Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çinko (Latince: Zinkum, İngilizce: Zinc, Almanca: Zink), eski kaynaklarda Tutya (Osmanlıca: توتيا), mavimsi açık gri renkte, kırılgan bir metal. Elementlerin periyodik tablosunda geçiş elementleri grubunda yer alır. Düşük kaynama sıcaklığı dikkat çekicidir. Bu değer özellikle pirometalurjik metal üretiminde çok belirleyici bir etmendir. Dökülmüş halde sert ve kırılgandır. 120 °C'de şekillendirilebilir. Elektrokimyasal potansiyel dizisinde demirden daha negatif değerdedir. Böylece çinko anot olarak katodik korozyon korumada önemli bir kullanım bulur. Galvanizleme bu tür uygulamalardan biridir.
Bulunuşu
Çinko, yerkabuğunda en çok bulunan elementler arasında 23. sıradadır. En çok kullanılan cevheri (ZnS) olup %40-50 çinko ve yaklaşık %10 demir içerir. Çinkonun ayrıştırıldığı diğer mineraller smitsonit (çinko karbonat), (çinko silikat) ve ((Fe,Mn,Zn)(Fe,Mn)2O4) dir.
Genel
Çinko, bileşiklerinde +2 değerlikli olarak bulunur ve oluşturduğu bileşiklerde genelde iyonik bağ yapar. Amonyak, amin, siyanür ve halojen iyonları ile kompleks bileşikler meydana getirir. Mineral asitlerinde H2 çıkışıyla çözünür. Ancak nitrik asitte NOx çıkışı olur. Dolayısıyla çinko, özellikle toz halde çok etkili bir ingirdeyicidir. Normal sıcaklıkta havada bırakılan metalin yüzeyinde koruyucu bir tabaka oluştuğundan bu sıcaklıkta halojenlere bile dayanıklıdır. HCl gazı çinkoyu çok çabuk korozyona uğratır. Toz çinkonun reaksiyona girme kabiliyeti oldukça fazla ise de yanıcı değildir. Yüksek sıcaklıkta oksijen, klor ve kükürt gibi elementlerle şiddetle reaksiyona girer. Cıva ile sert bir amalgam meydana getirir. Klorür ve sülfat tuzları suda yüksek miktarda çözünür. Buna karşılık çinko oksit, silikat, fosfat ve organik kompleksleri ya suda hiç çözünmezler ya da çok az çözünürler. Bileşikleri arasında çinko oksitin teknik ve ekonomik değeri vardır. Organik bileşikleri arasında çinko sabunu en önemli kullanıma sahiptir.
Etimolojisi ve tarihçesi
Çinko, antik çağlardan beri bilinen ancak üretimi ve kullanılması tam anlaşılamadığından diğer metallerle karıştırılan bir elementtir. Metalin ilk tarifi, Strabos'un yazdığı Mysia adlı eserin Andriera adlı bölümünde "Sahte gümüş" (False silver, Yunanca: Pseudargyros) olarak yapılmıştır.
Bilinen en eski çinko parçası Dakya medeniyetine ait Transilvanya'daki Dortaş harabelerinde bulunan ve %87.52 Zn + %11.41 Pb + %1.07 Fe içeren bir idoldür. MÖ 500 yıllarına ait Comeros harabelerinde çinkodan yapılmış iki bileziğe ve 79'da yıkılan ise çinkoyla kaplanmış bir musluğa rastlanmıştır.
MÖ 200 yıllarında pirinç, özellikle Roma'lılar tarafından iyi bilinen bir alaşımdı. Yapım tekniği ZnO içerikli hammaddenin redüksiyonu, çinko buharlarının metal bakır üzerinde kondanse edilmesi ve ergitme kademelerinden oluşuyordu. Özellikle simyacılar pirinç yapımını çok iyi biliyorlardı ve amaçları bu alaşımı bakıra, bakırı da altına dönüştürmekti.
Avrupa'da ilk kez metalik çinkoyu tariflemeden "Zinck" terimini kullandı. "Zinck" isminin bir metal olduğu ve bu metalin fiziksel özellikleri Paracelsus (1490-1541) tarafından yazıldı. "Doğunun Plinius'u" (Romalı tabiatçı ve yazar 'a (23-79) benzetme) olarak tanınan (ölümü 630) Çinlilerin çinkodan sikke ve aynalar ürettiklerini söyler. Hintler 1000-1300 yılları arasında çinkoyu ticari boyutta üretmişlerdir. eyaletinin racalarından olan 'in Zawar madenlerini işlettiği (1382) bilinmektedir. Ancak bu cevher çıkarma ve izabe işlemleri feodal savaşlar nedeniyle ara sıra durmuş ve en sonunda Moğollarla yapılan Maratha savaşlarından sonra 1830'dan 1940 yılına kadar tamamen kapanmıştır.
17. ve 18. yüzyılda önemli miktarlarda külçe çinko doğudan Portekiz gemileri ile getiriliyor ve Hollandalılar tarafından dağıtılıyordu. Ürün; "Spelter", "Hint kalayı", "Caloaem" ve "Tutaney" gibi değişik isimler altında pazarlandı. 1745 yılında, doğudan gelen ve İsveç açıklarında batan bir gemiden çıkarılan külçeler %98.99 Zn, %0.765 Fe ve %0.245 Sb içeriyordu.
Üretim yöntemleri, gelişimi
1730 yılında çinko izabe bilgisi Çin'den İngiltere'ye geldi ve 1739'da aşağıya doğru distilasyon tekniği ile ilgili ilk patent alındı. 1740-1743 yıllarında Bristol'de üretime başlandı. Üretim yılda 200 ton civarında idi. Proseste, cevher + odun kömürü karışımı sızdırmaz kil potalarda işleniyordu. Potanın dibi bir boru ile aşağıdaki toplama kabına bağlıydı. Gazdan yoğuşan olan metal bu kaba damlıyordu. 1758'de alınan bir patentten sonra sülfürlü cevherlerden izabik çinko üretimine başlandı.
1798'de Silezya - 'da demir yüksek fırınında elde edilen çinkolu artıklar (Zincky Crust = Skafold) odun ısıtmalı bir cam fırınında İngiliz yöntemi ile işlendi. Yine 18. yüzyılın sonlarına doğru kurulan çinko izabe fırınında ilk dikey retort uygulamasına başlandı. 19. yüzyılın başlarında geliştirilen "Belçika prosesi" reverber fırınında izabe ve potada yoğuşmayı kapsıyordu. 1836'da Stolberg'de Belçika ve Silezya fırınlarının kombinasyonu olan "Renisch" fırını yapıldı. Fırın dikey retortlar, tek kondansatör ve dışarıdan ısıtma ile çalışıyordu.
Sheffield'da 1805 yılında 100-150 °C'ye tavlanan çinkonun saç haline geleceği keşfedildi. İlk sac haddesi 1812'de Belçika-Liège'de, ilk çinko levha ise 1857'de Philadelphia'da yapıldı. Endüstriyel üretime 1866 yılında La Salle-Illinois'de Matthiessen ve Hegeler tarafından başlandı.
ABD'de ilk üretim 1835 yılında Arsenal-Washington, DC'dedir. Amerikan hükûmeti bu tesiste Belçika'lı uzmanlarca eleman yetiştirilmesini ve çinko metal ve alaşımlarının standartlaşmasını sağlamıştır. İlk ticari üretim ise Belçika prosesine göre 1850'de New Jersey'de başlamıştır. Bununla beraber 1856'da Friedensville-Pennsylvania'da Silezya prosesi ve 1860'ta La Salle-Illinois'deki Belçika prosesi ile yapılan üretimler de önemli boyutlardaydı. 1850-1860 yıllarında kondensasyonun fırın üstünde pik plakalar üzerinde yapılmasını kapsayan Wetherill-American prosesi geliştirildi. 1860-1880 arasında Avrupa'da hava ısıtmalı ve gaz yakmalı fırınlar yapıldı ve ilk ısı değiştiriciler kullanıldı. Dikey mufla fırınlarındaki ilk uygulamalar 1878'de Fransa'da ve ABD'de gerçekleştirildi.
Yatay retort işlemi ise ilk kez 1872'de, ABD'de La Salle-Illinois'de denendi. Gaz ısıtmalı bir tünel fırında toplam 408 retort bulunuyordu. 1880'lerde sülfürlü cevherleri kavurmak ve H2SO4 üretimi için mekanik karıştırmalı muflalı fırın (Hegeler) geliştirildi. 1881'de asidik ZnSO4 çözeltisinden katodik çinko üretimi denendi ve başarısız oldu. Kavurma-Liç-Elektroliz'le çinko üretimini amaçlayan ilk tesis 1914'ten sonra gerçekleştirildi. 1895'te çinko izabesinde ilk defa doğal gaz kullanıldı. 20. yüzyılın başlangıcında flotasyon devreye girdi ve 1920'lerde 'in (ZnS) selektif flotasyonu gerçekleştirildi. I. Dünya Savaşı çok sayıda fabrika kurulmasını teşvik etti. 1917'de sinterleyici kavurma uygulaması çinko üretimini arttırdı. 1920'den itibaren Japonya, İtalya ve Fransa'da küçük; Norveç'te Odda'da, Kanada Manitoba'da (Flin Flon) ve Almanya'da Magdeburg'da büyük kapasiteli elektrolitik çinko tesisleri kuruldu. Dikey retort + sürekli distilasyon işlemi 1925'ten sonra Almanya ve İngiltere'de uygulandı. Ancak en başarılısı ABD'deki New Jersey prosesi idi.
II. Dünya Savaşı'ndan sonra çinko izabesinde en büyük gelişmeler kavurmada akışkan yatak ve üretimde ISP ( 1950-1960) uygulamalarının başlamasıydı. 1960-1980 yılları arasında ise nötr liç artıklarının değerlendirilmesi konusundaki çalışmalar tamamlandı.
Günümüzün en büyük çinko cevher üreticileri Avustralya, Kanada, Çin, Peru ve ABD'dir. Avrupalı üreticiler arasında ise; Belçika'da , İrlanda'da Tara ve İsveç'te sayılabilir. Çinko metali ekstraktif metalurji yöntemleri ile elde edilir. Çinko sülfür minerali, flotasyon tekniği kullanılarak zenginleştirilir ve ardından yöntemlerle kavurma işlemi uygulanarak çinko sülfürün, çinko okside kavrulması sağlanır. Çinko oksit daha sonra sülfürik asitte liç edilir ve elde edilen çözelti çinko tozu ile arındırılır. Nihayet çinko metali, bu temiz çözeltiden elektroliz yoluyla katot levhalar halinde kazanılır. Çinko katotlar ya doğrudan dökümhaneye gönderilerek ingotlar halinde dökülür ya da alüminyum ile alaşımlandırılır.
Bir diğer çinko üretim prosesi de pirometalurjik bir proses olan yöntemidir, ancak bu yöntemle elde edilen çinko oksit, alternatifine göre daha düşük safiyette çinko üretimine yol açar.
Kullanım alanları
Çinko, dünyada yıllık kullanım miktarı açısından demir, alüminyum ve bakırdan sonra gelir. Çinko:
- korozyondan korunma amacıyla, çelik gibi diğer metallerin galvanize edilmesinde,
- pirinç, , değişik lehimler, alman gümüşü gibi alaşımların yapımında,
- genellikle otomotiv endüstrisinde döküm kalıplarında,
- pillerin gövdelerinin yapımında kullanılır.
- Çinko oksit, sulu boyalarda beyaz pigment olarak ve lastik sanayiinde aktivatör olarak kullanılır. Reçetesiz satılabilen bazı merhemlerin bileşiminde bulunur ve ince bir tabaka halinde uygulandığında cildin su kaybetmesini önler. Yazın güneş, kışın da soğuk yanıklarına karşı koruyucudur. Bebeklerin bez bağlanan bölgelerinde çok az miktarda kullanılarak ciltte meydana gelebilecek kızarıklıklar önlenebilir. Yaşa bağlı göz hastalıklarının tedavisinde de kullanılır.
- , deodorantlarda ve ahşap koruyucu olarak kullanılır.
- Çinko sülfür, karanlıkta parlayan pigment olarak saatlerin akrep ve yelkovanlarında kullanılır.
- Çinko metil, (Zn(CH3)2) pek çok organik maddenin sentezinde kullanılır.
- Çinko, pek çok günlük vitamin ve mineral ilaçlarının bileşenidir. ve kasların önleyen özellikler taşıdığına inanılmaktadır.
Kaynakça
- Özel
- ^ https://sozluk.gov.tr/ 17 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . tutya: (tu'tya), Arapça tūtiyā 1. isim, eskimiş, kimya Çinko. (Güncel Türkçe Sözlük)
- ^ (İngilizce). . 10 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2013.
- Genel
- Çinko, Addemir O., Açma E., Arslan C., Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1994.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cinko Zn H Periyodik tablo HeLi Be B C N O F NeNa Mg Al Si P S Cl ArK Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br KrRb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I XeCs Ba Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At RnFr Ra Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Temel ozellikleriAtom numarasi 30Element serisi Gecis metalleriGrup periyot blok 4 dGorunus Mavimsi acik griKutle numarasi 65 409 4 g molElektron dizilimi Ar 3d10 4s2Enerji seviyesi basina Elektronlar 2 8 18 2CAS kayit numarasi 7440 66 6Fiziksel OzellikleriMaddenin hali katiYogunluk 7 14 g cm Sivi haldeki yogunlugu 6 57 g cm Ergime noktasi 692 68 K 419 53 CKaynama noktasi 1180 K 907 CErgime isisi 7 32 kJ molBuharlasma isisi 123 6 kJ molIsi kapasitesi 25 390 J mol K Atom ozellikleriKristal yapisi HegzagonalYukseltgenme seviyeleri 2 Amfoter oksitElektronegatifligi 1 65 Pauling olcegiIyonlasma enerjisi 906 4 kJ molAtom yaricapi 135 pmAtom yaricapi hes 142 pmKovalent yaricapi 131 pmVan der Waals yaricapi 139 pmDiger ozellikleriElektrik direnci 59 0 nW m 20 C de Isil iletkenlik 116 W m K Isil genlesme 30 2 µm m K 25 C de Ses hizi 3850 m s 25 C de Mohs sertligi 2 5Vickers sertligi MPaBrinell sertligi 412 MPa Cinko Latince Zinkum Ingilizce Zinc Almanca Zink eski kaynaklarda Tutya Osmanlica توتيا mavimsi acik gri renkte kirilgan bir metal Elementlerin periyodik tablosunda gecis elementleri grubunda yer alir Dusuk kaynama sicakligi dikkat cekicidir Bu deger ozellikle pirometalurjik metal uretiminde cok belirleyici bir etmendir Dokulmus halde sert ve kirilgandir 120 C de sekillendirilebilir Elektrokimyasal potansiyel dizisinde demirden daha negatif degerdedir Boylece cinko anot olarak katodik korozyon korumada onemli bir kullanim bulur Galvanizleme bu tur uygulamalardan biridir BulunusuCinko yerkabugunda en cok bulunan elementler arasinda 23 siradadir En cok kullanilan cevheri ZnS olup 40 50 cinko ve yaklasik 10 demir icerir Cinkonun ayristirildigi diger mineraller smitsonit cinko karbonat cinko silikat ve Fe Mn Zn Fe Mn 2O4 dir 99 995 saf cinko parcalari iceren 1 cm3 luk cinko kup solda bir kristal parca ortada ve sublimlesmis dendritik parca sagda Smitsonit cinko karbonat minerali GenelCinko bilesiklerinde 2 degerlikli olarak bulunur ve olusturdugu bilesiklerde genelde iyonik bag yapar Amonyak amin siyanur ve halojen iyonlari ile kompleks bilesikler meydana getirir Mineral asitlerinde H2 cikisiyla cozunur Ancak nitrik asitte NOx cikisi olur Dolayisiyla cinko ozellikle toz halde cok etkili bir ingirdeyicidir Normal sicaklikta havada birakilan metalin yuzeyinde koruyucu bir tabaka olustugundan bu sicaklikta halojenlere bile dayaniklidir HCl gazi cinkoyu cok cabuk korozyona ugratir Toz cinkonun reaksiyona girme kabiliyeti oldukca fazla ise de yanici degildir Yuksek sicaklikta oksijen klor ve kukurt gibi elementlerle siddetle reaksiyona girer Civa ile sert bir amalgam meydana getirir Klorur ve sulfat tuzlari suda yuksek miktarda cozunur Buna karsilik cinko oksit silikat fosfat ve organik kompleksleri ya suda hic cozunmezler ya da cok az cozunurler Bilesikleri arasinda cinko oksitin teknik ve ekonomik degeri vardir Organik bilesikleri arasinda cinko sabunu en onemli kullanima sahiptir Etimolojisi ve tarihcesiCinko antik caglardan beri bilinen ancak uretimi ve kullanilmasi tam anlasilamadigindan diger metallerle karistirilan bir elementtir Metalin ilk tarifi Strabos un yazdigi Mysia adli eserin Andriera adli bolumunde Sahte gumus False silver Yunanca Pseudargyros olarak yapilmistir Bilinen en eski cinko parcasi Dakya medeniyetine ait Transilvanya daki Dortas harabelerinde bulunan ve 87 52 Zn 11 41 Pb 1 07 Fe iceren bir idoldur MO 500 yillarina ait Comeros harabelerinde cinkodan yapilmis iki bilezige ve 79 da yikilan ise cinkoyla kaplanmis bir musluga rastlanmistir MO 200 yillarinda pirinc ozellikle Roma lilar tarafindan iyi bilinen bir alasimdi Yapim teknigi ZnO icerikli hammaddenin reduksiyonu cinko buharlarinin metal bakir uzerinde kondanse edilmesi ve ergitme kademelerinden olusuyordu Ozellikle simyacilar pirinc yapimini cok iyi biliyorlardi ve amaclari bu alasimi bakira bakiri da altina donusturmekti Avrupa da ilk kez metalik cinkoyu tariflemeden Zinck terimini kullandi Zinck isminin bir metal oldugu ve bu metalin fiziksel ozellikleri Paracelsus 1490 1541 tarafindan yazildi Dogunun Plinius u Romali tabiatci ve yazar a 23 79 benzetme olarak taninan olumu 630 Cinlilerin cinkodan sikke ve aynalar urettiklerini soyler Hintler 1000 1300 yillari arasinda cinkoyu ticari boyutta uretmislerdir eyaletinin racalarindan olan in Zawar madenlerini islettigi 1382 bilinmektedir Ancak bu cevher cikarma ve izabe islemleri feodal savaslar nedeniyle ara sira durmus ve en sonunda Mogollarla yapilan Maratha savaslarindan sonra 1830 dan 1940 yilina kadar tamamen kapanmistir 17 ve 18 yuzyilda onemli miktarlarda kulce cinko dogudan Portekiz gemileri ile getiriliyor ve Hollandalilar tarafindan dagitiliyordu Urun Spelter Hint kalayi Caloaem ve Tutaney gibi degisik isimler altinda pazarlandi 1745 yilinda dogudan gelen ve Isvec aciklarinda batan bir gemiden cikarilan kulceler 98 99 Zn 0 765 Fe ve 0 245 Sb iceriyordu Uretim yontemleri gelisimi2006 yili Dunya Cinko Uretimi onde gelen ureticiler ve uretimlerinin toplam uretime oranini gosteren harita 1730 yilinda cinko izabe bilgisi Cin den Ingiltere ye geldi ve 1739 da asagiya dogru distilasyon teknigi ile ilgili ilk patent alindi 1740 1743 yillarinda Bristol de uretime baslandi Uretim yilda 200 ton civarinda idi Proseste cevher odun komuru karisimi sizdirmaz kil potalarda isleniyordu Potanin dibi bir boru ile asagidaki toplama kabina bagliydi Gazdan yogusan olan metal bu kaba damliyordu 1758 de alinan bir patentten sonra sulfurlu cevherlerden izabik cinko uretimine baslandi 1798 de Silezya da demir yuksek firininda elde edilen cinkolu artiklar Zincky Crust Skafold odun isitmali bir cam firininda Ingiliz yontemi ile islendi Yine 18 yuzyilin sonlarina dogru kurulan cinko izabe firininda ilk dikey retort uygulamasina baslandi 19 yuzyilin baslarinda gelistirilen Belcika prosesi reverber firininda izabe ve potada yogusmayi kapsiyordu 1836 da Stolberg de Belcika ve Silezya firinlarinin kombinasyonu olan Renisch firini yapildi Firin dikey retortlar tek kondansator ve disaridan isitma ile calisiyordu Sheffield da 1805 yilinda 100 150 C ye tavlanan cinkonun sac haline gelecegi kesfedildi Ilk sac haddesi 1812 de Belcika Liege de ilk cinko levha ise 1857 de Philadelphia da yapildi Endustriyel uretime 1866 yilinda La Salle Illinois de Matthiessen ve Hegeler tarafindan baslandi ABD de ilk uretim 1835 yilinda Arsenal Washington DC dedir Amerikan hukumeti bu tesiste Belcika li uzmanlarca eleman yetistirilmesini ve cinko metal ve alasimlarinin standartlasmasini saglamistir Ilk ticari uretim ise Belcika prosesine gore 1850 de New Jersey de baslamistir Bununla beraber 1856 da Friedensville Pennsylvania da Silezya prosesi ve 1860 ta La Salle Illinois deki Belcika prosesi ile yapilan uretimler de onemli boyutlardaydi 1850 1860 yillarinda kondensasyonun firin ustunde pik plakalar uzerinde yapilmasini kapsayan Wetherill American prosesi gelistirildi 1860 1880 arasinda Avrupa da hava isitmali ve gaz yakmali firinlar yapildi ve ilk isi degistiriciler kullanildi Dikey mufla firinlarindaki ilk uygulamalar 1878 de Fransa da ve ABD de gerceklestirildi Yatay retort islemi ise ilk kez 1872 de ABD de La Salle Illinois de denendi Gaz isitmali bir tunel firinda toplam 408 retort bulunuyordu 1880 lerde sulfurlu cevherleri kavurmak ve H2SO4 uretimi icin mekanik karistirmali muflali firin Hegeler gelistirildi 1881 de asidik ZnSO4 cozeltisinden katodik cinko uretimi denendi ve basarisiz oldu Kavurma Lic Elektroliz le cinko uretimini amaclayan ilk tesis 1914 ten sonra gerceklestirildi 1895 te cinko izabesinde ilk defa dogal gaz kullanildi 20 yuzyilin baslangicinda flotasyon devreye girdi ve 1920 lerde in ZnS selektif flotasyonu gerceklestirildi I Dunya Savasi cok sayida fabrika kurulmasini tesvik etti 1917 de sinterleyici kavurma uygulamasi cinko uretimini arttirdi 1920 den itibaren Japonya Italya ve Fransa da kucuk Norvec te Odda da Kanada Manitoba da Flin Flon ve Almanya da Magdeburg da buyuk kapasiteli elektrolitik cinko tesisleri kuruldu Dikey retort surekli distilasyon islemi 1925 ten sonra Almanya ve Ingiltere de uygulandi Ancak en basarilisi ABD deki New Jersey prosesi idi II Dunya Savasi ndan sonra cinko izabesinde en buyuk gelismeler kavurmada akiskan yatak ve uretimde ISP 1950 1960 uygulamalarinin baslamasiydi 1960 1980 yillari arasinda ise notr lic artiklarinin degerlendirilmesi konusundaki calismalar tamamlandi Gunumuzun en buyuk cinko cevher ureticileri Avustralya Kanada Cin Peru ve ABD dir Avrupali ureticiler arasinda ise Belcika da Irlanda da Tara ve Isvec te sayilabilir Cinko metali ekstraktif metalurji yontemleri ile elde edilir Cinko sulfur minerali flotasyon teknigi kullanilarak zenginlestirilir ve ardindan yontemlerle kavurma islemi uygulanarak cinko sulfurun cinko okside kavrulmasi saglanir Cinko oksit daha sonra sulfurik asitte lic edilir ve elde edilen cozelti cinko tozu ile arindirilir Nihayet cinko metali bu temiz cozeltiden elektroliz yoluyla katot levhalar halinde kazanilir Cinko katotlar ya dogrudan dokumhaneye gonderilerek ingotlar halinde dokulur ya da aluminyum ile alasimlandirilir Bir diger cinko uretim prosesi de pirometalurjik bir proses olan yontemidir ancak bu yontemle elde edilen cinko oksit alternatifine gore daha dusuk safiyette cinko uretimine yol acar Kullanim alanlariCinko dunyada yillik kullanim miktari acisindan demir aluminyum ve bakirdan sonra gelir Cinko korozyondan korunma amaciyla celik gibi diger metallerin galvanize edilmesinde pirinc degisik lehimler alman gumusu gibi alasimlarin yapiminda genellikle otomotiv endustrisinde dokum kaliplarinda pillerin govdelerinin yapiminda kullanilir Cinko oksit sulu boyalarda beyaz pigment olarak ve lastik sanayiinde aktivator olarak kullanilir Recetesiz satilabilen bazi merhemlerin bilesiminde bulunur ve ince bir tabaka halinde uygulandiginda cildin su kaybetmesini onler Yazin gunes kisin da soguk yaniklarina karsi koruyucudur Bebeklerin bez baglanan bolgelerinde cok az miktarda kullanilarak ciltte meydana gelebilecek kizarikliklar onlenebilir Yasa bagli goz hastaliklarinin tedavisinde de kullanilir deodorantlarda ve ahsap koruyucu olarak kullanilir Cinko sulfur karanlikta parlayan pigment olarak saatlerin akrep ve yelkovanlarinda kullanilir Cinko metil Zn CH3 2 pek cok organik maddenin sentezinde kullanilir Cinko pek cok gunluk vitamin ve mineral ilaclarinin bilesenidir ve kaslarin onleyen ozellikler tasidigina inanilmaktadir KaynakcaOzel https sozluk gov tr 17 Agustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde tutya tu tya Arapca tutiya 1 isim eskimis kimya Cinko Guncel Turkce Sozluk Ingilizce 10 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Aralik 2013 GenelCinko Addemir O Acma E Arslan C Sistem Yayincilik Istanbul 1994 ISBN 975 7397 41 5