Uzbekistan

Özbekistan, resmî adıyla Özbekistan Cumhuriyeti (Özbekçe: Oʻzbekiston Respublikasi), Orta Asya'da bir ülkedir. Yedi bağımsız Türk devletinden biridir. Kuzeyde Kazakistan, kuzeydoğuda Kırgızistan, güneydoğuda Tacikistan, güneyde Afganistan ve güneybatıda Türkmenistan ile komşudur. Lihtenştayn ile birlikte sadece denize kıyısı olmayan ülkelere sınırı bulunan iki ülkeden biridir. Seküler ve üniter bir cumhuriyet olan Özbekistan 12 il ve bir özerk cumhuriyete (Karakalpakistan) ayrılmıştır. Başkenti Taşkent'tir. Ülke tarihî önemi ve stratejik konumu nedeniyle zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Halkın %85'i Özbekçe konuşur. Rusça, yönetimde ve ülkenin farklı etnik grupları arasında ortak dil olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Tacik ve Kazak azınlıklar bulunur. Ülkede İslam en yaygın dindir, bunu %5 ile Rus Ortodoksluğu takip eder. Müslümanların çoğu Hanefilik mezhebindendir.

Özbekistan Özbekçe: O'zbekiston Respublikasi Özbekistan Cumhuriyeti
(Bayrak) (Arma)
Millî marş Özbekistan Cumhuriyeti Ulusal Marşı
Başkent ve en büyük şehir	Taşkent 41°16′K 69°13′D / 41.267°K 69.217°D / 41.267; 69.217
Resmî dil(ler)	Özbekçe
Tanınan bölgesel dil(ler)	Karakalpakça
Çok dillilikte iletişim için:	Rusça
Etnik gruplar (2021)	%84,5 Özbek %4,8 Tacik %2,4 Kazak %2,2 Karakalpak %2,1 Rus %0,8 Kırgız %0,6 Türkmen %0,5 Tatar %2,1 Diğer
Demonim	Özbek
Hükûmet	Üniter başkanlık cumhuriyeti
• Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev • Başbakan Abdulla Aripov
Tarihçe
• Formasyon 1747^1 • Özbekistan SSC 27 Ekim 1924 • İlan 1 Eylül 1991 • Tanıma 8 Aralık 1991 • Tamamlanışı 25 Aralık 1991
Yüzölçümü
• Toplam	448.978 km^2 (56.)
• Su (%)	4,9
Nüfus
• 2022 tahminî	35.300.000 (41..)
• Yoğunluk	74,1/km^2 (132.)
GSYİH (SAGP)	2021 tahminî
• Toplam	270.013 milyar $ (61.)
• Kişi başına	7.830 $ (121..)
GSYİH (nominal)	2021 tahminî
• Toplam	61.203 milyar $ (77.)
• Kişi başına	1.775 $ (147.)
Gini (2013)	▼ 36.7 orta · 88.
İGE (2019)	0.720 yüksek · 106.
Para birimi	Som (UZS)
Zaman dilimi	UTC+5 ()
• Yaz (YSU)	UTC+5 (kullanılmamaktadır)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu
İnternet alan adı	.uz
Buhara Emirliği, Hokand Hanlığı, Harezm olarak

Günümüz Özbekistan toprakları antik dönemde İran dillerinin konuşulduğu Mâverâünnehir ve Turan bölgelerinin parçasıydı. Kaydedilmiş ilk yerleşimciler olan Doğu İran kökenli İskitler; MÖ 8-6. yüzyıllarda Harezm, Baktriya ve Soğdya bölgelerinde, MÖ 3-MS 6. yüzyıllarda ise Fergana ve Margiyana bölgelerinde egemenlik kurdular. Bölge 7. yüzyıldaki, Müslümanların İran'ı fethine kadar Pers Ahameniş İmparatorluğu, Grek-Baktriya Krallığı, Part İmparatorluğu ve Sasani İmparatorluğu'nun parçası oldu. Fethin ardından İslam bölgede yayıldı. Aynı dönemde Semerkant, Hive ve Buhara gibi şehirler İpek Yolu sayesinde zenginleşti. İslam'ın Altın Çağı'nda Buhârî, Tirmizî, Birûni ve İbn-i Sina gibi dönemin önde gelen bilim ve ilim adamları bu şehirlerde yetişti. 13. yüzyılda, bölgeye hâkim olan Harezmşahlar Orta Asya'nın tümü ile birlikte Moğol istilalarına yenik düştü. Moğol ordularına katılmış olan Türk boyları bölgeye yerleşerek Özbekistan'ı Türkleştirdiler. 14. yüzyılda kurulan Timur İmparatorluğu'nun başkenti Semerkant, Uluğ Bey devrinde önemli bir bilim merkezi hâline geldi. Bu dönem tarihçiler tarafından Timurlu Rönesansı olarak tanımlanır. İmparatorluk 16. yüzyılda Özbek Şeybanîler tarafından yıkıldı ve bölgede Buhara, Hokand ve Hive hanlıkları kuruldu. Timurlu hanedanından Babür, Hindistan üzerinde egemenlik kurdu.

19. yüzyılda Orta Asya Rus İmparatorluğu'nun kontrolüne geçti. Taşkent bu dönemde Rus Türkistanı'nın başkenti oldu. Sovyetler Birliği 1924'te Sovyet Orta Asyası'nı parçalayarak Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurdu. Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 1991'de Özbekistan Cumhuriyeti ilan edildi.

Ülkeyi kuruluşundan 2016'ya dek yönetmiş olan İslam Kerimov döneminde Özbekistan'ın insan hakları ve bireysel özgürlükler konusunda politikaları uluslararası kuruluşlar tarafından ağır biçimde eleştirildi. Ancak Kerimov'un 2016'daki ölümünün ardından yeni cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ülkede yaygın olan pamuk köleliği ve çocuk işçiliği konularında reformlara girişti. Serbest ekonomiye geçiş için çalışmalar başlattı ve Özbekistan'ın komşularıyla ilişkileri iyileşti. Uluslararası Af Örgütü 2017/18'de önceki dönemdeki baskıcı uygulamaların ve hukuksuzlukların sadece kalıntılarının kaldığını raporladı. 2020 BM raporu da iyileşmelerin gerçekleştiğini doğruladı.

Özbek ekonomisi hâlen serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecindedir. Ülkenin dış ticaret politikası ithal ikamesine (ithalat ürünlerinin yurt içinde üretilmesi) dayanır. Özbekistan dünyanın en büyük pamuk ihracatçılarından biridir. Sovyet Dönemi'nden kalan dev enerji üretim tesisleri ve doğal gaz kaynakları ülkenin Orta Asya'daki en büyük elektrik üreticisi olmasını sağlamıştır. Ülke Türk Konseyi, TÜRKSOY, BDT, OSCE, BM ve Şanghay İşbirliği Örgütü üyesidir.

Tarih

Özbekistan Tarihi

Orta Asya'da yaşadığı bilinen ilk insanlar, MÖ 1. binyılda bugün Özbekistan olarak bilinen yerin kuzey otlaklarından gelen İskitlerdi. Bu göçebeler bölgeye yerleştiklerinde nehirler boyunca geniş bir sulama sistemi inşa ettiler. Bu dönemde Buhara ve Semerkant gibi şehirler yönetim ve yüksek kültür merkezleri olarak ortaya çıktı. MÖ 5. yüzyılda Baktriya ve Soğdya devletleri bölgeye hakim oldular.

Doğu Asya ülkeleri Batı ile geliştirmeye başlayınca, Pers şehirleri bu ticaretten yararlanarak ticaret merkezleri haline geldi. Maveraünnehir eyaletinde ve daha doğuda bugün Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde geniş bir şehir ve kırsal yerleşim ağını kullanan Soğdlu aracılar, bu İranlı tüccarların en zengini oldular. İpek Yolu olarak bilinen yerdeki bu ticaretin bir sonucu olarak Buhara ve Semerkant sonunda son derece zengin şehirler haline geldi ve zaman zaman Maveraünnehir, antik çağın en etkili ve güçlü Pers eyaletlerinden biri oldu.

MÖ 327'de Makedon hükümdarı Büyük İskender, modern Özbekistan topraklarını içeren Pers İmparatorluğu'nun Sogdiana ve Baktriya eyaletlerini fethetti. Halk direnişi şiddetli olduğundan ve İskender'in ordusunun Makedonya Greko-Baktriya Krallığı'nın kuzeyi haline gelen bölgede batağa saplanmasına neden olduğundan, bu fetih İskender'e pek yardımcı olmadı. Krallık, MÖ 1. yüzyılda Yuezhi egemenliğindeki Kuşan İmparatorluğu ile değiştirildi. Yüzyıllar boyunca Özbekistan bölgesi, Part İmparatorluğu ve Sasani İmparatorluğu da dahil olmak üzere Pers imparatorluklarının kontrolünde kaldı. Daha sonra Eftalitler ve Göktürk halkları bölgede kontrolü sağladı.

Semerkant şehrinde inşa edilen Registan ve üç medrese

Yedinci yüzyıldan itibaren Müslüman fetihleri, Arapların İslam'ı Özbekistan'a getirmelerine yardımcı oldu. Aynı dönemde İslam dini göçebe Türk halkları içinde yayılmaya başladı. Sekizinci yüzyılda, Ceyhun ve Seyhun nehirleri arasındaki bölge olan Maveraünnehir, Araplar tarafından fethedildi ve İslam'ın Altın Çağı'dan hemen sonra bir odak noktası haline geldi. Bu dönemde bilginlerin başarıları arasında trigonometrinin modern biçimine ulaşması, optikte, astronomide ve ayrıca şiir, felsefe, sanat, hat sanatındaki ilerlemeler vardı ve Müslüman Rönesansı bu bölgede yayıldı.

Dokuzuncu ve onuncu yüzyıllarda Maveraünnehir, Samanoğulları Devleti'ne dahil oldu. Daha sonra Maveraünnehir, Türklerin yönettiği Karahanlıların yanı sıra Selçuklular ve Karahıtayların kontrolüne geçti.

13. yüzyılda Cengiz Han yönetimindeki Moğol İmparatorluğu bölgeyi fethetti. Orta Asya'nın Moğol istilası Buhara, Semerkand, Ürgenç şehirlerinin işgalleri toplu katliamlara ve Harezmi'nin bazı bölümlerinin tamamen yerle bir edilmesi gibi benzeri görülmemiş bir yıkıma yol açtı.

Cengiz Han'ın 1227'de ölümünün ardından imparatorluğu dört oğlu ve aile üyeleri arasında paylaştırıldı. Maveraünnehir'in çoğunun kontrolü Cengiz Han'ın ikinci oğlu Çağatay Han'ın doğrudan soyundan gelenlerin elinde kaldı. Çağatay topraklarında düzenli bir ardıllık, refah ve iç barış hüküm sürdü ve Altın Orda Devleti kuruldu.

Nikolay Karayzin'in Semerkant'ın Rus birliklerince işgalini gösteren tablo (1868)

Bölgeye daha sonra Özbek Hanlığı ve Timur İmparatorluğu hakim oldu. Timur, fethettiği geniş topraklardan çok sayıda zanaatkâr ve bilgini başkenti Semerkant'ta bir araya getirerek, böylece imparatorluğuna zengin bir kültürü aşıladı. Onun hükümdarlığı ve soyundan gelenlerin hükümdarlığı sırasında, Semerkant'da ve diğer nüfus merkezlerinde çok çeşitli dini ve saray inşaat başyapıtları üstlenildi. Timur'un Torunu Uluğ Bey, dünyanın ilk büyük astronomlarından biriydi. Timurlu hanedanlığı döneminde Çağatay Türkçesi edebi bir dil olarak kabul gördü. Ali Şir Nevai 15.yy'da Herat şehrinde edebiyat faaliyetlerini sürdürdü.

Daha sonrasında ise bölge Rus İmparatorluğu tarafından işgal edilinceye kadar Buhara Emirliği, Hive Hanlığı ve Hokand Hanlığı gibi devletlerin kontrolüne girdi. 1920'nin başlarında, Orta Asya sıkı bir şekilde Rusya'nın elindeydi ve Bolşeviklere karşı bazı erken direnişlere rağmen Özbekistan ve Orta Asya'nın geri kalanı Sovyetler Birliği'nin bir parçası oldu. 27 Ekim 1924'te Özbek Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. 1941'den 1945'e kadar 2. Dünya Savaşı sırasında Özbekistan'dan 1.433.230 kişi Kızıl Ordu'da Nazi Almanya'sına karşı savaştı.

Özbeklerin Tarihi

Özbek ulusu ilk olarak Cengiz Han'ın torunu Şiban'ın soyundan gelen Ebü'l-Hayr Han'ın önderliğinde Deşt-i Kıpçak'taki çeşitli Türk boyları ve kabilelerinin Özbek/Şeybani Hanlığı etrafında örgütlenmesiyle oluşmuştur. Hanlık, Ebü'l-Hayr Han'ın vefatından sonra bir süre karışıklık içinde kalmış ve Özbekler dağılmışlardır. Torunu ve Şah Budak’ın oğlu Şeybani Han, dağınık hâldeki Özbekleri birleştirmiş ve seferler düzenlemiştir. Timurlu Devleti'ndeki taht kavgalarından yararlanan Şeybani Han, Maveraünnehir ile Harezm'i ele geçirip Timurlu Devletini yıkmış ve Hanlığın başkentini Buhara'ya taşımıştır. Bundan sonra Timurlu halkı da Özbek ulusuna girmiş ve Deşt-i Kıpçak'tan gelen bu göçebe Özbekler Timurlu topraklarına yerleşmiştir, bu Türk topluluklarının kültürel etkileşimiyle günümüzdeki Özbekler teşkil olmuştur.

Bağımsız Özbekistan Devleti

Özbekistan, 20 Haziran 1990'da egemenliğini, 1 Eylül 1991'de bağımsızlığını ilan etmiştir. 29 Aralık 1991 tarihinde düzenlenen referandumla bağımsızlık ilanı onaylanmıştır. Özbekistan bağımsızlığını kazandıktan sonra gelişmiş ülkelerle özellikle ekonomik anlamda ilişkiler kurmuştur. Özbekistan zengin yer altı kaynaklarını diğer ülkelere satma imkânı bulmuştur. Özbekistan çok eskiye dayanan köklü devlet geleneği sayesinde bağımsızlığını kazandıktan kısa süre sonra Orta Asya'nın güçlü devleti hâline gelmiştir ve günümüzde de Orta Asya liderliği konusunda Kazakistan ile rekabet hâlindedir. Bağımsızlığından 2 Eylül 2016 tarihindeki ölümüne kadar devlet başkanlığını İslam Kerimov yürütmüştür. Bugün Özbekistan cumhurbaşkanlığı görevini, 4 Aralık 2016 tarihinde cumhurbaşkanı olarak seçilen Şevket Mirziyoyev yürütmektedir.

Coğrafya

Özbekistan 447.400 kilometre karelik bir alana sahiptir. Bölgeye göre dünyanın 56., nüfusa göre ise 40. büyük ülkesidir. Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri arasında, bölgeye göre dördüncü ve nüfusa göre ikinci en büyük ülkedir.

Özbekistan 37° ve 46° Kuzey enlemleri ile 56° ve 74° Doğu boylamları arasında yer alır. Batıdan doğuya 1.425 kilometre ve kuzeyden güneye 930 kilometre uzanır. Kuzey ve kuzeybatıda Kazakistan ve Aralkum Çölü (eski adıyla Aral Denizi), güneybatıda Türkmenistan ve Afganistan, güneydoğuda Tacikistan ve kuzeydoğuda Kırgızistan ile sınır komşusu olan Özbekistan, Orta Asya'nın en büyük ülkelerinden biridir.

Özbekistan sıcak, kurak ve Denize kıyısı olmayan ülkeler'den biridir. Ayrıca, bir dizi endoreik havza içindeki konumu nedeniyle nehirlerinin hiçbiri denize çıkmaz. Topraklarının %10'undan daha azı, nehir vadilerinde ve vahalarda ve daha önce dünyanın en kötü çevre felaketlerinden birinde büyük ölçüde kurumuş olan Aral Denizi'nde yoğun bir şekilde ekilen sulu arazidir. Toprakların kalanı geniş bir araziyi kaplayan Kızılkum Çölü ve dağlardan oluşur. Özbekistan'da iklim ve yılda çok az yağış beklenir (100-200 milimetre veya 3,9-7,9 inç). Ortalama yaz yüksek sıcaklığı 40 °C olma eğilimindeyken, ortalama kış düşük sıcaklığı -23 °C civarındadır.

Sirderya (Seyhun) ve Amuderya (Ceyhun) en önemli nehirleridir. Ayrıca, Surhanderya, , Zerefşan, ve Narin deryaları da bulunmaktadır. En büyük gölü Aral'dır. Aral Gölü ayrıca, Sovyet dönemindeki yanlış tarım politikaları sonucunda bugün Özbekistan için büyük bir çevre felaketi doğurmuştur. Özbekistan'ın Aral Gölü'ne bitişik bölgesi olan Karakalpakistan'da yüksek tuzluluk ve toprağın ağır elementlerle kirlenmesi yaygındır. Ülkenin su kaynaklarının büyük bir kısmı, su kullanımının yaklaşık %84'ünü oluşturan ve yüksek toprak tuzluluğuna katkıda bulunan çiftçilik için kullanılmaktadır. Bölgede yoğun olarak görülen pamuk yetiştiriciliğinde yoğun pestisit ve gübre kullanımı toprak kirlenmesini daha da kötüleştirir.

• Özbekistan'ın topoğrafik haritası
• Köppen İklim Sınıflandırması'na göre Özbekistan'da görülen iklim tipleri
• Aral Gölü'nün 1989 ve 2014 yıllarındaki karşılaştırılması

Demografi

Geleneksel kıyafetleri içinde Özbekler (1911)

Özbekistan'daki Taciklerin yoğun olduğu bölgeler

Diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi iklimi, yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve karasal iklimdir.

1996 CIA World Factbook verilerine göre Özbekistan etnik dağılımında Özbekler %80, Ruslar %5,5, Tacikler %5’lik orana sahiptir. Nüfusun %96'sı Müslüman’dır. Ülkede %2 oranında Ortodoks nüfus yaşamaktadır. %2 oranında diğer dinlere mensup insan bulunmaktadır.

Özbekistan'ın etnik gruba göre nüfusu 1926-1989

Etnik gruplar	1926 sayımı^1		1939 sayımı^2		1959 sayımı^3		1970 sayımı^4		1979 sayımı^5		1989 sayımı^6
	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%
Özbekler	3.467.226	73,0	4.804.096	65,1	5.038.273	62,2	7.733.541	64,7	10.569.007	68,7	14.142.475	71,4
Ruslar	245.807	5,2	727.331	11,6	1.090.728	13,5	1.495.556	12,5	1.665.658	10,8	1.653.478	8,4
Tacikler	350.670	7,4	317.560	5,1	311.375	3,8	457.356	3,8	594.627	3,9	933.560	4,7
Kazaklar	191.126	4,0	305.416	4,9	335.267	4,1	549.312	4,6	620.136	4,0	808.227	4,1
Tatarlar	28.335	0,6	147.157	2,3	397.981	4,9	442.331	3,7	531.205	3,5	467.829	2,4
Karakalpaklar	142.688	3,0	181.420	2,9	168.274	2,1	230.273	1,9	297.788	1,9	411.878	2,1
Kırım Tatarları	-		-		46.829	0,6	135.426	1,1	117.559	0,8	188.772	1,0
Koreliler	30	0,0	72.944	1,2	138.453	1,7	151.058	1,3	163.062	1,1	183.140	0,9
Kırgızlar	79.610	1,7	89.044	1,4	92.725	1,1	110.864	1,0	142.182	0,7	174.907	0,8
Ukraynalılar	25.335	0,5	70.577	1,1	87.927	1,1	114.979	1,0	113.826	0,7	153.197	0,8
Türkmenler	31.492	0,7	46.543	0,7	54.804	0,7	71.066	0,6	92.285	0,6	121.578	0,6
Türkler	371	0,0	474	0,0	21.269	0,3	46.398	0,4	48.726	0,3	106.302	0,5
Yahudiler	37.621	0,8	50.676	0,8	94.303	1,2	102.843	0,9	99.836	0,7	94.689	0,5
Ermeniler	14.862	0,3	20.394	0,3	27.370	0,3	34.470	0,3	42.374	0,3	50.537	0,3
Azeriler	20.764	0,4	3.645	0,1	40.511	0,5	40.431	0,3	59.779	0,4	44.410	0,2
Uygurlar	36.349	0,8	50.638	0,8	19.377	0,2	24.039	0,2	29.104	0,2	35.762	0,2
Başkurtlar	624	0,0	7.516	0,1	13.500	0,2	21.069	0,2	25.879	0,2	34.771	0,2
Diğerleri	77.889	1,6	98.838	1,6	126.738	1,6	198.570	1,7	176.274	1,1	204.565	1,0
Toplam	4.750.175		6.271.269		8.105.704		11.959.582		15.389.307		19.810.077
^1 (Karakalpakistan Aralık 1936'da Özbekistan SSC'ne bağlandı.1926 sayımına dahil değil); kaynak: [1]8 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. ^2 kaynak: [2]22 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. ^3 kaynak: [3]16 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. ^4 kaynak: [4]3 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. ^5 kaynak: [5]24 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. ^6 kaynak: [6]16 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

Dil

Ülkenin resmi dili olan Özbekçe, Uygur diline yakın Türk dillerinden biridir ve her ikisi de Türk dil ailesinin Karluk grubuna ait bir Türk dilidir. Tek resmi ulusal dildir ve 1992'den beri resmi olarak Latin alfabesiyle yazılmaktadır.

1920'lerden önce Özbeklerin yazı diline Türki dili (Çağatay Türkçesi) de deniliyordu ve Nestâlik yazı stiliyle Arap alfabesi kullanılarak yazılıyordu. 1926'da Latin alfabesi tanıtıldı ve 1930'lar boyunca çeşitli revizyonlardan geçti. Son olarak, 1940 yılında, Kiril alfabesi Sovyet yetkilileri tarafından tanıtıldı ve Sovyetler Birliği'nin çöküşüne kadar kullanıldı.

Türk dil ailesinin Kıpçak grubuna ait olan ve dolayısıyla Kazakçaya daha yakın olan Karakalpakça, başta Karakalpakistan Cumhuriyeti olmak üzere yarım milyon kişi tarafından konuşulmakta ve bu topraklarda resmi bir statüye sahip olan bir dildir.

Din

Özbekistan'da din
İslam			%97,1
Hristiyan			%2

Özbekistan laik bir ülkedir ve anayasasının 61. Maddesi, dini örgüt ve derneklerin devletten ayrı ve kanun önünde eşit olacağını belirtmektedir. Devlet, dini derneklerin faaliyetlerine müdahale edemez. Özbekistan halkı Sovyetler Birliği dönemleri diğer birlik üyeleri gibi devlet ateizmi içinde yaşamıştır. Bağımsızlığın ardından herkesin dininin özgürce yaşayacağı laik bir devlet haline gelmiştir.

2020 Pew Araştırma Merkezi projeksiyonuna göre, Özbekistan nüfusunun %97,1'inin Müslümandır ve Rus Ortodoks Hristiyanlar nüfusun %2,0'sini oluşturur. 1990'ların başında ülkede tahminen 93.000 Yahudi yaşıyordu.

• Buhara Cami
• Taşkent'teki Rus Ortodoks Kilisesi
• Tevrat önünde poz veren Buhara Yahudileri (1899 veya öncesi)

Siyaset

Özbekistan Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev.

Özbekistan Âli Meclis binası

Özbekistan'ın 1991'de Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan etmesinin ardından bir seçim yapıldı ve 29 Aralık 1991'de İslam Kerimov Özbekistan'ın ilk Cumhurbaşkanı seçildi. 1994 yılında 16. Yüksek Sovyet'in aldığı bir kararla Âli Meclis (Parlamento veya Yüksek Meclis) seçimleri yapıldı. O yıl, Yüksek Sovyet'in yerini Âli Meclis aldı. Kerimov'un ilk başkanlık dönemi referandumla 2000 yılına uzatıldı ve 2000, 2007 ve 2015'te yeniden seçildi ve her seferinde oyların %90'ından fazlasını aldı.

Devlet Başkanı İslam Kerimov'un 2 Eylül 2016'daki ölümünün ardından Âli Meclis, Başbakan Şevket Mirziyoyev'i geçici olarak başkanlığa atadı. Mirziyoyev daha sonra Aralık 2016 başkanlık seçimlerinde oyların% 88,6'sını alarak ülkenin ikinci devlet başkanı seçildi ve 14 Aralık'ta yemin ederek görevine başladı. Başbakan Yardımcısı Abdulla Aripov onun yerine başbakan oldu.

Askeri

65.000'e yakın askeriyle Özbekistan, Orta Asya'daki en büyük silahlı kuvvetlere sahiptir. Askeri yapı büyük ölçüde Sovyet ordusu'nun Türkistan Askeri Bölgesi'nden miras kalmıştır. Özbek Silahlı Kuvvetlerinin teçhizatı standarttır, çoğunlukla Sovyet sonrası mirastan ve yeni hazırlanmış Rus ve bazı Amerikan teçhizatından oluşur.

Hükûmet, eski Sovyetler Birliği'nin silah kontrolü yükümlülüklerini kabul etti, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması'na katıldı (nükleer olmayan bir devlet olarak) ve ABD Savunma Tehditlerini Azaltma Ajansı'nın (DTRA) Batı Özbekistan'daki aktif programını destekledi (Nukus ve Vozrozhdeniye Adası). Özbekistan Hükûmeti, GSYİH'nın yaklaşık %3,7'sini orduya harcıyor, ancak 1998'den bu yana giderek artan bir şekilde Yabancı Askeri Finansman (FMF) ve diğer güvenlik yardımı fonları alıyor.

ABD'deki 11 Eylül 2001 terör saldırılarının ardından Özbekistan, ABD Merkez Komutanlığının Özbekistan'ın güneyindeki Karşı-Hanabad hava üssüne erişim talebini onayladı. Ancak Özbekistan, Andican katliamı ve ABD'nin bu katliama tepkisinin ardından ABD'nin hava üslerinden çekilmesini talep etti . Son ABD birlikleri Kasım 2005'te Özbekistan'dan ayrıldı. 2020'de, eski ABD üssünün orada konuşlanmış ABD personelinde alışılmadık derecede yüksek kanser oranlarına neden olabilecek radyoaktif maddelerle kirlendiği ortaya çıktı. Ancak Özbekistan hükûmeti böyle bir vakanın daha önce yaşanmadığını öne sürerek bu açıklamayı yalanladı.

23 Haziran 2006'da Özbekistan, Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü'ne (CSTO) tam katılımcı oldu, ancak CSTO'ya Haziran 2012'de üyeliğini askıya almasını bildirdi.

Ekonomi

Kişi başına düşen reel GSYİH'nın gelişimi

Özbekistan yılda 80 ton altın çıkarmakta olup, dünyada yedinci sıradadır. Özbekistan'ın bakır yatakları dünyada onuncu, uranyum yatakları ise on ikinci sıradadır. Ülkenin uranyum üretimi küresel olarak yedinci sıradadır.

Özbek ulusal gaz şirketi Uzbekneftegaz, yıllık 60 ila 70 milyar metreküp (2,1-2,5 trilyon fitküp) üretimle doğal gaz üretiminde dünyada 11. sırada yer almaktadır. Ülkenin önemli miktarda kullanılmamış petrol ve gaz rezervleri vardır: Özbekistan'da 98 kondensat ve doğal gaz yatağı ve 96 gaz kondensat yatağı dahil olmak üzere 194 hidrokarbon yatağı bulunmaktadır.

Özbekistan ekonomisi, serbest piyasa ekonomisine geçmeye çalışan bir geçiş ekonomisidir. Tarım ve imalat sanayi GSYİH'nin yaklaşık dörtte birini oluşturarak ekonomiye eşit katkı sağlamaktadır. Özbekistan büyük bir pamuk üreticisi ve ihracatçısı olup aynı zamanda önemli bir altın üreticisidir.

İletişim

Özbekistan'da televizyon ve radyo yayını yapar. Sadece devlet kanalları değil özel kanallar da vardır. Bunlardan bazıları M5, millî Tv, Sevimli, Zo’r TV kanallarıdır. Devlet kanallarının bazıları Özbekistan, Navo, Bolajon, Taşkent, Kinoteatr, Yoshlar, Medeniyet ve Marifet, Dünya Böyle ve Spor TV kanallarıdır. Şirketin HD ve yerel kanalları vardır. Özbekistan'da 3 adet devlet ve 18 adet özel ve 5 adet yabancı olmak üzere toplam 26 adet banka bulunmaktadır. Ülkenin adlı elektronik markası vardır.

Resmi kaynak raporuna göre, 1 Temmuz 2007'de 3,7 milyon olan Özbekistan'daki cep telefonu kullanıcı sayısı 10 Mart 2008 itibarıyla 7 milyona ulaştı. 2017'de mobil kullanıcı sayısı 24 milyondan fazlaydı. Abone sayısı açısından en büyük cep telefonu operatörü MTS-Özbekistan'dır.

2019 itibarıyla, tahmini internet kullanıcı sayısı 22 milyondan fazlaydı veya nüfusun yaklaşık %52'siydi.

Özbekistan'da İnternet Sansürü var ve Ekim 2012'de hükûmet proxy sunucularına erişimi engelleyerek internet sansürünü sertleştirdi.Sınır Tanımayan Gazeteciler, Özbekistan hükûmetini "İnternetin Düşmanı" olarak adlandırdı ve Arap Baharı'nın başlamasından bu yana hükûmetin internet üzerindeki kontrolü önemli ölçüde arttı.

Özbekistan'da basın otosansür uyguluyor ve yabancı gazeteciler, resmi raporlara ve resmi olmayan ve tanık ifadelerine göre birkaç yüz kişinin tahminine göre, hükûmet birliklerinin protestocu kalabalığına ateş açarak 187 kişiyi öldürdüğü 2005 Andican katliamından bu yana kademeli olarak ülkeden sınır dışı edildi.

Ulaşım

Ülkenin başkenti ve en büyük şehri olan Taşkent'in 1977'de inşa edilen ve Sovyetler Birliği'nden on yıllık bağımsızlığının ardından 2001'de genişletilen dört hatlı bir metrosu var. Özbekistan ve Kazakistan şu anda Orta Asya'da metro sistemine sahip iki ülke. Eski Sovyetler Birliği'ndeki en temiz sistemlerden biri olarak tanıtılıyor. İstasyonlar fazlasıyla süslü. Örneğin, 1984 yılında inşa edilen Metro Kosmonavtov istasyonu, insanlığın uzay araştırmalarındaki başarılarını takdir etmek ve Sovyet kozmonot Vladimir Dzhanibekov'un rolünü anmak için bir uzay yolculuğu teması kullanılarak dekore edilmiştir.Özbek kökenli. Bir istasyon girişinin yanında Vladimir Dzhanibekov'un bir heykeli duruyor.

Şehrin dört bir yanından geçen devlet tarafından işletilen tramvaylar ve otobüsler var. Kayıtlı ve kayıtsız birçok taksi de vardır. Özbekistan'da modern araba üreten fabrikalar var. Araba üretimi, hükûmet ve Koreli otomobil şirketi Daewoo tarafından destekleniyor. Mayıs 2007'de otomobil üreticisi UzDaewooAuto, General Motors-Daewoo Auto and Technology (GMDAT, ayrıca bkz . GM Özbekistan) ile stratejik bir anlaşma imzaladı. Hükûmet, küçük otobüs ve kamyon üreticisi SamKochAvto'daki Türk Koç'un hissesini satın aldı. Ardından Japon Isuzu Motors ile Isuzu otobüs ve kamyon üretimi için anlaşma imzaladı.

Tren bağlantıları, Özbekistan'daki birçok kasabanın yanı sıra komşu eski Sovyetler Birliği cumhuriyetlerini birbirine bağlar. Ayrıca bağımsızlıktan sonra hızlı çalışan iki tren sistemi kuruldu. Özbekistan, Orta Asya'daki ilk yüksek hızlı demiryolunu Eylül 2011'de Taşkent ile Semerkant arasında hizmete açtı. Afrosiyob adlı yeni yüksek hızlı elektrikli tren Talgo 250,  Talgo SL (İspanya) tarafından üretildi ve 26 Ağustos 2011'de Taşkent'ten Semerkant'a ilk seferini yaptı.

Sovyet döneminde inşa edilmiş büyük bir uçak fabrikası var - Taşkent Chkalov Havacılık Üretim Fabrikası veya Rusça'da ТАПОиЧ. Tesis, II. Dünya Savaşı sırasında, ilerleyen Nazi kuvvetleri tarafından ele geçirilmemek için üretim tesislerinin güney ve doğuda boşaltıldığı zaman ortaya çıktı. 1980'lerin sonlarına kadar tesis, SSCB'nin önde gelen uçak üretim merkezlerinden biriydi. Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla, üretim ekipmanlarının modası geçmiş oldu; işçilerin çoğu işten çıkarıldı. Şimdi yılda sadece birkaç uçak üretiyor, ancak artan Rus şirketlerinin ilgisiyle, üretim geliştirme planları söylentileri var.

İdari birimler

Özbekistan'ın bölgeleri

Taşkent

Buhara

Özbekistan 12 il (viloyat), 1 özerk cumhuriyet (Karakalpakistan Cumhuriyeti) ve 1 bağımsız şehirden (Taşkent) oluşur.

Numara	Türkçe	Özbekçe	Merkez	Bölge Nüfusu (2008)	Alan (km^2)
1	Taşkent Şehri	Toshkent Shahri	Taşkent	2.192.700	334,3
2	Andican	Andijon	Andican	2.477.900	4.200
3	Buhara	Buxoro	Buhara	1.576.800	39.400
4	Fergana	Farg'ona	Fergana	2.997.400	6.800
5	Cizzak	Jizzax	Cizzak	1.090.900	20.500
6	Nemengan	Namangan	Namangan	2.196.200	7.900
7	Nevai	Navoiy		834.100	110.800
8		Qashqadaryo	Karşı	2.537.600	28.400
9	Semerkand	Samarqand	Semerkand	3.032.000	16.400
10	Sirderya	Sirdaryo	Gulistan	698.100	5.100
11	Surhanderya	Surxondaryo	Tirmiz	2.012.600	20.800
12	Taşkent	Toshkent	Taşkent	2.537.500	15.300
13	Harezm	Xorazm	Ürgenç	1.517.600	6.300
14	Karakalpakistan Cumhuriyeti	Qoraqalpog‘iston Respublikasi	Nukus	1.612.300	160.000

Önemli Şehirler

• Nemengan
• Fergana
• Andican
• Semerkand
• Buhara
• Hive
• Hokand
• Karşı
• Ürgenç
• Nukus

Kültür

Özbekistan, Özbeklerin çoğunlukta olduğu geniş bir etnik grup ve kültür karışımına sahiptir. 1995'te Özbekistan nüfusunun yaklaşık %71'i Özbek'ti. Başlıca azınlık grupları Ruslar (%8), Tacikler (%3-4,7), Kazaklar (%4), Tatarlar (%2,5) ve Karakalpaklardı (%2).

Müzik

Orta Asya klasik müziğine Shashmaqam denir ve 16. yüzyılın sonlarında Buhara'da bu şehrin bölgesel bir başkent olduğu dönemde ortaya çıkmıştır. Azerbaycan Muğam ve Uygur muqam sanatı ile ile yakından ilişkilidir. Altı makam olarak tercüme edilen ad, klasik Fars geleneksel müziğine benzer altı farklı Müzikal modda altı bölüm içeren müziğin yapısını ifade eder. Konuşulan Tasavvuf şiirinin ara bölümlerinde müziği kesintiye uğrar, tipik olarak daha düşük bir tondan başlar ve kademeli olarak yükselir.

Mutfak

Özbek pilavı

Özbek mutfağı yerel tarımdan etkilenmiştir. Özbekistan'da çok fazla tahıl tarımı yapıldığından ekmek ve erişte önem arz etmekte ve Özbek mutfağı "erişte açısından zengin" olarak nitelendirilmektedir. Koyun eti, ülkedeki koyun bolluğu nedeniyle popüler bir et çeşididir ve çeşitli Özbek yemeklerinin bir parçasıdır.

Özbekistan'ın imza yemeği, tipik olarak pirinç, et, havuç ve soğandan yapılan bir ana yemek olan Özbek pilavıdır.

Diğer önemli ulusal yemekler arasında büyük yağlı et parçaları (genellikle koyun eti) ve taze sebzelerden yapılan bir çorba olan: shurpa, norin ve laghman. Çorba veya ana yemek olarak servis edilebilen erişte bazlı yemekler: mantı, chuchvara ve somsa. Meze veya ana yemek olarak kullanılan hamurdan doldurulmuş cepler: et ve sebze yahnisi olan dimlama ve genellikle ana yemek olarak sunulan çeşitli kebaplar bulunur.

İçecek olarak siyah çay ve ayran tercih edilir.

Resmi Tatiller

Buhara İpek ve Baharat Festivalinde yerel kıyafetli Özbekler

• 1 Ocak: Yılbaşı, "Yangi Yıl Bayrami"
• 14 Ocak: Anavatan Savunucuları Günü, "Vatan Himoyachilari kuni"
• 8 Mart: Dünya Kadınlar Günü, "Xalqaro Xotin-Qizlar kuni"
• 21 Mart: Nevruz, "Navroʻz Bayrami"
• 9 Mayıs: Anma ve Onur Günü, "Xotira va Qadrlash kuni"
• 1 Eylül: Bağımsızlık Günü, "Mustaqillik kuni"
• 1 Ekim: Öğretmenler Günü, "Oʻqituvchi va Murabbiylar kuni"
• 8 Aralık: Anayasa Günü, "Konstitutsiya kuni"

Bunlar dışında her yıl Hicri Takvim'e göre tarihi düzenlenen dini bayramlar olan Ramazan Bayramı ve Kurban Bayramı da resmi tatildir.

Galeri

• Humo Arena

Ayrıca bakınız

• Özbekistan tarihi

Kaynakça

1. ^ . Refworld. 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
2. ^ . constitution.uz. constitution.uz. 15 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2020. 
3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Ekim 2022. 
4. ^ . Stat.uz. 27 Nisan 2020. 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
5. ^ ^{a b c d} Uzbekistan 12 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. International Monetary Fund
6. ^ "Income Gini coefficient | Human Development Reports". hdr.undp.org. 10 Haziran 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Aralık 2017. 
7. ^ "GINI index – Uzbekistan". MECOMeter – Macro Economy Meter. 4 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Aralık 2017. 
8. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
9. ^ Uzbekistan 28 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Uluslararası Af Örgütü. 1 Mart 2013 tarihinde erişildi.
10. ^ World Report 2012: Uzbekistan 9 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. İnsan Hakları İzleme Örgütü. 1 Mart 2013 tarihinde erişildi.
11. ^ 2010 Human Rights Report: Uzbekistan 11 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. ABD Dışişleri Bakanlığı. 1 Mart 2013 tarihinde erişildi.
12. ^ . euronews. 21 Ekim 2019. 22 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2021. 
13. ^ . T24. 10 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2021. 
14. ^ "Uzbekistan ends systematic use of child labour and takes measures to end forced labour – Modern Diplomacy". moderndiplomacy.eu. 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Aralık 2017. 
15. ^ "Eurasia's Latest Economic Reboot Can Be Found In Uzbekistan". Forbes. 14 Eylül 2017. 14 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2017. 
16. ^ Lillis, Joanna (3 Ekim 2017). "Are decades of political repression making way for an 'Uzbek spring'?". The Guardian. ISSN 0261-3077. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Kasım 2017. 
17. ^ "Uzbekistan: A Quiet Revolution Taking Place – Analysis". Eurasia Review. 8 Aralık 2017. 8 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Aralık 2017. 
18. ^ "The growing ties between Afghanistan and Uzbekistan – CSRS En". CSRS En. 28 Ocak 2017. 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Aralık 2017. 
19. ^ . GLI – Global Legal InsightsUzbekistan | Energy 2018. 3 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2017. 
20. ^ This section incorporates text from the following source, which is in the public domain: Lubin, Nancy (1997). "Uzbekistan", chapter 5 in: Glenn E. Curtis (Ed.), Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, and Uzbekistan: Country Studies. Washington, DC: Federal Research Division, Library of Congress. . pp. 375-468: Early History, pp. 385-386.
21. ^ Davidovich, E. A. (1998). "The Karakhanids; Chapter 6 The Karakhanids". C.E. Bosworth (Ed.). History of Civilisations of Central Asia. 4 part I. UNESCO Publishing. ss. 119-144. ISBN . 
22. ^ . faculty.washington.edu
23. ^ . 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
24. ^ (PDF). 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
25. ^ . 9 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
26. ^ "Özbekistan'da seçimleri Mirziyoyev kazandı". 6 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . 
27. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Aralık 2016. 
28. ^ ^{a b} "Arşivlenmiş kopya". 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
29. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
30. ^ https://www.rferl.org/a/uzbekistan-prime-minister-nominated/28171532.html 17 Eylül 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ^[]
31. ^ . collection.cooperhewitt.org. 13 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
32. ^ . www.cbsnews.com (İngilizce). 30 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
33. ^ . www.cbsnews.com (İngilizce). 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
34. ^ . RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 27 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
35. ^ Supply of Uranium 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. World Nuclear Association. August 2012.
36. ^ Uranium resources 22 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. European Nuclear Society
37. ^ The World Mineral Statistics dataset: 100 years and counting 20 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. British Geological Survey
38. ^ . Gazprom International. Gazprom. 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. 
39. ^ "Economy". Invest in Uzbekistan. Uzbekistani Government. Erişim tarihi: 21 Nisan 2019. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
40. ^ Özbekistan Devlet İstatistik Komitesi 11 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 2006 (Rusça)
41. ^ Statistics on Cotton Production in 2010-2012 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., U.S. Department of Agriculture, 2012.
42. ^ . web.archive.org. 26 Haziran 2007. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
43. ^ . 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
44. ^ . web.archive.org. 16 Mayıs 2011. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
45. ^ uz, Kun. . Kun.uz (İngilizce). 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
46. ^ . data.worldbank.org. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
47. ^ . web.archive.org. 24 Aralık 2013. 24 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
48. ^ ^{a b} "Uzbekistan profile - Media". BBC News (İngilizce). 5 Ocak 2012. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
49. ^ . web.archive.org. 18 Ocak 2012. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
50. ^ ^{a b} www.uzdaily.com. . UzDaily.uz (Rusça). 25 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 
51. ^ . web.archive.org. 11 Ocak 2012. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 

Dış bağlantılar

• Vikigezgin'de Uzbekistan ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.

  • Özbekistan Cumhurbaşkanlığı Medya Merkezi 10 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  • Özbekistan Millî Haber Ajansı 24 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  • UzDaily Haber Ajansı 1 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

  ÖZBEKİSTAN'dan yönler
  Kazakistan	Kazakistan	Kazakistan ve   Kırgızistan
  Kazakistan	K B D G	Kırgızistan ve   Tacikistan
  Türkmenistan	Türkmenistan ve   Afganistan	Afganistan