Bu madde veya bölüm Polonya tarihi (1945–89) adlı maddeye çok benzemektedir ve bu iki maddenin önerilmektedir. Birleştirme işlemi yapıldıktan sonra sayfaya {{}} şablonunu ekleyiniz. |
Polonya'nın 1945'ten 1989'a kadar olan tarihi, II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonra Polonya'daki komünist yönetim dönemini kapsar. Bu yıllar, genel sanayileşme, kentleşme ve yaşam standardında pek çok iyileştirmeyi barındırırken, [a1] erken dönem Stalinist baskılar, toplumsal huzursuzluk, siyasi çekişmeler ve şiddetli ekonomik zorluklarla gölgelendi. II. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru, ilerleyen Sovyet Kızıl Ordusu, ile birlikte, Nazi Alman kuvvetlerini 'dan püskürttü. Şubat 1945'te Yalta Konferansı, savaş sonrası seçimlere kadar bir uzlaşma koalisyonundan Polonya'da geçici bir hükûmet kurulmasını onayladı. Sovyetler Birliği lideri Josef Stalin, bu kararın uygulanmasını manipüle etti. Varşova'da, 1940'tan beri Londra'da bulunan sürgündeki Polonya hükümeti görmezden gelinerek, fiili olarak komünistler tarafından kontrol edilen kuruldu.
Temmuz-Ağustos 1945'teki müteakip Potsdam Konferansı sırasında, üç büyük Müttefik Polonya sınırının batıya kaymasını onayladılar ve Oder-Neisse hattı ile Curzon Hattı arasındaki yeni topraklarını onayladılar, bu da Polonya sınırlarının küçülmesine ve eski Piast hanedanı dönemine benzer bir görünüme sahip olmasına neden oldu. Holokost'ta Polonya'daki Yahudi nüfusunun yok edilmesi, batıda , doğuda , sürülmesi ve yeniden yerleştirilmesinin ardından Polonya, tarihi boyunca ilk defa önde gelen azınlıkların olmadığı, etnik olarak homojen bir devlet haline geldi. Bolesław Bierut yönetimindeki Polonya Birleşik İşçi Partisi (PZPR), Sovyet etki alanı içinde bağımsız bir devlet olarak kalacak olan ülke üzerinde sıkı bir kontrol elde ederken, yeni hükûmet . 22 Temmuz 1952'de ilan edildi ve ülke resmen Polonya Halk Cumhuriyeti (PHC) oldu.
Stalin'in 1953'te ölümünün ardından, siyasi bir "çözülme", Władysław Gomułka liderliğindeki daha liberal bir kısmının izin verdi. 1960'ların ortalarında, Polonya artan ekonomik ve siyasi zorluklar yaşamaya başladı, tüketici fiyatlarındaki artışın bir grev dalgasına yol açtığı ve ile de doruğa ulaşıldı. Hükûmet, batılı kreditörlerden alınan büyük ölçekli kredilere dayalı yeni bir ekonomik program başlattı, bu da yaşam standartlarında ve beklentilerde artışa neden oldu, ancak program Polonya ekonomisinin dünya ekonomisiyle artan entegrasyonu anlamına geliyordu ve 1973 petrol krizinden sonra başarısız oldu. 1976'da hükûmeti fiyatları tekrar yükseltmek zorunda kaldı ve bu da yol açtı.
Bu baskı ve reform döngüsü [b] ve ekonomik-politik mücadele, 1978'de Karol Wojtyła'nın Papa II. John Paul olarak seçilmesiyle yeni özellikler kazandı. Wojtyła'nın beklenmedik yükselişi, özellikle papanın 1979'da Polonya'ya yaptığı ilk ziyaretle birlikte, otoriter ve etkisiz nomenklatura tarafından yönetilen devlet sosyalizmi sistemine karşı muhalefeti güçlendirdi. Ağustos 1980'in başlarında, yeni bir grev dalgası, Lech Wałęsa liderliğindeki bağımsız sendika "Dayanışma"nın (Solidarność) kurulmasıyla sonuçlandı. Muhalefetin artan gücü ve faaliyeti, Wojciech Jaruzelski hükûmetinin Aralık 1981'de ilan etmesine neden oldu. Ancak Sovyetler Birliği'nde Mihail Gorbaçov'un reformları, Batı'dan gelen artan baskı ve işlevsiz ekonomi yüzünden rejim, muhalifleri ile pazarlık yapmak zorunda kaldı. 1989 , Solidarność'un katılmasına yol açtı. Solidarność'un çarpıcı zaferi, Orta ve Doğu Avrupa'da komünist yönetimden ardı ardına geçişlerin ilkine yol açtı. 1990'da Jaruzelski, ardından cumhurbaşkanlığından istifa etti ve yerine Wałęsa geçti.
Komünist yönetimdeki Polonya'nın kuruluşu (1944–1948)
Sınır ve nüfus kaymaları
II. Dünya Savaşı'ndan önce, Polonya nüfusunun üçte biri oluşuyordu. Polonya'nın 1939'da o zamanki sınırları içerisinde yaklaşık 35 milyon nüfusu vardı, ancak 1946'daki sınırlarında 24 milyondan az kişi bulunuyordu. Geriye kalan nüfusun üç milyonundan fazlası, çoğunluğu yakında Polonya'dan ayrılacak olan Almanlar, Ukraynalılar ve Yahudiler gibi etnik azınlıklardı. Polonya, II. Dünya Savaşı sırasında nüfusunun yüzde 16-17'sini oluşturan en ağır uğradı. 1939 ve 1945 yılları arasında 6 milyona kadar Polonya vatandaşının savaşla ilgili sebeplerden öldüğü tahmin edilmektedir. Yaklaşık rakam, yukarıdaki toplamın bir parçası olarak 3 milyon Yahudiyi içermektedir. Etnik Polonyalı kurbanların sayısı yaklaşık 2 milyondu.
Polonya'daki tarihi azınlıklar olurken, Polonya'nın önceki ulusal nüfus sayımlarına yansıyan çok ırklı çeşitliliği savaştan sonraki birkaç yıl içinde . Polonya'daki eğitimli sınıf çok acı çekti, ülkenin savaş öncesi sosyal ve politik seçkinlerinin büyük bir kısmı ya öldü ya da başka ülkelere dağıldı.
Ülkenin yeniden inşası gibi muazzam bir görevin yerine getirilmesine, yeni hükûmetin merkezi otorite elde etme mücadelesi eşlik etti, bu da toplumun önemli bir bölümünün yeni rejime duyduğu güvensizlik ve Polonya'nın 1945'in ortalarına kadar düzgün bir şekilde belirlenmeyen savaş sonrası sınırları üzerindeki anlaşmazlıklar tarafından daha da karmaşık hale geldi. O sırada mevcut olan Sovyet kuvvetleri, yağmalayarak değerli endüstriyel ekipman, altyapı ve fabrikaları ellerinden alıp Sovyetler Birliği'ne gönderdiler.
Curzon Hattı'nın doğusundaki topraklarının Sovyetler tarafından ilhak edilmesinden sonra, yaklaşık 2 milyon Polonyalı bu bölgelerden Potsdam Anlaşması kapsamında Almanya'dan Polonya'ya transfer edilen Oder-Neisse hattının doğusundaki yeni batı ve kuzey bölgelerine . Diğerleri Sovyetler Birliği topraklarının içinde kaldı ve daha fazlası 1956'dan sonra gitti. Polonya'nın orta kesimlerinden insanlarla ek yerleşim, hükûmetin olarak adlandırdığı bölgelerdeki Polonyalıların sayısını 1950'de 5 milyona çıkardı. çoğu 1950'de 'ya : savaşın son aşamalarında yaklaşık 4,4 milyon kişi kaçtı ve 3,5 milyonu 1945-1949 arası Polonyalı yetkililer tarafından sürüldü. Almanların sınır dışı edilmesi, Müttefiklerin Potsdam'da kesinleşen kararlarının sonucuydu.[b1]
Ukraynalıların ve Belarusluların Polonya'dan Sovyetler Birliği'ne sürülmesi, 1947 'nun dağıtması, Polonyalı Yahudilerin çoğunun Holokost sırasında Nazi Almanyası tarafından yok edilmesi ve hayatta kalanların çoğunun Polonya'dan Batı'ya ve yeni kurulan İsrail'e göç etmesiyle Polonya ilk kez . Hükûmet tarafından dayatılan ve kendiliğinden oluşan insan hareketleri, Avrupa tarihindeki en büyük demografik değişimlerden biri anlamına geliyordu.
Diğer Avrupa ülkelerinden farklı olarak Polonya, hem Nazi faillerine hem de işbirlikçilerine yönelik kapsamlı kovuşturmayı 1950'lere kadar sürdürdü. 'e göre Polonya, savaş sonrası komünist ülkeler arasında savaş suçlarını soruşturma ve kovuşturmada en tutarlı olanıydı; 1944 ile 1985 yılları arasında Polonya mahkemeleri, 5.450'si Alman uyruklu olmak üzere 20.000'den fazla sanığı yargıladı.
Altyapının ve ekonominin yeniden inşası
Polonya, savaş sırasında altyapısında feci hasar gördü ve bu da onun endüstriyel üretiminde Batı'nın daha da gerisinde kalmasına neden oldu. Ulusal kaynaklardaki ve altyapıdaki kayıplar, savaş öncesi potansiyelin %30'undan fazlasını oluşturuyordu. Polonya'nın başkenti Varşova, en çok harap olmuş şehirler arasındaydı - 1944 Varşova Ayaklanması'nın ardından yüzde 80'den fazlası yıkıldı. Polonya devleti daha gelişmiş batı bölgelerini ele geçirdi ve ekonomik olarak daha geri doğu bölgelerini kaybetti. Daha 1948'de, ilk kez uygulanan ve paramparça olmuş hayatları yeniden inşa etmeye yönelik kolektif arzuyla beslenen (Plan Trzyletni) sırasında, küresel ve kişi başına düşen endüstriyel üretim düzeyi savaş öncesi seviyeyi aştı. Üç Yıllık Plan, piyasa kapitalizminin unsurlarını koruma gereğini ilan eden ve PPR ekonomisti Hilary Minc liderliğindeki Merkezi Planlama Ofisi'nin çalışmasıydı. Polonya nüfusunun yaşam standardı önemli ölçüde iyileşti. Sovyet baskısı, Polonya hükûmetinin 1947'de Amerikan destekli Marshall Planı'nı reddetmesine ve 1949'da Sovyetler Birliği hakimiyetindeki Comecon'a katılmasına neden oldu.
Varşova ve diğer harap şehirler molozlardan (çoğunlukla elle) temizlendi ve büyük bir hızla (Üç Yıllık Planın başarılarından biri), genellikle gerekli inşaat malzemelerini sağlayan Wrocław gibi eski Alman şehirleri pahasına yeniden inşa edildi. Wrocław, Gdańsk, Szczecin ve diğer eski Alman şehirleri de tamamen yeniden inşa edildi. []
Tarihçi , Polonya'nın çıkarları açısından yeni Polonya sınırlarının tamamen avantajlı olduğunu, ancak muazzam acılar ve aldatıcı gerekçeler pahasına gerçekleştiğini yazdı. Radikal olarak yeni Doğu Avrupa sınırları, "muazzam bir siyaset mühendisliği becerisi" oluşturuyordu, ancak komünist propagandanın iddia ettiği gibi, çok eski tarihsel belirlemelerden türetilemezdi.
Komünist iktidarın pekiştirilmesi
Kızıl Ordu Polonya'ya girmeden önce bile, Sovyetler Birliği Polonya'nın kendi etki alanına girmesini sağlamak için örgütlü bir güç olarak Batı yanlısı direnişi ortadan kaldırma stratejisi izliyordu. 1943'te Katyn katliamının açığa çıkmasının ardından Stalin, Londra'da sürgündeki Polonya hükümeti ile ilişkileri askıya aldı. Şubat 1945'teki Yalta Konferansı'nda Sovyetler Birliği, Polonya İşçi Partisi (Polska Partia Robotnicza, PPR) dahil olmak üzere komünistlerin yanı sıra sürgündeki ve Polonya'daki Batı yanlısı unsurlardan oluşan bir koalisyon hükûmetinin kurulmasına ve ardından özgür seçimlerin gerçekleştirilmesine izin vermeyi kabul etti.
Savaş öncesi Polonya Komünist Partisi, 1938'de Stalin'in tasfiyelerinde ortadan kaldırıldıktan sonra (yaklaşık beş bin Polonyalı komünist Rusya'ya getirildi ve öldürüldü), , ve liderliğindeki bir grup hayatta kalan, 1941'de Moskova'daki Sovyetleri yeni bir Polonyalı parti kurma ihtiyacı konusunda ikna etti. Yeni Polonya İşçi Partisi'nin çekirdeği, Ocak 1942'de Varşova'da toplandı ve yukarıdaki liderlerin orada öldürülmesi veya tutuklanmasının ardından Władysław Gomułka, 1943'ün sonunda partinin birinci sekreteri olarak ortaya çıktı. Gomułka, Polonya sol hareketinin ulusal geleneğinde kendini adamış bir komünistti. 1930'larda Rusya ve Ukrayna'da eğitim alırken yaşadığı Sovyet uygulamalarından nefret ediyordu, ancak Sovyetler Birliği ile ittifakın tarihsel gerekliliğine ikna olmuştu. 1938-39'da yasadışı işçi örgütlenmesi faaliyetleri nedeniyle Polonya'da hapsedildiği için tasfiyelerden sağ çıkmış olabilir. Alman işgali boyunca Gomułka Polonya'da kaldı ve Sovyetler Birliği'nde Stalin ve tarafından Polonya Yurtseverler Birliği etrafında örgütlenen çevrenin bir parçası değildi. 1945'in Polonya toplumunda, Gomułka'nın partisi diğer siyasi gruplara kıyasla marjinal olarak küçüktü.
Polonya topraklarının kurtarılması ve Armia Krajowa'nın 1944'te gerçekleştirdiği 'nun başarısız olmasıyla savaş sonrası Polonya'ya dönüşecek olan toprakların kontrolü Almanlardan Kızıl Ordu'ya ve Kızıl Ordu'dan 'ni (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, PKWN) kuran geçti. Komite, Temmuz 1944'ün sonlarından itibaren Lublin'de var olan erken bir hükûmetti. Polonyalı komünistler, başlangıçta küçük bir halk desteğine sahip olmalarına rağmen, yükselen Polonya siyasetinde en etkili yerli faktör haline geldi. PKWN, 'nın aksine 'nın yasal sürekliliğini kabul etti. 6 Eylül 1944'te PKWN, sonuçları ülkenin köhne sosyal ve ekonomik yapısını temelden değiştirecek olan çok önemli toprak reformu kararnamesini yayınladı. Bir milyondan fazla köylü ailesi, parsellenmesinden yararlandı.
Yalta kararlarından faydalanan komünistler, Sovyetlerin Doğu Avrupa'yı sıkı sıkıya Sovyetler Birliği'nin etkisi altına sokma planı dahilinde Sovyet desteğinin avantajlarından yararlandılar; güvenlik hizmetleri gibi önemli devlet daireleri üzerinde kontrol sağladılar (güvenlik, Polonya eşdeğer kurumlar geliştirene kadar NKVD'nin elindeydi). 1944'ün sonlarından başlayarak Varşova Ayaklanması'nın bastırılması ve PKWN'nin popülist programının teşvik edilmesinin ardından, sürgündeki Londra hükûmetinin Polonyalıların çoğunluğu tarafından giderek daha fazla başarısız bir girişim olarak görüldü; izole edildi ve yeni komünist siyasi ve idari güçlere karşı direniş kesin olarak zayıfladı. Nüfus, yıllarca süren baskı ve çatışmalardan bıkmıştı ve 'nda ifade edilen fikirler ve bu fikirlerin ilerici uygulamaları, halkın genişleyen desteğini topladı. Toprak reformunun ötesinde, PKWN Manifestosu daha fazla radikal mülkiyet değişikliği öngörmedi ve endüstrinin millileştirilmesinden söz edilmedi. Tersine, ekonomik ilişkiler düzgün bir şekilde düzene girdikçe ticari mülkiyetin sahiplerine geri dönmesi gerekiyordu. 1944'ten itibaren kurtarılmış bölgelerde, ilan edilen sloganlara yanıt veren işçiler mevcut fabrikaları kendiliğinden devraldı, kurdu ve yeniden inşa, aktivasyon ve üretimi üstlendi. Polonya Halk Cumhuriyeti'nin fabrikalara sahip çıkması ve kendi kurallarını uygulaması için hatırı sayılır bir emek mücadelesi ve zorlama gerekliydi.
PKWN, Ocak 1945'ten itibaren (Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej, RTRP) olarak faaliyet göstermeye başladı. Bu hükûmete bir olan Edward Osóbka-Morawski başkanlık ediyordu, ancak gibi çoğunlukla PHC adına çalışmayan Sovyet çalışanları olan komünistler kilit mevkilerin çoğunu elinde tutuyordu. Nisan 1945'te Polonya-Sovyet dostluk ve işbirliği anlaşması imzalandı; bu anlaşma gelecekteki Batılı veya göçmen etkisi veya Polonya'daki komünist olmayan siyasi güçlerle iç işbirliği olasılıklarını ciddi şekilde sınırladı. Ardışık erken dönem Sovyet etkisindeki hükûmetler, Gomułka ve onun Halk Cumhuriyeti tarafından Ocak 1944'te işgal altındaki Varşova'da kurulan seçilmemiş, komünist kontrolündeki parlamentoya, 'ne (Krajowa Rada Narodowa, KRN) bağlıydı. Komünist hükûmet yapıları, kendi yarı parlamentosu olan 'ni (Rada Jedności Narodowej, RJN) oluşturan ve giderek daha fazla izole olan sürgündeki Polonya hükûmeti tarafından tanınmadı. []
Yalta anlaşması, Polonya'daki "tüm demokratik ve Nazi karşıtı unsurların" bir hükûmet birliğini şart koşuyordu. Sürgündeki Polonya hükûmetinin başbakanı Stanisław Mikołajczyk, Kasım 1944'te görevinden istifa etti, Yalta şartlarını kabul ettikten sonra Moskova'ya gitti ve burada Bolesław Bierut ile bir "'ulusal birlik' hükümeti" şeklinde müzakere etti. Mikołajczyk sürgündeki diğer birkaç Polonyalı liderle birlikte Temmuz 1945'te Polonya'ya döndü.
Yeni Polonya (Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, TRJN) - kadar Polonya hükûmeti olarak adlandırılıyordu- 28 Haziran 1945'te kuruldu. Osóbka-Morawski başbakan olarak makamını korudu; Gomułka birinci, Mikołajczyk ikinci başbakan yardımcısı ve tarım bakanı oldu. Hükûmet "geçiciydi" ve Potsdam Konferansı kısa süre sonra düzenli bir hükûmet kurulmadan önce serbest seçimlerin yapılması ve kalıcı bir anayasal sistemin kurulması gerektiğini ilan etti.
Komünistlerin başlıca rakipleri Polonya Yeraltı Devleti'nin , Mikołajczyk'in (Polskie Stronnictwo Ludowe, PSL) ve Batı'daki Polonya Silahlı Kuvvetleri'nin gazileriydi. Mikołajczyk'in Halk Partisi (başlangıçta bir köylü oluşumu) özellikle pratik öneme sahipti, çünkü komünistler tarafından yasal olarak tanınıyordu ve bu nedenle siyasi arenada faaliyet gösterebiliyordu. Halk Partisi, vadedilen seçimleri kazanarak komünistlerin iktidarı tekelleştirmesini engellemek ve nihayetinde piyasa ekonomisine sahip bir parlamenter yönetim kurmak istiyordu. Mikołajczyk, Sovyetler Birliği ile dost olan bağımsız bir Polonya devletinin Doğu ile Batı arasında bir köprü görevi görmesine izin verileceğini umuyordu.
Sovyet Kızıl Ordusu tarafından desteklenen ve güvenlik güçlerinin kontrolünde olan Sovyet yönelimli partiler, özellikle Gomułka ve Bierut yönetimindeki Polonya İşçi Partisi'nde yoğunlaşan gücün çoğunu elinde tutuyordu. Bierut, Sovyetler Birliği'nden (savaş sırasında ve sonrasında) gelen ve Sovyetler tarafından empoze edilen, Aralık 1945'teki PHC Kongresi sırasında hızlanan bir süreç olan Polonya partisine atananların akışını temsil ediyordu. Partinin üye sayısı 1945'in başlarında belki birkaç bin iken 1948'de bir milyonun üzerine çıktı.
Sovyet hakimiyetinin bir göstergesi olarak, Polonya'daki Nazi karşıtı yeraltı örgütünün önde gelen on altı lideri, Haziran 1945'te . Siyaset sahnesinden uzaklaştırılmaları, Yalta anlaşmalarının gerektirdiği demokratik geçiş olasılığını ortadan kaldırdı. Yanlış ve saçma bir şekilde Nazilerle işbirliği yapmakla suçlanan sanıkların davası, İngiliz ve Amerikalı diplomatlar tarafından protesto edilmeden izlendi. Beklenen ölüm cezalarının verilmemesi onları rahatlattı. 5 Temmuz 1945'te Büyük Britanya ve Amerika Birleşik Devletleri Mikołajczyk'in istifasının ardından gelen Tomasz Arciszewski liderliğindeki Londra'daki sürgündeki hükûmeti resmi olarak tanımayı bıraktı.
1945–47 yıllarında, Polonya'da yaklaşık 500.000 Sovyet askeri konuşlanmıştı. 1945 ile 1948 arasında, yaklaşık 150.000 Leh, Sovyet yetkilileri tarafından hapsedildi. Birçok eski AK üyesi tutuklandı ve idam edildi. Mayıs 1945'teki PHC Merkez Komitesi Genel Kurulu sırasında Gomułka, kitlelerin Polonyalı komünistleri "NKVD'nin en kötü teşkilatı" olarak gördüklerinden şikayet etti ve , Sovyet ordusunun Polonya'dan çekilmesinin yüksek bir öncelik olduğunu ilan etti. Ancak bu arada, savaş sonrası mücadele ve zulümde on binlerce Polonyalı öldü ve on binlercesi daha mahkemeler tarafından uydurma ve keyfi suçlamalarla mahkûm edildi veya Sovyetler Birliği'ne sürüldü. Polonya'daki Sovyet birliklerinin statüsü, "Geçici olarak Polonya'da konuşlanmış Sovyet kuvvetlerinin yasal statüsüne ilişkin" Polonya-Sovyet bildirisinin imzalandığı 1956'nın sonlarına kadar yasallaştırılmamıştı. Sovyet kalıcı olarak Polonya'da konuşlanacaktı. []
Hileli seçimler, Mikołajczyk'in yenilgisi
Stalin, Yalta Konferansı'nda Polonya'da serbest seçimlerin yapılacağı konusunda söz vermişti. Bununla birlikte, Gomułka ve Bierut liderliğindeki Polonyalı komünistler, iktidardan vazgeçmeye hiç niyetleri olmasa da, genel halktan aldıkları sınırlı desteğin de farkındaydılar. Bu zorluğun üstesinden gelmek için, 1946'da parlamento seçimlerinden önce (Trzy razy tak) olarak bilinen ulusal bir referandum düzenlendi. Referandum; Senato, ulusal endüstriler ve batı sınırları hakkında oldukça genel, ancak siyasi olarak yüklü üç sorudan oluşuyordu, Polonya'daki komünist girişimlerin popülaritesini kontrol etmek ve desteklemek için düzenlenmişti. O dönemde önemli partilerin çoğu solcu ya da merkezci olduğundan ve üç seçeneği de kolayca onaylayabileceğinden, Mikołajczyk'in Polonya Halk Partisi (PSL), hükûmet bloğuyla birleşiyormuş gibi görünmemek için destekçilerinden birinci soruya, Senatonun kaldırılmasına karşı çıkmalarını istedi. Komünistler, "Üç Kez Evet" oyu verdi. PSL tarafından yeniden oluşturulan kısmi sonuçlar, komünist tarafın ilk soruda çok az destekle karşılandığını gösterdi. Bununla birlikte, seçim sahtekarlığı ve tehditler ile gölgelenmiş bir kampanyanın ardından komünistler, her üç soruda da büyük çoğunluğu elde ederek sanayinin millileştirilmesine, genel olarak ekonomik faaliyetin devlet kontrolüne geçmesine ve tek kamaralı bir ulusal parlamentonun (Sejm) kurulmasına yol açtı.
Komünistler, özellikle önde gelen muhalefet partisi olan Mikołajczyk'in PSL'sini bastırarak, komünist olmayan düşmanlarının haklarını kademeli olarak ellerinden alarak iktidarı pekiştirdiler. Yaygın olarak duyurulan bazı vakalarda, aralarında Auschwitz direnişinin organizatörü Witold Pilecki'nin de bulunduğu düşman olarak algılanan kişiler uydurma suçlamalarla ölüm cezasına çarptırıldı. Armia Krajowa ve Ulusal Birlik Konseyi liderleri zulüm gördü. Birçok direniş savaşçısı yargısız infaz edildi veya sürgüne gönderildi. Muhalefet üyeleri de idari yollarla taciz edildi. Eski Nazi karşıtı ve kolluk kuvvetleri tarafından devam eden zulüm ormanlarda tutsa da, (UB, Güvenlik Bakanlığı olarak bilinir), NKVD ve Kızıl Ordu'nun eylemleri istikrarlı bir şekilde partizanların sayılarını azalttı. , Temmuz 1945'teki aftan sonra radikal bir şekilde azaldı ve sonra giderek zayıfladı.
1946'ya kadar tüm sağcı partiler yasaklandı ve 1947'de yalnızca Polonya İşçi Partisi ve solcu müttefiklerini içeren yeni bir hükûmet yanlısı kuruldu. 19 Ocak 1947'de, öncelikle PPR ile müttefik adayların ve Polonya Halk Partisi'nden potansiyel olarak siyasi açıdan güçlü bir muhalefetin yer aldığı yapıldı. Ancak PSL'nin gücü ve rolü, hükûmet kontrolü ve zulmü nedeniyle zaten ciddi şekilde tehlikeye atılmıştı. Seçim sonuçları Stalin tarafından bloğu oyların %80'ini alan komünistlerin lehine olacak şekilde ayarlandı. İngiliz ve Amerikan hükûmetleri, bunu Yalta ve Potsdam anlaşmalarını açıkça ihlal ettiği için protesto etti. Hileli seçimler, Polonya siyasetindeki çok partili sistemi fiilen sona erdirdi. Referandum kostümlü provasının ardından bu kez oy sahtekarlığı çok daha iyi gizlenerek çeşitli biçim ve aşamalara yayıldı ve bunun gerçek boyutu hala bilinmiyor. Tüm baskı ve manipülasyonlara rağmen, seçimi denetlemekle görevli bir NKVD albayı Stalin'e oyların ülke çapında yaklaşık %50'sinin rejimin Demokratik Bloku'na verildiğini bildirdi. Yeni Sejm'de 444 koltuğun 27'si Stanisław Mikołajczyk'in 'ne verildi. Mikołajczyk sonuçların sahte olduğunu beyan ettikten sonra tutuklanmakla veya beteriyle tehdit edildi ve Ekim 1947'de ABD Büyükelçiliği'nin yardımıyla ülkeden kaçtı; diğer muhalefet liderleri de ülkeden ayrıldı. Şubat ayında yeni Sejm, oluşturdu. Sonraki iki yıl boyunca, komünistler Polonya'da siyasi gücü tekellerine aldılar.
Polonya Birleşik İşçi Partisi ve yönetimi
Sovyetleştirme ve Stalinizm dönemi başladığında, PZPR birleşmiş olmaktan çok uzaktı. Komünistler arasındaki en önemli bölünme PPS ile birleşmeden önce, Stalinistler Gomułka'yı PPR'nin en üst makamından atıp yerel komünist hizbini bastırdığında meydana geldi. PZPR, farklı görüş ve yöntemleri benimseyen ve Polonya devletinin farklı derecelerde Sovyetler Birliği'nden farklılığını ve bağımsızlığını arayan birkaç fraksiyona bölündü. Resmi ideoloji olan Marksizm-Leninizm Polonya için yeniyken, komünist rejim birçok psikolojik ve pratik açıdan önemli yollarla , Ulusal Demokrasi ve 19. yüzyıl bölücü güçleriyle işbirliği gelenekleri de dahil olmak üzere geçmiş Polonya yönetici çevrelerinin ilkelerini, yöntemlerini ve tavırlarını sürdürdü.
Polonya'nın Sovyet Bloğu'nun bir üyesi olmasıyla birlikte, partinin güç ve reform arayışları, Sovyetler Birliği yöneticilerinin dayattığı kısıtlamalar ve sınırlar, ulusal bağımsızlığının ve özgürlüklerinin olmadığının bilincinde olan Polonya toplumunun küskün tavrı ve parti yöneticilerinin, (hem halk desteğinin olmaması hem de Sovyet tepkisi nedeniyle) Sovyet ittifakının gerekliliklerine uymayı bıraktıklarında konumlarının sona ereceğini anlamalarıyla kalıcı olarak engellendi. Polonya'nın siyasi tarihi, Sovyetlerin ve Polonyalı komünistlerin karşılıklı bağımlılığı tarafından yönetildi.
Nomenklatura siyasi seçkinleri, bu dönemde gelişti. Bu seçkinler iktidar partisi yapısında, merkezi ve yerel yönetimin tüm şubelerinde ve her türlü kurumdaki liderler, müdürler ve yöneticilerden oluşuyordu. Nomenklatura üyeleri parti tarafından atanır ve örneğin ekonomik kalkınma, endüstri yönetimi veya eğitim gibi kamu yaşamının tüm alanlarında siyasi kontrol uygulardı. Parti için, ayrıcalıklı nomenklatura katmanı ideolojik olarak güvenilir ve başka türlü kalifiye olan kişilerin uygun şekilde yerleştirilmesini sağlamak için sürdürüldü, ancak revizyonist muhalifler ve daha sonra bu sistemi, merkezi siyasi bürokrasinin kendi iyiliği için bir sınıf diktatörlüğü olarak tanımladılar. Polonya halkı, aile apartmanı inşası, çocuk bakımı, işçi tatilleri ve tatil köyleri, sağlık hizmetleri ve tam istihdam politikaları dahil olmak üzere komünist hükûmetin birçok sosyal girişimini geniş çapta onayladı, ancak nomenklatura ve güvenlik hizmetlerine verilen özel ayrıcalıklardan hoşlanmadılar.
Stalinist dönem (1948–1956)
Gomułka'nın kaldırılması, Stalinist baskılar
Diğer Doğu Bloku ülkelerinde olduğu gibi, 1948'den sonra Polonya'da da "milliyetçi" veya diğer "" eğilimlerle suçlanan komünist yetkililere karşı Sovyet tarzı bir siyasi tasfiye yaşandı. Polonya'da gönülsüz tasfiye, Mayıs 1950'den itibaren Marian Spychalski'nin ve Stalin'in ölümünden beş ay sonra 'nin tutuklanıp hapse atılmasını içeriyordu. Eylül 1948'de, Stalin'in PPR üzerindeki doğrudan kontrolüne karşı çıkan Władysław Gomułka, kendisi gibi savaşı Polonya'da geçiren bir grup komünist liderle birlikte ideolojik olarak Leninizm'den ayrılmakla suçlandı ve partinin genel sekreterlik görevinden ihraç edildi. "Sağcı milliyetçi sapmalarla" suçlanan Gomułka, gerçekten de geleneklerini vurgulamış ve Rosa Luxemburg'un (SDKPiL) partisini Polonya'nın ulusal amaçlarını küçümsediği için ciddi şekilde eleştirmişti. Daha sinsi bir şekilde, Sovyetler Gomułka'nın Sovyet karşıtı bir uluslararası komploya katıldığını iddia etti. Bolesław Bierut'un emrini takiben, Gomułka Ağustos 1951'in başlarında (MBP) tarafından tutuklandı ve Sovyetlerin talep ettiği şekilde ve tarafından sorguya çekildi. Gomułka; Bierut, Jakub Berman ve Stalin'in diğer ortaklarının rejimi altında zulüm gören diğer komünistlerin aksine fiziksel işkenceye maruz kalmadı. Sorgu sırasında savunmasını meydan okurcasına yaptı, yargılanırsa "gerçeğin tamamını" ifşa etmekle tehdit etti ve boyun eğmedi. Gomułka böylece tipik bir göstermelik duruşma yapılmadan hapse atıldı (Aralık 1954'te serbest bırakıldı). Bierut, PPR (ve ardından PZPR) lideri olarak Gomułka'nın yerini aldı. Gomułka, Polonyalı yoldaşları tarafından ellerinden geldiğince korunmaya devam etti ve meydan okumasının kaydı, 1956'da Polonya partisinin kendini yeniden ortaya koymaları için bir fırsat olduğunda işe yaradı.
Stalinist hükûmet, savaş zamanı gruplarından ve Sovyetler Birliği'nde Stalin altında faaliyet gösteren Polonya Yurtseverler Birliği gibi örgütlerden gelen Polonyalı komünistler tarafından kontrol ediliyordu. Bu dönemin liderleri arasında ve vardı. Artık Polonya'da, devletin Sovyet yanlısı politikasının bir garantisi olarak hükûmetin ve devlet güvenliğinin her koluna yerleştirilen MBP ve Sovyet "danışmanlarının" yardımıyla, siyasi olarak aktif ve lehte kalanlar ülkeyi yönetiyordu. Bu danışmanların en önemlisi, 1949'dan 1956'ya kadar Polonya'nın savunma bakanı, Sovyetler Birliği Mareşali ve savaş kahramanı olan Konstantin Rokossovski (Konstanty Rokossowski) idi. Savaş sonrası bir aradan sonra zorunlu askerlik uygulaması başlatıldı ve Polonya ordusu, kısa sürede 400.000 kişilik kalıcı boyutuna ulaştı.
Güvenlik Departmanı (UB) dahil olmak üzere Sovyet tarzı gizli polis, 1953 itibarıyla yaklaşık 32.000 ajanlık bir boyuta ulaştı. Stalinist dönemdeki zirvesinde, her 800 Polonya vatandaşına bir UB ajanı düşüyordu. MBP ayrıca İç Güvenlik Birlikleri, Sivil Milisler (), sınır muhafızları, hapishane personeli ve özel eylemler için kullanılan paramiliter polis 'dan (100.000'den fazla üyeye sahip) sorumluydu. ORMO, 1944-45'teki iktidar boşluğundaki suç patlamasına kendiliğinden bir tepki olan halkın öz savunma çabalarından ortaya çıktı. Şubat 1946'da PHC, görünüşte suç kontrolü amaçlı, gönüllü ORMO yapısını yaratarak bu yurttaş milis hareketini yönlendirdi ve resmîleştirdi.
Çoğunlukla Stalin'in sağlığında, savcılar ve yargıçlar ile Kamu Güvenliği Bakanlığı ve görevlileri, uluslararası hukuk tarafından insanlığa karşı suçlar ve barışa karşı suçlar olarak tanınan eylemlerde bulundular. Bir örnek, resmi aftan ve kimliklerini gönüllü olarak ifşa ettikten sonra Nazi karşıtı direnişin eski katılımcıları olan (WiN) örgütü üyelerinin 1951'de Varşova'daki . Savaş sonrası Polonya ordusu, istihbaratı ve polisi, 1956'ya kadar ile Polonya'da görev yapan NKVD subaylarından oluşuyordu.
1950'lerin başında toplu tutuklamalar devam etti. Ekim 1950'deki sözde "K Operasyonu"nda bir gecede 5.000 kişi tutuklandı. 1952 yılı boyunca toplam 21.000'den fazla kişi tutuklandı. Resmi verilere göre 1952'nin ikinci yarısında 49.500 siyasi tutuklu tutuluyordu. Eski İç Ordu komutanı , Stalin'in ölümünden hemen önce, Şubat 1953'te idam edilmeden önce Sovyetler Birliği ve Polonya'da yıllarca acımasız zulme maruz kaldı.
Hem Sovyet hem de yerel Stalinistlere karşı direniş yalnızca genel nüfus arasında değil, aynı zamanda PZPR saflarında da yaygındı ve bu, baskıcı sistemin Polonya'daki hasarını diğer Doğu Bloku ülkelerine kıyasla çok azalttı. 'e göre 1947'den sonra siyasi şiddet yaygın değildi. Kısmen mülk müsaderesine tabi tutulan Kilise, büyük ölçüde dokunulmadan kaldı, önemli ölçüde marjinalize edilen entelijansiya gelecekteki reformları etkileme potansiyelini korudu, köylüler toplu kolektifleştirmeden kaçındı ve özel kuruluşların kalıntıları varlığını sürdürdü. 1953'te Stalin'in ölümü ile 1956 arasında kademeli bir liberalleşme gerçekleşti.
Millileştirme ve merkezi planlı ekonomi
Şubat 1948'de Marksist bir iktisatçı olan Sanayi Bakanı Hilary Minc, Polonya Merkezi Planlama Ofisini bir "burjuva" kalıntısı olarak eleştirdi, ofis kaldırıldı ve Polonya Stalinist ekonomisi doğdu. Başkan Bierut, Başbakan Cyrankiewicz ve Minc'in başkanlık ettiği hükümet, kapsamlı bir ekonomik reform ve ulusal yeniden inşa programı başlattı. Polonya, rejimin 1948'e kadar sürdürdüğü demokrasi ve kısmi piyasa ekonomisi görünümü yerine, Sovyet "halk cumhuriyeti" modeli ve merkezi olarak planlanmış komuta ekonomisi ile uyumlu hale getirildi.
Kamulaştırma ve toprak reformundan sonra sanayinin, bankacılık sektörünün ve kırsal mülkiyetin mülkiyet ilişkileri temelden değişti. Eşitlikçilik adına uygulanan değişiklikler, geniş toplumsal onay ve destek gördü.
Polonya ekonomisinin yapısı, 1940'ların sonlarında ve 1950'lerin başlarında kuruldu. Sovyet tarzı planlama, 1950'deki ile başladı. Plan, ağır sanayinin hızlı gelişimine ("hızlandırılmış sanayileşme", Kore Savaşı'nın patlak vermesinden sonra Sovyet askeri talepleri tarafından yönlendirilen ve iptal edilen birçok tüketici odaklı yatırım pahasına) ve (nihayetinde başarısız) tarımın kolektifleştirilmesine odaklandı. Ana projeler arasında, her ikisi de 1950'lerin başında Kraków yakınlarında sıfırdan inşa edilen ve onu destekleyen ve kısa bir süre sonra Kraków'un bir parçası olan "sosyalist şehir" Nowa Huta (Yeni Çelik Fabrikası) vardı. , daha yoksul köylülere yeniden dağıtıldı, ancak müteakip kolektifleştirme için toprakları çiftçilerden geri alma girişimleri geniş bir kızgınlıkla karşılaştı. olarak bilinen olayda, özel ticaret ve sanayi millileştirildi. Birkaç yıl içinde çoğu özel dükkan ortadan kayboldu. Rejim, bir girişti ( kuruldu), ancak bu değişimin hızı diğer Sovyet uydularından daha yavaştı. Polonya, bireysel köylülerin tarıma hakim olmaya devam edeceği tek Doğu Bloku ülkesi olarak kaldı. Ocak 1948'de başlatılan bir Sovyet-Polonya ticaret anlaşması, Polonya'nın gelecekteki dış ticaret ve ekonomik işbirliğinin baskın yönünü belirledi.
1948'de Amerika Birleşik Devletleri, savaş sonrası Avrupa'nın yeniden inşasına yardımcı olmak ve böylece orada daha fazla siyasi güç kazanmak amacıyla Marshall Planı girişimini duyurdu. Plana katılma fikrini başlangıçta memnuniyetle karşılasa da Polonya hükûmeti, Moskova'nın baskısı altında Amerikan teklifini reddetti. Ayrıca, Doğu Almanya'daki 1953 Ayaklanması'nın ardından Polonya, Sovyetler Birliği tarafından Almanya'dan tazminat talebinden vazgeçmeye zorlandı ve sonuç olarak Almanya ne Polonya devletine, ne de Polonya vatandaşlarına savaşın verdiği zarar için önemli bir tazminat ödemedi. Polonya, tazminatını Alman nüfusunun geride bıraktığı arazi ve mülk şeklinde aldı. []
Amerikan yardımının olmamasına rağmen, Polonya da dahil olmak üzere Doğu Avrupa'nın "komuta ekonomileri", Batı Avrupa'nın yönlendirdiği piyasa ekonomisi ile tarihsel olarak var olan refah uçurumunu kapatmada bazı ilerlemeler kaydetti.Sermaye birikimi nedeniyle, Polonya'nın reel olarak %76'nın üzerinde arttı ve 1947 ile 1950 arasında tarımsal ve endüstriyel üretim iki kattan fazla arttı. Köylüler göç edip şehirlerde yaşayan işçi sınıfına dönüştükçe (1946 ile 1955 arasında 1,8 milyon kişiden oluşuyordu) ve ülke hızlı bir kentleşme döneminden geçerken (şehirlerin toplam nüfusu 3.1 milyon arttı) ekonomik geçiş ve sanayileşmeye büyük toplumsal dönüşümler eşlik etti ve bunları mümkün kıldı. [c1] Ucuz işgücü akışı ve Sovyet pazarının mevcudiyeti, düşük üretkenliğe ve yeni teknolojilere yapılan yetersiz yatırıma rağmen kaynak birikimini kolaylaştırdı. Doğu Avrupa'nın merkezî olarak planlanmış sosyalist ekonomileri, savaş sonrası yıllarda büyüme açısından Batı'dan nispeten daha iyiydi, ancak daha sonra, özellikle 1973 petrol krizinden sonra ekonomik zarar gördü. Ancak, daha önceki endüstriyel dinamiklerin neden olduğu yaşam standartlarındaki artış, Batı'dakiyle kıyaslanamazdı.
Reformlar, direniş ve Destalinizasyonun başlangıcı
Son Polonya-Sovyet toprak değişimi, 1951'de gerçekleşti. Sınır boyundaki yaklaşık 480 km2'likarazi, Polonya ve Sovyetler Birliği arasında değiş tokuş edildi.
Temmuz 1952'de ilan edildi ve devlet, resmi olarak Polonya Halk Cumhuriyeti (PRL) oldu. Garanti edilen anayasal haklar arasında evrensel ücretsiz sağlık hizmeti de vardı. Devlete ait büyük işletmeler, çalışanlara (1970'lerde azalmaya başlayan) barınma, spor tesisleri ve hastaneler dahil olmak üzere geniş bir yelpazede sosyal yardım ve boş zaman etkinlikleri sağladı. 1950'lerin başında Stalinist rejim, gerçekleştirdi. Herkes için ücretsiz ve zorunlu okul eğitimi programı ve ücretsiz yükseköğrenim kurumlarının kurulması, halk içinde büyük destek gördü. Komünistler, hangi gerçeklerin ve yorumların öğretileceğini gözden geçirdiler; tarih ve diğer bilimler, tarafından onaylanan Marksist görüşleri takip etmek zorundaydı. 1951-53 yılları arasında rejim tarafından gerici olarak algılanan çok sayıda savaş öncesi profesör, üniversitelerden ihraç edildi. Sanat ve sanatçılar üzerindeki devlet kontrolü derinleştirildi. Sovyet tarzı sosyalist gerçekçilik, 1949'dan sonra otoriteler tarafından kabul edilen tek formül haline geldi. Sanat ve edebiyat eserlerinin çoğu temsil etmek ya da onun görüşleri doğrultusunda olmak zorundaydı. (Ayrıca bakınız: )[]
Reformlar genellikle nüfusun önemli bir kısmı için rahatlama getirdi. II. Dünya Savaşı'ndan sonra birçok insan, görece normal yaşamın geri dönmesi karşılığında komünist yönetimi kabul etmeye istekliydi; yüz binlerce kişi komünist partiye katıldı ve rejimi aktif olarak destekledi. Bununla birlikte, gizli halk hoşnutsuzluğu devam etti ve birçok Polonyalı "istifa eden işbirliği" tutumunu benimsedi. Armia Krajowa unsurlarından ve özellikle 'den ortaya çıkan örgütü gibi diğerleri ise Polonya'yı özgürleştirecek bir III.Dünya Savaşı umuduyla komünistlere aktif olarak karşı çıktılar. 1945 ve 'deki aflar sırasında teslim olmuştu, ancak gizli polisin acımasız baskıları devam etti ve bazıları 1950'lere kadar savaştı.[d]
Komünistler, 'ne zulmederek birçok Polonyalıyı kendilerine daha da yabancılaştırdı. 1947'de kurulan ve eski savaş öncesi aktivist liderliğindeki , Katolik hareketini bölmeye ve komünist yönetime dost, işbirlikçi bir kiliseyi teşvik etmeye çalıştı. PAX, Katolik kamuoyunu şekillendirmede çok ilerlemedi, ancak çok sayıda kitap ve resmi olarak onaylanmış günlük Katolik basını yayınladı. 1953'te Kardinal , hükûmetle uzlaşmaya istekli olmasına rağmen ev hapsine alındı. 1950'lerin başlarında dine karşı yürüttüğü savaş, yüzlerce dindar şahsın tutuklanmasına ve kovuşturulmasına yol açtı ve sonuçlandı. (Ayrıca bakınız: )
1952 Anayasası, her türlü demokratik hak ve özgürlüğü kağıt üzerinde güvence altına alıyordu. Gerçekte ülke, anayasada belirtilen tüm hükûmet kurumlarını denetlemek için kendi kurallarını ve uygulamalarını kullanan Polonya Birleşik İşçi Partisi tarafından anayasa dışı olarak kontrol ediliyordu. Polonya Cumhurbaşkanlığı makamının yerini kolektif Danıştay aldı, ancak partinin birinci sekreteri Bierut, Polonya'nın etkin lideri olmaya devam etti. Gelecekte, demokratik hükümlere sahip bir anayasanın varlığı muhalefete yasal bir araç ve rejimi baskı altına almak için bir yol sağlayacaktı.[]
Stalin 1953'te öldü ve bunu Polonya'da kısmi bir çözülme izledi. Nikita Kruşçev, Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin genel sekreteri oldu. PZPR'nin İkinci Kongresi Mart 1954'te müzakere edildi. Daha önce Bierut tarafından başbakan makamından alınan Cyrankiewicz, yeniden başbakan oldu (Aralık 1970'e kadar bu mevkide kalmaya devam etti). Altı Yıllık Plan, popüler tüketim için ürünlerin üretimini artıracak şekilde ayarlandı. Kongrede bulunan Kruşçev, Bierut'a "iyi bir komünist" olan Gomułka'nın devam eden tutukluluğunun nedenlerini sordu; Bierut, Gomułka'nın hapsedilmesi hakkında özel bir bilgisi olmadığını söyledi.
Bir yetkilisi olan 'nun Batı'ya kaçmasının ve ifşalarının ardından, Aralık 1954'te kaldırıldı. Gomułka ve arkadaşları hapisten çıkarıldı ve sansür biraz gevşetildi. Yasaklara göğüs geren iki önemli süreli yayın Po prostu ("Basitçe") ve Nowa Kultura ("Yeni Kültür") idi (Po prostu kapatıldı ve savunucuları, Gomułka'nın iktidara gelmesinden sadece bir yıl sonra, Ekim 1957'de acımasızca pasifleştirildi). 1955'in başlarından itibaren Polonya basını, Stalinist yakın geçmişi eleştirmekle ve eski (sosyal demokrat Marksizm ve ulusal bağımsızlık) övmekle meşgul oldu. Siyasi tartışma kulüpleri ülke çapında yükselişteydi, partinin kendisi de sosyal demokrat yönde ilerliyor gibi görünüyordu. Partiye sosyal adalete bağlılıkları nedeniyle katılan solcu aydınlar, sosyal demokrat istikamette daha kararlı bir şekilde ilerliyorlardı ve kısa sürede Polonya'daki revizyonizm hareketini doğurdular.
Şubat 1956'da Kruşçev, Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin 20. Kongresinde Stalin'in kişilik kültünü kınadı ve bir reform rotası başlattı. Resmi Sovyet ideolojisinin Stalinizmden arındırılması, Polonya'nın aşırı Stalinist yandaşlarını zor durumda bıraktı. Doğu Blokunda hem aydınlar hem de işçiler arasında huzursuzluk ve reform ve değişim arzusu su yüzüne çıkmaya başlarken, Stalin'in müttefiki olan Bierut'un Mart 1956'da Moskova'da ölmesi (Sovyet partisinin kongresine katılıyordu) PZPN içerisindeki mevcut bölünmeyi şiddetlendirdi. Mart ayında Bierut'un yerine genel sekreter olarak geçti. 20. Kongre, Polonya'nın siyasi ve ekonomik yaşamının kısmi demokratikleşmesine de ilham verirken Ochab, endüstriyel ademi merkeziyetçiliği teşvik etmeyi ve yaşam standartlarını iyileştirmeyi amaçlayan reformlar yaptı.
Güvenlik ajanlarının sayısı %22 azaltıldı. Yaygın bir af ile tüm ülke genelinde 35.000 tutuklu serbest bırakıldı. Siyasi nedenlerle hapsedilen 9.000 kişinin ise tamamı serbest bırakıldı. Jakub Berman, ve gibi katı Stalinistler iktidardan uzaklaştırıldı, bazıları da tutuklandı. Mayıs ayında Gomułka'nın kararıyla görevden alınan Berman hiçbir zaman yargılanmadı. Stalinist suçların birkaç faili yargılandı ve hapis cezalarına çarptırıldı. Sorumluları suçlamak ve tüm güvenlik aygıtlarını doğrulamak için çok daha geniş bir plan savcılar tarafından resmen sunuldu, ancak eylem, eşi gibi Stalinist zulmün kurbanları arasında sayılan Gomułka tarafından onaylanmadı. Gomułka bazı tasfiyeler ve reformlar gerçekleştirdi, ancak artık kendi kontrolü altında olan güvenlik sistemini geniş kapsamlı resmi kovuşturmalarla istikrarsızlaştırmak istemedi.
Gomułka'nın sosyalizme giden yolu (1956–1970)
Polonya Ekimi
28 Haziran 1956'dan itibaren, sanayi şehri Poznań'daki işçiler, defalarca ama nafile bir şekilde yetkililere müdahale etmeleri ve kötüleşen durumlarını iyileştirmeleri için dilekçe verdi, maaşların düşürülmesine ve değişen çalışma koşullarına yanıt olarak greve gittiler ve isyan çıkardılar. gösterileri, şehir çapında büyük bir protestoya dönüştü. 16 tank, 2 zırhlı personel taşıyıcı ve 30 araç, yerel bir askeri komutan tarafından karşı karşıya getirildi. Bazıları, yerel yönetim binalarına da giren protestocular tarafından ele geçirildi. İki gün süren çatışmalarda 57 kişi öldü ve birkaç yüz kişi yaralandı. Birkaç büyük askeri oluşum olay yerine girdi, ancak ordunun rolü esas olarak ve eylemlerini desteklemekti.[a] Poznań radyo istasyonunda, Başbakan Cyrankiewicz geniş çapta duyurulan konuşmasında isyancıları uyardı ve tehdit etti: "...halkın yönetimine karşı elini kaldırmaya cüret eden, emin olabilir ki... yetkililer onun elini kesecek". Kargaşalar sırasında ve sonrasında resmi olarak gözaltına alınan 746 kişinin neredeyse %80'i işçiydi. Yetkililer, olayların Batılı ya da anti-komünist yeraltı merkezlerinin önceden tasarlanmış bir kışkırtma ve müdahalesi olduğu iddiasını ortaya çıkarmak için bir soruşturma başlattı. Bu çabalar başarısız oldu ve olayların kendiliğinden ortaya çıktığı ve yerel olarak desteklendiği keşfedildi. Poznań isyanının kalıcı etkisi, Polonya komünist partisi içinde ve onun Moskova ile ilişkisinde daha derin ve daha liberal bir yeniden düzenlemeye neden olmasıydı.
Temmuz 1956'da toplanan, protestolar ve şiddetle derinden sarsılan Merkez Komite'nin 7. Genel Kurulu, isimlerini toplandıkları yerlerden alan "sert yanlı" ve "reformist" fraksiyonları olarak iki gruba ayrıldı.Natolin fraksiyonu, "Stalin'in Yahudi koruyucularının" görevden alınmasını savunan, ancak kendileri de Stalinist sempati besleyen , , Zenon Kliszko ve dahil olmak üzere büyük ölçüde ordu ve devlet güvenliğindeki komünist yetkililerden oluşuyordu. Puławy fraksiyonundaki çoğu ise şimdi liberal reformcular ve Gomułka'nın iktidara dönüşünün destekçileri olan eski Stalinist fanatikler ve Gomułka'nın eski düşmanlarıydı. Rejim, son karışıklıklara yanıt olarak uzlaşmaya yöneldi: Poznań'lı işçiler için ücret artışları ve diğer reformlar açıklandı. Parti içinde ve aydınlar arasında, Stalinist sistemde daha geniş reform talepleri daha yaygın ve yoğun hale geliyordu.
olarak bilinen dönemde yeni bir liderliğe ihtiyaç duyulduğunu fark eden Politbüro, hapisten salıverilen ve partiye geri dönen Gomułka'yı seçti ve Merkez Komite'nin 8. Genel Kurulu, onu Sovyet onayı olmadan PZPR'nin yeni genel sekreteri olarak seçti. Daha sonra Gomułka, Sovyet liderlerini Polonya'daki Sovyet etkisini koruyacağına ikna etti. Gomułka'nın yükselişinden önce, şüpheli Sovyet askeri hareketleri ve Polonya partisindeki karışıklığa tanık olmak ve etkilemek için Varşova'ya uçan Kruşçev liderliğindeki Sovyet üst düzey delegasyonunun gelişi gerçekleşmişti. Bazen çatışmalı karşılaşmalar ve müzakerelerden sonra, kısa süre sonra Moskova'ya döndüler ve Sovyet lideri, 21 Ekim'de Polonya'ya silahlı müdahale fikrinden vazgeçilmesi gerektiğini duyurdu. Bu konum, Sovyetlerin yeni Polonya liderliğini rahat bırakmasını talep eden komünist Çin'in baskısıyla güçlendirildi. 21 Ekim'de Varşova'da Gomułka'nın iktidara dönüşü tamamlandı ve Polonya'da ulusal komünizm çağına başladı. Gomułka, Stalinizmi ortadan kaldırma sözü verdi ve kabul konuşmasında, kulağa sosyal demokrasi gibi gelen çok sayıda reformist fikir öne sürerek, solcu revizyonistlere ve Polonya toplumundaki diğerlerine komünist devletin her şeye rağmen reforme edilebilir olduğuna dair umut verdi. Revizyonistler, kısa bir süre önce Poznań'da yenilen işçi hareketini temsil etmeye can atıyorlardı. Ana hedefleri, devlet işletmelerinde siyasi özgürlük ve özyönetimdi. Bununla birlikte, Doğu Avrupa'daki Sovyet etkisinin sonu görünürde değildi. 14 Mayıs 1955'te, daha önce kurulan NATO'ya karşı koymak için Polonya'nın başkentinde Varşova Paktı imzalandı.
görev yapan birçok Sovyet subayı görevden alındı, ancak çok az sayıda Stalinist yetkili Bierut döneminin baskılarından yargılandı. Puławy fraksiyonu, çoğu Yahudi olan Stalinist yetkililerin toplu yargılamalarının Yahudilere karşı düşmanlığı kışkırtacağını savundu. Konstantin Rokossovski ve diğer Sovyet danışmanları evlerine gönderildi ve Polonya komünist kurumu ve sistemi daha bağımsız bir yönelim aldı. Jeopolitik gerçeklerin bilincinde olan Gomułka, ve hiçbir açık Sovyet karşıtı eyleme izin verilmeyeceğini kabul etti. Bununla birlikte, Polonya-Sovyet ilişkilerini resmîleştirdi ve Aralık 1956'da imzalanan bir Sovyet-müttefik devlet askeri işbirliği anlaşması için benzeri görülmemiş bir anlaşma yaptı ve Sovyet kuvvetlerinin Polonya'da konuşlandırılmasının "Polonya devletinin egemenliğini hiçbir şekilde ihlal edemeyeceğini ve Polonya Halk Cumhuriyeti'nin iç işlerine karışmalarına yol açamayacağını" bildirdi. Böylece Polonya, 1956 Macar Ayaklanması'nı ezen türden bir Sovyet silahlı müdahalesi riskinden kurtuldu. Gomułka, Sovyetleri kendi iç hareket alanı için kariyeri boyunca sadık desteğiyle ödüllendirdi. Birleşmiş Milletler'deki Polonya delegasyonu, Kasım 1956'da Sovyetlerin Macaristan'a müdahalesini kınayan oylamada çekimser oy kullanarak bir başkaldırıda bulundu.
Leszek Kołakowski, ve gibi çoğu savaş öncesi ilgili olan bazı tarafından, Polonya tarihi ile Marksist ideoloji arasında bir köprü oluşturmak ve belirli bir biçimi geliştirmek için tekrarlanan girişimler oldu. Bu tür çabalar, rejimin Sovyet parti çizgisinden çok fazla saptığı için Sovyetler Birliği'nin gazabını riske atma konusundaki isteksizliği nedeniyle bastırıldı. Önde gelen bir revizyonist olan Kołakowski, 1957'de Gomułka tarafından sözlü saldırıya uğradı, partiden ihraç edildi ve 1968'de göç etmek zorunda kaldı Diğer tanınmış revizyonistler arasında , , Zygmunt Bauman ve vardı. PZPR müesses nizamı onları sosyalist taklidi yapan, kapitalist sosyal demokrasinin gerçek destekçileri olarak gördü.
Kampanya vaatlerinin küçültülmesi
Polonya, Gomułka'nın iktidara yükselişini rahatlayarak karşıladı. Gomułka, polis terörüne son verme, daha fazla entelektüel ve dinsel özgürlük, daha yüksek ücretler ve kolektifleştirmenin tersine çevrilmesi sözü verdi; ve bir dereceye kadar da bu vaatleri yerine getirdi. Tüketim mallarının üretimi biraz arttı. Parti seçkinlerinin yanı sıra akademik ve edebi entelijensiya daha fazla özgürlük ve önemli kazanımlar yaşadı, bunu "seçkin kamusal yaşamın belirli bir çeşitliliği ve yeniden canlanması" olarak hissettiler. Bir muhalif tartışma grubu olan , 1962'ye kadar ayakta kaldı. Kolektif topluluk ifadesinin diğer biçimleri ve yasal olarak güvence altına alınmış bir akademik özerklik (1958 yüksek öğrenim yasasına dayalı olarak), kadar sürdü. İzin verilen akademik söylemler, 1956'da kendiliğinden oluşan özyönetim konseylerinin etkisiz hale getirilmesi ve 1958'de partinin kontrolü altına alınan işçilere uygulanan muameleyle bariz bir tezat oluşturuyordu. Komünist dönemde, resmi ideolojideki sınıfsal rolleri ve liderliğin duyarlılıkları nedeniyle işçiler, bağımsız siyasete girmekten veya alenen baskı uygulamaktan kaçınmaları koşuluyla bir miktar nüfuza ve ekonomik çıkarlarının bir dereceye kadar korunmasına sahipti.
Sejm, 1957'de Ekonomik Konsey'i oluşturduğunda ekonomik reform girişiminde bulunuldu. Konsey, önde gelen ekonomistler olan Oskar R. Lange, , Michał Kalecki ve 'den oluşuyordu. "Planın hedeflerini gerçekleştirmelerini" kolaylaştırmak için işletmelere daha fazla özyönetim ve daha bağımsız karar verme yeteneği verilmesiyle başlayan bir piyasa reformu önerdiler. Ancak önerilen ekonomik iyileştirmeler, planın yaratıcılarının kendilerine hakim olmalarına rağmen, o zamanlar zorunlu olan katı, merkezi ekonomik komuta sistemiyle uyumlu değildi ve reform çabaları boşa çıktı.
Ekim 1957'de Polonya Dışişleri Bakanı Adam Rapacki Polonya, Batı Almanya, Doğu Almanya ve Çekoslovakya topraklarını içerecek bir önerdi. Ağustos 1961'de tamamlanan Berlin Duvarı, Avrupa'nın ayrımını sağlamlaştırdı.
1948-71 arasında, Polonya hükûmeti bir dizi Batı Avrupa ülkesi (Nazi Almanyası'nın müttefiki sayılanlar hariç), Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri ile tazminat anlaşmaları imzaladı. Anlaşmalar, savaş olayları ve müteakip millileştirme sonucunda ilgili ülkelerin vatandaşlarının ve firmalarının uğradıkları zararların tazmini ile ilgiliydi. ABD ile anlaşma, Ağustos 1959'da Başkan Yardımcısı Richard Nixon'ın Polonya'ya yaptığı ziyareti ve Gomułka ile yaptığı görüşmeleri takiben yapıldı. Anlaşma 1960 yılında imzalandı ve kararlaştırılan miktar Polonya hükûmeti tarafından yirmi taksitle ödendi. Böylece ABD hükûmeti, ABD vatandaşları tarafından açılan iddialardan kaynaklanan tazminatların sorumluluğunu üstlendi.
İlk reform dalgasından sonra, Gomułka rejimi vaatlerinden geri adım atmaya başladı. Kitle iletişim araçları ve üniversiteler üzerindeki kontrol kademeli olarak sıkılaştırıldı ve partinin daha genç ve daha reformist üyelerinin birçoğu partiden atıldı (200.000'den fazla üye, 1958'de PZPR üyeliğinin "doğrulanmasını" üstlendiğinde tasfiye edilmişti). 1956'nın reform vadeden Gomułka'sı, 1960'ların otoriter Gomułka'sına dönüştü. Polonya, bu on yılda göreli bir istikrar dönemi yaşamasına rağmen, "Polonya Ekimi" idealizmi gözden kayboldu. Merkez Komite'nin 1963'te yapılan XIII. Genel Kurulunda alınan kararlar, Ekim sonrası serbestleşme döneminin kesin olarak sona ermesi anlamına geliyordu. Yeri yavaş yavaş Gomułka'nın kendi halkı tarafında alınan, Gomułka'nın taktiksel müttefikleri olan Puławy fraksiyonunun ölümü, önde gelen Yahudi politikacı Roman Zambrowski Politbüro'dan çıkarıldığında barizdi.
Gomułka'nın yönetimi altındaki Polonya, genellikle daha liberal komünist devletlerden biri olarak kabul edildi. Bununla birlikte Polonyalılar, 'nin yaptığı gibi parti lideri hakkında siyasi hiciv yazmaktan veya yurtdışında bir kitap yayınlamaktan hala hapse girebiliyordu. Önde gelen entelektüeller tarafından imzalanan ve Başbakan Cyrankiewicz'in ofisine teslim edilen Mart 1964 tarihli "34'ün Mektubu", kötüleşen sansürü eleştirdi ve anayasanın güvence altına aldığı daha açık bir kültür politikası talep etti. ve , parti yönetimini yazılı olarak eleştirdikleri ("Partiye Açık Mektup") ve sözde işçi devletinin çelişkili doğasına işaret ettikleri için partiden ihraç edildiler ve 1965'te hapse atıldılar. Kuroń ve Modzelewski, rejimi devrimci davaya ihanet etmekle suçladı; birçok genç Polonyalı reformcu gibi solcu konumlardan konuşuyorlardı ve ideolojik olarak 1960'ların Batılı radikalleriyle yakın bir çizgideydiler.
Rejim daha az liberal ve daha baskıcı hale geldikçe Gomułka'nın popülaritesi, ilk vizyonunun ivmesini kaybetmesiyle azaldı. Birçok Polonyalı, Gomułka'nın kendini beğenmiş tavrını rahatsız edici ve davranışlarını taşralı buldu. Artan eleştirilere kımıldamayı reddederek ve en etkilisi Zenon Kliszko olan dostlarının yardımıyla kendini izole ederek tepki gösterdi. Parti içinde, İçişleri Bakanı ve onun "Partizanlar" olarak bilinen milliyetçi-komünist grubu (Moczar'ın siyasi müvekkillerinin çok daha geniş sistemi olan Moczarowcy ile birlikte), hakimiyetlerini savunmak için bir fırsat arıyorlardı.
1960'ların ortalarına gelindiğinde, Polonya ekonomik zorluklar yaşamaya başlıyordu ve şimdiye kadarki kayda değer yaşam standardı iyileştirmeleri durgunluk belirtileri gösteriyordu (1960-70 yılları arasında işçiler için reel maaşlar yılda yalnızca ortalama %1,8 arttı). Savaş sonrası ekonomik patlama sona eriyordu ve giderek küreselleşen ve bütünleşen dünya ekonomisi, ticaret engellerinin ardında işleyen ulusal gelişmelere karşı tahammül edilemez hale geliyordu. Diğer komünist devletler gibi Polonya da ağır sanayi, silahlanma ve prestij projelerine çok fazla ve tüketici üretimine çok az para harcıyordu. Sovyet tarzı kolektifleştirmenin başarısızlığı, kolektifleştirilmiş toprağı köylülere geri verdi, ancak çiftliklerin çoğu müreffeh olamayacak kadar küçüktü ve tarımsal üretkenlik düşük kaldı. Batı Almanya ile ekonomik ilişkiler, Doğu Almanya'nın müdahalesi ve ekonomik entegrasyona karşı direnişi nedeniyle donduruldu. Gomułka, ekonomik gerileme belirtilerini partinin merkez organları tarafından yayınlanan temelde doğru talimatların hatalı uygulanmasına bağladı. Geri beslemesinin yerini teorik hesaplamaların, planlamanın ve idari kararların alamayacağı piyasanın düzeltici rolünü takdir edemedi. Öte yandan, tüketim odaklı ekonomi politikaları yerine muhafazakar yatırımlar izleyen hükûmeti dış borç üretmedi.
1960'tan itibaren rejim; taciz, ateist propaganda ve dini ibadetleri yerine getirmeyi zorlaştıran önlemler dahil olmak üzere Katolik karşıtı politikaları giderek daha fazla uygulamaya koydu. 'e göre Gomułka, temel bir solcu girişim olan bir antiklerikalist programı gerçekleştirmeye ciddi şekilde çalışan son Polonyalı politikacıydı. 1965'te , 'nu yayınladı. 1966'da ülkeyi gezen Kardinal ve diğer piskoposların liderliğindeki Polonya'nın Hıristiyanlaşmasının 1000. yıl dönümü kutlamaları, 'nin büyük bir güç ve popülarite gösterisine dönüştü. Şiddetli bir rekabet içinde olan devlet yetkilileri, Polonya devletinin kökenini vurgulayarak kendi ulusal kutlamalarını düzenlediler, ancak komünistler tarafından yönetilen bir ülkede Kilise hiyerarşisinin muazzam kalabalıklara hakimiyetinin sergilenmesi, Vatikan ve başka yerlerdeki Katolik etkilemiş olmalıydı. 'tan bağımsız birkaç Katolik milletvekilinin parlamentoda bulunmasıyla sembolize edilen devlet-kilise diyaloğu, hızla kötüleşiyordu.
1968 olayları
1960'lara gelindiğinde, rakip rejim yetkilileri ve onların genellikle genç nesil parti aktivistlerinden oluşan takipçileri, Gomułka ve ortaklarının yönetimine karşı komplolar kurmaya başladılar. Savaş zamanı komünist bir partizan komutanı olan Polonya'nın güvenlik şefi Mieczysław Moczar, çağrısını entelijansiya ve Yahudi karşıtı duygularla birleşen milliyetçi retoriğe dayandırdı ve hükûmete karşı baş meydan okuyucu oldu. Fransa'da genç bir madencilik endüstrisi işçisi olarak komünist harekete dahil olan Yukarı Silezya parti lideri , ayrıca olası bir alternatif lider olarak ortaya çıktı. Gierek, nomenklaturanın daha pragmatik ve teknokrat üyeleri tarafından tercih edilen isimdi. Ocak 1968'den itibaren Polonyalı revizyonist muhalefet ve diğer çevreler, gelişen Prag Baharı'ndan güçlü bir şekilde etkilendi.
Mart 1968'de Varşova Üniversitesi'ndeki öğrenci gösterileri, hükûmetin Adam Mickiewicz'in (1824'te yazılan) oyununun 'da "Sovyet karşıtı göndermeler" iddiasıyla icra edilmesini yasaklamasının ardından patlak verdi. Hemen ardından ve diğer güvenlik oluşumları, birkaç büyük şehirde protestocu üniversite öğrencilerine saldırdı. [u]
olarak bilinen olaylarda Moczar, Altı Gün Savaşı'nın sonucunun önceki spontane ve gayri resmi kutlamalarını ve şimdi de Varşova tiyatro olayını, gerçek amacı reform yanlısı liberal parti fraksiyonunu zayıflatmak ve diğer çevrelere saldırmak olan anti-entelektüel ve anti-Semitik (resmi olarak "anti-Siyonist" olarak tanımlanan) bir hareket başlatmak için bahane olarak kullandı. Genel olarak laik ve Yahudi kökenli binlerce insan işini kaybetti ve 1967 ile 1971 arasında yaklaşık 15.000 Yahudi Polonya'dan göç etti. Savaş öncesi Avrupa'nın en büyük Yahudi cemaati olan topluluktan yalnızca birkaç bin kişi Polonya'da kaldı.
Diğer kurbanlar, birçoğu kurumlarından atılan ve kariyerleri mahvolan üniversite öğrencileri ile öğrencileri ve akademik kurumları savunmaya çalışan akademisyen öğretmenlerdi: Varşova Üniversitesi'nin birkaç bölümü idari olarak feshedildi.[k] Yahudi olsun ya da olmasın, liberal entelijansiya üyeleri hükûmetten ve diğer istihdam yerlerinden uzaklaştırıldı. Solcu entelektüeller ve öğrenci liderleri, görünüşte sosyalist olan hükûmete olan inançlarından geriye kalanını da kaybettiler. Sonunda partinin kendisi, yeni hoşgörüsüzlük ve nefret ortamına bir şekilde uymayan binlerce şüpheli üyeden tasfiye edildi. 1968'deki tasfiyeler, aynı zamanda 1970'lerin başlarında Gomułka'nın ayrılmasına kadar devam eden bir süreç olan, parti yönetici üyeliğinin büyük ölçekli bir kuşak değişiminin başlangıcı anlamına geliyordu. Savaş öncesi komünist kadrolar kaldırıldı ve kariyerleri Halkın Polonyası'nda şekillenen insanlar onların yerini aldı, bu da Gomułka'nın halefi Edward Gierek'e, döneminin başlarında Avrupa'nın en genç iktidar elitlerinden biri verdi.
1968 olaylarındaki revizyonist muhalif hareket, Polonya işçi sınıfı arasında meydana gelen eşit derecede önemli bir uyanışı gölgeledi. 15 Mart'ta binlerce öğrenci ve işçinin polisle çatıştığı Gdańsk, ülkedeki en yüksek idari gözaltı ve dava oranına sahipti. Polonya'da Mart ve Nisan 1968'de tutuklanan ve hapsedilen insanların en büyük oranı, yetkililer tarafından "işçi" olarak sınıflandırılmıştı.
Gomułka'nın liderliğini gözden düşürmek için dahili bir girişimde bulunuldu, ancak devam eden cadı avının kendi avantajına bulduğu ve hoş gördüğü yönler vardı. Bu arada, Moczar hareketi topluma geri dönüşü olmayan zararlar verdi. Gomułka'nın rejimi kendini yeniden ortaya koydu ve Moczar fraksiyonunun parti ve devlet aygıtını ele geçirememesi de dahil olmak üzere uluslararası ve yerel faktörlerin bir kombinasyonu tarafından kurtarıldı. Artık Leonid Brejnev liderliğindeki Sovyetler Birliği, Çekoslovakya'daki krizle meşguldü ve Polonya liderliğindeki personel değişikliklerini destekleme eğiliminde değildi.
Ağustos 1968'de , Varşova Paktı'nın Çekoslovakya'yı işgalinde yer aldı. Bazı Polonyalı entelektüeller bunu protesto etti ve , bir resmi tatil kutlaması sırasında kendini diri diri yaktı. Polonya'nın Çek liberalleşme hareketinin ezilmesine katılımı (David Ost'a göre Marksist revizyonizmin en önemli başarısı), Gomułka'yı eski liberal destekçilerinden daha da uzaklaştırdı. Ancak parti içinde Gomułka'ya muhalefet azaldı ve Kasım ayında PZPR'nin 5. Kongresi Gomułka'nın iktidarını yeniden onayladı. Kongreye katılan Brejnev, bu vesileyle bir müttefik devlet "kardeşlik rotasından" çok uzaklaşırsa zorla müdahale etme konusunda kendi kendine tanınan bir Sovyet hakkı olan Brejnev Doktrini'ni açıklamak için kullandı.
Batı Almanya ile antlaşma, gıda isyanları ve Gomułka'nın devrilmesi
Aralık 1970'te Gomułka hükûmeti, Batı Almanya'nın II. Dünya Savaşı sonrası Almanya-Polonya sınırını tanımasıyla büyük bir siyasi başarı elde etti. 'na doğru giden müzakerelerde Alman tarafı,Polonya'da ikamet eden Alman kimlikli insanlar için Batı Almanya'ya göç etme hakkını ve Polonya'da kalanlara emekli maaşı vererek maddi yardımda bulunma olanağını güvence altına aldı. Sonuç olarak, bundan yüz binlerce kişi etkilendi. Anlaşmayı imzalayan Almanya Şansölyesi Willy Brandt, bu vesileyle Nazilerin suçları için dizlerinin üzerine çökerek af diledi (). Polonya'da Brandt'ın bu jesti, Varşova Gettosu'nda yapılmış olmasına ve bu nedenle öncelikle Yahudilere yönelik olmasına rağmen tüm Polonyalılara hitap ediyor olarak anlaşıldı. Polonya ve Alman ulusları arasındaki kayda değer uzlaşma süreci, beş yıl önce Polonyalı kilise liderlerinin 'nu yayınlamasıyla başladı ve bu o zamanlar Polonya hükûmeti tarafından eleştirilen bir hareketti.
Gomułka, bir dönüm noktası olan siyasi başarısı, Batı Almanya ile yaptığı anlaşmadan sonra kendini gururlu ve güvende hissediyordu. Bu, Polonya'nın uluslararası politikasında kalıcı bir eğilime işaret ediyordu: ülkeyi Rusya'ya orantısız bağımlılıktan kurtarmak ve Almanya ile iyi ilişkiler kurarak güvenlik açığını telafi etmek.
Ancak olay, Polonya'nın içine sürüklenmekte olduğu ekonomik krizi maskeleyemedi. Sabit, suni olarak düşük gıda fiyatları sistemi kentlerdeki hoşnutsuzluğu kontrol altında tutsa da, ekonomik gerginliğe neden oldu. Uzun vadede bu durum sürdürülemezdi ve 12 Aralık 1970'te rejim, beklenmedik bir şekilde temel gıda maddelerinin fiyatlarında önemli artışlar ilan etti. Yeni önlemler birçok işçi için anlaşılmazdı ve talihsiz zamanlamaları (Polonyalı ailelerin çoğu için en yoğun yiyecek satın alma dönemi olan Noel'den hemen önce) güçlü bir toplumsal tepkiye ve nihayetinde Gomułka'nın iktidardan düşmesine yol açtı.[]
14-19 Aralık 1970 tarihlerinde kuzeydeki kıyı şehirleri olan Gdańsk, Gdynia, Elbląg ve Szczecin'de fiyat artışlarına karşı patlak verdi. Buradaki ve diğer yerlerdeki şiddetli çatışmalarda, partinin Gdańsk ve Szczecin'deki karargahları da dahil olmak üzere 19 kamu binası yıkıldı veya hasar gördü. PZPR Merkez Komitesi Varşova'da müzakere ediyordu, ancak Gomułka liderliğindeki daha küçük bir konferans, can ve malları savunmak için sınırlı bir ölümcül güç kullanımına izin verdi. Ancak Gomułka, çatışmaya güçlü bir çözüm getirmeye kararlıydı. Başlangıçta Gdańsk'ta olmak üzere kıyıya gelen ve yerel yaptırım eylemlerini yöneten parti liderleri arasında Zenon Kliszko ve vardı. Gdynia'da askerlere protestocuların fabrika binalarına dönmesini engellemeleri talimatı verildi; banliyö trenlerinden çıkan bir işçi kalabalığına ateş açıldı. Szczecin'de de ölümcül çatışmalar yaşandı. Aralık ayında, kıyı bölgesinde muhtemelen yaklaşık elli kişi öldürüldü.
Protestolar diğer şehirlere sıçrayarak daha da fazla greve yol açtı ve öfkeli işçilerin birçok fabrikayı işgal etmesine neden oldu. 21 Aralık 1970'te Polonya'da genel bir grev planlandı.
20 Aralık'ta Varşova'da yapılan parti liderliği toplantısı, işçi sınıfı isyanının kendi sistemlerine sunduğu tehlikeyi kabul etti. Rahatsız Sovyet liderleriyle istişarelerde, o zamana kadar stresli ve hasta hale gelmiş Gomułka'nın istifasını ayarlamaya başladılar. Gomułka'nın işbirlikçilerinden birkaçı da görevden alındı. , yeni genel sekreter olarak atandı. Bir başka güçlü rakip olan 'a güvenilmiyordu ve hatta Sovyetler tarafından mevcut yenilgiden sorumlu tutuluyordu.
Szczecin'de bir başka grev 22 Ocak 1971'de patlak verdi. Gierek, halk önüne çıkmanın krizi çözeceğine dair bir kumar oynadı. 24 Ocak'ta Szczecin'e ve ertesi gün Gdańsk'a gitti, işçilerle görüştü, geçmiş hatalar için özür diledi ve eski bir işçi olarak onların içinde bulundukları kötü durumu anladığını ve şimdi Polonya'yı halk adına yöneteceğini garanti etti. Szczecin grevinin katılımcıları, özgürce seçilmiş işçi konseyleri ve sendika temsilcileri talep ettiler. Gierek razı oldu, ancak gerçekte yetkililer kısa süre sonra işçi liderlerini yasal olarak var olan işçi yapılarından ve istihdam yerlerinden marjinalleştirdi ve tasfiye etti. Bunu Şubat 1971 Łódź grevleri izledi ve halk, ekonomik talepler üzerinde yoğunlaştı. Daha sonra fiyatlar düşürüldü, ücret artışları açıklandı ve kapsamlı ekonomik ve politik değişiklikler vadedildi.
Geleneksel olarak entelijansiya tarafından yönetilen Polonya muhalefeti, 1968 ve 1970'teki iki ağır darbenin ardından kargaşa içerisinde ve sessizdi. Revizyonistlerin komünist partiyle zayıf bağları kalıcı olarak koptu, ancak yeni bir strateji henüz ortaya çıkmamıştı. Bununla birlikte, daha 1971'de Leszek Kołakowski, göçmen Kultura dergisinde Umut ve Umutsuzluk Üzerine Tezler başlıklı ufuk açıcı bir makale yayınladı. Makale, bastırılmış ve görünüşte çıkmaza girmiş devlet sosyalist toplumunda bile geçerli olacak bir sivil demokratikleştirici direniş hareketi kavramını ortaya koydu.
Gierek onyılı (1970–1980)
Batı'yı yakalama
1956'da Gomułka gibi Gierek de bundan böyle her şeyin farklı olacağına dair bir dizi vaatle iktidara geldi: ücretler artacak, fiyatlar sabit kalacak, ifade özgürlüğü olacak ve Gdynia ve başka yerlerdeki şiddetin sorumluları cezalandırılacaktı. Gierek'in dürüst ve iyi niyetli bir adam olduğuna inanılıyordu ve verdiği sözler ona biraz zaman kazandırdı. Gierek, Polonya'nın ihraç malları üretimini artıracak teknolojiyi satın almak için Batı'daki bankalardan büyük ölçekli borçlanmaya dayalı yeni bir ekonomik program oluşturdu. Gierek yıllarında toplamının 24 milyar ABD dolarını (1970'ler değeriyle) aştığı tahmin edilen bu büyük borçlanma, Polonya endüstrisinin teçhiz edilmesi ve modernizasyonu ile işçileri çalışmaya daha fazla teşvik etmek için tüketim mallarının ithalatı için kullanılmak üzere tasarlanmıştı.
Sonraki birkaç yıl boyunca, rejim iyimser bir şekilde reform ve deneylerle uğraştı ve ilk kez birçok Polonyalı araba, televizyon ve diğer lüks eşyaları satın alabilecek duruma geldi. İşçilerin aldığı maaşlara da dikkat edildi. Köylülerin zorunlu teslimatları kaldırıldı, ürünlerine karşılık daha yüksek fiyatlar ödendi ve ücretsiz sağlık hizmeti nihayet kırsal, serbest meslek sahibi Polonya'ya genişletildi. Sansür hafifletildi, Polonyalılar Batı'ya seyahat edebildiler ve çok az zorlukla yabancı temaslarını sürdürdüler. Polonyalı göçmen topluluklarıyla da ilişkiler geliştirildi. Göreceli kültürel ve politik gevşeme, örneğin saygın haftalık tarafından uygulanan daha iyi bir ifade özgürlüğü ortamıyla sonuçlandı. Batı teknolojisine yapılan büyük yatırımların ve satın alımların hem toplumun çeşitli kesimlerinin yaşam standartlarını iyileştirmesi, hem de uluslararası düzeyde rekabetçi bir Polonya sanayisi ve tarımı kurması bekleniyordu. Modernize edilmiş imalat, Polonya yapımı ürünlerin Batı'ya ihracatının büyük ölçüde artmasıyla sonuçlanacak ve bu da borçları ödemek için sağlam para birimi üretecekti.
İthalata dayalı büyümeye dayanan bu “Yeni Kalkınma Stratejisi”, küresel ekonomik koşullara bağlıydı ve dünya çapındaki durgunluk ve artan petrol fiyatları nedeniyle program bir anda sekteye uğradı. 1973-74 petrol krizinin etkileri, Batı'da enflasyonist bir dalgalanma ve ardından bir durgunluk yarattı; bu, Polonya'daki ithal tüketim mallarının fiyatında keskin bir artışla birlikte özellikle kömür olmak üzere Polonya'nın ihracatına olan talebin düşmesine neden oldu. Gomułka'nın ayrıldığı sırada bulunmayan dış borç, Gierek yönetimi altında hızla artarak milyarlarca dolarlık bir rakama ulaştı. Batı'dan borç almaya devam etmek, giderek daha zor hale geldi. Tüketim malları mağazalardan kaybolmaya başladı. Gierek rejimi tarafından inşa edilen yeni fabrikaların büyük ölçüde etkisiz olduğu ve yanlış yönetildiği ortaya çıktı, çünkü piyasa temelleri ve maliyet etkinliği genellikle göz ardı edilmişti. Gierek ekibi tarafından vadedilen önemli iç ekonomik reform böylece gerçekleşmemişti.
Böylece Batı kredileri, endüstriyel büyümeyi teşvik etti ve Gierek'in tüketicilik politikasına birkaç yıllığına yardımcı oldu. Sanayi üretimi, 1971 ile 1975 yılları arasında yılda ortalama %10 arttı (daha sonra birçok yaşlı Polonyalı tarafından, komünizm öncesi ve sonrası da dahil, en müreffeh dönem olarak hatırlanacak yıllar), ancak 1979'da %2'nin altına düştü. 1971'de ihracat gelirlerinin %12'sini alan borç ödemeleri, 1979'da %75'e yükseldi.
1975'te, diğer Avrupa ülkeleri gibi Polonya da Helsinki Nihai Senedi'nin imzacısı oldu ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'na (AGİT) üye oldu; bu tür gelişmeler, Sovyetler Birliği ile ABD arasındaki yumuşama dönemi sayesinde mümkün oldu. Rejimin anlaşmada listelenen özgürlüklerin Polonya'da uygulanacağına dair vaatlerine rağmen, bu konuda çok az değişiklik oldu. Ancak Polonyalılar, kendilerine reddedilen hakların daha fazla farkına varmaya başladılar ve hükûmetlerinin antlaşma yükümlülüklerinin bilgisiyle cesaretlendiler.
Gierek hükûmetinin artan zorlukları, sıkı ekonomik işbirliği ve Gomułka'nın yönetimi altında görülmeyen boyun eğme gösterileri dahil olmak üzere Sovyetler Birliği'ne bağımlılığın artmasına da yol açtı. Şubat 1976'da değiştirilen , Sovyetler Birliği ile olan ittifakı ve komünist partinin öncü rolünü resmîleştirdi. Önerilen değişikliklerin dili, ardından yumuşadı, ancak rejim Batı'ya borçluluk ve derinleşen ekonomik kriz nedeniyle ek yetkiye ihtiyaç duyduğunu hissetti. Bunun gibi bölücü meseleler, ortaya çıkan aktif siyasi muhalefet çevrelerinin birleşmesine yardımcı oldu.
Yine de, Gierek rejimi Marksist ideolojinin önemini azalttı ve Gierek'ten itibaren Polonya'nın "komünist" hükûmetleri pragmatik konulara ve güncel kaygılara odaklandı. Polonya'nın ekonomi politikasında bazılarının eşitlikçiliğe bir saldırı olarak yorumladığı bireysel inisiyatif, kişisel istekler ve rekabet gibi yeni kalıcı eğilimler başlatıldı (toplumsal eşitsizlikler gerçekten de artıyordu). Entelijansiyanın, nomenklaturanın ve küçük işletmelerin bazı kesimleri, yeni bir orta sınıfı doğurdu. Yeni "sosyalist" yöntemler daha az totaliterdi; inovasyona, modern yönetim metodlarına ve bağlı çalışanlara vurgu yapıyordu ve bunların tümü, modası geçmiş ekonomiye sürekli kriz aşamasını aştırmak için gerekli görülüyordu. 1970'lerin Polonya'sı, dünyaya daha açık hale geldi ve toplumu kalıcı olarak değiştiren, aynı zamanda yeni bir tür kriz kırılganlığı yaratan küresel ekonomiye girdi. Muhalefet düşüncesi ve aktif bireylerden oluşan toplumu teşviki, tamamlayıcı kavramlar boyunca gelişti.
Toplumsal huzursuzluğun yinelenişi ve örgütlü muhalefetin yükselişi
1970 olaylarının bir sonucu olarak, gıda fiyatları sabit kaldı ve yapay olarak düşüktü. Gierek hükûmetinin ilk iki yılında, 1960'ların tamamı boyunca olduğundan daha fazla artan reel maaşlar nedeniyle gıda ürünlerine olan talep, arzı aştı. Haziran 1976'da tüketimi azaltmak amacıyla hükûmet, uzun süredir duyurulan ve birkaç kez ertelenen, ancak radikal bir fiyat artışı başlattı: temel gıda maddelerinin fiyatları, Gomułka'nın altı yıl önce yaptığı zam oranının üç katı olan ortalama %60 artırıldı. Telafi edici ücret artışları, nüfusun daha iyi durumda olan kısmına doğru eğildi. [w] Sonuç, Varşova yakınlarındaki fabrikasında, Radom, Płock ve diğer yerlerdeki şiddetli gösteriler, yağma ve diğer işçi huzursuzluklarıyla birlikte oldu. Hükûmet hızla geri adım attı ve fiyat artışlarını kaldırdı, ancak grev liderleri tutuklandı ve yargılandı. Bir dizi şehirde parti liderliği tarafından "halkın öfkesini" "sorun çıkartıcılara" yönlendirmeyi amaçlayan bir dizi "kendiliğinden" büyük ölçekli halka açık toplantılar düzenlendi, ancak Sovyet baskısı, fiyatları artırmaya yönelik daha fazla girişimi engelledi. Gierek'in Leonid Brejnev ile geçmişteki samimi ilişkileri artık ciddi şekilde zedelenmişti. Ağustos 1976'da istikrarsızlaşan pazar nedeniyle uygulamaya konulan , Halk Cumhuriyeti süresince Polonya'da yaşamın bir özelliği olarak kalacaktı. Rejimin birkaç yıl içinde ikinci kez geri adım atması, eşi görülmemiş bir yenilgi anlamına geliyordu. Katı siyasi sistem içinde hükûmet ne reform yapabildi (kontrol ve gücünü kaybedecekti), ne de toplumun temel ihtiyaçlarını karşılayabildi, çünkü dış borç ve faiz ödemelerini yapabilmek için elinden gelen her şeyi yurtdışına satmak zorundaydı. Hükûmet bir ikilem içindeydi, halk ihtiyaç maddelerinin yokluğundan muzdaripti ve örgütlü muhalefet genişlemek ve sağlamlaşmak için alan buldu.
