Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türk Kurtuluş Savaşı (Osmanlıca: قورتولوش صاواشى, romanize: Kurtuluş Savaşı),I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Osmanlı İmparatorluğu'nun İtilaf Devletleri'nce işgali sonucunda Mîsâk-ı Millî sınırları içinde ülke bütünlüğünü korumak için 1919-1922 yılları arasında gerçekleştirilen çok cepheli siyasi ve askeri mücadeledir. Batı Anadolu'da İtilaf Devletleri'nin harekete geçirdikleri Yunan ordusuna; güneyde Fransız ordusuna; doğuda Ermenistan'ın kuvvetlerine; İstanbul rejimine sadık milislere, feodal güçlere ve ayrılıkçılara karşı savaşılmıştır. Bu mücadelenin Batı Cephesi Yunan millî belleğine "Küçük Asya Felaketi" adıyla kazınmıştır. Savaş sırasında Yunan ve Ermeni kuvvetleri, bir etnik temizlik harekâtı olarak, Türk halkına karşı katliamlar, yağmalar ve tecavüzler gerçekleştirmiştir. Savaş, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır.
| Türk Kurtuluş Savaşı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İki savaş arası dönem ve 1917-23 Devrimleri | |||||||||
 Yukarıdan aşağıya soldan sağa: Millî Mücadele'nin amaçlarını saptamak için Sivas Kongresi'nde toplanan Heyet-i Temsiliye; savaşta cepheye mermi taşıyan Türk halkı; Ankara Ulus Meydanı'nda savaşa katılacak son birliklerin cepheye uğurlanışı; Kuvâ-yi Milliye'ye bağlı piyadeler; Türk ordusunun İzmir'e girişi; düşman peşindeki Türk süvarileri. | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
|
Maddi Destek |
İçerir:
Ayrılıkçı isyancılar: İçerir: İstanbul Hükûmeti ve Britanya tarafından çıkartılan isyanlar:  Gürcistan (Türk ve Sovyet işgali, 1921) | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Komutanlar
| Komutanlar
| ||||||||
| Güçler | |||||||||
|
|
| ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
|
|
| ||||||||
| Sadece Batı Cephesi'nde 640.000 Türk sivil öldürüldü. 264.000 Yunan sivil öldürüldü. 60.000 ila 98.000 Ermeni sivil öldürüldü. 30.000'den fazla bina ve 250'den fazla köy Yunan ordusu ve Rum/Ermeni isyancılar tarafından yakıldı. | |||||||||
Yunan ordusu, Megali İdea düşüncesiyle eski Yunan topraklarını birleştirmek ve ayrıca İtalyanların bölgeyi işgal etmesini önlemek amacıyla 15 Mayıs 1919'da İzmir'e çıktı. Bunun üzerine Ekim 1918'de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan hoşnut olmayan ve ülkeyi kurtarmanın yollarını arayan Mustafa Kemal Paşa IX. Ordu Müfettişi sıfatıyla 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıktı ve yurt çapında topyekûn bir direniş gerçekleştirmek için işe girişti. Bu tarihte Çanakkale ve İstanbul Boğazları ve Trakya İtilaf devletlerinin; Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz'deki Mersin, Adana, Maraş, Antep ve Urfa Fransız; Antalya ve Muğla İtalyan işgali altındaydı. Ermeniler bir yandan Doğu Anadolu'yu işgal ederken bir yandan da güneydoğudaki Fransız birlikleriyle işbirliği yapmaktaydı. Benzer bir şekilde Eskişehir, Kütahya, Amasya gibi kentlerde İngiliz askerleri bulunmaktaydı. İngiliz kabinesi ise, İmparatorluğunun önemli bir kısmı Müslüman kitleden oluştuğu için, Türkiye'nin parçalanmasının Müslüman coğrafyasında uyandıracağı huzursuzluğu göz önünde bulundurarak, Anadolu'nun parçalanmasını engellemek ve İtalya ile Fransa'yı bölgeden uzaklaştırmak amacıyla, Lord Curzon'un önerisi üzerine, 19 Mayıs 1919'da Anadolu ve Boğazlar boyunca bölge üzerinde ABD mandası teklif edilmesine karar verdi. ABD'nin bu öneriyi değerlendirme süreci sebebiyle barış müzakereleri Şubat 1920'ye kadar ertelendi. Bu dönemde Mustafa Kemal kongreler düzenleyerek halkı savaşa manen hazırlamakla ve askerî direnişi örgütlemekle uğraştı. Mustafa Kemal önce halktan oluşturulan silahlı müfrezelerle işgali yavaşlatmayı ve böylelikle kazanılan zamanla düzenli ordunun kurulmasını planlamıştı. Kuvâ-yi Milliye ile yapılan gerilla savaşı tekniği güneyde Fransızlara karşı başarılı olmuştu. Doğu Cephesi'nde ise Kazım Karabekir komutası altındaki XV. Kolordu Ermeni birliklerine karşı başarı gösteriyordu. Böylelikle Kazım Karabekir komutasındaki ordu Sarıkamış, Kars ve Gümrü'yü ele geçirdi ve 3 Aralık 1920'de Gümrü Antlaşması imzalandı. Batı Cephesi'nde ise Kuvâ-yi Milliye birlikleri Yunanları yenebilecek kabiliyette olmasa da onları oyalamaktaydı.
22 Haziran 1920 tarihinde Yunanların Gediz taarruzu, düzenli ordunun gerekliliğini ortaya koydu. Bu sırada Yunan Kralı Aleksandros, bir maymun ısırığı sonucu öldü ve Yunanistan'da Elefterios Venizelos Hükûmeti düştü. Yapılan referandum sonucu ise eski kral Konstantin sürgünden dönerek tekrar tahtına oturdu. Ve bu ani değişim sonucu olarak Yunanistan tüm itilâf desteğini kaybetti. Bu gelişme üzerine 9 Aralık 1920'de Mustafa Kemal Paşa, Batı Cephesi komutanı Ali Fuat Paşa'yı görevinden azletti ve Batı Cephesini sırasıyla Miralay İsmet Bey ve Miralay Refet Bey tarafından komuta edilmek üzere kuzey ve güney olarak ikiye böldü. 1920 yılının ortalarında ülke çapında gerçekleşen 18 iç isyanın bastırılması düzenli ordunun üstünlüğünü gösterdi. Ocak 1921'de Konstantin'in emriyle yapılan keşif taarruzu Birinci İnönü Muharebesi'nde durduruldu. Diğer taraftan İtalya ve Fransa ise I. Dünya Savaşı sırasında düşmanca tavırları olan kralın geri dönüşü nedeniyle Yunanistan'a karşı Türkiye'yi destekleme kararı alarak Sevr'in gözden geçirilmesini talep ettiler. Bu talepler sonucu toplanan Londra Konferansı'na Türkiye de davet edildi ve Ankara Hükûmeti'nin ülke çapındaki otoritesi arttı. Yunanların 23 Şubat 1921'de başlayan Londra Konferansı'ndan bir yarar sağlayamayacaklarını anlamaları üzerine 23 Mart'ta başlayan İkinci İnönü Savaşı gerçekleşti. 1 Nisan'da muharebe Türklerin zaferi ile sonuçlandı.
10 Temmuz'da Kütahya-Eskişehir Muharebeleri gerçekleşti. Muharebe sonrası Afyon, Eskişehir ve Kütahya Yunanların eline geçti ve Türk ordusu Sakarya Nehri'nin doğusuna çekildi. Savaş sonrası TBMM tahkik heyetinin cepheye gönderilmesi kararlaştırıldı. Meclis heyetinin cepheden dönüşte verdiği rapor sonrası ordunun teçhizat ihtiyacını karşılayabilmek için Tekalif-i Milliye emirleri çıkarıldı. Zaferlerini pekiştirmek isteyen Yunanlar, Sevr Antlaşması'nı kabul ettirmek amacıyla 23 Ağustos'ta taarruza kalktılar. Yunanlar Ankara'ya 50 kilometre kadar yaklaşsalar da Sakarya Muharebesi onlar için başarısızlıkla sonuçlandı. İtalya, Fransa ve Rusya'nın Ankara'ya verdikleri destek ve İtilaf Devletleri'nin Kasım 1920'den sonra Yunanistan'a uyguladıkları ambargo sonucu zaman Türklerin lehine ve Yunanların aleyhine işliyordu. Yunan birliklerini Anadolu'dan kesin olarak atmak için Mustafa Kemal Paşa 10 ay boyunca askerleri talim etti ve teçhizat ihtiyacını karşılamak için girişimlerde bulundu. Taarruzun baskın etkisiyle başarıya ulaşması sağlanacaktı. 26 Ağustos 1922'de taarruz başladı ve 30 Ağustos'ta Başkomutanlık Meydan Muharebesi gerçekleştirilerek Yunan birlikleri mağlup edildi. Geri çekilen Yunan birlikleri takip edildi ve Türk ordusu 9 Eylül 1922'de İzmir'e girdi. 18 Eylül itibarıyla Yunanlar Anadolu'dan tamamıyla silinmişti. Türk ordusu Boğazlar ve İstanbul bölgesine yönelince Çanakkale krizi denilen süreçte İtilaf kuvvetleri İstanbul'dan çekilmeye başladılar. Bunun üzerine Trakya'daki Yunan birlikleri de bölgeden çekildi. 11 Ekim 1922'de imzalanan Mudanya Mütarekesi ile fiilen biten savaş, 13 Ekim 1921'de imzalanan Kars Antlaşması ile Doğu Cephesi'yle sınırlı olmak üzere, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile ise topyekûn sona ermiştir.
I. Dünya Savaşı sonrası, Ekim 1918 - Mayıs 1919
I. Dünya Savaşı'na Almanya ile birlikte giren Osmanlı Devleti, Çanakkale Savaşı'ndaki başarılı savunmaya, Irak'ta Kût'ül-Amâre'de Britanya ordusunu kuşatıp esir almasına ve savaşın son aylarında Kafkasya Cephesi'ndeki başarılara rağmen savaşın son günlerinde Filistin Cephesi'nde Edmund Allenby komutasındaki Birleşik Krallık ordularına karşı Nablus Hezimeti'ne uğramıştı. Yıldırım Orduları Grubunun 18 Eylül 1918'deki bu bozgundan sonra Liman von Sanders komutanlıktan istifa etmiş ve yerine Padişah tarafından kendisine Yaver-i Fahri Hazret-i Şehriyarı unvanı da verilen Mustafa Kemal Paşa atanmıştı. Bununla birlikte 1 Ekim 1918'de Şam, 16 Ekim 1918'de Hama ve Humus, 25 Ekim 1918'de de Halep kaybedildi.
Suriye cephesinin çöküşü üzerine İttihat ve Terakki hükûmeti 8 Ekim 1918'de istifa etti. Hükûmet ileri gelenlerinden Talat, Enver ve Cemal Paşalar yurt dışına kaçtılar. Genel af ilan edilerek, sürgün ve hapisteki muhaliflerin İstanbul'a dönüşüne izin verildi. 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Mütarekesi ile Osmanlı hükûmeti yenilgiyi kabul etti.
Mondros Mütarekesi gereğince İtilaf Devletleri'ne güvenlikleri gereği istedikleri yerleri işgal etme yetkisi tanınıyordu. 30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi imzalandığında Musul ve çevresi henüz Ali İhsan Sabis Paşa komutasındaki Türk birliklerinin idaresindeydi. Ateşkesten sonra Britanyalılar, Musul ve Zaho'daki sivil Hristiyanların topluca öldürüldüğünü iddia ederek Türk birliklerinin Musul'u terk etmesini istediler. Ali İhsan Sabis Paşa, bu isteği reddetti ancak Suriye ve Şam cephesinde Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Yıldırım Orduları grubu daha fazla kayıp vermemek için Adana'ya kadar çekilmesi neticesinde demiryolu ikmal hatlarının kesilmesi üzerine ve İstanbul hükûmetinin de bu yolda emir vermesinden sonra Musul'u bırakıp Nusaybin'e kadar çekildi. Britanya askerleri hiçbir direnişle karşılaşmadan Musul'a girdiler. İstanbul'dan benzer bir emir Mustafa Kemal Paşa'ya da Çukurova bölgesini terk etmesi için gelmişse de Mustafa Kemal Paşa, Adana'yı boşaltmamış ve Harbiye Nezaretiyle yaptığı telgraflaşmalarda emrin kanunsuz olduğunu söyleyerek emre direnmişti. Harbiye Nezareti, kendisini görevden alıp karargaha çağırdığında ordunun bir kısım silahlarını halka dağıtarak düşman eline geçmesine mani olmuştu. Bazı silahlar ise, Anadolu'da bir düşman direnişinde kullanılmak üzere Teşkilat-ı Mahsusa elemanları tarafından daha güvenli olan Doğu Cephesi'ne taşınmıştı. Mustafa Kemal Paşa'nın İstanbul'a dönmesinden sonra Ali Fuat Paşa, emrindeki 20. Kolordu'yu teçhizatıyla birlikte önce Konya'ya sonra da Ankara'ya getirerek İstiklal Savaşı hazırlıklarına başladı. Bu sırada Kâzım Karabekir Paşa da emrindeki 15. Kolordu'yu terhis etmemiş ve Erzurum'da savaşa hazır tutmaktaydı.
İstanbul'un işgali, Kasım 1918
1918 yılı sona ererken Osmanlı payitahtı İstanbul ile Çanakkale Boğazı bölgesi 50.000 kadar İtilaf askeri tarafından işgal edildi. 6 Kasım'da Boğazlar silahsızlandırıldı. 7 Kasım'da işgal güçleri Çanakkale'den geçti. 13 Kasım 1918 günü, İtilaf Devletlerinin 61 parça harp gemisinden oluşan bir donanması, mütareke şartlarının kendilerine verdiği yetkiye dayanarak, İstanbul önlerine gelip demir attılar. Bu donanmada 15 muharebe gemisi, 11 kruvazör, 29 muhrip ve 6 denizaltı gemisi bulunuyordu. Aynı gün Boğazdan 11 harp gemisi ile Yunanların bir zırhlısı daha giriş yapmış ve toplam gemi sayısı 73'e çıkmıştır. 13 Kasım'da İtilaf filosundan 2.616 Birleşik Krallık, 540 Fransız ve 470 İtalyan askeri olmak üzere toplam, 3.626 asker İstanbul'a çıkarıldı. 23 Kasım 1918'de Ahmet İzzet Paşa yeni hükûmeti kurdu. 9 Şubat'ta Hadisat gazetesinde Süleyman Nazif 'Kara Gün' başlıklı bir yazı yazdı. Türk milletinin böyle bir işgali yaşamadığını ve bunu kaldıramayacağını söyledi. İtilaf Devletleri Türk halkının tepkisini çekmemek ve işgalin haklılığını kanıtlamak için işgalin geçici olduğunu amacının Padişahlığı, halifeliği, azınlıkları korumak olduğu; Padişahlık makamının kaldırılmadığını ve İstanbul'dan verilecek kararların geçerli olduğunu ilan etti.[]
Çoğunluğu Britanyalılardan oluşan bir subay grubu ve asker grubu meclisi bastı ve kapattı. Böylece TBMM açılana kadar halkın sesi kesildi. Milliyetçi ve millî mücadelenin devamını sağlamak amacını güden milletvekillerini Malta'ya sürgüne gönderdiler. Bu vekillerin bir kısmı 1921'de bir kısmı da 1922-1923 arasında Anadolu'ya döndüler.[]
Kuvâ-yi Milliye
İttihat ve Terakki yönetiminin, gizli bir teşkilat olan Teşkilat-ı Mahsusa vasıtasıyla Anadolu ve Rumeli'de savaş sonrası bir direniş hareketi örgütlediği anlaşıldı. Direnişin amacı, doğu illerinin Ermenilere, Ege bölgesinde bazı yerlerin Yunanlara ve Adana yöresinin Fransa kontrolündeki Suriye'ye verilmesini öngören girişimlere karşı mücadele etmekti. Yanı sıra, savaş yıllarında çeşitli yöntemlerle önemli servete ve yerel iktidara kavuşan İttihat ve Terakki yanlısı zümrelerin konumlarının korunması, savaş sırasında sürülen gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarının geri dönmesinin önlenmesi, bundan dolayı çıkabilecek karışıklıklar nedeniyle İtilaf Devletleri'nin olası müdahalesine karşı konulması amaçlanmaktaydı.[]
1919 başlarından itibaren Kuvâ-yi Milliye (millî kuvvetler) adıyla silahlanan bazı gruplar, Ege ve Karadeniz bölgesinde Rumlara, Güneydoğu'da ise Ermenilere karşı çatışmalara girdiler. Bu grupların çoğu 50 ila 200 kişilik düzensiz kuvvetlerden oluşmakta ve Teşkilat-ı Mahsusa üyesi olduğu bilinen kişilerce yönetilmekteydi.[]
1919 Şubat ayında İtilaf İşgal Kuvvetleri Yüksek Komutanı Edmund Allenby, Anadolu'da asayişi sağlamak ve henüz teslim olmamış olan Ali Fuat Paşa komutasında Ankara'daki 20. ve Kâzım Karabekir Paşa komutasında Erzurum'daki 15. kolorduların teslim olmalarına ikna edilmeleri amacıyla, Birleşik Krallık ordusunun Suriye cephesinde Türk kuvvetlerini kısa sürede nasıl yendiğini bilen üst düzey bir Türk komutanının özel yetkilerle donatılarak Anadolu'ya gönderilmesini önerdi. 15 Mayıs 1919'da "Anafartalar Kahramanı" ve "Yaver-i Fahri Hazret-i Şehriyari (Padişahın Onursal Yaveri)" Mirliva Mustafa Kemal Paşa, 9. Ordu komutanı ve Anadolu Genel Müfettişi sıfatıyla, padişah VI. Mehmet Vahdettin tarafından Anadolu'ya gönderildi.[]
İzmir'in işgali, Mayıs 1919
İzmir'in işgali düşüncesi 1919'un Şubat ortalarında Yunanistan başbakanı Venizelos'un önerisiyle, Birleşik Krallık başbakanı Lloyd George tarafından ortaya atıldı. İzmir'in İşgali, I. Dünya Savaşı sonrasında Paris'te toplanan uluslararası barış konferansının kararıyla ortaya çıktı. ABD başkanı Wilson bu öneriye önce kesinlikle karşı çıktı; ancak 25 Mart olayında daha esnek bir tavrı benimsedi. 7 Mayıs'ta Birleşik Krallık, ABD ve Fransa, Yunanistan donanmasının İzmir'e gönderilmesinde mutabık kaldılar.
