Osmanlı İmparatorluğu'ndaki siyasi partiler listesi

Bu madde Osmanlı Devleti'nde kurulmuş siyasi partiler hakkındadır.

İsim	Kuruluş Yılı ve Yeri	Açıklamalar
Fedailer Cemiyeti	1859, İstanbul	Genel Başkan: Süleymaniyeli Şeyh Ahmet Kurucu Üyeler: Didon Arif Bey, Hüseyin Daim Paşa, Binbaşı Rasim Bey, Cafer Dem Paşa, Tophane Müftüsü Bekir Efendi, Kütahyalı Şeyh İsmail, Hoca Nasuh Efendi, Tophane Mızıka Başçavuşu Erzurumlu Mehmed, Hezergradlı Şeyh Feyzullah Efendi, Kütahyalı Şeyh İsmail
Yeni Osmanlılar	1865, İstanbul	Genel Başkan: Mustafa Fazıl Paşa Kurucu Üyeler: Namık Kemal, Kayazade Reşat, Menapirzade Nuri, Sagır Ahmet Beyzade Mehmet, Mir’at Mecmuası sahibi Refik, Suphi Paşazade Ayetullah, Ziya Paşa, Ali Suavi, Agah Efendi, Ebüzziya Tevfik.
	22 Mart 1876, İstanbul	Genel Başkan: Kleanti Skalyeri Kurucu Üyeler: Nakşibend Kalfa, Aziz Bey, Ali Şefkati, Tabib Agah Bey
	8 Mayıs 1878, İstanbul	Genel Başkan: Ali Suavi Kurucu Üyeler: Süleyman Asaf Sopasalan, Hafız Nuri, Hasköylü Hacı Ahmet, Mehmet İzzet Paşazade Süleyman, Bağdatlı Süleyman, Üsküdarlı Nuri, Filibeli Ahmet Paşa, Arnavut Salih, Hacı Ahmet, Molla Mustafa
İttihat ve Terakki	21 Mayıs 1889, İstanbul	Genel Başkan: Ali Rüştü Kurucu Üyeler: İbrahim Temo, Abdullah Cevdet, İshak Sükûti, Mehmed Reşid, Hüseyinzade Ali
	1889, Paris Şubesi	Genel Başkan: Ahmed Rıza Bey Yöneticiler: Mustafa Fazıl Paşa, Recep Fuat, Nihat, Doktor Nâzım Bey, Bahaeddin Şakir, Samipaşazade Sezai, Alber Fua
	1897, Cenevre Şubesi	Kurucular: İshak Sükûti, Abdullah Cevdet, Ethem Ruhi (Balkan), Tıbbiyeli Mustafa Ragıp, Esat, Mithat Şükrü (Bleda), Ahmet, Mizancı Murat, Tunalı Hilmi, Seraceddin, Dr. Hasan, Lütfi, Dr. Akil Muhtar (Özden), Nuri Ahmet, Dr. Mehmed Reşit
	1897, Kahire Şubesi	Kurucular: İshak Sükûti, Tunalı Hilmi, Hoca Kadri, Salih Cemal, Ali Ziya, Ahmet Ferit (Tek)
Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti	1892, Paris	Genel Başkan: Prens Sabahaddin Kurucu Üyeler: Ahmet Fazlı (Genel Sekreter), İsmail Kemal, Dr. Nihat Reşat (Belger), Dr. Rıfat, Miralay Zeki, Dr. Sabri, Hüseyin Tosun, Milaslı Asker Murat, Şair Hüseyin Siret (Özsever)
	1904, İstanbul	Genel Başkan: Satvet Lütfi (Tozan) Kurucu Üyeler: Namık Zeki, Ferit Necdet Mübin, Dr. Mahmud, Köprülü Hamdi, Nazır Mustafa Asım, Nafi Atuf (Kansu), Vehbi Semuh
Osmanlı Hürriyet Cemiyeti	8 Eylül 1906, Selanik	Genel Başkan: Talat Bey (Paşa) Yöneticiler: Hüseyin Kadri, Mithat Şükrü (Bleda), Hayri, Ahmet Rıza, Enver (Paşa), Habib, İpekli Hafız İbrahim, Bursalı Tahir, Naki (Yücekök), Edip Servet (Tör), Kazım Nami (Duru), Ömer Naci (Yüzbaşı), İsmail Canbulat, Hakkı Baha, Rahmi Bey, Mehmet Tevfik (Bilge), Halil (Kut), Cemal (Paşa), Enver (Paşa), Kazım Karabekir, İsmet (İnönü), Necib Draga (Cemiyetin Manastır ve Üsküp şubeleri kurucusu)
Vatan ve Hürriyet Cemiyeti	19 Ekim 1906, Şam	Genel Başkan: Mustafa Kemal (Atatürk) Yöneticiler: Mustafa (Cantekin), Lütfi Müfit (Özdeş)
Selamet-i Umumiye	1907, İstanbul	Kurucuları: İbrahim Naci, Giritli Ali, Fuat Şükrü, Abdullah Abud, Dr. Rıza Abud, Yenişehirli Salih, Pertev Tevfik, Mustafa (Demokrat), Rıza Bey
Osmanlı Ahrar Fırkası	14 Eylül 1908, İstanbul	Kurucuları: Nureddin Ferruh, Ahmet Fazlı, Kıbrıslı Tevfik, Nazım, Şevket, Celalettin Arif, Mahir Sait (Pekmen) (Perde arkasından Prens Sabahaddin tarafından yönetildi.)
Osmanlı Demokrat Fırkası ()	6 Şubat 1908, İstanbul	Kurucuları: İbrahim Naci, Giritli Ali, Fuat Şükrü, Dr. Rıza Abud, Pertev Tevfik, Yenişehirli Salih, Mustafa, Rıza, Dr. Abdullah Cevdet, Dr. İbrahim Temo
Fedakâran-ı Millet Cemiyeti	12 Ağustos 1908, İstanbul	1908 seçimlerine katılmadığı gibi 31 Mart Vakası’ndan sonra da siyasal hayattan çekilmiş ve kapanmıştır.
Türk Derneği	25 Aralık 1908, İstanbul	Kurucu ve Yöneticileri: Ahmet Midhat Efendi, Emrullah, Veled, Nesip Asım (Yazıksız), Korkmazoğlu Celal, Yusuf Akçura, Akyiğitoğlu Musa, Fuat Köseraif, Rıza Tevfik (Bölükbaşı)
	1908, İstanbul	Kurucuları: Nafi Atuf (Kansu), Arnavut Mustafa, Mehmet Şerafettin, Mühendis Mazhar Neriman, Mehmet Ali Şevki, Adil Bey
Heyet-i Müttefika-i Osmaniye	17 Nisan 1909, İstanbul	Kuruluşu önerilse de; 31 Mart Olayı üstüne kurulamamış ve gelişememiştir. Bu kuruluş, partiler ve dernekler arası bir koalisyon olacaktı.
İttihad-ı Muhammedi Fırkası (Fırka-i Muhammediye)	5 Nisan 1909, İstanbul	Kurucu ve Yöneticileri: Süheyl Paşa, Mehmet Sadık, Mehmet Emin Hayreti, Ahmet Esat, Mehmet Emin, Hafız Mehmet Sabri, Şevket Efendi, Saidi Nursî, Hacı Hayri, Raşit, Ferik Rıza Paşa, Faruki Ömer, Şevki Efendi, Seyyid Müslim Penah, Refik, Muhammed Efgani, Ahmet Nazir, Ferik Hacı İzzet Paşa, Seyyid Abdullah El Haşimi El Mekki, İhsan, Hayri Abdullah Ziyaeddin, Şeyh Ali, Hacı Kazım, Hacı Mehmed, Tevfik Derviş Vahdeti
İslahat-ı Esasiye-i Osmaniye Fırkası	28 Aralık 1909, Paris	Genel Başkan: Mehmed Şerif Paşa Üyeler: Mevlanzade Rıfat, Ali Kemal, Pertev, İzmirli Kemal Avni, Nihad Reşat (Belger)
Mutedil Hürriyetperveran Fırkası	Kasım 1909, İstanbul	1908 seçimlerinde seçilmiş ve fırkayı oluşturmuş bu mebuslar, Hürriyet- İtilaf Fırkası’na katıldıklarından parti olarak hiçbir seçime katılmadan kapanmıştır.
	21 Şubat 1910, İstanbul	Genel Başkan: Gümülcine Mebusu İsmail Bey Üyeler: Vasfi, Ferhad, Şevket, Ömer Lütfi, Zeynelabidin, Mustafa Sabri, Fevzi, Şükrü Bey
Osmanlı Sosyalist Fırkası	15 Eylül 1910, İstanbul	Genel Başkan: Hüseyin Hilmi (İştirakçi) Üyeler: Namık Hasan, Pertev, Tevfik, İbnil Tahir, İsmail Faik, Baha Tevfik, Hamid Suphi
	1910, Paris Şubesi	Kurucu: Dr. Refik Nevzad Üyeler: Avni Kemal, Hoca Kadri, Fuat Nevzat, Memil Zeki
Hürriyet ve İtilâf Fırkası	21 Kasım 1911, İstanbul	Kurucular: İsmail Hakkı Paşa, Dr. Dağavaryan Nazret, Mustafa Sabri, Abdülhamid Zöhravi, Müşir Fuat Paşa, Damat Ferit Paşa, Ferik Süleyman Paşa, Volçentrinli Hasan, Miralay Sadık, Dr. Rıza Nur, Tahir Hayrettin
Halâskâr Zâbitân Grubu	17 Mayıs 1912, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Kurmay Binbaşı Gelibolulu Kemal (Şenkıl), Kurmay Kolağası Kastamonulu Hilmi, Sürvari Kaymakamı Recep, Bahriye Binbaşısı İbrahim Aşki, Yüzbaşı Kudret
Millî Meşrutiyet Fırkası	5 Temmuz 1912, İstanbul	Genel Başkan: İfnam Başyazarı, eski Kütahya Milletvekili Ahmet Ferit (Tek) Üyeler: Akçoraoğlu Yusuf, Müderris Zühtü, Mehmet Ali Cemil Bey, Ethem Nejat, Mustafa Suphi
	3 Mart 1912, İstanbul	Kurucu Üyeler: Mahmud Esad, Rıfkı Bey, Zühdü Bey, Cemal Bey, Ethem Bey
Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti	24 Temmuz 1915, İstanbul	Kurucu Üyeleri: Sıhhiyye Müdüri Umumisi Esat Paşa, Temyiz Mahkemesi Başkanı Hacı Evliya Efendi, Eğitim Bakanlığı Telif ve Tercüme dairesi üyesi Sami Bey, İstanbul Darülfünundan Müderris İsmail Hakkı (Baltacıoğlu), Mithat Şükrü (Bleda), Eski Halep Valisi Galip, Yargıç Muhlis, Doç. Dr. Hüseyinzade Ali, Harun Reşid Bey
	19 Ekim 1918, İstanbul	Genel Başkan: Mevlanzade Rıfat Üyeler: Emin Ali, Yazar Mazlum, Müdafaa Gazetesi Sahibi Ragıp, Tüccar Mehmet Faik
Osmanlı Hürriyetperver Avam Fırkası	19 Ekim 1918, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Ali Fethi (Okyar), Hüseyin Kadri
Teceddüt Fırkası	5 Kasım 1918, İstanbul	Kurucular: İttihad ve Terakki Cemiyeti son kongre üyeleri Yöneticiler: Başkan, Senato üyesi Hüsnü Paşa, Senatör Seyid Bey, Mavrokordato Efendi, Saruhan Mebusu Mehmet Sabri (Toprak), Yunus Nadi (Abalıoğlu), Dikran Barsamyan, Ezekiyel Sason, Şemsettin (Günaltay), İhsan, Orfanidis, Hamdi, Faik (Kaltakkıran), Sabri, Reşit Paşa, Galip Bahtiyar (Göker), Ali İhsan (Sağlam), Dr.Tevfik Rüştü (Aras), Rahmi (Köken), Muhittin (Birgen), Rahmi (Arslan), Babanzade Hikmet, Parsamyan, Mustafa Fevzi, İsmail Canbulat ve Sason Efendi
	12 Şubat 1918, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Ermenaklı Tüccar Mehmet Nuri, Gazeteci Öğretmen Lütfi Arif Kanber, Eskişehirli Tüccar Hüseyin Hüsnü, Ahmet Hamdi (Başar-Limancı Hamdi)
	14 Ocak 1918, İstanbul	Kurucular: Sabık Amasya Mebusu İsmail Hakkı Paşa, Ulemadan Fazıl Efendi, Emekli Ferik Ferit Paşa, tüccar Kudret Haki, Eski İstanbul Polis Müdürlerinden Mehmet Ali (Fesçioğlu), Soysallıoğlu İsmail Suphi, Hasan Hicabi, Emekli Miralay Behzad, Ulemadan Zeki Bey
Sosyal Demokrat Fırkası	4 Aralık 1918, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Dr. Hasan Rıza, Cemil Arif (Alpay), Tahsin, Habib Bey
İstihlâs-ı Vatan Cemiyeti	13 Kasım 1918, Manisa	Kurucu ve Yöneticiler: Karaosmanzade Kani, sabık Suriye mektupçusu Nuri, Dava Vekili Abidin Bey, Eczacı Rıza Bey
	9 Kasım 1918, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Rıfat Sabit, Mustafa Arif ve Mehmet Ali, Fazıl Ahmet (Aykaç), Asaf Muammer Bey
	14 Ocak 1918, İstanbul	Kurucular: Satvet Lütfi (Tozan), Toygarzade Naşit, Avukat Mustafa Kemal, Kırşehirli Müfit Hoca, Balalı Şehzüvarzade Hacı Osman Bey Yöneticiler: Topçu Feriki Ferid Paşa Başkan, Yahya Adnan Paşa, Arif Paşa, Ali Kemal Bey, Cemal Bey, Av. Fuad Şükrü, Sait Molla, Miralay Süleyman, Faik Şemseddin, Dr.Selahattin, Salih Bey, Mehmet Arif Bey
İzmir Müdâfaa-i Hukuku Osmaniye Cemiyeti	6 Kasım 1918, İzmir	Kurucu ve Yöneticiler: Moralizade Muvaffak, Halit Bey, Nail Bey, Menemenlizade Muvaffak, Haşim Enveri, Nazmi Bey, Hüseyin Lütfi, Abdurrahman Sami, Naci Bey, Tokadizade Şekip, Salepçizade Mithat, Cami Bey, İsmail Sıtkı, Ragıp Nureddin, Şerif Paşazade Remzi, Hasan Vasfi Bey
Kilikyalılar Cemiyeti	21 Aralık 1918, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Menemenlizade Rıfat, Menemenlizade Nabi, Ali Münif (Yeğenağa), Ali Hayati, Hafız Mehmet Emin, Abdülkadir, Evliyazade Hacı Evliya, Mısrizade Seyfeddin, Ramazanoğlu Saffet Bey
	9 Aralık 1919, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Asaf Muammer, Soysallıoğlu İsmail Suphi, Agah Mazlum, Bekir Sami (Kunduh), Cami, Tevfik Hamdi, Refik İsmail, Süleyman Nüzhet, Şakir Sarıca, Abdülhak Şinasi (Hisar), Mahir Sait, Mehmet Refik Beyler
Türkiye İşçi ve Çifti Sosyalist Fırkası	20 Eylül 1919, İstanbul	Kurucular: Ahmed Akif, Ethem Nejat, Dr. Şefik Hüsnü
Milli Türk Fırkası	9 Aralık 1919, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Ahmet Ferit (Tek), Mehmet Emin (Yurdakul), Ahmet Hikmet (Müftüoğlu), İktisat Müderrisi Zühdü, Yusuf Akçoraoğlu, Dr.Abdülhak Adnan (Adıvar), İsmail Hakkı
Vilâyât-ı Şarkiye Müdâfaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti	2 Aralık 1918, Erzurum	Kurucular: Erzurumlu Raif Hoca ve Süleyman Nazif
Hürriyet ve İtilâf Fırkası	17 Kasım 1918, İstanbul	27 Kasım 1911’de kurulmuş olan fırka, bu bölümde belirtilen dönemde yeniden faaliyete geçmiştir.Yeni Yöneticiler: Başkan Müşir Nuri Paşa Üyeler: Müşir Zeki Paşa, Ayan azası Abdülkadir, eski Konya Mebusu Zeynelabidin, eski Tokat Mebusu Mustafa Sabri, eski Karesi Mebusu Vasfi Efendi, Süleyman Paşa, Celalettin Paşa, Ali Kemal, Refik Halid (Karay), Nureddin, eski Tahran Sefiri Hasip, sabık Maarif Nazırı Rıza Tevfik (Bölükbaşı), Tüccar Hacı Osman ve Mehmet Ali Beyler
Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti	7 Eylül 1919, Sivas	Kurucuları ve Yöneticileri: (Sivas Kongresi üyeleri adına) Mustafa Kemal Paşa, Sabık Bahriye Nazırı Rauf (Orbay), İbrahim Süreyya (Yiğit), Bekir Sami (Kunduk), Fevzi (Baysoy), Raif (Dinç), Refet (Bele), Kara Vasıf, İsmail Hami (Danişmend), İsmail Fazıl (Cebesoy), Hikmet Boran, Osman Nuri (Özpay), Hüsrev Sami (Kızıldoğan), Abdurrahman Dursun (Yalvaç), Mehmet Şükrü (Koçzade), Süleyman (Boşank), Yusuf Bahri (Tatlıoğlu), Necip Ali (Küçüka), Halit Hami (Mengi) ve Mustafa (Soylu)
	19 Mart 1919, İstanbul	Mütareke dönemindeki sosyalist partilere karşı bir denge öğesi olarak eski İttihatçı memur ve işçiler tarafından kuruldu.Yöneticiler: Makine Mühendisi H. Memduh, Muharrir Avni Ali, Hasan Muslihiddin, Yusuf, Vahidettin, Seyyit, Hüseyin, Lütfi, İsmail, İhsan Bey
	1919, İstanbul	Yöneticiler: Hamdullah Emin Paşa, Mehmet Esat Paşa (Işık), Mehmet Emin Paşa, İsa Ruhi Paşa, Mustafa Münif Paşa, Dr.Mustafa Hulusi, Ali Haydar, Yusuf Mazhar, Mehmet Mahfi, Hüseyin Hüsnü, Nazım, Ali Rıza Bey
Türkiye Sosyalist Fırkası	20 Şubat 1919, İstanbul	Osmanlı Sosyalist Fırkası‘nın yerini alarak, tarihte yeniden etkinliğe geçmiştir.Yöneticiler: Hüseyin Hilmi, Mustafa Fazıl
Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası	22 Eylül 1919, İstanbul	Osmanlı Sosyalist Fırkası'nın işgalcilerden yanan tutumuna karşı Dr. Şefik Hüsnü ve Mustafa Suphi etrafında oluşan parti. Yöneticiler: Dr.Şefik Hüsnü, Mustafa Suphi
	1919, İstanbul	Genel Başkan: Ahmed Rıza Bey Kurucu ve Yöneticiler: Çürüksulu Mahmut Paşa, Hamit Bey, Nabi Reşit Sadi, Abdurrahman Şeref Bey
Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti	12 Ağustos 1919, Erzurum	Kurucuları ve Yöneticileri: (Erzurum Kongresi üyeleri adına) Mustafa Kemal Paşa, Sabık Bahriye Nazırı Rauf (Orbay), Sabık Trabzon Mebusu Servet Bey, İzzet Bey, Sabık Erzurum Mebusu Raif, Sabık Bitlis Mebusu Sadullah, Erzincan’dan Nakşi Şeyhi Şeyh Feyzi, Sabık Beyrut Valisi Bekir Sami, Mutki Aşireti Reisi Hacı Mustafa Bey
	1920, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Amiralzade Cemal Hüsnü, Avukat Radi, sabık memur Mehmet Behçet ve Haydar, kömür müteahhidi Mehmet Kamil, Hüsnü Paşazade Seyit Bilal, kömür katibi Ali Haydar Bey ve Vanlı Mehmet Baba, Mehmet Ali Ağa
Türkiye Komünist Partisi	10 Eylül 1920, Ankara	Türkiye İşçi Çiftçi Sosyalist Fırkası yerine kurulan yasadışı parti.Merkez Komitesi Başkanı: Mustafa Suphi Kurucu ve Yöneticiler: Arif Oruç, Emekli Binbaşı Hacıoğlu Salih, Şerif Manatof, Ethem Nejat
Halk İştirakiyun Fırkası	7 Aralık 1920, Ankara	Türkiye Komünist Partisi'nin yasal kolu olarak kurulan parti.Kurucu ve Yöneticiler: Nazım Resmor (Öztelli), Mehmet Şükrü (Koç), Şeyh Servet, Salih Hacıoğlu
	1920, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Cevat Rüştü, Şükrü, Yahya Sezai, Abdülaziz Mecdi Bey
Türkiye Komünist Fırkası	18 Ekim 1920, Ankara	Kurucu ve Yöneticiler: Dr.Tevfik Rüştü (Aras), Mahmut Esat (Bozkurt), Mahmut Celâl (Bayar), Yunus Nadi (Abalıoğlu), Kılıç Ali, Hakkı Behiç (Bayiç), İhsan (Eryavuz), Refik (Koraltan), Eyüp Sabri (Akgöl) ve Süreyya (Yiğit)
	1922, İstanbul	Kurucu ve Yöneticiler: Türkiye Sosyalist Fırkası’ndan ayrılmış tramvay işçilerince kurulmuştur.

Etnik partiler

• (1909–1910)
• (1908–09)
• (1906–?)
• El-Fetat Cemiyeti (Genç Arap Cemiyeti olarak da bilinir; Cem'iyet el-’Arabiye el-Fetat)
• (Hizb al-lamarkaziyya al-idariyya al'Uthmani; 1913–?)
• Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF; Hay Heghapokhagan Dashnaktsutiun ya da Daşnak ya da Taşnak; 1890–günümüz)
• Armenakan (1885–1921)
• Sosyal Demokrat Hınçak Partisi (1887–günümüz)
• Sırp Demokratik Birliği

Notlar

1. ^ Osmanlı İmparatorluğu'nda faaliyet gösteren bir siyasi cemiyettir. 1909 yılına değin yasal olarak parti kurmak mümkün olmadığından, gizli örgüt şeklinde yapılanmasına karşın siyasi amaçlar gütmeleri nedeniyle siyasi parti olarak kabul edilmektedir ve Osmanlı coğrafyasındaki ilk Türk siyasi oluşumu olduğu düşünülmektedir.
2. ^ Komitenin amacı, tahttan indirilen Sultan V. Murad'ı yeniden padişah yapmak veya Londra’ya kaçırmaktı. Komitenin başlıca mason üyeleri Evkaf Teftişi kurulundan Aziz Bey, Ali Şefkati, Sultan V. Murad’ın annesinin cariyelerinden Nakşıbend Kalfa ve bazı devlet memurlarıydı. Komite, V. Murad'ın gönderdiği bir notu alarak, harekete geçti. Skalyeri, II. Abdülhamid'e açık bir mektup yazdı ve bunu İngilizce çıkan Eastern Express gazetesinde yayımladı. Ayrıca mason arkadaşlarıyla birlikte İstanbul’daki alman ve İngiliz elçilerinin V. Murad lehine müdahalede bulunmalarını istedi. Fakat bundan bir sonuç alınamadı. Komite üyeleri İstanbul’un çeşitli semtlerinde, V. Murad lehine bildiriler dağıttılar. Bir ara II. Abdülhamid’yi öldürmeyi tasarladılarsa da başaramadılar. Su yollarından Çırağan Sarayı'na girerek V. Murad'I kaçırmak ve tahta çıkarmak için karar aldılar. Aziz Bey'in evindeki bir toplantı sırasında, komiteden, Hüsnü adında birinin ihbar etmesi üzerine baskına uğradılar. Kleanti ve bazı arkadaşları Türkiye’nin dışına kaçtı, bir kısım üyeler de cezalandırıldı. Daha öncesinde Ali Suavi'nin başını çekmiş olduğu ve Sultan II. Abdülhamit'e muhalif bir grup aydın tarafından gerçekleştirilen ve tarihe Çırağan Baskını olarak geçmiş bu olay, başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Bu defa, daha eylem aşamasına gelmeden Aziz Bey'in evinde kaçırma planları hazırlanırken üyelerden olan Hacı Hüsnü Bey’in ifşası üzerine bu siyasi oluşum baskına uğrar. Bu baskın neticesinde Kleanti Skalyeri önemli evrakları da yanına alarak yurt dışına kaçar. Ayrıca yanında siyasal örgütün üyelerinden Nakşibend Kalfa ve Ali Şefkati de bulunmaktadır. Haklarında idam kararı alınmasına rağmen Padişah II. Abdülhamit tarafından Ali Suavi olayındaki gibi yine affedilmişlerdir ve cezaları kalebentliğine çevrilmiştir.
3. ^ Bu siyasal oluşum, Türkçülük-Turancılığın Türkiye coğrafyasındaki ilk temsilcisi olarak kabul edilen Ali Suavi'nin başını çektiği bir grup aydınla birlikte oluşturuldu. İlk siyasal eylem olarak, Sultan II. Abdülhamit'i devirerek yerine Sultan IV. Murat'ı geçirmeye çalışan Ali Suavi ve komitecileri 20 Mayıs 1878 günü Çırağan Sarayı'na baskın düzenledi. Yaklaşık 100-150 kişilik bir grupla düzenlenen baskın, Beşiktaş Karakol Komutanı Yedi Sekiz Hasan Paşa ve muhafızları aracılığı ile bastırıldı ve Ali Suavi, başına aldığı Hasan Paşa'nın sopa darbeleri ile öldü. Böylece muhaliflerin Sultan II. Abdülhamit'in karşısına IV. Murat'ı geçirme umutları kalmamıştır. Bu olaydan sonra fazla taraftarı bulunmayan ve önderi ölmüş olan bu komite kısa süre sonra dağılmıştır.
4. ^ Sultan II. Abdülhamit'e muhalif olan ve hanedan üyesi olan Prens Sabahaddin, Aralık 1889'da diğer Jön Türk üyeleri gibi Paris'e gitmişti. Mahallî idarelere geniş yetkiler tanınmasını (Ademi Merkeziyetçilik) amaçlayan ve Türk yönetimsel düzenin buna göre şekillenmesini teklif eden Prens Sabahaddin, Paris'teki 3. yılında, yani 1892'de bu siyasal örgütün temellerini atmıştır. Daha sonrasında 4 Şubat 1902'de gerçekleştirilen I. Jön Türk Kongresine de katılmış ve bu toplantıda diğer muhalif gruplardan olan İttihad-ı Osmani Cemiyeti'nin sunduğu fikirlerin örgüt yapısına ters olduğunu düşünmüş ve ilk siyasal ayrılığın gerçekleşmesi yaşanmıştır. Bu siyasal örgüt üye kazanımını 1902'de ilk kez gerçekleştirmiştir. 1906'da İstanbul, İzmir, Erzurum ve Trabzon’da şubeler açarak genişleyen topluluk, aynı yıl Paris ve Kahire'de de dahil olmak üzere eşzamanlı şekilde "Terakki" isimli dergiyi yayımlanmıştır.
5. ^ Bu topluluk, Vefa İdadi'si öğrencilerinden Satfet Lütfi’nin girişimleri ile 1904 yılında kurulan küçük bir gruptur ve bu gençlerin tek amacı, 1876 Kanun-u Esasi’nin yeniden yürürlüğe konulmasıdır. Ayrıca Mecmua-i İnkılabiye adı ile yayın çıkartmışlardır. Vefa İdadi'sinden mezun olan öğrenciler, öğrenimlerini sürdürdükleri okullarda hücreler oluşturarak Harbiye, Tıbbiye ve Hukuk öğrencileriyle de bağlantı kurmuşlardır. Ancak bu küçücük grup tek başına çaba sarf etmeyi yararlı görmeyerek, Paris’teki Jön Türklerle bağlantı kurmuştur. Daha sonra bu küçük grup Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’nin bir şubesi haline gelecektir. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra, bu şubenin üyeleri çalışmalarını Nesl-i Cedid Kulübü adı altında sürdürmüşlerdir. Nesl-i Cedit Kulübü, tüm siyasi gerginliklere rağmen Sabahaddin Bey'in manevi önderliğinde çalışarak onun ilkelerine bağlı kalmıştır. Ayrıca üyelerinin hiçbirinin, başlangıçta siyasi bağlarının olmaması dikkate değer bir noktadır. Üye sayısı yüzü bulan Nesl-i Cedit’çiler, Sabahaddin Bey'in mali yardımları ve yer tahsisi ile kendilerini geliştirme olanağı bulmuşlardır.
6. ^ Selanik'te karargah merkezi bulunan 3. Ordu mensubu subaylar olan 10 arkadaş tarafından kurulan bu örgüt, Paris’te bulunan dönemin siyasal topluluklarından (cemiyet) tümüyle bağımsız bir örgüttür. İlk olarak 1906 yılı Eylül ayının 8. gününde, Selanik’te düzenlenen kuruluş toplantısında “meşrutiyetin ilanını sağlamak ve hükûmete karşı gizli eylemlerde bulunmak amacı” kararlaştırılmıştır. Bu siyasal örgüt, daha sonrasında 27 Eylül 1907'de Terakki ve İttihat Cemiyeti ile birleşmiştir ve bu cemiyetin yeni adı İttihat ve Terakki Cemiyeti olmuştur.
7. ^ Şam'da karargah merkezi bulunan 5. Ordu mensubu subaylar olan 3 arkadaş tarafından kurulmuştur. 1906 Ekim ayında "Vatan" isimli tek sayfalık bir gazete çıkartarak siyasi yaşamına başlayan bu topluluk, daha sonrasında Beyrut, Yafa ve Kudüs şubelerini açarak siyasal alanda genişlemiştir. Daha sonrasında ise Mustafa Kemal (Atatürk], Mısır ve Yunanistan üzerinden gizlice Selanik'e geçerek, topluluğun Selanik şubesini açmıştır. Mustafa Kemal (Atatürk), sonrasında merkezi Manastır'da bulunan 3. Ordu Karargâhına atanmış; Cemiyetin Selanik şubesinde çalışmak üzere; Manastır'dan Selanik'e gelmiştir. Burada, kurucusu olduğu cemiyetin, Selanik'te faaliyet gösteren İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne 13 Ekim 1907 tarihinde katıldığını öğrenmiştir. Sonradan kendisi de arkadaşı Ömer Naci'nin isteğiyle İttihat ve Terakki'ye girmiş ve cemiyetin 322 numaralı üyesi olarak kısa süre katılım yapmıştır.
8. ^ II. Meşrutiyet’in ilanından sonra İstanbul’da kurulmuş bir dernektir. Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk milliyetçi kuruluş olarak kabul edilir. 1909 yılında çıkartılan Türk Dili Dergisi’nde açıklanmıştır. Amaç, “Türk diye anılan bütün kavimlerin mâzisi, hâli ve eserlerini öğrenmek ve öğretmek”tir. Üyeleri dil ve kültür arasındaki ilişkiyi kavramış olan dernek, dilde yalınlaşma hareketi için çalışmıştır. Dergi, 1911'de altı, 1912'de bir sayı olmak üzere yedi olmak üzere yedi sayı çıktıktan sonra kapanmıştır. Dergide, Türk tarihi ve Osmanlı toplumu üzerine yazılmış makaleler yayımlandı makalelerde esas olarak dil sorunu ele alındı. Dernek, 1912 yılına kadar devam ettikten sonra dağıldı; kalan elemanları yeni kurulan Türk Yurdu Cemiyeti'ne katıldılar; Türk Ocağı Cemiyeti kurulunca Türk Yurdu Cemiyeti elemanları olarak oraya devroldular.

Kaynakça

1. ^ . Türkiye Büyük Millet Meclisi. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2011. 
2. ^ Tunaya, Tarık Zafer. "Cilt.1, İkinci Meşrutiyet dönemi". Türkiye'de Siyasi Partiler (1998, (ilk basım:1952) bas.). İstanbul: İletişim Yayınları.