1976 karışıklıkları ve ardından işçi militanların tutuklanması, kötü muamelesi ve işten çıkarılması nedeniyle , Antoni Macierewicz, ve Adam Michnik liderliğindeki bir grup entelektüel, 'ni (Komitet Obrony Robotników; KOR) kurdu ve yönetti. KOR'un amacı, 1976 baskısının işçi kurbanlarına yardım etmekti. Kendiliğinden işçi hareketlerini desteklemek için çalışan muhalifler, rejimin suiistimallerine direnmede işçi sınıfının zorunlu olarak baskın rolünü kabul ettiler. Buna göre yeni kurulan muhalefet, giderek artan bir şekilde entelijansiyanın işçilerle ittifakı ile karakterize edildi. Modzelewski'ye göre KOR, örgütlü muhalefetin çekirdeğini ve siyasi alternatifin tohumunu oluşturuyordu; diğer muhalefet oluşumlarının önünü açarak siyasi çoğulculuğu doğurdu. KOR'u (ROPCiO), (WZZW) ve (KPN) dahil olmak üzere daha fazla muhalefet grubu takip etti. Robotnik ("İşçi") dergisi, Eylül 1977'den itibaren fabrikalarda dağıtılmaya başlandı. Bağımsız sendikalar fikri ilk olarak 1970-71'de grev yapan Gdańsk ve Szczecin işçileri tarafından gündeme getirilmişti, şimdi ise bu fikir KOR ve onun solcu işbirlikçileri tarafından geliştirildi ve desteklendi, bu da 1978'de Dayanışma'nın (Solidarność) öncüsü olan Özgür Sendikalar'ın kuruluşuna yol açtı. KPN, o dönemde Polonya muhalefet sahnesinin azınlıkta olan sağını temsil ediyordu. Muhalefet üyeleri, rejimi , Polonya yasalarını ve Polonya'nın uluslararası yükümlülüklerini ihlal etmekle suçlayarak direnmeye çalıştı. Helsinki Sovyet Bloğu sonrası insan hakları hareketlerine uyuyorlardı ve çoğunlukla henüz daha radikal, sistem karşıtı yönelimler geliştirmemişlerdi.[x]
1970'lerin geri kalanında öğrenci grupları, , kitap ve gazete ithal ederek ve hatta bir "Uçan Üniversite" biçimini de alarak rejime karşı direnişi büyüttü. Rejim, tomurcuklanan reform hareketlerine karşı çeşitli baskı biçimleri uyguladı.
Polonyalı Papa II. Jean Paul
16 Ekim 1978'de Polonya, birçok Polonyalının kelimenin tam anlamıyla bir mucize olduğuna inandığı şeyi yaşadı: Kardinal Karol Wojtyła, II. Jean Paul adını alarak Vatikan'da papa seçildi. Polonyalı bir papanın seçilmesi, o zamanlar Avrupa'nın kendine has son Katolik ülkelerinden biri olan ülke üzerinde heyecan verici bir etki yaptı. Jean Paul Haziran 1979'da Polonya'yı ziyaret ettiğinde, onu Varşova'da karşılamak için yarım milyon insan geldi; sonraki sekiz gün içinde, kutladığı birçok açık hava yaklaşık on milyon Polonyalı katıldı. Jean Paul açıkça Polonya'daki en önemli kişi haline geldi ve rejime karşı çıkıldığı kadar görmezden de gelindi. Jean Paul, isyan çağrısı yapmak yerine bir sonraki kriz geldiğinde ulusun birleşik bir cephe sunması için hükûmetten bağımsız sosyal kurumlardan oluşan bir "alternatif Polonya" yaratılmasını teşvik etti.
Polonyalı göçmenler
II. Dünya Savaşı'nın sonundan beri tanınmayan ve komünistler tarafından alay konusu olan[]Londra'daki sürgündeki Polonya hükümeti, birçok Polonyalı için büyük sembolik öneme sahipti. Başkan yönetiminde, yıllarca süren iç çekişmelerin üstesinden geldi ve Polonyalı bir papanın seçilmesinden sonra, Polonya muhalefetinin giderek daha iddialı hale geldiği bir dönemde imajını ve duruşunu iyileştirdi.
Kuzey Amerika, Batı Avrupa ve diğer yerlerdeki büyük Polonyalı göçmen toplulukları siyasi olarak aktifti ve ülkede mücadele edenlere önemli destek verdiler. Sadık anti-komünist Amerikan grubu ve diğer Polonyalılar, Başkan Ronald Reagan'ın liderliğine minnettar hissettiler. Batı'daki Polonya kurumları arasında en önemlileri, Lehçe birimi tarafından yönetilen Özgür Avrupa Radyosu ve Paris merkezli, ve liderliğindeki aylık Kultura edebiyat dergisi idi.
Halk Cumhuriyeti'nin son on yılı (1980–1989)
Batan ekonomi ve işçi huzursuzluğu
1980'e gelindiğinde, yetkililerin tüketici fiyatlarını gerçekçi bir düzeye yükseltmek için başka bir girişimde bulunmaktan başka seçeneği yoktu, ancak bunu yapmanın muhtemelen başka bir işçi isyanını ateşleyeceğini biliyorlardı. 24 Nisan 1980'de Varşova'daki 'de yapılan bir toplantıda, rejim ile kredi sağlayan Batılı bir araya geldi. Bankacılar, devletin artık yapay olarak düşük tüketim malları fiyatlarını sübvanse edemeyeceğini açıkça belirttiler. Hükûmet iki ay sonra pes etti ve 1 Temmuz'da özellikle et için kademeli ama sürekli fiyat artışları sistemini duyurdu. En büyüğü Temmuz ayında bir grev ve dalgası hemen başladı.
Grevler, 14 Ağustos'ta Gdańsk'taki 'nde başlayan oturma greviyle siyasi açıdan hassas Baltık Denizi kıyısına ulaştı. Grevin liderleri arasında ve grev komitesine başkanlık eden, uzun süredir çalışan bir tersane elektrikçisi olan Lech Wałęsa da vardı. tarafından 17 Ağustos'ta oluşan bir liste formüle edildi. Grev dalgası kıyı boyunca yayıldı, limanları kapattı ve ekonomiyi durma noktasına getirdi. 'lu aktivistlerin ve diğer birçok entelektüelin desteğiyle (müzakerelere yardımcı olması için bir Uzman Komisyonu kuruldu) Polonya'daki çeşitli fabrikaları, madenleri ve tersaneleri işgal eden işçiler birleşik bir cephe olarak örgütlendi. Çabalarını ekonomik iyileştirmeler aramakla sınırlamıyorlardı, hükûmet kontrolünden bağımsız sendikaların kurulması olan çok önemli bir talepte bulundular ve bu talebe bağlı kaldılar. Dile getirilen diğer konular arasında Kilise hakları, siyasi mahkûmların serbest bırakılması ve sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi yer aldı.
Parti liderliği, kitlesel baskılar ile işçilere istediklerini verecek ve böylece uyanmış halkı susturacak dostane bir anlaşma arasında bir seçim yapmakla karşı karşıya kaldı. Liderlik, nihayetinde ikincisini seçtiler. 31 Ağustos'ta Wałęsa, Politbüro partisinin bir üyesi olan Mieczysław Jagielski ile 'nı imzaladı. Anlaşma, çalışanların serbest sendikalar altında örgütlenme hakkını tanıdı, hükûmeti sansürü ortadan kaldırmak için adımlar atmaya mecbur etti, hafta sonu çalışmayı kaldırdı, asgari ücreti artırdı, sosyal yardımlar ve emekli maaşlarını iyileştirdi, genişletti ve işçi özyönetim konseyleri tarafından önemli bir rol oynanacak şekilde endüstriyel işletmelerin özerkliğini artırdı. Partinin yönetimi önemli ölçüde zayıflatıldı (toplumda değil, "devlette lider bir rol" aldı), ancak yine de Polonya'nın uluslararası ittifaklarıyla birlikte açıkça tanındı. Bu, önde gelen entelijansiya danışmanları ve Katolik hiyerarşisi de dahil olmak üzere daha ılımlı güçler tarafından bir Sovyet müdahalesini önlemek için gerekli görüldü. Muhalefet müzakerecileri, elde ettikleri ekonomik tavizlerin karşılanabilirliği konusuyla ilgilenmediler ve ülkeyi bir ulusal coşku dalgası kasıp kavurdu. Gdańsk Anlaşmasına ek olarak Szczecin'de (), 'da ve 'nda da benzer anlaşmalar imzalandı
Dayanışma
Ağustos 1980 grevinin ardından gelen Gdańsk Anlaşması, önemli bir dönüm noktasıydı. 17 Eylül'de Gdańsk'ta bağımsız sendika temsilcilerinin (Fabrikalar Arası Organizasyon Komiteleri, MKZ) ulusal bir toplantısına ve o gün kurulan, Lech Wałęsa liderliğindeki "Dayanışma" (Solidarność) sendikasının kurulmasına yol açtı.[j] Bağımsız sendika hareketinin fikirleri hızla Polonya'nın her yerine yayıldı; çoğu iş yerinde ve tüm bölgelerde Dayanışma yapıları oluşturuldu. Rejimin faaliyetlerini ve statüsünü engelleme veya raydan çıkarma çabalarının üstesinden gelmeyi başaran Dayanışma, nihayet Kasım ayında mahkemede bir ulusal işçi sendikası olarak tescil edildi. 1981'in başlarında işletme düzeyinde bir sendika örgütleri ağı kuruldu; Kraków'daki ve Silezya madenleri gibi ülkenin ana sanayi komplekslerini içeriyordu.
Başlangıçta, KOR geleneğinde Dayanışma, sivil toplumun yeniden inşasını amaçlayan görünüşte siyasi olmayan bir hareketti. 1980'de birdenbire yasal mevcudiyet ve önem kazanan Dayanışma ve genel olarak Polonya muhalefeti, daha fazla gelişme konusunda yapıcı bir programdan veya fikir birliğinden yoksundu. 1981'de Dayanışma, siyasi bir rol üstlenmenin gerekliliğini kabul etti ve işçi sınıfının hakim olduğu, komünist olmayan solculara kadar geniş bir yelpazedeki üyelerle iktidar sistemi karşıtı geniş bir toplumsal hareketin oluşmasına yardımcı oldu. Sendika, KOR da dahil olmak üzere entelektüel muhalifler tarafından destekleniyordu ve şiddetsiz direniş politikası izliyordu. Karol Modzelewski'ye göre, 1980-81 Dayanışma'sına aydınlar ve işçiler arasındaki kardeşlik fikri nüfuz etmişti. İdeoloji ve siyaset alanlarında Dayanışma, kendisiyle ilişkili muhalif entelektüellerin liderliğini takip etti. [p]
Dayanışma'nın faaliyeti, sendika meseleleriyle ilgili olmasına rağmen (işletme düzeyinde karar vermede nomenklatura tarafından yönetilen sistemin işçi özyönetimiyle değiştirilmesi gibi), [h] geniş çapta rejimin toplumsal kurumlar, meslek kuruluşları ve toplum dernekleri üzerindeki hakimiyetini ortadan kaldırmaya yönelik ilk adım olarak kabul edildi. Devlet sosyalist toplumuna özgü koşullar nedeniyle, Dayanışma kısa sürede emek odağını kaybetti ve yurttaşlık haklarını ve açık toplumu vurgulayan evrenselci bir hareket haline geldi. İktidar oluşumunun ortadan kaldırılması veya Sovyetler Birliği'ne olan bağımlılığın kırılması gündemde değildi. Sendika, grevler ve diğer taktikleri kullanarak hükûmet politikalarını engellemeye çalıştı. Birinci Dayanışma (1980-81) olarak adlandırılan orijinal hareketin amacı, endüstriyel özel mülkiyeti getirmek veya genel olarak kapitalizmi teşvik etmek değil, sosyalizmi yeniden yapılandırmaktı. Dayanışma, eşitlikçi ve kolektivist bir hareketti. II. Dünya Savaşı'ndan sonra devlet tarafından devralınan mülklerin veya toprak reformu tarafından oluşturulan kırsal mülklerin yeniden özelleştirilmesini varsaymadı, çünkü bu tür kavramlar Polonya toplumunun aksiyolojik ufkunun ötesindeydi. Dayanışma sosyalist bir hareketti ve amacı sosyal adaletti. Birinci Dayanışma'nın yükselişi, aynı zamanda o zamanlar muhalif entelektüel liderler tarafından benimsenen "anti-politika" yaklaşımıyla birlikte (ne devlete, ne de piyasaya atıfta bulunmadan bir "sivil toplum" inşa etmek) Gierek önderliğindeki toplumdaki rollerini azaltan ekonomik düzenin ortaya çıkan kapitalist özelliklerine karşı isyan eden emekçiler olarak da görülebilirdi. Kesinlikle anti-komünist veya PZPR karşıtı yönelimlere sahip insanlar, saflarında bir milyon komünist parti üyesini barındıran Birinci Dayanışma örgütü içinde nispeten küçük bir azınlık oluşturuyordu. İşçilerin yanı sıra, hem çiftçiler hem de öğrenciler kendi bağımsız örgütlerini kurdular: ve . Bu ikisi, yetkililer tarafından ancak Ocak 1981'de her iki hareketin aktivistleri tarafından yürütülen grev eylemlerinden sonra resmen tanındılar.
İşçi anlaşmalarının ardından, Eylül 1980'de Genel Sekreter Gierek görevden alındı ve parti lideri olarak Stanisław Kania ile değiştirildi. Selefleri gibi Kania da rejimin yerine getiremeyeceği sözler verdi, çünkü yetkililer hâlâ çelişkinin tuzağına düşmüş durumdaydı: ekonomik gereklilikleri yerine getirirlerse siyasi istikrarsızlık yaratırlardı. Gayri safi milli gelir 1979'da %2, 1980'de %8 ve 1981'de %15-20 düştü.
Aralık 1980'de Moskova'da yapılan komünist zirvede Kania, Polonya'ya acil bir askeri müdahale için baskı yapan Leonid Brejnev ve diğer Varşova Paktı liderleriyle tartıştı. Kania ve Savunma Bakanı Wojciech Jaruzelski, Polonya'daki "karşı-devrim" ile tek başlarına mücadele etme kararlılıklarını açıkladılar. Dayanışma ile ilgili olarak ise gördükleri şekliyle, KOR'un kışkırttığı anti-sosyalist, sorun çıkaran unsurların değil, sağlıklı işçi sınıfı akımının galip gelme şansı hâlâ vardı. Başkan Jimmy Carter ve seçilen Başkan Ronald Reagan, Brejnev'e acil telefon görüşmeleri yaptı ve Polonya'ya yapılacak müdahale ertelendi. Bu arada, yaklaşmakta olan tehlikenin tam olarak farkında olmayan Dayanışma, sendika hareketinde demokrasiyi uygulayarak ve çeşitli şekillerde egemen toplum için bastırarak devrimci fikirler yaymaya başladı. Dayanışma bayrağı altında birleşen özerk işçi sendikaları, "kamusal hayatı partinin tekelinden yeniden ele geçirmek" için çabaladılar. 16 Aralık 1980'de , Gdańsk'taki Dayanışma tırmanışının doruk noktasını belirleyen bir törenle resmen açıldı.
Bu dönemde meydana gelen kitlesel protestolar arasında , o yılın ilkbaharında ve yazın gerçekleşen vardı. Uyarı grevi, yetkililerin Dayanışma aktivistlerini bastırmak için şiddete başvurduğu (Mart 1981) ardından gerçekleşti. Planlanan genel grev, Dayanışma'nın hükûmetle şüpheli anlaşmasının ardından iptal edildi, ancak müzakereciler Sovyet müdahalesi tehdidi altında çalıştı. Wałęsa'nın uzlaşması, protesto hareketinin bazı dinamiklerini kaybetmesi pahasına rejimle veya onun yabancı müttefikleriyle yaşanabilecek bir çatışmayı engelledi. Takip eden aylarda Dayanışma zayıflamaya devam etti ve halk desteği artık kitlesel olarak kararlı eylemde bulunabilecek durumda değildi.
Savunma Bakanı Jaruzelski, Şubat 1981'de başbakan oldu. Haziran ayında Sovyet Merkez Komitesi, Polonya partisine liderlik değişikliği için baskı yaptı, ancak Jaruzelski, Polonya Merkez Komitesinin askeri üyelerinden güçlü destek aldı. PZPR'nin olağanüstü IX. Kongresi Temmuz ayında gerçekleşti. Kania partinin genel sekreteri olarak yeniden seçilirken, örgütün iç reformcuları bir yenilgiye uğradı.
Ekonomik durum kötüleşmeye devam ederken ve rejim kararlaştırılan reformları uygulamaktan kaçınırken hükûmet ve Dayanışma temsilcileri, çözülmemiş sorunları tartışmak için Ağustos ayı başlarında bir araya geldi. Görüşmeler, anlaşmazlıkla sonuçlandı. Dayanışma Ulusal Komisyonu'nun (merkezi bir temsili politika oluşturma organı) ardından düzenlediği bir konferans sırasında Modzelewski, Kuroń ve diğerleri, Sendika'nın ülke yönetimine katılarak, sonucun sorumluluğunu kabul ederek ve toplumsal barışı koruyarak, böylece iktidar partisinin bazı yüklerini hafifleterek önemli bir siyasi rol üstleneceği demokratik bir dönüşüm ve pratik düzenlemeler önerdiler. Böyle bir anlaşma, ilerlemenin tek yapıcı yolu olarak görülüyordu, ancak bu müzakere edilmiş bir çözümle ilgilenen hükûmet ortakları gerektirecekti.
Dayanışma'nın varlığı ve hareketin getirdiği siyasi özgürlükler, otoriter devleti ve devlet kontrolündeki ekonomiyi felç etti. Günlük hayat giderek daha dayanılmaz hale geliyordu ve halk aşırı değişkenlik duyguları sergiliyordu. Nomenklaturanın Dayanışma'ya karşı düşmanlığı hızla artıyordu.
13 Eylül'deki Devlet Savunma Komitesi toplantısında (Sovyet ve Polonya liderliği üzerindeki baskının yenilendiği zaman) Kania, üniformalı kadrolar tarafından ilerleyen karşı devrimin sıkıyönetim dayatılarak sona erdirilmesi gerektiği konusunda uyarıldı. PZPR bölge sekreterleri, kısa süre sonra aynı talepleri yayınladı. Bu koşullar altında, Ekim ayında Genel Sekreter Kania istifa etti ve Başbakan Jaruzelski parti başkanı oldu.
Eylül ve Ekim aylarında, Gdańsk'ta müzakere edildi. Wałęsa, aktivist muhalefetle karşılaştı ve zar zor başkanlığa seçildi. Delegeler, "sosyal" veya "sosyalleştirilmiş" kelimesinin 150 kez tekrarlandığı radikal bir reform programını kabul ettiler. Kongre, diğer Doğu Avrupa ülkelerindeki işçilere kışkırtıcı bir çağrı yayınlayarak onları da Dayanışma'nın izinden gitmeye çağırdı. Yerel olarak yetkilendirilmiş, giderek "siyasileşen" grevler devam etti. Umutsuzca merkezden disiplin empoze etmeye çalışan Wałęsa tarafından bu grevciler "" olarak nitelendirildi. 4 Kasım'da General Jaruzelski ve Katolik başpiskopos ile görüşen Wałęsa, devletle bir anlaşmaya varmaya çalıştı. Rejimin Dayanışma'nın rolünü azaltmak için yeniden canlanan çabaları sırasında sendikanın yaklaşık on milyon üyesi vardı - bu sayı iktidar partisinin neredeyse dört katıydı. Kısmen temsil edilen Ulusal Komisyon'un 3 Aralık'taki toplantısında militan bir ruh hali sergilendi ve gerçekçi olmayan taleplerde bulunuldu, ancak duruşmalar yetkililer tarafından dinlendi ve yetkililer daha sonra (daha önce kendi lehlerine olacak şekilde manipüle edilmiş) kayıtları yayınladı.
Hükûmet, Dayanışma'ya danışmadan, sadece zorla uygulanabilecek bir ekonomik önlem planını kabul etti ve parlamentodan olağanüstü yetki istedi. Aralık ayı başlarında Jaruzelski, generalleri ve albayları tarafından acil ve güçlü bir eylem için baskı gördü ve talepleri 10 Aralık'taki Politbüro toplantısında tekrarlandı. 11 ve 12 Aralık'ta Dayanışma Ulusal Komisyonu, 17 Aralık'ı ülke çapında protesto günü ilan etti. Ne bitkin ama radikalleşmiş Dayanışma, ne de iktidardaki düzen geri adım atmaya istekli veya muktedir değildi ve Brejnev başta olduğu sürece gelişen duruma barışçıl bir çözüm bulunamazdı. Sovyetler artık çatışmanın Polonyalı yetkililer tarafından çözülmesini tercih ettiklerini ifade ettiler, ancak Karol Modzelewski'ye göre Polonya, bir dış müdahalenin yaratacağı yıkımdan kaçındığı için şanslıydı. Tarihçi Antoni Dudek de dahil olmak üzere diğerleri, kısa bir süre sonra sıkıyönetimin getirilmesi için yeterli bir gerekçe bulunmadığını düşünüyor.
Sıkıyönetimin ilanı
13 Aralık 1981'de, ülkenin ekonomik ve sivil çöküşün eşiğinde olduğunu ve bir Sovyet müdahalesi tehlikesi olduğunu iddia eden General Wojciech Jaruzelski, Dayanışma'ya yönelik bir baskı kampanyası başlattı. , özgür işçi sendikası askıya alındı ve liderlerinin çoğu tutuklandı. Binlerce vatandaş gözaltına alındı veya hapsedildi ve çok daha büyük bir kısmı çeşitli taciz biçimlerine maruz kaldı. Polonya devlet milisleri (, polis) ve paramiliter çevik kuvvet polisi , grev eylemini ve gösterileri bastırdı. Askeri güçler, bağımsız sendika hareketini bastırmak için endüstriyel işletmeleri bastı. 9 kişinin öldürüldüğü gibi bir takım şiddetli olaylar da gerçekleşti. Sıkıyönetimle birlikte gelen saldırılar öncelikle işçilere ve onların sendikalarına yönelikti; en vahşi muamelenin hedefi entelijansiya aktivistlerinden ziyade işçilerdi. Yetkililer, nihayetinde Dayanışma üyelerine bireysel ve toplu bir travma empoze etmeyi başardılar ve parçalanmış kitle hareketi bu travmayı atlatamayacaktı. Katolik Kilisesi, sıkıyönetim öncesi ve sonrasında Dayanışma üzerinde ılımlı bir etki yaratmaya çalıştı.
Başlangıçta rejim liderliği, Dayanışma'yı uyumlu, entelijansiya danışmanlarından arındırılmış ve devlet sosyalist sistemiyle uyumlu bir birlik şeklinde yeniden biçimlendirmeyi amaçladı. En üst düzey Dayanışma liderlerinin işbirliğine teşvik edilmemesi ve özellikle Wałęsa'nın bu tür bir işbirliğini genişletmeyi reddetmesi, hükûmetin sendika hareketini tamamen tasfiye etme hedefini benimsemesiyle sonuçlandı.
Bunu grevler ve protestolar izledi, ancak Ağustos 1980'dekiler kadar yaygın değillerdi Dayanışma'nın gerçekleştirebildiği , Gdańsk anlaşmalarının ikinci yıldönümü olan 31 Ağustos 1982'de gerçekleşti. "", Dayanışma'yı 8 Ekim'de resmen yasakladı. Sıkıyönetim Temmuz 1983'te resmen kaldırıldı, ancak sivil özgürlükler ve siyasi yaşam ile gıda karnesi üzerindeki birçok artırılmış kontrol 1980'lerin ortalarından sonlarına kadar yürürlükte kaldı. Bununla birlikte, tüm kısıtlamalara rağmen "resmi kültür alanı 1980 öncesine göre çok daha açık kaldı" ve "kültür politikası tüm Doğu Avrupa'da en açık olanı olmaya devam etti". Sorunlu rejim tarafından medeni ve siyasi haklar alanında verilen tavizler arasında, 1982'de 'nin ve 1987'de ofisinin kurulması yer aldı.
1980'lerin ortalarında ve hatta 1987 gibi geç bir tarihte Dayanışma, aktivistlerinin çoğu da dahil olmak üzere birçok kişi tarafından muhtemelen geçmişte kalan bir şey olarak görülüyordu. Dayanışma, Katolik Kilisesi'nden CIA'e kadar çeşitli uluslararası kurumlar tarafından desteklenen oldukça küçük bir yeraltı örgütü olarak varlığını sürdürdü. Üst düzey Dayanışma figürlerinin çoğu yetkililer tarafından gözaltına alınırken veya başka bir şekilde etkisiz hale getirilirken, sendikanın Varşova şubesi başkanı saklanmaya devam etti ve 1986'da tutuklanana kadar gizli örgütün liderliğini yaptı. Ancak sıkıyönetim sonrası genel halk, Dayanışma'nın birleşik bir cephe olmadığı ortaya çıktığından yorgunluk ve hayal kırıklığı belirtileri gösterdi. [d1]
"Piyasa sosyalizmi" ve sistemik içe çöküş
Dayanışma ve sıkıyönetim ile geçen kaotik yıllarda Polonya, Gierek'in yıllarından daha belirgin bir ekonomik krizle dolu on yıllık bir döneme girdi. 1970'lerde başlayan büyük, bitmemiş projeler üzerindeki çalışmalar mevcut yatırım harcamalarını tüketti, eskimiş üretim ekipmanını değiştirmek için çok az para kaldı ve üretilen mallar dünya pazarında rekabet edemez hale geldi. Yönetimsel etkisizlik, üretimin kötü organizasyonu ve girdi ile hammadde kıtlığı, işçilerin moralinin daha da bozulmasına katkıda bulunan faktörler arasındaydı. 1981 ile 1988 yılları arasında üretken yaştaki 640.000 kişi, ülkeyi terk etti.
Var oldukları süre boyunca, General Jaruzelski'nin liderliği (1981–1989) altında faaliyet gösteren hükûmetler merkezi planlamayı ortadan kaldırarak, merkezi bürokrasiyi azaltarak, devlet işletmelerinin kendi kendini yönetmesini ve kendi kendini finanse etmesini sağlayarak ve çalışan konseylerine özerklik vererek ekonomik performansı geliştirmeyi amaçlayan piyasa ekonomisi reformları gerçekleştirmeye çalıştı. Reformun etkileri olumluydu, ancak sınırlıydı (süreç genel ekonomik okuryazarlığı büyük ölçüde artırdı ve başarılarının bir kısmı daha sonra Dayanışma hükûmetleri tarafından kendilerininmiş gibi kabul edildi), çünkü işletmelerin özyönetimi geleneksel parti müdahalesiyle rekabet etmek zorunda kaldı, yetkililer halkı zorluklara maruz bırakmaktan kaçındı ve Batılı hükûmetler ve kurumlar, komünist bir rejim reformu olarak algılanan bu şeyi desteklemekle ilgilenmedi. Hükûmet, 'sosyalist' ekonomi modelinden daha da uzaklaşarak daha küçük ölçekli özel işletmelerin faaliyet göstermesine izin verdi. İdeolojik değerlendirmeler terk edildi ve pragmatik konulara ve hamlelere öncelik verildi. Ekonomiyi iyileştirmenin yollarını arayan ve endüstriyel işçi sınıfından yabancılaştığının bilincinde olan rejim, 1980'lerin ortalarından itibaren giderek daha önemli hale gelen elit odaklı liberal bileşenle piyasa reformlarına yöneldi. 1988 tarihli ekonomik faaliyet kanunuyla resmîleştirilen , 1990'ların ortalarına kadar devam edecek bir süreçti. Neoliberal süreçler, Başbakan Yardımcısı Zdzisław Sadowski ve Zbigniew Messner hükûmeti tarafından başlatılmış, ardından Bakan (tüzüğün yazarı) ve Mieczysław Rakowski hükûmeti altında daha da geliştirilmiş olabilir. Rejim liderlerinin sosyalist sisteme olan inançlarını kaybetmeleri ve hatta nomenklatura yöneticilerinin gerileyen ekonomi tarafından tehdit edilmesiyle "piyasa sosyalizmi" sistemi tanıtıldı. Yeniden yapılanmaya dirençli işçi konseylerini içeren işletmeler bağımsız, kendi kendini finanse eden ve özerk hale getirilecekti. Halk Cumhuriyeti'nin son yıllarında özel işletmelerin sahipleri başarılı oldu ve bu tür işletmelerin sayısı arttı. Yabancı yatırım da teşvik edildi, ancak sınırlı piyasalaştırma ekonomik bir geri dönüş sağlamada başarısız oldu. Merkezi ekonomik karar alma pratiğinin üstesinden gelinememişken, yeni özerk girişimler yasallığı şüpheli, oldukça kendiliğinden ve kaotik bir kısmi özelleştirmeye doğru ilerlediler; kleptokrasinin bazı unsurlarını içeriyordu ve önemli bir orta düzey nomenklatura bileşenine sahipti. Daha temel bir düzeyde sayısız sıradan Polonyalı, değişen tutumlardan yararlandı ve çok çeşitli gelir getirici faaliyetlere dahil oldu.
Derinleşen ekonomik kriz, sıradan vatandaşın yaşam kalitesinde belirgin bir bozulmaya ve siyasi istikrarsızlığın artmasına neden oldu. Tayın ve kuyruklar, tüketicilerin temel ihtiyaçlarını satın alması için gerekli olan (kartki) bir yaşam biçimi haline geldi. Gelir ve fiyatların piyasa düzenlemesine izin vermemek ve böylece toplumsal huzursuzluk riskini önlemek için hükûmet,, karneleri kullandı. Batılı kurumlar artık fiilen iflas etmiş Polonya hükûmetine kredi vermeye istekli olmadığından, Polonyalıların ihtiyaç duyduğu mallara erişim daha da kısıtlandı. Mevcut kıt döviz kaynaklarının çoğu, Polonya'nın 1980'de 27 milyar ABD dolarına ve 1989'da 45 milyar ABD dolarına ulaşan dış borcunun ezici oranlarını ödemek için kullanılmak zorundaydı. Tüm resmi dış ticareti kontrol eden hükûmet, Batılı para birimleri ile oldukça yapay bir döviz kurunu koruyarak yanıt verdi. Döviz kuru, ekonominin her düzeyindeki bozulmaları kötüleştirerek karaborsanın büyümesine ve gelişmesine neden oldu. Her yerde var olan ve yıkıcı yeraltı ekonomisi rüşvet, bekleme listeleri, spekülasyon, işletmeler arasındaki doğrudan mübadele ve ikincil faaliyetlerden elde edilen büyük kişisel gelir yüzdeleri gibi olgularla karakterize edildi. Toplumsal bozulmaya biyolojik çevre ile fiziksel ve zihinsel sağlıkta benzeri görülmemiş bir bozulma eşlik etti; ölüm oranları giderek artmaya devam etti. 1980'lerin sonunda PZPR yüksek enflasyon, depresif yaşam standartları ve derinleşen halk öfkesi ve hayal kırıklığı nedeniyle başka bir sosyal patlamadan korkuyordu. Giderek daha düzensiz ve yönetilemez bir sistemle karşı karşıya kalan yetkililerin kendileri de şaşkın ve güçsüz hissettiler.
Halk Cumhuriyeti'nin son yılları ve geçiş dönemi
Yuvarlak Masa ve yarı serbest seçimlere doğru
Eylül 1986'da hükûmet bir genel af ilan etti ve bir dizi anlamlı reform üzerinde çalışmaya başladı. Liberalleşmiş siyasi ortam göz önüne alındığında, Wałęsa'dan Birinci Dayanışma zamanından kalma Ulusal Komisyonu yeniden toplaması istendi, ancak Wałęsa Dayanışma'nın Uzman Komisyonu danışmanlarından oluşan çevreyle ilgilenmeyi tercih ederek reddetti. Wałęsa liderliğindeki bir Ulusal Yürütme Komisyonu, Ekim 1987'de , , Özgürlük ve Barış Hareketi (Ruch Wolność i Pokój) ve tarafından kurulan "cüce" hareketi gibi diğer muhalefet yapıları, binlerce kişinin bir araya geldiği renkli olaylar şeklinde sokak protestoları düzenlemeye başladı. Liberal bir yayın olan Res Publica, yetkililerle resmi olarak yayınlanması için müzakere etti.
seçmenlerin %67'si katıldı ve bunların çoğu hükûmetin önerdiği reformları onayladı, ancak rejimin kendi kendine dayattığı gerçekçi olmayan katı geçiş gereklilikleri nedeniyle popüler bir manda resmen kaçırıldı. Referandum fiyaskosu, Polonya hükûmetlerinin 1980'lerin başından beri peşinde koştuğu piyasa odaklı ekonomik reformlar sürecine bir darbe indirdi.
İktidardaki komünist/askeri müesses nizam, muhalefetle bir tür anlaşmanın eninde sonunda gerekli olacağını ve önde gelen Dayanışma figürlerini de dahil etmek zorunda kalacağını yavaş yavaş fark etti. İşçilerin çıkarlarını temsil eden bir işçi sendikası olan Dayanışma, sıkıyönetim sonrasında ve daha sonra 1980'lerde fiilen yok edildikten sonra kendini yeniden ortaya koyamadı, ancak daha önce düşünülemez sayılan sistemik değişikliklerin toplumsal kabulünü kolaylaştıran bir mit olarak ulusal bilinçte korundu. [e] Bir kitle hareketi olarak Dayanışma ve onunla birlikte baskın sosyal demokrat unsuru (demokratik sosyalizm destekçileri) yenildi. Dayanışma adı sürekli olarak kullanılmıştı, ancak muhalefet hareketi farklı siyasi yönelimlere sahip rakip gruplar oluşturmak için bölündü. Yeni bir entelektüel fikir birliğine göre, "demokrasi, 1970'lerin ortalarından 1981'e kadar iddia edildiği gibi aktif bir yurttaşlığa değil, özel mülkiyete ve serbest piyasaya dayanıyordu". Mevcut görüş artık geniş bir siyasi katılımı gerektirmiyor, bunun yerine elit liderliği ve kapitalist bir ekonomiyi vurguluyordu. Dayanışma sembolik bir varlık haline geldi, aktivistleri açıkça komünizm karşıtı pozisyonlar aldı ve liderliği sağa doğru kaydı. Tarihi kitle hareketi artık az sayıda kişi tarafından temsil ediliyordu ve aralarında Lech Wałęsa, Tadeusz Mazowiecki ve 'in özellikle belirleyici roller üstlenmek üzere olduğu görülüyordu. Bu üçlü, Amerikan ve Batı Avrupa mali ve diğer çıkarlarından güçlü bir şekilde etkilenen, sınırsız serbest piyasanın savunucularıydılar.[n][g]
Jaruzelski'nin Polonya'sı, Sovyetler Birliği'nden gelen endüstriyel temel malların düşük maliyetli teslimatlarına bağlıydı ve son üç muhafazakar Sovyet genel sekreterinin yönetimi sırasında Polonya'da ekonomik veya siyasi anlamlı reformlar mümkün değildi. Sovyetler Birliği'nin yeni lideri Mihail Gorbaçov'un perestroyka ve glasnost politikaları bu nedenle Polonya'da reformu teşvik etmede çok önemli bir faktördü. Gorbaçov, Doğu Avrupa uydu devletlerinin komünist bloğu terk etme girişimlerine Sovyetler Birliği tarafından şiddetle karşılık verileceğini öngören Brejnev Doktrini'ni esasen reddetti. Sovyetler Birliği'ndeki gelişmeler uluslararası durumu değiştirdi ve Polonya'da bağımsız reformlar için tarihi bir fırsat sağladı. ABD Başkanı Ronald Reagan'ın katı duruşu da buna yardımcı oldu. David Ost, Gorbaçov'un yapıcı etkisini vurguladı. Polonya ve Macaristan'ın Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu üyeliğine ve genel olarak Doğu Avrupa çoğulcu evrimine verdiği destekle Sovyet lideri, bölgeyi etkili bir şekilde Batı'ya doğru itti.
1988 ilkbahar ve yazında patlak verdi. 1980 grevlerinden çok daha zayıftı ve rejimin muhalefetle müzakerelere başlama taahhüdünü güvence altına alan Wałęsa'nın müdahalesinden sonra sona erdi. Grevler, Halk Cumhuriyeti tarihinde işçi sınıfının aktif siyasi katılımının son eylemiydi ve Dayanışma gazileriyle bağlantılı olmayan ve o sırada sürmekte olan ekonomik yeniden yapılanmanın toplumsal açıdan zararlı sonuçlarına karşı çıkan genç işçiler tarafından yönetiliyordu. Araştırmacı Maciej Gdula'ya göre, ardından gelen siyasi faaliyet yalnızca seçkinler tarafından yürütüldü. Muhalefetin önde gelen çevreleri kendilerini geçmişte emekçilerin refahına olan güçlü bağlılıklarından kurtardıkları için, herhangi bir kitlesel toplumsal örgüt veya hareketten ne ilham aldı, ne de onlara danıştı. Artık tartışmasız liderler olarak güvende olmayan KOR-Dayanışma kuşaklarının Polonyalı muhalifleri, artık ekonomik hedefleri paylaştıkları zayıflamış rejimle pazarlık yapmaya hevesliydi.[q][o]
Her iki taraf da yeni uluslararası durum ve Polonya'daki son grev dalgası tarafından harekete geçirildi. Eylül 1988'de 'da hükûmet temsilcileri ve Dayanışma liderleri arasında ön görüşmeler başladı. O yıl ve ertesi yıl Wałęsa ve diğerlerinin yanı sıra içişleri bakanı General Czesław Kiszczak'ın da dahil olduğu çok sayıda toplantı, o sırada yürütülen resmi müzakerelerin perde arkasında gerçekleşti. Kasım ayında Wałęsa, başkanı 'le ulusal televizyonda tartıştı. [r] Bu tartışma, Wałęsa'nın imajını güçlendirdi.
PZPR'nin 16-18 Ocak 1989 tarihli genel kurulunda General Jaruzelski ve iktidar oluşumu, istifa etmekle tehdit ederek Merkez Komite'nin direnişini aştı ve parti, Dayanışma'nın yeniden yasallaştırılmasına izin vermeye ve resmi görüşmeler için liderleriyle bir araya gelmeye karar verdi. 6 Şubat'tan 4 Nisan'a kadar, 13 çalışma grubu arasında "" (Rozmowy Okrągłego Stołu) olarak bilinen 94 müzakere oturumu, siyasi ve ekonomik uzlaşma reformlarıyla sonuçlandı. Jaruzelski, Başbakan Mieczysław Rakowski ve Wałęsa müzakerelere doğrudan katılmadı. Hükûmet tarafı Czesław Kiszczak, Aleksander Kwaśniewski, Janusz Reykowski, Stanisław Ciosek, Romuald Sosnowski, Władysław Baka, Andrzej Gdula ve tarafından temsil edildi; Adam Michnik, Tadeusz Mazowiecki, , , , , Jarosław Kaczyński ve Witold Trzeciakowski ve diğerleri ise Dayanışma muhalefetini temsil ediyordu. Görüşmeler, siyasi gücün yeni oluşturulan iki meclisli bir yasama meclisine ve icra başkanı olacak bir cumhurbaşkanına verileceği ile sonuçlandı.
4 Nisan 1989'a kadar, muhalefet için çok sayıda reform ve özgürlük kabul edildi. Artık olarak var olan Dayanışma, bir sendika olarak yeniden yasallaştırılacak ve katılmasına izin verilecekti. Parlamentonun kilit alt meclisi olan Sejm'deki koltukların yalnızca %35'i Dayanışma adaylarına açık olacağından, bu seçimde PZPR'yi iktidarda tutmak için tasarlanmış kısıtlamalar getirildi. Kalan %65'lik kısım, PZPR ve müttefiklerinin (, ve ) adaylarına ayrılacaktı. Yuvarlak Masa Anlaşması, Polonya'da "gerçek sosyalizm"in yalnızca reformunu (değiştirmeyi değil) zorunlu kıldığından parti, ekonomik reformları gerçekleştirmek için bir miktar meşruiyet kazanırken seçimi siyasi çatışmayı etkisiz hale getirmenin ve iktidarda kalmanın bir yolu olarak düşündü. Ancak, Yuvarlak Masa görüşmeleri sırasında ekonomistler ve sendikacılar tarafından varılan müzakere edilmiş sosyal politikalar hem parti, hem de muhalefet tarafından hızla bir kenara atıldı.
Daha sonra yaşanması yerine şimdi yaşanan sistemik bir dönüşüm, Çin'deki Tiananmen Meydanı protestolarına yönelik kanlı baskıyla aynı zamana denk gelen 4 Haziran 1989'daki mümkün oldu. Oylama sonuçları açıklanınca siyasi bir deprem yaşandı. Dayanışma'nın zaferi, (kısmen çekişmeli sandalyeler söz konusu olduğunda muhalefeti destekleyen, ancak yine de hükûmet tarafından izin verilen seçim sistemi sonucunda) tüm tahminleri aştı. Dayanışma adayları Sejm'de rekabet etmelerine izin verilen tüm koltukları alırken, yeni kurulan Senato'da mevcut 100 sandalyenin 99'unu ele geçirdiler. Aynı zamanda, birçok önde gelen PZPR adayı, kendilerine ayrılan koltukları almak için gereken minimum oyu bile alamadılar. PZPR liderliğindeki koalisyonun meşruiyetine feci bir darbe vuruldu.
Siyasi dönüşüm
Sonraki birkaç ay, siyasi manevralarla geçti. Ülke üzerinde hâlâ askeri ve idari kontrole sahip olan, ancak giderek güvensizleşen komünistler, Dayanışma'nın General Jaruzelski'nin devlet başkanı olarak kalmasına izin verdiği bir uzlaşmayla yatıştırıldı. 19 Temmuz 1989'da Jaruzelski, oy pusulasındaki tek isim olmasına rağmen Ulusal Meclis oylamayı zar zor kazandı. Yeterli sayıda Dayanışma milletvekilinin gayri resmi olarak ayarladığı bir çekimser oylama ile kazandı ve dolayısıyla da konumu güçlü değildi. Jaruzelski, 29 Temmuz'da PZPR'nin genel sekreterliğinden istifa etti.
Yuvarlak Masa anlaşması, temelde PZPR'nin seçim sonuçları ne olursa olsun iktidarda kalmasına izin veriyordu ve partinin değişen liderliği Polonya'yı yönetmeye devam etti. 1 Ağustos'ta, devam eden piyasa reformları nedeniyle fiyatlar serbest bırakıldı ve sonuç olarak hiperenflasyon başladı. Aniden artan ekonomik sıkıntılar yeni bir grev dalgasına neden oldu. Grevler kendiliğindendi, ancak artık grevcilerin ekonomik talepleriyle aynı fikirde olmayan Dayanışma liderleri, grevlerin ikincil siyasi yönünü (partinin inadına duyulan öfke) vurgulayabildiler ve grevleri hızlandırılmış bir siyasi geçiş için rejime baskı yapmak için kullandılar. 2 Ağustos 1989'da göreve gelen yeni başbakan General Kiszczak, Sejm'de hükûmeti kuracak desteği bulamayınca 19 Ağustos'ta istifa etti. Kiszczak, Polonya'nın son komünist hükûmet başkanıydı. Jaruzelski, Dayanışma'yı "büyük bir koalisyonda" PZPR'ye katılmaya ikna etmeye çalışsa da, Wałęsa bunu reddetti. Mevcut grev baskısının teşvik ettiği, PZPR ile müttefik olan ve daha önce boyun eğen iki parti, bağımsız yolların benimsenmesine doğru ilerliyorlardı ve onların ek oyları muhalefete parlamentonun kontrolünü verecekti. Bu koşullar altında Jaruzelski, yeni hükûmetin siyasi muhalefet tarafından kurulma ihtimalini kabullenmek zorunda kaldı. Dayanışma'nın seçilmiş temsilcisi Tadeusz Mazowiecki, başbakan olarak atandı ve 24 Ağustos 1989'da meclis tarafından onaylandı. Doğu Blokunda türünün ilk örneği olan, komünist olmayan birinin liderliğindeki yeni hükûmet 13 Eylül'de yemin ederek göreve başladı. [v] PZPR koalisyonda kalarak ve dış ticaret, savunma, içişleri ve ulaştırma bakanlıklarının kontrolünü elinde tutarak iktidarın tamamını hemen elinden bırakmadı.
Kontrolsüzce artan hiperenflasyonla hızla başa çıkmak zorunda kalan Mazowiecki hükûmeti, kısa süre sonra Leszek Balcerowicz tarafından önerilen ve Polonya'yı hızlandırılmış bir programla işleyen bir piyasa ekonomisine dönüştüren benimsedi. Özelleştirilmekte olan birçok Polonya devlet teşebbüsünün, kapitalist rekabet için ne yazık ki hazırlıksız olduğu ortaya çıktı ve uyum sağlama (veya yıpranma) hızı hızlıydı. Kapsamlı neoliberal yeniden yapılanmanın eşlik ettiği bir şok terapisi olan ekonomik reform, gerçekte 1970'ler ve 1980'lerin önceki artan "komünist" politikalarının bir uzantısıydı ve bunları şimdi büyük ölçüde, az koruma ile küresel ekonomiye genişletilmiş entegrasyona yönelik bir sıçrama izledi.[s] Reformun olumsuz ani etkileri arasında ekonomik durgunluk ve dış ticaretin neredeyse felç olması vardı. Uzun vadeli bazda, işletmeler tasfiye edildiğinden ve gelir işçilerden ve çiftçilerden kurulu düzen ve girişimci sınıf lehine yeniden dağıtıldığından, ülke hızla artan işsizlik ve sosyal eşitsizlikler yaşadı.[m], temel ve kalıcı önemi olan zararlı sonuçlar arasındaydı.[l][y] İşçi sendikaları daha fazla marjinalleşmeye maruz kaldı; geçmişte öncelik verilen bir işçi sendikası olarak Dayanışma'nın faaliyeti artık bastırılmıştı. [z] Olumlu etkiler arasında ise piyasa fiyat-gelir reformunun ekonomiyi dengelemesi ve enflasyonu kontrol altına alması, para biriminin istikrara kavuşması, kıtlıkların giderilmesi ve önemli miktarda yabancı yatırımın başlaması bulunuyordu. Şok terapisi çözümleri genellikle, aralarında en iyi bilinen ama aynı zamanda en çok eleştirilen Jeffrey Sachs'ın da bulunduğu Batılı danışmanlar tarafından dikte edildi.[c][f]
Sınırlı seçimlerde Dayanışma adaylarının çarpıcı seçim zaferi ve ardından on yıllardır bölgede komünist olmayan ilk hükûmetin kurulması, 1989'un ikinci yarısında Orta ve Doğu Avrupa'daki komünist yönetimlerden birçok benzer barışçıl geçişi teşvik etti.
Aralık 1989'da "sosyalist" düzeni resmen ortadan kaldırılan değişiklikler yapıldı: Marksist göndermeler kaldırıldı ve ülkenin adı tekrar Polonya Cumhuriyeti olarak değiştirildi.
Dayanışma'nın başkanı Wałęsa, erken cumhurbaşkanlığı seçimleri talep etti. Wałęsa, artık hükûmeti yöneten entelektüeller olan geleneksel Dayanışma müttefiklerinin tavsiyelerine karşı hareket ediyordu. Devam eden işçi huzursuzluğunun baskısı altında Wałęsa, komünist (Başkan Jaruzelski gibi) veya elitist siyasi liberaller (Başbakan Mazowiecki gibi) olarak tanımladığı kişiler tarafından tehdit edildiği iddia edilen işçilerin çıkarlarının destekçisi olduğunu ilan etti. Wałęsa kendisini iyi muhafazakar, Hristiyan ve milliyetçi kimlik bilgilerine sahip bir kişi olarak sundu. [t]
1990'da Jaruzelski Polonya cumhurbaşkanlığından istifa etti ve yerine kazanan Wałęsa geçti. Lech Wałęsa, 22 Aralık 1990'da göreve başladı. İstifa eden sürgündeki Başkan Ryszard Kaczorowski'nin savaş öncesi başkanlık armasını kabul ederek Wojciech Jaruzelski'den uzaklaştı. Wałęsa, Mazowiecki'yi ve ikinci turda 'yi mağlup etti, ancak başkanlığında ekonomi politikası değişmedi.
Tarihsel olarak komünist olan Polonya Birleşik İşçi Partisi 1990'da kendini feshetti ve 'ne dönüştü. Kasım 1990'da imzalanan , Başbakan Mazowiecki ve hükûmetinin ülkenin birleşmesinden sonra Polonya'nın batı sınırının Birleşik Almanya tarafından tanınması konusundaki hassas sorununu çözdü. Varşova Paktı 1 Temmuz 1991'de resmen feshedildi; Sovyetler Birliği Aralık 1991'de dağıldı ve son Eylül 1993'te Polonya'yı terk etti. 27 Ekim 1991'de, (1920'lerden beri) ilk tamamen serbest yapıldı. Böylece, Polonya'nın komünist yönetiminden Batı tarzı liberal demokratik bir siyasi sisteme geçişi tamamlandı. [i]
Ayrıca bakınız
Notlar
a.^ Birlikler, Savunma Bakanı Konstantin Rokossovski tarafından getirildi. Rokossovski, duruma ilişkin değerlendirmesini paylaşan Genel Sekreter 'dan izin aldı: ve güvenlik güçlerinin kontrol altına alamayabileceği yaygın bir karşı-devrimci faaliyet.
b.^ Jane Hardy tarafından belirtildiği gibi, (1956 olayları) "...sonraki on yıllar boyunca artan bir şiddetle yeniden ortaya çıkacak olan bir modelin ilk döngüsü idi. Ekonominin yükselen yaşam standartlarını sağlama yeteneğinde bir yavaşlama, ardından fiyat artışlarının tetiklediği isyanlar, ademi merkeziyetçiliğe ve işçi özyönetimine dayalı reformlara yol açtı. Ardından yeniden merkeziyetçilik, baskı ve reform geldi." "...ekonomik büyüme oranındaki bir düşüşe ve...reel ortalama maaşlardaki bir düşüşe... yönetici sınıf, işletmelerde daha fazla kontrol, idari ve siyasi kadrolarda daha hızlı devretmeler, ideolojik revizyonizm, belirli yatırım projelerinin askıya alınması ve tüketim malları sektörü ve hizmetleri lehine yatırımın yeniden tahsis edilmesi." Ancak 1960'ların sonlarından itibaren, "kapsamlı bir büyüme politikası artık pozitif büyüme oranları ve artan yaşam standartları sağlayamazdı."
c.^ Mazowiecki ve Balcerowicz, seleflerinden çok daha fazla ekonomik eylem özgürlüğüne sahipti çünkü ne Gierek ne de Jaruzelski yüksek işsizliği tetiklemeyi düşünemezdi (bu, işçilerin yönetici sınıf olarak sembolik meşruiyetini ihlal ederdi). Batılı ekonomiler, 1970'lerden itibaren kriz durumlarına, mevcut serbest piyasa esnekliklerini (deregülasyon, küçülme, sendika karşıtı yasalar, ucuz imalatın Üçüncü Dünya ülkelerine taşınması vb.) kullanarak yeni baskın neoliberal politikalar ile her zamankinden daha kolay yanıt verdi. Bu tür çareler, Orta ve Doğu Avrupa'daki egemen kurumlar için 1989'dan önce mevcut değildi.
d.^ , Stalinist Polonya'da komünist reformlara halk desteğinin tartışmalı konusu hakkında şunları yazdı:
"...komünist iktidara ve girişimlerine yönelik toplumsal desteğin boyutu hatırı sayılırdı. Özellikle savaştan önce Avrupa'nın geri kalmış bölgesine ait olan ülkenin yeniden inşası ve sanayileşmesi, eğitimin yaygınlaşması ve köylü ve işçi ailelerinden gelen gençler için yüksek eğitim. Bu tür dönüşümlerle ilgili kitlesel sosyal ilerleme, doğal olarak milyonlarca insanın, özellikle de Halk Cumhuriyeti'nin daha önce mevcut olmayan fırsatları kendilerine açtığı gençlerin tutumlarını etkiledi."
Modzelewski, tarafsız bilgilere büyük ölçüde sınırlı erişimi vurgulayarak bu görüşü nitelendirdi. Toplum resmi düzeyde yoğun bir şekilde telkin edilirken, aileler gençlerini korumak için evde rejimi eleştirmekten veya güvenli olmadığı düşünülen konuları tartışmaktan kaçındı.
e.^ Maciej Gdula, Dayanışma'nın ölümünü ve daha sonra efsaneleştirilmesini şu şekilde özetledi:
"Dayanışma altın bir lahdin içine konuldu ve 1989'daki değişikliği meşrulaştırması gereken bir efsaneye dönüştürüldü. Ancak, onun bir mit olarak yeniden doğma olasılığını açan da tam olarak bu dışsal sonlanmaydı."
"...yeni düzen büyük ölçüde Dayanışma miti tarafından meşrulaştırıldı. Sıkıyönetim ile arasındaki sürenin süreklilik izlenimi vermek için sıkıştırılması gerekiyordu. Hikayeye göre bir anlık bir atlamaydı ama sonra toplum yeniden uyandı ve iktidarı geri aldı."
f.^ Balcerowicz Planı, Başkan Jaruzelski ile onu siyasi yelpazede destekleyen Polonyalı yasa koyucuların fikir birliğine vardı. Ancak, Uluslararası Para Fonu danışmanları başkanı , Mazowiecki hükûmeti fon tarafından sunulan dönüşüm planlarının en sertini seçtiğinde şaşırdı. Jane Hardy, Polonya'da "neoliberalizmin özellikle tehlikeli, ideolojik olarak gerici bir türünün" üretildiğini savundu. Çekoslovakya ve Macaristan radikal bir liberal değişimi tercih etmediler ve sistemik dönüşümleri, Polonya'dakinden daha düşük sosyal eşitsizlik düzeyleriyle sonuçlandı.
Ekonomist Zdzisław Sadowski'ye göre, Polonyalılar genellikle komünist yönetim ve Sovyet egemenliği döneminin sonu konusunda çok mutluydu. Balcerowicz Planı'nın hızlı bir şekilde Batı benzeri evrensel bir refahla sonuçlanacağı inancı nedeniyle, plan geniş bir sosyal destek gördü ve bu da daha ılımlı ekonomik politikalar için akla gelebilecek herhangi bir rekabet arayışının politik olarak gerçekçi olmamasına neden olacaktı.
Rafał Woś'ye göre, "...Polonya bir idi, bir bağımlılık ilişkisinden diğerine geçti, çok zayıf bir konumdaydı. Uluslararası finans kurumları elitlerimize ortaklar değil, çocuklar gibi davrandı ... Ama o zaman bile manevra için biraz yer vardı."
g.^ Polonya dönüşümünün hakim sağcı ideolojisini ve uygulamasını eleştirenler arasında ve vardı. David Ost tarafından listelenen diğer "ileri görüşlü sesler" , , Włodzimierz Pankow ve idi., ve liderliğindeki Dayanışma Çalışma Grubu, 1989'da PZPR-Dayanışma müzakerecileri tarafından benimsenen yola karşı çıktı.
h.^ Dayanışma'nın zorlamayı başardığı işçi konseyleri, sıkıyönetim ve 1980'lerden sağ çıktı, ancak tarafından ortadan kaldırıldı.
i.^ Tarihçi Andrzej Leon Sowa, Polonya geçişinin sonucunu şu şekilde karakterize etti: "nomenklaturanın bir kısmı, muhalefetten (entelijansiya ve orta bürokrasi, yeni ancak önceki sistem tarafından tehlikeye atılan kentsel sınıf) kaynaklanan seçkinlerle birleşerek, Halk Cumhuriyeti'nin yıkıntıları üzerinde gelişen sistemin hak sahibi oldular. Bununla birlikte, bir bütün olarak, hem PZPR hem de işçi, Dayanışma içinde kaybetti. Her bakımdan güçlendirilmiş tek örgüt, kurumsal Roma Katolik Kilisesi'dir." Gazeteci Kaja Puto'ya göre , Polonya'nın başarılı dönüşüm mitini reddetmesi ve Polonya'nın komünizm sonrası döneminin sonu oldu. Karol Modzelewski, 2015 seçimlerini ve sonuçlarını Polonya demokrasisinin çöküşüne giden bir yol ve sosyalist endüstrisinin yıkımıyla başlayan hatalı sistemik dönüşümün doğrudan sonucu olarak görüyor. Dönüşümün kurbanları ve onların soyundan gelenler, kalıcı bir toplumsal bozulma yaşadılar ve onları yüzüstü bırakan ve (2015'te) sona ermiş olabilecek 1989 sonrası liberal demokrasinin cesareti kırılmış hasımları oldular.
j.^ Solidarność (Dayanışma) adı, aynı zamanda ülke çapında tek bir sendikanın kurulması konusunda ısrar eden ve bunu savunan Karol Modzelewski tarafından önerildi. Uzman Komisyonu, fikrin gerçekçi olmadığını düşündü ve yalnızca birkaç bölgesel sendikayı kaydetmeyi planladı. Yine de hareket önemli ölçüde ademi merkeziyetçi kaldı ve yerel şubeler önemli ölçüde özerkliğe sahipti.
k.^ 1956'dan itibaren, Sovyet kampında benzersiz bir şekilde, Polonya'daki yüksek öğrenim kurumları önemli ölçüde özerkliğe sahipti. Akademik özerkliğin ve entelektüel özgürlük alanındaki mevcut korumaların yasal olarak ortadan kaldırılması, yetkililer tarafından 1968 ayaklanmasının ardından gerçekleştirildi.
l.^ Polonya'daki dönüşüm süreçleri, önemli bir ekonomik potansiyel kaybına neden oldu ve bu potansiyele bağlı olan insanlar, varlıklarını sürdürecek araçlardan mahrum bırakıldı.Gayri safi milli gelir iki yıl içinde %18'in üzerinde düştü ve bu, Polonya'da 1929-33 Büyük Buhran krizinden bu yana en derin resesyon oldu. Aleksander Małachowski, ideolojik olarak motive edilmiş çılgınca özelleştirmeyi ve en iyi devlet teşebbüslerinin değerlerinin küçük bir kısmına satılmasını "yıkıcı bir reform" olarak adlandırdı. Karol Modzelewski'ye (2013) göre, yaşanan toplumsal bozulmanın psikolojik, kültürel ve politik sonuçları, Polonyalıların günlük yaşamlarına hala yük olmakta ve yeniden kazanılan özgürlüğü tehdit etmektedir. Büyük dönüşümün travması sağcı popülistler tarafından istismar edildi. David Ost, "komünizm sonrası" , iktidara yükselişi ve 1993–1997 ile 2001–2005'teki düşüşüne atıfta bulunarak şunları yazdı (2016): "İki kez PiS ilk kez iktidara gelmeden önce, liberal solla bağlantılı partiler güçlü işçi desteği sağladılar, ancak piyasalaştırma, özelleştirme ve (bir oyuncusu olarak) katılım konusunda ısrar ederek küresel kapitalist ekonomi ve daha fazla güvenlik için aşağılayıcı talepler ile kısa sürede bu desteği çarçur ettiler ve sonunda düzenli işçileri PiS'in kollarına attılar." Sonra 2007–2015'te, "Sivil Platform piyasa liberalleri ... Avrupa Birliği'ne uyum sağlamak için pragmatik bir politika izlediler ... bir yandan da işçilere karşı intihar gibi sert bir gündem peşinde koştular." Avrupa'nın başka yerlerinde olduğu gibi sağın yükselişini körükleyen ekonomik güvensizlik, "Kaczyński 2015'te ekonomik konulara odaklanarak" ve PiS'in "ekonomik güvenlik vaadi" nedeniyle kazandı.
m.^ ve refah dahil olmak üzere kamu harcamalarında sert kesintiler uygulandı. Gelir ve zenginlik, en alttaki çok sayıda insanın yoksullaşması pahasına, tepedeki az sayıdaki insan için kitlesel olarak yeniden dağıtıldı. 2003'ün sonunda, Avrupa Birliği üyeliği imdada yetişmeden hemen önce, işsizlik tüm zamanların en yüksek seviyesi olan %20'ye ulaşmıştı. Yüksek işsizliğin bir sonucu olarak, ortalama reel maaşların 1989 öncesindeki seviyeye ulaşması en az on yıl aldı ve AB'ye katılmak, barış zamanındaki ülke dışına en büyük kalıcı ekonomik göç dalgasını tetikledi. Polonyalı seçkinler tarafından gerçekleştirilen reformlar ezici bir çoğunlukla ekonomik nitelikteydi. Bunların toplumsal olarak zararlı sonuçları, pratik olarak sınırlı seçenekler yelpazesi üzerinde kalıcı siyasi kutuplaşmayı içeriyordu: bir yanda herhangi bir toplumsal kaygıdan yoksun ekonomik liberalizm ve diğer yanda Polonya milliyetçiliğinin muhafazakar, ataerkil ve dar görüşlü geri kalmış suları.
n.^ 1980'lerin Polonyalı entelektüelleri ve liderleri, şimdi Friedrich Hayek, Milton Friedman, Margaret Thatcher ve Ronald Reagan'ın neoliberal ve politikalarının hakim olduğu Batı'daki değişen ekonomik ve politik düşünceden etkilendiler.
o.^ Polonyalı işgücünün yüzde altmışı el işçisi (vasıflı ve vasıfsız) veya tarım işçisiydi. Sistemik geçiş süreçlerinde pasif nesneler haline gelmişlerdi, ancak Dayanışma entelijansiya elitinin egemenliğini elde etmek ve liderlerin amaçladığı değişiklikleri uygulamak için ihtiyaç duyduğu oyları sağlıyorlardı.
p.^ 1980'de, David Ost'a göre, "entelektüeller önce emek ve demokrasinin ayrılmaz bir "bağını" ilan ettiler, böylece on yılın geri kalanının çoğunu ortadan kaldırmak için harcayacakları iddiayı oluşturdular". Daha sonra 1980'lerde ve 1990'larda işçiler, özellikle yeni ekonominin izlediği "gerekli", "doğru" ve "akılcı" ekonomi politikalarına "gayrimeşru" muhalefetleri nedeniyle aydınlar tarafından irrasyonel, yanlış yola sapmış ve hatta tehlikeli olarak tanımlanacaklardı. 1989 sonrası liberal düzen ve onun tarafından siyasi bir tartışmanın göreli terimleriyle değil, mutlak bilim diliyle ifade edildi. Ost, liberallerin "yanlış anladıkları" ve "ölümcül hatalarını" yaptıkları sonucuna varıyor: reformlarını eleştirenleri ideolojik ve hoşgörüsüz 'a yönelttiler. Terk etme, reddetme ve dışlama, birçok işçiyi, emek aktivistini ve diğerlerini sağcı popülizm ve dini milliyetçiliğe (1989'da marjinalize edilen ancak daha sonra dirilen liberal olmayan kamp) iterken, liberal seçkinler bunları otoritesinin istikrarlı bir erozyonla ödeyecekti. Liberallerin yaklaşımı, "demokrasinin ne olduğuna ve onu en iyi nasıl pekiştireceğine dair temel bir yanlış anlaşılmayı" ortaya çıkardı. Sonunda, "liberal demokrasinin yalnızca özel mülkiyete dayanabileceği" inancıyla yanlış yola sapan liberaller, 1989 sonrası söylemde yalnızca maddi değil, aynı zamanda sembolik ve duygusal düzeyleri de görmezden geldiler. Emek tabanlarına karşı düşmanca bir tavır benimsediler ve böylece "ahlaki ve siyasi otoritelerini çarçur ettiler", bu da siyasi olarak liberal olmayan popülist sağın ortaya çıkan toplumsal boşluğu doldurmasını mümkün kıldı. Liberal olmayan sağ, yalnızca hayali düşmanlar ve sembolik tavizler sunarak gelişebilmişti.
q.^ David Ost durumu şöyle anlattı: "Demokratik reform gerçek bir olasılık haline geldikçe, entelektüeller ortaya çıkan sınıf çıkarlarını meşrulaştırmaya çalıştılar. İşçi sınıfıyla paylaştıkları siyasi liberalizmi, şimdi vurguladıkları ekonomik liberalizmi değil. Bunu yaparken, partinin şimdi kullandığı dili konuştular. Bu da onları parti seçkinleri için çekici ortaklar haline getirdi."
r.^ (OPZZ), tüm sendikal faaliyetler üzerindeki sıkıyönetim yasağının ardından 1984 yılında hükûmet tarafından kuruldu. OPZZ, Eski Dayanışma üyelerine ve şimdiki sempatizanlarına bu girişime katılmamaları için baskı yapan yeraltı Dayanışma aktivistleri tarafından dışlandı.
s.^ Neoliberalizm ve , Polonya halkına rasyonel (bilimsel, matematiksel ekonomiye dayalı) ve liyakat temelli, politik olmayan ve nesnel bir sistem olarak sunuldu. Sistemik değişikliklerin sözde doğal (biyolojik) karakteri vurgulanmıştır. Batı'nın Orta Avrupa miti radikal ekonomik dönüşümler için bir gerekçe olarak kullanıldı, ancak aynı zamanda Polonyalılar, sosyal Darwinizm'i çağrıştıran Batı sosyal bilimlerinde zaten gözden düşmüş argümanlarla beslendi.
t.^ David Ost'a göre Jarosław Kaczyński ile birlikte yürütülen Wałęsa'nın seçim kampanyası ve yaklaşımı, Polonya'nın "neoliberal popülizm" döneminin başlangıcıydı: yoksunluk ve ekonomik zorluklarla kışkırtılan toplumsal öfkeyi dönüştürme pratiği ekonomik olmayan, politik ve o öfkenin nedenleriyle ilgisi olmayan konulara ve hedeflere yönlendiriyorlardı. Wałęsa liberal liderleri (eski koruyucuları) devirmek için "zirvede savaş" ilan ederken, mevcut müttefikleri Kaczyński kardeşler ilgili bir hareketle yeni bir parti kurdular: (Mayıs 1990). İttifak, aşırı komünizm karşıtlığını hızlandırılmış neoliberal ekonomik reformlar arayışıyla birleştirdi.
u.^ Mevcut uygulama faaliyetinin ardından ve sonraki yıllardaki sonrasında, ORMO gücünün büyük bir genişlemesine girişildi; 1979'daki zirvesinde 450.000'den fazla üyeye ulaştı.
v.^ David Ost, Tadeusz Mazowiecki, , ve Adam Michnik'i erken komünizm sonrası dönemde (eski muhalefet) entelektüel elitinin en etkili üyeleri olarak tanımladı ... Onları politik, ama özellikle ekonomik anlamda liberaller olarak nitelendirdi. "'e sponsor oldular ve Wałęsa'yı onaylaması için ikna ettiler. ... Amaçları ... sancılı ekonomik değişikliklerin ve popüler olmayan kapitalist sınıf oluşumunun gerçekleşmesine izin vermekti". "1980'de komünizme karşı mücadele için teorik temel sağlayan, angaje bir sivil toplumu hem destekleyen hem de destekleyen dil, 1989'dan sonra yeni bir egemen sınıf yaratmayı ve güçlendirmeyi amaçlayan politikaları meşrulaştırmak için kullanıldı."
w.^ 1970'teki Gomułka örneğinin farkında olan ve bunun bir tekrarından korkan parti liderleri fiyat artışlarını engellemeye çalıştılar, ancak sonunda Başbakan Piotr Jaroszewicz tarafından zorlanan sert paketi kabul ettiler. Leonid Brejnev ve diğer Sovyet liderleri, Polonya rejiminin bu kader hamlesini engellemek için güçlü bir baskı uyguladılar.
x.^ 1960'lardaki solcu demokratik muhalefet, 1970'lerde farklı bir biçimde yeniden bir araya geldi ve süreç içinde solcu ahlaki yakınlığının çoğundan vazgeçti. Muhalefetin sosyal izolasyonundan yararlanan rejim tarafından , bu yüzden muhalefet aktivistleri Polonya Katolik Kilisesi ile ittifak yapmayı seçtiler. İttifak, muhalefetin izolasyonunu sona erdirdi ve popüler algıda hareketi meşrulaştırdı. Bununla birlikte, sol için bunun bedeli, temel değer sisteminden vazgeçmesi (bu nedenle ana akım muhalefet artık solcu olarak kabul edilemezdi) ve uzun vadede, kitlesel siyasi desteği seferber etme becerisinde sağa üstünlük sağlamasıydı. Kültür filozofu Andrzej Leder'e göre, muhalefetin Kilise ile ittifakı (1989'dan önce ve sonra, yönetici kuruluş haline geldiğinde), solun ve onun toplumsal kavramının demokratik Polonya'nın siyasi yelpazesinde marjinalleştirilmesinden de sorumludur. 1977'de Adam Michnik, çok önemli eseri Kościół, lewica, dialogu ('Kilise, sol, diyalog') yayınladı. Polonya'da liberal-muhafazakar konsensüsün oluşması ve hakimiyetiyle sonuçlanan muhalefet hareketinin ideolojik dönüşümüne (siyasi ve kültürel anlamda teslimiyet) işaret ediyor.
y.^ Eski endüstri, geride kalifiye bıraktı. Varlığının bir kaynağı için değerli olduğu ortaya çıktı çünkü Polonya hem ülke içinde hem de ülke dışında önemli bir (uluslararası sermaye için) ucuz emek kaynağı haline geldi. Ancak Polonya'da düşük maliyetli işgücünün mevcudiyeti, girişimciler tarafından bir rekabet gücü aracı olarak kullanıldı ve teknik iyileştirmelere, yaratıcılığa ve yeniliğe yatırım yapmaktan caydırıldı.
z.^ Batı'daki işçi sendikası üyelerinden farklı olarak, Polonyalı dönüşüm sonrası sendikacı, kendileriyle istihdam yerlerinin yeni kapitalist sahipleri arasında düşmanca veya rekabetçi bir ilişki tasavvur edemiyordu. 1994'te yapılan bir ankette, hem Dayanışma hem de ana sendikalarındaki çoğu Polonyalı sendikacı, kendilerini piyasa reformunun ve özelleştirme sürecinin destekçileri ve kolaylaştırıcıları olarak gördüler, etkilerinden korumada değil. Tarihsel deneyimleri ve mevcut hükûmet propagandası tarafından koşullanan bu tür bir tutum, işçilerin yeni sistem altındaki sınıf çıkarlarını savunamaz hale getirdi.
a1.^ Filozof Andrzej Leder, savaş sonrası "köy ve lar tarafından tanımlanan zihniyetten şehir ve kentsel yaşam tarzı tarafından belirlenen bir zihniyete doğru ayrılma" hakkında yazdı ve bu da Polonya'daki orta sınıfın daha sonraki genişlemesini kolaylaştırdı. 1956 ve 1968 yılları arasında modern kent kültürü kuruldu ve 1944-1989 döneminin tamamı, kültür ve gelenek alanları da dahil olmak üzere daha önce var olan sosyal ve sınıf engellerin geri döndürülemez bir şekilde yıkılması anlamına geliyordu.
b1.^ Andrzej Leder, ve Henryk Słabek'ten alıntı yaparak aşağıdaki rakamları veriyor. 1945-1950'de 'de yaşayan 4,7 milyon insanın 2,9 milyonu yeni Polonya topraklarının orta ve güneydoğu illerinden ve 1,5 milyondan fazlası eski Sovyetler Birliği'nden geliyordu; Fransa, Almanya ve diğer ülkelerden daha az sayıda yerleşimci geldi. Şubat 1946'dan 1948'in sonuna kadar 2,2 milyon Alman Polonya'yı terk etmek zorunda kaldı (Paczkowski). 2,8 milyon Polonyalı savaştan sonra Almanya'dan ve Batı Avrupa'nın diğer bölgelerinden (orada bulunan, savaşta yerinden edilmiş toplam 3,0-3,5 milyon kişiden) Polonya'ya döndü ve bunların çoğu Kurtarılan Topraklar'a yerleşti. (Słabek).
c1.^ Andrzej Leder (2014), kırsal alanlardan şehir merkezlerine kitlesel göç hakkında şunları yazdı: "Alman şehirli Yahudi halkının imhası sırasındaki imhanın ve Stalinist komünizm tarafından szlachta kökenli entelektüel seçkinlerden oluşan devlet görevlilerinin, askerlerin ve ordunun baskın konumunun yok edilmesinin sonucu ... ilerleme için muazzam ve çok boyutlu bir alanın yaratılmasıydı. Şehirler geniş bir şekilde açıldı ve taşınma zahmetine giren herkes tarafından hızla ele geçirildi. Bu tür insanlar, aslında çocukları ve torunları, bugün toplumsal yapının temel iskeletini oluşturmaktadır.
d1.^ Andrzej Leder'e göre, Jaruzelski'nin sıkıyönetim uygulaması (uygulandığı sırada Polonyalıların yaklaşık %50'si tarafından destekleniyordu) ve sonrasındaki sonuçlar, Polonya'daki sosyal ve siyasi gelişmeler üzerinde uzun vadeli, çok zararlı etkilere sahip oldu. (Dayanışma döneminde edinilen) kolektif kendi kaderini tayin duygusundan yoksun bırakılmanın yol açtığı travma, toplumu atomize etti ve gelecekteki politik olarak ılımlı ve sosyal açıdan sorumlu girişim ve hareketleri engelleyerek, sonunda bireyci neoliberalizm ve sağcı milliyetçilik tarafından doldurulan bir toplumsal boşluk yarattı.
Citations
- ^ Robert A. Guisepi (2001). "World War Two Casualties. Killed, wounded, prisoners, and/or missing". World War Two. World History Project, USA. Archived from the original on 7 Mayıs 2015. Erişim tarihi: 9 Ocak 2016.
- ^ Robert A. Guisepi (2001). "World War Two Casualties. Killed, wounded, prisoners, and/or missing". World War Two. World History Project, USA. 7 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2016.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;GP 419-424
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ The Politics of Retribution in Postwar Warsaw: In the Honor Court of the Central Committee of.
- ^ Richard C. Frucht.
- ^ Wiesław Wróblewski.
- ^ "Consolidation of Communist Power". 12 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2023.
- ^ a b George H. Hodos (1987), Joseph Stalin Show trials: Stalinist purges in Eastern Europe, 1948–1954. 15 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Courtois, Stéphane; ve diğerleri. (1999). Kramer=Mark (Ed.). The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 382. ISBN . r eksik
|soyadı1=
() - ^ a b c d e f g h i "Central and Eastern European States After 1953: "De-Stalinization"". 9 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2023.
- ^ Wojtkowiak, Zbigniew S. "Okres stalinowski a powstanie ustawy zasadniczej" [The Stalinist period and the creation of the constitution] (Lehçe). 10 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ A. Kemp-Welch, Poland under Communism: a Cold War history. pp. 83–85. 15 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b c d e f "Poznań June 1956 uprising". 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2023.
- ^ a b , Leadership change in Communist states. 15 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Joanna B. Michlic, Poland's threatening other: the image of the Jew from 1880 to the present. 15 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Ira Katznelson (1998). Liberalism's Crooked Circle. Princeton University Press. s. 12. ISBN . 13 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2020.
- ^ KOR: a history of the Workers' Defense Committee in Poland, 1976–1981.
- ^ "What the Bankers Did to Poland", by Juan Cameron, Fortune magazine (22 September 1980) pp125-126
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Eisler Siedmiu 123–125
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Hardy New Capitalism 13–18
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Jak narod nie obalil komuny
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Hardy New Capitalism 99–100
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Hardy New Capitalism 20–21
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Modzelewski kobyla historii 59–65
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Neoliberalizm boli i slono kosztuje
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Hardy New Capitalism 129–132
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Hardy New Capitalism 184–185
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Balcerowicz nie mógł
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 57–59
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity 205–215
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Wkurzyl sie pan
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Leder Rewolucja 194–197
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Sowa Historia polityczna 721
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Leszczyński Kościół
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Puto Watahy
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Wroński Modzelewski Dyktatura
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Zakowski Najlepszego
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Modzelewski kobyla historii 250–258
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity 100–111
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Modzelewski kobyla historii 141–142
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Modzelewski Rewolucjonista
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Modzelewski kobyla historii 392–405
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Puto Transformacja
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Regime Change
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Hardy New Capitalism 115–116
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Hardy New Capitalism 155–156
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Kowalik Tribunal
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Leszczyński Wokol ksiazki
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Modzelewski kobyla historii 329–341
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 13–19
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 37–41
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 94–99
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 106–119
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 41–43
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 43–49
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 65–68
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Piotr Osęka (20 Şubat 2011). "Jak ORMO czuwało". Historia. .pl. 11 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2012.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 99–106
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 131–134
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Eisler Siedmiu 290–296
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Leder Pustka
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Leder Rewolucja 185–187
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Urbanski Polska exportuje ludzi
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ost Solidarity Defeat 134–137
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Leder Rewolucja 7
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Leder Rewolucja 192–194
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Leder Rewolucja 141–143
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Leder Rewolucja 182–183
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Leder Obywatelu
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Bagley" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Balcerowicz nie mógł" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Brzoza Sowa Historia Polski 1918–1945 619" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Brzoza Sowa Historia Polski 1918–1945 695–696" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Daszczyński Po wojnie" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Encyklopedia_WIEM" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Helsinki Foundation 8 mitów" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Kwasniewski Okragly Stol" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "LIFE" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Memoirs" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Paczkowski" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "ipn-418" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "ipn.gov.pl" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "IPN-Ś" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "gnauck1" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "gnauck2" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "gnauck3" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "gnauck4" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "gnauck6" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Int Soc" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "70 Jahre nach Kriegsbeginn zählt Polen seine Opfer" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "BZH" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Billstein" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Britannica" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Buchanan" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Czubinski 235–236" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Davies Victory 272–274" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "DSM" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Dudek: 13 grudnia" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Dudek Historia polityczna 69-72" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Dudek: Nie wierzę" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Dudek: Pierwsza Solidarność" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Dudek Wzlot i upadek" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 70" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 79–81" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 87–88" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 115–116" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 123–125" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 214–215" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 218–219" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 224" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 227" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 232" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 236–238" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 238–240" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 246" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 258–259" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 260–262" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 268–272" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 282" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 286" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 290–296" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Eisler Siedmiu 362" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "EKP-Econ" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Friszke" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Gawin Michnik" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Gibianskii" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 380-398" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 401-410" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 410-411" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 411-413" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 413" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 414" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 415" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 416" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 417" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 417, 424" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 419-424" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 424" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 425" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 426" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 426-427" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 427-428" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 428-430" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 428" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 431" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 434" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 434-435" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 435" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 435-436" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 436-438" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 438" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 439-440" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 441" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 441-442" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 442-443" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 444-445" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 470-474" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 481" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 482-491" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 496-501" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP 501-508" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "GP I 15-17" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "HSE" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hannaford" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 4–7" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 12–13" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 13–18" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 19–20" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 20–21" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 22–23" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 23–25" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 26–27" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 27–30" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 69–73" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 77–79" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 79–81" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 95" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 99–100" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 115–116" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 118–119" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 129–132" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 143–145" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 155–156" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Hardy New Capitalism 184–185" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Harvey" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Herausforderung Bevölkerung Part 6" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "IPN-MM" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Jak narod nie obalil komuny" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Jaruzelski tchorzem nie bylem" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Kapitalizm przegra" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Kemp-Welch 8" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Kemp-Welch 66–68" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Kemp-Welch 157–163" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Kemp-Welch 180–188" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "KJL" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Kenney-Carnival-2" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Kochanski 340" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Kochanski 569–577" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Kowalik Tribunal" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Krasowski Po południu 32–33" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Obywatelu" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Pustka" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Rewolucja 7" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Rewolucja 97" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Rewolucja 141–143" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Rewolucja 158–159" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Rewolucja 170–171" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Rewolucja 173–174" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Rewolucja 182–183" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Rewolucja 185–187" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Rewolucja 192–194" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leder Rewolucja 194–197" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leszczyński Kościół" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leszczyński March 68" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leszczyński Najsłynniejszy list Peerelu" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leszczyński Wokol ksiazki" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Leszczyński Zdobycie władzy" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Lukowski 260, 281" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Marshall" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Mastny" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Mażewski Liberalna ciągłość" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski grozba" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 40–41" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 53" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 59–65" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 66–67" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 81–84" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 86" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 92–93" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 119–120" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 141–142" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 206–207" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 209–211" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 224–226" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 227" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 234–236" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 239–240" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 242" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 250–258" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 268–276" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 320–327" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 329–341" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 357–363" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 368–374" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 375–380" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski kobyla historii 392–405" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Modzelewski Rewolucjonista" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Wkurzyl sie pan" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Neoliberalizm boli i slono kosztuje" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Od rządu do nierządu" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Regime Change" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity vii–ix" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 1–6" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 6–14" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 34–38" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 38–49" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 49–53" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 55–58" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 58–64" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 67–70" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 70–74" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 75–79" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 79–81" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 81–85" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 85–93" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 93–97" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 100–111" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 126–133" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 137–141" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 141–146" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 149–156" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 160–165, 187–191" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 165–172" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 179–185" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 205–215" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity 217–222" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 13–19" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 37–41" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 41–43" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 43–49" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 49–55" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 57–59" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 65–68" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 94–99" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 99–106" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 106–119" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 125–131" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 131–134" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Ost Solidarity Defeat 134–137" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "PWN_historia" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Perdue" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Piotrowski-1" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Piotrowski-21" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Piotrowski-88-90" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Pyzik Poor but Sexy 30–31" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "PlMarx" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Polish victims" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Polsko nie daj sie" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Prazmowska Gomulka grozil" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Puto Transformacja" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Puto Watahy" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Questions to be asked" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Reforma nie zaczęła" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Rzecz" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Schweizer" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Solidarnosc tak bylo" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Solidarnosc zastepcza" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 91–95, 102" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 230–231" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 223, 271–272" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 246–250" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 305–306" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 337" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 342" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 365–375" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 405–407" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 599–600" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sowa Historia polityczna 721" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Stelmachowski 33" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Stelmachowski 53" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Stelmachowski 58–99" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Stola Anti-Zionist Campaign" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Stola 13–27" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Sutowski Okragly Stol" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Szeląg 11–12" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Thum" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Tismaneanu" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "TVN-1" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Urbanski Polska exportuje ludzi" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Wehr" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Weigel-Pope" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Weigel-Witness" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Werblan Szkice 149–150" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Werblan Szkice 152" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Wroński Modzelewski Dyktatura" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "deZ" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "historybuffalo" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "poloniatodayhistory" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Wykonalismy komende" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "yivoinstitute" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Kaynak hatası: <references>
grubunda "" içinde tanımlanan "Zakowski Najlepszego" adlı <ref>
etiketinin içeriği yok. (Bkz: )
Alakalı eserler
- Biskupski, M. B. B. (2018). The History of Poland (Polonya Tarihi). Westport: Greenwood Publishing.
- Curry, J. ve Fajfer, L. (Ed.). (1996). Poland's Permanent Revolution: Peoples vs. Elites (Polonya'nın Sürekli Devrimi: Halklar vs. Seçkinler, 1956–1990). Washington, DC: Amerikan Üniversite Yayınları.
- Domber, G. F. (2014). Empowering Revolution: America, Poland and the End of the Cold War (Güçlendirici Devrim: Amerika, Polonya ve Soğuk Savaşın Sonu). Chapel Hill: Kuzey Karolina Üniversitesi Yayınları
- Fidelis, M. (2010). Women, Communism, and Industrialization in Postwar Poland (Savaş Sonrası Polonya'da Kadınlar, Komünizm ve Sanayileşme). Cambridge: Cambridge University Press.
- Fidelis, M. (2022). Imagining the World from Behind the Iron Curtain: Youth and the Global Sixties in Poland (Dünyayı Demir Perdenin Arkasından Hayal Etmek: Polonya'da Gençlik ve Küresel Altmışlar). Oxford: Oxford University Press.
- Huener, J. (2003). Auschwitz, Poland, and the Politics of Commemoration, 1945-1979 (Polish and Polish American Studies) (Auschwitz, Polonya ve Anma Siyaseti, 1945–1979) (Polonya ve Polonya Amerikan Çalışmaları)). Athens: Ohio University Press.
- Kemp-Welch, A. (2008). Poland under Communism. A Cold War History (Komünizm altında Polonya. Bir Soğuk Savaş Tarihi). Cambridge: Cambridge University Press.
- Kenney, P. (1997). Rebuilding Poland: Workers and Communists, 1945–1950 (Polonya'yı Yeniden İnşa Etmek: İşçiler ve Komünistler, 1945–1950). Ithaca: Cornell University Press.
- Kersten, K. (1991). The Establishment of Communist Rule in Poland, 1943–1948 (Polonya'da Komünist Yönetimin Kurulması, 1943–1948). Berkeley: Kaliforniya Üniversitesi Yayınları.
- Kornbluth, A. (2021). The August Trials: The Holocaust and Postwar Justice in Poland (Ağustos Duruşmaları: Polonya'da Holokost ve Savaş Sonrası Adalet). Cambridge: Harvard University Press.
- Labedz, L. (Ed.). (1984). Poland under Jaruzelski (Jaruzelski altında Polonya). New York: Scribner.
- Lebow, K. A. (2013). Unfinished Utopia: Nowa Huta, Stalinism, and Polish Society, 1949–56 (Bitmemiş Ütopya: Nowa Huta, Stalinizm ve Polonya Topluluğu, 1949–56). Ithaca: Cornell University Press.
- Lemańczyk, M. (2019). The Plight of German Residents of Post-War Poland and Their Identity Issues (Savaş Sonrası Polonya'nın Alman Sakinlerinin Durumu ve Kimlik Sorunları). The Polish Review, 64 (2), 60–78.
- Lepak, K. J. (1988). Prelude to Solidarity: Poland and the Politics of the Gierek Regime (Dayanışma'ya Giriş: Polonya ve Gierek Rejiminin Siyaseti). New York: Columbia University Press.
- Leslie, R. (2009). The History of Poland Since 1863 (Cambridge Russian, Soviet and Post-Soviet Studies) (1863'ten Beri Polonya Tarihi (Cambridge Rus, Sovyet ve Sovyet Sonrası Çalışmaları)). Cambridge: Cambridge University Press.
- Lipski, J. J. (1985). A History of Kor: The Committee for Workers’ Self-Defence. (Kor'un Tarihi: İşçilerin Öz Savunma Komitesi). Berkeley: Kaliforniya Üniversitesi Yayınları.
- Lukowski, J. ve Zawadzki, H. (2019). A Concise History of Poland (Polonya'nın Kısa Tarihi) (3. baskı). Cambridge: Cambridge University Press.
- Meng, M. (2011). Shattered Spaces: Encountering Jewish Ruins in Postwar Germany and Poland (Paramparça Alanlar: Savaş Sonrası Almanya ve Polonya'da Yahudi Harabeleriyle Karşılaşmak). Cambridge: Harvard University Press.
- Monticone, P. R. C. (1986). The Catholic Church in Communist Poland 1945-1985 (Komünist Polonya'da Katolik Kilisesi 1945-1985). Boulder: East European Monographs.
- Nomberg-Przytyk, S. (2022). Communist Poland: A Jewish Woman’s Experience (Komünist Polonya: Bir Yahudi Kadının Deneyimi) (H. Levitsky & J. Włodarczyk, Eds.; P. Parsky, Çev.) (Yahudi Edebiyatında Lexington Çalışmaları). Londra: Lexington Books.
- Plocker, A. (2022). The Expulsion of Jews from Communist Poland: Memory Wars and Homeland Anxieties (Yahudilerin Komünist Polonya'dan Kovulması: Hafıza Savaşları ve Vatan Kaygıları). Bloomington: Indiana University Press.
- Prażmowska, A. (2010). Poland: A Modern History (Polonya: Modern Bir Tarih). Londra: IB Tauris.
- Rogalski, W. (2019). The Polish Resettlement Corps 1946-1949: Britain’s Polish Forces (Polonya Yeniden Yerleşim Kolordusu 1946-1949: Britanya'nın Polonya Kuvvetleri). Warwick: Helion and Company
- Stehle, H. (1965). The Independent Satellite: Society and Politics in Poland Since 1945 (Bağımsız Uydu: 1945'ten Beri Polonya'da Toplum ve Politika). New York: Frederick A. Praeger.
- Szczerski, A. (2016). Global Socialist Realism: The Representation of Non-European Cultures in Polish Art of the 1950s 12 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Küresel Sosyalist Gerçekçilik: 1950'lerin Polonya Sanatında Avrupalı Olmayan Kültürlerin Temsili). J. Bazin, P. D. Glatigny ve P. Piotrowski (Eds.), Art beyond Borders: Artistic Exchange in Communist Europe (1945-1989) (Sınırların Ötesinde Sanat: Komünist Avrupa'da Sanatsal Değişim (1945-1989)) (s. 439–452). Budapeşte: Orta Avrupa Üniversite Yayınları.
- Tismaneanu, V. (Ed.). (2009). Stalinism Revisited: The Establishment of Communist Regimes in East-Central Europe 11 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Stalinizm'i Yeniden Ziyaret: Doğu-Orta Avrupa'da Komünist Rejimlerin Kuruluşu) (Yeni Baskı). Orta Avrupa Üniversite Yayınları.
- Torańska, T. (1987). Oni: Stalin’s Polish Puppets (Oni: Stalin'in Polonyalı Kuklaları). New York: Random House.
- Will, J. E. (1984). Church and State in the Struggle for Human Rights in Poland (Polonya'da İnsan Hakları Mücadelesinde Kilise ve Devlet). Journal of Law and Religion, 2(1), 153–176.
- Wojdon, J. (2012). The Impact of Communist Rule on History Education in Poland 11 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Polonya'da Komünist Yönetimin Tarih Eğitimine Etkisi). Journal of Educational Media, Memory & Society, 4(1), 61–77.
Komünizmin çöküşü ve Dayanışma
- Asherson, N. (1982). The Polish August: The Self-Limiting Revolution (Polonya Ağustosu: Kendi Kendini Sınırlayan Devrim). New York: Penguin Books.
- Bloom, J. M. (2014). Political Opportunity Structure, Contentious Social Movements, and State-Based Organizations: The Fight Against Solidarity Inside the Polish United Workers Party 11 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Siyasi Fırsat Yapısı, Tartışmalı Toplumsal Hareketler ve Devlet Temelli Örgütler: Polonya Birleşik İşçi Partisi İçinde Dayanışma'ya Karşı Mücadele). Social Science History, 38(3–4), 359–388.
- Braun, K. (1993). The Underground Theater in Poland under Martial Law during the Last Years of Communism (1981-1989) 11 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Komünizmin Son Yıllarında (1981-1989) Sıkıyönetim Altında Polonya'da Yeraltı Tiyatrosu). The Polish Review, 38(2), 159–186.
- Garton Ash, T. (1990). The Magic Lantern: The Revolution of ’89 Witnessed in Warsaw, Budapest, Berlin and Prague (Sihirli Fener: Varşova, Budapeşte, Berlin ve Prag'da Tanıklık Edilen '89 Devrimi). New York: Random House.
- Garton Ash, T. (2002). The Polish Revolution: Solidarity (Polonya Devrimi: Dayanışma) (Üçüncü Baskı). New Haven: Yale University Press.
- Gompert, D. C., Binnendijk, H., & Lin, B. (2014). The Soviet Decision Not to Invade Poland, 1981 11 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Sovyetlerin Polonya'yı İşgal Etmeme Kararı, 1981). Blinders, Blunders and Wars: What America and China Can Learn (s. 139–150). Rand Şirketi.
- Hayden, J. (2012). Poles Apart: Solidarity and the New Poland (Ayrık Lehler: Dayanışma ve Yeni Polonya). Londra: Routledge.
- Kamiński, B. (2016). The Collapse of State Socialism: The Case of Poland (Devlet Sosyalizminin Çöküşü: Polonya Örneği) (Princeton Legacy Library). Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları.
- Kubik, J. (1994). The Power of Symbols Against the Symbols of Power: The Rise of Solidarity and the Fall of State Socialism in Poland. (Güç Sembollerine Karşı Sembollerin Gücü: Polonya'da Dayanışma'nın Yükselişi ve Devlet Sosyalizminin Çöküşü). Philadelphia: Pennsylvania Eyalet Üniversitesi Yayınları.
- Laba, R. (2016). The Roots of Solidarity: A Political Sociology of Poland’s Working-Class Democratization (Dayanışma'nın Kökleri: Polonya'nın İşçi Sınıfının Demokratikleşmesinin Politik Sosyolojisi) (Princeton Legacy Library). Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları.
- Lipski, J. J. (2022). KOR: A History of the Workers’ Defense Committee in Poland 1976–1981 (KOR: Polonya'daki İşçi Savunma Komitesinin Tarihi 1976–1981) (O. Amsterdam & GM Moore, Çev.). Berkeley: Kaliforniya Üniversitesi Yayınları.
- Mastny, V. (1999). The Soviet Non-Invasion of Poland in 1980-1981 and the End of the Cold War 29 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1980-1981'de Sovyetlerin Polonya'yı İstila Etmemesi ve Soğuk Savaşın Sonu). Europe-Asia Studies, 51(2), 189–211.
- Raina, P. (1985). Poland 1981: Towards Social Renewal. (Polonya 1981: Sosyal Yenilenmeye Doğru). New York: Unwin Hyman/HarperCollins
- Stachura, P. D. (1999). Poland in the Twentieth Century. (Yirminci Yüzyılda Polonya). New York: St. Martin's Press.
- Zamoyski, A. (2009). Poland: A History (Polonya: Bir Tarih). New York: Hipokren Kitapları.
Dış bağlantılar
- PHC'nin fotoğrafları ve filmleri (Lehçe)
- Sunum: Dayanışma Olgusu (PL, EN, DE, FR, ES, RU)
- Farklı Kültürler Topluluğu: Polonya'nın Mirası 24 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Lehçe)
- Polonya ile ilgili Sovyet Arşivleri (1980–1984), 17 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Polonya'nın Yeniden İnşası (1971) kısa filmi, Internet Archive'da ücretsiz izleme ve indirme için mevcuttur: gov.archives.arc.1703685
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde veya bolum Polonya tarihi 1945 89 adli maddeye cok benzemektedir ve bu iki maddenin tek baslik altinda birlestirilmesi onerilmektedir Birlestirme islemi yapildiktan sonra sayfaya Gecmis birlestir sablonunu ekleyiniz Polonya nin 1945 ten 1989 a kadar olan tarihi II Dunya Savasi nin sona ermesinden sonra Polonya daki komunist yonetim donemini kapsar Bu yillar genel sanayilesme kentlesme ve yasam standardinda pek cok iyilestirmeyi barindirirken a1 erken donem Stalinist baskilar toplumsal huzursuzluk siyasi cekismeler ve siddetli ekonomik zorluklarla golgelendi II Dunya Savasi nin sonlarina dogru ilerleyen Sovyet Kizil Ordusu ile birlikte Nazi Alman kuvvetlerini dan puskurttu Subat 1945 te Yalta Konferansi savas sonrasi secimlere kadar bir uzlasma koalisyonundan Polonya da gecici bir hukumet kurulmasini onayladi Sovyetler Birligi lideri Josef Stalin bu kararin uygulanmasini manipule etti Varsova da 1940 tan beri Londra da bulunan surgundeki Polonya hukumeti gormezden gelinerek fiili olarak komunistler tarafindan kontrol edilen kuruldu Temmuz Agustos 1945 teki muteakip Potsdam Konferansi sirasinda uc buyuk Muttefik Polonya sinirinin batiya kaymasini onayladilar ve Oder Neisse hatti ile Curzon Hatti arasindaki yeni topraklarini onayladilar bu da Polonya sinirlarinin kuculmesine ve eski Piast hanedani donemine benzer bir gorunume sahip olmasina neden oldu Holokost ta Polonya daki Yahudi nufusunun yok edilmesi batida doguda surulmesi ve yeniden yerlestirilmesinin ardindan Polonya tarihi boyunca ilk defa onde gelen azinliklarin olmadigi etnik olarak homojen bir devlet haline geldi Boleslaw Bierut yonetimindeki Polonya Birlesik Isci Partisi PZPR Sovyet etki alani icinde bagimsiz bir devlet olarak kalacak olan ulke uzerinde siki bir kontrol elde ederken yeni hukumet 22 Temmuz 1952 de ilan edildi ve ulke resmen Polonya Halk Cumhuriyeti PHC oldu Stalin in 1953 te olumunun ardindan siyasi bir cozulme Wladyslaw Gomulka liderligindeki daha liberal bir kisminin izin verdi 1960 larin ortalarinda Polonya artan ekonomik ve siyasi zorluklar yasamaya basladi tuketici fiyatlarindaki artisin bir grev dalgasina yol actigi ve ile de doruga ulasildi Hukumet batili kreditorlerden alinan buyuk olcekli kredilere dayali yeni bir ekonomik program baslatti bu da yasam standartlarinda ve beklentilerde artisa neden oldu ancak program Polonya ekonomisinin dunya ekonomisiyle artan entegrasyonu anlamina geliyordu ve 1973 petrol krizinden sonra basarisiz oldu 1976 da hukumeti fiyatlari tekrar yukseltmek zorunda kaldi ve bu da yol acti Bu baski ve reform dongusu b ve ekonomik politik mucadele 1978 de Karol Wojtyla nin Papa II John Paul olarak secilmesiyle yeni ozellikler kazandi Wojtyla nin beklenmedik yukselisi ozellikle papanin 1979 da Polonya ya yaptigi ilk ziyaretle birlikte otoriter ve etkisiz nomenklatura tarafindan yonetilen devlet sosyalizmi sistemine karsi muhalefeti guclendirdi Agustos 1980 in baslarinda yeni bir grev dalgasi Lech Walesa liderligindeki bagimsiz sendika Dayanisma nin Solidarnosc kurulmasiyla sonuclandi Muhalefetin artan gucu ve faaliyeti Wojciech Jaruzelski hukumetinin Aralik 1981 de ilan etmesine neden oldu Ancak Sovyetler Birligi nde Mihail Gorbacov un reformlari Bati dan gelen artan baski ve islevsiz ekonomi yuzunden rejim muhalifleri ile pazarlik yapmak zorunda kaldi 1989 Solidarnosc un katilmasina yol acti Solidarnosc un carpici zaferi Orta ve Dogu Avrupa da komunist yonetimden ardi ardina gecislerin ilkine yol acti 1990 da Jaruzelski ardindan cumhurbaskanligindan istifa etti ve yerine Walesa gecti Komunist yonetimdeki Polonya nin kurulusu 1944 1948 Sinir ve nufus kaymalari Polonya nin 1945 lt span title This image needs references to reliable sources December 2022 gt resim referansi gerekli lt span gt II Dunya Savasi ndan once Polonya nufusunun ucte biri olusuyordu Polonya nin 1939 da o zamanki sinirlari icerisinde yaklasik 35 milyon nufusu vardi ancak 1946 daki sinirlarinda 24 milyondan az kisi bulunuyordu Geriye kalan nufusun uc milyonundan fazlasi cogunlugu yakinda Polonya dan ayrilacak olan Almanlar Ukraynalilar ve Yahudiler gibi etnik azinliklardi Polonya II Dunya Savasi sirasinda nufusunun yuzde 16 17 sini olusturan en agir ugradi 1939 ve 1945 yillari arasinda 6 milyona kadar Polonya vatandasinin savasla ilgili sebeplerden oldugu tahmin edilmektedir Yaklasik rakam yukaridaki toplamin bir parcasi olarak 3 milyon Yahudiyi icermektedir Etnik Polonyali kurbanlarin sayisi yaklasik 2 milyondu Polonya daki tarihi azinliklar olurken Polonya nin onceki ulusal nufus sayimlarina yansiyan cok irkli cesitliligi savastan sonraki birkac yil icinde Polonya daki egitimli sinif cok aci cekti ulkenin savas oncesi sosyal ve politik seckinlerinin buyuk bir kismi ya oldu ya da baska ulkelere dagildi Almanya ve Polonya nin mevcut topraklari koyu gri olmak uzere 20 yuzyilda Polonya ve Almanya nin farkli sinirlarini ve bolgelerini gosteren harita Ulkenin yeniden insasi gibi muazzam bir gorevin yerine getirilmesine yeni hukumetin merkezi otorite elde etme mucadelesi eslik etti bu da toplumun onemli bir bolumunun yeni rejime duydugu guvensizlik ve Polonya nin 1945 in ortalarina kadar duzgun bir sekilde belirlenmeyen savas sonrasi sinirlari uzerindeki anlasmazliklar tarafindan daha da karmasik hale geldi O sirada mevcut olan Sovyet kuvvetleri yagmalayarak degerli endustriyel ekipman altyapi ve fabrikalari ellerinden alip Sovyetler Birligi ne gonderdiler Curzon Hatti nin dogusundaki topraklarinin Sovyetler tarafindan ilhak edilmesinden sonra yaklasik 2 milyon Polonyali bu bolgelerden Potsdam Anlasmasi kapsaminda Almanya dan Polonya ya transfer edilen Oder Neisse hattinin dogusundaki yeni bati ve kuzey bolgelerine Digerleri Sovyetler Birligi topraklarinin icinde kaldi ve daha fazlasi 1956 dan sonra gitti Polonya nin orta kesimlerinden insanlarla ek yerlesim hukumetin olarak adlandirdigi bolgelerdeki Polonyalilarin sayisini 1950 de 5 milyona cikardi cogu 1950 de ya savasin son asamalarinda yaklasik 4 4 milyon kisi kacti ve 3 5 milyonu 1945 1949 arasi Polonyali yetkililer tarafindan suruldu Almanlarin sinir disi edilmesi Muttefiklerin Potsdam da kesinlesen kararlarinin sonucuydu b1 Ukraynalilarin ve Belaruslularin Polonya dan Sovyetler Birligi ne surulmesi 1947 nun dagitmasi Polonyali Yahudilerin cogunun Holokost sirasinda Nazi Almanyasi tarafindan yok edilmesi ve hayatta kalanlarin cogunun Polonya dan Bati ya ve yeni kurulan Israil e goc etmesiyle Polonya ilk kez Hukumet tarafindan dayatilan ve kendiliginden olusan insan hareketleri Avrupa tarihindeki en buyuk demografik degisimlerden biri anlamina geliyordu Diger Avrupa ulkelerinden farkli olarak Polonya hem Nazi faillerine hem de isbirlikcilerine yonelik kapsamli kovusturmayi 1950 lere kadar surdurdu e gore Polonya savas sonrasi komunist ulkeler arasinda savas suclarini sorusturma ve kovusturmada en tutarli olaniydi 1944 ile 1985 yillari arasinda Polonya mahkemeleri 5 450 si Alman uyruklu olmak uzere 20 000 den fazla sanigi yargiladi Altyapinin ve ekonominin yeniden insasi Ocak 1945 Polonya savas sirasinda altyapisinda feci hasar gordu ve bu da onun endustriyel uretiminde Bati nin daha da gerisinde kalmasina neden oldu Ulusal kaynaklardaki ve altyapidaki kayiplar savas oncesi potansiyelin 30 undan fazlasini olusturuyordu Polonya nin baskenti Varsova en cok harap olmus sehirler arasindaydi 1944 Varsova Ayaklanmasi nin ardindan yuzde 80 den fazlasi yikildi Polonya devleti daha gelismis bati bolgelerini ele gecirdi ve ekonomik olarak daha geri dogu bolgelerini kaybetti Daha 1948 de ilk kez uygulanan ve paramparca olmus hayatlari yeniden insa etmeye yonelik kolektif arzuyla beslenen Plan Trzyletni sirasinda kuresel ve kisi basina dusen endustriyel uretim duzeyi savas oncesi seviyeyi asti Uc Yillik Plan piyasa kapitalizminin unsurlarini koruma geregini ilan eden ve PPR ekonomisti Hilary Minc liderligindeki Merkezi Planlama Ofisi nin calismasiydi Polonya nufusunun yasam standardi onemli olcude iyilesti Sovyet baskisi Polonya hukumetinin 1947 de Amerikan destekli Marshall Plani ni reddetmesine ve 1949 da Sovyetler Birligi hakimiyetindeki Comecon a katilmasina neden oldu Varsova ve diger harap sehirler molozlardan cogunlukla elle temizlendi ve buyuk bir hizla Uc Yillik Planin basarilarindan biri genellikle gerekli insaat malzemelerini saglayan Wroclaw gibi eski Alman sehirleri pahasina yeniden insa edildi Wroclaw Gdansk Szczecin ve diger eski Alman sehirleri de tamamen yeniden insa edildi kaynak belirtilmeli Tarihci Polonya nin cikarlari acisindan yeni Polonya sinirlarinin tamamen avantajli oldugunu ancak muazzam acilar ve aldatici gerekceler pahasina gerceklestigini yazdi Radikal olarak yeni Dogu Avrupa sinirlari muazzam bir siyaset muhendisligi becerisi olusturuyordu ancak komunist propagandanin iddia ettigi gibi cok eski tarihsel belirlemelerden turetilemezdi Komunist iktidarin pekistirilmesi Kizil Ordu Polonya ya girmeden once bile Sovyetler Birligi Polonya nin kendi etki alanina girmesini saglamak icin orgutlu bir guc olarak Bati yanlisi direnisi ortadan kaldirma stratejisi izliyordu 1943 te Katyn katliaminin aciga cikmasinin ardindan Stalin Londra da surgundeki Polonya hukumeti ile iliskileri askiya aldi Subat 1945 teki Yalta Konferansi nda Sovyetler Birligi Polonya Isci Partisi Polska Partia Robotnicza PPR dahil olmak uzere komunistlerin yani sira surgundeki ve Polonya daki Bati yanlisi unsurlardan olusan bir koalisyon hukumetinin kurulmasina ve ardindan ozgur secimlerin gerceklestirilmesine izin vermeyi kabul etti Resmi olarak 22 Temmuz 1944 te yayinlanan Gercekte manifesto Gomulka ve Bierut liderligindeki gec gelen Varsova grubunun Polonyali komunist Moskova grubuna katilmasi nedeniyle Agustos ortasina kadar bitmemisti Savas oncesi Polonya Komunist Partisi 1938 de Stalin in tasfiyelerinde ortadan kaldirildiktan sonra yaklasik bes bin Polonyali komunist Rusya ya getirildi ve olduruldu ve liderligindeki bir grup hayatta kalan 1941 de Moskova daki Sovyetleri yeni bir Polonyali parti kurma ihtiyaci konusunda ikna etti Yeni Polonya Isci Partisi nin cekirdegi Ocak 1942 de Varsova da toplandi ve yukaridaki liderlerin orada oldurulmesi veya tutuklanmasinin ardindan Wladyslaw Gomulka 1943 un sonunda partinin birinci sekreteri olarak ortaya cikti Gomulka Polonya sol hareketinin ulusal geleneginde kendini adamis bir komunistti 1930 larda Rusya ve Ukrayna da egitim alirken yasadigi Sovyet uygulamalarindan nefret ediyordu ancak Sovyetler Birligi ile ittifakin tarihsel gerekliligine ikna olmustu 1938 39 da yasadisi isci orgutlenmesi faaliyetleri nedeniyle Polonya da hapsedildigi icin tasfiyelerden sag cikmis olabilir Alman isgali boyunca Gomulka Polonya da kaldi ve Sovyetler Birligi nde Stalin ve tarafindan Polonya Yurtseverler Birligi etrafinda orgutlenen cevrenin bir parcasi degildi 1945 in Polonya toplumunda Gomulka nin partisi diger siyasi gruplara kiyasla marjinal olarak kucuktu Polonya topraklarinin kurtarilmasi ve Armia Krajowa nin 1944 te gerceklestirdigi nun basarisiz olmasiyla savas sonrasi Polonya ya donusecek olan topraklarin kontrolu Almanlardan Kizil Ordu ya ve Kizil Ordu dan ni Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego PKWN kuran gecti Komite Temmuz 1944 un sonlarindan itibaren Lublin de var olan erken bir hukumetti Polonyali komunistler baslangicta kucuk bir halk destegine sahip olmalarina ragmen yukselen Polonya siyasetinde en etkili yerli faktor haline geldi PKWN nin aksine nin yasal surekliligini kabul etti 6 Eylul 1944 te PKWN sonuclari ulkenin kohne sosyal ve ekonomik yapisini temelden degistirecek olan cok onemli toprak reformu kararnamesini yayinladi Bir milyondan fazla koylu ailesi parsellenmesinden yararlandi Yalta kararlarindan faydalanan komunistler Sovyetlerin Dogu Avrupa yi siki sikiya Sovyetler Birligi nin etkisi altina sokma plani dahilinde Sovyet desteginin avantajlarindan yararlandilar guvenlik hizmetleri gibi onemli devlet daireleri uzerinde kontrol sagladilar guvenlik Polonya esdeger kurumlar gelistirene kadar NKVD nin elindeydi 1944 un sonlarindan baslayarak Varsova Ayaklanmasi nin bastirilmasi ve PKWN nin populist programinin tesvik edilmesinin ardindan surgundeki Londra hukumetinin Polonyalilarin cogunlugu tarafindan giderek daha fazla basarisiz bir girisim olarak goruldu izole edildi ve yeni komunist siyasi ve idari guclere karsi direnis kesin olarak zayifladi Nufus yillarca suren baski ve catismalardan bikmisti ve nda ifade edilen fikirler ve bu fikirlerin ilerici uygulamalari halkin genisleyen destegini topladi Toprak reformunun otesinde PKWN Manifestosu daha fazla radikal mulkiyet degisikligi ongormedi ve endustrinin millilestirilmesinden soz edilmedi Tersine ekonomik iliskiler duzgun bir sekilde duzene girdikce ticari mulkiyetin sahiplerine geri donmesi gerekiyordu 1944 ten itibaren kurtarilmis bolgelerde ilan edilen sloganlara yanit veren isciler mevcut fabrikalari kendiliginden devraldi kurdu ve yeniden insa aktivasyon ve uretimi ustlendi Polonya Halk Cumhuriyeti nin fabrikalara sahip cikmasi ve kendi kurallarini uygulamasi icin hatiri sayilir bir emek mucadelesi ve zorlama gerekliydi PKWN Ocak 1945 ten itibaren Rzad Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej RTRP olarak faaliyet gostermeye basladi Bu hukumete bir olan Edward Osobka Morawski baskanlik ediyordu ancak gibi cogunlukla PHC adina calismayan Sovyet calisanlari olan komunistler kilit mevkilerin cogunu elinde tutuyordu Nisan 1945 te Polonya Sovyet dostluk ve isbirligi anlasmasi imzalandi bu anlasma gelecekteki Batili veya gocmen etkisi veya Polonya daki komunist olmayan siyasi guclerle ic isbirligi olasiliklarini ciddi sekilde sinirladi Ardisik erken donem Sovyet etkisindeki hukumetler Gomulka ve onun Halk Cumhuriyeti tarafindan Ocak 1944 te isgal altindaki Varsova da kurulan secilmemis komunist kontrolundeki parlamentoya ne Krajowa Rada Narodowa KRN bagliydi Komunist hukumet yapilari kendi yari parlamentosu olan ni Rada Jednosci Narodowej RJN olusturan ve giderek daha fazla izole olan surgundeki Polonya hukumeti tarafindan taninmadi kaynak belirtilmeli Yalta anlasmasi Polonya daki tum demokratik ve Nazi karsiti unsurlarin bir hukumet birligini sart kosuyordu Surgundeki Polonya hukumetinin basbakani Stanislaw Mikolajczyk Kasim 1944 te gorevinden istifa etti Yalta sartlarini kabul ettikten sonra Moskova ya gitti ve burada Boleslaw Bierut ile bir ulusal birlik hukumeti seklinde muzakere etti Mikolajczyk surgundeki diger birkac Polonyali liderle birlikte Temmuz 1945 te Polonya ya dondu Yeni Polonya Tymczasowy Rzad Jednosci Narodowej TRJN kadar Polonya hukumeti olarak adlandiriliyordu 28 Haziran 1945 te kuruldu Osobka Morawski basbakan olarak makamini korudu Gomulka birinci Mikolajczyk ikinci basbakan yardimcisi ve tarim bakani oldu Hukumet geciciydi ve Potsdam Konferansi kisa sure sonra duzenli bir hukumet kurulmadan once serbest secimlerin yapilmasi ve kalici bir anayasal sistemin kurulmasi gerektigini ilan etti Komunistlerin baslica rakipleri Polonya Yeralti Devleti nin Mikolajczyk in Polskie Stronnictwo Ludowe PSL ve Bati daki Polonya Silahli Kuvvetleri nin gazileriydi Mikolajczyk in Halk Partisi baslangicta bir koylu olusumu ozellikle pratik oneme sahipti cunku komunistler tarafindan yasal olarak taniniyordu ve bu nedenle siyasi arenada faaliyet gosterebiliyordu Halk Partisi vadedilen secimleri kazanarak komunistlerin iktidari tekellestirmesini engellemek ve nihayetinde piyasa ekonomisine sahip bir parlamenter yonetim kurmak istiyordu Mikolajczyk Sovyetler Birligi ile dost olan bagimsiz bir Polonya devletinin Dogu ile Bati arasinda bir kopru gorevi gormesine izin verilecegini umuyordu Sovyet Kizil Ordusu tarafindan desteklenen ve guvenlik guclerinin kontrolunde olan Sovyet yonelimli partiler ozellikle Gomulka ve Bierut yonetimindeki Polonya Isci Partisi nde yogunlasan gucun cogunu elinde tutuyordu Bierut Sovyetler Birligi nden savas sirasinda ve sonrasinda gelen ve Sovyetler tarafindan empoze edilen Aralik 1945 teki PHC Kongresi sirasinda hizlanan bir surec olan Polonya partisine atananlarin akisini temsil ediyordu Partinin uye sayisi 1945 in baslarinda belki birkac bin iken 1948 de bir milyonun uzerine cikti Sovyet hakimiyetinin bir gostergesi olarak Polonya daki Nazi karsiti yeralti orgutunun onde gelen on alti lideri Haziran 1945 te Siyaset sahnesinden uzaklastirilmalari Yalta anlasmalarinin gerektirdigi demokratik gecis olasiligini ortadan kaldirdi Yanlis ve sacma bir sekilde Nazilerle isbirligi yapmakla suclanan saniklarin davasi Ingiliz ve Amerikali diplomatlar tarafindan protesto edilmeden izlendi Beklenen olum cezalarinin verilmemesi onlari rahatlatti 5 Temmuz 1945 te Buyuk Britanya ve Amerika Birlesik Devletleri Mikolajczyk in istifasinin ardindan gelen Tomasz Arciszewski liderligindeki Londra daki surgundeki hukumeti resmi olarak tanimayi birakti 1945 47 yillarinda Polonya da yaklasik 500 000 Sovyet askeri konuslanmisti 1945 ile 1948 arasinda yaklasik 150 000 Leh Sovyet yetkilileri tarafindan hapsedildi Bircok eski AK uyesi tutuklandi ve idam edildi Mayis 1945 teki PHC Merkez Komitesi Genel Kurulu sirasinda Gomulka kitlelerin Polonyali komunistleri NKVD nin en kotu teskilati olarak gorduklerinden sikayet etti ve Sovyet ordusunun Polonya dan cekilmesinin yuksek bir oncelik oldugunu ilan etti Ancak bu arada savas sonrasi mucadele ve zulumde on binlerce Polonyali oldu ve on binlercesi daha mahkemeler tarafindan uydurma ve keyfi suclamalarla mahkum edildi veya Sovyetler Birligi ne suruldu Polonya daki Sovyet birliklerinin statusu Gecici olarak Polonya da konuslanmis Sovyet kuvvetlerinin yasal statusune iliskin Polonya Sovyet bildirisinin imzalandigi 1956 nin sonlarina kadar yasallastirilmamisti Sovyet kalici olarak Polonya da konuslanacakti kaynak belirtilmeli Hileli secimler Mikolajczyk in yenilgisi ndaki gecit toreni sirasinda paramiliter polis birimi Varsova 9 Haziran 1946 Stalin Yalta Konferansi nda Polonya da serbest secimlerin yapilacagi konusunda soz vermisti Bununla birlikte Gomulka ve Bierut liderligindeki Polonyali komunistler iktidardan vazgecmeye hic niyetleri olmasa da genel halktan aldiklari sinirli destegin de farkindaydilar Bu zorlugun ustesinden gelmek icin 1946 da parlamento secimlerinden once Trzy razy tak olarak bilinen ulusal bir referandum duzenlendi Referandum Senato ulusal endustriler ve bati sinirlari hakkinda oldukca genel ancak siyasi olarak yuklu uc sorudan olusuyordu Polonya daki komunist girisimlerin popularitesini kontrol etmek ve desteklemek icin duzenlenmisti O donemde onemli partilerin cogu solcu ya da merkezci oldugundan ve uc secenegi de kolayca onaylayabileceginden Mikolajczyk in Polonya Halk Partisi PSL hukumet bloguyla birlesiyormus gibi gorunmemek icin destekcilerinden birinci soruya Senatonun kaldirilmasina karsi cikmalarini istedi Komunistler Uc Kez Evet oyu verdi PSL tarafindan yeniden olusturulan kismi sonuclar komunist tarafin ilk soruda cok az destekle karsilandigini gosterdi Bununla birlikte secim sahtekarligi ve tehditler ile golgelenmis bir kampanyanin ardindan komunistler her uc soruda da buyuk cogunlugu elde ederek sanayinin millilestirilmesine genel olarak ekonomik faaliyetin devlet kontrolune gecmesine ve tek kamarali bir ulusal parlamentonun Sejm kurulmasina yol acti Komunistler ozellikle onde gelen muhalefet partisi olan Mikolajczyk in PSL sini bastirarak komunist olmayan dusmanlarinin haklarini kademeli olarak ellerinden alarak iktidari pekistirdiler Yaygin olarak duyurulan bazi vakalarda aralarinda Auschwitz direnisinin organizatoru Witold Pilecki nin de bulundugu dusman olarak algilanan kisiler uydurma suclamalarla olum cezasina carptirildi Armia Krajowa ve Ulusal Birlik Konseyi liderleri zulum gordu Bircok direnis savascisi yargisiz infaz edildi veya surgune gonderildi Muhalefet uyeleri de idari yollarla taciz edildi Eski Nazi karsiti ve kolluk kuvvetleri tarafindan devam eden zulum ormanlarda tutsa da UB Guvenlik Bakanligi olarak bilinir NKVD ve Kizil Ordu nun eylemleri istikrarli bir sekilde partizanlarin sayilarini azaltti Temmuz 1945 teki aftan sonra radikal bir sekilde azaldi ve sonra giderek zayifladi 1946 ya kadar tum sagci partiler yasaklandi ve 1947 de yalnizca Polonya Isci Partisi ve solcu muttefiklerini iceren yeni bir hukumet yanlisi kuruldu 19 Ocak 1947 de oncelikle PPR ile muttefik adaylarin ve Polonya Halk Partisi nden potansiyel olarak siyasi acidan guclu bir muhalefetin yer aldigi yapildi Ancak PSL nin gucu ve rolu hukumet kontrolu ve zulmu nedeniyle zaten ciddi sekilde tehlikeye atilmisti Secim sonuclari Stalin tarafindan blogu oylarin 80 ini alan komunistlerin lehine olacak sekilde ayarlandi Ingiliz ve Amerikan hukumetleri bunu Yalta ve Potsdam anlasmalarini acikca ihlal ettigi icin protesto etti Hileli secimler Polonya siyasetindeki cok partili sistemi fiilen sona erdirdi Referandum kostumlu provasinin ardindan bu kez oy sahtekarligi cok daha iyi gizlenerek cesitli bicim ve asamalara yayildi ve bunun gercek boyutu hala bilinmiyor Tum baski ve manipulasyonlara ragmen secimi denetlemekle gorevli bir NKVD albayi Stalin e oylarin ulke capinda yaklasik 50 sinin rejimin Demokratik Bloku na verildigini bildirdi Yeni Sejm de 444 koltugun 27 si Stanislaw Mikolajczyk in ne verildi Mikolajczyk sonuclarin sahte oldugunu beyan ettikten sonra tutuklanmakla veya beteriyle tehdit edildi ve Ekim 1947 de ABD Buyukelciligi nin yardimiyla ulkeden kacti diger muhalefet liderleri de ulkeden ayrildi Subat ayinda yeni Sejm olusturdu Sonraki iki yil boyunca komunistler Polonya da siyasi gucu tekellerine aldilar Polonya Birlesik Isci Partisi ve yonetimi Polonya Birlesik Isci Partisi logosu Sovyetlestirme ve Stalinizm donemi basladiginda PZPR birlesmis olmaktan cok uzakti Komunistler arasindaki en onemli bolunme PPS ile birlesmeden once Stalinistler Gomulka yi PPR nin en ust makamindan atip yerel komunist hizbini bastirdiginda meydana geldi PZPR farkli gorus ve yontemleri benimseyen ve Polonya devletinin farkli derecelerde Sovyetler Birligi nden farkliligini ve bagimsizligini arayan birkac fraksiyona bolundu Resmi ideoloji olan Marksizm Leninizm Polonya icin yeniyken komunist rejim bircok psikolojik ve pratik acidan onemli yollarla Ulusal Demokrasi ve 19 yuzyil bolucu gucleriyle isbirligi gelenekleri de dahil olmak uzere gecmis Polonya yonetici cevrelerinin ilkelerini yontemlerini ve tavirlarini surdurdu Polonya nin Sovyet Blogu nun bir uyesi olmasiyla birlikte partinin guc ve reform arayislari Sovyetler Birligi yoneticilerinin dayattigi kisitlamalar ve sinirlar ulusal bagimsizliginin ve ozgurluklerinin olmadiginin bilincinde olan Polonya toplumunun kuskun tavri ve parti yoneticilerinin hem halk desteginin olmamasi hem de Sovyet tepkisi nedeniyle Sovyet ittifakinin gerekliliklerine uymayi biraktiklarinda konumlarinin sona erecegini anlamalariyla kalici olarak engellendi Polonya nin siyasi tarihi Sovyetlerin ve Polonyali komunistlerin karsilikli bagimliligi tarafindan yonetildi Nomenklatura siyasi seckinleri bu donemde gelisti Bu seckinler iktidar partisi yapisinda merkezi ve yerel yonetimin tum subelerinde ve her turlu kurumdaki liderler mudurler ve yoneticilerden olusuyordu Nomenklatura uyeleri parti tarafindan atanir ve ornegin ekonomik kalkinma endustri yonetimi veya egitim gibi kamu yasaminin tum alanlarinda siyasi kontrol uygulardi Parti icin ayricalikli nomenklatura katmani ideolojik olarak guvenilir ve baska turlu kalifiye olan kisilerin uygun sekilde yerlestirilmesini saglamak icin surduruldu ancak revizyonist muhalifler ve daha sonra bu sistemi merkezi siyasi burokrasinin kendi iyiligi icin bir sinif diktatorlugu olarak tanimladilar Polonya halki aile apartmani insasi cocuk bakimi isci tatilleri ve tatil koyleri saglik hizmetleri ve tam istihdam politikalari dahil olmak uzere komunist hukumetin bircok sosyal girisimini genis capta onayladi ancak nomenklatura ve guvenlik hizmetlerine verilen ozel ayricaliklardan hoslanmadilar Stalinist donem 1948 1956 Olum cezasina carptirilan ve Mayis 1948 de idam edilen Yuzbasi Witold Pilecki nin gostermelik durusmasiGomulka nin kaldirilmasi Stalinist baskilar Diger Dogu Bloku ulkelerinde oldugu gibi 1948 den sonra Polonya da da milliyetci veya diger egilimlerle suclanan komunist yetkililere karsi Sovyet tarzi bir siyasi tasfiye yasandi Polonya da gonulsuz tasfiye Mayis 1950 den itibaren Marian Spychalski nin ve Stalin in olumunden bes ay sonra nin tutuklanip hapse atilmasini iceriyordu Eylul 1948 de Stalin in PPR uzerindeki dogrudan kontrolune karsi cikan Wladyslaw Gomulka kendisi gibi savasi Polonya da geciren bir grup komunist liderle birlikte ideolojik olarak Leninizm den ayrilmakla suclandi ve partinin genel sekreterlik gorevinden ihrac edildi Sagci milliyetci sapmalarla suclanan Gomulka gercekten de geleneklerini vurgulamis ve Rosa Luxemburg un SDKPiL partisini Polonya nin ulusal amaclarini kucumsedigi icin ciddi sekilde elestirmisti Daha sinsi bir sekilde Sovyetler Gomulka nin Sovyet karsiti bir uluslararasi komploya katildigini iddia etti Boleslaw Bierut un emrini takiben Gomulka Agustos 1951 in baslarinda MBP tarafindan tutuklandi ve Sovyetlerin talep ettigi sekilde ve tarafindan sorguya cekildi Gomulka Bierut Jakub Berman ve Stalin in diger ortaklarinin rejimi altinda zulum goren diger komunistlerin aksine fiziksel iskenceye maruz kalmadi Sorgu sirasinda savunmasini meydan okurcasina yapti yargilanirsa gercegin tamamini ifsa etmekle tehdit etti ve boyun egmedi Gomulka boylece tipik bir gostermelik durusma yapilmadan hapse atildi Aralik 1954 te serbest birakildi Bierut PPR ve ardindan PZPR lideri olarak Gomulka nin yerini aldi Gomulka Polonyali yoldaslari tarafindan ellerinden geldigince korunmaya devam etti ve meydan okumasinin kaydi 1956 da Polonya partisinin kendini yeniden ortaya koymalari icin bir firsat oldugunda ise yaradi Stalinist hukumet savas zamani gruplarindan ve Sovyetler Birligi nde Stalin altinda faaliyet gosteren Polonya Yurtseverler Birligi gibi orgutlerden gelen Polonyali komunistler tarafindan kontrol ediliyordu Bu donemin liderleri arasinda ve vardi Artik Polonya da devletin Sovyet yanlisi politikasinin bir garantisi olarak hukumetin ve devlet guvenliginin her koluna yerlestirilen MBP ve Sovyet danismanlarinin yardimiyla siyasi olarak aktif ve lehte kalanlar ulkeyi yonetiyordu Bu danismanlarin en onemlisi 1949 dan 1956 ya kadar Polonya nin savunma bakani Sovyetler Birligi Maresali ve savas kahramani olan Konstantin Rokossovski Konstanty Rokossowski idi Savas sonrasi bir aradan sonra zorunlu askerlik uygulamasi baslatildi ve Polonya ordusu kisa surede 400 000 kisilik kalici boyutuna ulasti Baslangicta Stalin in Sarayi olarak adlandirilan Varsova daki Kultur ve Bilim Sarayi Sovyet lideri Josef Stalin in tartismali bir hediyesiydi Guvenlik Departmani UB dahil olmak uzere Sovyet tarzi gizli polis 1953 itibariyla yaklasik 32 000 ajanlik bir boyuta ulasti Stalinist donemdeki zirvesinde her 800 Polonya vatandasina bir UB ajani dusuyordu MBP ayrica Ic Guvenlik Birlikleri Sivil Milisler sinir muhafizlari hapishane personeli ve ozel eylemler icin kullanilan paramiliter polis dan 100 000 den fazla uyeye sahip sorumluydu ORMO 1944 45 teki iktidar boslugundaki suc patlamasina kendiliginden bir tepki olan halkin oz savunma cabalarindan ortaya cikti Subat 1946 da PHC gorunuste suc kontrolu amacli gonullu ORMO yapisini yaratarak bu yurttas milis hareketini yonlendirdi ve resmilestirdi Cogunlukla Stalin in sagliginda savcilar ve yargiclar ile Kamu Guvenligi Bakanligi ve gorevlileri uluslararasi hukuk tarafindan insanliga karsi suclar ve barisa karsi suclar olarak taninan eylemlerde bulundular Bir ornek resmi aftan ve kimliklerini gonullu olarak ifsa ettikten sonra Nazi karsiti direnisin eski katilimcilari olan WiN orgutu uyelerinin 1951 de Varsova daki Savas sonrasi Polonya ordusu istihbarati ve polisi 1956 ya kadar ile Polonya da gorev yapan NKVD subaylarindan olusuyordu 1950 lerin basinda toplu tutuklamalar devam etti Ekim 1950 deki sozde K Operasyonu nda bir gecede 5 000 kisi tutuklandi 1952 yili boyunca toplam 21 000 den fazla kisi tutuklandi Resmi verilere gore 1952 nin ikinci yarisinda 49 500 siyasi tutuklu tutuluyordu Eski Ic Ordu komutani Stalin in olumunden hemen once Subat 1953 te idam edilmeden once Sovyetler Birligi ve Polonya da yillarca acimasiz zulme maruz kaldi Hem Sovyet hem de yerel Stalinistlere karsi direnis yalnizca genel nufus arasinda degil ayni zamanda PZPR saflarinda da yaygindi ve bu baskici sistemin Polonya daki hasarini diger Dogu Bloku ulkelerine kiyasla cok azaltti e gore 1947 den sonra siyasi siddet yaygin degildi Kismen mulk musaderesine tabi tutulan Kilise buyuk olcude dokunulmadan kaldi onemli olcude marjinalize edilen entelijansiya gelecekteki reformlari etkileme potansiyelini korudu koyluler toplu kolektiflestirmeden kacindi ve ozel kuruluslarin kalintilari varligini surdurdu 1953 te Stalin in olumu ile 1956 arasinda kademeli bir liberallesme gerceklesti Millilestirme ve merkezi planli ekonomi Guller Caddesi Subat 1948 de Marksist bir iktisatci olan Sanayi Bakani Hilary Minc Polonya Merkezi Planlama Ofisini bir burjuva kalintisi olarak elestirdi ofis kaldirildi ve Polonya Stalinist ekonomisi dogdu Baskan Bierut Basbakan Cyrankiewicz ve Minc in baskanlik ettigi hukumet kapsamli bir ekonomik reform ve ulusal yeniden insa programi baslatti Polonya rejimin 1948 e kadar surdurdugu demokrasi ve kismi piyasa ekonomisi gorunumu yerine Sovyet halk cumhuriyeti modeli ve merkezi olarak planlanmis komuta ekonomisi ile uyumlu hale getirildi Kamulastirma ve toprak reformundan sonra sanayinin bankacilik sektorunun ve kirsal mulkiyetin mulkiyet iliskileri temelden degisti Esitlikcilik adina uygulanan degisiklikler genis toplumsal onay ve destek gordu Polonya ekonomisinin yapisi 1940 larin sonlarinda ve 1950 lerin baslarinda kuruldu Sovyet tarzi planlama 1950 deki ile basladi Plan agir sanayinin hizli gelisimine hizlandirilmis sanayilesme Kore Savasi nin patlak vermesinden sonra Sovyet askeri talepleri tarafindan yonlendirilen ve iptal edilen bircok tuketici odakli yatirim pahasina ve nihayetinde basarisiz tarimin kolektiflestirilmesine odaklandi Ana projeler arasinda her ikisi de 1950 lerin basinda Krakow yakinlarinda sifirdan insa edilen ve onu destekleyen ve kisa bir sure sonra Krakow un bir parcasi olan sosyalist sehir Nowa Huta Yeni Celik Fabrikasi vardi daha yoksul koylulere yeniden dagitildi ancak muteakip kolektiflestirme icin topraklari ciftcilerden geri alma girisimleri genis bir kizginlikla karsilasti olarak bilinen olayda ozel ticaret ve sanayi millilestirildi Birkac yil icinde cogu ozel dukkan ortadan kayboldu Rejim bir giristi kuruldu ancak bu degisimin hizi diger Sovyet uydularindan daha yavasti Polonya bireysel koylulerin tarima hakim olmaya devam edecegi tek Dogu Bloku ulkesi olarak kaldi Ocak 1948 de baslatilan bir Sovyet Polonya ticaret anlasmasi Polonya nin gelecekteki dis ticaret ve ekonomik isbirliginin baskin yonunu belirledi 1948 de Amerika Birlesik Devletleri savas sonrasi Avrupa nin yeniden insasina yardimci olmak ve boylece orada daha fazla siyasi guc kazanmak amaciyla Marshall Plani girisimini duyurdu Plana katilma fikrini baslangicta memnuniyetle karsilasa da Polonya hukumeti Moskova nin baskisi altinda Amerikan teklifini reddetti Ayrica Dogu Almanya daki 1953 Ayaklanmasi nin ardindan Polonya Sovyetler Birligi tarafindan Almanya dan tazminat talebinden vazgecmeye zorlandi ve sonuc olarak Almanya ne Polonya devletine ne de Polonya vatandaslarina savasin verdigi zarar icin onemli bir tazminat odemedi Polonya tazminatini Alman nufusunun geride biraktigi arazi ve mulk seklinde aldi kaynak belirtilmeli Amerikan yardiminin olmamasina ragmen Polonya da dahil olmak uzere Dogu Avrupa nin komuta ekonomileri Bati Avrupa nin yonlendirdigi piyasa ekonomisi ile tarihsel olarak var olan refah ucurumunu kapatmada bazi ilerlemeler kaydetti Sermaye birikimi nedeniyle Polonya nin reel olarak 76 nin uzerinde artti ve 1947 ile 1950 arasinda tarimsal ve endustriyel uretim iki kattan fazla artti Koyluler goc edip sehirlerde yasayan isci sinifina donustukce 1946 ile 1955 arasinda 1 8 milyon kisiden olusuyordu ve ulke hizli bir kentlesme doneminden gecerken sehirlerin toplam nufusu 3 1 milyon artti ekonomik gecis ve sanayilesmeye buyuk toplumsal donusumler eslik etti ve bunlari mumkun kildi c1 Ucuz isgucu akisi ve Sovyet pazarinin mevcudiyeti dusuk uretkenlige ve yeni teknolojilere yapilan yetersiz yatirima ragmen kaynak birikimini kolaylastirdi Dogu Avrupa nin merkezi olarak planlanmis sosyalist ekonomileri savas sonrasi yillarda buyume acisindan Bati dan nispeten daha iyiydi ancak daha sonra ozellikle 1973 petrol krizinden sonra ekonomik zarar gordu Ancak daha onceki endustriyel dinamiklerin neden oldugu yasam standartlarindaki artis Bati dakiyle kiyaslanamazdi Reformlar direnis ve Destalinizasyonun baslangici Oder Neisse hattini bir baris siniri olarak kuran nin anisina devlet baskanlari Wilhelm Pieck Dogu Almanya ve Boleslaw Bierut un Polonya yer aldigi 1951 tarihli Dogu Alman pulu Son Polonya Sovyet toprak degisimi 1951 de gerceklesti Sinir boyundaki yaklasik 480 km2 likarazi Polonya ve Sovyetler Birligi arasinda degis tokus edildi Temmuz 1952 de ilan edildi ve devlet resmi olarak Polonya Halk Cumhuriyeti PRL oldu Garanti edilen anayasal haklar arasinda evrensel ucretsiz saglik hizmeti de vardi Devlete ait buyuk isletmeler calisanlara 1970 lerde azalmaya baslayan barinma spor tesisleri ve hastaneler dahil olmak uzere genis bir yelpazede sosyal yardim ve bos zaman etkinlikleri sagladi 1950 lerin basinda Stalinist rejim gerceklestirdi Herkes icin ucretsiz ve zorunlu okul egitimi programi ve ucretsiz yuksekogrenim kurumlarinin kurulmasi halk icinde buyuk destek gordu Komunistler hangi gerceklerin ve yorumlarin ogretilecegini gozden gecirdiler tarih ve diger bilimler tarafindan onaylanan Marksist gorusleri takip etmek zorundaydi 1951 53 yillari arasinda rejim tarafindan gerici olarak algilanan cok sayida savas oncesi profesor universitelerden ihrac edildi Sanat ve sanatcilar uzerindeki devlet kontrolu derinlestirildi Sovyet tarzi sosyalist gercekcilik 1949 dan sonra otoriteler tarafindan kabul edilen tek formul haline geldi Sanat ve edebiyat eserlerinin cogu temsil etmek ya da onun gorusleri dogrultusunda olmak zorundaydi Ayrica bakiniz kaynak belirtilmeli Reformlar genellikle nufusun onemli bir kismi icin rahatlama getirdi II Dunya Savasi ndan sonra bircok insan gorece normal yasamin geri donmesi karsiliginda komunist yonetimi kabul etmeye istekliydi yuz binlerce kisi komunist partiye katildi ve rejimi aktif olarak destekledi Bununla birlikte gizli halk hosnutsuzlugu devam etti ve bircok Polonyali istifa eden isbirligi tutumunu benimsedi Armia Krajowa unsurlarindan ve ozellikle den ortaya cikan orgutu gibi digerleri ise Polonya yi ozgurlestirecek bir III Dunya Savasi umuduyla komunistlere aktif olarak karsi ciktilar 1945 ve deki aflar sirasinda teslim olmustu ancak gizli polisin acimasiz baskilari devam etti ve bazilari 1950 lere kadar savasti d Komunistler ne zulmederek bircok Polonyaliyi kendilerine daha da yabancilastirdi 1947 de kurulan ve eski savas oncesi aktivist liderligindeki Katolik hareketini bolmeye ve komunist yonetime dost isbirlikci bir kiliseyi tesvik etmeye calisti PAX Katolik kamuoyunu sekillendirmede cok ilerlemedi ancak cok sayida kitap ve resmi olarak onaylanmis gunluk Katolik basini yayinladi 1953 te Kardinal hukumetle uzlasmaya istekli olmasina ragmen ev hapsine alindi 1950 lerin baslarinda dine karsi yuruttugu savas yuzlerce dindar sahsin tutuklanmasina ve kovusturulmasina yol acti ve sonuclandi Ayrica bakiniz 1952 Anayasasi her turlu demokratik hak ve ozgurlugu kagit uzerinde guvence altina aliyordu Gercekte ulke anayasada belirtilen tum hukumet kurumlarini denetlemek icin kendi kurallarini ve uygulamalarini kullanan Polonya Birlesik Isci Partisi tarafindan anayasa disi olarak kontrol ediliyordu Polonya Cumhurbaskanligi makaminin yerini kolektif Danistay aldi ancak partinin birinci sekreteri Bierut Polonya nin etkin lideri olmaya devam etti Gelecekte demokratik hukumlere sahip bir anayasanin varligi muhalefete yasal bir arac ve rejimi baski altina almak icin bir yol saglayacakti kaynak belirtilmeli Stalin 1953 te oldu ve bunu Polonya da kismi bir cozulme izledi Nikita Kruscev Sovyetler Birligi Komunist Partisi nin genel sekreteri oldu PZPR nin Ikinci Kongresi Mart 1954 te muzakere edildi Daha once Bierut tarafindan basbakan makamindan alinan Cyrankiewicz yeniden basbakan oldu Aralik 1970 e kadar bu mevkide kalmaya devam etti Alti Yillik Plan populer tuketim icin urunlerin uretimini artiracak sekilde ayarlandi Kongrede bulunan Kruscev Bierut a iyi bir komunist olan Gomulka nin devam eden tutuklulugunun nedenlerini sordu Bierut Gomulka nin hapsedilmesi hakkinda ozel bir bilgisi olmadigini soyledi Bir yetkilisi olan nun Bati ya kacmasinin ve ifsalarinin ardindan Aralik 1954 te kaldirildi Gomulka ve arkadaslari hapisten cikarildi ve sansur biraz gevsetildi Yasaklara gogus geren iki onemli sureli yayin Po prostu Basitce ve Nowa Kultura Yeni Kultur idi Po prostu kapatildi ve savunuculari Gomulka nin iktidara gelmesinden sadece bir yil sonra Ekim 1957 de acimasizca pasiflestirildi 1955 in baslarindan itibaren Polonya basini Stalinist yakin gecmisi elestirmekle ve eski sosyal demokrat Marksizm ve ulusal bagimsizlik ovmekle mesgul oldu Siyasi tartisma kulupleri ulke capinda yukselisteydi partinin kendisi de sosyal demokrat yonde ilerliyor gibi gorunuyordu Partiye sosyal adalete bagliliklari nedeniyle katilan solcu aydinlar sosyal demokrat istikamette daha kararli bir sekilde ilerliyorlardi ve kisa surede Polonya daki revizyonizm hareketini dogurdular Subat 1956 da Kruscev Sovyetler Birligi Komunist Partisi nin 20 Kongresinde Stalin in kisilik kultunu kinadi ve bir reform rotasi baslatti Resmi Sovyet ideolojisinin Stalinizmden arindirilmasi Polonya nin asiri Stalinist yandaslarini zor durumda birakti Dogu Blokunda hem aydinlar hem de isciler arasinda huzursuzluk ve reform ve degisim arzusu su yuzune cikmaya baslarken Stalin in muttefiki olan Bierut un Mart 1956 da Moskova da olmesi Sovyet partisinin kongresine katiliyordu PZPN icerisindeki mevcut bolunmeyi siddetlendirdi Mart ayinda Bierut un yerine genel sekreter olarak gecti 20 Kongre Polonya nin siyasi ve ekonomik yasaminin kismi demokratiklesmesine de ilham verirken Ochab endustriyel ademi merkeziyetciligi tesvik etmeyi ve yasam standartlarini iyilestirmeyi amaclayan reformlar yapti Guvenlik ajanlarinin sayisi 22 azaltildi Yaygin bir af ile tum ulke genelinde 35 000 tutuklu serbest birakildi Siyasi nedenlerle hapsedilen 9 000 kisinin ise tamami serbest birakildi Jakub Berman ve gibi kati Stalinistler iktidardan uzaklastirildi bazilari da tutuklandi Mayis ayinda Gomulka nin karariyla gorevden alinan Berman hicbir zaman yargilanmadi Stalinist suclarin birkac faili yargilandi ve hapis cezalarina carptirildi Sorumlulari suclamak ve tum guvenlik aygitlarini dogrulamak icin cok daha genis bir plan savcilar tarafindan resmen sunuldu ancak eylem esi gibi Stalinist zulmun kurbanlari arasinda sayilan Gomulka tarafindan onaylanmadi Gomulka bazi tasfiyeler ve reformlar gerceklestirdi ancak artik kendi kontrolu altinda olan guvenlik sistemini genis kapsamli resmi kovusturmalarla istikrarsizlastirmak istemedi Gomulka nin sosyalizme giden yolu 1956 1970 Polonya Ekimi Wladyslaw Gomulka 28 Haziran 1956 dan itibaren sanayi sehri Poznan daki isciler defalarca ama nafile bir sekilde yetkililere mudahale etmeleri ve kotulesen durumlarini iyilestirmeleri icin dilekce verdi maaslarin dusurulmesine ve degisen calisma kosullarina yanit olarak greve gittiler ve isyan cikardilar gosterileri sehir capinda buyuk bir protestoya donustu 16 tank 2 zirhli personel tasiyici ve 30 arac yerel bir askeri komutan tarafindan karsi karsiya getirildi Bazilari yerel yonetim binalarina da giren protestocular tarafindan ele gecirildi Iki gun suren catismalarda 57 kisi oldu ve birkac yuz kisi yaralandi Birkac buyuk askeri olusum olay yerine girdi ancak ordunun rolu esas olarak ve eylemlerini desteklemekti a Poznan radyo istasyonunda Basbakan Cyrankiewicz genis capta duyurulan konusmasinda isyancilari uyardi ve tehdit etti halkin yonetimine karsi elini kaldirmaya curet eden emin olabilir ki yetkililer onun elini kesecek Kargasalar sirasinda ve sonrasinda resmi olarak gozaltina alinan 746 kisinin neredeyse 80 i isciydi Yetkililer olaylarin Batili ya da anti komunist yeralti merkezlerinin onceden tasarlanmis bir kiskirtma ve mudahalesi oldugu iddiasini ortaya cikarmak icin bir sorusturma baslatti Bu cabalar basarisiz oldu ve olaylarin kendiliginden ortaya ciktigi ve yerel olarak desteklendigi kesfedildi Poznan isyaninin kalici etkisi Polonya komunist partisi icinde ve onun Moskova ile iliskisinde daha derin ve daha liberal bir yeniden duzenlemeye neden olmasiydi Temmuz 1956 da toplanan protestolar ve siddetle derinden sarsilan Merkez Komite nin 7 Genel Kurulu isimlerini toplandiklari yerlerden alan sert yanli ve reformist fraksiyonlari olarak iki gruba ayrildi Natolin fraksiyonu Stalin in Yahudi koruyucularinin gorevden alinmasini savunan ancak kendileri de Stalinist sempati besleyen Zenon Kliszko ve dahil olmak uzere buyuk olcude ordu ve devlet guvenligindeki komunist yetkililerden olusuyordu Pulawy fraksiyonundaki cogu ise simdi liberal reformcular ve Gomulka nin iktidara donusunun destekcileri olan eski Stalinist fanatikler ve Gomulka nin eski dusmanlariydi Rejim son karisikliklara yanit olarak uzlasmaya yoneldi Poznan li isciler icin ucret artislari ve diger reformlar aciklandi Parti icinde ve aydinlar arasinda Stalinist sistemde daha genis reform talepleri daha yaygin ve yogun hale geliyordu olarak bilinen donemde yeni bir liderlige ihtiyac duyuldugunu fark eden Politburo hapisten saliverilen ve partiye geri donen Gomulka yi secti ve Merkez Komite nin 8 Genel Kurulu onu Sovyet onayi olmadan PZPR nin yeni genel sekreteri olarak secti Daha sonra Gomulka Sovyet liderlerini Polonya daki Sovyet etkisini koruyacagina ikna etti Gomulka nin yukselisinden once supheli Sovyet askeri hareketleri ve Polonya partisindeki karisikliga tanik olmak ve etkilemek icin Varsova ya ucan Kruscev liderligindeki Sovyet ust duzey delegasyonunun gelisi gerceklesmisti Bazen catismali karsilasmalar ve muzakerelerden sonra kisa sure sonra Moskova ya donduler ve Sovyet lideri 21 Ekim de Polonya ya silahli mudahale fikrinden vazgecilmesi gerektigini duyurdu Bu konum Sovyetlerin yeni Polonya liderligini rahat birakmasini talep eden komunist Cin in baskisiyla guclendirildi 21 Ekim de Varsova da Gomulka nin iktidara donusu tamamlandi ve Polonya da ulusal komunizm cagina basladi Gomulka Stalinizmi ortadan kaldirma sozu verdi ve kabul konusmasinda kulaga sosyal demokrasi gibi gelen cok sayida reformist fikir one surerek solcu revizyonistlere ve Polonya toplumundaki digerlerine komunist devletin her seye ragmen reforme edilebilir olduguna dair umut verdi Revizyonistler kisa bir sure once Poznan da yenilen isci hareketini temsil etmeye can atiyorlardi Ana hedefleri devlet isletmelerinde siyasi ozgurluk ve ozyonetimdi Bununla birlikte Dogu Avrupa daki Sovyet etkisinin sonu gorunurde degildi 14 Mayis 1955 te daha once kurulan NATO ya karsi koymak icin Polonya nin baskentinde Varsova Pakti imzalandi gorev yapan bircok Sovyet subayi gorevden alindi ancak cok az sayida Stalinist yetkili Bierut doneminin baskilarindan yargilandi Pulawy fraksiyonu cogu Yahudi olan Stalinist yetkililerin toplu yargilamalarinin Yahudilere karsi dusmanligi kiskirtacagini savundu Konstantin Rokossovski ve diger Sovyet danismanlari evlerine gonderildi ve Polonya komunist kurumu ve sistemi daha bagimsiz bir yonelim aldi Jeopolitik gerceklerin bilincinde olan Gomulka ve hicbir acik Sovyet karsiti eyleme izin verilmeyecegini kabul etti Bununla birlikte Polonya Sovyet iliskilerini resmilestirdi ve Aralik 1956 da imzalanan bir Sovyet muttefik devlet askeri isbirligi anlasmasi icin benzeri gorulmemis bir anlasma yapti ve Sovyet kuvvetlerinin Polonya da konuslandirilmasinin Polonya devletinin egemenligini hicbir sekilde ihlal edemeyecegini ve Polonya Halk Cumhuriyeti nin ic islerine karismalarina yol acamayacagini bildirdi Boylece Polonya 1956 Macar Ayaklanmasi ni ezen turden bir Sovyet silahli mudahalesi riskinden kurtuldu Gomulka Sovyetleri kendi ic hareket alani icin kariyeri boyunca sadik destegiyle odullendirdi Birlesmis Milletler deki Polonya delegasyonu Kasim 1956 da Sovyetlerin Macaristan a mudahalesini kinayan oylamada cekimser oy kullanarak bir baskaldirida bulundu Leszek Kolakowski ve gibi cogu savas oncesi ilgili olan bazi tarafindan Polonya tarihi ile Marksist ideoloji arasinda bir kopru olusturmak ve belirli bir bicimi gelistirmek icin tekrarlanan girisimler oldu Bu tur cabalar rejimin Sovyet parti cizgisinden cok fazla saptigi icin Sovyetler Birligi nin gazabini riske atma konusundaki isteksizligi nedeniyle bastirildi Onde gelen bir revizyonist olan Kolakowski 1957 de Gomulka tarafindan sozlu saldiriya ugradi partiden ihrac edildi ve 1968 de goc etmek zorunda kaldi Diger taninmis revizyonistler arasinda Zygmunt Bauman ve vardi PZPR muesses nizami onlari sosyalist taklidi yapan kapitalist sosyal demokrasinin gercek destekcileri olarak gordu Kampanya vaatlerinin kucultulmesi Polonya Birlesik Isci Partisi nin 1963 te duzenlenen dorduncu kongresi Polonya Gomulka nin iktidara yukselisini rahatlayarak karsiladi Gomulka polis terorune son verme daha fazla entelektuel ve dinsel ozgurluk daha yuksek ucretler ve kolektiflestirmenin tersine cevrilmesi sozu verdi ve bir dereceye kadar da bu vaatleri yerine getirdi Tuketim mallarinin uretimi biraz artti Parti seckinlerinin yani sira akademik ve edebi entelijensiya daha fazla ozgurluk ve onemli kazanimlar yasadi bunu seckin kamusal yasamin belirli bir cesitliligi ve yeniden canlanmasi olarak hissettiler Bir muhalif tartisma grubu olan pl 1962 ye kadar ayakta kaldi Kolektif topluluk ifadesinin diger bicimleri ve yasal olarak guvence altina alinmis bir akademik ozerklik 1958 yuksek ogrenim yasasina dayali olarak kadar surdu Izin verilen akademik soylemler 1956 da kendiliginden olusan ozyonetim konseylerinin etkisiz hale getirilmesi ve 1958 de partinin kontrolu altina alinan iscilere uygulanan muameleyle bariz bir tezat olusturuyordu Komunist donemde resmi ideolojideki sinifsal rolleri ve liderligin duyarliliklari nedeniyle isciler bagimsiz siyasete girmekten veya alenen baski uygulamaktan kacinmalari kosuluyla bir miktar nufuza ve ekonomik cikarlarinin bir dereceye kadar korunmasina sahipti Sejm 1957 de Ekonomik Konsey i olusturdugunda ekonomik reform girisiminde bulunuldu Konsey onde gelen ekonomistler olan Oskar R Lange Michal Kalecki ve den olusuyordu Planin hedeflerini gerceklestirmelerini kolaylastirmak icin isletmelere daha fazla ozyonetim ve daha bagimsiz karar verme yetenegi verilmesiyle baslayan bir piyasa reformu onerdiler Ancak onerilen ekonomik iyilestirmeler planin yaraticilarinin kendilerine hakim olmalarina ragmen o zamanlar zorunlu olan kati merkezi ekonomik komuta sistemiyle uyumlu degildi ve reform cabalari bosa cikti Ekim 1957 de Polonya Disisleri Bakani Adam Rapacki Polonya Bati Almanya Dogu Almanya ve Cekoslovakya topraklarini icerecek bir onerdi Agustos 1961 de tamamlanan Berlin Duvari Avrupa nin ayrimini saglamlastirdi 1948 71 arasinda Polonya hukumeti bir dizi Bati Avrupa ulkesi Nazi Almanyasi nin muttefiki sayilanlar haric Kanada ve Amerika Birlesik Devletleri ile tazminat anlasmalari imzaladi Anlasmalar savas olaylari ve muteakip millilestirme sonucunda ilgili ulkelerin vatandaslarinin ve firmalarinin ugradiklari zararlarin tazmini ile ilgiliydi ABD ile anlasma Agustos 1959 da Baskan Yardimcisi Richard Nixon in Polonya ya yaptigi ziyareti ve Gomulka ile yaptigi gorusmeleri takiben yapildi Anlasma 1960 yilinda imzalandi ve kararlastirilan miktar Polonya hukumeti tarafindan yirmi taksitle odendi Boylece ABD hukumeti ABD vatandaslari tarafindan acilan iddialardan kaynaklanan tazminatlarin sorumlulugunu ustlendi Ilk reform dalgasindan sonra Gomulka rejimi vaatlerinden geri adim atmaya basladi Kitle iletisim araclari ve universiteler uzerindeki kontrol kademeli olarak sikilastirildi ve partinin daha genc ve daha reformist uyelerinin bircogu partiden atildi 200 000 den fazla uye 1958 de PZPR uyeliginin dogrulanmasini ustlendiginde tasfiye edilmisti 1956 nin reform vadeden Gomulka si 1960 larin otoriter Gomulka sina donustu Polonya bu on yilda goreli bir istikrar donemi yasamasina ragmen Polonya Ekimi idealizmi gozden kayboldu Merkez Komite nin 1963 te yapilan XIII Genel Kurulunda alinan kararlar Ekim sonrasi serbestlesme doneminin kesin olarak sona ermesi anlamina geliyordu Yeri yavas yavas Gomulka nin kendi halki tarafinda alinan Gomulka nin taktiksel muttefikleri olan Pulawy fraksiyonunun olumu onde gelen Yahudi politikaci Roman Zambrowski Politburo dan cikarildiginda barizdi Gomulka nin yonetimi altindaki Polonya genellikle daha liberal komunist devletlerden biri olarak kabul edildi Bununla birlikte Polonyalilar nin yaptigi gibi parti lideri hakkinda siyasi hiciv yazmaktan veya yurtdisinda bir kitap yayinlamaktan hala hapse girebiliyordu Onde gelen entelektueller tarafindan imzalanan ve Basbakan Cyrankiewicz in ofisine teslim edilen Mart 1964 tarihli 34 un Mektubu kotulesen sansuru elestirdi ve anayasanin guvence altina aldigi daha acik bir kultur politikasi talep etti ve parti yonetimini yazili olarak elestirdikleri Partiye Acik Mektup ve sozde isci devletinin celiskili dogasina isaret ettikleri icin partiden ihrac edildiler ve 1965 te hapse atildilar Kuron ve Modzelewski rejimi devrimci davaya ihanet etmekle sucladi bircok genc Polonyali reformcu gibi solcu konumlardan konusuyorlardi ve ideolojik olarak 1960 larin Batili radikalleriyle yakin bir cizgideydiler Rejim daha az liberal ve daha baskici hale geldikce Gomulka nin popularitesi ilk vizyonunun ivmesini kaybetmesiyle azaldi Bircok Polonyali Gomulka nin kendini begenmis tavrini rahatsiz edici ve davranislarini tasrali buldu Artan elestirilere kimildamayi reddederek ve en etkilisi Zenon Kliszko olan dostlarinin yardimiyla kendini izole ederek tepki gosterdi Parti icinde Icisleri Bakani ve onun Partizanlar olarak bilinen milliyetci komunist grubu Moczar in siyasi muvekkillerinin cok daha genis sistemi olan Moczarowcy ile birlikte hakimiyetlerini savunmak icin bir firsat ariyorlardi 1960 larin sonlarindan itibaren Polonya da uretilen Polski Fiat 125p Fiat tan satin alinan teknolojiye dayaniyordu 1960 larin ortalarina gelindiginde Polonya ekonomik zorluklar yasamaya basliyordu ve simdiye kadarki kayda deger yasam standardi iyilestirmeleri durgunluk belirtileri gosteriyordu 1960 70 yillari arasinda isciler icin reel maaslar yilda yalnizca ortalama 1 8 artti Savas sonrasi ekonomik patlama sona eriyordu ve giderek kuresellesen ve butunlesen dunya ekonomisi ticaret engellerinin ardinda isleyen ulusal gelismelere karsi tahammul edilemez hale geliyordu Diger komunist devletler gibi Polonya da agir sanayi silahlanma ve prestij projelerine cok fazla ve tuketici uretimine cok az para harciyordu Sovyet tarzi kolektiflestirmenin basarisizligi kolektiflestirilmis topragi koylulere geri verdi ancak ciftliklerin cogu mureffeh olamayacak kadar kucuktu ve tarimsal uretkenlik dusuk kaldi Bati Almanya ile ekonomik iliskiler Dogu Almanya nin mudahalesi ve ekonomik entegrasyona karsi direnisi nedeniyle donduruldu Gomulka ekonomik gerileme belirtilerini partinin merkez organlari tarafindan yayinlanan temelde dogru talimatlarin hatali uygulanmasina bagladi Geri beslemesinin yerini teorik hesaplamalarin planlamanin ve idari kararlarin alamayacagi piyasanin duzeltici rolunu takdir edemedi Ote yandan tuketim odakli ekonomi politikalari yerine muhafazakar yatirimlar izleyen hukumeti dis borc uretmedi 1960 tan itibaren rejim taciz ateist propaganda ve dini ibadetleri yerine getirmeyi zorlastiran onlemler dahil olmak uzere Katolik karsiti politikalari giderek daha fazla uygulamaya koydu e gore Gomulka temel bir solcu girisim olan bir antiklerikalist programi gerceklestirmeye ciddi sekilde calisan son Polonyali politikaciydi 1965 te nu yayinladi 1966 da ulkeyi gezen Kardinal ve diger piskoposlarin liderligindeki Polonya nin Hiristiyanlasmasinin 1000 yil donumu kutlamalari nin buyuk bir guc ve popularite gosterisine donustu Siddetli bir rekabet icinde olan devlet yetkilileri Polonya devletinin kokenini vurgulayarak kendi ulusal kutlamalarini duzenlediler ancak komunistler tarafindan yonetilen bir ulkede Kilise hiyerarsisinin muazzam kalabaliklara hakimiyetinin sergilenmesi Vatikan ve baska yerlerdeki Katolik etkilemis olmaliydi tan bagimsiz birkac Katolik milletvekilinin parlamentoda bulunmasiyla sembolize edilen devlet kilise diyalogu hizla kotulesiyordu 1968 olaylari 27 Tank Alayi nin sancaktarlari 1960 larin ortalari 1960 lara gelindiginde rakip rejim yetkilileri ve onlarin genellikle genc nesil parti aktivistlerinden olusan takipcileri Gomulka ve ortaklarinin yonetimine karsi komplolar kurmaya basladilar Savas zamani komunist bir partizan komutani olan Polonya nin guvenlik sefi Mieczyslaw Moczar cagrisini entelijansiya ve Yahudi karsiti duygularla birlesen milliyetci retorige dayandirdi ve hukumete karsi bas meydan okuyucu oldu Fransa da genc bir madencilik endustrisi iscisi olarak komunist harekete dahil olan Yukari Silezya parti lideri ayrica olasi bir alternatif lider olarak ortaya cikti Gierek nomenklaturanin daha pragmatik ve teknokrat uyeleri tarafindan tercih edilen isimdi Ocak 1968 den itibaren Polonyali revizyonist muhalefet ve diger cevreler gelisen Prag Bahari ndan guclu bir sekilde etkilendi Mart 1968 de Varsova Universitesi ndeki ogrenci gosterileri hukumetin Adam Mickiewicz in 1824 te yazilan oyununun da Sovyet karsiti gondermeler iddiasiyla icra edilmesini yasaklamasinin ardindan patlak verdi Hemen ardindan ve diger guvenlik olusumlari birkac buyuk sehirde protestocu universite ogrencilerine saldirdi u olarak bilinen olaylarda Moczar Alti Gun Savasi nin sonucunun onceki spontane ve gayri resmi kutlamalarini ve simdi de Varsova tiyatro olayini gercek amaci reform yanlisi liberal parti fraksiyonunu zayiflatmak ve diger cevrelere saldirmak olan anti entelektuel ve anti Semitik resmi olarak anti Siyonist olarak tanimlanan bir hareket baslatmak icin bahane olarak kullandi Genel olarak laik ve Yahudi kokenli binlerce insan isini kaybetti ve 1967 ile 1971 arasinda yaklasik 15 000 Yahudi Polonya dan goc etti Savas oncesi Avrupa nin en buyuk Yahudi cemaati olan topluluktan yalnizca birkac bin kisi Polonya da kaldi yol acan bir tiyatro etkinligi Diger kurbanlar bircogu kurumlarindan atilan ve kariyerleri mahvolan universite ogrencileri ile ogrencileri ve akademik kurumlari savunmaya calisan akademisyen ogretmenlerdi Varsova Universitesi nin birkac bolumu idari olarak feshedildi k Yahudi olsun ya da olmasin liberal entelijansiya uyeleri hukumetten ve diger istihdam yerlerinden uzaklastirildi Solcu entelektueller ve ogrenci liderleri gorunuste sosyalist olan hukumete olan inanclarindan geriye kalanini da kaybettiler Sonunda partinin kendisi yeni hosgorusuzluk ve nefret ortamina bir sekilde uymayan binlerce supheli uyeden tasfiye edildi 1968 deki tasfiyeler ayni zamanda 1970 lerin baslarinda Gomulka nin ayrilmasina kadar devam eden bir surec olan parti yonetici uyeliginin buyuk olcekli bir kusak degisiminin baslangici anlamina geliyordu Savas oncesi komunist kadrolar kaldirildi ve kariyerleri Halkin Polonyasi nda sekillenen insanlar onlarin yerini aldi bu da Gomulka nin halefi Edward Gierek e doneminin baslarinda Avrupa nin en genc iktidar elitlerinden biri verdi 1968 olaylarindaki revizyonist muhalif hareket Polonya isci sinifi arasinda meydana gelen esit derecede onemli bir uyanisi golgeledi 15 Mart ta binlerce ogrenci ve iscinin polisle catistigi Gdansk ulkedeki en yuksek idari gozalti ve dava oranina sahipti Polonya da Mart ve Nisan 1968 de tutuklanan ve hapsedilen insanlarin en buyuk orani yetkililer tarafindan isci olarak siniflandirilmisti Gomulka nin liderligini gozden dusurmek icin dahili bir girisimde bulunuldu ancak devam eden cadi avinin kendi avantajina buldugu ve hos gordugu yonler vardi Bu arada Moczar hareketi topluma geri donusu olmayan zararlar verdi Gomulka nin rejimi kendini yeniden ortaya koydu ve Moczar fraksiyonunun parti ve devlet aygitini ele gecirememesi de dahil olmak uzere uluslararasi ve yerel faktorlerin bir kombinasyonu tarafindan kurtarildi Artik Leonid Brejnev liderligindeki Sovyetler Birligi Cekoslovakya daki krizle mesguldu ve Polonya liderligindeki personel degisikliklerini destekleme egiliminde degildi Agustos 1968 de Varsova Pakti nin Cekoslovakya yi isgalinde yer aldi Bazi Polonyali entelektueller bunu protesto etti ve bir resmi tatil kutlamasi sirasinda kendini diri diri yakti Polonya nin Cek liberallesme hareketinin ezilmesine katilimi David Ost a gore Marksist revizyonizmin en onemli basarisi Gomulka yi eski liberal destekcilerinden daha da uzaklastirdi Ancak parti icinde Gomulka ya muhalefet azaldi ve Kasim ayinda PZPR nin 5 Kongresi Gomulka nin iktidarini yeniden onayladi Kongreye katilan Brejnev bu vesileyle bir muttefik devlet kardeslik rotasindan cok uzaklasirsa zorla mudahale etme konusunda kendi kendine taninan bir Sovyet hakki olan Brejnev Doktrini ni aciklamak icin kullandi Bati Almanya ile antlasma gida isyanlari ve Gomulka nin devrilmesi Gdynia da gostericiler sirasinda vurularak oldurulen nin cesedini tasiyor Aralik 1970 te Gomulka hukumeti Bati Almanya nin II Dunya Savasi sonrasi Almanya Polonya sinirini tanimasiyla buyuk bir siyasi basari elde etti na dogru giden muzakerelerde Alman tarafi Polonya da ikamet eden Alman kimlikli insanlar icin Bati Almanya ya goc etme hakkini ve Polonya da kalanlara emekli maasi vererek maddi yardimda bulunma olanagini guvence altina aldi Sonuc olarak bundan yuz binlerce kisi etkilendi Anlasmayi imzalayan Almanya Sansolyesi Willy Brandt bu vesileyle Nazilerin suclari icin dizlerinin uzerine cokerek af diledi Polonya da Brandt in bu jesti Varsova Gettosu nda yapilmis olmasina ve bu nedenle oncelikle Yahudilere yonelik olmasina ragmen tum Polonyalilara hitap ediyor olarak anlasildi Polonya ve Alman uluslari arasindaki kayda deger uzlasma sureci bes yil once Polonyali kilise liderlerinin nu yayinlamasiyla basladi ve bu o zamanlar Polonya hukumeti tarafindan elestirilen bir hareketti Gomulka bir donum noktasi olan siyasi basarisi Bati Almanya ile yaptigi anlasmadan sonra kendini gururlu ve guvende hissediyordu Bu Polonya nin uluslararasi politikasinda kalici bir egilime isaret ediyordu ulkeyi Rusya ya orantisiz bagimliliktan kurtarmak ve Almanya ile iyi iliskiler kurarak guvenlik acigini telafi etmek Ancak olay Polonya nin icine suruklenmekte oldugu ekonomik krizi maskeleyemedi Sabit suni olarak dusuk gida fiyatlari sistemi kentlerdeki hosnutsuzlugu kontrol altinda tutsa da ekonomik gerginlige neden oldu Uzun vadede bu durum surdurulemezdi ve 12 Aralik 1970 te rejim beklenmedik bir sekilde temel gida maddelerinin fiyatlarinda onemli artislar ilan etti Yeni onlemler bircok isci icin anlasilmazdi ve talihsiz zamanlamalari Polonyali ailelerin cogu icin en yogun yiyecek satin alma donemi olan Noel den hemen once guclu bir toplumsal tepkiye ve nihayetinde Gomulka nin iktidardan dusmesine yol acti kaynak belirtilmeli 14 19 Aralik 1970 tarihlerinde kuzeydeki kiyi sehirleri olan Gdansk Gdynia Elblag ve Szczecin de fiyat artislarina karsi patlak verdi Buradaki ve diger yerlerdeki siddetli catismalarda partinin Gdansk ve Szczecin deki karargahlari da dahil olmak uzere 19 kamu binasi yikildi veya hasar gordu PZPR Merkez Komitesi Varsova da muzakere ediyordu ancak Gomulka liderligindeki daha kucuk bir konferans can ve mallari savunmak icin sinirli bir olumcul guc kullanimina izin verdi Ancak Gomulka catismaya guclu bir cozum getirmeye kararliydi Baslangicta Gdansk ta olmak uzere kiyiya gelen ve yerel yaptirim eylemlerini yoneten parti liderleri arasinda Zenon Kliszko ve vardi Gdynia da askerlere protestocularin fabrika binalarina donmesini engellemeleri talimati verildi banliyo trenlerinden cikan bir isci kalabaligina ates acildi Szczecin de de olumcul catismalar yasandi Aralik ayinda kiyi bolgesinde muhtemelen yaklasik elli kisi olduruldu Protestolar diger sehirlere sicrayarak daha da fazla greve yol acti ve ofkeli iscilerin bircok fabrikayi isgal etmesine neden oldu 21 Aralik 1970 te Polonya da genel bir grev planlandi 20 Aralik ta Varsova da yapilan parti liderligi toplantisi isci sinifi isyaninin kendi sistemlerine sundugu tehlikeyi kabul etti Rahatsiz Sovyet liderleriyle istisarelerde o zamana kadar stresli ve hasta hale gelmis Gomulka nin istifasini ayarlamaya basladilar Gomulka nin isbirlikcilerinden birkaci da gorevden alindi yeni genel sekreter olarak atandi Bir baska guclu rakip olan a guvenilmiyordu ve hatta Sovyetler tarafindan mevcut yenilgiden sorumlu tutuluyordu Szczecin de bir baska grev 22 Ocak 1971 de patlak verdi Gierek halk onune cikmanin krizi cozecegine dair bir kumar oynadi 24 Ocak ta Szczecin e ve ertesi gun Gdansk a gitti iscilerle gorustu gecmis hatalar icin ozur diledi ve eski bir isci olarak onlarin icinde bulunduklari kotu durumu anladigini ve simdi Polonya yi halk adina yonetecegini garanti etti Szczecin grevinin katilimcilari ozgurce secilmis isci konseyleri ve sendika temsilcileri talep ettiler Gierek razi oldu ancak gercekte yetkililer kisa sure sonra isci liderlerini yasal olarak var olan isci yapilarindan ve istihdam yerlerinden marjinallestirdi ve tasfiye etti Bunu Subat 1971 Lodz grevleri izledi ve halk ekonomik talepler uzerinde yogunlasti Daha sonra fiyatlar dusuruldu ucret artislari aciklandi ve kapsamli ekonomik ve politik degisiklikler vadedildi Geleneksel olarak entelijansiya tarafindan yonetilen Polonya muhalefeti 1968 ve 1970 teki iki agir darbenin ardindan kargasa icerisinde ve sessizdi Revizyonistlerin komunist partiyle zayif baglari kalici olarak koptu ancak yeni bir strateji henuz ortaya cikmamisti Bununla birlikte daha 1971 de Leszek Kolakowski gocmen Kultura dergisinde Umut ve Umutsuzluk Uzerine Tezler baslikli ufuk acici bir makale yayinladi Makale bastirilmis ve gorunuste cikmaza girmis devlet sosyalist toplumunda bile gecerli olacak bir sivil demokratiklestirici direnis hareketi kavramini ortaya koydu Gierek onyili 1970 1980 Bati yi yakalama 1956 da Gomulka gibi Gierek de bundan boyle her seyin farkli olacagina dair bir dizi vaatle iktidara geldi ucretler artacak fiyatlar sabit kalacak ifade ozgurlugu olacak ve Gdynia ve baska yerlerdeki siddetin sorumlulari cezalandirilacakti Gierek in durust ve iyi niyetli bir adam olduguna inaniliyordu ve verdigi sozler ona biraz zaman kazandirdi Gierek Polonya nin ihrac mallari uretimini artiracak teknolojiyi satin almak icin Bati daki bankalardan buyuk olcekli borclanmaya dayali yeni bir ekonomik program olusturdu Gierek yillarinda toplaminin 24 milyar ABD dolarini 1970 ler degeriyle astigi tahmin edilen bu buyuk borclanma Polonya endustrisinin techiz edilmesi ve modernizasyonu ile iscileri calismaya daha fazla tesvik etmek icin tuketim mallarinin ithalati icin kullanilmak uzere tasarlanmisti Sonraki birkac yil boyunca rejim iyimser bir sekilde reform ve deneylerle ugrasti ve ilk kez bircok Polonyali araba televizyon ve diger luks esyalari satin alabilecek duruma geldi Iscilerin aldigi maaslara da dikkat edildi Koylulerin zorunlu teslimatlari kaldirildi urunlerine karsilik daha yuksek fiyatlar odendi ve ucretsiz saglik hizmeti nihayet kirsal serbest meslek sahibi Polonya ya genisletildi Sansur hafifletildi Polonyalilar Bati ya seyahat edebildiler ve cok az zorlukla yabanci temaslarini surdurduler Polonyali gocmen topluluklariyla da iliskiler gelistirildi Goreceli kulturel ve politik gevseme ornegin saygin haftalik tarafindan uygulanan daha iyi bir ifade ozgurlugu ortamiyla sonuclandi Bati teknolojisine yapilan buyuk yatirimlarin ve satin alimlarin hem toplumun cesitli kesimlerinin yasam standartlarini iyilestirmesi hem de uluslararasi duzeyde rekabetci bir Polonya sanayisi ve tarimi kurmasi bekleniyordu Modernize edilmis imalat Polonya yapimi urunlerin Bati ya ihracatinin buyuk olcude artmasiyla sonuclanacak ve bu da borclari odemek icin saglam para birimi uretecekti Ithalata dayali buyumeye dayanan bu Yeni Kalkinma Stratejisi kuresel ekonomik kosullara bagliydi ve dunya capindaki durgunluk ve artan petrol fiyatlari nedeniyle program bir anda sekteye ugradi 1973 74 petrol krizinin etkileri Bati da enflasyonist bir dalgalanma ve ardindan bir durgunluk yaratti bu Polonya daki ithal tuketim mallarinin fiyatinda keskin bir artisla birlikte ozellikle komur olmak uzere Polonya nin ihracatina olan talebin dusmesine neden oldu Gomulka nin ayrildigi sirada bulunmayan dis borc Gierek yonetimi altinda hizla artarak milyarlarca dolarlik bir rakama ulasti Bati dan borc almaya devam etmek giderek daha zor hale geldi Tuketim mallari magazalardan kaybolmaya basladi Gierek rejimi tarafindan insa edilen yeni fabrikalarin buyuk olcude etkisiz oldugu ve yanlis yonetildigi ortaya cikti cunku piyasa temelleri ve maliyet etkinligi genellikle goz ardi edilmisti Gierek ekibi tarafindan vadedilen onemli ic ekonomik reform boylece gerceklesmemisti Boylece Bati kredileri endustriyel buyumeyi tesvik etti ve Gierek in tuketicilik politikasina birkac yilligina yardimci oldu Sanayi uretimi 1971 ile 1975 yillari arasinda yilda ortalama 10 artti daha sonra bircok yasli Polonyali tarafindan komunizm oncesi ve sonrasi da dahil en mureffeh donem olarak hatirlanacak yillar ancak 1979 da 2 nin altina dustu 1971 de ihracat gelirlerinin 12 sini alan borc odemeleri 1979 da 75 e yukseldi 1975 te diger Avrupa ulkeleri gibi Polonya da Helsinki Nihai Senedi nin imzacisi oldu ve Avrupa Guvenlik ve Isbirligi Teskilati na AGIT uye oldu bu tur gelismeler Sovyetler Birligi ile ABD arasindaki yumusama donemi sayesinde mumkun oldu Rejimin anlasmada listelenen ozgurluklerin Polonya da uygulanacagina dair vaatlerine ragmen bu konuda cok az degisiklik oldu Ancak Polonyalilar kendilerine reddedilen haklarin daha fazla farkina varmaya basladilar ve hukumetlerinin antlasma yukumluluklerinin bilgisiyle cesaretlendiler Gierek hukumetinin artan zorluklari siki ekonomik isbirligi ve Gomulka nin yonetimi altinda gorulmeyen boyun egme gosterileri dahil olmak uzere Sovyetler Birligi ne bagimliligin artmasina da yol acti Subat 1976 da degistirilen Sovyetler Birligi ile olan ittifaki ve komunist partinin oncu rolunu resmilestirdi Onerilen degisikliklerin dili ardindan yumusadi ancak rejim Bati ya borcluluk ve derinlesen ekonomik kriz nedeniyle ek yetkiye ihtiyac duydugunu hissetti Bunun gibi bolucu meseleler ortaya cikan aktif siyasi muhalefet cevrelerinin birlesmesine yardimci oldu Yine de Gierek rejimi Marksist ideolojinin onemini azaltti ve Gierek ten itibaren Polonya nin komunist hukumetleri pragmatik konulara ve guncel kaygilara odaklandi Polonya nin ekonomi politikasinda bazilarinin esitlikcilige bir saldiri olarak yorumladigi bireysel inisiyatif kisisel istekler ve rekabet gibi yeni kalici egilimler baslatildi toplumsal esitsizlikler gercekten de artiyordu Entelijansiyanin nomenklaturanin ve kucuk isletmelerin bazi kesimleri yeni bir orta sinifi dogurdu Yeni sosyalist yontemler daha az totaliterdi inovasyona modern yonetim metodlarina ve bagli calisanlara vurgu yapiyordu ve bunlarin tumu modasi gecmis ekonomiye surekli kriz asamasini astirmak icin gerekli goruluyordu 1970 lerin Polonya si dunyaya daha acik hale geldi ve toplumu kalici olarak degistiren ayni zamanda yeni bir tur kriz kirilganligi yaratan kuresel ekonomiye girdi Muhalefet dusuncesi ve aktif bireylerden olusan toplumu tesviki tamamlayici kavramlar boyunca gelisti Toplumsal huzursuzlugun yinelenisi ve orgutlu muhalefetin yukselisi 1970 ler ve 1980 lerde tuketim mallarinin zamanlarda Polonya da sikca gorulen bir sahne 1970 olaylarinin bir sonucu olarak gida fiyatlari sabit kaldi ve yapay olarak dusuktu Gierek hukumetinin ilk iki yilinda 1960 larin tamami boyunca oldugundan daha fazla artan reel maaslar nedeniyle gida urunlerine olan talep arzi asti Haziran 1976 da tuketimi azaltmak amaciyla hukumet uzun suredir duyurulan ve birkac kez ertelenen ancak radikal bir fiyat artisi baslatti temel gida maddelerinin fiyatlari Gomulka nin alti yil once yaptigi zam oraninin uc kati olan ortalama 60 artirildi Telafi edici ucret artislari nufusun daha iyi durumda olan kismina dogru egildi w Sonuc Varsova yakinlarindaki fabrikasinda Radom Plock ve diger yerlerdeki siddetli gosteriler yagma ve diger isci huzursuzluklariyla birlikte oldu Hukumet hizla geri adim atti ve fiyat artislarini kaldirdi ancak grev liderleri tutuklandi ve yargilandi Bir dizi sehirde parti liderligi tarafindan halkin ofkesini sorun cikarticilara yonlendirmeyi amaclayan bir dizi kendiliginden buyuk olcekli halka acik toplantilar duzenlendi ancak Sovyet baskisi fiyatlari artirmaya yonelik daha fazla girisimi engelledi Gierek in Leonid Brejnev ile gecmisteki samimi iliskileri artik ciddi sekilde zedelenmisti Agustos 1976 da istikrarsizlasan pazar nedeniyle uygulamaya konulan Halk Cumhuriyeti suresince Polonya da yasamin bir ozelligi olarak kalacakti Rejimin birkac yil icinde ikinci kez geri adim atmasi esi gorulmemis bir yenilgi anlamina geliyordu Kati siyasi sistem icinde hukumet ne reform yapabildi kontrol ve gucunu kaybedecekti ne de toplumun temel ihtiyaclarini karsilayabildi cunku dis borc ve faiz odemelerini yapabilmek icin elinden gelen her seyi yurtdisina satmak zorundaydi Hukumet bir ikilem icindeydi halk ihtiyac maddelerinin yoklugundan muzdaripti ve orgutlu muhalefet genislemek ve saglamlasmak icin alan buldu 1976 karisikliklari ve ardindan isci militanlarin tutuklanmasi kotu muamelesi ve isten cikarilmasi nedeniyle Antoni Macierewicz ve Adam Michnik liderligindeki bir grup entelektuel ni Komitet Obrony Robotnikow KOR kurdu ve yonetti KOR un amaci 1976 baskisinin isci kurbanlarina yardim etmekti Kendiliginden isci hareketlerini desteklemek icin calisan muhalifler rejimin suiistimallerine direnmede isci sinifinin zorunlu olarak baskin rolunu kabul ettiler Buna gore yeni kurulan muhalefet giderek artan bir sekilde entelijansiyanin iscilerle ittifaki ile karakterize edildi Modzelewski ye gore KOR orgutlu muhalefetin cekirdegini ve siyasi alternatifin tohumunu olusturuyordu diger muhalefet olusumlarinin onunu acarak siyasi cogulculugu dogurdu KOR u ROPCiO WZZW ve KPN dahil olmak uzere daha fazla muhalefet grubu takip etti Robotnik Isci dergisi Eylul 1977 den itibaren fabrikalarda dagitilmaya baslandi Bagimsiz sendikalar fikri ilk olarak 1970 71 de grev yapan Gdansk ve Szczecin iscileri tarafindan gundeme getirilmisti simdi ise bu fikir KOR ve onun solcu isbirlikcileri tarafindan gelistirildi ve desteklendi bu da 1978 de Dayanisma nin Solidarnosc oncusu olan Ozgur Sendikalar in kurulusuna yol acti KPN o donemde Polonya muhalefet sahnesinin azinlikta olan sagini temsil ediyordu Muhalefet uyeleri rejimi Polonya yasalarini ve Polonya nin uluslararasi yukumluluklerini ihlal etmekle suclayarak direnmeye calisti Helsinki Sovyet Blogu sonrasi insan haklari hareketlerine uyuyorlardi ve cogunlukla henuz daha radikal sistem karsiti yonelimler gelistirmemislerdi x 1970 lerin geri kalaninda ogrenci gruplari kitap ve gazete ithal ederek ve hatta bir Ucan Universite bicimini de alarak rejime karsi direnisi buyuttu Rejim tomurcuklanan reform hareketlerine karsi cesitli baski bicimleri uyguladi Polonyali Papa II Jean Paul Papa olarak Polonya ya yaptigi ilk ziyarette milyonlarca kisi tarafindan alkislanan Papa II Jean Paul 1979 16 Ekim 1978 de Polonya bircok Polonyalinin kelimenin tam anlamiyla bir mucize olduguna inandigi seyi yasadi Kardinal Karol Wojtyla II Jean Paul adini alarak Vatikan da papa secildi Polonyali bir papanin secilmesi o zamanlar Avrupa nin kendine has son Katolik ulkelerinden biri olan ulke uzerinde heyecan verici bir etki yapti Jean Paul Haziran 1979 da Polonya yi ziyaret ettiginde onu Varsova da karsilamak icin yarim milyon insan geldi sonraki sekiz gun icinde kutladigi bircok acik hava yaklasik on milyon Polonyali katildi Jean Paul acikca Polonya daki en onemli kisi haline geldi ve rejime karsi cikildigi kadar gormezden de gelindi Jean Paul isyan cagrisi yapmak yerine bir sonraki kriz geldiginde ulusun birlesik bir cephe sunmasi icin hukumetten bagimsiz sosyal kurumlardan olusan bir alternatif Polonya yaratilmasini tesvik etti Polonyali gocmenler II Dunya Savasi nin sonundan beri taninmayan ve komunistler tarafindan alay konusu olan kaynak dogrulanamadi Londra daki surgundeki Polonya hukumeti bircok Polonyali icin buyuk sembolik oneme sahipti Baskan yonetiminde yillarca suren ic cekismelerin ustesinden geldi ve Polonyali bir papanin secilmesinden sonra Polonya muhalefetinin giderek daha iddiali hale geldigi bir donemde imajini ve durusunu iyilestirdi Kuzey Amerika Bati Avrupa ve diger yerlerdeki buyuk Polonyali gocmen topluluklari siyasi olarak aktifti ve ulkede mucadele edenlere onemli destek verdiler Sadik anti komunist Amerikan grubu ve diger Polonyalilar Baskan Ronald Reagan in liderligine minnettar hissettiler Bati daki Polonya kurumlari arasinda en onemlileri Lehce birimi tarafindan yonetilen Ozgur Avrupa Radyosu ve Paris merkezli ve liderligindeki aylik Kultura edebiyat dergisi idi Halk Cumhuriyeti nin son on yili 1980 1989 Batan ekonomi ve isci huzursuzlugu 1980 e gelindiginde yetkililerin tuketici fiyatlarini gercekci bir duzeye yukseltmek icin baska bir girisimde bulunmaktan baska secenegi yoktu ancak bunu yapmanin muhtemelen baska bir isci isyanini atesleyecegini biliyorlardi 24 Nisan 1980 de Varsova daki de yapilan bir toplantida rejim ile kredi saglayan Batili bir araya geldi Bankacilar devletin artik yapay olarak dusuk tuketim mallari fiyatlarini subvanse edemeyecegini acikca belirttiler Hukumet iki ay sonra pes etti ve 1 Temmuz da ozellikle et icin kademeli ama surekli fiyat artislari sistemini duyurdu En buyugu Temmuz ayinda bir grev ve dalgasi hemen basladi Lech Walesa ndeki grev sirasinda konusurken Agustos 1980 Grevler 14 Agustos ta Gdansk taki nde baslayan oturma greviyle siyasi acidan hassas Baltik Denizi kiyisina ulasti Grevin liderleri arasinda ve grev komitesine baskanlik eden uzun suredir calisan bir tersane elektrikcisi olan Lech Walesa da vardi tarafindan 17 Agustos ta olusan bir liste formule edildi Grev dalgasi kiyi boyunca yayildi limanlari kapatti ve ekonomiyi durma noktasina getirdi lu aktivistlerin ve diger bircok entelektuelin destegiyle muzakerelere yardimci olmasi icin bir Uzman Komisyonu kuruldu Polonya daki cesitli fabrikalari madenleri ve tersaneleri isgal eden isciler birlesik bir cephe olarak orgutlendi Cabalarini ekonomik iyilestirmeler aramakla sinirlamiyorlardi hukumet kontrolunden bagimsiz sendikalarin kurulmasi olan cok onemli bir talepte bulundular ve bu talebe bagli kaldilar Dile getirilen diger konular arasinda Kilise haklari siyasi mahkumlarin serbest birakilmasi ve saglik hizmetlerinin iyilestirilmesi yer aldi Parti liderligi kitlesel baskilar ile iscilere istediklerini verecek ve boylece uyanmis halki susturacak dostane bir anlasma arasinda bir secim yapmakla karsi karsiya kaldi Liderlik nihayetinde ikincisini sectiler 31 Agustos ta Walesa Politburo partisinin bir uyesi olan Mieczyslaw Jagielski ile ni imzaladi Anlasma calisanlarin serbest sendikalar altinda orgutlenme hakkini tanidi hukumeti sansuru ortadan kaldirmak icin adimlar atmaya mecbur etti hafta sonu calismayi kaldirdi asgari ucreti artirdi sosyal yardimlar ve emekli maaslarini iyilestirdi genisletti ve isci ozyonetim konseyleri tarafindan onemli bir rol oynanacak sekilde endustriyel isletmelerin ozerkligini artirdi Partinin yonetimi onemli olcude zayiflatildi toplumda degil devlette lider bir rol aldi ancak yine de Polonya nin uluslararasi ittifaklariyla birlikte acikca tanindi Bu onde gelen entelijansiya danismanlari ve Katolik hiyerarsisi de dahil olmak uzere daha ilimli gucler tarafindan bir Sovyet mudahalesini onlemek icin gerekli goruldu Muhalefet muzakerecileri elde ettikleri ekonomik tavizlerin karsilanabilirligi konusuyla ilgilenmediler ve ulkeyi bir ulusal cosku dalgasi kasip kavurdu Gdansk Anlasmasina ek olarak Szczecin de da ve nda da benzer anlasmalar imzalandi Dayanisma Dayanisma nin 25 yil donumu Gdansk 2005 Agustos 1980 grevinin ardindan gelen Gdansk Anlasmasi onemli bir donum noktasiydi 17 Eylul de Gdansk ta bagimsiz sendika temsilcilerinin Fabrikalar Arasi Organizasyon Komiteleri MKZ ulusal bir toplantisina ve o gun kurulan Lech Walesa liderligindeki Dayanisma Solidarnosc sendikasinin kurulmasina yol acti j Bagimsiz sendika hareketinin fikirleri hizla Polonya nin her yerine yayildi cogu is yerinde ve tum bolgelerde Dayanisma yapilari olusturuldu Rejimin faaliyetlerini ve statusunu engelleme veya raydan cikarma cabalarinin ustesinden gelmeyi basaran Dayanisma nihayet Kasim ayinda mahkemede bir ulusal isci sendikasi olarak tescil edildi 1981 in baslarinda isletme duzeyinde bir sendika orgutleri agi kuruldu Krakow daki ve Silezya madenleri gibi ulkenin ana sanayi komplekslerini iceriyordu Baslangicta KOR geleneginde Dayanisma sivil toplumun yeniden insasini amaclayan gorunuste siyasi olmayan bir hareketti 1980 de birdenbire yasal mevcudiyet ve onem kazanan Dayanisma ve genel olarak Polonya muhalefeti daha fazla gelisme konusunda yapici bir programdan veya fikir birliginden yoksundu 1981 de Dayanisma siyasi bir rol ustlenmenin gerekliligini kabul etti ve isci sinifinin hakim oldugu komunist olmayan solculara kadar genis bir yelpazedeki uyelerle iktidar sistemi karsiti genis bir toplumsal hareketin olusmasina yardimci oldu Sendika KOR da dahil olmak uzere entelektuel muhalifler tarafindan destekleniyordu ve siddetsiz direnis politikasi izliyordu Karol Modzelewski ye gore 1980 81 Dayanisma sina aydinlar ve isciler arasindaki kardeslik fikri nufuz etmisti Ideoloji ve siyaset alanlarinda Dayanisma kendisiyle iliskili muhalif entelektuellerin liderligini takip etti p Dayanisma nin faaliyeti sendika meseleleriyle ilgili olmasina ragmen isletme duzeyinde karar vermede nomenklatura tarafindan yonetilen sistemin isci ozyonetimiyle degistirilmesi gibi h genis capta rejimin toplumsal kurumlar meslek kuruluslari ve toplum dernekleri uzerindeki hakimiyetini ortadan kaldirmaya yonelik ilk adim olarak kabul edildi Devlet sosyalist toplumuna ozgu kosullar nedeniyle Dayanisma kisa surede emek odagini kaybetti ve yurttaslik haklarini ve acik toplumu vurgulayan evrenselci bir hareket haline geldi Iktidar olusumunun ortadan kaldirilmasi veya Sovyetler Birligi ne olan bagimliligin kirilmasi gundemde degildi Sendika grevler ve diger taktikleri kullanarak hukumet politikalarini engellemeye calisti Birinci Dayanisma 1980 81 olarak adlandirilan orijinal hareketin amaci endustriyel ozel mulkiyeti getirmek veya genel olarak kapitalizmi tesvik etmek degil sosyalizmi yeniden yapilandirmakti Dayanisma esitlikci ve kolektivist bir hareketti II Dunya Savasi ndan sonra devlet tarafindan devralinan mulklerin veya toprak reformu tarafindan olusturulan kirsal mulklerin yeniden ozellestirilmesini varsaymadi cunku bu tur kavramlar Polonya toplumunun aksiyolojik ufkunun otesindeydi Dayanisma sosyalist bir hareketti ve amaci sosyal adaletti Birinci Dayanisma nin yukselisi ayni zamanda o zamanlar muhalif entelektuel liderler tarafindan benimsenen anti politika yaklasimiyla birlikte ne devlete ne de piyasaya atifta bulunmadan bir sivil toplum insa etmek Gierek onderligindeki toplumdaki rollerini azaltan ekonomik duzenin ortaya cikan kapitalist ozelliklerine karsi isyan eden emekciler olarak da gorulebilirdi Kesinlikle anti komunist veya PZPR karsiti yonelimlere sahip insanlar saflarinda bir milyon komunist parti uyesini barindiran Birinci Dayanisma orgutu icinde nispeten kucuk bir azinlik olusturuyordu Iscilerin yani sira hem ciftciler hem de ogrenciler kendi bagimsiz orgutlerini kurdular ve Bu ikisi yetkililer tarafindan ancak Ocak 1981 de her iki hareketin aktivistleri tarafindan yurutulen grev eylemlerinden sonra resmen tanindilar Isci anlasmalarinin ardindan Eylul 1980 de Genel Sekreter Gierek gorevden alindi ve parti lideri olarak Stanislaw Kania ile degistirildi Selefleri gibi Kania da rejimin yerine getiremeyecegi sozler verdi cunku yetkililer hala celiskinin tuzagina dusmus durumdaydi ekonomik gereklilikleri yerine getirirlerse siyasi istikrarsizlik yaratirlardi Gayri safi milli gelir 1979 da 2 1980 de 8 ve 1981 de 15 20 dustu Aralik 1980 de Moskova da yapilan komunist zirvede Kania Polonya ya acil bir askeri mudahale icin baski yapan Leonid Brejnev ve diger Varsova Pakti liderleriyle tartisti Kania ve Savunma Bakani Wojciech Jaruzelski Polonya daki karsi devrim ile tek baslarina mucadele etme kararliliklarini acikladilar Dayanisma ile ilgili olarak ise gordukleri sekliyle KOR un kiskirttigi anti sosyalist sorun cikaran unsurlarin degil saglikli isci sinifi akiminin galip gelme sansi hala vardi Baskan Jimmy Carter ve secilen Baskan Ronald Reagan Brejnev e acil telefon gorusmeleri yapti ve Polonya ya yapilacak mudahale ertelendi Bu arada yaklasmakta olan tehlikenin tam olarak farkinda olmayan Dayanisma sendika hareketinde demokrasiyi uygulayarak ve cesitli sekillerde egemen toplum icin bastirarak devrimci fikirler yaymaya basladi Dayanisma bayragi altinda birlesen ozerk isci sendikalari kamusal hayati partinin tekelinden yeniden ele gecirmek icin cabaladilar 16 Aralik 1980 de Gdansk taki Dayanisma tirmanisinin doruk noktasini belirleyen bir torenle resmen acildi Bu donemde meydana gelen kitlesel protestolar arasinda o yilin ilkbaharinda ve yazin gerceklesen vardi Uyari grevi yetkililerin Dayanisma aktivistlerini bastirmak icin siddete basvurdugu Mart 1981 ardindan gerceklesti Planlanan genel grev Dayanisma nin hukumetle supheli anlasmasinin ardindan iptal edildi ancak muzakereciler Sovyet mudahalesi tehdidi altinda calisti Walesa nin uzlasmasi protesto hareketinin bazi dinamiklerini kaybetmesi pahasina rejimle veya onun yabanci muttefikleriyle yasanabilecek bir catismayi engelledi Takip eden aylarda Dayanisma zayiflamaya devam etti ve halk destegi artik kitlesel olarak kararli eylemde bulunabilecek durumda degildi Savunma Bakani Jaruzelski Subat 1981 de basbakan oldu Haziran ayinda Sovyet Merkez Komitesi Polonya partisine liderlik degisikligi icin baski yapti ancak Jaruzelski Polonya Merkez Komitesinin askeri uyelerinden guclu destek aldi PZPR nin olaganustu IX Kongresi Temmuz ayinda gerceklesti Kania partinin genel sekreteri olarak yeniden secilirken orgutun ic reformculari bir yenilgiye ugradi Ekonomik durum kotulesmeye devam ederken ve rejim kararlastirilan reformlari uygulamaktan kacinirken hukumet ve Dayanisma temsilcileri cozulmemis sorunlari tartismak icin Agustos ayi baslarinda bir araya geldi Gorusmeler anlasmazlikla sonuclandi Dayanisma Ulusal Komisyonu nun merkezi bir temsili politika olusturma organi ardindan duzenledigi bir konferans sirasinda Modzelewski Kuron ve digerleri Sendika nin ulke yonetimine katilarak sonucun sorumlulugunu kabul ederek ve toplumsal barisi koruyarak boylece iktidar partisinin bazi yuklerini hafifleterek onemli bir siyasi rol ustlenecegi demokratik bir donusum ve pratik duzenlemeler onerdiler Boyle bir anlasma ilerlemenin tek yapici yolu olarak goruluyordu ancak bu muzakere edilmis bir cozumle ilgilenen hukumet ortaklari gerektirecekti Dayanisma nin varligi ve hareketin getirdigi siyasi ozgurlukler otoriter devleti ve devlet kontrolundeki ekonomiyi felc etti Gunluk hayat giderek daha dayanilmaz hale geliyordu ve halk asiri degiskenlik duygulari sergiliyordu Nomenklaturanin Dayanisma ya karsi dusmanligi hizla artiyordu 13 Eylul deki Devlet Savunma Komitesi toplantisinda Sovyet ve Polonya liderligi uzerindeki baskinin yenilendigi zaman Kania uniformali kadrolar tarafindan ilerleyen karsi devrimin sikiyonetim dayatilarak sona erdirilmesi gerektigi konusunda uyarildi PZPR bolge sekreterleri kisa sure sonra ayni talepleri yayinladi Bu kosullar altinda Ekim ayinda Genel Sekreter Kania istifa etti ve Basbakan Jaruzelski parti baskani oldu Eylul ve Ekim aylarinda Gdansk ta muzakere edildi Walesa aktivist muhalefetle karsilasti ve zar zor baskanliga secildi Delegeler sosyal veya sosyallestirilmis kelimesinin 150 kez tekrarlandigi radikal bir reform programini kabul ettiler Kongre diger Dogu Avrupa ulkelerindeki iscilere kiskirtici bir cagri yayinlayarak onlari da Dayanisma nin izinden gitmeye cagirdi Yerel olarak yetkilendirilmis giderek siyasilesen grevler devam etti Umutsuzca merkezden disiplin empoze etmeye calisan Walesa tarafindan bu grevciler olarak nitelendirildi 4 Kasim da General Jaruzelski ve Katolik baspiskopos ile gorusen Walesa devletle bir anlasmaya varmaya calisti Rejimin Dayanisma nin rolunu azaltmak icin yeniden canlanan cabalari sirasinda sendikanin yaklasik on milyon uyesi vardi bu sayi iktidar partisinin neredeyse dort katiydi Kismen temsil edilen Ulusal Komisyon un 3 Aralik taki toplantisinda militan bir ruh hali sergilendi ve gercekci olmayan taleplerde bulunuldu ancak durusmalar yetkililer tarafindan dinlendi ve yetkililer daha sonra daha once kendi lehlerine olacak sekilde manipule edilmis kayitlari yayinladi Hukumet Dayanisma ya danismadan sadece zorla uygulanabilecek bir ekonomik onlem planini kabul etti ve parlamentodan olaganustu yetki istedi Aralik ayi baslarinda Jaruzelski generalleri ve albaylari tarafindan acil ve guclu bir eylem icin baski gordu ve talepleri 10 Aralik taki Politburo toplantisinda tekrarlandi 11 ve 12 Aralik ta Dayanisma Ulusal Komisyonu 17 Aralik i ulke capinda protesto gunu ilan etti Ne bitkin ama radikallesmis Dayanisma ne de iktidardaki duzen geri adim atmaya istekli veya muktedir degildi ve Brejnev basta oldugu surece gelisen duruma bariscil bir cozum bulunamazdi Sovyetler artik catismanin Polonyali yetkililer tarafindan cozulmesini tercih ettiklerini ifade ettiler ancak Karol Modzelewski ye gore Polonya bir dis mudahalenin yaratacagi yikimdan kacindigi icin sansliydi Tarihci Antoni Dudek de dahil olmak uzere digerleri kisa bir sure sonra sikiyonetimin getirilmesi icin yeterli bir gerekce bulunmadigini dusunuyor Sikiyonetimin ilani General Wojciech Jaruzelski Halk Cumhuriyeti ni son on yilinda yonetti ve 1989 90 daki sistemik geciste kilit oyunculardan biri oldu 13 Aralik 1981 de ulkenin ekonomik ve sivil cokusun esiginde oldugunu ve bir Sovyet mudahalesi tehlikesi oldugunu iddia eden General Wojciech Jaruzelski Dayanisma ya yonelik bir baski kampanyasi baslatti ozgur isci sendikasi askiya alindi ve liderlerinin cogu tutuklandi Binlerce vatandas gozaltina alindi veya hapsedildi ve cok daha buyuk bir kismi cesitli taciz bicimlerine maruz kaldi Polonya devlet milisleri polis ve paramiliter cevik kuvvet polisi grev eylemini ve gosterileri bastirdi Askeri gucler bagimsiz sendika hareketini bastirmak icin endustriyel isletmeleri basti 9 kisinin olduruldugu gibi bir takim siddetli olaylar da gerceklesti Sikiyonetimle birlikte gelen saldirilar oncelikle iscilere ve onlarin sendikalarina yonelikti en vahsi muamelenin hedefi entelijansiya aktivistlerinden ziyade iscilerdi Yetkililer nihayetinde Dayanisma uyelerine bireysel ve toplu bir travma empoze etmeyi basardilar ve parcalanmis kitle hareketi bu travmayi atlatamayacakti Katolik Kilisesi sikiyonetim oncesi ve sonrasinda Dayanisma uzerinde ilimli bir etki yaratmaya calisti Baslangicta rejim liderligi Dayanisma yi uyumlu entelijansiya danismanlarindan arindirilmis ve devlet sosyalist sistemiyle uyumlu bir birlik seklinde yeniden bicimlendirmeyi amacladi En ust duzey Dayanisma liderlerinin isbirligine tesvik edilmemesi ve ozellikle Walesa nin bu tur bir isbirligini genisletmeyi reddetmesi hukumetin sendika hareketini tamamen tasfiye etme hedefini benimsemesiyle sonuclandi Bunu grevler ve protestolar izledi ancak Agustos 1980 dekiler kadar yaygin degillerdi Dayanisma nin gerceklestirebildigi Gdansk anlasmalarinin ikinci yildonumu olan 31 Agustos 1982 de gerceklesti Dayanisma yi 8 Ekim de resmen yasakladi Sikiyonetim Temmuz 1983 te resmen kaldirildi ancak sivil ozgurlukler ve siyasi yasam ile gida karnesi uzerindeki bircok artirilmis kontrol 1980 lerin ortalarindan sonlarina kadar yururlukte kaldi Bununla birlikte tum kisitlamalara ragmen resmi kultur alani 1980 oncesine gore cok daha acik kaldi ve kultur politikasi tum Dogu Avrupa da en acik olani olmaya devam etti Sorunlu rejim tarafindan medeni ve siyasi haklar alaninda verilen tavizler arasinda 1982 de nin ve 1987 de ofisinin kurulmasi yer aldi 1980 lerin ortalarinda ve hatta 1987 gibi gec bir tarihte Dayanisma aktivistlerinin cogu da dahil olmak uzere bircok kisi tarafindan muhtemelen gecmiste kalan bir sey olarak goruluyordu Dayanisma Katolik Kilisesi nden CIA e kadar cesitli uluslararasi kurumlar tarafindan desteklenen oldukca kucuk bir yeralti orgutu olarak varligini surdurdu Ust duzey Dayanisma figurlerinin cogu yetkililer tarafindan gozaltina alinirken veya baska bir sekilde etkisiz hale getirilirken sendikanin Varsova subesi baskani saklanmaya devam etti ve 1986 da tutuklanana kadar gizli orgutun liderligini yapti Ancak sikiyonetim sonrasi genel halk Dayanisma nin birlesik bir cephe olmadigi ortaya ciktigindan yorgunluk ve hayal kirikligi belirtileri gosterdi d1 Piyasa sosyalizmi ve sistemik ice cokus Dayanisma ve sikiyonetim ile gecen kaotik yillarda Polonya Gierek in yillarindan daha belirgin bir ekonomik krizle dolu on yillik bir doneme girdi 1970 lerde baslayan buyuk bitmemis projeler uzerindeki calismalar mevcut yatirim harcamalarini tuketti eskimis uretim ekipmanini degistirmek icin cok az para kaldi ve uretilen mallar dunya pazarinda rekabet edemez hale geldi Yonetimsel etkisizlik uretimin kotu organizasyonu ve girdi ile hammadde kitligi iscilerin moralinin daha da bozulmasina katkida bulunan faktorler arasindaydi 1981 ile 1988 yillari arasinda uretken yastaki 640 000 kisi ulkeyi terk etti Var olduklari sure boyunca General Jaruzelski nin liderligi 1981 1989 altinda faaliyet gosteren hukumetler merkezi planlamayi ortadan kaldirarak merkezi burokrasiyi azaltarak devlet isletmelerinin kendi kendini yonetmesini ve kendi kendini finanse etmesini saglayarak ve calisan konseylerine ozerklik vererek ekonomik performansi gelistirmeyi amaclayan piyasa ekonomisi reformlari gerceklestirmeye calisti Reformun etkileri olumluydu ancak sinirliydi surec genel ekonomik okuryazarligi buyuk olcude artirdi ve basarilarinin bir kismi daha sonra Dayanisma hukumetleri tarafindan kendilerininmis gibi kabul edildi cunku isletmelerin ozyonetimi geleneksel parti mudahalesiyle rekabet etmek zorunda kaldi yetkililer halki zorluklara maruz birakmaktan kacindi ve Batili hukumetler ve kurumlar komunist bir rejim reformu olarak algilanan bu seyi desteklemekle ilgilenmedi Hukumet sosyalist ekonomi modelinden daha da uzaklasarak daha kucuk olcekli ozel isletmelerin faaliyet gostermesine izin verdi Ideolojik degerlendirmeler terk edildi ve pragmatik konulara ve hamlelere oncelik verildi Ekonomiyi iyilestirmenin yollarini arayan ve endustriyel isci sinifindan yabancilastiginin bilincinde olan rejim 1980 lerin ortalarindan itibaren giderek daha onemli hale gelen elit odakli liberal bilesenle piyasa reformlarina yoneldi 1988 tarihli ekonomik faaliyet kanunuyla resmilestirilen 1990 larin ortalarina kadar devam edecek bir surecti Neoliberal surecler Basbakan Yardimcisi Zdzislaw Sadowski ve Zbigniew Messner hukumeti tarafindan baslatilmis ardindan Bakan tuzugun yazari ve Mieczyslaw Rakowski hukumeti altinda daha da gelistirilmis olabilir Rejim liderlerinin sosyalist sisteme olan inanclarini kaybetmeleri ve hatta nomenklatura yoneticilerinin gerileyen ekonomi tarafindan tehdit edilmesiyle piyasa sosyalizmi sistemi tanitildi Yeniden yapilanmaya direncli isci konseylerini iceren isletmeler bagimsiz kendi kendini finanse eden ve ozerk hale getirilecekti Halk Cumhuriyeti nin son yillarinda ozel isletmelerin sahipleri basarili oldu ve bu tur isletmelerin sayisi artti Yabanci yatirim da tesvik edildi ancak sinirli piyasalastirma ekonomik bir geri donus saglamada basarisiz oldu Merkezi ekonomik karar alma pratiginin ustesinden gelinememisken yeni ozerk girisimler yasalligi supheli oldukca kendiliginden ve kaotik bir kismi ozellestirmeye dogru ilerlediler kleptokrasinin bazi unsurlarini iceriyordu ve onemli bir orta duzey nomenklatura bilesenine sahipti Daha temel bir duzeyde sayisiz siradan Polonyali degisen tutumlardan yararlandi ve cok cesitli gelir getirici faaliyetlere dahil oldu Derinlesen ekonomik kriz siradan vatandasin yasam kalitesinde belirgin bir bozulmaya ve siyasi istikrarsizligin artmasina neden oldu Tayin ve kuyruklar tuketicilerin temel ihtiyaclarini satin almasi icin gerekli olan kartki bir yasam bicimi haline geldi Gelir ve fiyatlarin piyasa duzenlemesine izin vermemek ve boylece toplumsal huzursuzluk riskini onlemek icin hukumet karneleri kullandi Batili kurumlar artik fiilen iflas etmis Polonya hukumetine kredi vermeye istekli olmadigindan Polonyalilarin ihtiyac duydugu mallara erisim daha da kisitlandi Mevcut kit doviz kaynaklarinin cogu Polonya nin 1980 de 27 milyar ABD dolarina ve 1989 da 45 milyar ABD dolarina ulasan dis borcunun ezici oranlarini odemek icin kullanilmak zorundaydi Tum resmi dis ticareti kontrol eden hukumet Batili para birimleri ile oldukca yapay bir doviz kurunu koruyarak yanit verdi Doviz kuru ekonominin her duzeyindeki bozulmalari kotulestirerek karaborsanin buyumesine ve gelismesine neden oldu Her yerde var olan ve yikici yeralti ekonomisi rusvet bekleme listeleri spekulasyon isletmeler arasindaki dogrudan mubadele ve ikincil faaliyetlerden elde edilen buyuk kisisel gelir yuzdeleri gibi olgularla karakterize edildi Toplumsal bozulmaya biyolojik cevre ile fiziksel ve zihinsel saglikta benzeri gorulmemis bir bozulma eslik etti olum oranlari giderek artmaya devam etti 1980 lerin sonunda PZPR yuksek enflasyon depresif yasam standartlari ve derinlesen halk ofkesi ve hayal kirikligi nedeniyle baska bir sosyal patlamadan korkuyordu Giderek daha duzensiz ve yonetilemez bir sistemle karsi karsiya kalan yetkililerin kendileri de saskin ve gucsuz hissettiler Halk Cumhuriyeti nin son yillari ve gecis donemi Yuvarlak Masa ve yari serbest secimlere dogru Eylul 1986 da hukumet bir genel af ilan etti ve bir dizi anlamli reform uzerinde calismaya basladi Liberallesmis siyasi ortam goz onune alindiginda Walesa dan Birinci Dayanisma zamanindan kalma Ulusal Komisyonu yeniden toplamasi istendi ancak Walesa Dayanisma nin Uzman Komisyonu danismanlarindan olusan cevreyle ilgilenmeyi tercih ederek reddetti Walesa liderligindeki bir Ulusal Yurutme Komisyonu Ekim 1987 de Ozgurluk ve Baris Hareketi Ruch Wolnosc i Pokoj ve tarafindan kurulan cuce hareketi gibi diger muhalefet yapilari binlerce kisinin bir araya geldigi renkli olaylar seklinde sokak protestolari duzenlemeye basladi Liberal bir yayin olan Res Publica yetkililerle resmi olarak yayinlanmasi icin muzakere etti secmenlerin 67 si katildi ve bunlarin cogu hukumetin onerdigi reformlari onayladi ancak rejimin kendi kendine dayattigi gercekci olmayan kati gecis gereklilikleri nedeniyle populer bir manda resmen kacirildi Referandum fiyaskosu Polonya hukumetlerinin 1980 lerin basindan beri pesinde kostugu piyasa odakli ekonomik reformlar surecine bir darbe indirdi Iktidardaki komunist askeri muesses nizam muhalefetle bir tur anlasmanin eninde sonunda gerekli olacagini ve onde gelen Dayanisma figurlerini de dahil etmek zorunda kalacagini yavas yavas fark etti Iscilerin cikarlarini temsil eden bir isci sendikasi olan Dayanisma sikiyonetim sonrasinda ve daha sonra 1980 lerde fiilen yok edildikten sonra kendini yeniden ortaya koyamadi ancak daha once dusunulemez sayilan sistemik degisikliklerin toplumsal kabulunu kolaylastiran bir mit olarak ulusal bilincte korundu e Bir kitle hareketi olarak Dayanisma ve onunla birlikte baskin sosyal demokrat unsuru demokratik sosyalizm destekcileri yenildi Dayanisma adi surekli olarak kullanilmisti ancak muhalefet hareketi farkli siyasi yonelimlere sahip rakip gruplar olusturmak icin bolundu Yeni bir entelektuel fikir birligine gore demokrasi 1970 lerin ortalarindan 1981 e kadar iddia edildigi gibi aktif bir yurttasliga degil ozel mulkiyete ve serbest piyasaya dayaniyordu Mevcut gorus artik genis bir siyasi katilimi gerektirmiyor bunun yerine elit liderligi ve kapitalist bir ekonomiyi vurguluyordu Dayanisma sembolik bir varlik haline geldi aktivistleri acikca komunizm karsiti pozisyonlar aldi ve liderligi saga dogru kaydi Tarihi kitle hareketi artik az sayida kisi tarafindan temsil ediliyordu ve aralarinda Lech Walesa Tadeusz Mazowiecki ve in ozellikle belirleyici roller ustlenmek uzere oldugu goruluyordu Bu uclu Amerikan ve Bati Avrupa mali ve diger cikarlarindan guclu bir sekilde etkilenen sinirsiz serbest piyasanin savunuculariydilar n g Jaruzelski nin Polonya si Sovyetler Birligi nden gelen endustriyel temel mallarin dusuk maliyetli teslimatlarina bagliydi ve son uc muhafazakar Sovyet genel sekreterinin yonetimi sirasinda Polonya da ekonomik veya siyasi anlamli reformlar mumkun degildi Sovyetler Birligi nin yeni lideri Mihail Gorbacov un perestroyka ve glasnost politikalari bu nedenle Polonya da reformu tesvik etmede cok onemli bir faktordu Gorbacov Dogu Avrupa uydu devletlerinin komunist blogu terk etme girisimlerine Sovyetler Birligi tarafindan siddetle karsilik verilecegini ongoren Brejnev Doktrini ni esasen reddetti Sovyetler Birligi ndeki gelismeler uluslararasi durumu degistirdi ve Polonya da bagimsiz reformlar icin tarihi bir firsat sagladi ABD Baskani Ronald Reagan in kati durusu da buna yardimci oldu David Ost Gorbacov un yapici etkisini vurguladi Polonya ve Macaristan in Dunya Bankasi ve Uluslararasi Para Fonu uyeligine ve genel olarak Dogu Avrupa cogulcu evrimine verdigi destekle Sovyet lideri bolgeyi etkili bir sekilde Bati ya dogru itti 1988 ilkbahar ve yazinda patlak verdi 1980 grevlerinden cok daha zayifti ve rejimin muhalefetle muzakerelere baslama taahhudunu guvence altina alan Walesa nin mudahalesinden sonra sona erdi Grevler Halk Cumhuriyeti tarihinde isci sinifinin aktif siyasi katiliminin son eylemiydi ve Dayanisma gazileriyle baglantili olmayan ve o sirada surmekte olan ekonomik yeniden yapilanmanin toplumsal acidan zararli sonuclarina karsi cikan genc isciler tarafindan yonetiliyordu Arastirmaci Maciej Gdula ya gore ardindan gelen siyasi faaliyet yalnizca seckinler tarafindan yurutuldu Muhalefetin onde gelen cevreleri kendilerini gecmiste emekcilerin refahina olan guclu bagliliklarindan kurtardiklari icin herhangi bir kitlesel toplumsal orgut veya hareketten ne ilham aldi ne de onlara danisti Artik tartismasiz liderler olarak guvende olmayan KOR Dayanisma kusaklarinin Polonyali muhalifleri artik ekonomik hedefleri paylastiklari zayiflamis rejimle pazarlik yapmaya hevesliydi q o Her iki taraf da yeni uluslararasi durum ve Polonya daki son grev dalgasi tarafindan harekete gecirildi Eylul 1988 de da hukumet temsilcileri ve Dayanisma liderleri arasinda on gorusmeler basladi O yil ve ertesi yil Walesa ve digerlerinin yani sira icisleri bakani General Czeslaw Kiszczak in da dahil oldugu cok sayida toplanti o sirada yurutulen resmi muzakerelerin perde arkasinda gerceklesti Kasim ayinda Walesa baskani le ulusal televizyonda tartisti r Bu tartisma Walesa nin imajini guclendirdi Halk Cumhuriyeti doneminde insa edilen tum ulkenin kentsel peyzajina hakimdir Gecmiste kalici kullanim icin idari olarak dagitilan bu binalarin cogu 1989 dan sonra sakinlere indirimli fiyatlarla satildi PZPR nin 16 18 Ocak 1989 tarihli genel kurulunda General Jaruzelski ve iktidar olusumu istifa etmekle tehdit ederek Merkez Komite nin direnisini asti ve parti Dayanisma nin yeniden yasallastirilmasina izin vermeye ve resmi gorusmeler icin liderleriyle bir araya gelmeye karar verdi 6 Subat tan 4 Nisan a kadar 13 calisma grubu arasinda Rozmowy Okraglego Stolu olarak bilinen 94 muzakere oturumu siyasi ve ekonomik uzlasma reformlariyla sonuclandi Jaruzelski Basbakan Mieczyslaw Rakowski ve Walesa muzakerelere dogrudan katilmadi Hukumet tarafi Czeslaw Kiszczak Aleksander Kwasniewski Janusz Reykowski Stanislaw Ciosek Romuald Sosnowski Wladyslaw Baka Andrzej Gdula ve tarafindan temsil edildi Adam Michnik Tadeusz Mazowiecki Jaroslaw Kaczynski ve Witold Trzeciakowski ve digerleri ise Dayanisma muhalefetini temsil ediyordu Gorusmeler siyasi gucun yeni olusturulan iki meclisli bir yasama meclisine ve icra baskani olacak bir cumhurbaskanina verilecegi ile sonuclandi 4 Nisan 1989 a kadar muhalefet icin cok sayida reform ve ozgurluk kabul edildi Artik olarak var olan Dayanisma bir sendika olarak yeniden yasallastirilacak ve katilmasina izin verilecekti Parlamentonun kilit alt meclisi olan Sejm deki koltuklarin yalnizca 35 i Dayanisma adaylarina acik olacagindan bu secimde PZPR yi iktidarda tutmak icin tasarlanmis kisitlamalar getirildi Kalan 65 lik kisim PZPR ve muttefiklerinin ve adaylarina ayrilacakti Yuvarlak Masa Anlasmasi Polonya da gercek sosyalizm in yalnizca reformunu degistirmeyi degil zorunlu kildigindan parti ekonomik reformlari gerceklestirmek icin bir miktar mesruiyet kazanirken secimi siyasi catismayi etkisiz hale getirmenin ve iktidarda kalmanin bir yolu olarak dusundu Ancak Yuvarlak Masa gorusmeleri sirasinda ekonomistler ve sendikacilar tarafindan varilan muzakere edilmis sosyal politikalar hem parti hem de muhalefet tarafindan hizla bir kenara atildi Daha sonra yasanmasi yerine simdi yasanan sistemik bir donusum Cin deki Tiananmen Meydani protestolarina yonelik kanli baskiyla ayni zamana denk gelen 4 Haziran 1989 daki mumkun oldu Oylama sonuclari aciklaninca siyasi bir deprem yasandi Dayanisma nin zaferi kismen cekismeli sandalyeler soz konusu oldugunda muhalefeti destekleyen ancak yine de hukumet tarafindan izin verilen secim sistemi sonucunda tum tahminleri asti Dayanisma adaylari Sejm de rekabet etmelerine izin verilen tum koltuklari alirken yeni kurulan Senato da mevcut 100 sandalyenin 99 unu ele gecirdiler Ayni zamanda bircok onde gelen PZPR adayi kendilerine ayrilan koltuklari almak icin gereken minimum oyu bile alamadilar PZPR liderligindeki koalisyonun mesruiyetine feci bir darbe vuruldu Siyasi donusum Sonraki birkac ay siyasi manevralarla gecti Ulke uzerinde hala askeri ve idari kontrole sahip olan ancak giderek guvensizlesen komunistler Dayanisma nin General Jaruzelski nin devlet baskani olarak kalmasina izin verdigi bir uzlasmayla yatistirildi 19 Temmuz 1989 da Jaruzelski oy pusulasindaki tek isim olmasina ragmen Ulusal Meclis oylamayi zar zor kazandi Yeterli sayida Dayanisma milletvekilinin gayri resmi olarak ayarladigi bir cekimser oylama ile kazandi ve dolayisiyla da konumu guclu degildi Jaruzelski 29 Temmuz da PZPR nin genel sekreterliginden istifa etti Polonya nin donusumunde etkili bir lider olan Adam Michnik Yuvarlak Masa anlasmasi temelde PZPR nin secim sonuclari ne olursa olsun iktidarda kalmasina izin veriyordu ve partinin degisen liderligi Polonya yi yonetmeye devam etti 1 Agustos ta devam eden piyasa reformlari nedeniyle fiyatlar serbest birakildi ve sonuc olarak hiperenflasyon basladi Aniden artan ekonomik sikintilar yeni bir grev dalgasina neden oldu Grevler kendiligindendi ancak artik grevcilerin ekonomik talepleriyle ayni fikirde olmayan Dayanisma liderleri grevlerin ikincil siyasi yonunu partinin inadina duyulan ofke vurgulayabildiler ve grevleri hizlandirilmis bir siyasi gecis icin rejime baski yapmak icin kullandilar 2 Agustos 1989 da goreve gelen yeni basbakan General Kiszczak Sejm de hukumeti kuracak destegi bulamayinca 19 Agustos ta istifa etti Kiszczak Polonya nin son komunist hukumet baskaniydi Jaruzelski Dayanisma yi buyuk bir koalisyonda PZPR ye katilmaya ikna etmeye calissa da Walesa bunu reddetti Mevcut grev baskisinin tesvik ettigi PZPR ile muttefik olan ve daha once boyun egen iki parti bagimsiz yollarin benimsenmesine dogru ilerliyorlardi ve onlarin ek oylari muhalefete parlamentonun kontrolunu verecekti Bu kosullar altinda Jaruzelski yeni hukumetin siyasi muhalefet tarafindan kurulma ihtimalini kabullenmek zorunda kaldi Dayanisma nin secilmis temsilcisi Tadeusz Mazowiecki basbakan olarak atandi ve 24 Agustos 1989 da meclis tarafindan onaylandi Dogu Blokunda turunun ilk ornegi olan komunist olmayan birinin liderligindeki yeni hukumet 13 Eylul de yemin ederek goreve basladi v PZPR koalisyonda kalarak ve dis ticaret savunma icisleri ve ulastirma bakanliklarinin kontrolunu elinde tutarak iktidarin tamamini hemen elinden birakmadi Kontrolsuzce artan hiperenflasyonla hizla basa cikmak zorunda kalan Mazowiecki hukumeti kisa sure sonra Leszek Balcerowicz tarafindan onerilen ve Polonya yi hizlandirilmis bir programla isleyen bir piyasa ekonomisine donusturen benimsedi Ozellestirilmekte olan bircok Polonya devlet tesebbusunun kapitalist rekabet icin ne yazik ki hazirliksiz oldugu ortaya cikti ve uyum saglama veya yipranma hizi hizliydi Kapsamli neoliberal yeniden yapilanmanin eslik ettigi bir sok terapisi olan ekonomik reform gercekte 1970 ler ve 1980 lerin onceki artan komunist politikalarinin bir uzantisiydi ve bunlari simdi buyuk olcude az koruma ile kuresel ekonomiye genisletilmis entegrasyona yonelik bir sicrama izledi s Reformun olumsuz ani etkileri arasinda ekonomik durgunluk ve dis ticaretin neredeyse felc olmasi vardi Uzun vadeli bazda isletmeler tasfiye edildiginden ve gelir iscilerden ve ciftcilerden kurulu duzen ve girisimci sinif lehine yeniden dagitildigindan ulke hizla artan issizlik ve sosyal esitsizlikler yasadi m temel ve kalici onemi olan zararli sonuclar arasindaydi l y Isci sendikalari daha fazla marjinallesmeye maruz kaldi gecmiste oncelik verilen bir isci sendikasi olarak Dayanisma nin faaliyeti artik bastirilmisti z Olumlu etkiler arasinda ise piyasa fiyat gelir reformunun ekonomiyi dengelemesi ve enflasyonu kontrol altina almasi para biriminin istikrara kavusmasi kitliklarin giderilmesi ve onemli miktarda yabanci yatirimin baslamasi bulunuyordu Sok terapisi cozumleri genellikle aralarinda en iyi bilinen ama ayni zamanda en cok elestirilen Jeffrey Sachs in da bulundugu Batili danismanlar tarafindan dikte edildi c f Sinirli secimlerde Dayanisma adaylarinin carpici secim zaferi ve ardindan on yillardir bolgede komunist olmayan ilk hukumetin kurulmasi 1989 un ikinci yarisinda Orta ve Dogu Avrupa daki komunist yonetimlerden bircok benzer bariscil gecisi tesvik etti Aralik 1989 da sosyalist duzeni resmen ortadan kaldirilan degisiklikler yapildi Marksist gondermeler kaldirildi ve ulkenin adi tekrar Polonya Cumhuriyeti olarak degistirildi Dayanisma nin baskani Walesa erken cumhurbaskanligi secimleri talep etti Walesa artik hukumeti yoneten entelektueller olan geleneksel Dayanisma muttefiklerinin tavsiyelerine karsi hareket ediyordu Devam eden isci huzursuzlugunun baskisi altinda Walesa komunist Baskan Jaruzelski gibi veya elitist siyasi liberaller Basbakan Mazowiecki gibi olarak tanimladigi kisiler tarafindan tehdit edildigi iddia edilen iscilerin cikarlarinin destekcisi oldugunu ilan etti Walesa kendisini iyi muhafazakar Hristiyan ve milliyetci kimlik bilgilerine sahip bir kisi olarak sundu t 1990 da Jaruzelski Polonya cumhurbaskanligindan istifa etti ve yerine kazanan Walesa gecti Lech Walesa 22 Aralik 1990 da goreve basladi Istifa eden surgundeki Baskan Ryszard Kaczorowski nin savas oncesi baskanlik armasini kabul ederek Wojciech Jaruzelski den uzaklasti Walesa Mazowiecki yi ve ikinci turda yi maglup etti ancak baskanliginda ekonomi politikasi degismedi Tarihsel olarak komunist olan Polonya Birlesik Isci Partisi 1990 da kendini feshetti ve ne donustu Kasim 1990 da imzalanan Basbakan Mazowiecki ve hukumetinin ulkenin birlesmesinden sonra Polonya nin bati sinirinin Birlesik Almanya tarafindan taninmasi konusundaki hassas sorununu cozdu Varsova Pakti 1 Temmuz 1991 de resmen feshedildi Sovyetler Birligi Aralik 1991 de dagildi ve son Eylul 1993 te Polonya yi terk etti 27 Ekim 1991 de 1920 lerden beri ilk tamamen serbest yapildi Boylece Polonya nin komunist yonetiminden Bati tarzi liberal demokratik bir siyasi sisteme gecisi tamamlandi i Ayrica bakinizve Polonya Halk CumhuriyetiNotlara Birlikler Savunma Bakani Konstantin Rokossovski tarafindan getirildi Rokossovski duruma iliskin degerlendirmesini paylasan Genel Sekreter dan izin aldi ve guvenlik guclerinin kontrol altina alamayabilecegi yaygin bir karsi devrimci faaliyet b Jane Hardy tarafindan belirtildigi gibi 1956 olaylari sonraki on yillar boyunca artan bir siddetle yeniden ortaya cikacak olan bir modelin ilk dongusu idi Ekonominin yukselen yasam standartlarini saglama yeteneginde bir yavaslama ardindan fiyat artislarinin tetikledigi isyanlar ademi merkeziyetcilige ve isci ozyonetimine dayali reformlara yol acti Ardindan yeniden merkeziyetcilik baski ve reform geldi ekonomik buyume oranindaki bir dususe ve reel ortalama maaslardaki bir dususe yonetici sinif isletmelerde daha fazla kontrol idari ve siyasi kadrolarda daha hizli devretmeler ideolojik revizyonizm belirli yatirim projelerinin askiya alinmasi ve tuketim mallari sektoru ve hizmetleri lehine yatirimin yeniden tahsis edilmesi Ancak 1960 larin sonlarindan itibaren kapsamli bir buyume politikasi artik pozitif buyume oranlari ve artan yasam standartlari saglayamazdi c Mazowiecki ve Balcerowicz seleflerinden cok daha fazla ekonomik eylem ozgurlugune sahipti cunku ne Gierek ne de Jaruzelski yuksek issizligi tetiklemeyi dusunemezdi bu iscilerin yonetici sinif olarak sembolik mesruiyetini ihlal ederdi Batili ekonomiler 1970 lerden itibaren kriz durumlarina mevcut serbest piyasa esnekliklerini deregulasyon kuculme sendika karsiti yasalar ucuz imalatin Ucuncu Dunya ulkelerine tasinmasi vb kullanarak yeni baskin neoliberal politikalar ile her zamankinden daha kolay yanit verdi Bu tur careler Orta ve Dogu Avrupa daki egemen kurumlar icin 1989 dan once mevcut degildi d Stalinist Polonya da komunist reformlara halk desteginin tartismali konusu hakkinda sunlari yazdi komunist iktidara ve girisimlerine yonelik toplumsal destegin boyutu hatiri sayilirdi Ozellikle savastan once Avrupa nin geri kalmis bolgesine ait olan ulkenin yeniden insasi ve sanayilesmesi egitimin yayginlasmasi ve koylu ve isci ailelerinden gelen gencler icin yuksek egitim Bu tur donusumlerle ilgili kitlesel sosyal ilerleme dogal olarak milyonlarca insanin ozellikle de Halk Cumhuriyeti nin daha once mevcut olmayan firsatlari kendilerine actigi genclerin tutumlarini etkiledi Modzelewski tarafsiz bilgilere buyuk olcude sinirli erisimi vurgulayarak bu gorusu nitelendirdi Toplum resmi duzeyde yogun bir sekilde telkin edilirken aileler genclerini korumak icin evde rejimi elestirmekten veya guvenli olmadigi dusunulen konulari tartismaktan kacindi e Maciej Gdula Dayanisma nin olumunu ve daha sonra efsanelestirilmesini su sekilde ozetledi Dayanisma altin bir lahdin icine konuldu ve 1989 daki degisikligi mesrulastirmasi gereken bir efsaneye donusturuldu Ancak onun bir mit olarak yeniden dogma olasiligini acan da tam olarak bu dissal sonlanmaydi yeni duzen buyuk olcude Dayanisma miti tarafindan mesrulastirildi Sikiyonetim ile arasindaki surenin sureklilik izlenimi vermek icin sikistirilmasi gerekiyordu Hikayeye gore bir anlik bir atlamaydi ama sonra toplum yeniden uyandi ve iktidari geri aldi f Balcerowicz Plani Baskan Jaruzelski ile onu siyasi yelpazede destekleyen Polonyali yasa koyucularin fikir birligine vardi Ancak Uluslararasi Para Fonu danismanlari baskani Mazowiecki hukumeti fon tarafindan sunulan donusum planlarinin en sertini sectiginde sasirdi Jane Hardy Polonya da neoliberalizmin ozellikle tehlikeli ideolojik olarak gerici bir turunun uretildigini savundu Cekoslovakya ve Macaristan radikal bir liberal degisimi tercih etmediler ve sistemik donusumleri Polonya dakinden daha dusuk sosyal esitsizlik duzeyleriyle sonuclandi Ekonomist Zdzislaw Sadowski ye gore Polonyalilar genellikle komunist yonetim ve Sovyet egemenligi doneminin sonu konusunda cok mutluydu Balcerowicz Plani nin hizli bir sekilde Bati benzeri evrensel bir refahla sonuclanacagi inanci nedeniyle plan genis bir sosyal destek gordu ve bu da daha ilimli ekonomik politikalar icin akla gelebilecek herhangi bir rekabet arayisinin politik olarak gercekci olmamasina neden olacakti Rafal Wos ye gore Polonya bir idi bir bagimlilik iliskisinden digerine gecti cok zayif bir konumdaydi Uluslararasi finans kurumlari elitlerimize ortaklar degil cocuklar gibi davrandi Ama o zaman bile manevra icin biraz yer vardi g Polonya donusumunun hakim sagci ideolojisini ve uygulamasini elestirenler arasinda ve vardi David Ost tarafindan listelenen diger ileri goruslu sesler Wlodzimierz Pankow ve idi ve liderligindeki Dayanisma Calisma Grubu 1989 da PZPR Dayanisma muzakerecileri tarafindan benimsenen yola karsi cikti h Dayanisma nin zorlamayi basardigi isci konseyleri sikiyonetim ve 1980 lerden sag cikti ancak tarafindan ortadan kaldirildi i Tarihci Andrzej Leon Sowa Polonya gecisinin sonucunu su sekilde karakterize etti nomenklaturanin bir kismi muhalefetten entelijansiya ve orta burokrasi yeni ancak onceki sistem tarafindan tehlikeye atilan kentsel sinif kaynaklanan seckinlerle birleserek Halk Cumhuriyeti nin yikintilari uzerinde gelisen sistemin hak sahibi oldular Bununla birlikte bir butun olarak hem PZPR hem de isci Dayanisma icinde kaybetti Her bakimdan guclendirilmis tek orgut kurumsal Roma Katolik Kilisesi dir Gazeteci Kaja Puto ya gore Polonya nin basarili donusum mitini reddetmesi ve Polonya nin komunizm sonrasi doneminin sonu oldu Karol Modzelewski 2015 secimlerini ve sonuclarini Polonya demokrasisinin cokusune giden bir yol ve sosyalist endustrisinin yikimiyla baslayan hatali sistemik donusumun dogrudan sonucu olarak goruyor Donusumun kurbanlari ve onlarin soyundan gelenler kalici bir toplumsal bozulma yasadilar ve onlari yuzustu birakan ve 2015 te sona ermis olabilecek 1989 sonrasi liberal demokrasinin cesareti kirilmis hasimlari oldular j Solidarnosc Dayanisma adi ayni zamanda ulke capinda tek bir sendikanin kurulmasi konusunda israr eden ve bunu savunan Karol Modzelewski tarafindan onerildi Uzman Komisyonu fikrin gercekci olmadigini dusundu ve yalnizca birkac bolgesel sendikayi kaydetmeyi planladi Yine de hareket onemli olcude ademi merkeziyetci kaldi ve yerel subeler onemli olcude ozerklige sahipti k 1956 dan itibaren Sovyet kampinda benzersiz bir sekilde Polonya daki yuksek ogrenim kurumlari onemli olcude ozerklige sahipti Akademik ozerkligin ve entelektuel ozgurluk alanindaki mevcut korumalarin yasal olarak ortadan kaldirilmasi yetkililer tarafindan 1968 ayaklanmasinin ardindan gerceklestirildi l Polonya daki donusum surecleri onemli bir ekonomik potansiyel kaybina neden oldu ve bu potansiyele bagli olan insanlar varliklarini surdurecek araclardan mahrum birakildi Gayri safi milli gelir iki yil icinde 18 in uzerinde dustu ve bu Polonya da 1929 33 Buyuk Buhran krizinden bu yana en derin resesyon oldu Aleksander Malachowski ideolojik olarak motive edilmis cilginca ozellestirmeyi ve en iyi devlet tesebbuslerinin degerlerinin kucuk bir kismina satilmasini yikici bir reform olarak adlandirdi Karol Modzelewski ye 2013 gore yasanan toplumsal bozulmanin psikolojik kulturel ve politik sonuclari Polonyalilarin gunluk yasamlarina hala yuk olmakta ve yeniden kazanilan ozgurlugu tehdit etmektedir Buyuk donusumun travmasi sagci populistler tarafindan istismar edildi David Ost komunizm sonrasi iktidara yukselisi ve 1993 1997 ile 2001 2005 teki dususune atifta bulunarak sunlari yazdi 2016 Iki kez PiS ilk kez iktidara gelmeden once liberal solla baglantili partiler guclu isci destegi sagladilar ancak piyasalastirma ozellestirme ve bir oyuncusu olarak katilim konusunda israr ederek kuresel kapitalist ekonomi ve daha fazla guvenlik icin asagilayici talepler ile kisa surede bu destegi carcur ettiler ve sonunda duzenli iscileri PiS in kollarina attilar Sonra 2007 2015 te Sivil Platform piyasa liberalleri Avrupa Birligi ne uyum saglamak icin pragmatik bir politika izlediler bir yandan da iscilere karsi intihar gibi sert bir gundem pesinde kostular Avrupa nin baska yerlerinde oldugu gibi sagin yukselisini korukleyen ekonomik guvensizlik Kaczynski 2015 te ekonomik konulara odaklanarak ve PiS in ekonomik guvenlik vaadi nedeniyle kazandi m ve refah dahil olmak uzere kamu harcamalarinda sert kesintiler uygulandi Gelir ve zenginlik en alttaki cok sayida insanin yoksullasmasi pahasina tepedeki az sayidaki insan icin kitlesel olarak yeniden dagitildi 2003 un sonunda Avrupa Birligi uyeligi imdada yetismeden hemen once issizlik tum zamanlarin en yuksek seviyesi olan 20 ye ulasmisti Yuksek issizligin bir sonucu olarak ortalama reel maaslarin 1989 oncesindeki seviyeye ulasmasi en az on yil aldi ve AB ye katilmak baris zamanindaki ulke disina en buyuk kalici ekonomik goc dalgasini tetikledi Polonyali seckinler tarafindan gerceklestirilen reformlar ezici bir cogunlukla ekonomik nitelikteydi Bunlarin toplumsal olarak zararli sonuclari pratik olarak sinirli secenekler yelpazesi uzerinde kalici siyasi kutuplasmayi iceriyordu bir yanda herhangi bir toplumsal kaygidan yoksun ekonomik liberalizm ve diger yanda Polonya milliyetciliginin muhafazakar ataerkil ve dar goruslu geri kalmis sulari n 1980 lerin Polonyali entelektuelleri ve liderleri simdi Friedrich Hayek Milton Friedman Margaret Thatcher ve Ronald Reagan in neoliberal ve politikalarinin hakim oldugu Bati daki degisen ekonomik ve politik dusunceden etkilendiler o Polonyali isgucunun yuzde altmisi el iscisi vasifli ve vasifsiz veya tarim iscisiydi Sistemik gecis sureclerinde pasif nesneler haline gelmislerdi ancak Dayanisma entelijansiya elitinin egemenligini elde etmek ve liderlerin amacladigi degisiklikleri uygulamak icin ihtiyac duydugu oylari sagliyorlardi p 1980 de David Ost a gore entelektueller once emek ve demokrasinin ayrilmaz bir bagini ilan ettiler boylece on yilin geri kalaninin cogunu ortadan kaldirmak icin harcayacaklari iddiayi olusturdular Daha sonra 1980 lerde ve 1990 larda isciler ozellikle yeni ekonominin izledigi gerekli dogru ve akilci ekonomi politikalarina gayrimesru muhalefetleri nedeniyle aydinlar tarafindan irrasyonel yanlis yola sapmis ve hatta tehlikeli olarak tanimlanacaklardi 1989 sonrasi liberal duzen ve onun tarafindan siyasi bir tartismanin goreli terimleriyle degil mutlak bilim diliyle ifade edildi Ost liberallerin yanlis anladiklari ve olumcul hatalarini yaptiklari sonucuna variyor reformlarini elestirenleri ideolojik ve hosgorusuz a yonelttiler Terk etme reddetme ve dislama bircok isciyi emek aktivistini ve digerlerini sagci populizm ve dini milliyetcilige 1989 da marjinalize edilen ancak daha sonra dirilen liberal olmayan kamp iterken liberal seckinler bunlari otoritesinin istikrarli bir erozyonla odeyecekti Liberallerin yaklasimi demokrasinin ne olduguna ve onu en iyi nasil pekistirecegine dair temel bir yanlis anlasilmayi ortaya cikardi Sonunda liberal demokrasinin yalnizca ozel mulkiyete dayanabilecegi inanciyla yanlis yola sapan liberaller 1989 sonrasi soylemde yalnizca maddi degil ayni zamanda sembolik ve duygusal duzeyleri de gormezden geldiler Emek tabanlarina karsi dusmanca bir tavir benimsediler ve boylece ahlaki ve siyasi otoritelerini carcur ettiler bu da siyasi olarak liberal olmayan populist sagin ortaya cikan toplumsal boslugu doldurmasini mumkun kildi Liberal olmayan sag yalnizca hayali dusmanlar ve sembolik tavizler sunarak gelisebilmisti q David Ost durumu soyle anlatti Demokratik reform gercek bir olasilik haline geldikce entelektueller ortaya cikan sinif cikarlarini mesrulastirmaya calistilar Isci sinifiyla paylastiklari siyasi liberalizmi simdi vurguladiklari ekonomik liberalizmi degil Bunu yaparken partinin simdi kullandigi dili konustular Bu da onlari parti seckinleri icin cekici ortaklar haline getirdi r OPZZ tum sendikal faaliyetler uzerindeki sikiyonetim yasaginin ardindan 1984 yilinda hukumet tarafindan kuruldu OPZZ Eski Dayanisma uyelerine ve simdiki sempatizanlarina bu girisime katilmamalari icin baski yapan yeralti Dayanisma aktivistleri tarafindan dislandi s Neoliberalizm ve Polonya halkina rasyonel bilimsel matematiksel ekonomiye dayali ve liyakat temelli politik olmayan ve nesnel bir sistem olarak sunuldu Sistemik degisikliklerin sozde dogal biyolojik karakteri vurgulanmistir Bati nin Orta Avrupa miti radikal ekonomik donusumler icin bir gerekce olarak kullanildi ancak ayni zamanda Polonyalilar sosyal Darwinizm i cagristiran Bati sosyal bilimlerinde zaten gozden dusmus argumanlarla beslendi t David Ost a gore Jaroslaw Kaczynski ile birlikte yurutulen Walesa nin secim kampanyasi ve yaklasimi Polonya nin neoliberal populizm doneminin baslangiciydi yoksunluk ve ekonomik zorluklarla kiskirtilan toplumsal ofkeyi donusturme pratigi ekonomik olmayan politik ve o ofkenin nedenleriyle ilgisi olmayan konulara ve hedeflere yonlendiriyorlardi Walesa liberal liderleri eski koruyuculari devirmek icin zirvede savas ilan ederken mevcut muttefikleri Kaczynski kardesler ilgili bir hareketle yeni bir parti kurdular Mayis 1990 Ittifak asiri komunizm karsitligini hizlandirilmis neoliberal ekonomik reformlar arayisiyla birlestirdi u Mevcut uygulama faaliyetinin ardindan ve sonraki yillardaki sonrasinda ORMO gucunun buyuk bir genislemesine girisildi 1979 daki zirvesinde 450 000 den fazla uyeye ulasti v David Ost Tadeusz Mazowiecki ve Adam Michnik i erken komunizm sonrasi donemde eski muhalefet entelektuel elitinin en etkili uyeleri olarak tanimladi Onlari politik ama ozellikle ekonomik anlamda liberaller olarak nitelendirdi e sponsor oldular ve Walesa yi onaylamasi icin ikna ettiler Amaclari sancili ekonomik degisikliklerin ve populer olmayan kapitalist sinif olusumunun gerceklesmesine izin vermekti 1980 de komunizme karsi mucadele icin teorik temel saglayan angaje bir sivil toplumu hem destekleyen hem de destekleyen dil 1989 dan sonra yeni bir egemen sinif yaratmayi ve guclendirmeyi amaclayan politikalari mesrulastirmak icin kullanildi w 1970 teki Gomulka orneginin farkinda olan ve bunun bir tekrarindan korkan parti liderleri fiyat artislarini engellemeye calistilar ancak sonunda Basbakan Piotr Jaroszewicz tarafindan zorlanan sert paketi kabul ettiler Leonid Brejnev ve diger Sovyet liderleri Polonya rejiminin bu kader hamlesini engellemek icin guclu bir baski uyguladilar x 1960 lardaki solcu demokratik muhalefet 1970 lerde farkli bir bicimde yeniden bir araya geldi ve surec icinde solcu ahlaki yakinliginin cogundan vazgecti Muhalefetin sosyal izolasyonundan yararlanan rejim tarafindan bu yuzden muhalefet aktivistleri Polonya Katolik Kilisesi ile ittifak yapmayi sectiler Ittifak muhalefetin izolasyonunu sona erdirdi ve populer algida hareketi mesrulastirdi Bununla birlikte sol icin bunun bedeli temel deger sisteminden vazgecmesi bu nedenle ana akim muhalefet artik solcu olarak kabul edilemezdi ve uzun vadede kitlesel siyasi destegi seferber etme becerisinde saga ustunluk saglamasiydi Kultur filozofu Andrzej Leder e gore muhalefetin Kilise ile ittifaki 1989 dan once ve sonra yonetici kurulus haline geldiginde solun ve onun toplumsal kavraminin demokratik Polonya nin siyasi yelpazesinde marjinallestirilmesinden de sorumludur 1977 de Adam Michnik cok onemli eseri Kosciol lewica dialogu Kilise sol diyalog yayinladi Polonya da liberal muhafazakar konsensusun olusmasi ve hakimiyetiyle sonuclanan muhalefet hareketinin ideolojik donusumune siyasi ve kulturel anlamda teslimiyet isaret ediyor y Eski endustri geride kalifiye birakti Varliginin bir kaynagi icin degerli oldugu ortaya cikti cunku Polonya hem ulke icinde hem de ulke disinda onemli bir uluslararasi sermaye icin ucuz emek kaynagi haline geldi Ancak Polonya da dusuk maliyetli isgucunun mevcudiyeti girisimciler tarafindan bir rekabet gucu araci olarak kullanildi ve teknik iyilestirmelere yaraticiliga ve yenilige yatirim yapmaktan caydirildi z Bati daki isci sendikasi uyelerinden farkli olarak Polonyali donusum sonrasi sendikaci kendileriyle istihdam yerlerinin yeni kapitalist sahipleri arasinda dusmanca veya rekabetci bir iliski tasavvur edemiyordu 1994 te yapilan bir ankette hem Dayanisma hem de ana sendikalarindaki cogu Polonyali sendikaci kendilerini piyasa reformunun ve ozellestirme surecinin destekcileri ve kolaylastiricilari olarak gorduler etkilerinden korumada degil Tarihsel deneyimleri ve mevcut hukumet propagandasi tarafindan kosullanan bu tur bir tutum iscilerin yeni sistem altindaki sinif cikarlarini savunamaz hale getirdi a1 Filozof Andrzej Leder savas sonrasi koy ve lar tarafindan tanimlanan zihniyetten sehir ve kentsel yasam tarzi tarafindan belirlenen bir zihniyete dogru ayrilma hakkinda yazdi ve bu da Polonya daki orta sinifin daha sonraki genislemesini kolaylastirdi 1956 ve 1968 yillari arasinda modern kent kulturu kuruldu ve 1944 1989 doneminin tamami kultur ve gelenek alanlari da dahil olmak uzere daha once var olan sosyal ve sinif engellerin geri dondurulemez bir sekilde yikilmasi anlamina geliyordu b1 Andrzej Leder ve Henryk Slabek ten alinti yaparak asagidaki rakamlari veriyor 1945 1950 de de yasayan 4 7 milyon insanin 2 9 milyonu yeni Polonya topraklarinin orta ve guneydogu illerinden ve 1 5 milyondan fazlasi eski Sovyetler Birligi nden geliyordu Fransa Almanya ve diger ulkelerden daha az sayida yerlesimci geldi Subat 1946 dan 1948 in sonuna kadar 2 2 milyon Alman Polonya yi terk etmek zorunda kaldi Paczkowski 2 8 milyon Polonyali savastan sonra Almanya dan ve Bati Avrupa nin diger bolgelerinden orada bulunan savasta yerinden edilmis toplam 3 0 3 5 milyon kisiden Polonya ya dondu ve bunlarin cogu Kurtarilan Topraklar a yerlesti Slabek c1 Andrzej Leder 2014 kirsal alanlardan sehir merkezlerine kitlesel goc hakkinda sunlari yazdi Alman sehirli Yahudi halkinin imhasi sirasindaki imhanin ve Stalinist komunizm tarafindan szlachta kokenli entelektuel seckinlerden olusan devlet gorevlilerinin askerlerin ve ordunun baskin konumunun yok edilmesinin sonucu ilerleme icin muazzam ve cok boyutlu bir alanin yaratilmasiydi Sehirler genis bir sekilde acildi ve tasinma zahmetine giren herkes tarafindan hizla ele gecirildi Bu tur insanlar aslinda cocuklari ve torunlari bugun toplumsal yapinin temel iskeletini olusturmaktadir d1 Andrzej Leder e gore Jaruzelski nin sikiyonetim uygulamasi uygulandigi sirada Polonyalilarin yaklasik 50 si tarafindan destekleniyordu ve sonrasindaki sonuclar Polonya daki sosyal ve siyasi gelismeler uzerinde uzun vadeli cok zararli etkilere sahip oldu Dayanisma doneminde edinilen kolektif kendi kaderini tayin duygusundan yoksun birakilmanin yol actigi travma toplumu atomize etti ve gelecekteki politik olarak ilimli ve sosyal acidan sorumlu girisim ve hareketleri engelleyerek sonunda bireyci neoliberalizm ve sagci milliyetcilik tarafindan doldurulan bir toplumsal bosluk yaratti Citations Robert A Guisepi 2001 World War Two Casualties Killed wounded prisoners and or missing World War Two World History Project USA Archived from the original on 7 Mayis 2015 Erisim tarihi 9 Ocak 2016 KB1 bakim Uygun olmayan url link Robert A Guisepi 2001 World War Two Casualties Killed wounded prisoners and or missing World War Two World History Project USA 7 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Ocak 2016 a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi GP 419 424 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme The Politics of Retribution in Postwar Warsaw In the Honor Court of the Central Committee of Richard C Frucht Wieslaw Wroblewski Consolidation of Communist Power 12 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2023 a b George H Hodos 1987 Joseph Stalin Show trials Stalinist purges in Eastern Europe 1948 1954 15 Agustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Courtois Stephane ve digerleri 1999 Kramer Mark Ed The Black Book of Communism Crimes Terror Repression Cambridge Massachusetts Harvard University Press s 382 ISBN 978 0 674 07608 2 r eksik soyadi1 yardim a b c d e f g h i Central and Eastern European States After 1953 De Stalinization 9 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2023 Wojtkowiak Zbigniew S Okres stalinowski a powstanie ustawy zasadniczej The Stalinist period and the creation of the constitution Lehce 10 Ocak 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi A Kemp Welch Poland under Communism a Cold War history pp 83 85 15 Agustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi a b c d e f Poznan June 1956 uprising 11 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2023 a b Leadership change in Communist states 15 Agustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Joanna B Michlic Poland s threatening other the image of the Jew from 1880 to the present 15 Agustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ira Katznelson 1998 Liberalism s Crooked Circle Princeton University Press s 12 ISBN 140082186X 13 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Eylul 2020 KOR a history of the Workers Defense Committee in Poland 1976 1981 What the Bankers Did to Poland by Juan Cameron Fortune magazine 22 September 1980 pp125 126 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Eisler Siedmiu 123 125 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Hardy New Capitalism 13 18 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b c Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Jak narod nie obalil komuny isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Hardy New Capitalism 99 100 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Hardy New Capitalism 20 21 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Modzelewski kobyla historii 59 65 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Neoliberalizm boli i slono kosztuje isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Hardy New Capitalism 129 132 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Hardy New Capitalism 184 185 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Balcerowicz nie mogl isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 57 59 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity 205 215 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Wkurzyl sie pan isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Leder Rewolucja 194 197 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Sowa Historia polityczna 721 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Leszczynski Kosciol isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Puto Watahy isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Wronski Modzelewski Dyktatura isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Zakowski Najlepszego isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Modzelewski kobyla historii 250 258 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity 100 111 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Modzelewski kobyla historii 141 142 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Modzelewski Rewolucjonista isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Modzelewski kobyla historii 392 405 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Puto Transformacja isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Regime Change isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Hardy New Capitalism 115 116 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Hardy New Capitalism 155 156 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Kowalik Tribunal isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Leszczynski Wokol ksiazki isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Modzelewski kobyla historii 329 341 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 13 19 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 37 41 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 94 99 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 106 119 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 41 43 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 43 49 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 65 68 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Piotr Oseka 20 Subat 2011 Jak ORMO czuwalo Historia pl 11 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mayis 2012 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 99 106 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 131 134 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Eisler Siedmiu 290 296 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Leder Pustka isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Leder Rewolucja 185 187 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Urbanski Polska exportuje ludzi isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ost Solidarity Defeat 134 137 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Leder Rewolucja 7 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Leder Rewolucja 192 194 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Leder Rewolucja 141 143 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Leder Rewolucja 182 183 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Leder Obywatelu isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Bagley adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Balcerowicz nie mogl adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Brzoza Sowa Historia Polski 1918 1945 619 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Brzoza Sowa Historia Polski 1918 1945 695 696 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Daszczynski Po wojnie adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Encyklopedia WIEM adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Helsinki Foundation 8 mitow adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Kwasniewski Okragly Stol adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan LIFE adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Memoirs adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Paczkowski adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan ipn 418 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan ipn gov pl adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan IPN S adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan gnauck1 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan gnauck2 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan gnauck3 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan gnauck4 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan gnauck6 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Int Soc adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan 70 Jahre nach Kriegsbeginn zahlt Polen seine Opfer adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan BZH adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Billstein adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Britannica adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Buchanan adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Czubinski 235 236 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Davies Victory 272 274 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan DSM adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Dudek 13 grudnia adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Dudek Historia polityczna 69 72 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Dudek Nie wierze adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Dudek Pierwsza Solidarnosc adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Dudek Wzlot i upadek adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 70 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 79 81 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 87 88 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 115 116 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 123 125 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 214 215 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 218 219 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 224 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 227 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 232 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 236 238 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 238 240 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 246 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 258 259 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 260 262 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 268 272 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 282 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 286 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 290 296 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Eisler Siedmiu 362 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan EKP Econ adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Friszke adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Gawin Michnik adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Gibianskii adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 380 398 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 401 410 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 410 411 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 411 413 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 413 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 414 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 415 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 416 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 417 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 417 424 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 419 424 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 424 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 425 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 426 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 426 427 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 427 428 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 428 430 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 428 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 431 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 434 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 434 435 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 435 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 435 436 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 436 438 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 438 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 439 440 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 441 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 441 442 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 442 443 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 444 445 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 470 474 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 481 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 482 491 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 496 501 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP 501 508 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan GP I 15 17 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan HSE adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hannaford adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 4 7 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 12 13 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 13 18 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 19 20 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 20 21 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 22 23 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 23 25 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 26 27 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 27 30 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 69 73 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 77 79 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 79 81 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 95 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 99 100 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 115 116 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 118 119 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 129 132 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 143 145 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 155 156 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Hardy New Capitalism 184 185 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Harvey adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Herausforderung Bevolkerung Part 6 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan IPN MM adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Jak narod nie obalil komuny adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Jaruzelski tchorzem nie bylem adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Kapitalizm przegra adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Kemp Welch 8 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Kemp Welch 66 68 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Kemp Welch 157 163 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Kemp Welch 180 188 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan KJL adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Kenney Carnival 2 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Kochanski 340 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Kochanski 569 577 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Kowalik Tribunal adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Krasowski Po poludniu 32 33 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Obywatelu adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Pustka adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Rewolucja 7 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Rewolucja 97 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Rewolucja 141 143 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Rewolucja 158 159 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Rewolucja 170 171 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Rewolucja 173 174 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Rewolucja 182 183 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Rewolucja 185 187 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Rewolucja 192 194 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leder Rewolucja 194 197 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leszczynski Kosciol adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leszczynski March 68 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leszczynski Najslynniejszy list Peerelu adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leszczynski Wokol ksiazki adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Leszczynski Zdobycie wladzy adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Lukowski 260 281 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Marshall adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Mastny adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Mazewski Liberalna ciaglosc adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski grozba adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 40 41 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 53 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 59 65 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 66 67 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 81 84 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 86 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 92 93 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 119 120 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 141 142 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 206 207 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 209 211 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 224 226 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 227 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 234 236 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 239 240 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 242 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 250 258 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 268 276 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 320 327 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 329 341 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 357 363 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 368 374 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 375 380 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski kobyla historii 392 405 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Modzelewski Rewolucjonista adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Wkurzyl sie pan adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Neoliberalizm boli i slono kosztuje adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Od rzadu do nierzadu adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Regime Change adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity vii ix adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 1 6 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 6 14 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 34 38 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 38 49 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 49 53 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 55 58 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 58 64 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 67 70 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 70 74 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 75 79 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 79 81 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 81 85 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 85 93 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 93 97 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 100 111 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 126 133 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 137 141 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 141 146 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 149 156 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 160 165 187 191 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 165 172 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 179 185 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 205 215 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity 217 222 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 13 19 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 37 41 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 41 43 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 43 49 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 49 55 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 57 59 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 65 68 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 94 99 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 99 106 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 106 119 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 125 131 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 131 134 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Ost Solidarity Defeat 134 137 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan PWN historia adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Perdue adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Piotrowski 1 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Piotrowski 21 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Piotrowski 88 90 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Pyzik Poor but Sexy 30 31 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan PlMarx adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Polish victims adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Polsko nie daj sie adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Prazmowska Gomulka grozil adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Puto Transformacja adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Puto Watahy adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Questions to be asked adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Reforma nie zaczela adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Rzecz adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Schweizer adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Solidarnosc tak bylo adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Solidarnosc zastepcza adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 91 95 102 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 230 231 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 223 271 272 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 246 250 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 305 306 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 337 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 342 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 365 375 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 405 407 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 599 600 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sowa Historia polityczna 721 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Stelmachowski 33 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Stelmachowski 53 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Stelmachowski 58 99 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Stola Anti Zionist Campaign adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Stola 13 27 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Sutowski Okragly Stol adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Szelag 11 12 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Thum adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Tismaneanu adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan TVN 1 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Urbanski Polska exportuje ludzi adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Wehr adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Weigel Pope adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Weigel Witness adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Werblan Szkice 149 150 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Werblan Szkice 152 adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Wronski Modzelewski Dyktatura adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan deZ adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan historybuffalo adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan poloniatodayhistory adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Wykonalismy komende adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan yivoinstitute adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi lt references gt grubunda icinde tanimlanan Zakowski Najlepszego adli lt ref gt etiketinin icerigi yok Bkz Kaynak gosterme Alakali eserlerBiskupski M B B 2018 The History of Poland Polonya Tarihi Westport Greenwood Publishing Curry J ve Fajfer L Ed 1996 Poland s Permanent Revolution Peoples vs Elites Polonya nin Surekli Devrimi Halklar vs Seckinler 1956 1990 Washington DC Amerikan Universite Yayinlari Domber G F 2014 Empowering Revolution America Poland and the End of the Cold War Guclendirici Devrim Amerika Polonya ve Soguk Savasin Sonu Chapel Hill Kuzey Karolina Universitesi Yayinlari Fidelis M 2010 Women Communism and Industrialization in Postwar Poland Savas Sonrasi Polonya da Kadinlar Komunizm ve Sanayilesme Cambridge Cambridge University Press Fidelis M 2022 Imagining the World from Behind the Iron Curtain Youth and the Global Sixties in Poland Dunyayi Demir Perdenin Arkasindan Hayal Etmek Polonya da Genclik ve Kuresel Altmislar Oxford Oxford University Press Huener J 2003 Auschwitz Poland and the Politics of Commemoration 1945 1979 Polish and Polish American Studies Auschwitz Polonya ve Anma Siyaseti 1945 1979 Polonya ve Polonya Amerikan Calismalari Athens Ohio University Press Kemp Welch A 2008 Poland under Communism A Cold War History Komunizm altinda Polonya Bir Soguk Savas Tarihi Cambridge Cambridge University Press Kenney P 1997 Rebuilding Poland Workers and Communists 1945 1950 Polonya yi Yeniden Insa Etmek Isciler ve Komunistler 1945 1950 Ithaca Cornell University Press Kersten K 1991 The Establishment of Communist Rule in Poland 1943 1948 Polonya da Komunist Yonetimin Kurulmasi 1943 1948 Berkeley Kaliforniya Universitesi Yayinlari Kornbluth A 2021 The August Trials The Holocaust and Postwar Justice in Poland Agustos Durusmalari Polonya da Holokost ve Savas Sonrasi Adalet Cambridge Harvard University Press Labedz L Ed 1984 Poland under Jaruzelski Jaruzelski altinda Polonya New York Scribner Lebow K A 2013 Unfinished Utopia Nowa Huta Stalinism and Polish Society 1949 56 Bitmemis Utopya Nowa Huta Stalinizm ve Polonya Toplulugu 1949 56 Ithaca Cornell University Press Lemanczyk M 2019 The Plight of German Residents of Post War Poland and Their Identity Issues Savas Sonrasi Polonya nin Alman Sakinlerinin Durumu ve Kimlik Sorunlari The Polish Review 64 2 60 78 Lepak K J 1988 Prelude to Solidarity Poland and the Politics of the Gierek Regime Dayanisma ya Giris Polonya ve Gierek Rejiminin Siyaseti New York Columbia University Press Leslie R 2009 The History of Poland Since 1863 Cambridge Russian Soviet and Post Soviet Studies 1863 ten Beri Polonya Tarihi Cambridge Rus Sovyet ve Sovyet Sonrasi Calismalari Cambridge Cambridge University Press Lipski J J 1985 A History of Kor The Committee for Workers Self Defence Kor un Tarihi Iscilerin Oz Savunma Komitesi Berkeley Kaliforniya Universitesi Yayinlari Lukowski J ve Zawadzki H 2019 A Concise History of Poland Polonya nin Kisa Tarihi 3 baski Cambridge Cambridge University Press Meng M 2011 Shattered Spaces Encountering Jewish Ruins in Postwar Germany and Poland Paramparca Alanlar Savas Sonrasi Almanya ve Polonya da Yahudi Harabeleriyle Karsilasmak Cambridge Harvard University Press Monticone P R C 1986 The Catholic Church in Communist Poland 1945 1985 Komunist Polonya da Katolik Kilisesi 1945 1985 Boulder East European Monographs Nomberg Przytyk S 2022 Communist Poland A Jewish Woman s Experience Komunist Polonya Bir Yahudi Kadinin Deneyimi H Levitsky amp J Wlodarczyk Eds P Parsky Cev Yahudi Edebiyatinda Lexington Calismalari Londra Lexington Books Plocker A 2022 The Expulsion of Jews from Communist Poland Memory Wars and Homeland Anxieties Yahudilerin Komunist Polonya dan Kovulmasi Hafiza Savaslari ve Vatan Kaygilari Bloomington Indiana University Press Prazmowska A 2010 Poland A Modern History Polonya Modern Bir Tarih Londra IB Tauris Rogalski W 2019 The Polish Resettlement Corps 1946 1949 Britain s Polish Forces Polonya Yeniden Yerlesim Kolordusu 1946 1949 Britanya nin Polonya Kuvvetleri Warwick Helion and Company Stehle H 1965 The Independent Satellite Society and Politics in Poland Since 1945 Bagimsiz Uydu 1945 ten Beri Polonya da Toplum ve Politika New York Frederick A Praeger Szczerski A 2016 Global Socialist Realism The Representation of Non European Cultures in Polish Art of the 1950s 12 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Kuresel Sosyalist Gercekcilik 1950 lerin Polonya Sanatinda Avrupali Olmayan Kulturlerin Temsili J Bazin P D Glatigny ve P Piotrowski Eds Art beyond Borders Artistic Exchange in Communist Europe 1945 1989 Sinirlarin Otesinde Sanat Komunist Avrupa da Sanatsal Degisim 1945 1989 s 439 452 Budapeste Orta Avrupa Universite Yayinlari Tismaneanu V Ed 2009 Stalinism Revisited The Establishment of Communist Regimes in East Central Europe 11 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Stalinizm i Yeniden Ziyaret Dogu Orta Avrupa da Komunist Rejimlerin Kurulusu Yeni Baski Orta Avrupa Universite Yayinlari Toranska T 1987 Oni Stalin s Polish Puppets Oni Stalin in Polonyali Kuklalari New York Random House Will J E 1984 Church and State in the Struggle for Human Rights in Poland Polonya da Insan Haklari Mucadelesinde Kilise ve Devlet Journal of Law and Religion 2 1 153 176 Wojdon J 2012 The Impact of Communist Rule on History Education in Poland 11 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Polonya da Komunist Yonetimin Tarih Egitimine Etkisi Journal of Educational Media Memory amp Society 4 1 61 77 Komunizmin cokusu ve Dayanisma Asherson N 1982 The Polish August The Self Limiting Revolution Polonya Agustosu Kendi Kendini Sinirlayan Devrim New York Penguin Books Bloom J M 2014 Political Opportunity Structure Contentious Social Movements and State Based Organizations The Fight Against Solidarity Inside the Polish United Workers Party 11 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Siyasi Firsat Yapisi Tartismali Toplumsal Hareketler ve Devlet Temelli Orgutler Polonya Birlesik Isci Partisi Icinde Dayanisma ya Karsi Mucadele Social Science History 38 3 4 359 388 Braun K 1993 The Underground Theater in Poland under Martial Law during the Last Years of Communism 1981 1989 11 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Komunizmin Son Yillarinda 1981 1989 Sikiyonetim Altinda Polonya da Yeralti Tiyatrosu The Polish Review 38 2 159 186 Garton Ash T 1990 The Magic Lantern The Revolution of 89 Witnessed in Warsaw Budapest Berlin and Prague Sihirli Fener Varsova Budapeste Berlin ve Prag da Taniklik Edilen 89 Devrimi New York Random House Garton Ash T 2002 The Polish Revolution Solidarity Polonya Devrimi Dayanisma Ucuncu Baski New Haven Yale University Press Gompert D C Binnendijk H amp Lin B 2014 The Soviet Decision Not to Invade Poland 1981 11 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Sovyetlerin Polonya yi Isgal Etmeme Karari 1981 Blinders Blunders and Wars What America and China Can Learn s 139 150 Rand Sirketi Hayden J 2012 Poles Apart Solidarity and the New Poland Ayrik Lehler Dayanisma ve Yeni Polonya Londra Routledge Kaminski B 2016 The Collapse of State Socialism The Case of Poland Devlet Sosyalizminin Cokusu Polonya Ornegi Princeton Legacy Library Princeton Princeton Universitesi Yayinlari Kubik J 1994 The Power of Symbols Against the Symbols of Power The Rise of Solidarity and the Fall of State Socialism in Poland Guc Sembollerine Karsi Sembollerin Gucu Polonya da Dayanisma nin Yukselisi ve Devlet Sosyalizminin Cokusu Philadelphia Pennsylvania Eyalet Universitesi Yayinlari Laba R 2016 The Roots of Solidarity A Political Sociology of Poland s Working Class Democratization Dayanisma nin Kokleri Polonya nin Isci Sinifinin Demokratiklesmesinin Politik Sosyolojisi Princeton Legacy Library Princeton Princeton Universitesi Yayinlari Lipski J J 2022 KOR A History of the Workers Defense Committee in Poland 1976 1981 KOR Polonya daki Isci Savunma Komitesinin Tarihi 1976 1981 O Amsterdam amp GM Moore Cev Berkeley Kaliforniya Universitesi Yayinlari Mastny V 1999 The Soviet Non Invasion of Poland in 1980 1981 and the End of the Cold War 29 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi 1980 1981 de Sovyetlerin Polonya yi Istila Etmemesi ve Soguk Savasin Sonu Europe Asia Studies 51 2 189 211 Raina P 1985 Poland 1981 Towards Social Renewal Polonya 1981 Sosyal Yenilenmeye Dogru New York Unwin Hyman HarperCollins Stachura P D 1999 Poland in the Twentieth Century Yirminci Yuzyilda Polonya New York St Martin s Press Zamoyski A 2009 Poland A History Polonya Bir Tarih New York Hipokren Kitaplari Dis baglantilarWikimedia Commons ta Polonya tarihi 1945 1989 ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir PHC nin fotograflari ve filmleri Lehce Sunum Dayanisma Olgusu PL EN DE FR ES RU Farkli Kulturler Toplulugu Polonya nin Mirasi 24 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Lehce Polonya ile ilgili Sovyet Arsivleri 1980 1984 17 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Polonya nin Yeniden Insasi 1971 kisa filmi Internet Archive da ucretsiz izleme ve indirme icin mevcuttur gov archives arc 1703685