İzmir'in işgali kansız başladı. Hatta İzmir'in işgalini 1 gün önceden bildiğinden İzmir'deki Osmanlı ordusuna karşılık vermemesini emretmiştir. Böylece İzmir'deki Osmanlı ordusu hareketsiz kaldı ve Yunanlara teslim oldu.[]
İşgal günü Yunan ordusunun en yaman birlikleri olan evzon askerleri şehirde zafer turu attılar. Bu zafer turu sırasında Türk subayları sahil şeridine dizdiler.Aziz Nesin bu olayı daha sonra araştırmalarına dayanarak kitabında anlatacaktı: Bir Türk subayı Evzon askerinin "Zito Venizelos (Yaşasın Venizelos)" diye bağırmasını istediği halde yapmadığı için öldürüldü. Evzon askerleri şehri her gezdiklerinde ve subaya geri döndüklerinde bir kez süngüleniyordu. Bu Türk subayı 22 kez süngülendi ve öldürüldü. Yunanlar daha ilk gün birçok Türk asker ve vatandaşı öldürdü. Böylece işgal daha ilk günde 400 kişiye mâl oldu.[]
İzmir'in işgali ile Türk halkında var olan fakat yetersiz komutanlar yüzünden kullanılamayan mücadele yeteneği tekrar uyandı ve İzmir'deki bir kısım asker istifa ederek Millî Mücadele'ye katıldı. Aynı zamanda İzmir'de kalan Türkler de işgalin getirdiği huzursuzluğa dayanamadı ve Anadolu'ya göç etti. Kalmakta ısrar eden Türk ailelerse Yunan askerinin tavırlarına ve yaptıkları eziyetlere daha fazla dayanamayıp Anadolu'daki millî mücadeleye destek vermek amaçlı olarak göç ettiler.[]
"Türk asker ve subayları dipçiklenerek, süngülenerek öldürülüyor, üzerilerindeki kıymetli eşyalar zorla alınıyordu. İşgale karşı boyun eğmiş bulunan Ali Nadir Paşa yerde sürüklenerek tekmeleniyordu. Türk subayları "Zito Venizelos" diye bağırmaya zorlanıyor, ağır hakaretlere uğruyorlardı. Bağırmayı reddedenler ise süngüleniyordu. Reddedenlerden Albay Fethi Bey de süngülenerek öldürüldü. Şehrin diğer yerlerinde de yağma, öldürme ve tecavüz olayları başladı. Türklere ait evler ve iş yerleri Rumlar tarafından yağmalanıyor, canını, malını, namusunu korumak isteyen Türkler öldürülüyordu. Bütün bu olaylar "uygar ulusların temsilcilerinin" gözleri önünde, "uygar devletlerin" izniyle yapılıyordu. Lord Curzon'un 18 Nisan 1919 tarihli bildirisinde "Selanik kapılarının 5 mil dışında asayişi sağlayamayan Yunanistan'ın Aydın Vilayeti'nde (İzmir o tarihte Aydın Vilayeti içinde idi.) barış ve güvenlik sağlamakla görevlendirilmesini" uygun görmediğini açıkladığı Yunanlar ilk gün 400 Türk öldürmüşlerdi. Çevre köy ve kazalardaki olaylarla bir iki gün içinde 5.000 kadar Türk öldürüldü."[]
İzmir kenti ile birlikte Ayvalık, iki kent arasındaki sahil şeridi, Çeşme yarımadası ve Belkahve'ye kadar İzmir'in hinterlandı da işgal edilmiştir. 23 Nisan 1920'de Ankara'da TBMM'nin açılmasından sonra Yunan ordusu İzmir'den harekete geçerek, Sevr Antlaşması ile İtalyan bölgesi olarak kabul edilen Manisa, Uşak, Denizli, Balıkesir, Bursa şehirlerini de işgal etmiştir. Bu sebeple Yunanistan ile arasında ihtilaf çıkan İtalya ise bu işgalden sonra Kurtuluş Savaşı müddetince Ankara hükûmetini desteklemiş ve askeri yardım da yapmıştır.[]
Örgütlenme dönemi, Mayıs 1919 - Nisan 1920
Paris'te toplanan uluslararası Barış Konferansı, o günlerde açıklanması beklenen Türk Barış Antlaşmasını, 1919 Mayıs başlarında belirsiz bir geleceğe erteledi. 15 Mayıs'ta Yunan kuvvetleri, İtilaf Devletleri'nin kararıyla İzmir'i işgal etti. Ulusal bir felaket olarak görülen bu olay, Türkiye çapında müthiş bir ulusal tepkiye yol açtı. 23 Mayıs'ta Fatih ve Sultanahmet'te Türk siyasi tarihinin o güne kadarki en büyük kitle gösterileri düzenlendi. Direniş fikri, İttihat ve Terakki yandaşlarının görüşü olmaktan çıkarak tüm ülke sathına yayıldı.[]
21 Haziran'da Mustafa Kemal Paşa, Anadolu'daki en önemli askeri birliklerin komutanları olan Kâzım Karabekir, Refet ve Ali Fuat Paşalar ve Ege bölgesinde asayişi sağlamakla görevlendirilen Rauf Bey ile Amasya'da buluşarak Amasya Tamimi'ni yayımladı. Bildiri, ulusal bağımsızlığın ancak ulusun "azim ve iradesi" ile sağlanacağını vurgulayarak, ülke çapında bir direniş hareketinin işaretini vermekteydi Kâzım Karabekir'in öncülüğünde Erzurum'da toplanan Doğu İlleri Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti Kongresi, askeri görevlerinden istifa eden Mustafa Kemal'i kongre başkanı seçti. Kongre, Doğu illerinin Ermenistan'a verilmesi olasılığına karşı direnme kararı alırken, Türkiye'nin kalkınması için Amerikan mandası fikrine açık kapı bırakmamaktaydı.[]
4 Eylül 1919'da Türkiye'nin her yanından gelen delegelerin katılımıyla Sivas'ta toplanan kongrede, genel seçimler yapılıp yeni Mebusan Meclisi kuruluncaya kadar İstanbul hükûmetiyle tüm resmî bağların kesilmesi kararlaştırıldı. Ülke çapında yeni bir idari ve siyasi örgütlenme kurmak amacıyla bir Heyet-i Temsiliye kuruldu.[]
Kasım ayında Adana, Maraş, Antep ve Urfa'nın Fransızlarca işgali üzerine, Heyet-i Temsiliye tarafından yönlendirilen direniş hareketi başlatıldı. Direniş umulmadık bir hızla başarıya ulaşarak 1920 mayısında Fransızları ateşkese zorladı.[]
Osmanlı Meclisi'nin açılması ve Mîsâk-ı Millî, Kasım 1919 - Ocak 1920
Aralık ayında yapılan genel seçimler sonucunda son Osmanlı Meclis-i Mebusanı (1920) oluştu. Meclise Anadolu'dan sadece Millî Mücadele yanlısı milletvekili adayları seçildi. İki ayrı ilden milletvekili seçilen Mustafa Kemal Paşa'nın hakkında çıkartılan tutuklama emri sebebiyle İstanbul'a gitmemesi üzerine, Sivas Kongresi başkan vekili olan Rauf Orbay Meclis reisliğine seçildi. 28 Ocak 1920'de Mebusan Meclisi daha sonra Mîsâk-ı Millî adıyla anılan “Ahd-ı Millî Beyannamesi”ni kabul etti. Beyanname, Mondros Mütarekesi sınırları içinde tam bağımsızlık sağlanıncaya kadar mücadeleye devam etmeyi öngörmekteydi.[]
Osmanlı Meclisi'nin kapatılması, Mart 1920
16 Mart 1920'de Meclis-i Mebusan da dâhil olduğu halde Babıali ve bütün hükûmet daireleriyle beraber İstanbul, Britanyalılar tarafından cebren ve resmen işgal edilmiştir. Birleşik Krallık birlikleri İstanbul'da bulunan, başta Rauf Bey olmak üzere önde gelen Millî Mücadele yanlısı milletvekillerini tutukladılar. Ayrıca telgrafhaneler de işgal altına alınmış ve resmî makamlar arasında iletişim imkânı kalmamıştı. Bu şartlara göre, Anadolu, İstanbul ve resmî makamlarla ortak hareketten mahrum kalmıştı.[]
İstanbul'daki olağanüstü hal, ortaya Osmanlı Devleti'nin kimin idaresi ve hangi güçlerin kanunlarının geçerli olduğu sorunu ortaya çıkarmıştır. Bu durumda Mustafa Kemal Paşa, Temsil Heyeti'nin başkanı olarak, "Bu hareketin Anadolu'da Osmanlı Kanunlarının yürürlüğünü engellemeyeceğinden ve her ne şekilde olursa olsun alınacak önlemlere Osmanlı milleti uygarlık yeteneği özellikle dikkat çekici bulunduğundan kanun dışında hiçbir işlem yapılmaması ve bütün görevlerin özenle yapılması hayatımızın gereklerindendir" diye genelge yayımlamıştır.
Bunun üzerine Meclis 18 Mart 1920 tarihinde toplanarak kendini feshettiğini açıkladı. Meclisin kendini feshettiği açıklaması padişahın 11 Nisan 1920'de ikinci meşrutiyetin sona erdiğini açıklaması ile bir başka Meclis oluşturma yolunu kapatmıştır. Aynı gün Şeyhülislâm Dürrizâde Abdullah'ın, Padişah ve Halife kuvvetleri dışındaki millî kuvvetleri kâfir ilan eden ve katlinin vacip olduğunu bildiren fetvası Takvim-i Vekayi'de yayımlandı. Padişah Osmanlı Devleti'nin tarihinde bir bölümü kapatmayı amaçlamış ve kendi otoritesi dışında bulunan bütün güçlerin (millî kuvvetleri) devlet karşıtı olduğunu ilan etmiştir. Padişah ve atadığı hükûmetler Osmanlı devletinin idaresine tek otorite durumuna gelmişlerdi.[]
Büyük Millet Meclisi'nin açılması, 23 Nisan 1920
Osmanlı Meclisinin feshedilmesi yeni bir meclisin, bir kurucu meclisin, gerekliliğini doğurmuştu. Kurucu Meclis ve seçimlerle ilgili 19 Mart 1920'de bir bildiri yayımladı. Sultan İstanbul'da idi ve Mustafa Kemal "olağanüstü yetkilere sahip bir meclis" olarak takdim etti. Seçimlerin yapılması için yayımlanan bu bildiri uyarınca, yurdun her yerinde seçimler yapıldı. 16 Mart 1920'deki baskından kurtulan milletvekilleri gizlice Ankara'ya geçtiler. Bolu Düzce, Hendek bölgesinde başlayan ve Nallıhan, Beypazarı çevresine sıçrayan ayaklanma olayları oldu. Bu olaylardan dolayı, seçilen milletvekillerinin tümünün gelmesi beklenilmeden, Millet Meclisinin açılma hazırlıkları yapıldı.[]
Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920'de Ankara'da Mustafa Kemal Paşa önderliğinde toplandı. Bu tarihten itibaren İstanbul hükûmetinin etkisi İstanbul kenti ve çevresiyle sınırlı kalırken, Ankara'da oluşturulan Meclis ve hükûmet, fiilen Türkiye'nin yönetimini ele aldı. Mustafa Kemal 24 Nisan 1920'de Meclis Başkanı seçildi.[]
Silahlı mücadele, Mart 1920 - Mart 1922
Bu dönemde Büyük Millet Meclisinin etkinlikleri karşı taraflara Anadolu'yu kendisinin temsil ettiği ve onun içinde olmadığı hiçbir barışın geçerliliği olmadığını kabul ettirmesi çabasıdır. Bir yandan uluslararası destek ve yardım arayışına girilerek, Batum'un geri verilmesi karşılığında Sovyetler Birliği'nden mali yardım sağlandı. Öbür yandan Anadolu'nun çeşitli yörelerindeki düzensiz direniş gruplarını tasfiye ederek düzenli bir ordunun kurulması için adımlar atıldı. Askeri olarak karşısına çıkacak bütün güçlerle baş edebilecek düzeyde olduğunu kanıtladı.[]
Doğu Cephesi: Türk-Ermeni Savaşı
Dünya Savaşı sonunda Kuzeydoğu Cephesi İtilaf Devletleri'nin talebi doğrultusunda 1914 Osmanlı-Rus sınırına çekilmişti. Bu sınır Ardeşen-Yusufeli-Oltu-Bayezit hattından geçiyordu. Sınırın öte yanında 1918'de Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu. Doğu Cephesi'ndeki gelişmeler Rus İmparatorluğu'nun 1917 yılından sonra içinden geçtiği süreçle çok yakından alakalıdır. Şubat Devrimi ile yıkılan Çarlık rejimi Ekim Devrimi ile birlikte yerini Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne bırakır. Bu iktidar değişikliği hem Rusya içinde hem de uluslararası güçler nezdinde direnişle karşılaşır. Patlak veren ve çok kanlı geçen Rus İç Savaşı bu döneme denk düşer.[]
Birinci Dünya Savaşı sonrasında imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’na göre Osmanlı’nın çoğu ordusu terhis edilecekti. Fakat Kazım Karabekir komutasındaki 15. Kolordu terhis olmadı ve silahlarını bırakmayarak Milli Mücadele’ye destek oldular. Bu sayede Doğu Cephesi diğer cephelere nazaran daha kolay bir şekilde kazanıldı.
1920 Eylülünde Türk-Sovyet mutabakatının sağlanması üzerine 28 Ekim 1920'de Kâzım Karabekir komutasında harekete geçen Türk kuvvetleri, 10 gün süren bir harekât sonunda Ermenistan'ı kesin yenilgiye uğrattı. Bu harekâtta Türk tarafından 6 asker öldü, Ermeniler tarafında ise 95 asker öldü. Ermenilerin talebi üzerine 3 Aralık'ta imzalanan Gümrü Antlaşması ile Türk-Ermeni sınırı, 1878 öncesindeki Osmanlı-Rus sınır hattına çekildi. Bu sınır, bugünkü Türkiye-Ermenistan sınırıdır. 2 Aralık'ta Kızıl Ordu, Ermenistan'ı işgal ederek bağımsız Ermenistan'ın varlığına son verdi. Sonrasında 16 Mart 1921 günü imzalanan Moskova Antlaşması da iki ülke arasında önem taşıyan belgelerdendir. Bu antlaşmalar sürmekte olan Türk Kurtuluş Savaşı sırasında uluslararası kamuoyunda yasal olarak tanınan İstanbul Hükûmeti'ne rağmen Ankara Hükûmeti tarafından uluslararası alanda imzalandığı için diplomasi alanında da çok önemli yer tutar. Kazım Karabekir Paşa'nın kazandığı bu zafer sayesinde Kurtuluş Savaşı'nın cephelerinden biri ortadan kalkmış, böylelikle de Batı Cephesi'ne kuvvet ve silah kaydırılması mümkün hale gelmişti.[]
Güney Cephesi: Türk-Fransız Savaşı
Türk-Fransız Cephesi de denilen Güney Cephesi, millî kuvvetlerin Fransız, Cezayir ve Ermeni askerlerinden oluşan Fransız lejyoner birliklerine karşı verdikleri savaşı kapsamaktadır. Birleşik Krallık Musul, İskenderun, Kilis, Antep, Maraş, Elbistan ve Urfa’yı işgal ettiler. Fransızlar ise Adana, Mersin ve Osmaniye’yi işgal ettiler. İşgalin sonlandırılmasında Molla Mehmet Karayılan 6400 civarında kayıp vererek Fransızlara kendi birliğinin onlarca misli kayıp verdirdi. Böylece Karayılan, Antep'te efsane oldu. Bugünkü Adana'nın ilçeleri Haçin (Saimbeyli), Sis (Kozan) ve Pozantı'da Fransızların halka büyük zulmü oldu; Fransızlar Haçin'de annelerinin gözleri önünde çocukları kaynattılar ve büyük mücadeleler cereyan etti. En sonunda yörenin yönetim merkezi olan Sis (Kozan) Sancağı 2 Haziran 1920 günü yöre insanlarınca kurtarıldı.
Maraş’ta, Sütçü İmam’ın önderliğini yaptığı mücadele sonunda Maraş’ta tutunamayan düşman şehri terk etmek zorunda kaldı (12 Şubat 1920). Urfa şehrinde Ali Saip (Ursavaş) Bey tarafından teşkilatlandırılan Türk direnişi başarıyla sonuçlandı. Fransızlar 11 Nisan 1920’de şehri boşalttı. Antep halkı 1 Nisan 1920’de Fransızlara karşı ayaklandıysa da 9 Şubat 1921’de teslim oldu. Fransa, TBMM ile Ankara Anlaşması’nı imzalayarak Güney Bölgesi'nden çekildi.[]
El-Cezire Cephesi: İngilizler ve Musul meselesi
Birleşik Krallık ateşkes imzalanmasından sonra ilk iş olarak Musul'u işgal etti. Britanyalıların buraya gelmesi Musul Vilayetinde yaşayan insanları mutsuz etmişti. İnsanların ayaklanması pek de uzun sürmemiş, 23 Mayıs 1919'da Zaho'da Mahmud Berzenci'nin önderlik ettiği bir ayaklanma meydana gelmişti. Birleşik Krallık modern silahları ile bu ayaklanmayı bastırmıştı. Ancak bu ilk direnişin ardından 1920 yılında Telafer'de ayaklanma meydana geldi. Yedek kuvvetlerin gecikmesi sonucunda ayaklanma İngilizler tarafından bastırıldı. Bu sıralarda dağlarda direniş devam ediyordu. Direniş sonucunda Revanduz kurtarıldı. Özdemir Bey komutasındaki Kuvâ-yi Milliye birliği ve Kürt aşiretleri ile Musul bölgesine taarruza geçmiş ve Britanyalıları Derbent Muharebesi'nde bozguna uğratmıştı. Özdemir Bey'in kuvvetlerini bölmek için Britanyalılar sürgündeki Mahmud Berzenci'yi çağırmış fakat Mahmud Berzenci, Özdemir Bey ile anlaşmış ve isyan etmiştir. Bunun üzerine Birleşik Krallık geri çekilmiş ve aşiretler Süleymaniye'ye girmiştir. Fakat Boğazlar bölgesinde oluşan savaş durumu yüzünden buradaki birliklerin çoğu o bölgeye gitmiş ve kalan birlikler ile Britanyalılar arasında çatışma çıkmıştır. Çıkan çatışma sonucunda Özdemir Bey'in birlikleri Birleşik Krallık ordusu tarafından mağlup edilmiş ve Özdemir Bey İran'a çekilmiştir.
Batı Cephesi: Türk-Yunan Savaşı
Buradaki savaşlar, İzmir-Bursa-Balıkesir-Kütahya-Eskişehir hattında gerçekleşti. İtilaf Devletleri tarafından 18 Nisan 1920'de Paris'in Sèvres banliyösünde ilan edilen Sevr Antlaşması Türkiye'den önemli bazı toprakların alınmasını ve Türk devletinin İtilaf kontrolü altında bir tür yarı-bağımsız statüde yönetilmesini öngörmekteydi. Türk tarafının anlaşmayı imzalamayı Mîsâk-ı Millî'ye karşı bulduğu için İtilaf Devletleri, Yunan ordusunu Anadolu içine sevk ettiler.[]
Temmuz ayında Bursa, Ağustos'ta Uşak Yunanlar tarafından işgal edildi. Yunanlar şehrin kuzey cenahını koruyabilmek için 13. Tümenlerini buraya konuşlandırdılar. Batı Cephesi'ndeki kuvvetlere komuta eden Ali Fuat Paşa, Gediz'deki tümeni baskın şeklinde bir saldırı ile yok etmeyi tasarlıyordu. 24 Ekim 1920'de başlayan saldırı, 11. ve 61. Fıkraların aynı anda harekete geçememesi, sis nedeniyle 11. Fıkra'nın ön hatlarında irtibat kurulmaması ve Çerkez Ethem'in kuvvetlerinin saldırıya olumlu katkıda bulunamamaları sebebiyle başarısız oldu. Buna müteakiben Mustafa Kemal Paşa 9 Aralık 1920'de Ali Fuat Paşa'yı görevinden azledip Moskova'da elçi olarak görevlendirdi ve Batı Cephesi'ni kuzey ve güney olmak üzere ikiye böldü. Miralay İsmet Bey cephenin kuzey kısmındaki, Miralay Refet Bey ise güney kısımdaki birliklere komuta edecekti.
Batı Cephesi komutanlığına atanan İsmet Bey, Ocak 1921'de Birinci İnönü Muharebesi ve Mart 1921'de İkinci İnönü Muharebesi'nde Yunan ilerlemesini durdurdu. İnönü zaferleri, millî ordu projesinin başarısını kanıtlayarak TBMM hükûmetinin otoritesini pekiştirdi, Millî Mücadele'nin nihai zaferine olan güveni sağladı. 27 Mart'ta Afyon'un kaybedilmesi bu zafer duygusunu ancak kısmen gölgeleyebildi. Temmuz 1921'de Yunan Kuvvetleri Garp Cephesi ordularını Kütahya-Eskişehir Muharebelerinde yenilgiye uğratarak çevirme harekâtıyla yok etmek üzereyken, komutayı bizzat ele alan Mustafa Kemal ve Fevzi Paşa, Türk birliklerini süratle geri çekerek Sakarya Nehri kıyılarına çektiler. Ancak 23 Ağustos-13 Eylül arasında süren Sakarya Meydan Muharebesi ile Yunan taarruzu püskürtüldü. Halkın kendine güveni tazelendi, ayrıca kaybedilen subay sayısı fazla olduğu için Gazi Mustafa Kemal Paşa zaferden sonra bu savaşı "Subaylar Savaşı" olarak nitelendirdi. Bu zafer nedeniyle Başkomutan Mustafa Kemal Paşa TBMM tarafından Mareşal rütbesine yükseltildi ve Gazi payesi verildi. Nihayet 26 Ağustos 1922'de Afyon'un doğusundaki mevzilerden taarruza geçen Türk ordusu, 30 Ağustos'taki Dumlupınar Meydan Muharebesi'nde Yunan ordusunu kesin yenilgiye uğrattı. Tamamen dağılan Yunan ordusunun boşalttığı Ege bölgesi birkaç gün içinde Türk kuvvetlerinin eline geçti. Nihayet 9 Eylül'de Türk orduları İzmir'e girerek Yunan işgaline son verdi.[]
İç Cephe: İsyanlar
1920 yılında Kurtuluş Savaşı ve sırasında ayaklanma çıkaran ve yağmaya girişenleri, bozguncuları, orduya ait silah ve mühimmatı çalanları, casusları, asker kaçaklarını, Millî Mücadele'yi engelleme amacıyla propaganda yapanları yargılamak için İstiklal Mahkemeleri kuruldu. Yine Ağustos 1921'de Tekalif-i milliye Kararları yayımlandı ve halk ulusal yükümlülüklerini yerine getirmeye teşvik edildi. Bazıları Anadolu topraklarının bir bölümünde yeni bir devlet kurmayı amaçlayan, bazıları ise saltanat ve hilafet yanlısı olanlar tarafından çıkarılan isyanlar bastırıldı. Ülke içindeki Ermeni ve Rum azınlıkların dış destekli isyanları da büyümeden bastırıldı.[]
Siyasi süreç ve diplomatik müzakereler, Şubat 1921 - Ekim 1923
Bu dönemde Büyük Millet Meclisi'nin etkinlikleri çizilen sınırların dünyaca kabulünü ve bu sınırlar içinde Cumhuriyet ile yönetilecek devletin ilanını kapsamaktadır.[]
Londra Barış Konferansı, Şubat 1921 ve Mart 1922
1921 yazında Londra Barış Konferansı ile İtilaf Devletleri Sevr Antlaşması'nı Ankara Hükûmeti'ne kabul ettirmek istediler. Ankara Hükûmeti'nin kesin tavrı karşısında Yunan ordusu bu kez Ankara'yı ele geçirmek üzere harekete geçti. Sakarya Meydan Muharebesi bir güç gösterisi olarak gerçekleşti. Sonraki yıl 1922'nin ilk yarısı sonuçsuz barış müzakereleri ile geçti. Bu dönemde değiştirilmiş Sevr Antlaşması ortaya atıldı. Bu yeni çözüm Sevr hükümlerini yumuşatılmış şekli olmaktaydı.
Çanakkale Krizi ve Mudanya Mütarekesi, Eylül-Ekim 1922
İzmir'in kurtuluşundan sonra Fahrettin Altay komutasındaki TBMM Süvari Kolordusu kuzeye yöneldi ve birkaç gün sonra Birleşik Krallık işgalinde bulunan Çanakkale Boğazı karşısında mevzilenerek Britanyalıların çekilmesi için bir ültimatom verdi. Çanakkale Krizi adı verilen bu olay üzerine, 15 Eylül'de başbakan David Lloyd George başkanlığında toplanan Birleşik Krallık kabinesinin Liberal Partili bazı üyeleri ültimatomu reddederek, Birleşik Krallık ile Türkiye arasında savaş çıkmasına yol açacak bir politika benimsedi. Ancak Britanya kamuoyunun sert tepkisi üzerine koalisyon ortağı olan Muhafazakâr Parti hükûmetten çekildi. Lloyd George hükûmeti 19 Ekim'de düştü. 11 Ekim'de Birleşik Krallık ile Ankara hükûmeti arasında Mudanya'da ateşkes imzalandı. Ateşkes anlaşması en kısa zamanda İsviçre'nin Lozan (Lausanne) kentinde bir barış konferansı toplanmasını öngörüyordu. Bu süreçte ABD de bölgede bulundurduğu gemileri artırma yoluna gitmiştir. İzmir kurtarıldıktan 19 gün sonra ABD, 13 yeni savaş gemisinin Türkiye sularına gönderilmesini kararlaştırmıştır. Toplam sayıları 20'yi aşan bu gemiler ancak Lozan Antlaşması'nın imzalanması ardından Türk denizlerinden çıkmışlardır. Zaten USS Scorpion adlı gemileri 1908-1923 arası Amiral Bristol komutasında istihbarat görevi dahil olmak üzere İstanbul'da bulunmuştur.
Saltanatın kaldırılması, 1 Kasım 1922
1 Kasım'da TBMM, İstanbul hükûmetinin hukuki varlığına son vererek Türkiye'nin tek ve tartışmasız hakimi oldu.
Şeklen "halife" unvanını koruyan VI. Mehmet Vahdettin 10 Kasım'da son cuma selamlığına katılmış; ancak yaşamına ve özgürlüğüne yönelik tehditleri gerekçe göstererek 17 Kasım sabahı Boğaziçi'nde demirli bulunan Britanya zırhlısı ile Malta'ya gönderilmiştir. Bunun üzerine 19 Kasım'da TBMM, veliaht Abdülmecit Efendi'yi halife ilan etmiştir.[]
Lozan Barış Konferansı, Kasım 1922
20 Kasım 1922'de toplanan Lozan Barış Konferansı'nda Türk delegeleri İsmet Paşa ve Dr. Rıza Nur Bey idi. 4 Şubat 1923'te konferans anlaşma sağlanamadan dağıldı. Türkiye'de, müzakere edilen anlaşmanın Mîsâk-ı Millî sınırlarından taviz verdiğini belirterek dayatılan koşullara direnen Meclisin feshedilerek yeni Meclis üyelerinin seçilmesi üzerine, 23 Nisan'da yeniden toplanan konferans, 24 Temmuz 1923'te Lozan Barış Antlaşması kabul edildi.[]
Lozan Antlaşması, 24 Temmuz 1923
Bu antlaşma ile Türkiye Mîsâk-ı Millî sınırlarının büyük bir parçasını kapsayan Doğu Trakya, Anadolu, Güneybatı Kafkasya ve Kuzey Mezopotamya üzerindeki egemenliğini kabul ettirdi. Osmanlı Devleti tarafından 1878'de Rusya'ya karşı geçici olarak Birleşik Krallık idaresine verilip Birleşik Krallık'ın 1914'te topraklarına kattığı Kıbrıs ve yine Osmanlı Devleti tarafından Uşi Antlaşması ile 1912'de Yunanistan'a karşı geçici olarak İtalya idaresine verilen On İki Ada üzerindeki tüm haklarından vazgeçti; Batı Trakya'da da bazı koşullarla Yunan egemenliğini kabul etti. Türkiye ayrıca İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının silahsızlandırılarak Türkiye başkanlığındaki uluslararası bir komisyonun yönetimine bırakılmasını da kabul etti. Bu durum, 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye'nin tam egemenliği lehine değiştirildi. Osmanlı borçlarının bir kısmı silinirken, bakiyesinin uzun vadede ve uygun koşullarla Türkiye tarafından ödenmesi de kabul edildi.[]
Türkiye'deki gayrimüslim azınlıklara uluslararası hukukun koruması altında bazı haklar tanındı. Buna karşılık Türkiye'nin idari, hukuki, adli ve mali konulardaki bağımsızlığı onaylandı. Ekonomik ve siyasi kapitülasyonlar ise tamamıyla kaldırıldı.
Antlaşmaya ekli bir protokolle, Türkiye'deki Rum azınlığı ile Yunanistan'daki Müslüman Türk azınlığın (bazı istisnalarla) zorunlu mübadelesine karar verildi.[]
Cumhuriyetin ilanı, 29 Ekim 1923
29 Ekim 1923 günü Atatürk, milletvekilleri ile görüştükten sonra taslağı hazırlanan "Cumhuriyet" önergesini Türkiye Büyük Millet Meclisine verdi. Meclis önergeyi kabul etti. Böylece, Türkiye devletinin yönetim biçimi "Cumhuriyet", adı ise "Türkiye Cumhuriyeti" olarak belirlendi. Atatürk, kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk "Reis-i Cumhur"u (Cumhurbaşkanı) oldu.[]
Yardımlar
Sovyet yardımları
1917 yılında gerçekleşen Ekim Devrimi'nin ardından kurulan Sovyetler Birliği, Rus İç Savaşı (1918-1922) sürerken aynı yıllarda Anadolu süren Kurtuluş Savaşı'na yardımlarda bulundu. Bu dönemde yeni kurulan Sovyetler, Batılı devletler ile savaşan Türkiye heyeti ile diplomatik ilişkiler geliştirdi ve Türkiye'ye para ve silah yardımı gönderdi.
Moskova'dan gelecek yardımları organize edip ilk resmî sevkiyatı gerçekleştiren kişi Halil Kut oldu. İstanbul'da tutuklu olan Halil (Kut), kaçarak Sivas'a geldi. Mustafa Kemal tarafından Nahçıvan üzerinden Azerbaycan'a gönderildi. Halil Kut, Dışişleri Bakanı Çiçerin ve yardımcısı Lev Karahan'la görüşüp antiemperyalist bir cephe önererek askerî ve mali yardım talep etti. Ardından Harbiye Komiseri Lev Kamenev ile de görüşülerek, gizli tutulmak kaydıyla bir milyon altın lira, 60 bin tüfek, 108 sahra topu ve 12 ağır top yardımı yapılmasında uzlaşıldı. Azerbaycan'daki (Enver Paşa'nın üvey kardeşi) Nuri (Killigil) Bey'in faaliyetleri nedeniyle bir gecikme yaşansa da 2 Temmuz 1919 tarihinde yardım heyeti yola çıktı. Heyet yardımın ilk taksidi olan (125.000 lira karşılığı) 500 kg altın ve Çiçerin'in Mustafa Kemal'e yazdığı mektubu da yanında taşıyordu. Halil Kut, 3 Ağustos 1920 tarihindeki raporunda, 6 sandık içinde, 500 kg altın para ile yola çıkıldığını, yanlarında iki müslüman Kızıl Ordu kurmay subayı ve 20 kadar asker olduğunu da yazmıştır. Azerbaycan üzerinden Anadolu'ya geçerken Ermeni saldırıları nedeniyle yardımın tümünün toplu biçimde ulaştırılması mümkün olmadı. Heyet bölündü ve altınların üçte biri Halil Kut tarafından Karaköse'de (bugünkü Ağrı) Tümen komutanı Cavit Bey'e (bir başka kaynağa göre ise Kâzım (Orbay) Bey'e) teslim edildi.
27 Ağustos günü Karaköse'ye varan Sovyet heyetinin getirdikleriyle birlikte toplam altın miktarı 400 kg oldu. Altının bir kısmı yolda terk edilmek zorunda kalmıştı. Cavit Bey Sovyet heyetini 8 Eylül günü Erzurum'a ulaştırdı. Heyeti karşılayan Karabekir hemen Ankara'ya telgraf çekerek olumlu haberi bildirdi, 200 kg altını Doğu Cephesi'nin gereksinimleri için ayırdıktan sonra kalan 200 kg altını Sovyet heyetiyle birlikte Ankara'ya gönderdi. Halil (Kut)'un olumlu görüşmelerinin ardından Anadolu mücadelesi için kritik önemde olan 4-11 Eylül 1919 tarihlerindeki Sivas Kongresi'ne Mahmudov adında bir Sovyet temsilcisi katıldı.
Yardımların toplam miktarları hakkında kesin bilgiler yoktur ve var olan bilgi ve belgeler arasında tutarsızlıklar bulunmaktadır. Bunun temel nedeni, Ankara Hükûmetinin alınan yardımları mümkün olduğu kadar gizli tutmak istemesiydi. Özellikle Karadeniz yoluyla gelen yardımların bilinmesinin denetimleri artıracağından, bunun da yardımların ulaşmasında güçlük çıkaracağından endişe ediliyordu. Ayrıca özellikle teslim sırasında kayıt tutulmadığı durumlar, askeri malzemelerin farklı isimlerde kaydedilmesi gibi unsurlar da belgelerdeki istatistiklerin birbiriyle uyumlu olmamasına yol açmıştır. Fakat genel kabul gören Sovyet belgelerine göre Sovyetler tarafından Kurtuluş Savaşı için yapılan toplam 125.000 TL değerindeki altın yardımının yanında, gönderilen silah ve mühimmat listesi şöyledir:
| Malzeme | Adet |
|---|---|
| Tüfek | 39.000 |
| Makineli tüfek | 327 |
| Top | 54 |
| Fişek | 63.000.000 |
| Top mermisi | 147.000 |
| Avcı botu | 2 |
| El bombası | 4.000 |
| Kılıç | 1.500 |
| Gaz maskesi | 20.000 |
1921 yılında da nisan, mayıs ve kasım aylarında üç bölüm şeklinde toplamda 6.500.000 altın ruble yardımı yapılmıştır. Sovyetler'in bu süre zarfında verdiği altın ruble yardımı toplamda 17.500.000 rubleyi bulmuştur. 1922 yılında Josef Stalin ve Grigol Orconikidze gibi Gürcü liderler yardımın kesilmesini savunmuşlarsa da, Vladimir Lenin ve Lev Troçki yardımın sürmesini sağlamışlardır.
Atatürk'ün Sovyet yardımları sonrasındaki görüşü şöyledir:
Eğer Rusya’nın desteği olmasaydı yeni Türkiye’nin … istilacılar üzerindeki zafer kıyaslanmayacak kadar çok daha büyük kayıplarla kazanılabilirdi veya belki de hiç mümkün olmazdı. Rusya Türkiye’ye hem manevi, hem de maddi yardım göstermiş ve milletimizin bu yardımı unutması suç olur.
Sovyetler'in Kurtuluş Savaşı'na katkısı, Büyük Taarruz öncesindeki rakamlara göre %35 dolayında olmuştur. Asıl büyük kazanımlar, başta İstanbul olmak üzere işgal altındaki yerlerden kaçırılan silah ve mühimmat, satın alımlar, İmalat-ı Harbiye ve Tekâlif-i Milliye Emirleri yoluyla temin edilmiştir. Ayrıca 16 Mart 1921 tarihli Moskova Antlaşması ile verilen siyasi destek de çok önemlidir.[]
Diğer
Birleşik Krallık, Batı Anadolu'yu işgal eden Yunanistan kuvvetlerine politik ve parasal destek vermiş fakat Yunan hükûmetinin ısrarlı talebine rağmen Yunan ordusunda danışman ve subay bulundurmaktan kaçınmıştır. Yunanistan'a Birleşik Krallık'ın askeri yardımı 1922 başlarında kesilmiştir. Kurtuluş Savaşı sırasında düzensiz Türk kuvvetleri Adana, Maraş, Antep ve Urfa'yı işgal eden Fransız ordusuna karşı savaşmıştır. Aralık 1919-Mayıs 1920 arasında altı ay süren çatışmalar, 31 Mayıs 1920'de ateşkes ile sonuçlanmıştır. Bu tarihten sonra Fransa uluslararası planda genellikle Ankara Hükûmetini desteklemiş, Ekim 1921'de Anadolu'dan çekilen Fransız kuvvetleri, Türk tarafına önemli boyutta silah ve mühimmat teslim etmiştir.[]
1919 mayısında İzmir'in Yunanlarca işgalini kendi çıkarlarına yönelik bir saldırı olarak değerlendiren İtalya, Kurtuluş Savaşı süresince Türk tarafını desteklemiştir. 1919 yazında Kuşadası cephesinde Yunan ve İtalyan kuvvetleri çatışmıştır.[]
Etnik temizlik
Yunan askerleri Kurtuluş Savaşı'nın Batı cephesinde ve Trakya'da 1919-1922 yılları arasında Türk halkına karşı katliamlar yaptı. Tarihî rapor ve evraklara göre Yunan birlikleri köyleri yağmaladı ve kadınlara tecavüz etti. Kimi zamansa bölgedeki Müslümanlar Yunan askerleri tarafından din değiştirerek Hristiyan olmaya zorlandı. Dumlupınar Muharebesi'nden (1922) sonra geri çekilmeye başlayan Yunan birlikleri eş zamanlı olarak Türk köylerini ateşe vermeye başladı. Bu on binlerce evin kül olmasında ve bir o kadar da Türk'ün ölümüne yol açtı. Amerikalı Profesör Justin McCarthy'nin hesaplamalarına göre Batı Cephesi'nde 640.000 Türk Yunanlar tarafından öldürüldü.
Birinci Dünya Savaşı’nın son dönemlerinde ve Kurtuluş Savaşı'nın hemen başlangıcında (1918-1919 yılları arası) Doğu Anadolu'daki Ermeni kuvvetleri, komitalar ve çeteler halinde, yerel Türk ahalisine karşı katliamlar icra etmiştir. Brest-Litovsk Antlaşması'ndan (1917) sonra Kafkasya Osmanlı hakimiyetine girmişti fakat Türk ordusu Mondros Ateşkes Antlaşması (1918) gereği Kafkasya'da fethettiği topraklardan çekildi. Buradaki güç boşluğunu dolduran Ermeni militanları Kars, Ardahan, Batum'da katliamlara başladı. Kurtuluş Savaşı dönemine eş zamanlı olarak İtilaf devletlerince işgal edilen Çukurova bölgesinde de Ermeniler Türk ahalisine karşı katliamlar gerçekleştirdi. Yapılan hesaplamalara göre Ermeniler tarafından öldürülen Türk sivillerin sayısı 363.000 civarındadır.
Basın ve kamuoyu
Osmanlı'nın son yılları ve Kurtuluş Savaşı döneminde Batı'da (başta Birleşik Krallık ve Fransa) Türklere karşı bir önyargı bulunmaktaydı. Türkler Batılılar tarafından "Korkunç Türk" (Terrible Turk) gibi aşağılayıcı isimlerle anılıyordu. Batılılar Milli Mücadele döneminde Atatürk taraftarlarını "Kemalist" olarak adlandırıyordu ve onları "aşırı milliyetçi" görüyorlardı. Batı'da böyle bir kamuoyunun oluşmasında Cihan Harbi sırasında propaganda olarak yayımlanan The Murderous Tyranny of the Turks [Türklerin Kanlı İstibdatı] (1917) gibi kitaplar etkiliydi. Batı gazetelerinde (başta Times gazetesi) görülen başka bir anlatıya göre Türk Ulusal Kuvvetleri Sovyet rejiminin bir uzantısı olarak görülüyor ve Türklerin zaferleri Sovyetler'in desteği öne çıkarılarak açıklanıyordu. Bu gazeteler aynı zamanda kamuoyunu Türklere karşı harekete geçirmek için savaş sırasında ölen Yunan ve Ermenilerin sayılarını abartıyordu. Kurtuluş Savaşı'nın ilerleyen dönemlerinde harbin Türklerin lehine dönmesi sonucu gazetelerin Türk tarafına karşı olan yaklaşımı olumlu yönde değişti.
İstanbul Hükûmeti'ne bağlı gazeteler Kurtuluş Savaşı'na karşı genelde kayıtsızdı. Örneğin çoğu İstanbul gazetesi sayfalarında Erzurum ve Sivas kongrelerine yer vermemişti. Basının öneminin farkında olan Mustafa Kemal Paşa savaş sırasında Sivas'a çektiği bir telgrafta Avrupa kamuoyunu Türklerin tarafına çekebilmek için diğer milletlerle ilişkileri kötü etkileyebilecek davranışlardan kaçınılması ve onları kendi saflarına çekebilecek yazılar yazılması istediğini belirtti. Buna ek olarak Mustafa Kemal Paşa savaşı Türklerin tarafından duyurabilmek için İrade-i Milliye gazetesinin çıkarılmasına önayak oldu.
Adlandırma ve sınıflandırma
Kurtuluş Savaşı, İstiklâl Harbi veya Milli Mücadele olarak da bilinir. İngilizceye genelde Turkish War of Independence veya Turkish War of Liberation şeklinde çevrilir. Yunanlar, Fransızlar ve Ermeniler savaş gayretlerini birlikte koordine etmeseler de bu savaş Türklerin gözünde tek bir stratejik bütün oluşturmaktaydı. Askerî tarihçi Edward J. Erickson Türklerin konvansiyonel harbe (Yunan ve Ermenilere karşı), düzensiz harbe (Fransızlara karşı), kontrgerilla harekâtına (isyancılara karşı) ve caydırma taktiğine (Boğazlar bölgesinde İngilizlere ve Fransızlara karşı), propaganda mücadelesine, diplomatik manevralara (Bolşeviklerin desteğini almaları) bir arada başvurması nedeniyle savaşı bir "hibrit savaş" olarak sınıflandırmaktadır.
Kültürde
Azerbaycanlı siyasi muhacir, yazar Abay Dağlı Türk Kurtuluş Savaşı konulu "Sakarya" (1965), "Atatürk" (1966), "Sakarya Çetesi" (1969), "Malazgirt'ten Sakarya'ya" (1971), "Sakarya'da 22. Gün" (1971) 1965 ile 1974 arasında) ve "Babanın Anıları" (1974) adlı altı oyun yazdı ve yayımladı.
İlgili marşlar
- "Hoş gelişler ola" ...Arş arş arş leri ileri arş ileri marş ileri... 1 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "Ankara Marşı" Ankara, Ankara Güzel Ankara... 20 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "Sakarya Marşı" Hürmet sana ey şan dolu sancağım. Baştan başa arza hakim ol şahım... 11 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "İzmir Marşı" İzmir'in dağlarında çiçekler açar. Altın güneş orda sırmalar saçar... 1 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "İstiklâl Marşı"
Dipnotlar
- ^ İtalya, para ve silah desteğinden çok; işgal ettikleri bölgelerde posta teşkilatı, cami onarımı vs. ile Ankara Hükûmeti'ne destek olmuştur.
- ^ Bu adlandırmanın yanı sıra savaş dönemi kullanılan şekilleriyle İstiklâl Harbi (Osmanlıca: استقلال حربى, romanize: İstiklâl Harbi) veya Millî Mücadele olarak da bilinmektedir.
- Kurtuluş Savaşı'nın "son gazisi", emekli Albay Mustafa Şekip Birgöl, 11 Kasım 2008 tarihinde 105 yaşında ölmüştür.
- ^ İstanbul'daki rejim ve rejimin taraftarları, Mustafa Kemal'in önderlik ettiği hareketi destekleyen herkesi, küçümser bir yaklaşımla, "Kemalistler", "Kemalîler" ve "Kemalciler" olarak adlandırdı. "Kemalîler" adlandırması Celalîlere bir atıftı. Dış basın "Kemalistler" adlandırmasını Ankara merkezli hareketi ve o hareketin silahlı gücünü belirtmek için "milliyetçiler" adlandırması ile eş anlamlı olarak kullandı.
- ^ Ayrıntılı bilgi için Türk Kurtuluş Savaşı ve Amerika Birleşik Devletleri maddesi okunabilir.
- ^ Düzenli ordu kurulduğunda birliklerdeki mevcut subay ve er sayıları:
Batı Cephesi Komutanlığı: 1.728 subay ve 27.571 er
Doğu Cephesi Komutanlığı: 1.425 subay ve 20.181 er
Elcezire (Diyarbakır) Cephesi Komutanlığı: 700 subay ve 6.066 er
3. Kolordu Komutanlığı: 477 subay ve 9.256 er
Adana Havalisi K. Komutanlığı: 360 subay ve 11.212 er
Kastamonu Havalisi Komutanlığı: 143 subay ve 2.527 er
Ankara Komutanlığı: 399 subay ve 4.471 er
--- Toplam: 5.232 subay ve 81.284 er (=86.516 asker) - ^ Büyük Taarruz öncesi Ankara Hükûmeti'nin eli altında bulunan 6 milyona yakın halktan 270.000 kadar insan silah altına alınmıştı. Bu nüfustan 23 piyade tümeni, 6 süvari tümeni örgütlenmişti. Ayrıca 3 piyade alayı, 5 zayıf mevcutlu sınır alayı, bir süvari tugayıyla üç süvari alayı hesaba katılırsa 24 piyade ve 7 süvari tümeni eşdeğerinde sayılabilirdi. Doğu Cephesi'ne 2 piyade, 1 süvari tümeni, Erzurum ve Kars müstahkem mevkileri ve 5 sınır alayı (29.514 insan); El-Cezire Cephesi'ne (Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Fırat nehrinin doğusu) 1 piyade tümeni ve 2 süvari alayı (10.447 insan); Merkez Ordusu bölgesine 1 piyade tümeni ile 1 süvari tugayı (10.000 insan); Adana Dolayları Komutanlığı bölgesine 2 tabur (500 insan); Gaziantep bölgesine 1 piyade ve 1 süvari alayı (1000 insan); yurt içi birlik ve kurumlarına 12.000 insan ve birlik bırakıldıktan sonra Batı Cephesi'ne 18 piyade tümeni ve 5 süvari tümeni (bağımsız tugay ve alaylarla 19 piyade tümeni ve 5,5 süvari tümeni eşdeğerindedir) 207.942 asker getirilmişti.
- ^ Birleşik Krallık İstanbul'u işgal etti, ardından Yunan birlikleriyle 1920 Yunan Yaz Taarruzu'nda doğrudan Türk milis kuvvetlerine karşı savaştı, ancak bundan sonra Birleşik Krallık daha büyük bir silahlı çatışmada yer almayacaktı. Ayrıca İngiliz birlikleri Türkiye'de Mudanya gibi birçok şehri işgal etti. Deniz çıkarma kuvvetleri 25 Haziran 1920 gibi erken bir tarihte Mudanya'yı ele geçirmeye çalıştı, ancak inatçı Türk direnişi İngiliz kuvvetlerine zayiat verdirdi ve onları geri çekilmeye zorladı. Küçük Türk düzensiz kuvvetlerinin sayısal olarak üstün düşman birliklerine karşı başarılı geciktirme operasyonlarının birçok örneği vardı.Ankara merkezli Kemalist harekete karşı diplomatik olarak da mücadele eden Birleşik Krallık, Eylül 1922'de büyük bir savaşın eşiğine geldi (Çanakkale Krizi).
- ^ İtalya, İstanbul'u ve Güneybatı Anadolu'nun bir bölümünü işgal etti, ancak Türk ordusu ile hiçbir zaman doğrudan savaşmadı. İşgal sırasında İtalyan birlikleri, İtalyan ordusunun işgal ettiği bölgelerde yaşayan Türk sivilleri Yunan birliklerinden korudu ve Yunan ordusunun işgal ettiği bölgelerden kaçmak zorunda kalan Türk mültecileri kabul etti. Temmuz 1921'de İtalya, birliklerini Güneybatı Anadolu'dan çekmeye başladı.
- ^ Savaş meydanında ölenler: 9.167 (662 subay ve 8.505 er)
Yaralanma sonunda hastanede ölenler: 2.474 (75 subay ve 2.399 er)
Hastalıktan hastanede ölenler: 22.690 (147 subay ve 22.543 er)
Askere alma mıntıkalarında ölenler: 2.956 (118 subay ve 2.838 er)
Kıtalarda muhtelif sebepten ölenler: 688 er
--- Toplam: 37.975 ölü - ^ Yunanistan’ın elinde bulunan Türk harp esirleri konusunda Türk ve Yunan tarafları farklı rakamlar vermişlerdir. Yunan Kızılhaçı Türk esir sayısını 510 subay, 6.012 asker 309 sivil olmak üzere 6.813 olarak verirken, mübadeleye esas olan Türk esir sayısı ise 329 subay, 6.002 asker ve 15.742 sivil esir olarak belirtilmiştir. Fakat başka kaynaklara göre farklı esir sayıları mevcuttur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Jelavich, Barbara (1983). History of the Balkans: Twentieth century. Cambridge University Press. s. 131. ISBN .
- ^ The Place of the Turkish Independence War in the American Press (1918-1923), Bülent Bilmez 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "...the occupation of western Turkey by the Greek armies under the control of the Allied Powers, the discord among them was evident and publicly known. As the Italians were against this occupation from the beginning, and started "secretly" helping the Kemalists, this conflict among the Allied Powers, and the Italian support for the Kemalists were reported regularly by the American press." ("...Batı Türkiye'nin İtilaf Devletleri'nin kontrolündeki Yunan ordularınca işgal edilmesi(nin yarattığı) ihtilaf aşikardı ve herkesçe biliniyordu. İtalyanlar bu işgale başından beri karşı çıktıklarında ve Kemalistlere "gizlice" yardım etmeye başladıklarında, İtilaf Devletleri arasındaki bu çatışma ve İtalyanların Kemalistlere verdiği destek, Amerikan basını tarafından düzenli olarak rapor edildi.")
- ^ "Mütareke Döneminde Mustafa Kemal Paşa-Kont Sforza Görüşmesi, Mevlüt Çelebi" (PDF). 22 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Ağustos 2019.
- ^ "Mustafa Kemal Paşa – Kont Sforza ve İtalya İlişkisi". 23 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2019.
- ^ Erdem, Ali Kemal (30 Temmuz 2021). "Kurtuluş Savaşı'nda hangi ülkelerden yardım geldi? İşgalci hangi devletler, neler gönderdi?". Independent Türkçe. 7 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2024.
- ^ Sforza, Diario, November 28, 1920, 61/ David Lloyd George, The Truth about the Peace Treaties, v. 2 (Gollancz, London: 1938), s. 1348-1349 / Michael Smith, Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919-1922, University of Michigan Press, 1999.
- ^ Ζολώτα, Αναστασίου Π. (1995). Η Εθνική Τραγωδία.(Ulusal Trajedi) Αθήνα, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Πολιτικών (Atina Üniversitesi) Επιστημών και Δημοσίας Διοικήσεως. σελίδες s. 44-58
- ^ «ΤΑ ΦΟΒΕΡΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ – ΣΑΓΓΑΡΙΟΣ ΕΠΟΠΟΙΪΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ», ΔΗΜ. ΦΩΤΙΑΔΗΣ, ΕΚΔ. ΦΥΤΡΑΚΗ, ΑΘΗΝΑ, 1974
- ^ "Türk İstiklal Savaşı'nda Ekonomik Sıkıntılar (10) Dış Ülkelerden Yapılan Para ve Silah Yardımları (b) Fransa'nın Yardımları". 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2020.
- ^ "Внешняя политика Азербайджана в годы cоветской власти" (PDF). 21 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2014.
- ^ "Atatürk, Nerimanov ve Kurtuluş Savaşımız". 24 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2014.
- ^ Andican, A. Ahat (2007). Turkestan Struggle Abroad From Jadidism to Independence. SOTA Publications. s. 78–81. ISBN . 9 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2020.
- ^ "Özbekistan'dan Gelen Bir Haber". 8 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2017.
- ^ "İki Halk Kahramanı M. Kemal Atatürk ve M. Ali Cinnah". 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2018.
- ^ "Hindistan Müslümanlarının Milli Mücadelede Türkiye'ye Yardımları". Elbistan Kaynarca. 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015.
- ^ a b c d e Western Society for French History. Meeting: Proceedings of the ... Annual Meeting of the Western Society for French History, New Mexico State University Press, 1996, sayfa 206 17 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Briton Cooper Busch: Mudros to Lausanne: Britain's Frontier in West Asia, 1918-1923, SUNY Press, 1976, , sayfa 216 8 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "British Indian troops attacked by Turks; thirty wounded and British officer captured-- Warships' guns drive enemy back 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.," New York Times (June 18, 1920).
- ^ "Allies occupy Constantinople; seize ministries; Turkish and British Indian soldiers killed in a clash at the War Office 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.," New York Times (March 18, 1920).
- ^ "ABD "Türkiye'nin paylaşılması"nda nasıl rol almıştı". Odatv. 19 Mart 2014. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016.
- ^ a b Türk İstiklal Harbi Serisi, 6. Cilt, İstiklal Harbinde Ayaklanmalar, s. 126
- ^ a b Kenan ESENGİN, Millî Mücadelede Ayaklanmalar, ss. 175-189, Kum Saati Yayınları, 2006
- ^ a b M. Şevki YAZMAN, Anadolu'nun İşgali, ss. 83-84, Kum Saati Yayınları, 2006, İstanbul
- ^ a b A. Nedim ÇAKMAK, İşgal Günlerinde İşbirlikçiler Hüsnüyadis Hortladı, s. 54-55, Kum Saati Yayınları, 2006, İstanbul
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2020.
- ^ News Times, sayı 6, sayfa 6, Şubat 2011 27 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ a b c d Genelkurmay Başkanlığı, Türk İstiklal Harbinde Batı Cephesi, C.II, 2. Kısım, Ankara 1999, sayfa 225
- ^ a b Celâl Erikan, Rıdvan Akın: Kurtuluş Savaşı tarihi, Türkiye İş̧ Bankası Kültür Yayınları, 2008, , sayfa 339 2 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Lord Kinross, Ataturk, 1969, , sayfa 154
- ^ Ground Warfare: an International Encyclopedia, 1, ABC-CLIO, 2002, s. 337, ISBN , 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Nisan 2013.
- ^ Atilla Kollu, Büyük Zafer (Öncesi ve Sonrası İle) 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Atatürk Araştırma Merkezi, (Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, sayı 24, Cilt VIII, Temmuz 1992), Kaynaktan= Türk ordusu: 8.658 subay ve 199.283 er (=207.941 asker), Yunan ordusu: 6.546 subay ve 218.432 er (=224.978)
- ^ A. A. Pallis: Greece's Anatolian Venture - and After 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Taylor & Francis, sayfa 56 (dipnot 5). (İngilizce)
- ^ T. Walter Williams: When Greek meets Turk; How the Conflict in Asia Minor Is Regarded on the Spot - King Constantine's View 2 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times, 10.09.1922 tarihli makale. (İngilizce)
- ^ Isaiah Friedman: British Miscalculations: The Rise of Muslim Nationalism, 1918-1925, Transaction Publishers, 2012, , s. 239.
- ^ Charles à Court Repington: After the War, Simon Publications LLC, 2001, , s. 67.
- ^ a b Ronald L. Tarnstrom: Balkan battles, Trogen Books, 1999, , s. 107.
- ^ "British to defend Ismid-Black Sea line" 25 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times, 19 Temmuz 1920.
- ^ "Greeks enter Brussa; Turkish raids go on" 27 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times, 11 Temmuz 1920.
- ^ "Turk Nationalists capture Beicos" 1 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times, 7 Temmuz 1920.
- ^ "Allies occupy Constantinople; seize ministries" 25 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times, 18 Mart 1920.
- ^ "British to fight rebels in Turkey" 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times, 1 Mayıs 1920.
- ^ Nurettin Türsan, Burhan Göksel: Birinci Askeri Tarih Semineri: bildiriler, 1983, page 42 17 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Millî Mücadele’de İtalyan İşgalleri, Mevlüt Çelebi
- ^ Halil Aytekin, Kıbrıs’ta Monarga (Boğaztepe Ermeni Lejyonu Kampı), Türk Tarih Kurumu Basımevi-2000, s. 97.
- ^ Anahide Ter Minassian: La république d'Arménie. 1918-1920 La mémoire du siècle., éditions complexe, Bruxelles 1989 , p. 220
- ^ "Dr. Yunus Kobal: Milli Mücadele'de İç Ayaklanmalar, Hacettepe Üniversitesi". 20 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2011.
- ^ kurtulussavasi.org, Savaşlar ve Antlaşmalar: TBMM'ye karşı ayaklanmalar 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b c Ergün Aybars, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 1, Ege Üniversitesi Basımevi, 1986, ss. 341-348.
- ^ Osman Akandere, 1923 Yılı Ortalarında Uluslararası Kızılhaç Komitesince Görevlendirilen Heyetin Anadolu’daki Teftiş Gezileri ve Hazırladıkları Rapor 10 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 53, Cilt: XVIII, Temmuz 2002
- ^ a b Ahmet Özdemir, Savaş esirlerinin Milli mücadeledeki yeri 18 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt: 2 Sayı: 6 Yayın Tarihi: 1990, ss. 325-333 (PDF ss. 5-13).
- ^ Andrew Mango, Atatürk, 1999, İstanbul, s. 307
- ^ Clodfelter, Micheal. Warfare and armed conflicts : a statistical encyclopedia of casualty and other figures, 1492/2015 (Fourth ed.). s. 346.
- ^ Επίτομος Ιστορία ΕκστρTopατείας Μικράς Ασίας 1919–1922 (Abridged History of the Campaign of Minor Asia), Directorate of Army History, Athens, 1967, Table 2 (Yunanca)
- ^ Ali Çimen, Göknur Göğebakan: Tarihi Değiştiren Savaşlar, Timas Yayınevi, , 2. Cilt, 2007, s. 321.
- ^ Pars Tuğlacı: Tarih boyunca Batı Ermenileri 10 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Pars Yayın, 2004, , s. 794.
- ^ , Armenia: The Survival of a Nation, Croom Helm, 1980, s. 310 7 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ McCarthy, Justin (1995), Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922, Darwin Press, , 26 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Mayıs 2011
- ^ Karpat, Kemal H. (1997). "Book Reviews: Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922 by Justin McCarthy". The International Migration Review. Sage Publications, Inc. 31 (2): 472. doi:10.2307/2547230. ISSN 0197-9183.
The Greek invasion of western Anatolia from 1919 to 1922 caused the death of approximately 640,000 Muslims and produced 860,000 refugees ...
- ^ Ergene, Boğaç A. (1997). "Book Reviews: Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922 by Justin McCarthy". Turkish Studies Association Bulletin. Indiana University Press. 21 (2): 63. JSTOR 43385387.
From 1919 to 1922, about 640,000 Muslims died in the region.
- ^ Rumel, Rudolph, Turkish Democide 19 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Power Kills, Lines 363 & 382. University of Hawai'i.
- ^ Dadrian, Vahakn N. (2003). The history of the Armenian genocide : ethnic conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus. 4th rev. ed. New York: Berghahn Books. ss. 360-361. ISBN . OCLC 702181955.
- ^ Özdalga, Elizabeth. The last dragoman: the Swedish orientalist Johannes Kolmodin as scholar, activist and diplomat (2006), Swedish Research Institute in Istanbul, p. 63.
- ^ Özdalga, Elizabeth. "The Last Dragoman: the Swedish Orientalist Johannes Kolmodin as Scholar, Activist and Diplomat (2006), Swedish Research Institute in Istanbul, p. 63".
- ^ Várdy, Béla (2003). Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe. Social Science Monographs. p. 190. ISBN . Erişim tarihi: 6 Ocak 2019.
- ^ Toynbee, Arnold. "Toynbee, Arnold (6 April 1922) [9 March 1922], "Letter", The Times, Turkey".
- ^ Loder Park, U.S. Vice-Consul James. "Smyrna, 11 April 1923. US archives US767.68116/34".
- ^ HG, Howell. "Report on the Nationalist Offensive in Anatolia, Istanbul: The Inter-Allied commission proceeding to Bourssa, F.O. 371-7898, no. E10383.(15 September 1922)".
- ^ a b c d Jowett, S. Philip, Kurtuluş Savaşı’nda Ordular 1919-22, çev. Emir Yener, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
- ^ a b Toreli, Turkmen (1 Mayıs 2012). "Trakya'nın isgali ve Yunan Mezalimi (1919-1922)". Tarih Araştırmaları Dergisi. 31 (51): 237-252. doi:10.1501/Tarar_0000000515. ISSN 1015-1826. 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2022.
- ^ a b McCarthy, J. (1995). Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821-1922. Darwin Press.
- ^ a b Mango, A. (1999). Ataturk: The Biography of the founder of Modern Turkey. Peter Mayer Publishers.
- ^ a b Başak, Tolga (2 Nisan 2018). "Doğu Anadolu ve Kafkasya'da Ermeniler Tarafından Türklere Karşı Yapılan Etnik Temizlik Hareketlerinin İngiliz Belgelerine Yansıyan Yüzü (1918-1919)". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10 (45): 29-65. ISSN 1300-9389. 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2022.
- ^ İzmir İşgali Olayının Trakya'daki Tepkileri 27 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Güner, Z . (1993).
- ^ On yıllık harbin kadrosu 1912-1922: Balkan-Birinci Dünya ve İstiklal Harbi 27 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Görgülü, İsmet (1990)
- ^ Özüçetin, Yaşar (20 Eylül 2004). "MİLLÎ MÜCADELE İÇERİSİNDE "19 MAYIS 1919"" (PDF). Ahi Evran Üniversitesi. 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2011.
- ^ Baykal, Bekir Sitki (1973). "MÜTAREKE DEVRİNDE MUSTAFA KEMAL PAŞAYA AİT İKİ BELGE". Belleten. 37 (148): 451-456. ISSN 0041-4255. 27 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
- ^ Hakan Özçelik, Mustafa Güneş (2016). "ATATÜRK'E VERİLEN AD VE UNVANLAR İLE ONA YAKIŞTIRILAN SIFATLAR". makale. DergiPark. ss. 6-7. 27 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
- ^ Meral Balcı (2 Nisan 2019). "İNGİLİZ GENERAL ALLENBY'NİN FİLİSTİN VE SURİYE'DEKİ FAALİYETLERİ". derleme makalesi. DergiPark. s. 7. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
- ^ "MONDROS MÜTAREKESİ - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 23 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2021.
- ^ a b c Zekeriya Türkmen İstanbul’un İşgali ve İşgal Dönemindeki Uygulamalar (13 Kasım 1918-16 Mart 1920) 10 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 53, Cilt: XVIII, Temmuz 2002
- ^ Orhan Turan (31 Ağustos 2018). "İNGİLİZ ARŞİV BELGELERİNE GÖRE YUNAN ORDUSU'NUN İZMİR'E ÇIKMASI VE İŞGALE İLİŞKİN TANIKLIKLAR". Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. DergiPark. s. 22. 9 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2023.
- ^ "BATI ANADOLU'DA YUNAN İŞGALİ (1919–1922)" (PDF). doktora tezi (T. C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI bas.). İzmir Kent Arşivi ve Müzesi. 2011. s. 148. 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Eylül 2023.
- ^ Nilüfer Erdem (2009). "YUNAN TARİHÇİLİĞİNİN GÖZÜYLE ANADOLU HAREKATI 1919-1923" (PDF). doktora tezi. İzmir Kent Arşivi ve Müzesi. ss. 161 - 179. Erişim tarihi: 17 Eylül 2023.
- ^ "Temsil Heyetinin 16 Mart 1920 Tarihli Genelgesi". 22 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2002.
- ^ "kaynak" (PDF). 26 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Ekim 2022.
- ^ İSTİKLÂL HARBİ'NİN ANA HATLARI 14 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Tarih Kurumu
- ^ "Tarihçi Cezmi Yurtsever". 5 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2013.
- ^ "İşgal Kuvvetlerinde Ek Donanma ve Birlikler". 18 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2015.
- ^ "İzmir'in Kurtuluşundan 19 Gün Sonra Gönderilen 12 ABD Gemisi". 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2015.
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 25, sayfa: 380
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 33, sayfa: 354
- ^ Full text of the Treaty of Lausanne (1923) 12 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (Türkçe)
- ^ Antlaşmanın 28. maddesi: "Tarafeyn-i Aliyeyn-i âkideyn Türkiye'de Kapitülâsyonların kâffe-i nokta-ı nazardan tamamen ilgasını her biri kendisine taallûku cihetinden kabul ettiklerini beyan ederler."
- ^ 29 Mayıs 2020 tarihli 7 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL Haber Portalı haberi, 29 Mayıs 2020 tarihinde erişilmiştir
- ^ Pakman, Bülent (Aralık 2015). "Kurtuluş Savaşına Sovyet Yardımı". 22 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2017.
- ^ Yüceer, Nasır (2002). Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Ordusu'nun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı. Ankara: Gnkur. Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı yayınları. s. 44. ISBN . 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2017.
- ^ a b Yerasimos, Stefanos (2000). Kurtuluş Savaşı'nda Türk-Sovyet İlişkileri. İstanbul. ss. 150-151.
- ^ a b Karabekir, Kâzım (1988). İstiklâl Harbimiz. İstanbul. s. 799.
- ^ Atakan, Rauf (1988). "Türk İstiklâl Harbinde İdarî Faaliyetler ve Lojistik". Askeri Tarih Bülteni, 25. Ankara. s. 104.
- ^ Aslan, Yavuz (2002). "Bolşeviklerle İlişki Kurmak Amacıyla Oluşturulan Bir Siyasi Kuruluş: Türk Komünist Fırkası (1920)". Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 6. İstanbul. s. 45.
- ^ Cebesoy, Ali Fuat (1982). Moskova Hatıraları. Ankara. ss. 177, 428, 452.
- ^ Çalışkan, Ülkü (2006). "Türk Kurtuluş Savaşında Sovyet Rusya'nın Malî ve Askerî Yardımları". Karadeniz Araştırmaları, 9. ss. 36-42. 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2017.
- ^ TBMM Gizli Celse Zabıtları I. İstanbul. 1999. ss. 72,73.
- ^ Kaymak, Erol. Sultan Galiyev ve Sömürgeler Enternasyonali. s. 78.
- ^ Benhür, Çağatay. "1920'li Yıllarda Türk-Sovyet İlişkileri: Kronolojik Bir Çalışma". Türkiyat Araştırmaları Dergisi. s. 279.
- ^ Mütercimler, Erol (1992). Kurtuluş Savaşı'nda Denizden Gelen Destek Sovyetler Birliği'nden Alınan Yardımlar Kuva-yı Milliye Donanması. İstanbul. ss. 110-112.
- ^ a b Armaoğlu, Fahir (1975). Siyasi Tarih 1789-1960. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi yayınları. s. 634. 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2017.
- ^ Çukurova, Bülent (1994). Kurtuluş Savaşı'nda Haber Alma ve Yeraltı Çalışmaları. Ankara: Ardıç Yayınları. s. 81. ISBN . 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2017.
- ^ Göktaş, Faysal (7 Mart 2014). "Türkiye Kurtuluş Savaşı'nda S.S.C.B yardımları". Sol.org.tr/. 25 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2017.
- ^ Müderrisoğlu, Alptekin (1990). Kurtuluş Savaşı'nın Malî Kaynakları. II. Ankara. ss. 522-523.
- ^ "Rusya Federasyonu Türkiye Büyükelçiliği internet sitesi". Rusya Federasyonu'nun Türkiye Büyükelçiliği. 9 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2017.
- ^ Ataşer, Rıfkı (2003). Milli Mücadele Döneminde Sovyet Yardımı ve Türk-Rus İlişkilerinde Kafkasya'nın Yeri. Ankara. ss. 530-531.
- ^ Aydın, Mesut (1992). Milli Mücadele Döneminde TBMM Hükümeti Tarafından İstanbul'da Kurulan Gizli Gruplar ve Faaliyetleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. s. 267. ISBN . 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2017.
- ^ Boyar, Ebru (2009). "Savaş ve Basın : Türk Ulusal Kurtuluş Savaşı ve İngiliz the Times Gazetesi (1919-1922)". ODTÜ Gelişme Dergisi. 36 (2): 291-324.
- ^ Özkaya, Yücel (1 Temmuz 1985). "Millî Mücadele Başlangıcında Basın ve Mustafa Kemal Paşa'nın Basınla İlişkileri". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 1 (3): 871-912. ISSN 1011-727X. 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2022.
- ^ Erickson, E. J. (2021). The Turkish War of Independence. ABC-CLIO.
- ^ Nikpur Cabbarlı (2009). Abay Dağlının mühacirət dövrü yaradıcılığı. Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 23. ISBN . 3 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2023.
- ^ "TRT Haber, Erişim: 13.11.2008". 15 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2008.
Dış bağlantılar
Türk Kurtuluş Savaşı hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Commons'ta dosyalar |
 | Vikisöz'de alıntılar |
- Atatürk ve Kurtuluş Savaşı 20 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kurtuluş Savaşı Müzesi 21 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (TBMM)
- Türk Kurtuluş Savaşı: Kapsamı ve Yöntemi Sorunu
- Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı 1919-1923
- Millî Mücadele'de İç İsyanlar, Vatana İhanet Kanunu ve İstiklâl Mahkemeleri 20 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kurtuluş Savaşı, Savaşta Atatürk, Savaşın Sonuçları 20 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turk Kurtulus Savasi Osmanlica قورتولوش صاواشى romanize Kurtulus Savasi I Dunya Savasi ndan yenik cikan Osmanli Imparatorlugu nun Itilaf Devletleri nce isgali sonucunda Misak i Milli sinirlari icinde ulke butunlugunu korumak icin 1919 1922 yillari arasinda gerceklestirilen cok cepheli siyasi ve askeri mucadeledir Bati Anadolu da Itilaf Devletleri nin harekete gecirdikleri Yunan ordusuna guneyde Fransiz ordusuna doguda Ermenistan in kuvvetlerine Istanbul rejimine sadik milislere feodal guclere ve ayrilikcilara karsi savasilmistir Bu mucadelenin Bati Cephesi Yunan milli bellegine Kucuk Asya Felaketi adiyla kazinmistir Savas sirasinda Yunan ve Ermeni kuvvetleri bir etnik temizlik harekati olarak Turk halkina karsi katliamlar yagmalar ve tecavuzler gerceklestirmistir Savas Turkiye Cumhuriyeti nin kurulmasiyla sonuclanmistir Turk Kurtulus SavasiIki savas arasi donem ve 1917 23 DevrimleriYukaridan asagiya soldan saga Milli Mucadele nin amaclarini saptamak icin Sivas Kongresi nde toplanan Heyet i Temsiliye savasta cepheye mermi tasiyan Turk halki Ankara Ulus Meydani nda savasa katilacak son birliklerin cepheye ugurlanisi Kuva yi Milliye ye bagli piyadeler Turk ordusunun Izmir e girisi dusman pesindeki Turk suvarileri Tarih19 Mayis 1919 11 Ekim 1922 Ateskes 24 Temmuz 1923 Baris BolgeAnadolu Guneybati Kafkasya Kilikya Dogu Trakya ve Yukari MezopotamyaSonucKesin Turk zaferi Kars Antlasmasi Ankara Antlasmasi Lozan Antlasmasi Yunanistan da devrim Birlesik Krallik ta David Lloyd George hukumetinin dusmesi Osmanli saltanatinin kaldirilmasi Itilaf kuvvetlerinin isgal ettikleri topraklardan cikarilmasi Turkiye Cumhuriyeti nin kurulmasi Kapitulasyonlarin kaldirilmasi Turkiye Yunanistan nufus mubadelesiCografi DegisikliklerBati Anadolu Dogu Trakya Guneybati Kafkasya Yukari Mezopotamya nin bir kismi ve Kilikya nin tekrar Turklerin eline gecmesi Kafkasya nin Turkiye ve SSCB tarafindan paylasilmasi Bugunku Hatay haric Turkiye Suriye sinirinin olusmasi Bugunku Turkiye Yunanistan sinirinin olusmasiTaraflarAnadolu Hareketi Ankara Hukumeti 1920 1923 Heyet i Temsiliye 1919 1920 Kuva yi Milliye Kuva yi Seyyare 1919 1920 Maddi Destek Icerir Rusya SFSCItalyaAzerbaycan SSCBuhara SHCTum Hindistan Musluman BirligiItilaf Devletleri Yunanistan Fransiz Imparatorlugu 1921 e dek FransaErmeni LejyonuFransiz Bati AfrikasiFransiz Cezayiri Harkiler Fransiz FasiFransiz Tunusu Britanya Imparatorlugu 1923 e dek Birlesik KrallikBritanya Hindistani Ermenistan 1920 ABD deniz harekati 1922 Osmanli Imparatorlugu Icerir Kuva yi Inzibatiye 1920 Ayrilikci isyancilar Icerir Kuva yi Seyyare 1920 21 Rum isyancilarErmeni Intikam AlayiKocgiriMilli asiretiAynaciogullari Istanbul Hukumeti ve Britanya tarafindan cikartilan isyanlar Icerir Yozgat AyaklanmasiAnzavur AyaklanmasiKonya AyaklanmasiHart Olayi Gurcistan Turk ve Sovyet isgali 1921 Komutanlar ve liderlerKomutanlar Mustafa Kemal PasaFevzi PasaKazim PasaAli Fuat PasaIsmet PasaSakalli Nurettin PasaAli Saip BeyAli BeyKazim PasaHalid PasaFahrettin PasaMuhittin PasaCavit PasaRefet PasaOsman Nuri PasaFahreddin PasaCerkez Ethem 1919 20 Demirci Mehmet Efe 1919 20 Yoruk Ali EfeSalih PasaSutcu ImamSahin BeySuphi PasaSelahattin Adil PasaAhmet Zeki PasaNihat PasaYakup Sevki PasaTopal Osman AgaRauf PasaKomutanlar Anastasios PapulasYorgo HacianestisNikolaos TrikupisHenri GouraudLouis Franchet d EspereyGeorge MilneSomerset Arthur Gough CalthorpeCharles Harington HaringtonMovses SilikyanMark BristolDamat Ferit PasaSuleyman Sefik Pasa 1920 Ahmet Anzavur olu Cerkez Ethem 1920 21 Demirci Mehmet Efe 1920 21 Gucler Mayis 1919 35 000 asker ve milis Kasim 1920 86 516 duzenli ordunun kurulusu Agustos 1922 271 000 Mayis 1919 20 000 Nisan 1920 90 000 Haziran 1921 200 000 1922 225 000 250 000 60 000 70 000 40 000 17 900 10 050Guney Cephesi nde 20 000Dogu Cephesi nde Ic isyancilar 60 000 Toplam 434 000 458 000Kayiplar 37 975 olu 31 173 yarali 22 000 askeri ve sivil esir 48 000 den fazla asker firari Toplam 139 148 Toplam 30 000 Olu 18 095 kayip 48 880 yarali 10 000 esir Baska kaynaklara gore 120 000 130 000 zayiat 7 000 zayiat 1 100 olu 3 000 esir Toplam 111 100 141 100Sadece Bati Cephesi nde 640 000 Turk sivil olduruldu 264 000 Yunan sivil olduruldu 60 000 ila 98 000 Ermeni sivil olduruldu 30 000 den fazla bina ve 250 den fazla koy Yunan ordusu ve Rum Ermeni isyancilar tarafindan yakildi Yunan ordusu Megali Idea dusuncesiyle eski Yunan topraklarini birlestirmek ve ayrica Italyanlarin bolgeyi isgal etmesini onlemek amaciyla 15 Mayis 1919 da Izmir e cikti Bunun uzerine Ekim 1918 de imzalanan Mondros Ateskes Antlasmasi ndan hosnut olmayan ve ulkeyi kurtarmanin yollarini arayan Mustafa Kemal Pasa IX Ordu Mufettisi sifatiyla 19 Mayis 1919 da Samsun a cikti ve yurt capinda topyekun bir direnis gerceklestirmek icin ise giristi Bu tarihte Canakkale ve Istanbul Bogazlari ve Trakya Itilaf devletlerinin Guneydogu Anadolu ve Akdeniz deki Mersin Adana Maras Antep ve Urfa Fransiz Antalya ve Mugla Italyan isgali altindaydi Ermeniler bir yandan Dogu Anadolu yu isgal ederken bir yandan da guneydogudaki Fransiz birlikleriyle isbirligi yapmaktaydi Benzer bir sekilde Eskisehir Kutahya Amasya gibi kentlerde Ingiliz askerleri bulunmaktaydi Ingiliz kabinesi ise Imparatorlugunun onemli bir kismi Musluman kitleden olustugu icin Turkiye nin parcalanmasinin Musluman cografyasinda uyandiracagi huzursuzlugu goz onunde bulundurarak Anadolu nun parcalanmasini engellemek ve Italya ile Fransa yi bolgeden uzaklastirmak amaciyla Lord Curzon un onerisi uzerine 19 Mayis 1919 da Anadolu ve Bogazlar boyunca bolge uzerinde ABD mandasi teklif edilmesine karar verdi ABD nin bu oneriyi degerlendirme sureci sebebiyle baris muzakereleri Subat 1920 ye kadar ertelendi Bu donemde Mustafa Kemal kongreler duzenleyerek halki savasa manen hazirlamakla ve askeri direnisi orgutlemekle ugrasti Mustafa Kemal once halktan olusturulan silahli mufrezelerle isgali yavaslatmayi ve boylelikle kazanilan zamanla duzenli ordunun kurulmasini planlamisti Kuva yi Milliye ile yapilan gerilla savasi teknigi guneyde Fransizlara karsi basarili olmustu Dogu Cephesi nde ise Kazim Karabekir komutasi altindaki XV Kolordu Ermeni birliklerine karsi basari gosteriyordu Boylelikle Kazim Karabekir komutasindaki ordu Sarikamis Kars ve Gumru yu ele gecirdi ve 3 Aralik 1920 de Gumru Antlasmasi imzalandi Bati Cephesi nde ise Kuva yi Milliye birlikleri Yunanlari yenebilecek kabiliyette olmasa da onlari oyalamaktaydi 22 Haziran 1920 tarihinde Yunanlarin Gediz taarruzu duzenli ordunun gerekliligini ortaya koydu Bu sirada Yunan Krali Aleksandros bir maymun isirigi sonucu oldu ve Yunanistan da Elefterios Venizelos Hukumeti dustu Yapilan referandum sonucu ise eski kral Konstantin surgunden donerek tekrar tahtina oturdu Ve bu ani degisim sonucu olarak Yunanistan tum itilaf destegini kaybetti Bu gelisme uzerine 9 Aralik 1920 de Mustafa Kemal Pasa Bati Cephesi komutani Ali Fuat Pasa yi gorevinden azletti ve Bati Cephesini sirasiyla Miralay Ismet Bey ve Miralay Refet Bey tarafindan komuta edilmek uzere kuzey ve guney olarak ikiye boldu 1920 yilinin ortalarinda ulke capinda gerceklesen 18 ic isyanin bastirilmasi duzenli ordunun ustunlugunu gosterdi Ocak 1921 de Konstantin in emriyle yapilan kesif taarruzu Birinci Inonu Muharebesi nde durduruldu Diger taraftan Italya ve Fransa ise I Dunya Savasi sirasinda dusmanca tavirlari olan kralin geri donusu nedeniyle Yunanistan a karsi Turkiye yi destekleme karari alarak Sevr in gozden gecirilmesini talep ettiler Bu talepler sonucu toplanan Londra Konferansi na Turkiye de davet edildi ve Ankara Hukumeti nin ulke capindaki otoritesi artti Yunanlarin 23 Subat 1921 de baslayan Londra Konferansi ndan bir yarar saglayamayacaklarini anlamalari uzerine 23 Mart ta baslayan Ikinci Inonu Savasi gerceklesti 1 Nisan da muharebe Turklerin zaferi ile sonuclandi 10 Temmuz da Kutahya Eskisehir Muharebeleri gerceklesti Muharebe sonrasi Afyon Eskisehir ve Kutahya Yunanlarin eline gecti ve Turk ordusu Sakarya Nehri nin dogusuna cekildi Savas sonrasi TBMM tahkik heyetinin cepheye gonderilmesi kararlastirildi Meclis heyetinin cepheden donuste verdigi rapor sonrasi ordunun techizat ihtiyacini karsilayabilmek icin Tekalif i Milliye emirleri cikarildi Zaferlerini pekistirmek isteyen Yunanlar Sevr Antlasmasi ni kabul ettirmek amaciyla 23 Agustos ta taarruza kalktilar Yunanlar Ankara ya 50 kilometre kadar yaklassalar da Sakarya Muharebesi onlar icin basarisizlikla sonuclandi Italya Fransa ve Rusya nin Ankara ya verdikleri destek ve Itilaf Devletleri nin Kasim 1920 den sonra Yunanistan a uyguladiklari ambargo sonucu zaman Turklerin lehine ve Yunanlarin aleyhine isliyordu Yunan birliklerini Anadolu dan kesin olarak atmak icin Mustafa Kemal Pasa 10 ay boyunca askerleri talim etti ve techizat ihtiyacini karsilamak icin girisimlerde bulundu Taarruzun baskin etkisiyle basariya ulasmasi saglanacakti 26 Agustos 1922 de taarruz basladi ve 30 Agustos ta Baskomutanlik Meydan Muharebesi gerceklestirilerek Yunan birlikleri maglup edildi Geri cekilen Yunan birlikleri takip edildi ve Turk ordusu 9 Eylul 1922 de Izmir e girdi 18 Eylul itibariyla Yunanlar Anadolu dan tamamiyla silinmisti Turk ordusu Bogazlar ve Istanbul bolgesine yonelince Canakkale krizi denilen surecte Itilaf kuvvetleri Istanbul dan cekilmeye basladilar Bunun uzerine Trakya daki Yunan birlikleri de bolgeden cekildi 11 Ekim 1922 de imzalanan Mudanya Mutarekesi ile fiilen biten savas 13 Ekim 1921 de imzalanan Kars Antlasmasi ile Dogu Cephesi yle sinirli olmak uzere 24 Temmuz 1923 te imzalanan Lozan Antlasmasi ile ise topyekun sona ermistir I Dunya Savasi sonrasi Ekim 1918 Mayis 1919I Dunya Savasi na Almanya ile birlikte giren Osmanli Devleti Canakkale Savasi ndaki basarili savunmaya Irak ta Kut ul Amare de Britanya ordusunu kusatip esir almasina ve savasin son aylarinda Kafkasya Cephesi ndeki basarilara ragmen savasin son gunlerinde Filistin Cephesi nde Edmund Allenby komutasindaki Birlesik Krallik ordularina karsi Nablus Hezimeti ne ugramisti Yildirim Ordulari Grubunun 18 Eylul 1918 deki bu bozgundan sonra Liman von Sanders komutanliktan istifa etmis ve yerine Padisah tarafindan kendisine Yaver i Fahri Hazret i Sehriyari unvani da verilen Mustafa Kemal Pasa atanmisti Bununla birlikte 1 Ekim 1918 de Sam 16 Ekim 1918 de Hama ve Humus 25 Ekim 1918 de de Halep kaybedildi Suriye cephesinin cokusu uzerine Ittihat ve Terakki hukumeti 8 Ekim 1918 de istifa etti Hukumet ileri gelenlerinden Talat Enver ve Cemal Pasalar yurt disina kactilar Genel af ilan edilerek surgun ve hapisteki muhaliflerin Istanbul a donusune izin verildi 30 Ekim 1918 de imzalanan Mondros Mutarekesi ile Osmanli hukumeti yenilgiyi kabul etti Mondros Mutarekesi geregince Itilaf Devletleri ne guvenlikleri geregi istedikleri yerleri isgal etme yetkisi taniniyordu 30 Ekim 1918 de Mondros Mutarekesi imzalandiginda Musul ve cevresi henuz Ali Ihsan Sabis Pasa komutasindaki Turk birliklerinin idaresindeydi Ateskesten sonra Britanyalilar Musul ve Zaho daki sivil Hristiyanlarin topluca olduruldugunu iddia ederek Turk birliklerinin Musul u terk etmesini istediler Ali Ihsan Sabis Pasa bu istegi reddetti ancak Suriye ve Sam cephesinde Mustafa Kemal Pasa komutasindaki Yildirim Ordulari grubu daha fazla kayip vermemek icin Adana ya kadar cekilmesi neticesinde demiryolu ikmal hatlarinin kesilmesi uzerine ve Istanbul hukumetinin de bu yolda emir vermesinden sonra Musul u birakip Nusaybin e kadar cekildi Britanya askerleri hicbir direnisle karsilasmadan Musul a girdiler Istanbul dan benzer bir emir Mustafa Kemal Pasa ya da Cukurova bolgesini terk etmesi icin gelmisse de Mustafa Kemal Pasa Adana yi bosaltmamis ve Harbiye Nezaretiyle yaptigi telgraflasmalarda emrin kanunsuz oldugunu soyleyerek emre direnmisti Harbiye Nezareti kendisini gorevden alip karargaha cagirdiginda ordunun bir kisim silahlarini halka dagitarak dusman eline gecmesine mani olmustu Bazi silahlar ise Anadolu da bir dusman direnisinde kullanilmak uzere Teskilat i Mahsusa elemanlari tarafindan daha guvenli olan Dogu Cephesi ne tasinmisti Mustafa Kemal Pasa nin Istanbul a donmesinden sonra Ali Fuat Pasa emrindeki 20 Kolordu yu techizatiyla birlikte once Konya ya sonra da Ankara ya getirerek Istiklal Savasi hazirliklarina basladi Bu sirada Kazim Karabekir Pasa da emrindeki 15 Kolordu yu terhis etmemis ve Erzurum da savasa hazir tutmaktaydi Istanbul un isgali Kasim 1918 Yunan zirhli Kilkis yaninda muhrip Dafni Italyan zirhli RN Roma Istanbul 1918 1918 yili sona ererken Osmanli payitahti Istanbul ile Canakkale Bogazi bolgesi 50 000 kadar Itilaf askeri tarafindan isgal edildi 6 Kasim da Bogazlar silahsizlandirildi 7 Kasim da isgal gucleri Canakkale den gecti 13 Kasim 1918 gunu Itilaf Devletlerinin 61 parca harp gemisinden olusan bir donanmasi mutareke sartlarinin kendilerine verdigi yetkiye dayanarak Istanbul onlerine gelip demir attilar Bu donanmada 15 muharebe gemisi 11 kruvazor 29 muhrip ve 6 denizalti gemisi bulunuyordu Ayni gun Bogazdan 11 harp gemisi ile Yunanlarin bir zirhlisi daha giris yapmis ve toplam gemi sayisi 73 e cikmistir 13 Kasim da Itilaf filosundan 2 616 Birlesik Krallik 540 Fransiz ve 470 Italyan askeri olmak uzere toplam 3 626 asker Istanbul a cikarildi 23 Kasim 1918 de Ahmet Izzet Pasa yeni hukumeti kurdu 9 Subat ta Hadisat gazetesinde Suleyman Nazif Kara Gun baslikli bir yazi yazdi Turk milletinin boyle bir isgali yasamadigini ve bunu kaldiramayacagini soyledi Itilaf Devletleri Turk halkinin tepkisini cekmemek ve isgalin hakliligini kanitlamak icin isgalin gecici oldugunu amacinin Padisahligi halifeligi azinliklari korumak oldugu Padisahlik makaminin kaldirilmadigini ve Istanbul dan verilecek kararlarin gecerli oldugunu ilan etti kaynak belirtilmeli Cogunlugu Britanyalilardan olusan bir subay grubu ve asker grubu meclisi basti ve kapatti Boylece TBMM acilana kadar halkin sesi kesildi Milliyetci ve milli mucadelenin devamini saglamak amacini guden milletvekillerini Malta ya surgune gonderdiler Bu vekillerin bir kismi 1921 de bir kismi da 1922 1923 arasinda Anadolu ya donduler kaynak belirtilmeli Kuva yi Milliye Ittihat ve Terakki yonetiminin gizli bir teskilat olan Teskilat i Mahsusa vasitasiyla Anadolu ve Rumeli de savas sonrasi bir direnis hareketi orgutledigi anlasildi Direnisin amaci dogu illerinin Ermenilere Ege bolgesinde bazi yerlerin Yunanlara ve Adana yoresinin Fransa kontrolundeki Suriye ye verilmesini ongoren girisimlere karsi mucadele etmekti Yani sira savas yillarinda cesitli yontemlerle onemli servete ve yerel iktidara kavusan Ittihat ve Terakki yanlisi zumrelerin konumlarinin korunmasi savas sirasinda surulen gayrimuslim Osmanli vatandaslarinin geri donmesinin onlenmesi bundan dolayi cikabilecek karisikliklar nedeniyle Itilaf Devletleri nin olasi mudahalesine karsi konulmasi amaclanmaktaydi kaynak belirtilmeli 1919 baslarindan itibaren Kuva yi Milliye milli kuvvetler adiyla silahlanan bazi gruplar Ege ve Karadeniz bolgesinde Rumlara Guneydogu da ise Ermenilere karsi catismalara girdiler Bu gruplarin cogu 50 ila 200 kisilik duzensiz kuvvetlerden olusmakta ve Teskilat i Mahsusa uyesi oldugu bilinen kisilerce yonetilmekteydi kaynak belirtilmeli 1919 Subat ayinda Itilaf Isgal Kuvvetleri Yuksek Komutani Edmund Allenby Anadolu da asayisi saglamak ve henuz teslim olmamis olan Ali Fuat Pasa komutasinda Ankara daki 20 ve Kazim Karabekir Pasa komutasinda Erzurum daki 15 kolordularin teslim olmalarina ikna edilmeleri amaciyla Birlesik Krallik ordusunun Suriye cephesinde Turk kuvvetlerini kisa surede nasil yendigini bilen ust duzey bir Turk komutaninin ozel yetkilerle donatilarak Anadolu ya gonderilmesini onerdi 15 Mayis 1919 da Anafartalar Kahramani ve Yaver i Fahri Hazret i Sehriyari Padisahin Onursal Yaveri Mirliva Mustafa Kemal Pasa 9 Ordu komutani ve Anadolu Genel Mufettisi sifatiyla padisah VI Mehmet Vahdettin tarafindan Anadolu ya gonderildi kaynak belirtilmeli Izmir in isgali Mayis 1919 Yunan isgal kuvvetleri Anadolu da Izmir in isgali dusuncesi 1919 un Subat ortalarinda Yunanistan basbakani Venizelos un onerisiyle Birlesik Krallik basbakani Lloyd George tarafindan ortaya atildi Izmir in Isgali I Dunya Savasi sonrasinda Paris te toplanan uluslararasi baris konferansinin karariyla ortaya cikti ABD baskani Wilson bu oneriye once kesinlikle karsi cikti ancak 25 Mart olayinda daha esnek bir tavri benimsedi 7 Mayis ta Birlesik Krallik ABD ve Fransa Yunanistan donanmasinin Izmir e gonderilmesinde mutabik kaldilar Izmir in isgali kansiz basladi Hatta Izmir in isgalini 1 gun onceden bildiginden Izmir deki Osmanli ordusuna karsilik vermemesini emretmistir Boylece Izmir deki Osmanli ordusu hareketsiz kaldi ve Yunanlara teslim oldu kaynak belirtilmeli Isgal gunu Yunan ordusunun en yaman birlikleri olan evzon askerleri sehirde zafer turu attilar Bu zafer turu sirasinda Turk subaylari sahil seridine dizdiler Aziz Nesin bu olayi daha sonra arastirmalarina dayanarak kitabinda anlatacakti Bir Turk subayi Evzon askerinin Zito Venizelos Yasasin Venizelos diye bagirmasini istedigi halde yapmadigi icin olduruldu Evzon askerleri sehri her gezdiklerinde ve subaya geri donduklerinde bir kez sunguleniyordu Bu Turk subayi 22 kez sungulendi ve olduruldu Yunanlar daha ilk gun bircok Turk asker ve vatandasi oldurdu Boylece isgal daha ilk gunde 400 kisiye mal oldu kaynak belirtilmeli Izmir in isgali ile Turk halkinda var olan fakat yetersiz komutanlar yuzunden kullanilamayan mucadele yetenegi tekrar uyandi ve Izmir deki bir kisim asker istifa ederek Milli Mucadele ye katildi Ayni zamanda Izmir de kalan Turkler de isgalin getirdigi huzursuzluga dayanamadi ve Anadolu ya goc etti Kalmakta israr eden Turk ailelerse Yunan askerinin tavirlarina ve yaptiklari eziyetlere daha fazla dayanamayip Anadolu daki milli mucadeleye destek vermek amacli olarak goc ettiler kaynak belirtilmeli Yunan askerleri telsiz hatti kurulumunda calisiyor Turk asker ve subaylari dipciklenerek sungulenerek olduruluyor uzerilerindeki kiymetli esyalar zorla aliniyordu Isgale karsi boyun egmis bulunan Ali Nadir Pasa yerde suruklenerek tekmeleniyordu Turk subaylari Zito Venizelos diye bagirmaya zorlaniyor agir hakaretlere ugruyorlardi Bagirmayi reddedenler ise sunguleniyordu Reddedenlerden Albay Fethi Bey de sungulenerek olduruldu Sehrin diger yerlerinde de yagma oldurme ve tecavuz olaylari basladi Turklere ait evler ve is yerleri Rumlar tarafindan yagmalaniyor canini malini namusunu korumak isteyen Turkler olduruluyordu Butun bu olaylar uygar uluslarin temsilcilerinin gozleri onunde uygar devletlerin izniyle yapiliyordu Lord Curzon un 18 Nisan 1919 tarihli bildirisinde Selanik kapilarinin 5 mil disinda asayisi saglayamayan Yunanistan in Aydin Vilayeti nde Izmir o tarihte Aydin Vilayeti icinde idi baris ve guvenlik saglamakla gorevlendirilmesini uygun gormedigini acikladigi Yunanlar ilk gun 400 Turk oldurmuslerdi Cevre koy ve kazalardaki olaylarla bir iki gun icinde 5 000 kadar Turk olduruldu kaynak belirtilmeli Izmir kenti ile birlikte Ayvalik iki kent arasindaki sahil seridi Cesme yarimadasi ve Belkahve ye kadar Izmir in hinterlandi da isgal edilmistir 23 Nisan 1920 de Ankara da TBMM nin acilmasindan sonra Yunan ordusu Izmir den harekete gecerek Sevr Antlasmasi ile Italyan bolgesi olarak kabul edilen Manisa Usak Denizli Balikesir Bursa sehirlerini de isgal etmistir Bu sebeple Yunanistan ile arasinda ihtilaf cikan Italya ise bu isgalden sonra Kurtulus Savasi muddetince Ankara hukumetini desteklemis ve askeri yardim da yapmistir kaynak belirtilmeli Orgutlenme donemi Mayis 1919 Nisan 1920Samsun da basilan Kurtulus Savasi propaganda afisi Halaskaran i IslamYunan ordusunun Bandirma ya girisiYoruk Ali Efe grubuSivas Kongresi delegeleri toplu halde Paris te toplanan uluslararasi Baris Konferansi o gunlerde aciklanmasi beklenen Turk Baris Antlasmasini 1919 Mayis baslarinda belirsiz bir gelecege erteledi 15 Mayis ta Yunan kuvvetleri Itilaf Devletleri nin karariyla Izmir i isgal etti Ulusal bir felaket olarak gorulen bu olay Turkiye capinda muthis bir ulusal tepkiye yol acti 23 Mayis ta Fatih ve Sultanahmet te Turk siyasi tarihinin o gune kadarki en buyuk kitle gosterileri duzenlendi Direnis fikri Ittihat ve Terakki yandaslarinin gorusu olmaktan cikarak tum ulke sathina yayildi kaynak belirtilmeli 21 Haziran da Mustafa Kemal Pasa Anadolu daki en onemli askeri birliklerin komutanlari olan Kazim Karabekir Refet ve Ali Fuat Pasalar ve Ege bolgesinde asayisi saglamakla gorevlendirilen Rauf Bey ile Amasya da bulusarak Amasya Tamimi ni yayimladi Bildiri ulusal bagimsizligin ancak ulusun azim ve iradesi ile saglanacagini vurgulayarak ulke capinda bir direnis hareketinin isaretini vermekteydi Kazim Karabekir in onculugunde Erzurum da toplanan Dogu Illeri Mudafaa yi Hukuk Cemiyeti Kongresi askeri gorevlerinden istifa eden Mustafa Kemal i kongre baskani secti Kongre Dogu illerinin Ermenistan a verilmesi olasiligina karsi direnme karari alirken Turkiye nin kalkinmasi icin Amerikan mandasi fikrine acik kapi birakmamaktaydi kaynak belirtilmeli 4 Eylul 1919 da Turkiye nin her yanindan gelen delegelerin katilimiyla Sivas ta toplanan kongrede genel secimler yapilip yeni Mebusan Meclisi kuruluncaya kadar Istanbul hukumetiyle tum resmi baglarin kesilmesi kararlastirildi Ulke capinda yeni bir idari ve siyasi orgutlenme kurmak amaciyla bir Heyet i Temsiliye kuruldu kaynak belirtilmeli Kasim ayinda Adana Maras Antep ve Urfa nin Fransizlarca isgali uzerine Heyet i Temsiliye tarafindan yonlendirilen direnis hareketi baslatildi Direnis umulmadik bir hizla basariya ulasarak 1920 mayisinda Fransizlari ateskese zorladi kaynak belirtilmeli Osmanli Meclisi nin acilmasi ve Misak i Milli Kasim 1919 Ocak 1920 Aralik ayinda yapilan genel secimler sonucunda son Osmanli Meclis i Mebusani 1920 olustu Meclise Anadolu dan sadece Milli Mucadele yanlisi milletvekili adaylari secildi Iki ayri ilden milletvekili secilen Mustafa Kemal Pasa nin hakkinda cikartilan tutuklama emri sebebiyle Istanbul a gitmemesi uzerine Sivas Kongresi baskan vekili olan Rauf Orbay Meclis reisligine secildi 28 Ocak 1920 de Mebusan Meclisi daha sonra Misak i Milli adiyla anilan Ahd i Milli Beyannamesi ni kabul etti Beyanname Mondros Mutarekesi sinirlari icinde tam bagimsizlik saglanincaya kadar mucadeleye devam etmeyi ongormekteydi kaynak belirtilmeli Osmanli Meclisi nin kapatilmasi Mart 1920 16 Mart 1920 de Meclis i Mebusan da dahil oldugu halde Babiali ve butun hukumet daireleriyle beraber Istanbul Britanyalilar tarafindan cebren ve resmen isgal edilmistir Birlesik Krallik birlikleri Istanbul da bulunan basta Rauf Bey olmak uzere onde gelen Milli Mucadele yanlisi milletvekillerini tutukladilar Ayrica telgrafhaneler de isgal altina alinmis ve resmi makamlar arasinda iletisim imkani kalmamisti Bu sartlara gore Anadolu Istanbul ve resmi makamlarla ortak hareketten mahrum kalmisti kaynak belirtilmeli Istanbul daki olaganustu hal ortaya Osmanli Devleti nin kimin idaresi ve hangi guclerin kanunlarinin gecerli oldugu sorunu ortaya cikarmistir Bu durumda Mustafa Kemal Pasa Temsil Heyeti nin baskani olarak Bu hareketin Anadolu da Osmanli Kanunlarinin yururlugunu engellemeyeceginden ve her ne sekilde olursa olsun alinacak onlemlere Osmanli milleti uygarlik yetenegi ozellikle dikkat cekici bulundugundan kanun disinda hicbir islem yapilmamasi ve butun gorevlerin ozenle yapilmasi hayatimizin gereklerindendir diye genelge yayimlamistir Bunun uzerine Meclis 18 Mart 1920 tarihinde toplanarak kendini feshettigini acikladi Meclisin kendini feshettigi aciklamasi padisahin 11 Nisan 1920 de ikinci mesrutiyetin sona erdigini aciklamasi ile bir baska Meclis olusturma yolunu kapatmistir Ayni gun Seyhulislam Durrizade Abdullah in Padisah ve Halife kuvvetleri disindaki milli kuvvetleri kafir ilan eden ve katlinin vacip oldugunu bildiren fetvasi Takvim i Vekayi de yayimlandi Padisah Osmanli Devleti nin tarihinde bir bolumu kapatmayi amaclamis ve kendi otoritesi disinda bulunan butun guclerin milli kuvvetleri devlet karsiti oldugunu ilan etmistir Padisah ve atadigi hukumetler Osmanli devletinin idaresine tek otorite durumuna gelmislerdi kaynak belirtilmeli Buyuk Millet Meclisi nin acilmasi 23 Nisan 1920 Osmanli Meclisinin feshedilmesi yeni bir meclisin bir kurucu meclisin gerekliligini dogurmustu Kurucu Meclis ve secimlerle ilgili 19 Mart 1920 de bir bildiri yayimladi Sultan Istanbul da idi ve Mustafa Kemal olaganustu yetkilere sahip bir meclis olarak takdim etti Secimlerin yapilmasi icin yayimlanan bu bildiri uyarinca yurdun her yerinde secimler yapildi 16 Mart 1920 deki baskindan kurtulan milletvekilleri gizlice Ankara ya gectiler Bolu Duzce Hendek bolgesinde baslayan ve Nallihan Beypazari cevresine sicrayan ayaklanma olaylari oldu Bu olaylardan dolayi secilen milletvekillerinin tumunun gelmesi beklenilmeden Millet Meclisinin acilma hazirliklari yapildi kaynak belirtilmeli Buyuk Millet Meclisi 23 Nisan 1920 de Ankara da Mustafa Kemal Pasa onderliginde toplandi Bu tarihten itibaren Istanbul hukumetinin etkisi Istanbul kenti ve cevresiyle sinirli kalirken Ankara da olusturulan Meclis ve hukumet fiilen Turkiye nin yonetimini ele aldi Mustafa Kemal 24 Nisan 1920 de Meclis Baskani secildi kaynak belirtilmeli Silahli mucadele Mart 1920 Mart 1922Milli Mucadele de Buyuk Millet Meclisi kuvvet kayiplarinin vilayetlere gore dagilimiBuyuk Millet Meclisi nin acilisiKemalist bir Turk un Izmit te Ingiliz kuvvetlerince infazi 1920 Yunan ordusunun Edirne ye girisi 12 Temmuz 1920 Kurtulus Savasi komutanlarindan bazilari birinci sira Ferik Ali Fuat Cebesoy Ferik Cevat Cobanli Musir Fevzi Cakmak Ferik Kazim Karabekir Ferik Fahrettin Altay ikinci sira Mirliva Kazim Inanc Mirliva Ali Sait Akbaytogan Mirliva Ali Hikmet Ayerdem Mirliva Kemalettin Sami Gokcen Mirliva Cafer Tayyar Egilmez Mirliva Izzettin Calislar Mirliva Sukru Naili Gokberk ucuncu sira Mirliva Asim Gunduz Albay Alaaddin Koval Mirliva Mehmet Sabri Ercetin Albay Sabit Noyan Albay Omer Halis Biyiktay son sira soldan 3 Kaymakam Yarbay Hayrullah Fisek Bu donemde Buyuk Millet Meclisinin etkinlikleri karsi taraflara Anadolu yu kendisinin temsil ettigi ve onun icinde olmadigi hicbir barisin gecerliligi olmadigini kabul ettirmesi cabasidir Bir yandan uluslararasi destek ve yardim arayisina girilerek Batum un geri verilmesi karsiliginda Sovyetler Birligi nden mali yardim saglandi Obur yandan Anadolu nun cesitli yorelerindeki duzensiz direnis gruplarini tasfiye ederek duzenli bir ordunun kurulmasi icin adimlar atildi Askeri olarak karsisina cikacak butun guclerle bas edebilecek duzeyde oldugunu kanitladi kaynak belirtilmeli Dogu Cephesi Turk Ermeni Savasi Kazim Karabekir Gumru Antlasmasi ni imzalamak icin yola cikmadan once Dunya Savasi sonunda Kuzeydogu Cephesi Itilaf Devletleri nin talebi dogrultusunda 1914 Osmanli Rus sinirina cekilmisti Bu sinir Ardesen Yusufeli Oltu Bayezit hattindan geciyordu Sinirin ote yaninda 1918 de Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu Dogu Cephesi ndeki gelismeler Rus Imparatorlugu nun 1917 yilindan sonra icinden gectigi surecle cok yakindan alakalidir Subat Devrimi ile yikilan Carlik rejimi Ekim Devrimi ile birlikte yerini Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ne birakir Bu iktidar degisikligi hem Rusya icinde hem de uluslararasi gucler nezdinde direnisle karsilasir Patlak veren ve cok kanli gecen Rus Ic Savasi bu doneme denk duser kaynak belirtilmeli Birinci Dunya Savasi sonrasinda imzalanan Mondros Ateskes Antlasmasi na gore Osmanli nin cogu ordusu terhis edilecekti Fakat Kazim Karabekir komutasindaki 15 Kolordu terhis olmadi ve silahlarini birakmayarak Milli Mucadele ye destek oldular Bu sayede Dogu Cephesi diger cephelere nazaran daha kolay bir sekilde kazanildi 1920 Eylulunde Turk Sovyet mutabakatinin saglanmasi uzerine 28 Ekim 1920 de Kazim Karabekir komutasinda harekete gecen Turk kuvvetleri 10 gun suren bir harekat sonunda Ermenistan i kesin yenilgiye ugratti Bu harekatta Turk tarafindan 6 asker oldu Ermeniler tarafinda ise 95 asker oldu Ermenilerin talebi uzerine 3 Aralik ta imzalanan Gumru Antlasmasi ile Turk Ermeni siniri 1878 oncesindeki Osmanli Rus sinir hattina cekildi Bu sinir bugunku Turkiye Ermenistan siniridir 2 Aralik ta Kizil Ordu Ermenistan i isgal ederek bagimsiz Ermenistan in varligina son verdi Sonrasinda 16 Mart 1921 gunu imzalanan Moskova Antlasmasi da iki ulke arasinda onem tasiyan belgelerdendir Bu antlasmalar surmekte olan Turk Kurtulus Savasi sirasinda uluslararasi kamuoyunda yasal olarak taninan Istanbul Hukumeti ne ragmen Ankara Hukumeti tarafindan uluslararasi alanda imzalandigi icin diplomasi alaninda da cok onemli yer tutar Kazim Karabekir Pasa nin kazandigi bu zafer sayesinde Kurtulus Savasi nin cephelerinden biri ortadan kalkmis boylelikle de Bati Cephesi ne kuvvet ve silah kaydirilmasi mumkun hale gelmisti kaynak belirtilmeli Guney Cephesi Turk Fransiz Savasi Turk Fransiz Cephesi de denilen Guney Cephesi milli kuvvetlerin Fransiz Cezayir ve Ermeni askerlerinden olusan Fransiz lejyoner birliklerine karsi verdikleri savasi kapsamaktadir Birlesik Krallik Musul Iskenderun Kilis Antep Maras Elbistan ve Urfa yi isgal ettiler Fransizlar ise Adana Mersin ve Osmaniye yi isgal ettiler Isgalin sonlandirilmasinda Molla Mehmet Karayilan 6400 civarinda kayip vererek Fransizlara kendi birliginin onlarca misli kayip verdirdi Boylece Karayilan Antep te efsane oldu Bugunku Adana nin ilceleri Hacin Saimbeyli Sis Kozan ve Pozanti da Fransizlarin halka buyuk zulmu oldu Fransizlar Hacin de annelerinin gozleri onunde cocuklari kaynattilar ve buyuk mucadeleler cereyan etti En sonunda yorenin yonetim merkezi olan Sis Kozan Sancagi 2 Haziran 1920 gunu yore insanlarinca kurtarildi Maras ta Sutcu Imam in onderligini yaptigi mucadele sonunda Maras ta tutunamayan dusman sehri terk etmek zorunda kaldi 12 Subat 1920 Urfa sehrinde Ali Saip Ursavas Bey tarafindan teskilatlandirilan Turk direnisi basariyla sonuclandi Fransizlar 11 Nisan 1920 de sehri bosaltti Antep halki 1 Nisan 1920 de Fransizlara karsi ayaklandiysa da 9 Subat 1921 de teslim oldu Fransa TBMM ile Ankara Anlasmasi ni imzalayarak Guney Bolgesi nden cekildi kaynak belirtilmeli El Cezire Cephesi Ingilizler ve Musul meselesi Ali Ihsan Pasa Dadayli Halid Bey ve Birlesik Krallik temsilcileri Kuzey Irak Kasim 1918 Birlesik Krallik ateskes imzalanmasindan sonra ilk is olarak Musul u isgal etti Britanyalilarin buraya gelmesi Musul Vilayetinde yasayan insanlari mutsuz etmisti Insanlarin ayaklanmasi pek de uzun surmemis 23 Mayis 1919 da Zaho da Mahmud Berzenci nin onderlik ettigi bir ayaklanma meydana gelmisti Birlesik Krallik modern silahlari ile bu ayaklanmayi bastirmisti Ancak bu ilk direnisin ardindan 1920 yilinda Telafer de ayaklanma meydana geldi Yedek kuvvetlerin gecikmesi sonucunda ayaklanma Ingilizler tarafindan bastirildi Bu siralarda daglarda direnis devam ediyordu Direnis sonucunda Revanduz kurtarildi Ozdemir Bey komutasindaki Kuva yi Milliye birligi ve Kurt asiretleri ile Musul bolgesine taarruza gecmis ve Britanyalilari Derbent Muharebesi nde bozguna ugratmisti Ozdemir Bey in kuvvetlerini bolmek icin Britanyalilar surgundeki Mahmud Berzenci yi cagirmis fakat Mahmud Berzenci Ozdemir Bey ile anlasmis ve isyan etmistir Bunun uzerine Birlesik Krallik geri cekilmis ve asiretler Suleymaniye ye girmistir Fakat Bogazlar bolgesinde olusan savas durumu yuzunden buradaki birliklerin cogu o bolgeye gitmis ve kalan birlikler ile Britanyalilar arasinda catisma cikmistir Cikan catisma sonucunda Ozdemir Bey in birlikleri Birlesik Krallik ordusu tarafindan maglup edilmis ve Ozdemir Bey Iran a cekilmistir Bati Cephesi Turk Yunan Savasi 25 Haziran 1920 de Mudanya ya cikmayi bekleyen Ingiliz askerleri20 Temmuz 1921 de isgal edilen Eskisehir deki Yunan birligiTurk piyadelerKemal Pasa Turk kuvvetlerini denetliyor Izmit 18 Haziran 1922 Buradaki savaslar Izmir Bursa Balikesir Kutahya Eskisehir hattinda gerceklesti Itilaf Devletleri tarafindan 18 Nisan 1920 de Paris in Sevres banliyosunde ilan edilen Sevr Antlasmasi Turkiye den onemli bazi topraklarin alinmasini ve Turk devletinin Itilaf kontrolu altinda bir tur yari bagimsiz statude yonetilmesini ongormekteydi Turk tarafinin anlasmayi imzalamayi Misak i Milli ye karsi buldugu icin Itilaf Devletleri Yunan ordusunu Anadolu icine sevk ettiler kaynak belirtilmeli Temmuz ayinda Bursa Agustos ta Usak Yunanlar tarafindan isgal edildi Yunanlar sehrin kuzey cenahini koruyabilmek icin 13 Tumenlerini buraya konuslandirdilar Bati Cephesi ndeki kuvvetlere komuta eden Ali Fuat Pasa Gediz deki tumeni baskin seklinde bir saldiri ile yok etmeyi tasarliyordu 24 Ekim 1920 de baslayan saldiri 11 ve 61 Fikralarin ayni anda harekete gecememesi sis nedeniyle 11 Fikra nin on hatlarinda irtibat kurulmamasi ve Cerkez Ethem in kuvvetlerinin saldiriya olumlu katkida bulunamamalari sebebiyle basarisiz oldu Buna muteakiben Mustafa Kemal Pasa 9 Aralik 1920 de Ali Fuat Pasa yi gorevinden azledip Moskova da elci olarak gorevlendirdi ve Bati Cephesi ni kuzey ve guney olmak uzere ikiye boldu Miralay Ismet Bey cephenin kuzey kismindaki Miralay Refet Bey ise guney kisimdaki birliklere komuta edecekti Maglup olup cekilirken Turk kasaba ve koylerini atese veren Yunanlarin ardindan cepheye yetisen Turk sihhiye birlikleri yaralilari tasiyor Agustos 1922Turk ordusunun Izmir e girisi 9 Eylul 1922 Bati Cephesi komutanligina atanan Ismet Bey Ocak 1921 de Birinci Inonu Muharebesi ve Mart 1921 de Ikinci Inonu Muharebesi nde Yunan ilerlemesini durdurdu Inonu zaferleri milli ordu projesinin basarisini kanitlayarak TBMM hukumetinin otoritesini pekistirdi Milli Mucadele nin nihai zaferine olan guveni sagladi 27 Mart ta Afyon un kaybedilmesi bu zafer duygusunu ancak kismen golgeleyebildi Temmuz 1921 de Yunan Kuvvetleri Garp Cephesi ordularini Kutahya Eskisehir Muharebelerinde yenilgiye ugratarak cevirme harekatiyla yok etmek uzereyken komutayi bizzat ele alan Mustafa Kemal ve Fevzi Pasa Turk birliklerini suratle geri cekerek Sakarya Nehri kiyilarina cektiler Ancak 23 Agustos 13 Eylul arasinda suren Sakarya Meydan Muharebesi ile Yunan taarruzu puskurtuldu Halkin kendine guveni tazelendi ayrica kaybedilen subay sayisi fazla oldugu icin Gazi Mustafa Kemal Pasa zaferden sonra bu savasi Subaylar Savasi olarak nitelendirdi Bu zafer nedeniyle Baskomutan Mustafa Kemal Pasa TBMM tarafindan Maresal rutbesine yukseltildi ve Gazi payesi verildi Nihayet 26 Agustos 1922 de Afyon un dogusundaki mevzilerden taarruza gecen Turk ordusu 30 Agustos taki Dumlupinar Meydan Muharebesi nde Yunan ordusunu kesin yenilgiye ugratti Tamamen dagilan Yunan ordusunun bosalttigi Ege bolgesi birkac gun icinde Turk kuvvetlerinin eline gecti Nihayet 9 Eylul de Turk ordulari Izmir e girerek Yunan isgaline son verdi kaynak belirtilmeli Ic Cephe Isyanlar Mustafa Kemal Pasa Cerkes Ethem ve Kuva yi Seyyare askerleri 1920 yilinda Kurtulus Savasi ve sirasinda ayaklanma cikaran ve yagmaya girisenleri bozgunculari orduya ait silah ve muhimmati calanlari casuslari asker kacaklarini Milli Mucadele yi engelleme amaciyla propaganda yapanlari yargilamak icin Istiklal Mahkemeleri kuruldu Yine Agustos 1921 de Tekalif i milliye Kararlari yayimlandi ve halk ulusal yukumluluklerini yerine getirmeye tesvik edildi Bazilari Anadolu topraklarinin bir bolumunde yeni bir devlet kurmayi amaclayan bazilari ise saltanat ve hilafet yanlisi olanlar tarafindan cikarilan isyanlar bastirildi Ulke icindeki Ermeni ve Rum azinliklarin dis destekli isyanlari da buyumeden bastirildi kaynak belirtilmeli Siyasi surec ve diplomatik muzakereler Subat 1921 Ekim 1923Bu donemde Buyuk Millet Meclisi nin etkinlikleri cizilen sinirlarin dunyaca kabulunu ve bu sinirlar icinde Cumhuriyet ile yonetilecek devletin ilanini kapsamaktadir kaynak belirtilmeli Londra Baris Konferansi Subat 1921 ve Mart 1922 The Sphere gazetesinin 1 5 Mart 1921 de Ankara Hukumeti ve Talepleri basligiyla yayimladigi harita Basligin altinda verilen bilgi Kemalistler ya da milliyetciler golgeli alani etkin bicimde kontrol ediyorlar Onlar Yunanlar tarafindan Ege den surulduler fakat Trakya yi Izmir i Ermenistan i ve Basra Korfezi altindaki butun Mezopotamya yi talep ediyorlar 1921 yazinda Londra Baris Konferansi ile Itilaf Devletleri Sevr Antlasmasi ni Ankara Hukumeti ne kabul ettirmek istediler Ankara Hukumeti nin kesin tavri karsisinda Yunan ordusu bu kez Ankara yi ele gecirmek uzere harekete gecti Sakarya Meydan Muharebesi bir guc gosterisi olarak gerceklesti Sonraki yil 1922 nin ilk yarisi sonucsuz baris muzakereleri ile gecti Bu donemde degistirilmis Sevr Antlasmasi ortaya atildi Bu yeni cozum Sevr hukumlerini yumusatilmis sekli olmaktaydi Canakkale Krizi ve Mudanya Mutarekesi Eylul Ekim 1922 Izmir in kurtulusundan sonra Fahrettin Altay komutasindaki TBMM Suvari Kolordusu kuzeye yoneldi ve birkac gun sonra Birlesik Krallik isgalinde bulunan Canakkale Bogazi karsisinda mevzilenerek Britanyalilarin cekilmesi icin bir ultimatom verdi Canakkale Krizi adi verilen bu olay uzerine 15 Eylul de basbakan David Lloyd George baskanliginda toplanan Birlesik Krallik kabinesinin Liberal Partili bazi uyeleri ultimatomu reddederek Birlesik Krallik ile Turkiye arasinda savas cikmasina yol acacak bir politika benimsedi Ancak Britanya kamuoyunun sert tepkisi uzerine koalisyon ortagi olan Muhafazakar Parti hukumetten cekildi Lloyd George hukumeti 19 Ekim de dustu 11 Ekim de Birlesik Krallik ile Ankara hukumeti arasinda Mudanya da ateskes imzalandi Ateskes anlasmasi en kisa zamanda Isvicre nin Lozan Lausanne kentinde bir baris konferansi toplanmasini ongoruyordu Bu surecte ABD de bolgede bulundurdugu gemileri artirma yoluna gitmistir Izmir kurtarildiktan 19 gun sonra ABD 13 yeni savas gemisinin Turkiye sularina gonderilmesini kararlastirmistir Toplam sayilari 20 yi asan bu gemiler ancak Lozan Antlasmasi nin imzalanmasi ardindan Turk denizlerinden cikmislardir Zaten USS Scorpion adli gemileri 1908 1923 arasi Amiral Bristol komutasinda istihbarat gorevi dahil olmak uzere Istanbul da bulunmustur Saltanatin kaldirilmasi 1 Kasim 1922 Sultan Vahideddin Istanbul dan Malta ya gitmek uzere ayrilirken 1 Kasim da TBMM Istanbul hukumetinin hukuki varligina son vererek Turkiye nin tek ve tartismasiz hakimi oldu Seklen halife unvanini koruyan VI Mehmet Vahdettin 10 Kasim da son cuma selamligina katilmis ancak yasamina ve ozgurlugune yonelik tehditleri gerekce gostererek 17 Kasim sabahi Bogazici nde demirli bulunan Britanya zirhlisi ile Malta ya gonderilmistir Bunun uzerine 19 Kasim da TBMM veliaht Abdulmecit Efendi yi halife ilan etmistir kaynak belirtilmeli Lozan Baris Konferansi Kasim 1922 20 Kasim 1922 de toplanan Lozan Baris Konferansi nda Turk delegeleri Ismet Pasa ve Dr Riza Nur Bey idi 4 Subat 1923 te konferans anlasma saglanamadan dagildi Turkiye de muzakere edilen anlasmanin Misak i Milli sinirlarindan taviz verdigini belirterek dayatilan kosullara direnen Meclisin feshedilerek yeni Meclis uyelerinin secilmesi uzerine 23 Nisan da yeniden toplanan konferans 24 Temmuz 1923 te Lozan Baris Antlasmasi kabul edildi kaynak belirtilmeli Lozan Antlasmasi 24 Temmuz 1923 Bu antlasma ile Turkiye Misak i Milli sinirlarinin buyuk bir parcasini kapsayan Dogu Trakya Anadolu Guneybati Kafkasya ve Kuzey Mezopotamya uzerindeki egemenligini kabul ettirdi Osmanli Devleti tarafindan 1878 de Rusya ya karsi gecici olarak Birlesik Krallik idaresine verilip Birlesik Krallik in 1914 te topraklarina kattigi Kibris ve yine Osmanli Devleti tarafindan Usi Antlasmasi ile 1912 de Yunanistan a karsi gecici olarak Italya idaresine verilen On Iki Ada uzerindeki tum haklarindan vazgecti Bati Trakya da da bazi kosullarla Yunan egemenligini kabul etti Turkiye ayrica Istanbul ve Canakkale Bogazlarinin silahsizlandirilarak Turkiye baskanligindaki uluslararasi bir komisyonun yonetimine birakilmasini da kabul etti Bu durum 1936 yilinda imzalanan Montro Bogazlar Sozlesmesi ile Turkiye nin tam egemenligi lehine degistirildi Osmanli borclarinin bir kismi silinirken bakiyesinin uzun vadede ve uygun kosullarla Turkiye tarafindan odenmesi de kabul edildi kaynak belirtilmeli Turkiye deki gayrimuslim azinliklara uluslararasi hukukun korumasi altinda bazi haklar tanindi Buna karsilik Turkiye nin idari hukuki adli ve mali konulardaki bagimsizligi onaylandi Ekonomik ve siyasi kapitulasyonlar ise tamamiyla kaldirildi Antlasmaya ekli bir protokolle Turkiye deki Rum azinligi ile Yunanistan daki Musluman Turk azinligin bazi istisnalarla zorunlu mubadelesine karar verildi kaynak belirtilmeli Cumhuriyetin ilani 29 Ekim 1923 29 Ekim 1923 gunu Ataturk milletvekilleri ile gorustukten sonra taslagi hazirlanan Cumhuriyet onergesini Turkiye Buyuk Millet Meclisine verdi Meclis onergeyi kabul etti Boylece Turkiye devletinin yonetim bicimi Cumhuriyet adi ise Turkiye Cumhuriyeti olarak belirlendi Ataturk kurulan Turkiye Cumhuriyeti nin ilk Reis i Cumhur u Cumhurbaskani oldu kaynak belirtilmeli YardimlarSovyet yardimlari Ankara Hukumeti ne yardim eden ulkeler Kurtulus Savasi nin surdugu sirada Afyonkarahisar da Mustafa Kemal Ataturk Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti heyetiyle cay molasinda Soldan saga Bati Cephesi Komutanligi Kurmay Baskani Asim Gunduz Bati Cephesi Komutani Tumgeneral Ismet Inonu Sovyet Rusya temsilcisi K K Zvonarev Sovyet Rusya buyukelcisi Semyon Aralov Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti temsilcisi Ibrahim Ebilov ve Birinci Ordu Komutani Ali Ihsan 31 Mart 1922 gunu sabahi Savasta Ankara Hukumeti ne destek veren Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti nin Turkiye temsilcisi Ibrahim Ebilov sagdan ikinci Azerbaycan Turkiye dostluk iliskilerinin guclendirilmesinde onemli bir rol oynadi Girisimi ile Trabzon ve Samsun sehirlerinde Azerbaycan konsolosluklari acildi Ebilov un verimli diplomatik faaliyeti ve dogrudan katilimi sayesinde Sovyet cumhuriyetleri ile Turkiye arasinda bir dizi ikili ve cok tarafli antlasma imzalandi Nahcivan in ozerkliginin temelini olusturan 1921 Moskova ve Kars antlasmalarini diger Nahcivanli diplomat Sovyet Turk muzakerelerinde Azerbaycan delegasyonunun baskani Behbud aga Sahtahtinski ile birlikte Ebilov da imzaladi 1917 yilinda gerceklesen Ekim Devrimi nin ardindan kurulan Sovyetler Birligi Rus Ic Savasi 1918 1922 surerken ayni yillarda Anadolu suren Kurtulus Savasi na yardimlarda bulundu Bu donemde yeni kurulan Sovyetler Batili devletler ile savasan Turkiye heyeti ile diplomatik iliskiler gelistirdi ve Turkiye ye para ve silah yardimi gonderdi Moskova dan gelecek yardimlari organize edip ilk resmi sevkiyati gerceklestiren kisi Halil Kut oldu Istanbul da tutuklu olan Halil Kut kacarak Sivas a geldi Mustafa Kemal tarafindan Nahcivan uzerinden Azerbaycan a gonderildi Halil Kut Disisleri Bakani Cicerin ve yardimcisi Lev Karahan la gorusup antiemperyalist bir cephe onererek askeri ve mali yardim talep etti Ardindan Harbiye Komiseri Lev Kamenev ile de gorusulerek gizli tutulmak kaydiyla bir milyon altin lira 60 bin tufek 108 sahra topu ve 12 agir top yardimi yapilmasinda uzlasildi Azerbaycan daki Enver Pasa nin uvey kardesi Nuri Killigil Bey in faaliyetleri nedeniyle bir gecikme yasansa da 2 Temmuz 1919 tarihinde yardim heyeti yola cikti Heyet yardimin ilk taksidi olan 125 000 lira karsiligi 500 kg altin ve Cicerin in Mustafa Kemal e yazdigi mektubu da yaninda tasiyordu Halil Kut 3 Agustos 1920 tarihindeki raporunda 6 sandik icinde 500 kg altin para ile yola cikildigini yanlarinda iki musluman Kizil Ordu kurmay subayi ve 20 kadar asker oldugunu da yazmistir Azerbaycan uzerinden Anadolu ya gecerken Ermeni saldirilari nedeniyle yardimin tumunun toplu bicimde ulastirilmasi mumkun olmadi Heyet bolundu ve altinlarin ucte biri Halil Kut tarafindan Karakose de bugunku Agri Tumen komutani Cavit Bey e bir baska kaynaga gore ise Kazim Orbay Bey e teslim edildi 27 Agustos gunu Karakose ye varan Sovyet heyetinin getirdikleriyle birlikte toplam altin miktari 400 kg oldu Altinin bir kismi yolda terk edilmek zorunda kalmisti Cavit Bey Sovyet heyetini 8 Eylul gunu Erzurum a ulastirdi Heyeti karsilayan Karabekir hemen Ankara ya telgraf cekerek olumlu haberi bildirdi 200 kg altini Dogu Cephesi nin gereksinimleri icin ayirdiktan sonra kalan 200 kg altini Sovyet heyetiyle birlikte Ankara ya gonderdi Halil Kut un olumlu gorusmelerinin ardindan Anadolu mucadelesi icin kritik onemde olan 4 11 Eylul 1919 tarihlerindeki Sivas Kongresi ne Mahmudov adinda bir Sovyet temsilcisi katildi Yardimlarin toplam miktarlari hakkinda kesin bilgiler yoktur ve var olan bilgi ve belgeler arasinda tutarsizliklar bulunmaktadir Bunun temel nedeni Ankara Hukumetinin alinan yardimlari mumkun oldugu kadar gizli tutmak istemesiydi Ozellikle Karadeniz yoluyla gelen yardimlarin bilinmesinin denetimleri artiracagindan bunun da yardimlarin ulasmasinda gucluk cikaracagindan endise ediliyordu Ayrica ozellikle teslim sirasinda kayit tutulmadigi durumlar askeri malzemelerin farkli isimlerde kaydedilmesi gibi unsurlar da belgelerdeki istatistiklerin birbiriyle uyumlu olmamasina yol acmistir Fakat genel kabul goren Sovyet belgelerine gore Sovyetler tarafindan Kurtulus Savasi icin yapilan toplam 125 000 TL degerindeki altin yardiminin yaninda gonderilen silah ve muhimmat listesi soyledir Malzeme AdetTufek 39 000Makineli tufek 327Top 54Fisek 63 000 000Top mermisi 147 000Avci botu 2El bombasi 4 000Kilic 1 500Gaz maskesi 20 000 1921 yilinda da nisan mayis ve kasim aylarinda uc bolum seklinde toplamda 6 500 000 altin ruble yardimi yapilmistir Sovyetler in bu sure zarfinda verdigi altin ruble yardimi toplamda 17 500 000 rubleyi bulmustur 1922 yilinda Josef Stalin ve Grigol Orconikidze gibi Gurcu liderler yardimin kesilmesini savunmuslarsa da Vladimir Lenin ve Lev Trocki yardimin surmesini saglamislardir Ataturk un Sovyet yardimlari sonrasindaki gorusu soyledir Eger Rusya nin destegi olmasaydi yeni Turkiye nin istilacilar uzerindeki zafer kiyaslanmayacak kadar cok daha buyuk kayiplarla kazanilabilirdi veya belki de hic mumkun olmazdi Rusya Turkiye ye hem manevi hem de maddi yardim gostermis ve milletimizin bu yardimi unutmasi suc olur Mustafa Kemal Sovyetler in Kurtulus Savasi na katkisi Buyuk Taarruz oncesindeki rakamlara gore 35 dolayinda olmustur Asil buyuk kazanimlar basta Istanbul olmak uzere isgal altindaki yerlerden kacirilan silah ve muhimmat satin alimlar Imalat i Harbiye ve Tekalif i Milliye Emirleri yoluyla temin edilmistir Ayrica 16 Mart 1921 tarihli Moskova Antlasmasi ile verilen siyasi destek de cok onemlidir kaynak belirtilmeli Diger Usak ta 6 Ocak 1923 te cekilmis bir fotograf Frederic Gadmer Albert Kahn Koleksiyonu Yunan ordusu 1922 sonbaharinda batiya dogru kacarak kirlari yok etti Usak taki bu lokomotif Yunan ordusunun geri cekilmesi sirasinda bu bolgede meydana gelen tahribati gostermektedir Birlesik Krallik Bati Anadolu yu isgal eden Yunanistan kuvvetlerine politik ve parasal destek vermis fakat Yunan hukumetinin israrli talebine ragmen Yunan ordusunda danisman ve subay bulundurmaktan kacinmistir Yunanistan a Birlesik Krallik in askeri yardimi 1922 baslarinda kesilmistir Kurtulus Savasi sirasinda duzensiz Turk kuvvetleri Adana Maras Antep ve Urfa yi isgal eden Fransiz ordusuna karsi savasmistir Aralik 1919 Mayis 1920 arasinda alti ay suren catismalar 31 Mayis 1920 de ateskes ile sonuclanmistir Bu tarihten sonra Fransa uluslararasi planda genellikle Ankara Hukumetini desteklemis Ekim 1921 de Anadolu dan cekilen Fransiz kuvvetleri Turk tarafina onemli boyutta silah ve muhimmat teslim etmistir kaynak belirtilmeli 1919 mayisinda Izmir in Yunanlarca isgalini kendi cikarlarina yonelik bir saldiri olarak degerlendiren Italya Kurtulus Savasi suresince Turk tarafini desteklemistir 1919 yazinda Kusadasi cephesinde Yunan ve Italyan kuvvetleri catismistir kaynak belirtilmeli Etnik temizlikIzmir in isgali sirasinda 1919 Yunanlar tarafindan katledilen Turkler Yunan askerleri Kurtulus Savasi nin Bati cephesinde ve Trakya da 1919 1922 yillari arasinda Turk halkina karsi katliamlar yapti Tarihi rapor ve evraklara gore Yunan birlikleri koyleri yagmaladi ve kadinlara tecavuz etti Kimi zamansa bolgedeki Muslumanlar Yunan askerleri tarafindan din degistirerek Hristiyan olmaya zorlandi Dumlupinar Muharebesi nden 1922 sonra geri cekilmeye baslayan Yunan birlikleri es zamanli olarak Turk koylerini atese vermeye basladi Bu on binlerce evin kul olmasinda ve bir o kadar da Turk un olumune yol acti Amerikali Profesor Justin McCarthy nin hesaplamalarina gore Bati Cephesi nde 640 000 Turk Yunanlar tarafindan olduruldu Birinci Dunya Savasi nin son donemlerinde ve Kurtulus Savasi nin hemen baslangicinda 1918 1919 yillari arasi Dogu Anadolu daki Ermeni kuvvetleri komitalar ve ceteler halinde yerel Turk ahalisine karsi katliamlar icra etmistir Brest Litovsk Antlasmasi ndan 1917 sonra Kafkasya Osmanli hakimiyetine girmisti fakat Turk ordusu Mondros Ateskes Antlasmasi 1918 geregi Kafkasya da fethettigi topraklardan cekildi Buradaki guc boslugunu dolduran Ermeni militanlari Kars Ardahan Batum da katliamlara basladi Kurtulus Savasi donemine es zamanli olarak Itilaf devletlerince isgal edilen Cukurova bolgesinde de Ermeniler Turk ahalisine karsi katliamlar gerceklestirdi Yapilan hesaplamalara gore Ermeniler tarafindan oldurulen Turk sivillerin sayisi 363 000 civarindadir Basin ve kamuoyuOsmanli nin son yillari ve Kurtulus Savasi doneminde Bati da basta Birlesik Krallik ve Fransa Turklere karsi bir onyargi bulunmaktaydi Turkler Batililar tarafindan Korkunc Turk Terrible Turk gibi asagilayici isimlerle aniliyordu Batililar Milli Mucadele doneminde Ataturk taraftarlarini Kemalist olarak adlandiriyordu ve onlari asiri milliyetci goruyorlardi Bati da boyle bir kamuoyunun olusmasinda Cihan Harbi sirasinda propaganda olarak yayimlanan The Murderous Tyranny of the Turks Turklerin Kanli Istibdati 1917 gibi kitaplar etkiliydi Bati gazetelerinde basta Times gazetesi gorulen baska bir anlatiya gore Turk Ulusal Kuvvetleri Sovyet rejiminin bir uzantisi olarak goruluyor ve Turklerin zaferleri Sovyetler in destegi one cikarilarak aciklaniyordu Bu gazeteler ayni zamanda kamuoyunu Turklere karsi harekete gecirmek icin savas sirasinda olen Yunan ve Ermenilerin sayilarini abartiyordu Kurtulus Savasi nin ilerleyen donemlerinde harbin Turklerin lehine donmesi sonucu gazetelerin Turk tarafina karsi olan yaklasimi olumlu yonde degisti Istanbul Hukumeti ne bagli gazeteler Kurtulus Savasi na karsi genelde kayitsizdi Ornegin cogu Istanbul gazetesi sayfalarinda Erzurum ve Sivas kongrelerine yer vermemisti Basinin oneminin farkinda olan Mustafa Kemal Pasa savas sirasinda Sivas a cektigi bir telgrafta Avrupa kamuoyunu Turklerin tarafina cekebilmek icin diger milletlerle iliskileri kotu etkileyebilecek davranislardan kacinilmasi ve onlari kendi saflarina cekebilecek yazilar yazilmasi istedigini belirtti Buna ek olarak Mustafa Kemal Pasa savasi Turklerin tarafindan duyurabilmek icin Irade i Milliye gazetesinin cikarilmasina onayak oldu Adlandirma ve siniflandirmaKurtulus Savasi Istiklal Harbi veya Milli Mucadele olarak da bilinir Ingilizceye genelde Turkish War of Independence veya Turkish War of Liberation seklinde cevrilir Yunanlar Fransizlar ve Ermeniler savas gayretlerini birlikte koordine etmeseler de bu savas Turklerin gozunde tek bir stratejik butun olusturmaktaydi Askeri tarihci Edward J Erickson Turklerin konvansiyonel harbe Yunan ve Ermenilere karsi duzensiz harbe Fransizlara karsi kontrgerilla harekatina isyancilara karsi ve caydirma taktigine Bogazlar bolgesinde Ingilizlere ve Fransizlara karsi propaganda mucadelesine diplomatik manevralara Bolseviklerin destegini almalari bir arada basvurmasi nedeniyle savasi bir hibrit savas olarak siniflandirmaktadir 1925 te Hasan Sabri tarafindan hazirlanmis Hatira i Zafer Baskumandan Mustafa Kemal Pasa Ataturk ustte ve diger generaller altta soldan saga Halid Pasa Karsialan Kemaleddin Sami Pasa Gokcen Nureddin Pasa Konyar Kazim Pasa Ozalp Ali Ihsan Pasa Sabis Kazim Karabekir Pasa Ismet Pasa Inonu Fevzi Pasa Cakmak Muhiddin Pasa Akyuz Refet Pasa Bele Cafer Tayyar Pasa Egilmez Cevat Pasa Cobanli ve Selahattin Adil Pasa Turk hukumeti tarafindan savasin 100 yili icin hazirlanmis logoKulturdeAzerbaycanli siyasi muhacir yazar Abay Dagli Turk Kurtulus Savasi konulu Sakarya 1965 Ataturk 1966 Sakarya Cetesi 1969 Malazgirt ten Sakarya ya 1971 Sakarya da 22 Gun 1971 1965 ile 1974 arasinda ve Babanin Anilari 1974 adli alti oyun yazdi ve yayimladi Ilgili marslar Hos gelisler ola Ars ars ars leri ileri ars ileri mars ileri 1 Subat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ankara Marsi Ankara Ankara Guzel Ankara 20 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Sakarya Marsi Hurmet sana ey san dolu sancagim Bastan basa arza hakim ol sahim 11 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Izmir Marsi Izmir in daglarinda cicekler acar Altin gunes orda sirmalar sacar 1 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Istiklal Marsi Dipnotlar Italya para ve silah desteginden cok isgal ettikleri bolgelerde posta teskilati cami onarimi vs ile Ankara Hukumeti ne destek olmustur Bu adlandirmanin yani sira savas donemi kullanilan sekilleriyle Istiklal Harbi Osmanlica استقلال حربى romanize Istiklal Harbi veya Milli Mucadele olarak da bilinmektedir Kurtulus Savasi nin son gazisi emekli Albay Mustafa Sekip Birgol 11 Kasim 2008 tarihinde 105 yasinda olmustur Istanbul daki rejim ve rejimin taraftarlari Mustafa Kemal in onderlik ettigi hareketi destekleyen herkesi kucumser bir yaklasimla Kemalistler Kemaliler ve Kemalciler olarak adlandirdi Kemaliler adlandirmasi Celalilere bir atifti Dis basin Kemalistler adlandirmasini Ankara merkezli hareketi ve o hareketin silahli gucunu belirtmek icin milliyetciler adlandirmasi ile es anlamli olarak kullandi Ayrintili bilgi icin Turk Kurtulus Savasi ve Amerika Birlesik Devletleri maddesi okunabilir Duzenli ordu kuruldugunda birliklerdeki mevcut subay ve er sayilari Bati Cephesi Komutanligi 1 728 subay ve 27 571 er Dogu Cephesi Komutanligi 1 425 subay ve 20 181 er Elcezire Diyarbakir Cephesi Komutanligi 700 subay ve 6 066 er 3 Kolordu Komutanligi 477 subay ve 9 256 er Adana Havalisi K Komutanligi 360 subay ve 11 212 er Kastamonu Havalisi Komutanligi 143 subay ve 2 527 er Ankara Komutanligi 399 subay ve 4 471 er Toplam 5 232 subay ve 81 284 er 86 516 asker Buyuk Taarruz oncesi Ankara Hukumeti nin eli altinda bulunan 6 milyona yakin halktan 270 000 kadar insan silah altina alinmisti Bu nufustan 23 piyade tumeni 6 suvari tumeni orgutlenmisti Ayrica 3 piyade alayi 5 zayif mevcutlu sinir alayi bir suvari tugayiyla uc suvari alayi hesaba katilirsa 24 piyade ve 7 suvari tumeni esdegerinde sayilabilirdi Dogu Cephesi ne 2 piyade 1 suvari tumeni Erzurum ve Kars mustahkem mevkileri ve 5 sinir alayi 29 514 insan El Cezire Cephesi ne Guneydogu Anadolu Bolgesi ve Firat nehrinin dogusu 1 piyade tumeni ve 2 suvari alayi 10 447 insan Merkez Ordusu bolgesine 1 piyade tumeni ile 1 suvari tugayi 10 000 insan Adana Dolaylari Komutanligi bolgesine 2 tabur 500 insan Gaziantep bolgesine 1 piyade ve 1 suvari alayi 1000 insan yurt ici birlik ve kurumlarina 12 000 insan ve birlik birakildiktan sonra Bati Cephesi ne 18 piyade tumeni ve 5 suvari tumeni bagimsiz tugay ve alaylarla 19 piyade tumeni ve 5 5 suvari tumeni esdegerindedir 207 942 asker getirilmisti Birlesik Krallik Istanbul u isgal etti ardindan Yunan birlikleriyle 1920 Yunan Yaz Taarruzu nda dogrudan Turk milis kuvvetlerine karsi savasti ancak bundan sonra Birlesik Krallik daha buyuk bir silahli catismada yer almayacakti Ayrica Ingiliz birlikleri Turkiye de Mudanya gibi bircok sehri isgal etti Deniz cikarma kuvvetleri 25 Haziran 1920 gibi erken bir tarihte Mudanya yi ele gecirmeye calisti ancak inatci Turk direnisi Ingiliz kuvvetlerine zayiat verdirdi ve onlari geri cekilmeye zorladi Kucuk Turk duzensiz kuvvetlerinin sayisal olarak ustun dusman birliklerine karsi basarili geciktirme operasyonlarinin bircok ornegi vardi Ankara merkezli Kemalist harekete karsi diplomatik olarak da mucadele eden Birlesik Krallik Eylul 1922 de buyuk bir savasin esigine geldi Canakkale Krizi Italya Istanbul u ve Guneybati Anadolu nun bir bolumunu isgal etti ancak Turk ordusu ile hicbir zaman dogrudan savasmadi Isgal sirasinda Italyan birlikleri Italyan ordusunun isgal ettigi bolgelerde yasayan Turk sivilleri Yunan birliklerinden korudu ve Yunan ordusunun isgal ettigi bolgelerden kacmak zorunda kalan Turk multecileri kabul etti Temmuz 1921 de Italya birliklerini Guneybati Anadolu dan cekmeye basladi Savas meydaninda olenler 9 167 662 subay ve 8 505 er Yaralanma sonunda hastanede olenler 2 474 75 subay ve 2 399 er Hastaliktan hastanede olenler 22 690 147 subay ve 22 543 er Askere alma mintikalarinda olenler 2 956 118 subay ve 2 838 er Kitalarda muhtelif sebepten olenler 688 er Toplam 37 975 olu Yunanistan in elinde bulunan Turk harp esirleri konusunda Turk ve Yunan taraflari farkli rakamlar vermislerdir Yunan Kizilhaci Turk esir sayisini 510 subay 6 012 asker 309 sivil olmak uzere 6 813 olarak verirken mubadeleye esas olan Turk esir sayisi ise 329 subay 6 002 asker ve 15 742 sivil esir olarak belirtilmistir Fakat baska kaynaklara gore farkli esir sayilari mevcuttur Ayrica bakinizKurtulus Savasi nda SSCB Turkiye iliskileri Topyekun savas Turk Kurtulus Savasi na katilan ust kademelerdeki komutanlar Turk edebiyatinda Kurtulus Savasi konulu romanlar Sevr Antlasmasi Turk Kurtulus Savasi sirasinda yasanmis muharebeler Kurtulus Savasi nda Turk basiniKaynakca Jelavich Barbara 1983 History of the Balkans Twentieth century Cambridge University Press s 131 ISBN 978 0 521 27459 3 The Place of the Turkish Independence War in the American Press 1918 1923 Bulent Bilmez 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi the occupation of western Turkey by the Greek armies under the control of the Allied Powers the discord among them was evident and publicly known As the Italians were against this occupation from the beginning and started secretly helping the Kemalists this conflict among the Allied Powers and the Italian support for the Kemalists were reported regularly by the American press Bati Turkiye nin Itilaf Devletleri nin kontrolundeki Yunan ordularinca isgal edilmesi nin yarattigi ihtilaf asikardi ve herkesce biliniyordu Italyanlar bu isgale basindan beri karsi ciktiklarinda ve Kemalistlere gizlice yardim etmeye basladiklarinda Itilaf Devletleri arasindaki bu catisma ve Italyanlarin Kemalistlere verdigi destek Amerikan basini tarafindan duzenli olarak rapor edildi Mutareke Doneminde Mustafa Kemal Pasa Kont Sforza Gorusmesi Mevlut Celebi PDF 22 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 23 Agustos 2019 Mustafa Kemal Pasa Kont Sforza ve Italya Iliskisi 23 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Agustos 2019 Erdem Ali Kemal 30 Temmuz 2021 Kurtulus Savasi nda hangi ulkelerden yardim geldi Isgalci hangi devletler neler gonderdi Independent Turkce 7 Nisan 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Haziran 2024 Sforza Diario November 28 1920 61 David Lloyd George The Truth about the Peace Treaties v 2 Gollancz London 1938 s 1348 1349 Michael Smith Ionian Vision Greece in Asia Minor 1919 1922 University of Michigan Press 1999 Zolwta Anastasioy P 1995 H E8nikh Tragwdia Ulusal Trajedi A8hna Panepisthmio A8hnwn Tmhma Politikwn Atina Universitesi Episthmwn kai Dhmosias Dioikhsews selides s 44 58 TA FOBERA NTOKOYMENTA SAGGARIOS EPOPOIIA KAI KATAREYSH STHN MIKRA ASIA DHM FWTIADHS EKD FYTRAKH A8HNA 1974 Turk Istiklal Savasi nda Ekonomik Sikintilar 10 Dis Ulkelerden Yapilan Para ve Silah Yardimlari b Fransa nin Yardimlari 22 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Ocak 2020 Vneshnyaya politika Azerbajdzhana v gody covetskoj vlasti PDF 21 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Aralik 2014 Ataturk Nerimanov ve Kurtulus Savasimiz 24 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Aralik 2014 Andican A Ahat 2007 Turkestan Struggle Abroad From Jadidism to Independence SOTA Publications s 78 81 ISBN 908 0 740 365 9 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2020 Ozbekistan dan Gelen Bir Haber 8 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Nisan 2017 Iki Halk Kahramani M Kemal Ataturk ve M Ali Cinnah 20 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Eylul 2018 Hindistan Muslumanlarinin Milli Mucadelede Turkiye ye Yardimlari Elbistan Kaynarca 13 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Haziran 2015 a b c d e Western Society for French History Meeting Proceedings of the Annual Meeting of the Western Society for French History New Mexico State University Press 1996 sayfa 206 17 Eylul 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Briton Cooper Busch Mudros to Lausanne Britain s Frontier in West Asia 1918 1923 SUNY Press 1976 ISBN 0 87395 265 0 sayfa 216 8 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi British Indian troops attacked by Turks thirty wounded and British officer captured Warships guns drive enemy back 3 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi New York Times June 18 1920 Allies occupy Constantinople seize ministries Turkish and British Indian soldiers killed in a clash at the War Office 3 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi New York Times March 18 1920 ABD Turkiye nin paylasilmasi nda nasil rol almisti Odatv 19 Mart 2014 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Mayis 2016 a b Turk Istiklal Harbi Serisi 6 Cilt Istiklal Harbinde Ayaklanmalar s 126 a b Kenan ESENGIN Milli Mucadelede Ayaklanmalar ss 175 189 Kum Saati Yayinlari 2006 a b M Sevki YAZMAN Anadolu nun Isgali ss 83 84 Kum Saati Yayinlari 2006 Istanbul a b A Nedim CAKMAK Isgal Gunlerinde Isbirlikciler Husnuyadis Hortladi s 54 55 Kum Saati Yayinlari 2006 Istanbul Arsivlenmis kopya 24 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Mart 2020 News Times sayi 6 sayfa 6 Subat 2011 27 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi a b c d Genelkurmay Baskanligi Turk Istiklal Harbinde Bati Cephesi C II 2 Kisim Ankara 1999 sayfa 225 a b Celal Erikan Ridvan Akin Kurtulus Savasi tarihi Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari 2008 ISBN 9944884472 sayfa 339 2 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Lord Kinross Ataturk 1969 ISBN 0 688 01084 9 sayfa 154 Ground Warfare an International Encyclopedia 1 ABC CLIO 2002 s 337 ISBN 1 57607 344 0 3 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 23 Nisan 2013 Atilla Kollu Buyuk Zafer Oncesi ve Sonrasi Ile 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ataturk Arastirma Merkezi Ataturk Arastirma Merkezi Dergisi sayi 24 Cilt VIII Temmuz 1992 Kaynaktan Turk ordusu 8 658 subay ve 199 283 er 207 941 asker Yunan ordusu 6 546 subay ve 218 432 er 224 978 A A Pallis Greece s Anatolian Venture and After 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Taylor amp Francis sayfa 56 dipnot 5 Ingilizce T Walter Williams When Greek meets Turk How the Conflict in Asia Minor Is Regarded on the Spot King Constantine s View 2 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi The New York Times 10 09 1922 tarihli makale Ingilizce Isaiah Friedman British Miscalculations The Rise of Muslim Nationalism 1918 1925 Transaction Publishers 2012 ISBN 1412847109 s 239 Charles a Court Repington After the War Simon Publications LLC 2001 ISBN 1931313733 s 67 a b Ronald L Tarnstrom Balkan battles Trogen Books 1999 ISBN 0922037140 s 107 British to defend Ismid Black Sea line 25 Subat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi The New York Times 19 Temmuz 1920 Greeks enter Brussa Turkish raids go on 27 Subat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi The New York Times 11 Temmuz 1920 Turk Nationalists capture Beicos 1 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi The New York Times 7 Temmuz 1920 Allies occupy Constantinople seize ministries 25 Subat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi The New York Times 18 Mart 1920 British to fight rebels in Turkey 24 Subat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi The New York Times 1 Mayis 1920 Nurettin Tursan Burhan Goksel Birinci Askeri Tarih Semineri bildiriler 1983 page 42 17 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Milli Mucadele de Italyan Isgalleri Mevlut Celebi Halil Aytekin Kibris ta Monarga Bogaztepe Ermeni Lejyonu Kampi Turk Tarih Kurumu Basimevi 2000 s 97 Anahide Ter Minassian La republique d Armenie 1918 1920 La memoire du siecle editions complexe Bruxelles 1989 ISBN 2 87027 280 4 p 220 Dr Yunus Kobal Milli Mucadele de Ic Ayaklanmalar Hacettepe Universitesi 20 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Aralik 2011 kurtulussavasi org Savaslar ve Antlasmalar TBMM ye karsi ayaklanmalar13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi a b c Ergun Aybars Turkiye Cumhuriyeti Tarihi 1 Ege Universitesi Basimevi 1986 ss 341 348 Osman Akandere 1923 Yili Ortalarinda Uluslararasi Kizilhac Komitesince Gorevlendirilen Heyetin Anadolu daki Teftis Gezileri ve Hazirladiklari Rapor 10 Aralik 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ataturk Arastirma Merkezi Dergisi Sayi 53 Cilt XVIII Temmuz 2002 a b Ahmet Ozdemir Savas esirlerinin Milli mucadeledeki yeri 18 Eylul 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi Cilt 2 Sayi 6 Yayin Tarihi 1990 ss 325 333 PDF ss 5 13 Andrew Mango Ataturk 1999 Istanbul s 307 Clodfelter Micheal Warfare and armed conflicts a statistical encyclopedia of casualty and other figures 1492 2015 Fourth ed s 346 Epitomos Istoria EkstrTopateias Mikras Asias 1919 1922 Abridged History of the Campaign of Minor Asia Directorate of Army History Athens 1967 Table 2 Yunanca Ali Cimen Goknur Gogebakan Tarihi Degistiren Savaslar Timas Yayinevi ISBN 9752634869 2 Cilt 2007 s 321 Pars Tuglaci Tarih boyunca Bati Ermenileri 10 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Pars Yayin 2004 ISBN 975 7423 06 8 s 794 Armenia The Survival of a Nation Croom Helm 1980 s 310 7 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi McCarthy Justin 1995 Death and Exile The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821 1922 Darwin Press ISBN 9780878500949 26 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 21 Mayis 2011 Karpat Kemal H 1997 Book Reviews Death and Exile The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821 1922 by Justin McCarthy The International Migration Review Sage Publications Inc 31 2 472 doi 10 2307 2547230 ISSN 0197 9183 The Greek invasion of western Anatolia from 1919 to 1922 caused the death of approximately 640 000 Muslims and produced 860 000 refugees Ergene Bogac A 1997 Book Reviews Death and Exile The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821 1922 by Justin McCarthy Turkish Studies Association Bulletin Indiana University Press 21 2 63 JSTOR 43385387 From 1919 to 1922 about 640 000 Muslims died in the region Rumel Rudolph Turkish Democide 19 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Power Kills Lines 363 amp 382 University of Hawai i Dadrian Vahakn N 2003 The history of the Armenian genocide ethnic conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus 4th rev ed New York Berghahn Books ss 360 361 ISBN 1 57181 666 6 OCLC 702181955 Ozdalga Elizabeth The last dragoman the Swedish orientalist Johannes Kolmodin as scholar activist and diplomat 2006 Swedish Research Institute in Istanbul p 63 Ozdalga Elizabeth The Last Dragoman the Swedish Orientalist Johannes Kolmodin as Scholar Activist and Diplomat 2006 Swedish Research Institute in Istanbul p 63 Vardy Bela 2003 Ethnic Cleansing in Twentieth Century Europe Social Science Monographs p 190 ISBN 9780880339957 Erisim tarihi 6 Ocak 2019 Toynbee Arnold Toynbee Arnold 6 April 1922 9 March 1922 Letter The Times Turkey Loder Park U S Vice Consul James Smyrna 11 April 1923 US archives US767 68116 34 HG Howell Report on the Nationalist Offensive in Anatolia Istanbul The Inter Allied commission proceeding to Bourssa F O 371 7898 no E10383 15 September 1922 a b c d Jowett S Philip Kurtulus Savasi nda Ordular 1919 22 cev Emir Yener Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari 2015 a b Toreli Turkmen 1 Mayis 2012 Trakya nin isgali ve Yunan Mezalimi 1919 1922 Tarih Arastirmalari Dergisi 31 51 237 252 doi 10 1501 Tarar 0000000515 ISSN 1015 1826 11 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mayis 2022 a b McCarthy J 1995 Death and Exile The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821 1922 Darwin Press a b Mango A 1999 Ataturk The Biography of the founder of Modern Turkey Peter Mayer Publishers a b Basak Tolga 2 Nisan 2018 Dogu Anadolu ve Kafkasya da Ermeniler Tarafindan Turklere Karsi Yapilan Etnik Temizlik Hareketlerinin Ingiliz Belgelerine Yansiyan Yuzu 1918 1919 Ataturk Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10 45 29 65 ISSN 1300 9389 11 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mayis 2022 Izmir Isgali Olayinin Trakya daki Tepkileri 27 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Guner Z 1993 On yillik harbin kadrosu 1912 1922 Balkan Birinci Dunya ve Istiklal Harbi 27 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Gorgulu Ismet 1990 Ozucetin Yasar 20 Eylul 2004 MILLI MUCADELE ICERISINDE 19 MAYIS 1919 PDF Ahi Evran Universitesi 10 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 23 Agustos 2011 Baykal Bekir Sitki 1973 MUTAREKE DEVRINDE MUSTAFA KEMAL PASAYA AIT IKI BELGE Belleten 37 148 451 456 ISSN 0041 4255 27 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2023 Hakan Ozcelik Mustafa Gunes 2016 ATATURK E VERILEN AD VE UNVANLAR ILE ONA YAKISTIRILAN SIFATLAR makale DergiPark ss 6 7 27 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2023 Meral Balci 2 Nisan 2019 INGILIZ GENERAL ALLENBY NIN FILISTIN VE SURIYE DEKI FAALIYETLERI derleme makalesi DergiPark s 7 15 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2023 MONDROS MUTAREKESI TDV Islam Ansiklopedisi TDV Islam Ansiklopedisi 23 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mart 2021 a b c Zekeriya Turkmen Istanbul un Isgali ve Isgal Donemindeki Uygulamalar 13 Kasim 1918 16 Mart 1920 10 Aralik 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi ATATURK ARASTIRMA MERKEZI DERGISI Sayi 53 Cilt XVIII Temmuz 2002 Orhan Turan 31 Agustos 2018 INGILIZ ARSIV BELGELERINE GORE YUNAN ORDUSU NUN IZMIR E CIKMASI VE ISGALE ILISKIN TANIKLIKLAR Cagdas Turkiye Tarihi Arastirmalari Dergisi DergiPark s 22 9 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Eylul 2023 BATI ANADOLU DA YUNAN ISGALI 1919 1922 PDF doktora tezi T C ISTANBUL UNIVERSITESI SOSYAL BILIMLER ENSTITUSU TARIH ANABILIM DALI bas Izmir Kent Arsivi ve Muzesi 2011 s 148 19 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 17 Eylul 2023 Nilufer Erdem 2009 YUNAN TARIHCILIGININ GOZUYLE ANADOLU HAREKATI 1919 1923 PDF doktora tezi Izmir Kent Arsivi ve Muzesi ss 161 179 Erisim tarihi 17 Eylul 2023 Temsil Heyetinin 16 Mart 1920 Tarihli Genelgesi 22 Haziran 2002 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Haziran 2002 kaynak PDF 26 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 24 Ekim 2022 ISTIKLAL HARBI NIN ANA HATLARI 14 Agustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Turk Tarih Kurumu Tarihci Cezmi Yurtsever 5 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Temmuz 2013 Isgal Kuvvetlerinde Ek Donanma ve Birlikler 18 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2015 Izmir in Kurtulusundan 19 Gun Sonra Gonderilen 12 ABD Gemisi 3 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Eylul 2015 TDV Islam Ansiklopedisi cilt 25 sayfa 380 TDV Islam Ansiklopedisi cilt 33 sayfa 354 Full text of the Treaty of Lausanne 1923 12 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Turkce Antlasmanin 28 maddesi Tarafeyn i Aliyeyn i akideyn Turkiye de Kapitulasyonlarin kaffe i nokta i nazardan tamamen ilgasini her biri kendisine taalluku cihetinden kabul ettiklerini beyan ederler 29 Mayis 2020 tarihli 7 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi soL Haber Portali haberi 29 Mayis 2020 tarihinde erisilmistir Pakman Bulent Aralik 2015 Kurtulus Savasina Sovyet Yardimi 22 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Temmuz 2017 Yuceer Nasir 2002 Birinci Dunya Savasi nda Osmanli Ordusu nun Azerbaycan ve Dagistan Harekati Ankara Gnkur Askeri Tarih ve Stratejik Etut Baskanligi yayinlari s 44 ISBN 9789754090758 22 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Agustos 2017 a b Yerasimos Stefanos 2000 Kurtulus Savasi nda Turk Sovyet Iliskileri Istanbul ss 150 151 a b Karabekir Kazim 1988 Istiklal Harbimiz Istanbul s 799 Atakan Rauf 1988 Turk Istiklal Harbinde Idari Faaliyetler ve Lojistik Askeri Tarih Bulteni 25 Ankara s 104 Aslan Yavuz 2002 Bolseviklerle Iliski Kurmak Amaciyla Olusturulan Bir Siyasi Kurulus Turk Komunist Firkasi 1920 Turk Kulturu Incelemeleri Dergisi 6 Istanbul s 45 Cebesoy Ali Fuat 1982 Moskova Hatiralari Ankara ss 177 428 452 Caliskan Ulku 2006 Turk Kurtulus Savasinda Sovyet Rusya nin Mali ve Askeri Yardimlari Karadeniz Arastirmalari 9 ss 36 42 8 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Agustos 2017 TBMM Gizli Celse Zabitlari I Istanbul 1999 ss 72 73 Kaymak Erol Sultan Galiyev ve Somurgeler Enternasyonali s 78 Benhur Cagatay 1920 li Yillarda Turk Sovyet Iliskileri Kronolojik Bir Calisma Turkiyat Arastirmalari Dergisi s 279 Mutercimler Erol 1992 Kurtulus Savasi nda Denizden Gelen Destek Sovyetler Birligi nden Alinan Yardimlar Kuva yi Milliye Donanmasi Istanbul ss 110 112 a b Armaoglu Fahir 1975 Siyasi Tarih 1789 1960 Ankara Universitesi Siyasal Bilgiler Fakultesi yayinlari s 634 13 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Agustos 2017 Cukurova Bulent 1994 Kurtulus Savasi nda Haber Alma ve Yeralti Calismalari Ankara Ardic Yayinlari s 81 ISBN 9789757902164 13 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Agustos 2017 Goktas Faysal 7 Mart 2014 Turkiye Kurtulus Savasi nda S S C B yardimlari Sol org tr 25 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Temmuz 2017 Muderrisoglu Alptekin 1990 Kurtulus Savasi nin Mali Kaynaklari II Ankara ss 522 523 Rusya Federasyonu Turkiye Buyukelciligi internet sitesi Rusya Federasyonu nun Turkiye Buyukelciligi 9 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Temmuz 2017 Ataser Rifki 2003 Milli Mucadele Doneminde Sovyet Yardimi ve Turk Rus Iliskilerinde Kafkasya nin Yeri Ankara ss 530 531 Aydin Mesut 1992 Milli Mucadele Doneminde TBMM Hukumeti Tarafindan Istanbul da Kurulan Gizli Gruplar ve Faaliyetleri Istanbul Bogazici Yayinlari s 267 ISBN 9789754510737 22 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Agustos 2017 Boyar Ebru 2009 Savas ve Basin Turk Ulusal Kurtulus Savasi ve Ingiliz the Times Gazetesi 1919 1922 ODTU Gelisme Dergisi 36 2 291 324 Ozkaya Yucel 1 Temmuz 1985 Milli Mucadele Baslangicinda Basin ve Mustafa Kemal Pasa nin Basinla Iliskileri Ataturk Arastirma Merkezi Dergisi 1 3 871 912 ISSN 1011 727X 11 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mayis 2022 Erickson E J 2021 The Turkish War of Independence ABC CLIO Nikpur Cabbarli 2009 Abay Daglinin muhaciret dovru yaradiciligi Baku Elm nesriyyati s 23 ISBN 978 9952 453 34 8 3 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mayis 2023 TRT Haber Erisim 13 11 2008 15 Kasim 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Kasim 2008 Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden Turk Kurtulus Savasi hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarVikisoz de alintilarAtaturk ve Kurtulus Savasi 20 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Kurtulus Savasi Muzesi 21 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi TBMM Turk Kurtulus Savasi Kapsami ve Yontemi Sorunu Turkiye Ulusal Kurtulus Savasi 1919 1923 Milli Mucadele de Ic Isyanlar Vatana Ihanet Kanunu ve Istiklal Mahkemeleri 20 Subat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Kurtulus Savasi Savasta Ataturk Savasin Sonuclari 20 Subat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi