İslam'ın Altın Çağı veya İslam Rönesansı, tarihsel olarak Orta Çağ'da, Abbâsî Hâlifeliği döneminde 8. yüzyılın ortalarında başlayan ve 15. yüzyılın sonlarına kadar devam eden, İslam dünyasının çoğunun bilimsel, ekonomik, kültürel, sanatsal, siyasi ve dinî yönlerden zirvede olduğu dönemi ifade eder. Abbâsîler devrinde, Hârûn Reşîd tarafından Bağdat'ta Beytü'l–Hikme (Bilgelik Evi) adında büyük bir bilim merkezinin kurulması ile başlayan bu dönemin, Moğolların 1258'de Bağdat'ı kuşatıp yağmalaması ve böylelikle Abbâsî Hâlifeliği'nin yıkılması ile son bulduğu şeklinde genel bir kabul vardır. Ancak bazı kaynaklarda bu dönemin 14. yüzyıla kadar, bazı kaynaklarda da 15. yüzyıla, hatta 16. yüzyıla kadar sürdüğü ifade edilir.
Yukarıdan aşağıya ve soldan sağa: Abbâsî Hâlifeliği'nin 850'deki sınırları. İslam bilimi ve sanatının arkasındaki öncü isim Hâlife Hârûn Reşîd. Beyt'ül–Hikme'de çalışan Müslüman bilim insanları. Bîrûnî'nin Ay evreleri çizimi. Fars tıp bilgini ve filozof İbn-i Sina (980–1037). Arap fizikçi ve astronom İbn-i Heysem (965–1040). Astronomide kullanılan usturlap aracı. Sokrates ve öğrencilerini betimleyen Arapça bir elyazması. Arap coğrafyacı İdrîsî'nin 1154'te çizdiği dünya haritası. | |
İsim | İslam'ın Altın Çağı İslam Rönesansı |
---|---|
Tarih | 8. yüzyıl – 15. yüzyıl |
Dönem | Orta Çağ |
Başlangıç | Abbâsî İhtilâli (750) / Beytü'l–Hikme'nin açılması (y. 830) |
Bitiş | Moğolların Bağdat'ı yağmalaması (1258) / Granada'nın Düşüşü (1492) |
Öncesinde | Râşidîn Hâlifeliği (632–661) Emevî Hanedanlığı (661–750) |
Sonrasında | Timurlu Rönesansı |
Devletler | Emevîler Abbâsîler Endülüs Emevî Devleti Fâtımîler Kâkûyîler Hamdânîler Büyük Selçuklu Devleti Eyyûbîler Devleti Memlûk Devleti Mali İmparatorluğu Merînî Sultanlığı |
Liderler | Mansûr Harun Reşid Memûn I. Abdurrahman İsmail Samanî El-Hâkim Bi-Emrillah I. Melikşah Selahaddin Eyyubi I. Baybars Mansa Musa I. Abdülhak |
Bilim insanları | Bakınız |
Bu dönemde, Hindistan'dan Endülüs'e kadar geniş coğrafyada bilimsel çalışmalar yapılmakla birlikte, tıp, felsefe, teoloji, sanat, matematik, astronomi, İslam hukuku gibi geniş yelpazede çalışmalar da yapılıyordu. Bu çağda, başta Antik Yunan olmak üzere geçmiş uygarlıkların ve ünlü filozofların ürettiği bilgi ve düşünceler, tercümelerle İslam dünyasına ve Endülüs kanalıyla Avrupa'ya aktarıldı. Çinlilerle yaptığı savaşlar ve diğer ilişkiler sırasında Müslüman Araplar, kâğıt üretim tekniklerini öğrendiler ve parşömen yerine kâğıt kullanımı sayesinde yazılı eserler de daha kolay yayılır oldu. Matematik alanında ise Hintlerden alınan sıfır ve onlu sayı sisteminin keşfi sayesinde matematiğe olan ilgi arttı ve aritmetik, sıradan insanların dahi anlayabileceği ve günlük yaşamda kullanabileceği bir duruma geldi. Matematik ve aritmetiğin yanı sıra trigonometri de gelişti. Gözlemevleri inşa edildi; optik bilimi ve kimya gelişti. Kindî, Fârâbî, Hârizmî, Battânî, İbn-i Sina, İbn-i Heysem, Birûni, İbn Rüşd, Cezerî, Gazzâlî, Nasîrüddin Tûsî, İbn Battuta, İbn Haldun, Uluğ Bey ve bunların yanı sıra daha birçok ünlü İslam bilgini bu döneme damgalarını vurdu.
Erken dönem
İlk yıllar
İslam peygamberi Muhammed, 622 yılında kendisine inananlarla birlikte Arabistan'ın kuzeyindeki bir vaha kenti olan Medine'ye göç etmiş ve burada ilk Müslüman şehir devletini kurmuştur. Çevrede siyasi bir kimlik kazanan ve kaosun hakim olduğu bu topraklara kanun ve nizam getiren Muhammed, ardından Mekkeli kabileler ile yaptığı aralıklı birkaç savaştan elde ettiği galibiyetler ve 630'da büyük bir orduyla Mekke'yi fethetmesinden sonra ve Arabistan'daki diğer parçalı kavimlerin de kendi sancağı altına toplamasıyla birlikte, İslam dini bölgede büyük ve yegâne güç hâline geldi. Muhammed'in 632'deki ölümünün ardından Dört Halife Dönemi adı verilen dönem başladı ve bu dönemde İslam, Kuzey Afrika'ya ve Asya'nın içlerine kadar ilerledi. Dört Halife Dönemi'nde eğitimden ziyade toprak genişlemesine önem veriliyordu. Nitekim aniden gerçekleştirilen birçok fetihlerle birlikte İslam dini, imparatorluk hâline geldi.
Emevîler
711'de Müslüman Emevî komutanı Tarık bin Ziyad'ın İspanya'ya çıkışı, Avrupalılara büyük bir şok etkisi yarattı. Çünkü İspanya, Müslümanların denetimi altına girmiş ve 718'e gelindiğinde de bütün yarımada, Müslümanların hakimiyetine geçmiştir. Gerçekleşen bu olaylar, Avrupa'nın kuzeyinde hüküm süren birçok lideri hem şaşırttı, hem de korkuttu. Daha sonraları Emevi Hanedanı'na Abbasi Hanedanı tarafından son verilmesiyle birlikte buralara kaçan bazı kişiler, Endülüs Emevi Devleti'ni kurdular ve asırlar boyunca Endülüs adı verilen bu bölgede varlıklarını sürdürdüler. 8. yüzyılın başlarındaki bu önemli gelişmelerde de yine eğitimden ziyade yayılmaya ve imar çalışmalarına önem verildi.
Abbâsîler
750 yılında İslam dünyasına Abbâsîler Hanedanı'nın iktidar olarak gelmesiyle beraber, diğer yayılma faaliyetlerinin yanı sıra eğitim, öğretim, bilim, sanat, edebiyat ve İslam hukukuna da önem verilmeye başlandı. Abbasi hükümdarları, gerek Kur'an'da ve gerekse hadislerde ilimle ve okumakla ilgili birtakım ifadelerden yola çıkarak bu alanlara da önem vermeye başladılar. "Bir alimin mürekkebi, bir şehidin kanından daha mübarektir." sloganını kendine rehber edinen 5. Abbâsî hükümdarı Harun Reşid,8. yüzyılın sonlarına doğru devletin yeni başkenti Bağdat'ta büyük bir bilim ve çeviri merkezi olan Beyt'ül Hikmet'i (Bilgelik Evi) kurdu ve Bağdat, İslam dünyasının eğitim ve bilim merkezi oldu.
Başlangıcı
Dört Halife ve Emevîler dönemlerinde Atlas Okyanusu'ndan Hindistan'a kadar uzanan büyük bir bölgenin tamamı, İslam Devleti'nin egemenliğine girmiş ve elde edilen ganimetler ile fethedilen yerlerden toplanan vergiler, bir servet birikimi yaratmıştı. İpek ve Baharat Yolu ile Akdeniz ticaretinin İslam Devleti'nin kontrolü altına girmesi, iletişim imkanlarını artırmıştı. Devletin sınırlarının Mezopotamya ve Suriye'ye ulaşması ile buralardaki Helenistik, İran ve Hint kültürleri ile karşılaşan ve bu farklı kültürlere ilgi duyan Müslüman bilim insanları, sanatçılar ve filozoflar, kervanlarla daha kolay ve güvenli seyahat edebiliyorlardı.
Ekonomik gücün ve iletişim olanaklarının yarattığı avantaj, İslam'ın Altın Çağı dönemini başlattı. Abbasiler devrinde, Emevilerin cihat anlayışının büyük ölçüde terk edilmesi ve Arap olmayanlarla daha da iç içe yaşamaya başlanması da bu dönemin başlamasında etkili oldu.
Abbasilerin yükselişi
661'den beri Şam'da hüküm süren Emevî ailesinin bir üyesi olan Halife I. Velid'in 744'te öldürülmesinden sonra iç savaş patlak vermiş ve çatışmalar, 750'de Abbâsî Hanedanı iktidara gelene kadar devam etmiştir. İkinci Abbasi halifesi Mansur, 762 yılında Bağdat şehrini kurmuştur. Bağdat, ılıman iklimi ve İran, Arabistan ve Akdeniz arasındaki ticaret yolları üzerindeki konumu nedeniyle seçilmiştir. Yeni başkentin çevresinde halifelik sarayı ve başlıca yönetim birimlerinin bulunduğu bir buçuk kilometre çapında dairesel bir yapıya yer verilmiştir.
Abbasiler, öncüllerinin siyasi mirasının yanı sıra kültürel ve bilimsel çalışmalara da sahip çıkmıştır. Emeviler, Mısır'daki İskenderiye şehri gibi Yunan ilminin antik merkezlerini elinde bulundursa da, bilimsel gelişmeleri çok az desteklemiştir. Abbasiler zamanında ise bu tablo değişmiştir. Abbasiler, Kur'an ve hadislerdeki rehberliğin yanı sıra, yabancı eserlerdeki bilgilerin de alimler tarafından incelenmesini teşvik etmiştir.
Beyt'ül Hikmet'in kurulması
786'da Abbâsî halifesi Harun Reşid, Bağdat'ta el yazmaları koleksiyonu için bir kütüphane kurmuştur. Arapların kitaplar için kağıt kullanmaları ve Bağdat'ta 795'te kağıt fabrikasının kurulması, bu girişimi kolaylaştırmıştır. Ancak Arapça konuşanlar bu ilme erişemediği için kütüphane, Arapların özgün bilim geleneğine çok az katkıda bulunmuştur. Bu sorunu çözmek için Harun Reşid (786-809) ve Memûn (813-833), genişleyen kütüphanenin yanı sıra, alimler için bir akademi ve önemli bilimsel eserlerin Arapçaya çevrilmesi için, bir çeviri merkezi olarak faaliyet gösteren Beyt'ül Hikmet'i (Bilgelik Evi) kurmuştur.
762'de Halife Mansur tarafından İslam Halifeliğinin başkentinin Şam'dan yeni kurulan Bağdat'a taşınması, Müslümanların teknolojik ilerlemelerinin boyutlarını 802'de gözler önüne sermiştir: Abbasi halifesi Harun Reşid, Frank kralı Şarlman'a bir elçi göndererek bir çalar saat hediye etmiştir. Suyla işleyen bu saat, pirinçten topların mekanizmanın altındaki zillere düşmesiyle saat başlarını haber vermekteydi. Bu gelişmiş saat, Müslüman Arapların Avrupa'yı çok gerilerde bırakan ilerlemeler kaydettiğini gösteren örneklerden yalnızca biridir.
Gelişimi
Abbasilerin çeviri ve bilimsel faaliyetleri
Emeviler döneminde bazı kişisel gayretler ile başlayan ufak tercüme hareketleri, Abbasi halifesi Mansur zamanında hız kazandı. İlk önce bir tercüme bürosu ve kütüphane olarak Bağdat'ta faaliyete başlayan Beytü'l Hikmet, zamanla yeni başka işlevler üstlenerek bir kültür merkezi hâlini aldı. Başta fen ilimleri alanında olmak üzere birçok alanda Antik Yunan, Hint ve İran medeniyetlerinin ürettiği eserler Arapçaya çevrildi. Arap asıllı olmayan çevirmenler, bu çeviri faaliyetlerinde ön plana çıktı. Abbasi halifeleri, çalışmaları devlet desteği ile teşvik ettiler. Bunda, kültürel alanda ön plana çıkan diğer devletlerin nüfuzunu kırma arzusu da rol oynadı. Özellikle Harun Reşid zamanında tercüme çalışmaları daha sistemli bir halde devam ettirildi ve çeviri faaliyetleri, çok prestijli bir uğraş hâline geldi.
Yaklaşık 150 yıl içinde keşfedilen önemli Antik Yunan eserlerinin neredeyse tamamı Arapçaya çevrilmiştir. Bunların birçoğu Batı Avrupa'da mevcut değildi ve olsa bile Yunanca bilgisi-kültürü tamamen kaybolmuştu.Müslüman dünyası 850'li yıllarda, Roma İmparatorluğu döneminde aktarılan ve geliştirilen Helenistik Yunanların bilimsel geleneklerinden yararlanmaya başlamış ve Hristiyan Avrupalılardan yüzyıllarca ileriye gitmiştir.
Beyt'ül Hikmet, en olgun devrini Halife Memûn döneminde (813-833) yaşadı. İlk İslam filozofu sayılan Kindî, Halife Memûn döneminde Beytü'l Hikme'deki çalışmalara katılarak Süryanice ve Yunancadan yapılan tercümelerin Arapçaya aktarılması esnasındaki felsefi kavramları, gramer kuralları bakımından incelenmesi işine baktı.
Kimya biliminin kurucusu olarak kabul edilen Fars kimyacı Câbir bin Hayyân, bu devirde Abbâsî sarayının kimyacısı olarak çalıştı. Hayyan, başta fen bilimlerinin temelini atmakla tanındı. Ayrıca Hayyan, "Kitab-ül Zühre" (Venüs'ün Kitabı) adlı eserini Harun Reşid için yazdı.
Bunların yanı sıra, Irak'taki Hira'dan gelen ve çoğunluğu tıp ve felsefe alanında 100'den fazla eseri çeviren Nestûri kökenli İbn-i İshak (808-873) ve Öklid'in geometri alanındaki büyük eseri Öğeler ile Batlamyus'un astronomi alanındaki temel eseri Almagest'i çeviren Sabii kökenli Sabit bin Kurra da çeviri alanında bu dönemin önde gelen kişiliklerinden olmuşlardır.
Matematik
Müslümanların günlük ibadetlerini gerçekleştirmeleri için gereken saatleri hesaplamak adına matematik ve astronomi anlayışı Müslümanlarda önemliydi. Günde beş kez gerçekleştirilen namaz ibadetinin vakti, uçsuz bucaksız İslam İmparatorluğu'nda önemli ölçüde değişkenlik göstermekteydi. Bu nedenle her iki alanda da titizlikle çalışmalar yürütülmüştür.
771 yılında Hindu alimlerden oluşan bir heyet, Halife Mansur'un sarayını ziyaret etmiş ve cebirsel denklemleri çözmek için trigonometrinin kullanılması da dahil olmak üzere birçok yöntemle Hindistan'ın görece gelişmiş matematiğini tanıtmıştır. Sonraki yıllarda, Beyt'ül Hikmet'in üyelerinden biri olan Hârizmî başta olmak üzere birçok alim, Hinduların bu matematik sistemini benimsemiştir.
Beyt'ül Hikmet'in önemli üyelerinden biri olan Hârizmî (780-850), Hindu matematikçilerin sistemi ile ondalık gösterimini benimsemiş ve bunu Kitab al-Muhtasar fil Hisab el-Hind (Hindu Hesaplamasına Göre Matematik Özeti) adlı eserinde açıklamıştır. Hârizmî, ayrıca sayıların kareköklerini hesaplama yöntemini açıklamış ve cebirsel denklemler konusundaki çalışmalara da öncülük etmiştir. Cebir konusunu işlediği El-Kitab'ul Muhtasar fi'l Hesab'il Cebri ve'l Mukabele adlı eserini Halife Memûn için yazdı. Matematik alanındaki çalışmaları, cebirin temelini oluşturdu. Harizmî bir dönem bulunduğu Hindistan’da, Hintlerin sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sistemini kullandıklarını saptadı. Onun bu konuda yazmış olduğu kitabın Latinceye tercüme edilmesi sonucu, sembollerden oluşan bu sistem ve 0 (sıfır) rakamı, 12. yüzyılda Batı dünyasına sunuldu. Hârizmî ve çalışma arkadaşları; Öklid ve Arşimet'in küreler ve silindirler konusundaki çalışmalarını başlangıç noktası kabul ederek geometride de hızla ilerleme kaydetmişlerdir. Ayrıca Hârizmî, Bağdat'ta namaz vakitlerine ilişkin bilinen ilk tabloları derlerken, hesaplamalarını doğrudan astronomik gözlemlerle desteklemiştir.
Astronomi
Erken dönem İslam astronomları, Yunan bilgini Batlamyus'un Almagest adlı eserini temel alarak, sekiz küreden oluşan evren modelinde Dünya'nın Güneş Sistemi'nin merkezinde olduğu ve gezegenlerin de onun etrafında döndüğü görüşünü benimsemişlerdir. Ayrıca Hindu astronomların bilgilerinden de faydalanılmıştır. 10. yüzyılda gök bilimci Birûnî'nin eserinde olduğu gibi, bazen Güneş'i merkeze koyan sistemler üzerinde durulmuştur. 8. yüzyılın ortasında, gök küreyi enlem ve boylamların işaretlendiği bir düzleme yansıtan ''usturlap'' adlı aracın kullanılmasıyla bu hesaplamalar da kolaylaşmıştır.
13. yüzyıl itibarıyla İslam astronomisi kendi zirvesine ulaşmış ve 1259 yılında İran'ın doğusundaki Meraga'da büyük bir gözlemevi inşa edilmiştir. Burada Nasîrüddin Tûsî ve arkadaşları gezegenlerin yörüngesindeki ufak sapmalara açıklık getirmek için ince ayarlamalar yapmışlardır.
Tıp
809-873 yılları arasında Abbasiler himayesinde yaşayan Huneyn bin İshak, ilk çevirisini 17 yaşındayken Romalı tıp doktoru Galen'in (129-216) bir eseriyle yapmış ve Galen'in 100 kadar eserini Süryaniceye, 50 kadarını da Arapçaya tercüme etmiştir. Ayrıca kendi devrinin en büyük hekimlerinden biri olarak görülmüş ve bilinen en eski göz çizimleri de ona aittir.
10. yüzyılda İslam kimyacıları ve hekimlerinden olan Ebû Bekir er-Râzî (865-925), çiçek hastalığı ve kızamığın ilk tanımını yapmış ve kendi eliyle bir tıp külliyatı derlemiştir. Razî; eczacılık, simya, müzik ve felsefe dallarında da birçok önemli katkılar yapmıştır. Ayrıca sülfürik asiti keşfetmiş ve farmakolojiye birçok yeni ilaç katmıştır. Bir kitabında "Hekimin amacı iyi olmaktır, düşmanlarımıza bile." diye yazdı.
Yine 10. yüzyılda yaşayan İranlı fizikçi ve tıp bilgini Ali bin Abbas el-Mecusi, tıp ve psikoloji üzerine yazdığı eserleriyle ve günümüzden yaklaşık 1000 sene önce ilk kanser ameliyatını yapmasıyla bilinir.
Endülüs'te doğup orada yaşayan Ebu'l-Kâsım El-Zehrâvî (936-1013), yine Orta Çağ İslam dünyasının tıp alanındaki önde gelen isimlerinden biri olmuş ve "cerrahinin babası" olarak kabul görmüştür.Zehrâvî'nin kullandığı cerrahi alet ve uygulamalar, modern tıp bilimine öncülük etmiştir. İcat ettiği cerrahi aletlerden bazıları günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Ayrıca Zehrâvî, dış gebeliği tanımlayan ilk doktor olmasının yanı sıra, hemofilinin kalıtsal doğasını da belirleyen ilk kişidir.
İslam dünyasının en meşhur hekimi ise, Batı'da Avicenna olarak bilinen Fars asıllı İbn-i Sina'dır (980-1037). Batı dünyasında modern Orta Çağ biliminin kurucusu ve hekimlerin önderi olarak bilinen ve "Büyük Üstat" ismiyle de tanınan İbn-i Sina, özellikle tıp alanında, yedi yüzyıl boyunca temel kaynak eser olarak süregelen "El-Kanun fi't-Tıb" (Tıp Kanunu) adlı kitabı ile ünlenmiş ve bu kitap, değişik Avrupa üniversitelerinde 17. yüzyıl ortalarına kadar tıp biliminde temel eser olarak okutulmuştur. Yaklaşık 1015'te derlenen bu eser, vücudun parçalarına özgü hastalıklar ve bir bütün olarak vücudu etkileyen hastalıklar hakkında ayrı ayrı bölümler içerir. İbn-i Sina ayrıca, insanların ruhlarının müzikle tedavi edilebileceğini öne sürmüş ve bu yöntemi geliştirmiştir. Geometri, mantık, fizik, metafizik ve psikoloji üzerine de çalışmıştır.
İslam dünyasının bir diğer önemli hekimlerden birisi de, 13. yüzyılda Şam'da ve Kahire'de çalışmış olan İbn Nefis'tir. İbn Nefis (1210-1288), pulmoner dolaşım ile birlikte kılcal damar ve koroner dolaşımları da ilk keşfeden kişi olmasıyla tanınmıştır. Zira bunlar dolaşım sisteminin temelini oluşturmaktadır; ve nitekim kendisi de bu keşifleri sebebiyle dolaşımsal fizyolojinin babası ve "Orta Çağ'ın en büyük fizyoloğu" olarak görülmüştür.İbn Nefis, "İbn-i Sina Kanunu’nun Anatomi Kısmına Şerh" adlı eserinde Galen’in dolaşım sistemine itiraz etmiş ve günümüzde küçük kan dolaşımı olarak bilinen olayı açıklamıştır. Bu açıklama o zamanda İslam ve Osmanlı dünyasında biliniyor olmasına rağmen Avrupa tarafından fark edilmemiştir.
Optik
"Modern optiğin babası" olarak anılan Arap asıllı İbn-i Heysem (965-1040), optikle ilgili yazdığı kitabında, gözün bir objeyi ona ışınlar göndererek gördüğünü ileri süren Batlamyus'un (100-170) tam aksine, görme eyleminin objenin yolladığı ışınların göz tarafından algılanmasıyla gerçekleştiğini ileri sürmüştür.
Fizik
Bizanslı filolog ve ilahiyatçı Yahya en-Nahvi (490-570), Aristoteles'in hareket hakkında söylediklerini yanlışlayarak, cisimlerin devindirici güce sahip oldukları zaman, eğimle hareket kazandıklarını iddia etti. 11. yüzyıl içerisinde İbn-i Sina, kaba hatlarıyla bu görüşe destek çıkarak, cisimlerin hava direnci gibi dış etmenler sebebiyle harcanabilecek kuvvete sahip olduğu fikrini ortaya attı. İbn-i Sina bunun yanı sıra, kuvvet ile eğim arasındaki farkı belirlemiş olup, cismin doğal hareketi karşısında eğim kazandığını iddia etmiştir. İbn-i Sina, süregelen hareketin hareket eden cismin eğimiyle alakası olduğunu ve bu cismin eğimi tükenene kadar hareketin devam edeceğini söylemiştir. Ayrıca boşluğa atılan cismin, etkilenmediği sürece durmayacağını da iddia etmiştir. Bu yaklaşım, daha sonraki yüzyıllarda Newton’un eylemsizlik yasasına da uymaktadır. Diğer bir deyişle, hareket halindeki cisim etkilenene kadar harekete devam eder. İbn-i Sina’nın bu eylemsizlik teorisi, hız ve hareket halindeki cismin ağırlığıyla ilişki kurmaya çalışmıştır ve bu ilişki, momentumla çok yakından benzerlikler taşımaktadır. Bu görüş Aristoteles’in yaklaşımına karşı çıkmakla birlikte, sonraları İbn-i Sina’nın "Kitabü'ş-Şifa" kitabından etkilenen Jean Buridan'ın "güç" açıklamasıyla tamamen terk edilir.
Birûni (973-1048), Gölgeler adlı kitabında düzensiz hareketin ivmeyle sonuçlandığını anlatır.Ebü'l-Berekât Bağdâdi ise (1076-1166) kendi teorisinde hız ve ivmenin iki farklı şey olarak ele almış ve gücün ivme ile değil, hız ile orantılı olduğunu söylemiştir.
İbn Bacce (1095-1138), her gücün başka bir güce tepki olarak var olduğunu iddia etmiştir. Bu görüş, hâlen erken dönem hareket kuralının üçüncü yasasıdır; yani her etkiden oluşan tepkinin etkiye eşit olduğudur.
Mühendislik
12. yüzyılda Anadolu topraklarının güneydoğu kısmında yaşayan ve Artuklu Beyliği ve sonrasında Eyyubiler Devleti'nin himayesinde çalışmalarını sürdüren Cizreli mühendis El-Cezerî (1136-1206), sibernetiğin ilk adımlarını atmış ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilmiştir.Kürt veya Arap asıllı olan Cezerî, daha sonraları ünlü sanatçı Leonardo da Vinci'ye ilham kaynağı olmuştur. Dünya bilim tarihinde, bugünkü sibernetik ve robot bilimi konusunda önemli çalışmalar yapan ilk bilim insanı olan Cezerî'nin yaptığı otomatik makineler, günümüz mekanik ve sibernetik bilimlerinin temel taşlarını oluşturmaktadır. Bisikletlerde ve arabalarda hâlâ kullanılan krank kolu sistemini icat etti. Üretmiş olduğu eserlerden otomatlar, robotlar, su makineleri, kandil saati ve en ünlü eseri olan "filli su saati" ön plana çıkmaktadır.
Coğrafya
İslam dünyasında 10. yüzyılda başlayan bilimsel uyanışın etkilerinin yoğun olarak görüldüğü alanlardan birisi de coğrafyadır. Yeryüzünü ve burada yaşayan milletleri tanıma hevesi, ilk dönem coğrafya hareketlerini başlattı. Bunda Kur'an'ın yeryüzünün gezilmesini ve eski medeniyetlerin kalıntılarının incelenmesini telkin eden emirlerin etkisi de büyüktür:
De ki: "Yeryüzünde gezip dolaşın da, Allah'ın ilk yaratılışı nasıl başlatıp devam ettirdiğini görün. Allah, daha sonra ikinci hayatı da işte böyle gerçekleştirecektir. Allah her şeye kadirdir." (Kur'an, Ankebût, 20)
İlk dönem coğrafya çalışmaları, Antik Yunan ve Hint coğrafyasının yeniden ele alınması şeklinde başlamıştır. Aristoteles, Platon, Ptolemaios (Batlamyus) ve Marinos'un eserlerinin Arapçaya çevirisi bu alandaki çalışmalara ilk örneklerdir. Bu tür çalışmalar da halifeler tarafından himaye edilmekteydi.
14. yüzyılda İslam dünyasında coğrafya büyük önem arz etti. Faslı Berberî seyyah İbn Battuta (1304-1369), 1325 yılında, hayatını tümüyle değiştirecek olan yolculuğuna atıldı. İbn Battuta, Avrupalılarca çok az bilinen Afrika, Orta Doğu ve Uzak Doğu'ya pek cesur sayılabilecek yolculuklar yaptı. 28 sene boyunca durmadan gezdi. Mısır, Arap Yarımadası, Irak coğrafyası, İran coğrafyası, Anadolu'da bulunan belli başlı Türk beyliklerini, Bizans hâkimiyetindeki İstanbul'u, Orta Asya'yı, Hindistan'ı, Maldivler'i, Çin'i ve Endülüs'ü gezdi. Buralarda yaşayan toplumların devlet ve toplum yapılarını, inançlarını, âdetlerini ve farklı coğrafyaların doğal güzelliklerini, yapıtlarını ve ürünlerini inceleyen ünlü seyahatnamesini yazdı. Ayrıca birçok ülkede kadılık görevinde bulundu. İbn-i Battuta, modern öncesi tarihte diğer tüm ünlü kaşiflerden daha fazla seyahat etmiş, toplam 117.000 km ile Zheng He'yi yaklaşık 50.000 km ve Marco Polo'yu da 24.000 km ile geride bırakmıştır.
Yine o dönemlerde yaşayan Tunuslu düşünür İbn Haldun (1332-1406), siyasal yaşamdan çekildiği dönemlerde, adını tarihe geçiren 7 ciltlik dünya tarihi "Kitâbü'l-İber" ve onun giriş kitabı olarak düşündüğü "Mukaddime"yi yazdı. Eseri, Arap dünyasında etki yaratmasa da Osmanlı tarih anlayışını derinden etkiledi. Ayrıca günümüzde de sıklıkla duyulan "Coğrafya kaderdir." sözü, sıklıkla kendisine atfedilir.
Sanat ve kültür
Edebiyat
8. yüzyılda, Abbasi halifesi Harun Reşid zamanında (786-809) Bağdat önemli bir kozmopolit şehirdi ve İran, Hindistan, Çin, Afrika ve Avrupa'dan gelen tüccarlar, seyyahlar ve âlimlerle dolup taşmaktaydı. Bu dönemde şehrin kültürel yapısı da gelişmiş ve Arap kültürü, özellikle diğer Doğu kültürleriyle harmanlanmıştı. İşte, tüm dünyada "Binbir Gece Masalları" olarak ünlenen hikâyeler bu dönemde, halk hikâyeleri olarak ortaya çıkmıştır. Sözle aktarılan bu hikâyeler, sonunda tek bir eserde derlenmiştir. Hikâyelerin çekirdeğini, eski bir Fars kitabı olan Hazâr Afsâna (Bin Efsane) oluşturmuştur. 9. yüzyıl dolaylarında hikâyeleri derleyenin ve Arapçaya çevirenin masalcı Muhammed el-Gahşigar olduğu söylenmektedir. Eserdeki hikâyelerin çerçevesini oluşturan Şehrazad öyküsünün ise, esere 14. yüzyıl dolaylarında katıldığı düşünülmektedir.
Binbir Gece Masalları, Arap edebiyatının en güzel eserlerinden biri olarak görülür. Gerek eskiliği gerekse anonim oluşu, bu masalların hızla yayılmasına yol açmıştır. Hatta çok sonraları "Binbir Gündüz Masalları" adında alternatif olarak başka bir seri de ortaya çıkmıştır. Masalları arasında "Ali Baba ve Kırk Haramiler", "Denizci Sinbad" ve "Alaaddin'in Sihirli Lambası" çok meşhurdur. Eser temelde, Prenses Şehrazad'ın hükümdar kocası Şehriyar'a anlattığı çeşitli hikâyelerden oluşur.
Diğer İslam devletlerindeki faaliyetler
Abbasiler devrinde İslam Devleti'nde bilim ve felsefe ilerlemekte iken, dinî muhalefet hareketleri ve siyasi parçalanma da başlamıştı. Kendi toprakları üzerinde Afrika'da Ağlebîler, Mısır'da Tolunoğulları, İhşîdîler ve Şii Fâtımîler, Suriye ve Mezopotamya'da Hamdânîler, doğuda Tâhirîler ve Sâmânîler gibi küçük devletler ve emirlikler meydana gelmişti. Şii Hamdânîlerin başşehri olan Halep ve yine Şii Fâtımîler Devleti'nin kurduğu Kahire, 10. ve 11. yüzyıllarda kültürde Bağdat şehrinden daha ileri gitti. Doğuda da Gazne Devleti hükümdarı Gazneli Mahmud'un sarayı önemli bir edebiyat ve bilim merkezi oldu. İslam düşüncesinin iki önemli ismi olan Fars şair Firdevsî ve astronom kimliğiyle ön plana Birûnî, Gazneli Mahmud'un himayesinde yaşadı. Hamdânî Hanedanı ise Orta Çağ'da İslam coğrafyasında yaşamış aydınların "İkinci Üstad" diye andıkları Fârâbî'yi destekledi.
Endülüs
Abbasiler halifeliği ele geçirince, Endülüs'e kaçıp kendini Endülüs emiri ilan etmiş (756) olan Emevî sülalesinden I. Abdurrahman, Córdoba şehrini başkent ve bir bilim merkezi yapmıştır. 10. yüzyılda Emevi halifesi II. Hakem döneminde ilim ve sanat alanında önemli gelişmeler yaşandı. Kahire'deki El-Ezher Üniversitesi ve Bağdat'taki Nizamiye Medreseleri gibi önemli ilim merkezlerinin Batı'daki muadili olacak olan ve Asya, Afrika ve Avrupa’nın her yerinden, her dinden kimselerin geleceği Kurtuba Medresesi kuruldu.
O dönemde Avrupa'da bulunmayan eski Yunan bilgi birikimleri, Endülüs diyarına Bağdat ve Şam gibi büyük eğitim merkezleriyle olan bağlar sayesinde aktarıldı. Eski Yunan eserlerinin Müslümanlar, Yahudiler ve Hristiyanlar tarafından yapılan yorum ve araştırmaları Arapçaya çevrildi. Bu çevriler de daha sonra Arapça konuşan Hristiyanlarca Latinceye çevrildi. Bu çalışmalar, Latin bilimini yeniden canlandırıp Rönesans Devrimi'nin temellerini attı. Tıp, optik, fizik, astronomi, matematik ve kimya alanında Endülüs Emevi topraklarında önemli keşifler yapıldı.
Kronoloji haritası
İslam'ın Altın Çağı | ||
---|---|---|
Tarih(ler) | Olay(lar) | Görsel(ler) |
622 | İslam peygamberi Muhammed, kendisine inananlarla birlikte Medine'ye göç eder ve Medine Şehir Devleti'ni kurar. | |
632 | Muhammed, Veda Haccı'ndan döndükten sonra hastalanır ve Medine'de ölür. | |
634-644 | Halife Ömer önderliğindeki Müslümanlar, Bizans ve Sasani ordularını mağlup ederek Mısır, Suriye, Lübnan, Kudüs, Filistin, Irak ve İran'ın tamamını ele geçirir. | |
661 | Halife Ali'nin öldürülmesinden sonra Şam valisi I. Muâviye, Şam merkezli Emevî Hanedanlığı'nı kurar. | |
y. 710 | Müslümanlar, kuzey Hindistan civarına kadar gelirler. | |
711 | Emevî komutanı Tarık bin Ziyad öncülüğündeki Müslüman ordusu, Cebelitarık Boğazı'nı geçerek İspanya'ya ulaşır ve buradaki Hristiyan Vizigot Krallığı'nı devirir. | |
750 | Emevîler yıkılır, Abbâsî Hanedanlığı iktidara geçer. | |
756 | Abbâsî devriminden kaçan Muaviye bin Hişâm, İspanya'da Endülüs Emevî Devleti'ni kurar. Aynı yılda Emevî prensi I. Abdurrahman, Córdoba'da sarayını inşa eder. | |
762 | Abbâsîlerin ikinci halifesi Mansûr, devletin başkentini Şam'dan Bağdat'a taşır. | |
785 | Endülüs Emevîler, Córdoba'da Kurtuba Camii'sini inşa ederler. | |
786 | Abbâsî halifesi Harun Reşid, Bağdat'ta el yazmaları koleksiyonu için bir kütüphane kurar. | |
750-809 | Binbir Gece Masalları, sözlü halk hikâyeleri olarak ortaya çıkmaya başlar. | |
786-833 | Halife Harun Reşid ve Halife Memûn, bir akademi ve çeviri merkezi olarak faaliyet gösteren Beyt'ül Hikmet'i (Bilgelik Evi) kurarlar. | |
800 | Bağdat'ta Müslümanların ilk hastanesi kurulur. | |
825 | Hârizmî, ondalık gösterimi Hindistan'dan İslam dünyasına tanıtır. | |
y. 826 | Huneyn bin İshak, Romalı hekim Galen'in eserlerini tercüme etmeye başlar. | |
900-925 | Ebû Bekir er-Râzî, çiçek hastalığı ve kızamığın ilk tanımını yapar. | |
964 | Fars astronom Abdurrahman es-Sufî, Batlamyus'un "Almagest"ini güncelleştirir ve birçok yıldıza bugün kullanılan Arapça adlar verir. | |
972 | Fâtımîler tarafından Kahire'de El-Ezher Üniversitesi kurulur. | |
1000-48 | Birûnî'nin eserinde olduğu gibi, Güneş'i merkeze koyan astronomik sistemler üzerinde durulur. | |
1004 | Fâtımîler, Abbâsîlerin Bağdat'ındaki Beyt'ül Hikmet'e rekabet amacıyla Kahire'de Darülhikme adında büyük bir kütüphane kurar. | |
1015 | İbn-i Sina'nın "El-Kanun fi't-Tıb" (Tıp Kanunu) eseri kitap hâlinde derlenir. | |
1021 | İbn-i Heysem, görme olayı ve optik bilimi üzerine ciddi çalışmalarda bulunur. | |
1031 | Endülüs Emevî Devleti son bulur ve Müslüman Endülüs toprakları birçok küçük emirliğe bölünür. | |
1072-92 | Büyük Selçuklu veziri Nizâmülmülk; Bağdat, Basra, Belh, Herat, İsfahan, Musul ve Nişabur gibi önemli Fars şehirlerinde Nizamiye Medreseleri'ni kurar. | |
1138-54 | Arap seyyah İdrîsî, Sicilya kralı II. Rugerro için bir dünya haritası hazırlar. | |
1187 | Müslüman Kürt komutan Selahaddin Eyyubi, Hristiyanların 88 yıl egemenliğinde olan kutsal şehir Kudüs'ü Hıttin Muharebesi ile tekrar İslam dünyasına kazandırır. | |
1210-88 | İbn Nefis, pulmoner dolaşım ile birlikte kılcal damar ve koroner dolaşımları keşfeder. | |
1258 | Hülâgû Han komutasındaki Moğollar Bağdat'ı işgal edip yağmalar ve Abbâsî Hanedanlığı'na son verir. Abbâsîlerin soyundan gelen diğer halifeler, bundan sonra varlıklarını Mısır'daki Kahire'de hüküm süren Memlûkler'in himayesinde sürdürürler. | |
1259 | İran'ın doğusundaki Meraga şehrinde büyük bir gözlemevi inşa edilir. | |
1324 | Mali İmparatoru Mansa Musa, Mekke'ye hacca gider ve İslam, Batı Afrika'da yayılır. | |
1325 | İbn Battuta, 29 yıl sürecek olan uzun yolculuğuna memleketi Fas'tan başlar. | |
y. 1375 | Tunuslu düşünür İbn Haldun, ünlü eseri "Mukaddime"yi yazar. | |
1453 | Osmanlı hükümdarı II. Mehmed, 11 asırlık Hristiyan Bizans İmparatorluğu'nun başkenti Konstantinopolis'i fetheder ve şehrin adını "İstanbul" olarak değiştirir. | |
1492 | Endülüs'teki son Müslüman devlet olan Gırnata Emirliği yıkılır ve Müslümanların Endülüs topraklarındaki yaklaşık 800 yıllık hakimiyetleri tamamıyla sona erer. |
Bilim insanları
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Genel
- Tarih Kitabı (2017), Alfa Yayınları, çeviren: Tufan Göbekçin, İstanbul.
Alıntılar
- ^ Kraemer, Joel L. (1986). Humanism in the Renaissance of Islam: The Cultural Revival During the Buyid Age (İngilizce). Brill Archive. ISBN . 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ Saliba, George (1995). A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam (İngilizce). NYU Press. ISBN . 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ King, David A. (1 Aralık 1983). . 14 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ . 8 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ Törüner, Yaman. . Milliyet. 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016.
- ^ Gözütok, Şakir (6 Aralık 2012). İslam’ın Altın Çağı'nda İlim. ISBN .
- ^ a b Andrew Marr, Büyük Dünya Tarihi, Yakamoz Yayınları, 2021.
- ^ Marr, Andrew (2018). Büyük Dünya Tarihi. Yakamoz Yayınları. 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ a b c d Bilim Kitabı. Alfa Yayınları. 2015. s. 19. 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022.
- ^ Tarih Kitabı (The History Book), Alfa Yayınları, 2019.
- ^ a b c Tural, Murat (2012). (PDF). The Journal of Academic Social Science Studies. 29 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2018.
- ^ Tarih Kitabı (The History Book), çeviren: Tufan Göbekçin, Alfa Yayınları, 2021. (sayfa: 88)
- ^ a b Tarih Kitabı (The History Book), çeviren: Tufan Göbekçin, Alfa Yayınları, 2021. (sayfa: 89)
- ^ a b Tarih Kitabı (The History Book), Alfa Yayınları, 2019. (sayfa: 89)
- ^ Tarih Kitabı (The History Book), çeviren: Tufan Göbekçin, Alfa Yayınları, 2021. (sayfa: 88)
- ^ . TDV İslam Ansiklopedisi. 13 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ a b c d Tarih Kitabı (The History Book), çeviren: Tufan Göbekçin, Alfa Yayınları, 2021. (sayfa: 90)
- ^ a b c d e f Tarih Kitabı (The History Book), çeviren: Tufan Göbekçin, Alfa Yayınları, 2021. (sayfa: 91)
- ^ Ülken, Hilmi Ziya, Uyanış Devrinde Tercümenin Rolü, İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2016. (s. 115-123)
- ^ Sezgin, Fuat, İslam'da Bilim ve Teknik IV, trc. Abdurrahman Adıy-Echard Neubauer, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay, İstanbul 2008. (s. 19-20)
- ^ Ahmad, Z. (St Thomas' Hospital) (2007), "Al-Zahrawi - The Father of Surgery", ANZ Journal of Surgery, 77 (Suppl. 1), ss. A83, doi:10.1111/j.1445-2197.2007.04130_8.x
- ^ a b Cosman, Madeleine Pelner; Jones, Linda Gale (2008). Handbook to Life in the Medieval World. Handbook to Life Series. 2. Infobase Publishing. ss. 528-530. ISBN .
- ^ "Avicenna" Encyclopaedia Britannica da, Çevrimiçi Sürüm, 2006 (http://www.britannica.com/eb/article-9011433/Avicenna 31 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .); D. Gutas, "Avicenna"in , Çevrimiçi Sürüm 2006, (http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f1/v3f1a046.html 20 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .); Avicenna (Encyclopedia of İslam: © 1999 Koninklijke Brill NV, Leiden, Hollanda)
- ^ Avicenna 16 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Encyclopaedia Britannica
- ^ Avicenna: Persian Muslaim physician, scientist and philosopher 12 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .,
- ^ S. A. Al-Dabbagh (1978). "Ibn Al-Nafis and the pulmonary circulation", The Lancet 1: 1148.
- ^ Dr. Paul Ghalioungui (1982), "The West denies Ibn Al Nafis's contribution to the discovery of the circulation", Symposium on Ibn al-Nafis, Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait ( The West denies Ibn Al Nafis's contribution to the discovery of the circulation 25 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Encyclopedia of Islamic World)
- ^ Husain F. Nagamia (2003), "Ibn al-Nafīs: A Biographical Sketch of the Discoverer of Pulmonary and Coronary Circulation", Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine 1: 22-28.
- ^ George Sarton ( Dr. Paul Ghalioungui (1982), "The West denies Ibn Al Nafis's contribution to the discovery of the circulation", Symposium on Ibn al-Nafis, Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait) ( The West denies Ibn Al Nafis's contribution to the discovery of the circulation 25 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Encyclopedia of Islamic World)
- ^ Matthijs Oudkerk (2004), Coronary Radiology, "Preface", , .
- ^ a b Sayili, Aydin. "Ibn Sina and Buridan on the Motion the Projectile". Annals of the New York Academy of Sciences vol. 500(1). p. 477-482.
- ^ Espinoza, Fernando. "An Analysis of the Historical Development of Ideas About Motion and its Implications for Teaching". Physics Education. Vol. 40(2).
- ^ Nasr S.H., Razavi M.A.. "The islamic Intellectual Tradition in Persia" (1996). Routledge
- ^ "Biography of Al-Biruni". University of St. Andrews, Scotland. 29 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2015.
- ^ (1986), Studies in Arabic versions of Greek texts and in mediaeval science, 2, Brill Publishers, s. 203, ISBN
- ^ Franco, Abel B.. "Avempace, Projectile Motion, and Impetus Theory". Journal of the History of Ideas. Vol. 64(4): 543.
- ^ Aleksandr D. Knyž, 1999 Ibn ʻArabi in the Later Islamic Tradition: The Making of a Polemical Image in Medieval Islam. SUNY Press. 5 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;dergipark.org.tr
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ "Al Jazari". Britannica. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Nisan 2020.
- ^ . web.archive.org. 11 Mayıs 2021. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2022.
- ^ Parker, John (2004), "Marco Polo", Dünya Kitap Ansiklopedisi , cilt. 15 (resimli baskı), Amerika Birleşik Devletleri: World Book, Inc.,
- ^ Nehru, Jawaharlal (1989). Dünya Tarihine Bakış . Oxford Üniversitesi Yayınları. P. 752. ISBN'si 978-0-19-561323-0
- ^ Mantran, Robert (1969). (PDF). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. 23 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2018.
- ^ a b Sunar, Cavit (1967). "İslam Felsefesi Dersleri" (PDF). Ankara Fakültesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2018.
- ^ Tarih Kitabı (The History Book), çeviren: Tufan Göbekçin, Alfa Yayınları, 2021. (sayfa: 78-88)
Wikimedia Commons'ta İslam'ın Altın Çağı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Islam in Altin Cagi veya Islam Ronesansi tarihsel olarak Orta Cag da Abbasi Halifeligi doneminde 8 yuzyilin ortalarinda baslayan ve 15 yuzyilin sonlarina kadar devam eden Islam dunyasinin cogunun bilimsel ekonomik kulturel sanatsal siyasi ve dini yonlerden zirvede oldugu donemi ifade eder Abbasiler devrinde Harun Resid tarafindan Bagdat ta Beytu l Hikme Bilgelik Evi adinda buyuk bir bilim merkezinin kurulmasi ile baslayan bu donemin Mogollarin 1258 de Bagdat i kusatip yagmalamasi ve boylelikle Abbasi Halifeligi nin yikilmasi ile son buldugu seklinde genel bir kabul vardir Ancak bazi kaynaklarda bu donemin 14 yuzyila kadar bazi kaynaklarda da 15 yuzyila hatta 16 yuzyila kadar surdugu ifade edilir Islam in Altin CagiYukaridan asagiya ve soldan saga Abbasi Halifeligi nin 850 deki sinirlari Islam bilimi ve sanatinin arkasindaki oncu isim Halife Harun Resid Beyt ul Hikme de calisan Musluman bilim insanlari Biruni nin Ay evreleri cizimi Fars tip bilgini ve filozof Ibn i Sina 980 1037 Arap fizikci ve astronom Ibn i Heysem 965 1040 Astronomide kullanilan usturlap araci Sokrates ve ogrencilerini betimleyen Arapca bir elyazmasi Arap cografyaci Idrisi nin 1154 te cizdigi dunya haritasi IsimIslam in Altin Cagi Islam RonesansiTarih8 yuzyil 15 yuzyilDonemOrta CagBaslangicAbbasi Ihtilali 750 Beytu l Hikme nin acilmasi y 830 BitisMogollarin Bagdat i yagmalamasi 1258 Granada nin Dususu 1492 OncesindeRasidin Halifeligi 632 661 Emevi Hanedanligi 661 750 SonrasindaTimurlu RonesansiDevletlerEmeviler Abbasiler Endulus Emevi Devleti Fatimiler Kakuyiler Hamdaniler Buyuk Selcuklu Devleti Eyyubiler Devleti Memluk Devleti Mali Imparatorlugu Merini SultanligiLiderlerMansur Harun Resid Memun I Abdurrahman Ismail Samani El Hakim Bi Emrillah I Meliksah Selahaddin Eyyubi I Baybars Mansa Musa I AbdulhakBilim insanlariBakiniz Bu donemde Hindistan dan Endulus e kadar genis cografyada bilimsel calismalar yapilmakla birlikte tip felsefe teoloji sanat matematik astronomi Islam hukuku gibi genis yelpazede calismalar da yapiliyordu Bu cagda basta Antik Yunan olmak uzere gecmis uygarliklarin ve unlu filozoflarin urettigi bilgi ve dusunceler tercumelerle Islam dunyasina ve Endulus kanaliyla Avrupa ya aktarildi Cinlilerle yaptigi savaslar ve diger iliskiler sirasinda Musluman Araplar kagit uretim tekniklerini ogrendiler ve parsomen yerine kagit kullanimi sayesinde yazili eserler de daha kolay yayilir oldu Matematik alaninda ise Hintlerden alinan sifir ve onlu sayi sisteminin kesfi sayesinde matematige olan ilgi artti ve aritmetik siradan insanlarin dahi anlayabilecegi ve gunluk yasamda kullanabilecegi bir duruma geldi Matematik ve aritmetigin yani sira trigonometri de gelisti Gozlemevleri insa edildi optik bilimi ve kimya gelisti Kindi Farabi Harizmi Battani Ibn i Sina Ibn i Heysem Biruni Ibn Rusd Cezeri Gazzali Nasiruddin Tusi Ibn Battuta Ibn Haldun Ulug Bey ve bunlarin yani sira daha bircok unlu Islam bilgini bu doneme damgalarini vurdu Erken donemIlk yillar Islam peygamberi Muhammed 622 yilinda kendisine inananlarla birlikte Arabistan in kuzeyindeki bir vaha kenti olan Medine ye goc etmis ve burada ilk Musluman sehir devletini kurmustur Cevrede siyasi bir kimlik kazanan ve kaosun hakim oldugu bu topraklara kanun ve nizam getiren Muhammed ardindan Mekkeli kabileler ile yaptigi aralikli birkac savastan elde ettigi galibiyetler ve 630 da buyuk bir orduyla Mekke yi fethetmesinden sonra ve Arabistan daki diger parcali kavimlerin de kendi sancagi altina toplamasiyla birlikte Islam dini bolgede buyuk ve yegane guc haline geldi Muhammed in 632 deki olumunun ardindan Dort Halife Donemi adi verilen donem basladi ve bu donemde Islam Kuzey Afrika ya ve Asya nin iclerine kadar ilerledi Dort Halife Donemi nde egitimden ziyade toprak genislemesine onem veriliyordu Nitekim aniden gerceklestirilen bircok fetihlerle birlikte Islam dini imparatorluk haline geldi Emeviler 711 de Musluman Emevi komutani Tarik bin Ziyad in Ispanya ya cikisi Avrupalilara buyuk bir sok etkisi yaratti Cunku Ispanya Muslumanlarin denetimi altina girmis ve 718 e gelindiginde de butun yarimada Muslumanlarin hakimiyetine gecmistir Gerceklesen bu olaylar Avrupa nin kuzeyinde hukum suren bircok lideri hem sasirtti hem de korkuttu Daha sonralari Emevi Hanedani na Abbasi Hanedani tarafindan son verilmesiyle birlikte buralara kacan bazi kisiler Endulus Emevi Devleti ni kurdular ve asirlar boyunca Endulus adi verilen bu bolgede varliklarini surdurduler 8 yuzyilin baslarindaki bu onemli gelismelerde de yine egitimden ziyade yayilmaya ve imar calismalarina onem verildi Abbasiler 750 yilinda Islam dunyasina Abbasiler Hanedani nin iktidar olarak gelmesiyle beraber diger yayilma faaliyetlerinin yani sira egitim ogretim bilim sanat edebiyat ve Islam hukukuna da onem verilmeye baslandi Abbasi hukumdarlari gerek Kur an da ve gerekse hadislerde ilimle ve okumakla ilgili birtakim ifadelerden yola cikarak bu alanlara da onem vermeye basladilar Bir alimin murekkebi bir sehidin kanindan daha mubarektir sloganini kendine rehber edinen 5 Abbasi hukumdari Harun Resid 8 yuzyilin sonlarina dogru devletin yeni baskenti Bagdat ta buyuk bir bilim ve ceviri merkezi olan Beyt ul Hikmet i Bilgelik Evi kurdu ve Bagdat Islam dunyasinin egitim ve bilim merkezi oldu 910 yilinda Endulus bolgesindeki Cordoba Halifeligi Abbasiler doneminde 9 yuzyildan kalma kufi yazisiyla suslenmis bir kase Brooklyn Muzesi ABD Binbir Gece Masallari nda tasvir edildigi sekliyle Halife Harun Resid BaslangiciAbbasilerin 850 deki en genis sinirlari Kuzey Afrika nin ortasi ve dogusunu Orta Dogu yu ve Bati Asya yi kapsayan acik yesil alanlar devlete baglidir Dort Halife ve Emeviler donemlerinde Atlas Okyanusu ndan Hindistan a kadar uzanan buyuk bir bolgenin tamami Islam Devleti nin egemenligine girmis ve elde edilen ganimetler ile fethedilen yerlerden toplanan vergiler bir servet birikimi yaratmisti Ipek ve Baharat Yolu ile Akdeniz ticaretinin Islam Devleti nin kontrolu altina girmesi iletisim imkanlarini artirmisti Devletin sinirlarinin Mezopotamya ve Suriye ye ulasmasi ile buralardaki Helenistik Iran ve Hint kulturleri ile karsilasan ve bu farkli kulturlere ilgi duyan Musluman bilim insanlari sanatcilar ve filozoflar kervanlarla daha kolay ve guvenli seyahat edebiliyorlardi Ekonomik gucun ve iletisim olanaklarinin yarattigi avantaj Islam in Altin Cagi donemini baslatti Abbasiler devrinde Emevilerin cihat anlayisinin buyuk olcude terk edilmesi ve Arap olmayanlarla daha da ic ice yasamaya baslanmasi da bu donemin baslamasinda etkili oldu Abbasilerin yukselisi 767 912 yillari arasinda Bagdat sehri 661 den beri Sam da hukum suren Emevi ailesinin bir uyesi olan Halife I Velid in 744 te oldurulmesinden sonra ic savas patlak vermis ve catismalar 750 de Abbasi Hanedani iktidara gelene kadar devam etmistir Ikinci Abbasi halifesi Mansur 762 yilinda Bagdat sehrini kurmustur Bagdat iliman iklimi ve Iran Arabistan ve Akdeniz arasindaki ticaret yollari uzerindeki konumu nedeniyle secilmistir Yeni baskentin cevresinde halifelik sarayi ve baslica yonetim birimlerinin bulundugu bir bucuk kilometre capinda dairesel bir yapiya yer verilmistir Abbasiler oncullerinin siyasi mirasinin yani sira kulturel ve bilimsel calismalara da sahip cikmistir Emeviler Misir daki Iskenderiye sehri gibi Yunan ilminin antik merkezlerini elinde bulundursa da bilimsel gelismeleri cok az desteklemistir Abbasiler zamaninda ise bu tablo degismistir Abbasiler Kur an ve hadislerdeki rehberligin yani sira yabanci eserlerdeki bilgilerin de alimler tarafindan incelenmesini tesvik etmistir Beyt ul Hikmet in kurulmasi Beytu l Hikme kutuphanesinde calisan Musluman alimler 786 da Abbasi halifesi Harun Resid Bagdat ta el yazmalari koleksiyonu icin bir kutuphane kurmustur Araplarin kitaplar icin kagit kullanmalari ve Bagdat ta 795 te kagit fabrikasinin kurulmasi bu girisimi kolaylastirmistir Ancak Arapca konusanlar bu ilme erisemedigi icin kutuphane Araplarin ozgun bilim gelenegine cok az katkida bulunmustur Bu sorunu cozmek icin Harun Resid 786 809 ve Memun 813 833 genisleyen kutuphanenin yani sira alimler icin bir akademi ve onemli bilimsel eserlerin Arapcaya cevrilmesi icin bir ceviri merkezi olarak faaliyet gosteren Beyt ul Hikmet i Bilgelik Evi kurmustur 762 de Halife Mansur tarafindan Islam Halifeliginin baskentinin Sam dan yeni kurulan Bagdat a tasinmasi Muslumanlarin teknolojik ilerlemelerinin boyutlarini 802 de gozler onune sermistir Abbasi halifesi Harun Resid Frank krali Sarlman a bir elci gondererek bir calar saat hediye etmistir Suyla isleyen bu saat pirincten toplarin mekanizmanin altindaki zillere dusmesiyle saat baslarini haber vermekteydi Bu gelismis saat Musluman Araplarin Avrupa yi cok gerilerde birakan ilerlemeler kaydettigini gosteren orneklerden yalnizca biridir GelisimiAbbasilerin ceviri ve bilimsel faaliyetleri Abbasiler doneminde kagit uzerine yazilmis bir el yazmasi Emeviler doneminde bazi kisisel gayretler ile baslayan ufak tercume hareketleri Abbasi halifesi Mansur zamaninda hiz kazandi Ilk once bir tercume burosu ve kutuphane olarak Bagdat ta faaliyete baslayan Beytu l Hikmet zamanla yeni baska islevler ustlenerek bir kultur merkezi halini aldi Basta fen ilimleri alaninda olmak uzere bircok alanda Antik Yunan Hint ve Iran medeniyetlerinin urettigi eserler Arapcaya cevrildi Arap asilli olmayan cevirmenler bu ceviri faaliyetlerinde on plana cikti Abbasi halifeleri calismalari devlet destegi ile tesvik ettiler Bunda kulturel alanda on plana cikan diger devletlerin nufuzunu kirma arzusu da rol oynadi Ozellikle Harun Resid zamaninda tercume calismalari daha sistemli bir halde devam ettirildi ve ceviri faaliyetleri cok prestijli bir ugras haline geldi Platon ve Aristoteles gibi Antik Yunan filozoflari Orta Cag Islam dunyasinda buyuk saygi gordu Yaklasik 150 yil icinde kesfedilen onemli Antik Yunan eserlerinin neredeyse tamami Arapcaya cevrilmistir Bunlarin bircogu Bati Avrupa da mevcut degildi ve olsa bile Yunanca bilgisi kulturu tamamen kaybolmustu Musluman dunyasi 850 li yillarda Roma Imparatorlugu doneminde aktarilan ve gelistirilen Helenistik Yunanlarin bilimsel geleneklerinden yararlanmaya baslamis ve Hristiyan Avrupalilardan yuzyillarca ileriye gitmistir Beyt ul Hikmet en olgun devrini Halife Memun doneminde 813 833 yasadi Ilk Islam filozofu sayilan Kindi Halife Memun doneminde Beytu l Hikme deki calismalara katilarak Suryanice ve Yunancadan yapilan tercumelerin Arapcaya aktarilmasi esnasindaki felsefi kavramlari gramer kurallari bakimindan incelenmesi isine bakti Halife Harun Resid in kimyacisi olan Cabir bin Hayyan damitma imbigini tasarlamistir Kimya biliminin kurucusu olarak kabul edilen Fars kimyaci Cabir bin Hayyan bu devirde Abbasi sarayinin kimyacisi olarak calisti Hayyan basta fen bilimlerinin temelini atmakla tanindi Ayrica Hayyan Kitab ul Zuhre Venus un Kitabi adli eserini Harun Resid icin yazdi Bunlarin yani sira Irak taki Hira dan gelen ve cogunlugu tip ve felsefe alaninda 100 den fazla eseri ceviren Nesturi kokenli Ibn i Ishak 808 873 ve Oklid in geometri alanindaki buyuk eseri Ogeler ile Batlamyus un astronomi alanindaki temel eseri Almagest i ceviren Sabii kokenli Sabit bin Kurra da ceviri alaninda bu donemin onde gelen kisiliklerinden olmuslardir MatematikMuslumanlarin gunluk ibadetlerini gerceklestirmeleri icin gereken saatleri hesaplamak adina matematik ve astronomi anlayisi Muslumanlarda onemliydi Gunde bes kez gerceklestirilen namaz ibadetinin vakti ucsuz bucaksiz Islam Imparatorlugu nda onemli olcude degiskenlik gostermekteydi Bu nedenle her iki alanda da titizlikle calismalar yurutulmustur Harizmi nin cebir hakkinda yazdigi kitabindan bir sayfa 771 yilinda Hindu alimlerden olusan bir heyet Halife Mansur un sarayini ziyaret etmis ve cebirsel denklemleri cozmek icin trigonometrinin kullanilmasi da dahil olmak uzere bircok yontemle Hindistan in gorece gelismis matematigini tanitmistir Sonraki yillarda Beyt ul Hikmet in uyelerinden biri olan Harizmi basta olmak uzere bircok alim Hindularin bu matematik sistemini benimsemistir Beyt ul Hikmet in onemli uyelerinden biri olan Harizmi 780 850 Hindu matematikcilerin sistemi ile ondalik gosterimini benimsemis ve bunu Kitab al Muhtasar fil Hisab el Hind Hindu Hesaplamasina Gore Matematik Ozeti adli eserinde aciklamistir Harizmi ayrica sayilarin karekoklerini hesaplama yontemini aciklamis ve cebirsel denklemler konusundaki calismalara da onculuk etmistir Cebir konusunu isledigi El Kitab ul Muhtasar fi l Hesab il Cebri ve l Mukabele adli eserini Halife Memun icin yazdi Matematik alanindaki calismalari cebirin temelini olusturdu Harizmi bir donem bulundugu Hindistan da Hintlerin sayilari ifade etmek icin harfler ya da heceler yerine basamakli sayi sistemini kullandiklarini saptadi Onun bu konuda yazmis oldugu kitabin Latinceye tercume edilmesi sonucu sembollerden olusan bu sistem ve 0 sifir rakami 12 yuzyilda Bati dunyasina sunuldu Harizmi ve calisma arkadaslari Oklid ve Arsimet in kureler ve silindirler konusundaki calismalarini baslangic noktasi kabul ederek geometride de hizla ilerleme kaydetmislerdir Ayrica Harizmi Bagdat ta namaz vakitlerine iliskin bilinen ilk tablolari derlerken hesaplamalarini dogrudan astronomik gozlemlerle desteklemistir Astronomi11 yuzyil dolaylarindan kalma Biruni tarafindan yapilmis olan ve Ay in farkli evrelerini gosteren bir cizim Erken donem Islam astronomlari Yunan bilgini Batlamyus un Almagest adli eserini temel alarak sekiz kureden olusan evren modelinde Dunya nin Gunes Sistemi nin merkezinde oldugu ve gezegenlerin de onun etrafinda dondugu gorusunu benimsemislerdir Ayrica Hindu astronomlarin bilgilerinden de faydalanilmistir 10 yuzyilda gok bilimci Biruni nin eserinde oldugu gibi bazen Gunes i merkeze koyan sistemler uzerinde durulmustur 8 yuzyilin ortasinda gok kureyi enlem ve boylamlarin isaretlendigi bir duzleme yansitan usturlap adli aracin kullanilmasiyla bu hesaplamalar da kolaylasmistir 13 yuzyil itibariyla Islam astronomisi kendi zirvesine ulasmis ve 1259 yilinda Iran in dogusundaki Meraga da buyuk bir gozlemevi insa edilmistir Burada Nasiruddin Tusi ve arkadaslari gezegenlerin yorungesindeki ufak sapmalara aciklik getirmek icin ince ayarlamalar yapmislardir TipHuneyn bin Ishak a ait olan el yazmasindan kalan ve gozun anatomisini anlatan bir cizim 809 873 yillari arasinda Abbasiler himayesinde yasayan Huneyn bin Ishak ilk cevirisini 17 yasindayken Romali tip doktoru Galen in 129 216 bir eseriyle yapmis ve Galen in 100 kadar eserini Suryaniceye 50 kadarini da Arapcaya tercume etmistir Ayrica kendi devrinin en buyuk hekimlerinden biri olarak gorulmus ve bilinen en eski goz cizimleri de ona aittir 10 yuzyilda Islam kimyacilari ve hekimlerinden olan Ebu Bekir er Razi 865 925 cicek hastaligi ve kizamigin ilk tanimini yapmis ve kendi eliyle bir tip kulliyati derlemistir Razi eczacilik simya muzik ve felsefe dallarinda da bircok onemli katkilar yapmistir Ayrica sulfurik asiti kesfetmis ve farmakolojiye bircok yeni ilac katmistir Bir kitabinda Hekimin amaci iyi olmaktir dusmanlarimiza bile diye yazdi Yine 10 yuzyilda yasayan Iranli fizikci ve tip bilgini Ali bin Abbas el Mecusi tip ve psikoloji uzerine yazdigi eserleriyle ve gunumuzden yaklasik 1000 sene once ilk kanser ameliyatini yapmasiyla bilinir Zehravi Cordoba daki hastanede bir hastayi tedavi ediyor Endulus te dogup orada yasayan Ebu l Kasim El Zehravi 936 1013 yine Orta Cag Islam dunyasinin tip alanindaki onde gelen isimlerinden biri olmus ve cerrahinin babasi olarak kabul gormustur Zehravi nin kullandigi cerrahi alet ve uygulamalar modern tip bilimine onculuk etmistir Icat ettigi cerrahi aletlerden bazilari gunumuzde hala kullanilmaktadir Ayrica Zehravi dis gebeligi tanimlayan ilk doktor olmasinin yani sira hemofilinin kalitsal dogasini da belirleyen ilk kisidir Islam dunyasinin en meshur hekimi ise Bati da Avicenna olarak bilinen Fars asilli Ibn i Sina dir 980 1037 Bati dunyasinda modern Orta Cag biliminin kurucusu ve hekimlerin onderi olarak bilinen ve Buyuk Ustat ismiyle de taninan Ibn i Sina ozellikle tip alaninda yedi yuzyil boyunca temel kaynak eser olarak suregelen El Kanun fi t Tib Tip Kanunu adli kitabi ile unlenmis ve bu kitap degisik Avrupa universitelerinde 17 yuzyil ortalarina kadar tip biliminde temel eser olarak okutulmustur Yaklasik 1015 te derlenen bu eser vucudun parcalarina ozgu hastaliklar ve bir butun olarak vucudu etkileyen hastaliklar hakkinda ayri ayri bolumler icerir Ibn i Sina ayrica insanlarin ruhlarinin muzikle tedavi edilebilecegini one surmus ve bu yontemi gelistirmistir Geometri mantik fizik metafizik ve psikoloji uzerine de calismistir Ibn i Sina nin resmedildigi bir tas resim Ibn Sina Turbesi ve Muzesi Hemedan Hemedan Eyaleti Iran Ebu Bekir er Razi bir hastayi tedavi ediyor Iranli ressam ve tezhipci in minyatur bir tablosu 1894 1968 Ibn i Sina nin yazmis oldugu El Kanun i fit Tib adli eserde bulunan ve insanin sindirim sistemini gosteren bir cizim Ibn Nefis in kitabindan bir sayfa Islam dunyasinin bir diger onemli hekimlerden birisi de 13 yuzyilda Sam da ve Kahire de calismis olan Ibn Nefis tir Ibn Nefis 1210 1288 pulmoner dolasim ile birlikte kilcal damar ve koroner dolasimlari da ilk kesfeden kisi olmasiyla taninmistir Zira bunlar dolasim sisteminin temelini olusturmaktadir ve nitekim kendisi de bu kesifleri sebebiyle dolasimsal fizyolojinin babasi ve Orta Cag in en buyuk fizyologu olarak gorulmustur Ibn Nefis Ibn i Sina Kanunu nun Anatomi Kismina Serh adli eserinde Galen in dolasim sistemine itiraz etmis ve gunumuzde kucuk kan dolasimi olarak bilinen olayi aciklamistir Bu aciklama o zamanda Islam ve Osmanli dunyasinda biliniyor olmasina ragmen Avrupa tarafindan fark edilmemistir Optik Modern optigin babasi olarak anilan Arap asilli Ibn i Heysem 965 1040 optikle ilgili yazdigi kitabinda gozun bir objeyi ona isinlar gondererek gordugunu ileri suren Batlamyus un 100 170 tam aksine gorme eyleminin objenin yolladigi isinlarin goz tarafindan algilanmasiyla gerceklestigini ileri surmustur FizikBizansli filolog ve ilahiyatci Yahya en Nahvi 490 570 Aristoteles in hareket hakkinda soylediklerini yanlislayarak cisimlerin devindirici guce sahip olduklari zaman egimle hareket kazandiklarini iddia etti 11 yuzyil icerisinde Ibn i Sina kaba hatlariyla bu goruse destek cikarak cisimlerin hava direnci gibi dis etmenler sebebiyle harcanabilecek kuvvete sahip oldugu fikrini ortaya atti Ibn i Sina bunun yani sira kuvvet ile egim arasindaki farki belirlemis olup cismin dogal hareketi karsisinda egim kazandigini iddia etmistir Ibn i Sina suregelen hareketin hareket eden cismin egimiyle alakasi oldugunu ve bu cismin egimi tukenene kadar hareketin devam edecegini soylemistir Ayrica bosluga atilan cismin etkilenmedigi surece durmayacagini da iddia etmistir Bu yaklasim daha sonraki yuzyillarda Newton un eylemsizlik yasasina da uymaktadir Diger bir deyisle hareket halindeki cisim etkilenene kadar harekete devam eder Ibn i Sina nin bu eylemsizlik teorisi hiz ve hareket halindeki cismin agirligiyla iliski kurmaya calismistir ve bu iliski momentumla cok yakindan benzerlikler tasimaktadir Bu gorus Aristoteles in yaklasimina karsi cikmakla birlikte sonralari Ibn i Sina nin Kitabu s Sifa kitabindan etkilenen Jean Buridan in guc aciklamasiyla tamamen terk edilir Biruni 973 1048 Golgeler adli kitabinda duzensiz hareketin ivmeyle sonuclandigini anlatir Ebu l Berekat Bagdadi ise 1076 1166 kendi teorisinde hiz ve ivmenin iki farkli sey olarak ele almis ve gucun ivme ile degil hiz ile orantili oldugunu soylemistir Ibn Bacce 1095 1138 her gucun baska bir guce tepki olarak var oldugunu iddia etmistir Bu gorus halen erken donem hareket kuralinin ucuncu yasasidir yani her etkiden olusan tepkinin etkiye esit oldugudur Muhendislik12 yuzyilda Anadolu topraklarinin guneydogu kisminda yasayan ve Artuklu Beyligi ve sonrasinda Eyyubiler Devleti nin himayesinde calismalarini surduren Cizreli muhendis El Cezeri 1136 1206 sibernetigin ilk adimlarini atmis ve ilk robotu yapip calistirdigi kabul edilmistir Kurt veya Arap asilli olan Cezeri daha sonralari unlu sanatci Leonardo da Vinci ye ilham kaynagi olmustur Dunya bilim tarihinde bugunku sibernetik ve robot bilimi konusunda onemli calismalar yapan ilk bilim insani olan Cezeri nin yaptigi otomatik makineler gunumuz mekanik ve sibernetik bilimlerinin temel taslarini olusturmaktadir Bisikletlerde ve arabalarda hala kullanilan krank kolu sistemini icat etti Uretmis oldugu eserlerden otomatlar robotlar su makineleri kandil saati ve en unlu eseri olan filli su saati on plana cikmaktadir El Cezeri nin Bazi IcatlariCezeri nin abdest otomatiCezeri nin en unlu ve en cok duyulan eseri olan filli su saati Cezeri nin otomatik su kaldirmaya yaran bir otomati y 1205 CografyaIslam dunyasinda 10 yuzyilda baslayan bilimsel uyanisin etkilerinin yogun olarak goruldugu alanlardan birisi de cografyadir Yeryuzunu ve burada yasayan milletleri tanima hevesi ilk donem cografya hareketlerini baslatti Bunda Kur an in yeryuzunun gezilmesini ve eski medeniyetlerin kalintilarinin incelenmesini telkin eden emirlerin etkisi de buyuktur De ki Yeryuzunde gezip dolasin da Allah in ilk yaratilisi nasil baslatip devam ettirdigini gorun Allah daha sonra ikinci hayati da iste boyle gerceklestirecektir Allah her seye kadirdir Kur an Ankebut 20 Ilk donem cografya calismalari Antik Yunan ve Hint cografyasinin yeniden ele alinmasi seklinde baslamistir Aristoteles Platon Ptolemaios Batlamyus ve Marinos un eserlerinin Arapcaya cevirisi bu alandaki calismalara ilk orneklerdir Bu tur calismalar da halifeler tarafindan himaye edilmekteydi Unlu seyyah Ibn Battuta nin 1332 1346 yillari arasindaki yolculuk guzergahlari 14 yuzyilda Islam dunyasinda cografya buyuk onem arz etti Fasli Berberi seyyah Ibn Battuta 1304 1369 1325 yilinda hayatini tumuyle degistirecek olan yolculuguna atildi Ibn Battuta Avrupalilarca cok az bilinen Afrika Orta Dogu ve Uzak Dogu ya pek cesur sayilabilecek yolculuklar yapti 28 sene boyunca durmadan gezdi Misir Arap Yarimadasi Irak cografyasi Iran cografyasi Anadolu da bulunan belli basli Turk beyliklerini Bizans hakimiyetindeki Istanbul u Orta Asya yi Hindistan i Maldivler i Cin i ve Endulus u gezdi Buralarda yasayan toplumlarin devlet ve toplum yapilarini inanclarini adetlerini ve farkli cografyalarin dogal guzelliklerini yapitlarini ve urunlerini inceleyen unlu seyahatnamesini yazdi Ayrica bircok ulkede kadilik gorevinde bulundu Ibn i Battuta modern oncesi tarihte diger tum unlu kasiflerden daha fazla seyahat etmis toplam 117 000 km ile Zheng He yi yaklasik 50 000 km ve Marco Polo yu da 24 000 km ile geride birakmistir Yine o donemlerde yasayan Tunuslu dusunur Ibn Haldun 1332 1406 siyasal yasamdan cekildigi donemlerde adini tarihe geciren 7 ciltlik dunya tarihi Kitabu l Iber ve onun giris kitabi olarak dusundugu Mukaddime yi yazdi Eseri Arap dunyasinda etki yaratmasa da Osmanli tarih anlayisini derinden etkiledi Ayrica gunumuzde de siklikla duyulan Cografya kaderdir sozu siklikla kendisine atfedilir Sanat ve kulturEdebiyat Sehrazad ve Pers sehinsahi Sehriyar 8 yuzyilda Abbasi halifesi Harun Resid zamaninda 786 809 Bagdat onemli bir kozmopolit sehirdi ve Iran Hindistan Cin Afrika ve Avrupa dan gelen tuccarlar seyyahlar ve alimlerle dolup tasmaktaydi Bu donemde sehrin kulturel yapisi da gelismis ve Arap kulturu ozellikle diger Dogu kulturleriyle harmanlanmisti Iste tum dunyada Binbir Gece Masallari olarak unlenen hikayeler bu donemde halk hikayeleri olarak ortaya cikmistir Sozle aktarilan bu hikayeler sonunda tek bir eserde derlenmistir Hikayelerin cekirdegini eski bir Fars kitabi olan Hazar Afsana Bin Efsane olusturmustur 9 yuzyil dolaylarinda hikayeleri derleyenin ve Arapcaya cevirenin masalci Muhammed el Gahsigar oldugu soylenmektedir Eserdeki hikayelerin cercevesini olusturan Sehrazad oykusunun ise esere 14 yuzyil dolaylarinda katildigi dusunulmektedir Binbir Gece Masallari Arap edebiyatinin en guzel eserlerinden biri olarak gorulur Gerek eskiligi gerekse anonim olusu bu masallarin hizla yayilmasina yol acmistir Hatta cok sonralari Binbir Gunduz Masallari adinda alternatif olarak baska bir seri de ortaya cikmistir Masallari arasinda Ali Baba ve Kirk Haramiler Denizci Sinbad ve Alaaddin in Sihirli Lambasi cok meshurdur Eser temelde Prenses Sehrazad in hukumdar kocasi Sehriyar a anlattigi cesitli hikayelerden olusur Diger Islam devletlerindeki faaliyetler972 de Fatimiler tarafindan kurulan El Ezher Universitesi Kahire Misir Abbasiler devrinde Islam Devleti nde bilim ve felsefe ilerlemekte iken dini muhalefet hareketleri ve siyasi parcalanma da baslamisti Kendi topraklari uzerinde Afrika da Aglebiler Misir da Tolunogullari Ihsidiler ve Sii Fatimiler Suriye ve Mezopotamya da Hamdaniler doguda Tahiriler ve Samaniler gibi kucuk devletler ve emirlikler meydana gelmisti Sii Hamdanilerin bassehri olan Halep ve yine Sii Fatimiler Devleti nin kurdugu Kahire 10 ve 11 yuzyillarda kulturde Bagdat sehrinden daha ileri gitti Doguda da Gazne Devleti hukumdari Gazneli Mahmud un sarayi onemli bir edebiyat ve bilim merkezi oldu Islam dusuncesinin iki onemli ismi olan Fars sair Firdevsi ve astronom kimligiyle on plana Biruni Gazneli Mahmud un himayesinde yasadi Hamdani Hanedani ise Orta Cag da Islam cografyasinda yasamis aydinlarin Ikinci Ustad diye andiklari Farabi yi destekledi Endulus Endulus Emeviler tarafindan yapilan Kurtuba Camii nin ici Cordoba Ispanya Abbasiler halifeligi ele gecirince Endulus e kacip kendini Endulus emiri ilan etmis 756 olan Emevi sulalesinden I Abdurrahman Cordoba sehrini baskent ve bir bilim merkezi yapmistir 10 yuzyilda Emevi halifesi II Hakem doneminde ilim ve sanat alaninda onemli gelismeler yasandi Kahire deki El Ezher Universitesi ve Bagdat taki Nizamiye Medreseleri gibi onemli ilim merkezlerinin Bati daki muadili olacak olan ve Asya Afrika ve Avrupa nin her yerinden her dinden kimselerin gelecegi Kurtuba Medresesi kuruldu O donemde Avrupa da bulunmayan eski Yunan bilgi birikimleri Endulus diyarina Bagdat ve Sam gibi buyuk egitim merkezleriyle olan baglar sayesinde aktarildi Eski Yunan eserlerinin Muslumanlar Yahudiler ve Hristiyanlar tarafindan yapilan yorum ve arastirmalari Arapcaya cevrildi Bu cevriler de daha sonra Arapca konusan Hristiyanlarca Latinceye cevrildi Bu calismalar Latin bilimini yeniden canlandirip Ronesans Devrimi nin temellerini atti Tip optik fizik astronomi matematik ve kimya alaninda Endulus Emevi topraklarinda onemli kesifler yapildi Kronoloji haritasiIslam in Altin CagiTarih ler Olay lar Gorsel ler 622 Islam peygamberi Muhammed kendisine inananlarla birlikte Medine ye goc eder ve Medine Sehir Devleti ni kurar 622 750 arasinda Islam in yayilisi kahverengi alanlar Muhammed turuncu alanlar Dort Halife ve sari alanlar Emeviler doneminde alinmistir 632 Muhammed Veda Hacci ndan dondukten sonra hastalanir ve Medine de olur 634 644 Halife Omer onderligindeki Muslumanlar Bizans ve Sasani ordularini maglup ederek Misir Suriye Lubnan Kudus Filistin Irak ve Iran in tamamini ele gecirir 661 Halife Ali nin oldurulmesinden sonra Sam valisi I Muaviye Sam merkezli Emevi Hanedanligi ni kurar y 710 Muslumanlar kuzey Hindistan civarina kadar gelirler 711 Emevi komutani Tarik bin Ziyad onculugundeki Musluman ordusu Cebelitarik Bogazi ni gecerek Ispanya ya ulasir ve buradaki Hristiyan Vizigot Kralligi ni devirir 750 Emeviler yikilir Abbasi Hanedanligi iktidara gecer Harun Resid Frank krali Sarlman tarafindan Bagdat a gonderilen bir elci heyetini kabul ediyor 756 Abbasi devriminden kacan Muaviye bin Hisam Ispanya da Endulus Emevi Devleti ni kurar Ayni yilda Emevi prensi I Abdurrahman Cordoba da sarayini insa eder 762 Abbasilerin ikinci halifesi Mansur devletin baskentini Sam dan Bagdat a tasir 785 Endulus Emeviler Cordoba da Kurtuba Camii sini insa ederler 786 Abbasi halifesi Harun Resid Bagdat ta el yazmalari koleksiyonu icin bir kutuphane kurar 750 809 Binbir Gece Masallari sozlu halk hikayeleri olarak ortaya cikmaya baslar 786 833 Halife Harun Resid ve Halife Memun bir akademi ve ceviri merkezi olarak faaliyet gosteren Beyt ul Hikmet i Bilgelik Evi kurarlar Unlu Yunan filozofu Sokrates i ogrencileriyle tartisirken tasvir eden 13 yuzyildan kalma Arapca bir el yazmasi800 Bagdat ta Muslumanlarin ilk hastanesi kurulur 825 Harizmi ondalik gosterimi Hindistan dan Islam dunyasina tanitir y 826 Huneyn bin Ishak Romali hekim Galen in eserlerini tercume etmeye baslar 900 925 Ebu Bekir er Razi cicek hastaligi ve kizamigin ilk tanimini yapar 964 Fars astronom Abdurrahman es Sufi Batlamyus un Almagest ini guncellestirir ve bircok yildiza bugun kullanilan Arapca adlar verir 972 Fatimiler tarafindan Kahire de El Ezher Universitesi kurulur 1000 48 Biruni nin eserinde oldugu gibi Gunes i merkeze koyan astronomik sistemler uzerinde durulur Ibn i Sina nin tip kitabinin Latince bir cevirisi1004 Fatimiler Abbasilerin Bagdat indaki Beyt ul Hikmet e rekabet amaciyla Kahire de Darulhikme adinda buyuk bir kutuphane kurar 1015 Ibn i Sina nin El Kanun fi t Tib Tip Kanunu eseri kitap halinde derlenir 1021 Ibn i Heysem gorme olayi ve optik bilimi uzerine ciddi calismalarda bulunur 1031 Endulus Emevi Devleti son bulur ve Musluman Endulus topraklari bircok kucuk emirlige bolunur 1072 92 Buyuk Selcuklu veziri Nizamulmulk Bagdat Basra Belh Herat Isfahan Musul ve Nisabur gibi onemli Fars sehirlerinde Nizamiye Medreseleri ni kurar 1138 54 Arap seyyah Idrisi Sicilya krali II Rugerro icin bir dunya haritasi hazirlar Mogollarin Bagdat i kusatmasini gosteren bir tasvir 1258 1187 Musluman Kurt komutan Selahaddin Eyyubi Hristiyanlarin 88 yil egemenliginde olan kutsal sehir Kudus u Hittin Muharebesi ile tekrar Islam dunyasina kazandirir 1210 88 Ibn Nefis pulmoner dolasim ile birlikte kilcal damar ve koroner dolasimlari kesfeder 1258 Hulagu Han komutasindaki Mogollar Bagdat i isgal edip yagmalar ve Abbasi Hanedanligi na son verir Abbasilerin soyundan gelen diger halifeler bundan sonra varliklarini Misir daki Kahire de hukum suren Memlukler in himayesinde surdururler 1259 Iran in dogusundaki Meraga sehrinde buyuk bir gozlemevi insa edilir 1324 Mali Imparatoru Mansa Musa Mekke ye hacca gider ve Islam Bati Afrika da yayilir Ibn Haldun un Tunus taki bir heykeli 1325 Ibn Battuta 29 yil surecek olan uzun yolculuguna memleketi Fas tan baslar y 1375 Tunuslu dusunur Ibn Haldun unlu eseri Mukaddime yi yazar 1453 Osmanli hukumdari II Mehmed 11 asirlik Hristiyan Bizans Imparatorlugu nun baskenti Konstantinopolis i fetheder ve sehrin adini Istanbul olarak degistirir 1492 Endulus teki son Musluman devlet olan Girnata Emirligi yikilir ve Muslumanlarin Endulus topraklarindaki yaklasik 800 yillik hakimiyetleri tamamiyla sona erer Bilim insanlariAyrica bakinizOrta Cag Islam dunyasinda bilim Orta Cag Islam dunyasinda fizik Orta Cag Islam dunyasinda simya ve kimya Orta Cag Islam dunyasinda astronomi Orta Cag Islam dunyasinda cografya Islam tibbi Islam tarim devrimiKaynakcaGenel Tarih Kitabi 2017 Alfa Yayinlari ceviren Tufan Gobekcin Istanbul Alintilar Kraemer Joel L 1986 Humanism in the Renaissance of Islam The Cultural Revival During the Buyid Age Ingilizce Brill Archive ISBN 978 90 04 07259 6 5 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Haziran 2022 Saliba George 1995 A History of Arabic Astronomy Planetary Theories During the Golden Age of Islam Ingilizce NYU Press ISBN 978 0 8147 8023 7 5 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Haziran 2022 King David A 1 Aralik 1983 14 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2022 8 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2022 Toruner Yaman Milliyet 11 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Mayis 2016 Gozutok Sakir 6 Aralik 2012 Islam in Altin Cagi nda Ilim ISBN 9786051313429 a b Andrew Marr Buyuk Dunya Tarihi Yakamoz Yayinlari 2021 Marr Andrew 2018 Buyuk Dunya Tarihi Yakamoz Yayinlari 5 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Haziran 2022 a b c d Bilim Kitabi Alfa Yayinlari 2015 s 19 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Temmuz 2022 Tarih Kitabi The History Book Alfa Yayinlari 2019 a b c Tural Murat 2012 PDF The Journal of Academic Social Science Studies 29 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 28 Mayis 2018 Tarih Kitabi The History Book ceviren Tufan Gobekcin Alfa Yayinlari 2021 sayfa 88 a b Tarih Kitabi The History Book ceviren Tufan Gobekcin Alfa Yayinlari 2021 sayfa 89 a b Tarih Kitabi The History Book Alfa Yayinlari 2019 sayfa 89 Tarih Kitabi The History Book ceviren Tufan Gobekcin Alfa Yayinlari 2021 sayfa 88 TDV Islam Ansiklopedisi 13 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2022 a b c d Tarih Kitabi The History Book ceviren Tufan Gobekcin Alfa Yayinlari 2021 sayfa 90 a b c d e f Tarih Kitabi The History Book ceviren Tufan Gobekcin Alfa Yayinlari 2021 sayfa 91 Ulken Hilmi Ziya Uyanis Devrinde Tercumenin Rolu Is Bankasi Kultur Yay Istanbul 2016 s 115 123 Sezgin Fuat Islam da Bilim ve Teknik IV trc Abdurrahman Adiy Echard Neubauer Istanbul Buyuksehir Belediyesi Kultur Yay Istanbul 2008 s 19 20 Ahmad Z St Thomas Hospital 2007 Al Zahrawi The Father of Surgery ANZ Journal of Surgery 77 Suppl 1 ss A83 doi 10 1111 j 1445 2197 2007 04130 8 x a b Cosman Madeleine Pelner Jones Linda Gale 2008 Handbook to Life in the Medieval World Handbook to Life Series 2 Infobase Publishing ss 528 530 ISBN 0 8160 4887 8 Avicenna Encyclopaedia Britannica da Cevrimici Surum 2006 http www britannica com eb article 9011433 Avicenna 31 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde D Gutas Avicenna in Cevrimici Surum 2006 http www iranica com newsite articles v3f1 v3f1a046 html 20 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Avicenna Encyclopedia of Islam c 1999 Koninklijke Brill NV Leiden Hollanda Avicenna 16 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Encyclopaedia Britannica Avicenna Persian Muslaim physician scientist and philosopher 12 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde S A Al Dabbagh 1978 Ibn Al Nafis and the pulmonary circulation The Lancet 1 1148 Dr Paul Ghalioungui 1982 The West denies Ibn Al Nafis s contribution to the discovery of the circulation Symposium on Ibn al Nafis Second International Conference on Islamic Medicine Islamic Medical Organization Kuwait The West denies Ibn Al Nafis s contribution to the discovery of the circulation 25 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Encyclopedia of Islamic World Husain F Nagamia 2003 Ibn al Nafis A Biographical Sketch of the Discoverer of Pulmonary and Coronary Circulation Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine 1 22 28 George Sarton Dr Paul Ghalioungui 1982 The West denies Ibn Al Nafis s contribution to the discovery of the circulation Symposium on Ibn al Nafis Second International Conference on Islamic Medicine Islamic Medical Organization Kuwait The West denies Ibn Al Nafis s contribution to the discovery of the circulation 25 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Encyclopedia of Islamic World Matthijs Oudkerk 2004 Coronary Radiology Preface Springer Science Business Media ISBN 3 540 43640 5 a b Sayili Aydin Ibn Sina and Buridan on the Motion the Projectile Annals of the New York Academy of Sciences vol 500 1 p 477 482 Espinoza Fernando An Analysis of the Historical Development of Ideas About Motion and its Implications for Teaching Physics Education Vol 40 2 Nasr S H Razavi M A The islamic Intellectual Tradition in Persia 1996 Routledge Biography of Al Biruni University of St Andrews Scotland 29 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2015 1986 Studies in Arabic versions of Greek texts and in mediaeval science 2 Brill Publishers s 203 ISBN 965 223 626 8 Franco Abel B Avempace Projectile Motion and Impetus Theory Journal of the History of Ideas Vol 64 4 543 Aleksandr D Knyz 1999 Ibn ʻArabi in the Later Islamic Tradition The Making of a Polemical Image in Medieval Islam SUNY Press 5 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi dergipark org tr isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Al Jazari Britannica 6 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Nisan 2020 web archive org 11 Mayis 2021 11 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Temmuz 2022 Parker John 2004 Marco Polo Dunya Kitap Ansiklopedisi cilt 15 resimli baski Amerika Birlesik Devletleri World Book Inc ISBN 978 0 7166 0104 3 Nehru Jawaharlal 1989 Dunya Tarihine Bakis Oxford Universitesi Yayinlari P 752 ISBN si 978 0 19 561323 0 Mantran Robert 1969 PDF Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi Yayinlari 23 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 28 Mayis 2018 a b Sunar Cavit 1967 Islam Felsefesi Dersleri PDF Ankara Fakultesi Ilahiyat Fakultesi Yayinlari Erisim tarihi 28 Mayis 2018 Tarih Kitabi The History Book ceviren Tufan Gobekcin Alfa Yayinlari 2021 sayfa 78 88 Wikimedia Commons ta Islam in Altin Cagi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir