Christianisation Of Lithuania And Western Illumination Fruits From The Research Encompassing The Period From The 13th To The 15th Century abonelik gereklidir Acta Academiae Artium Vilnensis 2008 51 9 19 Erisim tarihi 16 Temmuz 2024 Barbara Skinner Review of Poland and Lithuania 1385 1569 by Robert Frost The Polish Review 62 no 3 2017 91 98 DOI 10 5406 polishreview 62 3 0091 a b c Frost Robert Structures The Oxford History of Poland Lithuania Volume I The Making of the Polish Lithuanian Union 1385 1569 Oxford History of Early Modern Europe Oxford 2015 online edn Oxford Academic 20 Agustos 2015 Erisim tarihi 17 Temmuz 2024 DOI 10 1093 acprof oso 9780198208693 003 0006 Eidintas Alfonsas Zalys Vytautas Senn Alfred Erich 1999 Lithuania in European Politics The Years of the First Republic 1918 1940 Paperback New York St Martin s Press s 86 ISBN 0 312 22458 3 Stravinskiene V Teritoriniai administraciniai pokyciai Vilniaus kraste 1939 m spalis 1941 m pirmoji puse History A Collection of Lithuanian Universities Research Papers Istorija Lietuvos Aukstuju Mokyklu Mokslo Darbai 2021 124 4 36 57 DOI 10 15823 istorija 2021 124 2 Bubnys Arunas 2004 Holocaust in Lithuania An Outline of the Major Stages and Their Results The Vanished World of Lithuanian Jews Rodopi ss 218 219 ISBN 978 90 420 0850 2 Porat Dina 2002 The Holocaust in Lithuania Some Unique Aspects David Cesarani Ed The Final Solution Origins and Implementation Routledge ss 161 162 ISBN 978 0 415 15232 7 Reich Aaron 23 Eylul 2021 On This Day Nazis liquidate Vilnius Ghetto slaughter Lithuanian Jews The Jerusalem Post JPost com Ingilizce 18 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Temmuz 2024 a b MacQueen Michael 1998 The Context of Mass Destruction Agents and Prerequisites of the Holocaust in Lithuania Holocaust and Genocide Studies 12 1 27 48 doi 10 1093 hgs 12 1 27 ISSN 8756 6583 1 Temmuz 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Temmuz 2024 Raudonosios armijos nusikaltimai Lietuvoje zmogzudystes prievartavimai plesimai 15min lt Litvanca 23 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Temmuz 2024 Kuzmin Klaipedos NKGB operatyvines grupes virsininko spec pranesimas NKGB liaudies komisarui A Guzeviciui apie padetį Klaipedos kraste Kgbveikla lt Litvanca Erisim tarihi 17 Temmuz 2024 Gailius Bernardas 2006 Partizanai tada ir siandien PDF Vilnius ISBN 9955699310 12 Haziran 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 17 Temmuz 2024 Dementavicius J Sajudzio tapatybes beieskant sovietines reflektyviosios modernybes bruozai Lietuvoje Sociologija Mintis ir Veiksmas 2011 2011 2 218 243 Erisim tarih 16 Temmuz 2024 Imogen Bell 2002 Central and South Eastern Europe 2003 Psychology Press s 376 ISBN 978 1 85743 136 0 6 Ekim 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Lithuania breaks away from the Soviet Union The Guardian Londra 12 Mart 1990 21 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Lithuania last night became the first republic to break away from the Soviet Union by proclaiming the restoration of its pre war independence The newly elected parliament reflecting the people s will decreed the restoration of the sovereign rights of the Lithuanian state infringed by alien forces in 1940 and declared that from that moment Lithuania was again an independent state Martha Brill Olcott 1990 The Lithuanian Crisis www foreignaffairs com 20 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Kasim 2018 For over two years Lithuania has been moving toward reclaiming its independence This drive reached a crescendo on 11 March 1990 when the Supreme Soviet of Lithuania declared the republic no longer bound by Soviet law The act reasserted the independence Lithuania had declared more than seventy years before a declaration unilaterally annulled by the U S S R in 1940 when it annexed Lithuania as the result of a pact between Stalin and Hitler Wesolowsky Tony 12 Ocak 2021 Thirty Years After Soviet Crackdown In Lithuania Kremlin Accused Of Rewriting History Radio Free Europe Radio Liberty Ingilizce Erisim tarihi 16 Temmuz 2024 10 svarbiausiu 1991 uju sausio įvykiu kuriuos privalote zinoti 15min lt 25 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Lietuvos Laisves gynejai zuve 1991 m sausį ir ju pagerbimo tradicijos Litvanca Lietuvos Respublikos Seimo kanceliarija 9 Mart 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Temmuz 2024 On This Day 13 January 1991 Bloodshed at Lithuanian TV station BBC News 13 Ocak 1991 9 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Bill Keller 14 Ocak 1991 Soviet crackdown Soviet loyalists in charge after attack in Lithuania 13 dead curfew is imposed The New York Times 17 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 A Memorial Plaque Dedicated To Iceland The Country That Recognized Lithuania 20 Years Ago Is Unveiled In Vilnius Litvanya Cumhuryeti Disisleri Bakanligi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Thirty years ago Iceland became the first nation to recognise Lithuania lrt lt Ingilizce 11 Subat 2021 29 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Memorial Medininkai Cold war sites coldwarsites net 11 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Richard J Krickus Haziran 1997 Democratization in Lithuania K Dawisha and B Parrott Ed The Consolidation of Democracy in East Central Europe Cambridge University Press s 344 ISBN 978 0 521 59938 2 WTO Accessions Lithuania www wto org 31 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Lithuania s membership in the North Atlantic Treaty Organization NATO urm lt 5 Subat 2014 17 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Membership urm lt 6 Ocak 2016 26 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Lithuania has joined the Schengen Area mfa lt 16 Ocak 2008 26 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Kropaite Zivile 1 Ocak 2015 Lithuania joins Baltic neighbours in euro club BBC News 3 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Lithuania officially becomes the 36th OECD member lrv lt 5 Temmuz 2018 3 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Lithuania President Re elected on Anti Russian Platform VOA 26 Mayis 2014 8 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Lithuania declares state of emergency after Russia invades Ukraine Reuters 24 Subat 2022 24 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Cook Lorne 24 Subat 2022 NATO vows to defend its entire territory after Russia attack Associated Press 24 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 2023 NATO Summit NATO Ingilizce 22 Eylul 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Lithuania 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Bariseviciute R Mazeika J Maceika E What cooling pond sediments can reveal about 14C in nuclear power plant liquid effluents Case study Lake Druksiai Ignalina nuclear power plant cooling pond doi 10 1371 journal pone 0285531 Erisim tarihi 16 Temmuz 2024 Lake Druksiai is the largest lake in Lithuania located in the north eastern part of the country near the borders with Belarus and Latvia Jan S Krogh Other Places of Interest Central Europe 2 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Assessment of Climate Change for the Baltic Sea Basin The BACC Project 22 23 May 2006 Goteborg Sweden PDF 20 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 G Sakalauskiene and G Ignatavicius 2003 Research Note Effect of drought and fires on the quality of water in Lithuanian rivers PDF Hydrology and Earth System Sciences 7 3 ss 423 427 Bibcode 2003HESS 7 423S doi 10 5194 hess 7 423 2003 23 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Nida and The Curonian Spit The Insider s Guide to Visiting VanLife Tribe 23 Eylul 2016 11 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Aplinkos apsaugos įstatymas e tar lt 28 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 EU climate action European Commission 23 Kasim 2016 22 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Europa suskubo paskui Lietuva kuo skiriasi saliu uzstato sistemos 15min lt 23 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 a b Gamta lithuania travel Litvanca 22 Mart 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Aralik 2018 Dinerstein Eric Olson David Joshi Anup Vynne Carly Burgess Neil D Wikramanayake Eric Hahn Nathan Palminteri Suzanne Hedao Prashant Noss Reed Hansen Matt Locke Harvey Ellis Erle C Jones Benjamin Barber Charles Victor Hayes Randy Kormos Cyril Martin Vance Crist Eileen Sechrest Wes Price Lori Baillie Jonathan E M Weeden Don Suckling Kieran Davis Crystal Sizer Nigel Moore Rebecca Thau David Birch Tanya Potapov Peter Turubanova Svetlana Tyukavina Alexandra de Souza Nadia Pintea Lilian Brito Jose C Llewellyn Othman A Miller Anthony G Patzelt Annette Ghazanfar Shahina A Timberlake Jonathan Kloser Heinz Shennan Farpon Yara Kindt Roeland Lilleso Jens Peter Barnekow van Breugel Paulo Graudal Lars Voge Maianna Al Shammari Khalaf F Saleem Muhammad 2017 An Ecoregion Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm BioScience 67 6 534 545 doi 10 1093 biosci bix014 ISSN 0006 3568 PMC 5451287 2 PMID 28608869 Lietuvos gamtine aplinka bukle procesai ir raida PDF Vilnius Aplinkos apsaugos agentura 2008 s 167 ISBN 978 9955 815 27 3 23 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Lietuvos nacionaliniai parkai aplinka lt Litvanca 23 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Regioniniai parkai vstt lt 20 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Draustiniai vstt lt 20 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Apie gamtos paveldo objektus vstt lt 20 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Climate Change Performance Index 2018 Climate change performance index org 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2024 Klimka Libertas 26 Mart 2015 Kodel gandras nacionalinis paukstis LRT Litvanca 30 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Temmuz 2024 Storks Lonelyplanet com 23 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Temmuz 2024 a b Lithuania Biodiversity Facts cbd int 25 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Temmuz 2024 Fauna of Lithuania TrueLithuania com 23 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2018 a b Litvanca Nuo 1991 m iki siol paskelbtu referendumu rezultatai 9 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Microsoft Word Dokumani Seimas Erisim tarihi 8 Temmuz 2024 a b Presidential Functions lrp lt 10 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Temmuz 2024 a b Rezultatai Respublikos Prezidento rinkimai 2019 rinkimai maps lt 23 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Temmuz 2024 a b Seimo rinkimai lrs lt 20 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Temmuz 2024 Baroniene Daiva Teise balsuoti Lietuvos moterys gavo vienos pirmuju pasaulyje Lzinios lt 11 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Temmuz 2024 Saarts Tonis Comparative Party System Analysis in Central and Eastern Europe the Case of the Baltic States PDF Studies of Transition States and Societies 19 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Temmuz 2024